Abhidhammāvatāra-purāṇaṭīkā

1136

Arūpāvacarakusalavaṇṇanā

Description of Arūpāvacara Kusala (Wholesome states of the Formless Sphere)

Miêu tả thiện vô sắc giới

1137

Idāni arūpāvacarakusalassa niddesāvakāso anuppattoti tanniddesatthamāha ‘‘sesesu panā’’tiādi.

Now, the occasion for the exposition of arūpāvacara kusala has arrived, so for its exposition, he says, "sesesu panā" (But in the remaining ones), etc.

Bây giờ, vì cơ hội miêu tả thiện vô sắc giới đã đến, để miêu tả điều đó, đã nói “sesesu panā” (còn trong những điều còn lại), v.v.

Ākāsakasiṇavajjitassa yassa kassaci kasiṇassa ugghāṭanato laddhamākāsaṃ kasiṇugghāṭimākāsaṃ.

Kasiṇugghāṭimākāsaṃ (space disclosed by kasiṇa) is the space obtained by uncovering any kasiṇa whatsoever, excluding the space kasiṇa.

Không gian thu được từ việc loại bỏ bất kỳ biến xứ nào trừ biến xứ không gian được gọi là không gian loại bỏ biến xứ (kasiṇugghāṭimākāsaṃ).

Tattha pavattaṃ viññāṇanti ākāsānañcāyatanamāha.

Tattha pavattaṃ viññāṇaṃ (consciousness arisen therein) refers to the sphere of infinite space (ākāsānañcāyatana).

Thức khởi lên trong đó (tattha pavattaṃ viññāṇaṃ) là nói đến không vô biên xứ (ākāsānañcāyatana).

Tañhi dutiyāruppassa ārammaṇaṃ hoti.

Indeed, that is the object of the second immaterial jhāna.

Vì thiền ấy là đối tượng của vô sắc thứ hai.

Sabbasoti sabbākārena, rūpanimittadaṇḍādānasambhavadassanādinā sabbena rūpadhammesu, pathavīkasiṇādirūpanimittesu tadārammaṇajjhānesu ca dosadassanākārena, tesu eva vā rūpanimittesu nikantippahānaasamāpajjitukāmatādinā ākārenāti attho.

Sabbaso (completely) means in all ways: by showing the possibility of grasping form-signs and sticks (for measurement), by perceiving faults in all form-states (rūpadhamma) and in the form-signs like earth kasiṇa, and in the jhānas that have them as objects, or by way of abandoning attachment to these very form-signs and the desire to enter such (jhānas).

Hoàn toàn (sabbaso) là theo mọi cách, nghĩa là theo mọi cách như thấy sự xuất hiện của gậy làm tướng sắc, v.v., trong các pháp sắc, trong các tướng sắc như biến xứ đất, v.v., và trong các thiền lấy chúng làm đối tượng, bằng cách thấy lỗi, hoặc bằng cách từ bỏ sự yêu thích trong chính các tướng sắc đó, bằng cách không muốn nhập định, v.v.

Atha vā sabbasoti sabbāsaṃ, kusalādibhedena anavasesānanti attho.

Or sabbaso (completely) means all, without remainder, such as wholesome (kusala), etc.

Hoặc hoàn toàn (sabbaso) là tất cả, nghĩa là không còn sót lại, theo phân loại thiện, v.v.

Rūpasaññānanti saññāsīsena vuttarūpāvacarajjhānānañceva tadārammaṇānañca.

Rūpasaññānaṃ (of perceptions of form) refers to the rūpāvacara jhānas and their objects, stated with perception (saññā) as the head (representative term).

Sắc tưởng (rūpasaññānaṃ) là các thiền sắc giới được nói đến bằng từ “tưởng” và các đối tượng của chúng.

Rūpāvacarajjhānampi hi ‘‘rūpa’’nti vuccati uttarapadalopena ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu viya.

Indeed, rūpāvacara jhāna is also called "rūpa" (form) by eliding the latter part of the compound, as in "rūpī rūpāni passati" (one with form perceives forms), etc.

Thiền sắc giới cũng được gọi là “sắc” bằng cách bỏ hậu tố, như trong “người có sắc thấy các sắc,” v.v.

Tadārammaṇampi kasiṇarūpaṃ purimapadalopena ‘‘devena dattoti, bahiddhā rūpāni passatī’’tiādīsu viya, tasmā idha rūpe rūpajjhāne taṃsahagatasaññā rūpasaññāti gahitā, saññāsīsena vuttarūpāvacarajjhānānametaṃ adhivacanaṃ.

The kasiṇa form which is its object is (understood by) the elision of the former word, as in examples like "given by a god" or "sees external forms"; therefore, here, the perception associated with the rūpa, in the rūpajjhāna, is taken as 'rūpasaññā'. This is a designation for the rūpāvacara jhānas stated under the heading of saññā.

Cả sắc tướng kasiṇa là đối tượng đó cũng vậy, bằng cách lược bỏ từ ngữ phía trước, giống như trong các trường hợp như “được chư thiên ban cho, thấy các sắc tướng bên ngoài”, do đó ở đây, trong sắc tướng, trong thiền sắc giới, tưởng đi kèm với sắc tướng đó được gọi là rūpasaññā (sắc tưởng). Đây là danh xưng của các thiền sắc giới đã được đề cập dưới tiêu đề tưởng.

‘‘Rūpa’’nti saññā assāti rūpasaññaṃ, rūpanāmavantanti attho.

'Rūpasaññā' means 'its perception is form'; the meaning is 'having the name of form'.

‘‘Rūpa’’nti saññā assāti (tưởng là sắc tướng) là rūpasaññā (sắc tưởng), có nghĩa là có tên gọi là sắc tướng.

Taṃgahitena pathavīkasiṇādibhedassa tadārammaṇassa cetaṃ nāmanti daṭṭhabbaṃ.

By this (term), it should be understood that this is a name for the object, which is of the type of earth kasiṇa and so on.

Nên hiểu rằng đây là tên gọi của đối tượng đó, thuộc loại địa kasiṇa (pathavīkasiṇa) và các loại khác, được chấp thủ bởi sắc tướng đó.

‘‘Rūpasaññāna’’nti hi sarūpekasesavasena niddeso kato.

Indeed, the designation 'rūpasaññānaṃ' is made by way of sarūpekasesa.

Thật vậy, sự trình bày ‘‘rūpasaññānaṃ’’ (của các sắc tưởng) được thực hiện theo cách giữ lại một phần bản chất.

Samatikkamāti virāgā, nirodhā ca.

Samatikkamā means through detachment and cessation.

Samatikkamā (vượt qua) nghĩa là ly tham và đoạn diệt.

Kiṃ vuttaṃ hoti?

What is meant by this?

Điều gì được nói?

Etāsaṃ kusalavipākakiriyāvasena pañcadasannaṃ jhānasaṅkhātānaṃ rūpasaññānaṃ, etesañca pathavīkasiṇādivasena navannaṃ ārammaṇasaṅkhātānaṃ rūpasaññānaṃ anavasesānaṃ sabbākārena ca, tesu eva vā nikantippahānaasamāpajjitukāmatādinā ākārena virāgā, nirodhā ca jigucchanato ceva tappaṭibandhachandarāgavikkhambhanato ca nibbattaṃ ākāsānañcāyatanasaññāya sahagataṃ arūpāvacarakusalacittaṃ.

It means the arūpāvacara wholesome citta, accompanied by the perception of the infinitude of space (ākāsānañcāyatana), which arises from detachment from and cessation of these fifteen rūpasaññā, which are jhāna in the context of wholesome, resultant, and functional states, and from these nine rūpasaññā, which are objects of the earth kasiṇa and so on, completely and in every aspect; or it means detachment and cessation from them (the rūpasaññā) through distaste for them, and through the suppression of attachment and lust that are impediments to their attainment.

Đó là tâm thiện vô sắc giới đi kèm với tưởng không gian vô biên (ākāsānañcāyatana saññā), phát sinh từ sự chán ghét và sự trấn áp tham ái ràng buộc đối với mười lăm sắc tưởng thuộc thiền định (jhāna) này, bao gồm cả thiện, quả và duy tác, và đối với chín sắc tưởng là đối tượng như địa kasiṇa (pathavīkasiṇa) v.v., bằng cách ly tham và đoạn diệt chúng hoàn toàn hoặc bằng cách không muốn nhập định do không còn tham ái đối với chúng.

Na hi sakkā sabbaso anatikkantarūpasaññena taṃ nibbattetunti.

For it is not possible to generate that (citta) without completely transcending the rūpasaññā.

Vì không thể phát sinh tâm đó khi sắc tưởng chưa được vượt qua hoàn toàn.

1138

Na kevalaṃ etāsaṃyeva samatikkamanato idaṃ nibbattaṃ, atha kho paṭighasaññādīnamatthaṅgamāditopīti āha ‘‘paṭighasaññāna’’ntiādi.

It is not merely by transcending these that this arises, but also by the fading away of paṭighasaññā and so on. Therefore, it is stated 'paṭighasaññānaṃ' and so on.

Không chỉ phát sinh do vượt qua những điều này, mà còn do sự diệt tận của các xúc tưởng (paṭighasaññā) v.v., nên nói ‘‘paṭighasaññāna’’ (của các xúc tưởng) v.v.

Tattha cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ, rūpādīnañca ārammaṇānaṃ paṭighātena aññamaññasamodhānasaṅkhātena paṭihananena uppannā saññā paṭighasaññā, rūpasaññādidvipañcasaññānametaṃ adhivacanaṃ.

Therein, the perception arising from the collision (paṭihana), which is the mutual coming together (samodhāna) of the bases such as the eye and the objects such as forms, is called paṭighasaññā. This is a designation for the two-fives of perceptions, such as rūpasaññā.

Trong đó, tưởng phát sinh do sự va chạm (paṭighāta) của các căn như mắt v.v. và các đối tượng như sắc v.v., tức là sự hòa hợp của chúng, được gọi là paṭighasaññā (xúc tưởng). Đây là danh xưng của năm tưởng như sắc tưởng (rūpasaññā) v.v.

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

1139

‘‘Tattha katamā paṭighasaññā?

"Among these, what is paṭighasaññā?

‘‘Trong đó, xúc tưởng là gì?

Rūpasaññā saddasaññā gandhasaññā rasasaññā phoṭṭhabbasaññā, imā vuccanti paṭighasaññāyo’’ti (vibha. 603).

Perception of form, perception of sound, perception of smell, perception of taste, perception of touch—these are called paṭighasaññā."

Sắc tưởng, thinh tưởng, hương tưởng, vị tưởng, xúc chạm tưởng. Những tưởng này được gọi là xúc tưởng’’ (Vibha. 603).

1140

Tāsaṃ kusalākusalavipākabhūtānaṃ atthaṅgamā pahānā asamuppādā appavattikaraṇenāti vuttaṃ hoti.

The meaning is stated as the fading away (atthaṅgamā) of those perceptions which are wholesome, unwholesome, and resultant: their abandonment, non-arising, and rendering them inactive.

Atthaṅgamā (diệt tận) của những tưởng đó, là những quả thiện và bất thiện, có nghĩa là sự đoạn trừ, không phát sinh và không còn hoạt động.

Nanu ca etā rūpāvacarajjhānasamāpannassāpi na santi.

But surely these do not exist even for one who has attained a rūpāvacara jhāna?

Chẳng phải những tưởng này cũng không có ở người nhập thiền sắc giới hay sao?

Na hi paṭhamajjhānādisamāpannakāle pañcadvāravasena cittaṃ pavattatīti?

For at the time of attaining the first jhāna and so on, consciousness does not operate through the five doors?

Vì khi nhập sơ thiền v.v., tâm không vận hành qua năm cửa giác quan hay sao?

Saccametaṃ, yathā pana ‘‘sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthajjhānaṃ upasampajja viharatī’’ti ettha pasaṃsāvasena aññattha pahīnānampi sukhadukkhānaṃ catutthajjhāne, ‘‘sakkāyadiṭṭhivicikicchānaṃ pahānā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmimaggaṃ upasampajja viharatī’’ti ettha paṭhamamaggeyeva pahīnānaṃ sakkāyadiṭṭhādīnaṃ dutiyamagge ca vacanaṃ, evameva imasmiṃ jhāne paṭipajjanakānaṃ ussāhajananatthaṃ imassa jhānassa pasaṃsāvasena etāsaṃ ettha vacananti veditabbaṃ.

This is true. However, just as in the statement "by the abandonment of pleasure and the abandonment of pain, he abides having attained the fourth jhāna, which is neither painful nor pleasant, with equanimity and purity of mindfulness"—here, pleasure and pain, though abandoned elsewhere, are mentioned in the fourth jhāna by way of commendation; and just as in the statement "by the abandonment of sakkāyadiṭṭhi and vicikicchā, by the attenuation of lust, hatred, and delusion, he abides having attained the sakadāgāmi path"—here, sakkāyadiṭṭhi and so on, though abandoned in the first path, are mentioned in the second path; similarly, it should be understood that these (perceptions) are mentioned here in this jhāna by way of commendation, to inspire those who are practicing for this jhāna.

Điều này là đúng, nhưng cũng giống như trong câu ‘‘do đoạn trừ lạc và đoạn trừ khổ, nhập và an trú tứ thiền, xả niệm thanh tịnh, không khổ không lạc’’, ở đây, lạc và khổ đã được đoạn trừ ở nơi khác vẫn được nói đến trong tứ thiền với ý nghĩa ca ngợi; và trong câu ‘‘do đoạn trừ thân kiến và hoài nghi, do tham sân si giảm thiểu, nhập và an trú đạo Nhất Lai’’, ở đây, thân kiến v.v. đã được đoạn trừ ngay trong sơ đạo vẫn được nói đến trong nhị đạo, cũng vậy, ở đây, việc nói đến những tưởng này trong thiền định này là để khích lệ những người tu tập và để ca ngợi thiền định này.

Atha vā kiñcāpi tā rūpāvacarasamāpannassāpi na santi, na pana pahīnattā na santi.

Or alternatively, although those (perceptions) do not exist even for one who has attained rūpāvacara attainment, they do not exist due to their abandonment.

Hoặc giả, mặc dù những tưởng đó không có ở người nhập thiền sắc giới, nhưng không phải vì chúng đã được đoạn trừ.

Kiñcarahi paccayābhāvena.

What then? Due to the absence of conditions.

Vậy thì tại sao? Vì không có duyên.

Na hi rūpāvacarabhāvanā rūpavirāgāya saṃvattati, rūpāyattā eva tāsaṃ pavattīti.

For rūpāvacara development does not lead to detachment from form; their arising is dependent on form.

Vì sự tu tập sắc giới không dẫn đến sự ly tham sắc tướng, mà sự vận hành của chúng phụ thuộc vào sắc tướng.

Arūpabhāvanā pana rūpavirāgāya saṃvattati, tasmā ‘‘tā ettha pahīnā’’ti vattuṃ vaṭṭati.

Arūpa development, however, leads to detachment from form; therefore, it is proper to say that "they are abandoned here."

Tuy nhiên, sự tu tập vô sắc giới lại dẫn đến sự ly tham sắc tướng, do đó có thể nói rằng ‘‘những tưởng đó được đoạn trừ ở đây’’.

Tathā hi etāsaṃ ito pubbe appahīnattāyeva ‘‘paṭhamajjhānaṃ samāpannassa saddo kaṇṭako’’ti vutto bhagavatā.

Thus, precisely because these were not abandoned before this, the Blessed One said, "Sound is a thorn to one who has attained the first jhāna."

Thật vậy, vì những tưởng này chưa được đoạn trừ trước đó, nên Đức Thế Tôn đã nói ‘‘âm thanh là chướng ngại đối với người nhập sơ thiền’’.

Idha ca pahīnattā eva arūpasamāpattīnaṃ āneñjābhisaṅkhāravacanādīhi, ‘‘ye te santā vimokkhā atikkamma rūpe arūpā’’tiādinā ca āneñjatā, santavimokkhatā ca vuttā.

And here, precisely because they are abandoned, the imperturbability (āneñjatā) and serene liberation (santavimokkhatā) of the arūpa attainments are stated through terms like āneñjābhisaṅkhāra and so on, and by phrases like "those serene liberations, which are formless, transcending forms."

Ở đây, vì chúng đã được đoạn trừ, nên sự bất động (āneñjatā) và giải thoát an tịnh (santavimokkhatā) của các thiền vô sắc được nói đến bằng các từ như ‘‘hành bất động’’ (āneñjābhisaṅkhāra) và ‘‘những giải thoát an tịnh đó là vô sắc, vượt qua sắc tướng’’ v.v.

1141

Nānattasaññānanti nānatte gocare pavattānaṃ, nānattānaṃ vā saññānaṃ, vuttāvasesānaṃ catucattālīsakāmāvacarasaññānanti attho.

Nānattasaññānaṃ means perceptions occurring in diverse objects, or diverse perceptions; the meaning is the remaining forty-four kāmāvacara perceptions.

Nānattasaññāna (của các dị tưởng) có nghĩa là của các tưởng vận hành trên các đối tượng dị biệt, hoặc của các tưởng dị biệt, tức là bốn mươi bốn tưởng dục giới còn lại.

Etā eva hi –

Indeed, these are—

Chính những tưởng này –

1142

‘‘Tattha katamā nānattasaññā?

"Among these, what are nānattasaññā?

‘‘Trong đó, dị tưởng là gì?

Asamāpannassa manodhātusamaṅgissa vā manoviññāṇadhātusamaṅgissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ, imā vuccanti nānattasaññāyo’’ti (vibha. 604) –

The perception, the cognizing, the state of having cognized of an unaccomplished one who is endowed with the manodhātu or endowed with the manoviññāṇadhātu—these are called nānattasaññā."

Tưởng, sự nhận biết, trạng thái nhận biết của người chưa nhập định, hoặc người có ý giới (manodhātu) hoặc ý thức giới (manoviññāṇadhātu) đi kèm. Những tưởng này được gọi là dị tưởng’’ (Vibha. 604) –

1143

Evaṃ vibhaṅge vibhajitvā vuttā.

Thus they are distinguished and stated in the Vibhaṅga.

Đã được phân tích và nói đến như vậy trong Vibhaṅga.

Tā pana yasmā rūpasaddādibhede nānatte nānāsabhāve ārammaṇe pavattanti, yasmā ca aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā, ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā, dve akusalavipākasaññā, ekādasa kāmāvacarakiriyasaññāti evaṃ catucattālīsappabhedā nānāsabhāvā, aññamaññaṃ asadisā, tasmā ‘‘nānattasaññā’’ti vuccanti.

However, because these perceptions occur in diverse objects, such as form and sound, and because the eight kāmāvacara wholesome perceptions, twelve unwholesome perceptions, eleven kāmāvacara resultant wholesome perceptions, two resultant unwholesome perceptions, and eleven kāmāvacara functional perceptions—thus forty-four in total—are of diverse natures, dissimilar to one another, they are called 'diverse perceptions' (nānattasaññā).

Những tưởng đó được gọi là ‘‘dị tưởng’’ vì chúng vận hành trên các đối tượng dị biệt, có bản chất đa dạng như sắc, thinh v.v., và vì chúng có bản chất đa dạng, không giống nhau, bao gồm tám tưởng thiện dục giới, mười hai tưởng bất thiện, mười một tưởng quả thiện dục giới, hai tưởng quả bất thiện, và mười một tưởng duy tác dục giới, tổng cộng là bốn mươi bốn loại.

Amanasikārāti sabbaso anāvajjanā asamannāhārā apaccavekkhaṇahetu javanapaṭipādakena vā bhavaṅgacittassa anto akaraṇā ṭhapetvā kasiṇugghāṭimākāsaṃ nānārammaṇe cittassa asaṅkharaṇatoti vuttaṃ hoti.

Amanasikārā means the complete non-attention, non-reflection, non-reviewing, due to which the bhavaṅga-citta does not enter into the process of javana; or it means the non-focusing of the citta on various objects, except for the uplifted space of the kasiṇa.

Amanasikārā (không tác ý) có nghĩa là không chú ý hoàn toàn, không quan tâm, không quán xét, hoặc không đưa vào tâm bhavaṅga (hộ kiếp) bằng cách không phát sinh tâm tốc hành (javana), hoặc không sắp đặt tâm trên các đối tượng khác nhau, ngoại trừ không gian mở rộng kasiṇa.

Iminā hi nānattasaññāmanasikārahetūnaṃ rūpadhammānaṃ samatikkamopi vutto, rūpajjhāne pana tadabhāvato ‘‘nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti na vuttaṃ.

By this, the transcendence of the rūpa-dhammas, which are the causes of attention to diverse perceptions, is also stated. However, in the rūpajjhāna, since that (transcendence) is absent, it is not said, "due to non-attention to diverse perceptions."

Với điều này, sự vượt qua các pháp sắc là nguyên nhân của dị tưởng và tác ý cũng được nói đến, nhưng trong thiền sắc giới, vì không có điều đó, nên không nói ‘‘nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ (không tác ý các dị tưởng).

Atha samatikkamādīnaṃ kiṃ nānākaraṇanti?

What, then, is the distinction among transcendence and so on?

Vậy thì sự khác biệt giữa vượt qua (samatikkama) v.v. là gì?

Vuccate – yasmā rūpasaññā, paṭighasaññā ca iminā jhānena nibbattitabhavepi na vijjanti, arūpasaññāya bhāvanāya abhāve cutito uddhaṃ uppattirahānaṃ rūpasaññāpaṭighasaññānaṃ yāva attano vipākuppatti, tāva anuppattidhammataṃ āpādiyamānattā, pageva pana imaṃ jhānaṃ samāpannakāle, tasmā ‘‘samatikkamā, atthaṅgamā’’ti ubhayathāpi tāsaṃ abhāvoyeva dassito.

It is said: since rūpasaññā and paṭighasaññā do not exist even in the existence generated by this jhāna—because rūpasaññā and paṭighasaññā, which have no future arising after death due to the absence of the cultivation of arūpasaññā, are brought to a state of non-arising until their own ripening arises, let alone at the time of attaining this jhāna—therefore, their non-existence is shown in both ways, as "transcendence" and "fading away."

Được nói rằng: Vì sắc tưởng (rūpasaññā) và xúc tưởng (paṭighasaññā) không tồn tại ngay cả trong kiếp sống được tạo ra bởi thiền định này, do sự tu tập vô sắc tưởng khiến cho sắc tưởng và xúc tưởng, vốn không có nơi phát sinh sau khi chết nếu không có sự tu tập vô sắc tưởng, không thể phát sinh cho đến khi quả của chúng phát sinh, huống chi là khi nhập thiền định này. Do đó, bằng cách nói ‘‘samatikkamā, atthaṅgamā’’ (vượt qua, diệt tận), sự không tồn tại của chúng được chỉ ra theo cả hai cách.

Nānattasaññāsu pana yā tasmiṃ bhave na uppajjanti ekantarūpanissitattā, tā anokāsatāya na uppajjanti, na arūpabhāvanāya nivāritattā, anivāritattā ca kāci uppajjanti, tasmā tāsaṃ amanasikāro anāvajjanaṃ apaccavekkhaṇaṃ javanapaṭipādakena vā bhavaṅgamanassa anto akaraṇaṃ appavesanaṃ vuttaṃ.

Regarding nānattasaññā, however, those that do not arise in that existence, being dependent on another single form (rūpa), do not arise due to lack of opportunity, not due to being inhibited by arūpa cultivation; and some arise because they are not inhibited. Therefore, for these, non-attention (amanasikāra), non-reflection (anāvajjana), non-reviewing (apaccavekkhaṇa), or the non-entrance of the bhavaṅga consciousness into the process of javana is stated.

Tuy nhiên, đối với các dị tưởng (nānattasaññā), những tưởng không phát sinh trong kiếp sống đó do chúng phụ thuộc vào sắc tướng ở một khoảng cách, chúng không phát sinh do không có cơ hội, chứ không phải do bị ngăn cản bởi sự tu tập vô sắc giới. Và một số tưởng lại phát sinh do không bị ngăn cản. Do đó, đối với chúng, sự không tác ý (amanasikāra) được nói đến là không chú ý, không quán xét, hoặc không đưa vào, không cho phép tâm bhavaṅga (hộ kiếp) phát sinh tâm tốc hành (javana).

Tatra pavattamānānampi hi jhānaṃ samāpannassa tāsaṃ amanasikāroyeva itarathā jhānasamāpattiyā abhāvato.

Even for those that are operating therein, for one who has attained jhāna, it is indeed non-attention to them; otherwise, there would be no jhāna attainment.

Thật vậy, ngay cả khi chúng đang vận hành, đối với người nhập thiền, đó vẫn là sự không tác ý chúng, nếu không thì sẽ không có sự nhập thiền.

Iti saṅkhepato ‘‘rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti iminā sabbarūpāvacaradhammānaṃ pahānaṃ vuttaṃ, ‘‘paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti sabbesaṃ kāmāvacaracittacetasikānaṃ pahānaṃ, amanasikāro ca vutto, tīhi panetehi samādhissa thirabhāvo kathitoti.

Thus, in brief, by "transcendence of rūpasaññā", the abandonment of all rūpāvacara dhammas is stated. By "fading away of paṭighasaññā" and "non-attention to nānattasaññā", the abandonment and non-attention of all kāmāvacara consciousness and mental factors are stated. And by these three, the stability of concentration (samādhi) is declared.

Tóm lại, bằng cách nói ‘‘rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ (do vượt qua các sắc tưởng), sự đoạn trừ tất cả các pháp sắc giới đã được nói đến. Bằng cách nói ‘‘paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ (do diệt tận các xúc tưởng và không tác ý các dị tưởng), sự đoạn trừ và không tác ý tất cả các tâm và tâm sở dục giới đã được nói đến. Và bằng ba điều này, sự vững chắc của định đã được trình bày.

1144

Ākāsānañcāyatanasaññāsahagatanti ettha pana nāssa antoti anantaṃ, anantaṃ ākāsaṃ ākāsānantaṃ, kasiṇugghāṭimākāsaṃ, anantatā pana uppādavayantābhāvato anantamanasikāravasena vā veditabbā.

In ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ, 'without end' (anantaṃ) means that it has no boundary. Infinite space (ākāsānantaṃ) refers to the space produced by the kasiṇa. Its infinitude should be understood either as the absence of arising and ceasing, or by way of attention to the infinite.

Trong cụm từ Ākāsānañcāyatanasaññāsahagata (đi kèm với tưởng không gian vô biên), ‘‘không có tận cùng’’ là vô biên (ananta), không gian vô biên là ākāsānanta (không gian vô biên), tức là không gian được mở rộng từ kasiṇa. Sự vô biên nên được hiểu là không có sự phát sinh và hoại diệt, hoặc là do tác ý vô biên.

Na hi etassa uppādanto, vayanto vā paññāyati asabhāvadhammattā.

For its arising-end or ceasing-end is not discernible, as it is a non-existent phenomenon.

Vì không có sự phát sinh và hoại diệt của nó được biết đến, do nó là pháp phi bản chất.

Sabhāvadhammo hi ahutvā sambhavanato, hutvā ca vinassanato uppādavayantaparicchinno, netaro.

For phenomena, indeed, coming into being from non-existence and perishing after existing, are delimited by arising and vanishing, and not otherwise.

Pháp tự tánh (thực tại) thì từ không có mà sinh khởi, và từ có mà hoại diệt, bị giới hạn bởi sự sinh và diệt, không phải cái khác.

Na ca panetaṃ manasi karonto yogāvacaro tassa paricchedasaṅkhātamantaṃ gaṇhāti, atha kho rūpavivekamattasseva gahaṇena anantapharaṇākāreneva manasikāraṃ pavatteti, tasmā uppādavayantavirahato manasikāravasena vā etamanantanti veditabbaṃ.

But the meditator, not reflecting on this, does not grasp its limit, which is its delimitation; rather, by merely grasping the separation from rūpa, he directs his attention in a manner of pervading endlessly. Therefore, it should be known as infinite either due to the absence of arising and vanishing or by way of attention.

Nhưng hành giả khi tác ý đến điều này, không nắm bắt cái giới hạn gọi là sự hạn chế của nó, mà chỉ bằng cách nắm bắt sự ly khai của sắc pháp, tác ý theo cách lan tỏa vô biên. Do đó, vì không có sự sinh và diệt, hoặc theo cách tác ý, nên điều này được hiểu là vô biên.

‘‘Anantākāsa’’nti ca vattabbe ananta-saddassa paranipātavasena ‘‘ākāsānanta’’nti vuccati.

And when it should be said "infinite space" (anantākāsa), it is called ākāsānanta due to the word ananta being placed later.

Và khi đáng lẽ phải nói là “không gian vô biên” (anantākāsa), thì lại nói “vô biên không gian” (ākāsānanta) theo cách đảo ngược từ “vô biên” (ananta).

Ākāsānantameva ākāsānañcaṃ saṃyogaparassa ta-kārassa ca-kāraṃ katvā, tadeva āyatanaṃ sasampayuttadhammassa jhānassa ārammaṇabhāvato adhiṭṭhānaṭṭhena devāyatanaṃ viyāti ākāsānañcāyatanaṃ, tasmiṃ appanāpattā saññā ākāsānañcāyatanasaññā, tāya sahagataṃ viññāṇaṃ ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ.

This very ākāsānanta becomes ākāsānañca by changing the final ta of the conjunction to ca. That itself is an āyatana (sphere or base) because it is the object of the jhāna and its co-arisen states, like a divine abode (devāyatana), from the standpoint of being a foundation; hence, ākāsānañcāyatana. The appanā consciousness (saññā) attained in that is ākāsānañcāyatanasaññā. The consciousness accompanied by that is ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ.

Chính cái “vô biên không gian” (ākāsānanta) đó là “không vô biên xứ” (ākāsānañca), bằng cách biến âm chữ ‘ta’ thành ‘ca’ khi có sự kết hợp của từ ‘para’; chính đó là xứ (āyatana) vì là đối tượng của thiền định có các pháp tương ưng, theo nghĩa là nền tảng, giống như đền thờ của chư thiên (devāyatana), nên gọi là ākāsānañcāyatana (Không Vô Biên Xứ). Tưởng (saññā) đạt đến định (appanā) trong đó là ākāsānañcāyatanasaññā (Không Vô Biên Xứ Tưởng). Thức (viññāṇa) tương ưng với tưởng đó là ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ (tương ưng với Không Vô Biên Xứ Tưởng).

Atha vā ākāsānañcaṃ āyatanamassā sasampayuttadhammāya saññāyāti ākāsānañcāyatanā, sāyeva saññā, tāya jhānaṃ sahagatanti ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ.

Or, that saññā, together with its co-arisen states, has ākāsānañca as its āyatana; thus, ākāsānañcāyatanā. That very saññā, accompanied by jhāna, is ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ.

Hoặc, tưởng đó có Không Vô Biên Xứ làm đối tượng cho các pháp tương ưng của nó, nên là ākāsānañcāyatanā; chính tưởng đó, thiền định tương ưng với tưởng đó, nên là ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ.

1145

Viññāṇa…pe… sahagatanti yadetaṃ paṭhamāruppaviññāṇaṃ, taṃsabhāvadhammattā uppādādiantavantampi ārammaṇakaraṇavasena anantākāse pharaṇato attānaṃ ārabbha antassa aggahaṇavasena pavattamanasikārato vā anantaṃ viññāṇanti viññāṇānantaṃ, ‘‘viññāṇānañca’’nti vattabbe viññāṇañca-saddo tadatthe nirūḷho ā-kāra na-kāralopoti vā katvā ‘‘viññāṇañca’’micceva vuttaṃ.

Viññāṇa…pe… sahagataṃ: This first formless consciousness, being a phenomenon of inherent nature and thus having a beginning and an end, is nevertheless infinite (anantaṃ) as consciousness (viññāṇaṃ) from the perspective of making infinite space its object, or from the perspective of attention that proceeds without grasping an end in relation to oneself; hence, viññāṇānantaṃ. Where "viññāṇānañca" should be said, the word "viññāṇañca" has become established in that meaning, or it is stated as "viññāṇañca" by the elision of the ā and na syllables.

Viññāṇa…pe… sahagataṃ (thức… tương ưng): Chính cái thức vô sắc đầu tiên đó, vì là pháp tự tánh, dù có giới hạn về sinh khởi v.v., nhưng vì lan tỏa trong không gian vô biên theo cách làm đối tượng, hoặc vì tác ý diễn tiến theo cách không nắm bắt giới hạn khi duyên tự thân, nên là thức vô biên (anantaṃ viññāṇaṃ). Khi đáng lẽ phải nói “thức vô biên” (viññāṇānantaṃ), thì từ “viññāṇañca” đã trở nên phổ biến trong ý nghĩa đó, hoặc bằng cách lược bỏ âm ‘ā’ và ‘na’, nên chỉ nói “viññāṇañca” (Thức Vô Biên Xứ).

Evañca katvā vakkhati –

And having done so, it will be said:

Và khi làm như vậy, sẽ nói:

1146

‘‘Viññāṇānantamiccevaṃ, vattabbaṃ panidaṃ siyā’’ti.

"This indeed should be called viññāṇānantaṃ."

“Đáng lẽ phải nói là thức vô biên.”

1147

Atha vā dutiyāruppaviññāṇena añcitabbaṃ ārammaṇavasena pāpuṇitabbanti viññāṇañcaṃ.

Alternatively, viññāṇañca (infinite consciousness) is that which should be attained by the second formless consciousness by way of its object.

Hoặc, thức vô biên (viññāṇañcaṃ) là cái cần được đạt đến theo cách làm đối tượng bởi thức vô sắc thứ hai.

Sesaṃ purimasadisameva.

The rest is similar to what was said before.

Phần còn lại tương tự như trước.

1148

Ākiñcaññā…pe… sahagatanti nāssa paṭhamāruppaviññāṇassa kiñcananti akiñcanaṃ, antamaso bhaṅgamattampi avasiṭṭhaṃ natthīti vuttaṃ hoti.

Ākiñcaññā…pe… sahagataṃ: There is no "something" (kiñcanaṃ) in this first formless consciousness, meaning there is nothing remaining, not even a mere fraction of a dissolution.

Ākiñcaññā…pe… sahagataṃ (Vô Sở Hữu Xứ… tương ưng): Không có bất cứ thứ gì của thức vô sắc đầu tiên, nghĩa là không còn sót lại dù chỉ một chút hoại diệt.

Sati hi bhaṅgamattepi tassa sakiñcanatā siyā.

For if there were even a mere dissolution, it would be "something-ful" (sakiñcanatā).

Nếu có dù chỉ một chút hoại diệt, thì nó sẽ là hữu sở hữu.

Akiñcanassa bhāvo ākiñcaññaṃ, ākāsānañcāyatanaviññāṇābhāvassetaṃ adhivacanaṃ.

The state of having nothing (akiñcana) is ākiñcaññaṃ; this is a term for the non-existence of the consciousness of the sphere of infinite space.

Trạng thái không có gì là Vô Sở Hữu Xứ (ākiñcaññaṃ); đây là tên gọi khác của sự không hiện hữu của thức Không Vô Biên Xứ.

Sesaṃ vuttanayameva.

The rest is as explained.

Phần còn lại như đã nói.

1149

Nevasaññā…pe… sahagatanti heṭṭhimajhānesu viya oḷārikāya saññāya abhāvato nevassa saññā atthīti nevasaññaṃ, sukhumāya ca saññāya atthitāya nāssa saññā natthīti nāsaññaṃ, nevasaññañca taṃ nāsaññañceti nevasaññānāsaññaṃ, catutthāruppajjhānaṃ.

Nevasaññā…pe… sahagataṃ: Due to the absence of gross perception, as in the lower jhānas, there is no perception (saññā) for it; hence, nevasaññaṃ. And due to the presence of subtle perception, there is no absence of perception for it; hence, nāsaññaṃ. Being neither perception nor non-perception, it is nevasaññānāsaññaṃ, which is the fourth formless jhāna.

Nevasaññā…pe… sahagataṃ (Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ… tương ưng): Vì không có tưởng thô như trong các tầng thiền thấp hơn, nên không có tưởng (nevasaññaṃ). Và vì có tưởng vi tế, nên không phải là không có tưởng (nāsaññaṃ). Cái vừa không có tưởng vừa không phải không có tưởng là nevasaññānāsaññaṃ (Phi Tưởng Phi Phi Tưởng); đó là thiền vô sắc thứ tư.

Yadi evaṃ ‘‘nevasaññanāsañña’’nti vattabbaṃ?

If so, why is it not said nevasaññanāsaññaṃ?

Nếu vậy, đáng lẽ phải nói là “nevasaññanāsaññaṃ”?

Saccametaṃ.

That is correct.

Điều đó đúng.

Vacanasobhanatthaṃ pana dīghaṃ katvā vuttaṃ.

But it is stated with a long vowel for the sake of verbal elegance.

Tuy nhiên, để cho lời nói hay hơn, người ta đã kéo dài âm tiết.

Atha vā nevassa saññā nāsaññāti evaṃ ekajjhaṃ bahubbīhisamāsavasena ‘‘nevasaññānāsañña’’nti vuttaṃ.

Alternatively, it is stated as nevasaññānāsaññaṃ by way of a Bahubbhīhi compound, meaning "not having perception, not not having perception," all in one phrase.

Hoặc, vì tưởng không có, không phải không có, nên theo lối hợp thể Bahubbīhi, người ta nói “nevasaññānāsaññaṃ”.

Nevasaññānāsaññañca taṃ āyatanañca manāyatanadhammāyatanapariyāpannattāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ, tena sampayuttaṃ saññāsahagataṃ nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ.

And since it is neither perception nor non-perception, and it is also an āyatana (sphere), being included in the mind-sphere and phenomena-sphere, it is nevasaññānāsaññāyatanaṃ. The saññā accompanied by that is nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ.

Cái vừa không có tưởng vừa không phải không có tưởng đó là xứ (āyatana) vì nó thuộc về ý xứ (manāyatana) và pháp xứ (dhammāyatana), nên là nevasaññānāsaññāyatanaṃ (Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ). Tưởng tương ưng với nó là nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ (tương ưng với Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ Tưởng).

Atha vā saññāyeva paṭusaññākiccakaraṇe asamatthatāya nevasaññā, uṇhodake tejodhātu viya saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattiyā nāsaññāti nevasaññānāsaññā, sā eva sesadhammānaṃ nissayapaccayatāya, adhiṭṭhānaṭṭhena dhammāyatanapariyāpannatāya eva vā āyatananti nevasaññānāsaññāyatanaṃ, nevasaññānāsaññāyatanabhūtāya saññāya sahagatanti nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ.

Alternatively, nevasaññā means that perception itself is incapable of performing the function of gross perception. And nāsaññā, like the fire element in warm water, means it has reached a state of extreme subtlety as a remnant of formations; thus, nevasaññānāsaññā. That very perception is an āyatana because it is a condition of support for other phenomena, or because it is included in the phenomena-sphere from the standpoint of being a foundation; hence, nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Accompanied by perception that has become the nevasaññānāsaññāyatana is nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ.

Hoặc, chính tưởng đó, vì không có khả năng thực hiện chức năng của tưởng mạnh mẽ, nên là không có tưởng (nevasaññā); và vì đạt đến trạng thái vi tế còn sót lại của các hành, giống như hỏa đại trong nước ấm, nên là không phải không có tưởng (nāsaññā); đó là nevasaññānāsaññā (Phi Tưởng Phi Phi Tưởng). Chính tưởng đó là xứ (āyatana) vì nó là duyên nương tựa cho các pháp khác, hoặc vì nó thuộc về pháp xứ theo nghĩa là nền tảng, nên là nevasaññānāsaññāyatanaṃ (Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ). Tương ưng với tưởng là Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ là nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ.

1150

Yathānurūpaṃ…pe… nipphādakanti ‘‘paṭhamāruppabhūmiyā paṭhamaṃ, dutiyāruppabhūmiyā dutiya’’ntiādinā attano anurūpavasena catūsu arūpabhūmīsu upapattisādhakaṃ.

Yathānurūpaṃ…pe… nipphādakaṃ means that it is the cause for rebirth in the four formless realms according to its suitability, such as "first in the first formless realm, second in the second formless realm," and so on.

Yathānurūpaṃ…pe… nipphādakaṃ (tùy theo… thành tựu): Thành tựu sự tái sinh trong bốn cõi vô sắc tùy theo sự tương ứng của nó, như “cõi vô sắc thứ nhất là thứ nhất, cõi vô sắc thứ hai là thứ hai” v.v.

Tāsu pana paṭhamā vīsatisahassakappāyukā hoti, dutiyā cattālīsasahassakappāyukā, tatiyā saṭṭhisahassakappāyukā, catutthā pana caturāsītisahassakappāyukāti veditabbaṃ.

Among these, the first has a lifespan of twenty thousand aeons, the second has a lifespan of forty thousand aeons, the third has a lifespan of sixty thousand aeons, and the fourth has a lifespan of eighty-four thousand aeons, it should be understood.

Trong các cõi đó, cõi thứ nhất có tuổi thọ hai mươi ngàn đại kiếp, cõi thứ hai có tuổi thọ bốn mươi ngàn đại kiếp, cõi thứ ba có tuổi thọ sáu mươi ngàn đại kiếp, và cõi thứ tư có tuổi thọ tám mươi bốn ngàn đại kiếp, cần phải biết như vậy.

1151

Arūpāvacarakusalavaṇṇanā niṭṭhitā.

The description of wholesome formless-sphere (arūpāvacara) kamma is finished.

Phần giải thích về thiện pháp vô sắc giới đã hoàn tất.

1152

Lokuttarakusalavaṇṇanā

Description of Supramundane Wholesome Kamma

Giải thích về thiện pháp siêu thế

1153

Evaṃ tividhampi lokiyakusalaṃ niddisitvā idāni lokuttarakusalaṃ niddisanto āha ‘‘itaraṃ panā’’tiādi.

Having thus described the threefold mundane wholesome kamma, the text now describes the supramundane wholesome kamma, saying "itaraṃ panā" (but the other) and so on.

Sau khi đã trình bày ba loại thiện pháp thế gian như vậy, bây giờ khi trình bày thiện pháp siêu thế, Ngài nói “còn cái khác” v.v.

Lujjanapalujjanaṭṭhena loko, so tividho – saṅkhāraloko sattaloko bhājanalokoti.

That which disintegrates and breaks up is loka (world). It is of three kinds: the world of formations (saṅkhāraloka), the world of beings (sattaloka), and the world of receptacles (bhājanaloka).

Thế gian (loko) theo nghĩa là bị hủy hoại và tan rã; thế gian có ba loại: thế gian hành (saṅkhāraloko), thế gian chúng sinh (sattaloko), thế gian vật chứa (bhājanaloko).

Tato idaṃ uttaratīti lokuttaraṃ.

That which transcends this is lokuttara (supramundane).

Cái vượt khỏi đó là siêu thế (lokuttaraṃ).

Cattāropi hi maggā upādānakkhandhasaṅkhātasaṅkhāralokato uttaranti anāsavabhāvena.

For all four paths transcend the world of formations, which consists of the aggregates of clinging, by being unconditioned (anāsava).

Bốn đạo (maggā) đều vượt khỏi thế gian hành, tức là các uẩn chấp thủ, bằng cách không có lậu hoặc (āsava).

Sattalokesu ca sotāpattimaggo anariyalokato uttarati, sakadāgāmimaggo sotāpannalokato, anāgāmimaggo sakadāgāmilokato, arahattamaggo anāgāmilokato uttarati.

Among the worlds of beings, the Sotāpatti-magga transcends the world of ordinary people (anariyaloka); the Sakadāgāmi-magga transcends the world of Sotāpannas; the Anāgāmi-magga transcends the world of Sakadāgāmins; and the Arahant-magga transcends the world of Anāgāmins.

Trong các thế gian chúng sinh, Sơ đạo vượt khỏi thế gian phàm phu (anariyalokato), Nhị đạo vượt khỏi thế gian Sơ quả, Tam đạo vượt khỏi thế gian Nhị quả, Tứ đạo vượt khỏi thế gian Tam quả.

Bhājanalokesu pana paṭhamamaggo apāyalokato uttarati, sakadāgāmimaggo kāmalokekadesato, anāgāmimaggo sakalakāmalokato, arahattamaggo rūpārūpalokato uttarati.

Among the worlds of receptacles, the first path transcends the world of woe (apāyaloka); the Sakadāgāmi-magga transcends a part of the sense-desire realm; the Anāgāmi-magga transcends the entire sense-desire realm; and the Arahant-magga transcends the form and formless realms.

Trong các thế gian vật chứa, Sơ đạo vượt khỏi thế gian ác đạo (apāyalokato), Nhị đạo vượt khỏi một phần cõi Dục giới, Tam đạo vượt khỏi toàn bộ cõi Dục giới, Tứ đạo vượt khỏi cõi Sắc giới và Vô sắc giới.

Iti catubbidhampi maggacittaṃ tividhalokato uttaratīti lokuttaraṃ, kucchitasalanādito pana kusalaṃ, cintanādito cittañcāti lokuttarakusalacittaṃ.

Thus, all four types of path-consciousness transcend the threefold world, so they are lokuttara. And that which is wholesome due to being free from defilement and moving towards peace, and that which thinks due to its nature of thinking, is lokuttarakusalacittaṃ (supramundane wholesome consciousness).

Như vậy, bốn loại tâm đạo đều vượt khỏi ba loại thế gian, nên là siêu thế (lokuttaraṃ). Còn thiện (kusalaṃ) là do sự loại bỏ những điều xấu xa, và tâm (cittaṃ) là do sự suy tư v.v., nên là lokuttarakusalacittaṃ (tâm thiện siêu thế).

Phalaṃ pana lokato uttiṇṇattā lokuttaraṃ, ubhayampi vā saha nibbānena upādānakkhandhasaṅkhātalokato uttaraṃ visiṭṭhataranti lokuttaraṃ.

The fruition, on the other hand, is lokuttara because it has emerged from the world. Or, both (path and fruition) together with Nibbāna are lokuttara because they transcend and are superior to the world of formations, which consists of the aggregates of clinging.

Còn quả (phalaṃ) là siêu thế (lokuttaraṃ) vì đã vượt khỏi thế gian. Hoặc cả hai, cùng với Nibbāna, là vượt trội hơn thế gian, tức là các uẩn chấp thủ, nên là siêu thế.

Yathāha ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90).

As it is said: "Monks, among all phenomena, whether conditioned or unconditioned, dispassion is declared to be the foremost" (A.N. 4.34; Itivu. 90).

Như đã nói: “Này các Tỳ-kheo, trong tất cả các pháp, dù hữu vi hay vô vi, sự ly tham được tuyên bố là tối thượng” (A.N. 4.34; Itivu. 90).

1154

Niyatāniyatavatthukabhedatoti sotāpattimaggassa paratoghosapaccayena vinā anuppajjanato arūpabhave sambhavo natthīti taṃ niyatavatthukaṃ, itaraṃ pana sattavidhampi paratoghosaṃ vināpi vipassanābaleneva nipphajjanato tatthāpi sambhavatīti aniyatavatthukaṃ.

Niyatāniyatavatthukabhedato (due to the distinction of having a fixed or unfixed basis): The Sotāpatti-magga, not arising without the condition of paratoghosapaccaya (external proclamation) and having no possibility of arising in the formless existence, is of a fixed basis (niyatavatthukaṃ). The other seven (paths and fruitions), however, can arise even without external proclamation, by the power of insight alone, and thus can arise even there (in the formless realms), so they are of an unfixed basis (aniyatavatthukaṃ).

Niyatāniyatavatthukabhedato (theo sự khác biệt về đối tượng cố định và không cố định): Sơ đạo không thể sinh khởi nếu không có duyên từ bên ngoài (paratoghosapaccayena), và không có sự hiện hữu trong cõi vô sắc, nên nó có đối tượng cố định (niyatavatthukaṃ). Bảy loại đạo còn lại, thì dù không có duyên từ bên ngoài, vẫn có thể thành tựu chỉ bằng sức mạnh của tuệ quán, và có thể hiện hữu ở đó, nên có đối tượng không cố định (aniyatavatthukaṃ).

1155

Tīhi…pe… tividhanti lokuttaravimokkhānaṃ dvārabhāvato vimokkhamukhasaṅkhātāhi suññatānupassanādīhi tīhi vuṭṭhānagāminivipassanāhi pattabbato idaṃ lokuttarakusalaṃ tividhaṃ suññataṃ animittaṃ appaṇihitanti.

Tīhi…pe… tividhaṃ (threefold by…): This supramundane wholesome kamma is threefold—suññatā (emptiness), animitta (signless), and appaṇihita (undesired)—because it is to be attained through the three insight practices leading to emergence, which are called the gateways to liberation (vimokkhamukha), being the doors to supramundane liberations.

Tīhi…pe… tividhaṃ (bởi ba… ba loại): Thiện pháp siêu thế này là ba loại (tividhaṃ) – Không (suññataṃ), Vô Tướng (animittaṃ), Vô Nguyện (appaṇihitaṃ) – vì nó được đạt đến bởi ba loại tuệ quán hướng đến xuất ly (vuṭṭhānagāminivipassanā), tức là các cửa giải thoát (vimokkhamukha), như quán Không v.v., là cánh cửa dẫn đến các giải thoát siêu thế.

Katame pana te lokuttaravimokkhāti?

What, then, are these supramundane liberations?

Vậy những giải thoát siêu thế đó là gì?

Nava lokuttaradhammā.

They are the nine supramundane phenomena.

Chín pháp siêu thế.

Yathāha ‘‘cattāro ca ariyamaggā cattāri ca sāmaññaphalāni nibbānañca, ayaṃ anāsavo vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.213).

As it is said: "The four noble paths, the four fruits of recluseship, and Nibbāna—this is the unconditioned liberation (anāsavo vimokkho)" (Paṭi. Ma. 1.213).

Như đã nói: “Bốn Thánh đạo, bốn Sa-môn quả và Nibbāna, đây là giải thoát không lậu hoặc” (Paṭi. Ma. 1.213).

Imāni hi saṃkilesadhammehi suṭṭhu vimuttattā vimokkhā nāma.

Indeed, these are called vimokkhā (liberations) because they are thoroughly liberated from defiling phenomena.

Những pháp này được gọi là giải thoát (vimokkhā) vì chúng hoàn toàn thoát khỏi các pháp ô nhiễm.

Tāni pana paccekaṃ suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkhoti tividhāni.

These, in turn, are of three kinds for each: liberation by emptiness (suññato vimokkho), liberation by the signless (animitto vimokkho), and liberation by the undesired (appaṇihito vimokkho).

Và mỗi loại giải thoát đó có ba loại: giải thoát Không (suññato vimokkho), giải thoát Vô Tướng (animitto vimokkho), giải thoát Vô Nguyện (appaṇihito vimokkho).

Yathāha ‘‘tayome, bhikkhave, vimokkhā – suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.209).

As it is said: "Monks, there are these three liberations: liberation by emptiness, liberation by the signless, and liberation by the undesired" (Paṭi. Ma. 1.209).

Như đã nói: “Này các Tỳ-kheo, có ba giải thoát này – giải thoát Không, giải thoát Vô Tướng, giải thoát Vô Nguyện” (Paṭi. Ma. 1.209).

Idha pana kusalādhikārattā catumaggasaṅkhātāyeva lokuttaradhammā adhippetā.

Here, however, due to the prominence of wholesome states, only the supramundane states, specifically the four Noble Paths, are intended.

Nhưng ở đây, do liên quan đến thiện, chính các pháp siêu thế được gọi là bốn đạo là điều được ý nói đến.

1156

Suññatādināmalābho ca nesaṃ āgamanato, saguṇato, ārammaṇato ca veditabbo.

And their acquisition of names such as Suññatā (emptiness) should be understood from their arrival, from their inherent quality, and from their object.

Và sự có được tên gọi như Suññatā (Không), v.v. của chúng nên được hiểu từ sự đến, từ tự tánh và từ đối tượng.

Tathā hi āgacchati maggo, phalañca etenāti āgamanaṃ.

Indeed, thus, the Path and the Fruit come about by means of this; hence, it is called āgamana (arrival/coming about).

Thật vậy, đạo đến và quả đến bởi cái này, nên gọi là āgamana (sự đến).

Tañhi duvidhaṃ maggāgamanaṃ, phalāgamanañca.

That, indeed, is of two kinds: the arrival of the path, and the arrival of the fruit.

Cái đó có hai loại: sự đến của đạo và sự đến của quả.

Tesu vuṭṭhānagāminivipassanā maggāgamanaṃ, ariyamaggo phalāgamanaṃ.

Among these, the discernment leading to emergence is the arrival of the path, and the Noble Path is the arrival of the fruit.

Trong số đó, thiền quán đưa đến xuất ly là sự đến của đạo, Thánh đạo là sự đến của quả.

Tattha maggassa āgataṭṭhāne maggāgamanaṃ gahetabbaṃ, phalassa āgataṭṭhāne phalāgamanaṃ.

Here, the arrival of the path should be taken as the place where the path arrives, and the arrival of the fruit as the place where the fruit arrives.

Ở đây, tại nơi đạo đến thì nên hiểu là sự đến của đạo; tại nơi quả đến thì nên hiểu là sự đến của quả.

Idha pana maggassa āgatattā maggāgamanaṃ gahitanti.

Here, however, the arrival of the path is taken because the path has arrived.

Nhưng ở đây, do đạo đến, nên sự đến của đạo được chấp nhận.

Tato āgamanato.

From that, from the arrival.

Từ đó từ sự đến.

Saguṇatoti sabhāvato.

From its inherent quality means by its nature.

Từ tự tánh có nghĩa là từ bản chất.

Ārammaṇatoti ārammaṇadhammato.

From its object means from the nature of the object.

Từ đối tượng có nghĩa là từ pháp đối tượng.

1157

Yo hi sabbasaṅkhārānaṃ anattalakkhaṇapaṭivedhavasappavattāya anattānupassanāya vasena maggaṃ paṭilabhati, tassa sā anupassanā asuññattakarānaṃ attābhinivesapaccayānaṃ diṭṭhekaṭṭhakilesānaṃ vikkhambhitabhāvena tebhūmakadhammānaṃ attasuññatāya yāthāvato gahaṇato suññatānupassanā nāma hoti.

Indeed, for one who attains the path through the discernment of non-self, which arises by penetrating the characteristic of non-self in all formations, that discernment is called suññatānupassanā (discernment of emptiness) because it suppresses the defilements of attachment to self and fixed views, which cause non-emptiness, and because it truly comprehends the emptiness of self in the three realms of existence.

Thật vậy, người nào đạt được đạo do thiền quán vô ngã (anattānupassanā) vận hành theo cách thâm nhập tướng vô ngã (anattalakkhaṇa) của tất cả các hành, thì thiền quán đó được gọi là thiền quán không (suññatānupassanā), do sự trấn áp các phiền não là nguyên nhân của sự chấp ngã, là những gì làm cho không trống rỗng, và do sự nhận thức đúng đắn về sự trống rỗng của ngã trong các pháp ba cõi.

Tāya pana paṭiladdhamaggo suññatāya āgatattā suññato nāma.

The path attained by that discernment is called suññata (empty) because it arrives through emptiness.

Đạo được đạt bởi thiền quán đó được gọi là suññata (không) do đến bởi sự không.

Tenāha ‘‘anattato manasikaronto suññatavimokkhena vimuccatī’’ti (paṭi. ma. 1.227).

Therefore, it is said: "Considering it as non-self, one is liberated by the Suññatāvimokkha (Emptiness Release)."

Vì thế (Kinh) nói: “Khi tác ý vô ngã, người ấy giải thoát bằng giải thoát không (suññatavimokkha)” (Paṭi. Ma. 1.227).

1158

Yo pana sabbasaṅkhārānaṃ aniccalakkhaṇapaṭivedhavasappavattāya aniccānupassanāya maggaṃ paṭilabhati, tassa sā anupassanā niccanimittādigāhakarānaṃ kilesānaṃ vikkhambhitattā dhuvabhāvūpaṭṭhānasaṅkhātaniccanimittādino aggahaṇato animittānupassanā nāma.

However, for one who attains the path through the discernment of impermanence, which arises by penetrating the characteristic of impermanence in all formations, that discernment is called animittānupassanā (discernment of signlessness) because it suppresses the defilements that grasp at the sign of permanence, etc., and because it does not grasp the sign of permanence, etc., which is the manifestation of lasting existence.

Người nào đạt được đạo do thiền quán vô thường (aniccānupassanā) vận hành theo cách thâm nhập tướng vô thường (aniccalakkhaṇa) của tất cả các hành, thì thiền quán đó được gọi là thiền quán vô tướng (animittānupassanā), do sự trấn áp các phiền não là những gì nắm giữ tướng thường, v.v., và do không nắm giữ tướng thường, v.v. được gọi là sự hiển lộ của trạng thái thường hằng.

Tāya pana laddhamaggo animittāya āgatattā animitto nāma.

The path attained by that is called animitta (signless) because it arrives through signlessness.

Đạo được đạt bởi thiền quán đó được gọi là animitta (vô tướng) do đến bởi sự vô tướng.

Tenāha ‘‘aniccato manasikaronto animittavimokkhena vimuccatī’’ti (paṭi. ma. 1.227).

Therefore, it is said: "Considering it as impermanent, one is liberated by the Animittavimokkha (Signless Release)."

Vì thế (Kinh) nói: “Khi tác ý vô thường, người ấy giải thoát bằng giải thoát vô tướng (animittavimokkha)” (Paṭi. Ma. 1.227).

1159

Yo pana sabbasaṅkhārānaṃ dukkhalakkhaṇapaṭivedhavasappavattāya dukkhānupassanāya vasena maggaṃ paṭilabhati, tassa sā anupassanā taṇhāpaṇidhānassa vikkhambhanena paṇidhivirahitattā appaṇihitānupassanā nāma.

However, for one who attains the path through the discernment of suffering, which arises by penetrating the characteristic of suffering in all formations, that discernment is called appaṇihitānupassanā (discernment of desirelessness) because it is devoid of desire through the suppression of craving and aspiration.

Người nào đạt được đạo do thiền quán khổ (dukkhānupassanā) vận hành theo cách thâm nhập tướng khổ (dukkhalakkhaṇa) của tất cả các hành, thì thiền quán đó được gọi là thiền quán vô nguyện (appaṇihitānupassanā), do sự trấn áp sự khao khát (taṇhāpaṇidhāna) và do không có sự nguyện cầu.

Tāya pana laddhamaggo appaṇihitāya āgatattā appaṇihito nāma.

The path attained by that is called appaṇihita (desireless) because it arrives through desirelessness.

Đạo được đạt bởi thiền quán đó được gọi là appaṇihita (vô nguyện) do đến bởi sự vô nguyện.

Tenāha ‘‘dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhena vimuccatī’’ti.

Therefore, it is said: "Considering it as suffering, one is liberated by the Appaṇihitavimokkha (Desireless Release)."

Vì thế (Kinh) nói: “Khi tác ý khổ, người ấy giải thoát bằng giải thoát vô nguyện.”

Ayaṃ tāvassa āgamanavasena nāmalābho.

This, then, is its acquisition of names by way of arrival.

Đây là sự có được tên gọi của nó theo cách đến.

1160

Attano pana rāgādīhi suññatattā, niccanimittādivirahitattā, taṇhāpaṇidhiabhāvato ca saguṇato, rāgādisuññasseva, niccanimittādivirahitassa, paṇidhivippamuttassa ca nibbānassa ārammaṇakaraṇato ārammaṇato ca suññatādivimokkho nāma hotīti evamassa saguṇārammaṇehi nāmalābho daṭṭhabbo.

Furthermore, it should be understood that Suññatā, etc., as a liberation, takes its name from its inherent quality because it is empty of lust, etc., devoid of the sign of permanence, etc., and free from the aspiration of craving; and from its object because it makes Nibbāna, which is empty of lust, etc., devoid of the sign of permanence, etc., and free from aspiration, its object.

Nhưng do tự thân trống rỗng khỏi tham ái, v.v., do không có tướng thường, v.v., và do không có sự nguyện cầu của tham ái, nên gọi là từ tự tánh; và do lấy Niết Bàn làm đối tượng, Niết Bàn vốn trống rỗng khỏi tham ái, v.v., không có tướng thường, v.v., và thoát khỏi sự nguyện cầu, nên gọi là từ đối tượng. Như vậy, sự có được tên gọi của giải thoát không, v.v. từ tự tánh và đối tượng nên được hiểu.

So ca kho suttantapariyāyeneva, no abhidhammapariyāyena.

And that is only by way of the Suttanta method, not by way of the Abhidhamma method.

Và điều đó chỉ theo phương pháp của kinh tạng, không phải theo phương pháp của Vi Diệu Pháp.

Suttantakathā hi pariyāyadesanā, itarā nippariyāyadesanā, tasmā saguṇārammaṇato nāmassa sabbasādhāraṇabhāvena avavatthānakarattā pariyāyabhāvato suttantapariyāyeneva lābho, āgamanato pana abhidhammapariyāyenapi vavatthānakarabhāvena nippariyāyattā.

For Suttanta discourse is a conditioned teaching, while the other is an unconditioned teaching. Therefore, the acquisition of names through inherent quality and object is by way of the Suttanta method due to its conditioned nature, as it is not universally applicable to all, whereas by way of arrival, it is unconditioned, establishing its nature even in the Abhidhamma method.

Thật vậy, lời dạy trong kinh tạng là lời dạy theo phương tiện (pariyāya), còn lời dạy kia là lời dạy không theo phương tiện (nippariyāya). Do đó, sự có được tên gọi từ tự tánh và đối tượng chỉ theo phương pháp của kinh tạng do tính phổ biến của tên gọi không tạo ra sự phân biệt, còn từ sự đến thì theo phương pháp của Vi Diệu Pháp do tính không theo phương tiện tạo ra sự phân biệt.

Teneva hi ācariyena ‘‘tīhi vimokkhamukhehi pattabbato tividha’’nti vimokkhamukhameva dhuraṃ katvā vuttaṃ, na ‘‘suññatādināmato tividha’’nti.

It is for this reason that the Teacher stated, "It is threefold because it is to be attained through three gates of liberation," making the gate of liberation the primary point, and not "It is threefold by names such as emptiness."

Chính vì thế, bậc đạo sư đã nói “có ba loại do có thể đạt được qua ba cửa giải thoát (vimokkhamukha)” bằng cách lấy cửa giải thoát làm chính yếu, chứ không nói “có ba loại từ tên gọi không, v.v.”.

Animittanāmaṃ panettha āgamanatopi suttantapariyāyeneva labbhati abhidhamme maggaṃ pati animittanāmassa anuddhatattā.

Here, the name Animitta (signless) is obtained from arrival only by way of the Suttanta method, as the name Animitta is not emphasized for the path in the Abhidhamma.

Ở đây, tên gọi vô tướng (animitta) cũng chỉ được tìm thấy theo phương pháp của kinh tạng từ sự đến, vì trong Vi Diệu Pháp, tên gọi vô tướng không được đề cập đối với đạo.

Anuddhaṭattaṃ pana na anuddharitabbatāmattena, atha kho nippariyāyato tassa magge alabbhanato.

Its not being emphasized is not merely due to it not being stated, but because it is not obtained unconditionally in the path.

Sự không được đề cập không phải chỉ đơn thuần là không nên đề cập, mà là do nó không thể tìm thấy trong đạo theo cách không phương tiện.

Kiñcāpi hi ayaṃ vipassanā niccanimittaṃ ugghāṭentī pavattati, saṅkhāranimittassa pana anissajjanato na nippariyāyato animittanāmaṃ labhati.

Indeed, although this discernment proceeds by removing the sign of permanence, it does not obtain the name Animitta unconditionally because it does not relinquish the sign of formations.

Mặc dù thiền quán này vận hành bằng cách loại bỏ tướng thường, nhưng do không từ bỏ tướng hành, nên nó không có được tên gọi vô tướng theo cách không phương tiện.

Yaṃ panetaṃ sutte –

But what is stated in the Sutta—

Còn điều này trong kinh:

1161

‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;

"Cultivate the signless, abandon the underlying tendency of conceit;

“Hãy tu tập vô tướng, hãy từ bỏ tùy miên ngã mạn;

1162

Tato mānābhisamayā, upasanto carissasī’’ti.(su. ni. 344) –

Then, by the full comprehension of conceit, you will wander in peace."—

Từ sự thấu hiểu ngã mạn, ngươi sẽ sống an tịnh.” (Su. Ni. 344) –

1163

Maggassa animittabhāvavacanaṃ, taṃ yathāvuttapariyāyavasena labbhamānaṃ gahetvā vuttaṃ.

This statement of the path being signless is made, taking it as being obtained by the conditioned method just described.

Lời nói về trạng thái vô tướng của đạo, điều đó được nói bằng cách chấp nhận những gì có được theo phương pháp phương tiện đã nói.

Abhidhamme pana yā sayampi nippariyāyato animittanāmaṃ na labhati, sā kathaṃ maggassa taṃ dadeyyāti maggassa animittanāmaṃ na uddhaṭaṃ.

However, in the Abhidhamma, that which itself does not obtain the name Animitta unconditionally, how could it bestow it upon the path? Therefore, the name Animitta is not emphasized for the path.

Còn trong Vi Diệu Pháp, cái gì tự thân không có được tên gọi vô tướng theo cách không phương tiện, thì làm sao nó có thể ban tên gọi đó cho đạo? Do đó, tên gọi vô tướng của đạo không được đề cập.

Yadi evaṃ suññatanāmenapi idaṃ samānaṃ.

If so, this is also similar for the name Suññata (emptiness).

Nếu vậy, điều này cũng tương tự với tên gọi không (suññata).

Anattānupassanāpi hi kiñcāpi puggalasuññataṃ gaṇhāti, dhammasuññataṃ pana na gaṇhātīti sayaṃ nippariyāyena suññatānupassanā nāma na hotīti suññatanāmampi maggassa na dadeyya.

For even though the discernment of non-self grasps the emptiness of a self, it does not grasp the emptiness of phenomena, so it is not called Suññatānupassanā unconditionally itself, and thus would not bestow the name Suññata upon the path.

Thật vậy, mặc dù thiền quán vô ngã (anattānupassanā) nắm giữ sự trống rỗng về cá nhân (puggalasuññata), nhưng nó không nắm giữ sự trống rỗng về pháp (dhammasuññata), nên tự thân nó không phải là thiền quán không theo cách không phương tiện, vì vậy nó cũng không thể ban tên gọi không cho đạo.

Atha puggalasuññatāggahaṇamattena sayaṃ suññatānupassanā hutvā maggassa taṃ dadeyya, aniccānupassanāpi saṅkhāranimittassa gahaṇepi niccanimittādiugghāṭanato sayaṃ animittānupassanā hutvā maggassa animittanāmaṃ dadeyyāti?

If, however, by merely grasping the emptiness of a self, it becomes Suññatānupassanā itself and bestows that name upon the path, then would not the discernment of impermanence, by removing the sign of permanence, etc., even while grasping the sign of formations, also become Animittānupassanā itself and bestow the name Animitta upon the path?

Nếu chỉ bằng cách nắm giữ sự trống rỗng về cá nhân mà tự thân nó trở thành thiền quán không và ban tên gọi đó cho đạo, thì thiền quán vô thường (aniccānupassanā) cũng, mặc dù nắm giữ tướng hành, nhưng do loại bỏ tướng thường, v.v., nên tự thân nó trở thành thiền quán vô tướng và ban tên gọi vô tướng cho đạo ư?

Na idamevaṃ, niccādinimittugghāṭanena animittabhāvassa nippariyāyena magge alabbhanato niccādinimittugghāṭanassapi pariyāyabhāvato.

This is not so, because the state of being signless is not obtained unconditionally in the path through the removal of the sign of permanence, etc., and because the removal of the sign of permanence, etc., is also a conditioned state.

Không phải như vậy, vì trạng thái vô tướng không thể tìm thấy trong đạo theo cách không phương tiện bằng cách loại bỏ tướng thường, v.v., và việc loại bỏ tướng thường, v.v. cũng là theo phương tiện.

Nanu idampi sabbattha samānaṃ.

Is this not true for all?

Chẳng phải điều này cũng tương tự ở khắp mọi nơi ư?

Suññataappaṇihitabhāvopi hi nippariyāyena amagge na labbhati puggalasuññataggahaṇassa, paṇidhisosanassa ca ujukaṃ maggeneva nipphajjanato, tasmā suññatānupassanāpi appaṇihitānupassanāpi pariyāyeneva taṃ taṃ nāmaṃ labhantīti maggassa nippariyāyato nāmaṃ na dentīti?

For even the state of emptiness and desirelessness is not obtained unconditionally in the non-path, as the grasping of the emptiness of a self and the drying up of aspiration are achieved directly only by the path. Therefore, both Suññatānupassanā and Appaṇihitānupassanā obtain those names only conditionally and thus do not bestow the name unconditionally upon the path?

Thật vậy, trạng thái không và vô nguyện cũng không thể tìm thấy trong phi đạo theo cách không phương tiện, vì việc nắm giữ sự trống rỗng về cá nhân và sự làm khô cạn nguyện cầu được thực hiện trực tiếp bởi đạo. Do đó, thiền quán không và thiền quán vô nguyện cũng chỉ có được những tên gọi đó theo phương tiện, nên chúng không ban tên gọi cho đạo theo cách không phương tiện ư?

Na, tato laddhaariyamaggassa nippariyāyato sampayuttadhammavaseneva suññataappaṇihitanāmasambhavato.

No, because the Noble Path obtained from that inherently possesses the names Suññata and Appaṇihita by way of its co-arising phenomena.

Không, vì Thánh đạo đã đạt được từ đó có thể có tên gọi không và vô nguyện theo cách không phương tiện, chỉ bằng các pháp tương ưng.

Kathaṃ?

How?

Như thế nào?

Ṭhapetvā buddhuppādaṃ sarabhaṅgasatthārādikālepi dubbijānīyabhāvena sukhumassa anattalakkhaṇassa paññāya eva gocarabhāvato anattānupassanāya anupassanato maggakkhaṇe paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti.

Apart from the arising of a Buddha, even in times like that of the teacher Sarabhaṅga, the faculty of wisdom is exceedingly strong at the moment of the path for one who discerns non-self, because the subtle characteristic of non-self is comprehensible only by wisdom due to its difficulty of understanding.

Trừ thời kỳ Phật xuất hiện, ngay cả trong thời kỳ của các bậc đạo sư như Sarabhaṅga, v.v., do tướng vô ngã vi tế khó nhận biết và chỉ là đối tượng của tuệ, nên khi thiền quán vô ngã, vào khoảnh khắc đạo, tuệ căn trở nên mạnh mẽ.

Yathāha – ‘‘anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hotī’’ti (paṭi. ma. 1.221).

As it is said: "For one who attends to non-self, the faculty of wisdom is exceedingly strong."

Như (Kinh) nói: “Khi tác ý vô ngã, tuệ căn trở nên mạnh mẽ” (Paṭi. Ma. 1.221).

1164

Tañca pana sayaṃ attābhinivesasamugghāṭanato, ariyamaggapariyāpannattā ca nippariyāyatova suññatanāmaṃ labhati.

And that, by its very suppression of attachment to self and by its inclusion in the Noble Path, obtains the name Suññata (emptiness) unconditionally.

Và cái đó, do tự thân nó nhổ bỏ sự chấp ngã, và do thuộc về Thánh đạo, nên có được tên gọi không (suññata) theo cách không phương tiện.

Dukkhānupassanāya samādhivipaccanīkassa paṇidhisaṅkhātarāgassa sosanato tassā vasena anupassantassa maggakkhaṇe samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti.

For one discerning by way of the discernment of suffering, because it dries up craving, which is called aspiration and is contrary to concentration, the faculty of concentration is exceedingly strong at the moment of the path.

Khi thiền quán theo thiền quán khổ, do làm khô cạn tham ái được gọi là nguyện cầu, đối nghịch với định, nên vào khoảnh khắc đạo, định căn trở nên mạnh mẽ.

Yathāha – ‘‘dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hotī’’ti.

As it is said: "For one who attends to suffering, the faculty of concentration is exceedingly strong."

Như (Kinh) nói: “Khi tác ý khổ, định căn trở nên mạnh mẽ.”

Tañca pana sayaṃ paṇidhisosanato, ariyamaggapariyāpannattā ca nippariyāyatova appaṇihitanāmaṃ labhati.

And that, by its very drying up of aspiration and by its inclusion in the Noble Path, obtains the name Appaṇihita (desireless) unconditionally.

Và cái đó, do tự thân nó làm khô cạn nguyện cầu, và do thuộc về Thánh đạo, nên có được tên gọi vô nguyện (appaṇihita) theo cách không phương tiện.

Sabbasaṅkhārānaṃ pana aniccabhāvaṃ āgamanato sutvā pacchā sayaṃ paccakkhato passato ‘‘aniccameva vata so bhagavā ‘anicca’nti āhā’’ti bhagavati saddhābāhullapaṭilābhato aniccānupassanāya manasikaroto maggakkhaṇe saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti.

However, having heard from tradition the impermanent nature of all conditioned phenomena, and afterwards having seen directly for oneself, thinking, "Indeed, that Blessed One declared 'impermanent' precisely because they are impermanent," and thereby attaining an abundance of faith in the Blessed One, for one attending to the contemplation of impermanence, the faculty of faith becomes dominant at the moment of the path.

Tuy nhiên, khi một người nghe về tính vô thường của tất cả các pháp hữu vi (saṅkhāra) từ sự truyền dạy, sau đó tự mình trực tiếp nhìn thấy, và nghĩ: "Thật vậy, Thế Tôn đã nói 'vô thường' là vô thường", thì do đạt được niềm tin lớn lao vào Thế Tôn, khi quán niệm vô thường (aniccānupassanā), vào khoảnh khắc Đạo (magga), tín căn (saddhindriya) trở nên mạnh mẽ vượt trội.

Yathāha – ‘‘aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hotī’’ti.

As it is said: "For one attending to impermanence, the faculty of faith becomes dominant."

Như đã nói: "Khi quán niệm vô thường, tín căn trở nên mạnh mẽ vượt trội."

Taṃ pana sayaṃ saṅkhāranimittato vuṭṭhahantampi ariyamaggapariyāpannaṃ na hotīti nippariyāyato animittanāmaṃ na labhati, tasmā yathā kāyakammādhikaṃ cittaṃ ‘‘kāyakamma’’nti vuccati, evaṃ suññatasaṅkhātapaññindriyādhimatto maggo suññatanāmaṃ labhati, appaṇihitasaṅkhātasamādhindriyādhimatto appaṇihitanāmaṃ, saddhindriyādhimatto pana saddhāya animittanāmālābhato sayampi taṃ na labhati.

But that, even though it arises from the sign of conditioned phenomena, is not included in the Noble Path. Therefore, it does not receive the name animitta in the ultimate sense. Just as the mind that is dominated by bodily action is called "bodily action," so too the path dominated by the faculty of wisdom, which is called suññatā, receives the name suññatā; the path dominated by the faculty of concentration, which is called appaṇihita, receives the name appaṇihita. However, the path dominated by the faculty of faith itself does not receive that name (animitta) because animitta is attained through faith.

Tuy nhiên, Đạo ấy, dù tự mình xuất ly khỏi tướng của các pháp hữu vi (saṅkhāra-nimitta), nhưng không thuộc về Thánh Đạo (ariyamagga), nên không đạt được tên gọi "vô tướng" (animitta) một cách trực tiếp. Do đó, giống như tâm (citta) trội về thân nghiệp (kāyakamma) được gọi là "thân nghiệp", thì Đạo trội về tuệ căn (paññindriya) được gọi là "không" (suññatā), Đạo trội về định căn (samādhindriya) được gọi là "vô nguyện" (appaṇihita), còn Đạo trội về tín căn (saddhindriya) thì không tự mình đạt được tên gọi "vô tướng" do niềm tin đạt được tên gọi "vô tướng".

Yadi sampayuttadhammavasena suññatādināmālābho, atha kathaṃ ‘‘āgamanato’’ti vuttaṃ?

If the names suññatā, etc., are attained in terms of associated phenomena, then how is "from tradition" mentioned?

Nếu sự đạt được các tên gọi "không" v.v. là do các pháp tương ưng, vậy thì tại sao lại nói "từ sự truyền dạy"?

Saccaṃ, āgamanato adhimattassa pana indriyassa vasena laddhanāmampi āgamanatova laddhaṃ hoti.

It is true that even a name attained by way of a dominant faculty is attained from tradition.

Đúng vậy, nhưng tên gọi đạt được do căn trội từ sự truyền dạy cũng là đạt được từ chính sự truyền dạy.

1165

Atha vā abhidhammapariyāyenapi suññatabhāvo nāma puggalasuññatāyevāti puggalasuññataggāhitāya anattānupassanāya suññatanāmaṃ nippariyāyatova labbhati.

Or, even in the Abhidhamma system, the state of suññatā means only the emptiness of a person, so the contemplation of non-self, which grasps the emptiness of a person, truly receives the name suññatā.

Hoặc, ngay cả theo phương pháp Vi Diệu Pháp (Abhidhamma), trạng thái không (suññatabhāva) chính là không có cá nhân (puggala-suññatā), nên quán niệm vô ngã (anattānupassanā) nắm bắt sự không có cá nhân thì đạt được tên gọi "không" một cách trực tiếp.

Paṇidhi nāma rāgādikā evāti rāgādisositāya dukkhānupassanāya appaṇihitanāmampi nippariyāyatova labbhati.

Paṇidhi means solely desire and so forth, so the contemplation of suffering, which dries up desire and so forth, truly receives the name appaṇihita.

Nguyện (paṇidhi) chính là tham ái (rāga) v.v., nên quán niệm khổ (dukkhānupassanā) làm khô héo tham ái v.v. thì cũng đạt được tên gọi "vô nguyện" một cách trực tiếp.

1166

Nimittanti pana ṭhapetvā suttantapariyāyaṃ abhidhammapariyāyena saṅkhāranimittaṃ hotīti saṅkhāranimittaggāhitāya aniccānupassanāya animittanāmaṃ nippariyāyato na labbhati, tasmā nippariyāyato suññataappaṇihitanāmikānaṃ anattadukkhānupassanānaṃ vasena paṭiladdhamaggo āgamanato suññataappaṇihitanāmaṃ labhati, animittanāmaṃ pana pariyāyatova labhati.

However, Nimitta, apart from the Suttanta system, in the Abhidhamma system, means the sign of conditioned phenomena. Therefore, the contemplation of impermanence, which grasps the sign of conditioned phenomena, does not truly receive the name animitta. Thus, the path attained by means of the contemplations of non-self and suffering, which are truly named suññatā and appaṇihita, receives the names suññatā and appaṇihita from tradition. But it receives the name animitta only conventionally.

Tuy nhiên, ngoài phương pháp kinh điển (suttanta-pariyāya), theo phương pháp Vi Diệu Pháp, tướng (nimitta) chính là tướng của các pháp hữu vi (saṅkhāra-nimitta), nên quán niệm vô thường (aniccānupassanā) nắm bắt tướng của các pháp hữu vi thì không đạt được tên gọi "vô tướng" một cách trực tiếp. Do đó, Đạo đạt được do quán niệm vô ngã và quán niệm khổ, vốn có tên gọi "không" và "vô nguyện" một cách trực tiếp, thì đạt được tên gọi "không" và "vô nguyện" từ sự truyền dạy, còn tên gọi "vô tướng" thì chỉ đạt được một cách gián tiếp.

Tena vuttaṃ – ‘‘animittanāmaṃ panettha āgamanatopi suttantapariyāyeneva labbhati abhidhamme maggaṃ pati animittanāmassa anuddhaṭattā’’ti.

Therefore, it is said: "Here, the name animitta is received from tradition only in the Suttanta system, because the name animitta is not expounded in relation to the path in the Abhidhamma."

Vì vậy, đã nói: "Tên gọi 'vô tướng' ở đây được đạt từ sự truyền dạy chỉ theo phương pháp kinh điển, vì trong Vi Diệu Pháp, tên gọi 'vô tướng' chưa được nêu rõ đối với Đạo."

Iti imesaṃ tiṇṇaṃ vimokkhānaṃ pavesanadvārabhāvato suññatānupassanādināmikā anattānupassanādikā tisso anukkamena balavabhāvaṃ patvā vuṭṭhānagāminivipassanābhūtā tīṇi vimokkhamukhānīti veditabbāni.

Thus, these three contemplations, such as the contemplation of suññatā and non-self, serving as entrance doors to these three liberations, becoming progressively powerful, and being insight leading to emergence, are known as the three gateways to liberation.

Như vậy, ba quán niệm này, tức quán niệm không (suññatānupassanā) v.v. và quán niệm vô ngã (anattānupassanā) v.v., lần lượt trở nên mạnh mẽ và là tuệ quán (vipassanā) dẫn đến sự xuất ly, là ba cửa giải thoát (vimokkha-mukha) vì chúng là cửa ngõ dẫn vào ba sự giải thoát này.

Vuttañhetaṃ –

For this has been said:

Điều này đã được nói:

1167

‘‘Tīṇi kho panimāni vimokkhamukhāni lokaniyyānāya saṃvattanti, sabbasaṅkhāre paricchedaparivaṭumato samanupassanatāya animittāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya, sabbasaṅkhāresu manosamuttejanatāya appaṇihitāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya, sabbadhamme parato samanupassanatāya suññatāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya, imāni tīṇi vimokkhamukhāni lokaniyyānāya saṃvattantī’’ti (paṭi. ma. 1.219).

"These three gateways to liberation lead to emergence from the world: by contemplating all conditioned phenomena as delimited and encompassed, and the mind leaping into the element of animitta; by urging the mind towards all conditioned phenomena, and the mind leaping into the element of appaṇihita; by contemplating all phenomena as alien, and the mind leaping into the element of suññatā. These three gateways to liberation lead to emergence from the world."

"Có ba cửa giải thoát này dẫn đến sự xuất ly khỏi thế gian: do quán sát tất cả các pháp hữu vi bằng sự phân định và giới hạn, và do tâm nhập vào yếu tố vô tướng; do sự thúc đẩy tâm đối với tất cả các pháp hữu vi, và do tâm nhập vào yếu tố vô nguyện; do quán sát tất cả các pháp là không phải của mình, và do tâm nhập vào yếu tố không. Ba cửa giải thoát này dẫn đến sự xuất ly khỏi thế gian."

1168

Ettha hi paricchedaparivaṭumatoti udayabbayavasena paricchedato ceva parivaṭumato ca.

Here, paricchedaparivaṭumato means by delimiting and encompassing in terms of rise and fall.

Ở đây, paricchedaparivaṭumato nghĩa là do sự phân định và giới hạn theo nghĩa sinh diệt.

Aniccānupassanā hi ‘‘udayato pubbe saṅkhārā natthī’’ti paricchinditvā tesaṃ gatiṃ samannesamānā vayato paraṃ na gacchanti, ettheva antaradhāyantīti parivaṭumato pariyantato samanupassati.

Indeed, the contemplation of impermanence, having delimited that "conditioned phenomena do not exist before rising," and seeking their course, does not go beyond their fall, but contemplates that they vanish right here, thus encompassing their limit.

Quán niệm vô thường (aniccānupassanā) phân định rằng "trước khi sinh, các pháp hữu vi không tồn tại", và khi tìm hiểu sự vận hành của chúng, nó không đi xa hơn sự diệt, mà quán sát rằng chúng biến mất ngay tại đây, tức là quán sát từ sự giới hạn, từ điểm kết thúc.

Samanupassanatāyāti sammadeva anupassanatāya saṃvattantīti sambandho.

Samanupassanatāya is connected with "saṃvattanti" (lead to), meaning "by rightly contemplating."

Samanupassanatāyā là sự liên kết với "do quán sát một cách đúng đắn".

Manosamuttejanatāyāti cittasaṃvejanatāya.

Manosamuttejanatāyā means by agitating the mind.

Manosamuttejanatāyā là do sự lay động tâm.

Dukkhānupassanena hi saṅkhāresu cittaṃ saṃvijjati.

For by contemplating suffering, the mind is agitated regarding conditioned phenomena.

Thật vậy, do quán niệm khổ (dukkhānupassana), tâm bị lay động đối với các pháp hữu vi.

Parato samanupassanatāyāti ‘‘nāhaṃ, na mama’’nti evaṃ anattato samanupassanatāya.

Parato samanupassanatāyā means by contemplating as alien, thinking, "This is not mine, I am not this."

Parato samanupassanatāyā là do quán sát là vô ngã, tức là "không phải tôi, không phải của tôi".

Iti imāni tīṇi padāni aniccānupassanādīnaṃ tiṇṇaṃ vasena vuttānīti veditabbāni.

Thus, these three terms are to be understood as spoken in terms of the three contemplations, such as the contemplation of impermanence.

Như vậy, ba từ này được nói theo ba quán niệm vô thường v.v. cần phải hiểu như vậy.

Teneva ca tadanantare pañhāvissajjane –

And this is why, in the immediately following answer to a question:

Và ngay sau đó, trong phần giải đáp câu hỏi:

1169

‘‘Aniccato manasikaroto khayato saṅkhārā upaṭṭhahanti, dukkhato manasikaroto bhayato saṅkhārā upaṭṭhahanti, anattato manasikaroto suññato saṅkhārā upaṭṭhahantī’’ti (paṭi. ma. 1.219) –

"For one attending to impermanence, conditioned phenomena appear as destruction; for one attending to suffering, conditioned phenomena appear as fear; for one attending to non-self, conditioned phenomena appear as empty."

"Khi quán niệm vô thường, các pháp hữu vi hiện ra như sự hoại diệt; khi quán niệm khổ, các pháp hữu vi hiện ra như sự đáng sợ; khi quán niệm vô ngã, các pháp hữu vi hiện ra như sự trống rỗng."

1170

Vuttaṃ.

It is said.

Đã được nói.

Nanu cettha abhidhammāvatārassa bhāsamānattā abhidhammapariyāyeneva vimokkhamukhāni ca vavatthapetuṃ yuttanti?

But is it not appropriate to establish the gateways to liberation in the Abhidhamma system, given that the Abhidhammāvatāra is being expounded here?

Há không phải ở đây, vì đang nói về sự nhập vào Vi Diệu Pháp, nên việc phân loại các cửa giải thoát theo phương pháp Vi Diệu Pháp là hợp lý sao?

Saccaṃ, aniccānupassanāyapi pana maggavuṭṭhānaṃ hotīti pakāsanatthaṃ suttantapariyāyenapi ekaṃ vavatthānaṃ kataṃ, tathā vuṭṭhito pana maggo abhidhammapariyāyena suddhikapaṭipadāyameva saṅgayhatīti daṭṭhabbaṃ.

True, but one classification was also made according to the Suttanta system to show that the path arises even from the contemplation of impermanence. However, such a path, once arisen, is to be understood as being included only in the pure practice according to the Abhidhamma system.

Đúng vậy, nhưng để làm rõ rằng sự xuất ly của Đạo cũng phát sinh từ quán niệm vô thường, một sự phân loại cũng đã được thực hiện theo phương pháp kinh điển. Tuy nhiên, Đạo đã xuất ly như vậy cần được xem là chỉ bao gồm trong con đường thanh tịnh (suddhika-paṭipadā) theo phương pháp Vi Diệu Pháp.

1171

Catumaggayogabhedatoti sotāpattiādīhi catūhi ariyamaggehi sampayogappabhedato.

Catumaggayogabhedato means by the distinction of association with the four Noble Paths, such as the path of stream-entry.

Catumaggayogabhedato nghĩa là từ sự phân biệt về sự tương ưng với bốn Thánh Đạo, như Sơ Đạo (sotāpatti) v.v.

Ariyamaggānaṃ pana sammādiṭṭhādiaṭṭhaṅgasabhāvattā, tesañca sabbalokuttare atthitāya bhaṅgavasena abhedepi indriyānaṃ apāṭavapāṭavataratamabhāvena sacchikiriyāvisesato kilesānaṃ pahānabhedo hotīti taṃvasena catubbidhatā daṭṭhabbā.

The Noble Paths, however, being characterized by the eight factors beginning with Right View, and existing as wholly supramundane, even without distinction in their destruction, there is a distinction in the abandonment of defilements due to the specific realization determined by the dullness, sharpness, or utmost sharpness of the faculties. Therefore, their fourfold nature is to be understood in that sense.

Tuy nhiên, do các Thánh Đạo có bản chất là Bát Chánh Đạo (sammādiṭṭhi-aṭṭhaṅga) v.v., và do sự tồn tại của chúng trong tất cả các pháp siêu thế, mặc dù không có sự khác biệt về bản chất, nhưng do sự khác biệt trong việc chứng ngộ các căn (indriya) từ kém cỏi đến sắc bén nhất, nên có sự phân biệt về sự đoạn trừ các phiền não (kilesa), và từ đó cần phải thấy có bốn loại.

Tenevāha ‘‘sakkāyadiṭṭhivicikicchā’’tiādi.

Therefore, it is said "sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā" and so forth.

Vì vậy, đã nói "sakkāyadiṭṭhivicikicchā" v.v.

Sati vijjamāne pañcakkhandhasaṅkhāte kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, sayaṃ vā tattha sati diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, pañcasu khandhesu attattaniyābhinivesavasena pavattāya micchādiṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ.

The view regarding the existing body, consisting of the five aggregates, is sakkāyadiṭṭhi; or the view that one exists therein is sakkāyadiṭṭhi. This is a designation for the wrong view that arises by way of attachment to a self or something pertaining to a self in the five aggregates.

Tà kiến về thân (sakkāyadiṭṭhi) là tà kiến về cái thân (kāya) hiện hữu, tức là năm uẩn; hoặc là tà kiến về cái "tôi" hiện hữu trong đó. Đây là tên gọi của tà kiến phát sinh do sự chấp thủ "tôi" và "của tôi" trong năm uẩn.

Sā pana ekekasmiṃ khandhe catudhā abhinivesanavasena vīsatividhā hoti.

This view is twentyfold, by way of four types of attachment to each aggregate.

Tà kiến này có hai mươi loại do sự chấp thủ theo bốn cách trong mỗi uẩn.

Tathā hi koci rūpaṃ attato samanupassati ‘‘yaṃ rūpaṃ, so attā, yo attā, taṃ rūpaṃ, yathā dīpassa vaṇṇoyeva acci, acciyeva vaṇṇo’’ti.

Thus, some contemplate form as self: "That which is form is self; that which is self is form, just as the flame is the color of the lamp, and the color is the flame."

Thật vậy, có người quán sát sắc (rūpa) là ngã (atta) theo kiểu "cái gì là sắc, đó là ngã; cái gì là ngã, đó là sắc, giống như màu sắc của ngọn đèn chính là ngọn lửa, và ngọn lửa chính là màu sắc".

Rūpavantaṃ vā attānaṃ samanupassati, chāyāvantaṃ viya rukkhaṃ.

Or they contemplate the self as possessing form, like a tree possessing shade.

Hoặc quán sát ngã có sắc, giống như cây có bóng.

Attani vā rūpaṃ, pupphe viya gandhaṃ.

Or form as being in the self, like fragrance in a flower.

Hoặc sắc ở trong ngã, giống như hương ở trong hoa.

Rūpasmiṃ vā attānaṃ, samugge viya maṇi.

Or the self as being in form, like a gem in a casket.

Hoặc ngã ở trong sắc, giống như viên ngọc ở trong hộp.

Evaṃ vedanādīsupi ‘‘vedanaṃ attato samanupassatī’’tiādinā yojetabbaṃ.

In the same way, regarding feeling and so forth, it should be applied as "contemplates feeling as self," and so on.

Tương tự, đối với thọ (vedanā) v.v. cũng cần áp dụng theo kiểu "quán sát thọ là ngã" v.v.

Tattha yo pañcavidho abyatirittaattābhiniveso, sā ucchedadiṭṭhi.

Of these, the fivefold attachment to a self as non-distinct is the annihilation view (ucchedadiṭṭhi).

Trong đó, năm loại chấp thủ ngã không tách rời là đoạn kiến (ucchedadiṭṭhi).

Yo pana pannarasavidho byatirittaattābhiniveso, sā sassatadiṭṭhīti veditabbaṃ.

However, the fifteenfold attachment to a self as distinct is the eternalist view (sassatadiṭṭhi).

Còn mười lăm loại chấp thủ ngã tách rời là thường kiến (sassatadiṭṭhi) cần phải hiểu như vậy.

1172

Sabhāvaṃ vicinanto tāya kicchati kilamatīti vicikicchā, tikicchituṃ dukkaratāya vā vigatā cikicchā ñāṇapatikāro imissāti vicikicchā.

One is distressed and wearied by it while investigating its nature, thus it is called vicikicchā. Or, it is vicikicchā because it is difficult to cure, or because knowledge, which is the remedy, is absent in it.

Do tìm kiếm bản chất mà khổ sở, mệt mỏi bởi nó nên gọi là hoài nghi (vicikicchā); hoặc do khó chữa trị, hoặc do không có sự chữa trị, không có sự đối trị bằng trí tuệ nên gọi là hoài nghi.

Sā pana –

This (vicikicchā) is –

Hoài nghi đó là:

1173

‘‘Satthari kaṅkhati vicikicchati, dhamme, saṅghe, sikkhāya, pubbante, aparante, pubbantāparante, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhati vicikicchatī’’ti (dha. sa. 1008 thokaṃ. visadisaṃ) –

"He doubts, is perplexed about the Teacher, about the Dhamma, about the Saṅgha, about the training, about the past, about the future, about the past and future, about conditioned phenomena in dependent origination" –

"Hoài nghi, phân vân về Bậc Đạo Sư, về Pháp, về Tăng, về Giới học, về quá khứ, về vị lai, về cả quá khứ và vị lai, hoài nghi, phân vân về các pháp duyên khởi do duyên này sinh khởi" –

1174

Evaṃ buddhādīsu kaṅkhāvasena aṭṭhavatthukā,

Thus, it has eight bases, such as doubt about the Buddha.

Như vậy có tám đối tượng của hoài nghi về Đức Phật v.v.,

1175

‘‘Ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhānaṃ, na nu kho ahosiṃ, kiṃ nu kho ahosiṃ, kathaṃ nu kho ahosiṃ, kiṃ hutvā kiṃ ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhānaṃ, bhavissāmi nu kho ahamanāgatamaddhānaṃ, na nu kho bhavissāmi, kiṃ nu kho bhavissāmi, kathaṃ nu kho bhavissāmi, kiṃ hutvā kiṃ bhavissāmi nu kho ahamanāgatamaddhānaṃ, etarahi vā pana paccuppannamaddhānaṃ ajjhattaṃ kathaṃkathī hoti, ahaṃ nu khosmi, no nu khosmi, kiṃ nu khosmi, kathaṃ nu khosmi, ayaṃ nu kho satto kuto āgato, so kuhiṃ gāmī bhavissatī’’ti (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) –

“Was I, in the past, or was I not? What was I? How was I? Having been what, what was I, in the past? Shall I be, in the future, or shall I not be? What shall I be? How shall I be? Having been what, what shall I be, in the future? Or, in the present, concerning oneself, one is perplexed: Am I? Am I not? What am I? How am I? Where has this being come from? Where will it go?” –

“Có phải ta đã từng có mặt trong quá khứ không? Hay là ta đã không có mặt? Ta đã là gì? Ta đã như thế nào? Ta đã từ cái gì mà trở thành cái gì trong quá khứ? Có phải ta sẽ có mặt trong tương lai không? Hay là ta sẽ không có mặt? Ta sẽ là gì? Ta sẽ như thế nào? Ta sẽ từ cái gì mà trở thành cái gì trong tương lai? Hoặc trong hiện tại, nội tâm nghi ngờ rằng: Có phải ta có mặt không? Hay là ta không có mặt? Ta là gì? Ta như thế nào? Chúng sanh này từ đâu đến? Nó sẽ đi về đâu?”

1176

Evaṃ pubbantādayo ārabbha pavattivasena soḷasavatthukā ca niddiṭṭhā.

Thus, concerning the past and so on, sixteen kinds of perplexity (vicikicchā) have been described in terms of their occurrence.

Như vậy, mười sáu loại nghi ngờ đã được trình bày theo cách phát sinh liên quan đến tiền kiếp (pubbanta) và các kiếp khác.

1177

Tattha satthari kaṅkhanto tassa rūpakāyadhammakāyānaṃ vijjamānataṃ, avijjamānatañca kaṅkhati, dhamme kaṅkhanto tassa svākkhātadvākkhātabhāve kaṅkhati, saṅghe kaṅkhanto tassa suppaṭipannavippaṭipannatādibhāve kaṅkhati, sikkhāya kaṅkhanto tassā supaññattaduppaññattabhāvaṃ kaṅkhati, pubbante kaṅkhanto sassatākāraṃ, adhiccasamuppattiākārañca nissāya atīte attano vijjamānataṃ, avijjamānatañca kaṅkhati, aparante kaṅkhanto sassatākāraṃ, ucchedākārañca nissāya anāgate attano uppattiṃ, anuppattiñca kaṅkhati, pubbantāparante kaṅkhanto paccuppanne attano atthibhāvaṃ, natthibhāvañca kaṅkhati.

Therein, one who is doubtful about the Teacher is doubtful about the existence or non-existence of his physical body (rūpakāya) and Dhamma-body (dhammakāya). One who is doubtful about the Dhamma is doubtful about its well-proclaimed or ill-proclaimed nature. One who is doubtful about the Saṅgha is doubtful about its well-practiced or ill-practiced nature, and so on. One who is doubtful about the training (sikkhā) is doubtful about its well-established or ill-established nature. One who is doubtful about the past (pubbanta) is doubtful about one’s own existence or non-existence in the past, based on the eternalist view or the view of accidental arising. One who is doubtful about the future (aparanta) is doubtful about one’s own arising or non-arising in the future, based on the eternalist view or the annihilationist view. One who is doubtful about the past and future (pubbantāparanta) is doubtful about one’s own existence or non-existence in the present.

Trong đó, nghi ngờ về Đức Bổn Sư là nghi ngờ về sự hiện hữu hay không hiện hữu của pháp thân và sắc thân của Ngài. Nghi ngờ về Pháp là nghi ngờ về việc Pháp được thuyết giảng đúng đắn hay không đúng đắn. Nghi ngờ về Tăng là nghi ngờ về việc Tăng chúng có hành trì đúng đắn hay hành trì sai lầm, v.v. Nghi ngờ về giới học là nghi ngờ về việc giới học được chế định đúng đắn hay không đúng đắn. Nghi ngờ về tiền kiếp (pubbanta) là nghi ngờ về sự hiện hữu hay không hiện hữu của chính mình trong quá khứ, dựa trên quan điểm thường hằng (sassatākāra) và quan điểm vô nhân ngẫu nhiên (adhiccasamuppattiākāra). Nghi ngờ về hậu kiếp (aparante) là nghi ngờ về sự tái sinh hay không tái sinh của chính mình trong tương lai, dựa trên quan điểm thường hằng và quan điểm đoạn diệt (ucchedākāra). Nghi ngờ về tiền kiếp và hậu kiếp (pubbantāparante) là nghi ngờ về sự hiện hữu hay không hiện hữu của chính mình trong hiện tại.

Paccuppanno hi addhā pubbabhāgāparabhāgakoṭṭhāsavantatāya ‘‘pubbantāparanto’’ti vuccati, yuttaṃ pana taṃ ārabbha kaṅkhājanananti?

Indeed, the present time is called “pubbantāparanta” because it has divisions of past and future portions. But is it appropriate for doubt to arise concerning it?

Quả thật, thời hiện tại được gọi là “tiền kiếp và hậu kiếp” vì nó có phần trước và phần sau. Vậy, việc nghi ngờ liên quan đến điều đó có hợp lý không?

Yuttaṃ, ayuttanti kā ettha cintā.

What is there to consider here as appropriate or inappropriate?

Có hợp lý hay không hợp lý, đâu là sự suy xét ở đây?

Ummattako viya hi bālaputhujjano.

For a foolish unenlightened person (bālaputhujjano) is like a madman.

Quả thật, phàm phu ngu si giống như người điên.

Tasmā so yaṃ kiñci kaṅkhatiyeva.

Therefore, he doubts about anything whatsoever.

Vì vậy, họ nghi ngờ bất cứ điều gì.

Teneva ca soḷasavatthukavicikicchāniddese ‘‘etarahi vā panā’’tiādi vuttaṃ.

It is for this reason that in the description of the sixteen kinds of perplexity (vicikicchā), it is stated, “Or, in the present,” and so on.

Chính vì thế, trong sự trình bày về mười sáu loại nghi ngờ, có nói “hoặc trong hiện tại” và vân vân.

Ācariyā pana ‘‘pubbantāparantoti atītānāgate ekajjhaṃ gahetvā tadubhayamārabbha kaṅkhanto pubbantāparante kaṅkhatī’’tipi vadanti.

Some teachers, however, say, “Pubbantāparanta refers to taking the past and future together, and one who doubts concerning both of these is doubtful about pubbantāparanta.”

Tuy nhiên, các bậc thầy cũng nói rằng: “Tiền kiếp và hậu kiếp (pubbantāparanta) là khi gom cả quá khứ và tương lai lại thành một, và nghi ngờ về cả hai điều đó, thì gọi là nghi ngờ về tiền kiếp và hậu kiếp.”

Idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhanto pana avijjādīnaṃ paccayānaṃ, saṅkhārādīnañca paccayuppannānaṃ hetuhetusamuppannabhāvassa sabbhāvāsabbhāvaṃ kaṅkhatīti evaṃ tāva aṭṭhavatthukakaṅkhāya pavatti veditabbā.

One who doubts concerning dependent origination (idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu) is doubtful about the existence or non-existence of the causal and causally arisen nature of causes like ignorance (avijjā) and effects like volitional formations (saṅkhārā). Thus, the arising of the eight kinds of doubt should be understood.

Còn nghi ngờ về các pháp duyên khởi (idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu) là nghi ngờ về sự hiện hữu hay không hiện hữu của các nhân như vô minh (avijjā) và các pháp duyên khởi như hành (saṅkhāra), tức là nghi ngờ về tính nhân duyên và quả duyên khởi của chúng. Như vậy, trước hết, cần hiểu sự phát sinh của tám loại nghi ngờ.

1178

Soḷasavatthukā pana ‘‘ahosiṃ nu kho…pe… na nu kho ahosi’’nti kaṅkhanto vuttanayeneva atīte attano vijjamānāvijjamānataṃ kaṅkhati.

As for the sixteen kinds of perplexity, one who doubts “Was I or was I not” is doubtful about one’s own existence or non-existence in the past, in the manner described above.

Còn mười sáu loại nghi ngờ thì: “Có phải ta đã từng có mặt… hay là ta đã không có mặt?” là nghi ngờ về sự hiện hữu hay không hiện hữu của chính mình trong quá khứ theo cách đã nói.

Kiṃ nu kho ahosinti jātiliṅgupapattiyo nissāya ‘‘khattiyo nu kho ahosiṃ, brāhmaṇādīsu gahaṭṭhādīsu devādīsu aññataro nu kho’’ti kaṅkhati.

“What was I?” refers to doubting “Was I a khattiya, or one among brāhmaṇas, householders, devas, and so on?” based on birth, gender, and destination.

“Ta đã là gì?” là nghi ngờ về chủng tộc, giới tính, và cảnh giới tái sinh, như: “Có phải ta đã là một chiến sĩ (khattiya), hay là một trong số các Bà la môn, gia chủ, chư thiên, v.v.?”

Kathaṃ nu khoti saṇṭhānākāraṃ nissāya ‘‘dīgho nu kho ahosiṃ, rassaodātakāḷādīnañca aññataro’’ti kaṅkhati.

“How was I?” refers to doubting “Was I tall, or one among the short, fair, dark, and so on?” based on physical form and appearance.

“Ta đã như thế nào?” là nghi ngờ về hình dáng, như: “Có phải ta đã cao, hay là một trong số các loại thấp, trắng, đen, v.v.?”

Issaranimmānādīni nissāya ‘‘kena nu kho pakārena ahosi’’nti nibbattanākārato kaṅkhatīti vadanti.

Some say that, based on notions of creation by a supreme being and so on, one doubts “By what kind of process did I come to be?” in terms of the manner of coming into existence.

Họ nói rằng, dựa vào sự sáng tạo của đấng Tối cao (Issaranimmāna) và các yếu tố khác, là nghi ngờ về cách thức hình thành: “Ta đã được tạo ra bằng cách nào?”

Kiṃ hutvā kiṃ ahosinti jātiādīni nissāya ‘‘khattiyo hutvā nu kho brāhmaṇo ahosiṃ…pe… devo hutvā nu kho manusso ahosi’’nti attano aparāparaṃ pavattiṃ kaṅkhati.

“Having been what, what was I?” refers to doubting “Having been a khattiya, was I a brāhmaṇa? …Having been a deva, was I a human?” based on birth and so on, doubting one’s subsequent states of existence.

“Ta đã từ cái gì mà trở thành cái gì?” là nghi ngờ về sự tiếp nối của chính mình, dựa vào chủng tộc, v.v., như: “Có phải ta đã là một chiến sĩ rồi trở thành Bà la môn… hay là đã là chư thiên rồi trở thành loài người?”

Bhavissāmi nu kho, na nu khoti heṭṭhā vuttanayeneva anāgate attano vijjamānāvijjamānataṃ kaṅkhati.

“Shall I be, or shall I not be?” refers to doubting one’s own existence or non-existence in the future, in the manner stated previously.

“Có phải ta sẽ có mặt, hay là không có mặt?” là nghi ngờ về sự hiện hữu hay không hiện hữu của chính mình trong tương lai theo cách đã nói ở trên.

‘‘Kiṃ nu kho bhavissāmī’’tiādi vuttanayameva.

“What shall I be?” and so on, are to be understood in the same manner as stated previously.

“Ta sẽ là gì?” và các câu tiếp theo cũng theo cách đã nói.

Ahaṃ nu khosmi, na nu khosmīti idāni attano atthibhāvaṃ, natthibhāvañca kaṅkhati.

“Am I or am I not?” refers to doubting one’s own existence or non-existence in the present.

“Có phải ta có mặt, hay là ta không có mặt?” là nghi ngờ về sự hiện hữu hay không hiện hữu của chính mình trong hiện tại.

Tattha kāraṇaṃ vuttameva.

The reason for this has already been stated.

Nguyên nhân của điều đó đã được nói.

Kiṃ nu khosmīti khattiyādikova samāno attano khattiyādibhāvaṃ kaṅkhati.

“What am I?” refers to doubting one’s own nature as a khattiya, and so on, even if one is a khattiya.

“Ta là gì?” là nghi ngờ về tình trạng chiến sĩ, v.v. của chính mình, khi đang là chiến sĩ, v.v.

Eseva nayo sesesupi.

The same applies to the remaining cases.

Cách này cũng tương tự với các điều còn lại.

Kathaṃ nu khosmīti ‘‘abbhantare jīvo nāma atthī’’ti gahetvā tassa dīghādibhāvaṃ kaṅkhati.

“How am I?” refers to assuming that there is a soul (jīva) inside and doubting its tallness, and so on.

“Ta như thế nào?” là nghi ngờ về tính chất cao, v.v. của sinh linh (jīva), khi cho rằng “có một sinh linh bên trong”.

Paccuppannaṃ pana attano sarīrasaṇṭhānaṃ ajānanto nāma natthi.

However, there is no one who does not know the physical form of their present body.

Tuy nhiên, không có ai không biết hình dáng thân thể hiện tại của mình.

Kuto āgato, kuhiṃ gāmī bhavissatīti attabhāvassa āgatagataṭṭhānāni kaṅkhatīti veditabbaṃ.

“Whence have I come? Whither shall I go?” should be understood as doubting the places of coming and going of one’s being.

“Từ đâu đến, sẽ đi về đâu?” cần được hiểu là nghi ngờ về nơi mà tự ngã đã đến và sẽ đi đến.

1179

Sīlañca vatañca sīlabbataṃ, tattha gosīlādiasuddhimaggo samādānavasena sīlaṃ, avītikkamavasena vataṃ.

Sīla and vata are sīlabbata (moral practice and observances). Therein, sīla refers to the impure path of cow-observances and so on, in terms of undertaking it; vata refers to it in terms of non-transgression.

Giới và hạnh là sīlabbata (giới cấm thủ). Trong đó, giới là sự thọ trì các con đường thanh tịnh như gosīla (giới bò), và hạnh là sự không vi phạm.

Ubhayathāpi vā sīlaṃ, tapokammabhāvena gahitattā vataṃ.

Or, it is sīla in both ways, and vata because it is undertaken as an ascetic practice.

Hoặc cả hai đều là giới, và là hạnh vì được chấp giữ theo cách khổ hạnh.

Gavādipakatibhāvato attano vā gavādibhāvādhiṭṭhānaṃ sīlaṃ, ‘‘gacchanto bhakkheti, tiṭṭhanto muttetī’’tiādinā gavādikiriyāya karaṇaṃ vataṃ.

Sīla is one’s own nature of being a cow, etc., from the perspective of being a cow, etc.; vata is the performance of cow-like actions, such as “eating while going, urinating while standing,” and so on.

Giới là sự chấp giữ trạng thái tự nhiên của bò, v.v., hoặc sự chấp giữ trạng thái bò, v.v. của chính mình. Hạnh là sự thực hành các hành động của bò, v.v., như “ăn khi đi, tiểu tiện khi đứng”, v.v.

Taṃtaṃakiccasammasato vā nivatti sīlaṃ, taṃsamādānavato vesabhojanakiccacaraṇādivisesapaṭipatti vataṃ.

Or, sīla is abstinence from certain improper activities; vata is the special practice of eating grass, performing duties, and so on, through undertaking it.

Hoặc giới là sự từ bỏ các hành vi không nên làm sau khi quán xét. Hạnh là sự thực hành đặc biệt như ăn cỏ khô, v.v. sau khi thọ trì điều đó.

Sabhāvaṃ atikkamma parato āmasanaṃ gahaṇanti parāmāso, sīlabbatassa parāmāso sīlabbataparāmāso.

Parāmāsa is clinging (gahaṇa) by touching from outside, transcending one’s own nature. Sīlabbataparāmāsa is the clinging to sīlabbata.

Parāmāsa là sự chấp thủ, chạm vào từ bên ngoài, vượt quá bản chất. Sīlabbataparāmāsa là sự chấp thủ giới cấm.

Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi, vatena suddhi, sīlabbatena suddhīti evaṃ asuddhimagge ‘‘suddhimaggo’’ti pavattassa micchābhinivesassetaṃ adhivacanaṃ.

This is a designation for the wrong adherence that arises among recluses and brāhmaṇas outside (the Dispensation), proclaiming the impure path as “the path to purity” by saying, “Purity through sīla, purity through vata, purity through sīlabbata.”

Đây là từ đồng nghĩa với tà kiến chấp thủ “con đường thanh tịnh” trong các con đường không thanh tịnh của các Sa môn và Bà la môn bên ngoài Phật giáo, như: thanh tịnh nhờ giới, thanh tịnh nhờ hạnh, thanh tịnh nhờ giới và hạnh.

Sakkāyadiṭṭhi ca vicikicchā ca sīlabbataparāmāso cāti sakkāya…pe… parāmāso, teyeva kammavipākesu, vaṭṭasmiṃ vā satte saṃyojenti bandhantīti saṃyojanāni, tesaṃ diṭṭhivisuddhiādīhi tadaṅgavasena pahīnānaṃ anuppattidhammatāpādanena accantasamucchedappahānaṃ karotīti sakkā…pe…ppahānakaraṃ.

Sakkāyadiṭṭhi (identity view), vicikicchā (doubt), and sīlabbataparāmāsa (clinging to rites and rituals) are the three fetters (saṃyojanāni) that bind beings to karmic results or to the cycle of rebirth (vaṭṭa). Sakkāya…pe…ppahānakaraṃ means bringing about their utter uprooting by making them utterly ceased, after they have been abandoned in dependence on the purification of views (diṭṭhivisuddhi) and so on, through their respective components (tadaṅga).

Sakkāyadiṭṭhi (thân kiến), vicikicchā (hoài nghi), và sīlabbataparāmāsa (giới cấm thủ) là sakkāya…pe…parāmāsa. Chính những điều này trói buộc chúng sanh vào các quả dị thục của nghiệp (kammavipāka) hoặc vào vòng luân hồi (vaṭṭa), nên chúng được gọi là saṃyojanāni (kiết sử). Sakkā…pe…ppahānakaraṃ là việc đoạn trừ hoàn toàn các kiết sử đó, bằng cách khiến chúng không còn phát sinh nữa, sau khi chúng đã được đoạn trừ từng phần (tadaṅgavasena) nhờ diệt kiến (diṭṭhivisuddhi) và các phương pháp khác.

1180

Nibbānaṃ pati savanato sandanato soto vuccati ariyo aṭṭhaṅgikamaggo, tassa ādito pajjanaṃ sotāpatti, nibbānaṃ maggati, nibbānatthikehi maggīyati, kilese mārento gacchatīti vā maggo, sotāpatti eva maggo sotāpattimaggo.

Sota is called the Noble Eightfold Path (ariyo aṭṭhaṅgikamaggo) because it flows or streams towards Nibbāna. Sotāpatti is the initial entering into it. Magga means it leads to Nibbāna, or is sought by those seeking Nibbāna, or it proceeds by killing defilements (kilesa). Sotāpattimagga is the Path itself, Sotāpatti.

Con đường cao thượng có tám chi phần (ariyo aṭṭhaṅgikamaggo) được gọi là sota (dòng) vì nó chảy (savanato) và tuôn ra (sandanato) đến Niết Bàn. Sotāpatti là sự nhập vào dòng đó từ ban đầu. Magga (đạo) là con đường dẫn đến Niết Bàn, được những người mong cầu Niết Bàn tìm kiếm (maggīyati), hoặc là con đường tiêu diệt các phiền não khi đi tới. Sotāpattimagga là đạo Tu-đà-hoàn.

Atha vā sotaṃ ādito pajjati adhigacchatīti sotāpatti, paṭhamo ariyapuggalo, tassa maggo sotāpattimaggo, sammādiṭṭhiādīni aṭṭhaṅgāni, tena sampayuttaṃ cittaṃ sotāpattimaggacittaṃ.

Alternatively, sotāpatti means attaining or reaching the stream (sota) at the outset, referring to the first Noble Person (ariyapuggala). The path of that person is the Sotāpattimagga, comprising the eight factors such as right view (sammādiṭṭhi) and so on. The consciousness associated with that is sotāpattimaggacitta (Stream-entry Path Consciousness).

Hoặc sotāpatti là sự nhập vào, đạt được dòng từ ban đầu, là bậc Thánh nhân đầu tiên. Sotāpattimagga là đạo của bậc ấy. Tám chi phần như chánh kiến (sammādiṭṭhi) và các chi phần khác. Sotāpattimaggacittaṃ là tâm tương ưng với đạo Tu-đà-hoàn.

1181

Rajjati abhisajjatīti rāgo, so idha pañcakāmavisayā, kāmabhavavisayā ca taṇhā.

Rāga is that which clings and attaches. Here, it refers to craving (taṇhā) for the five sense objects (pañcakāmavisayā) and for existence in the sense-sphere (kāmabhavavisayā).

Rāga là sự ưa thích, bám víu. Ở đây, nó là tham ái (taṇhā) đối với năm dục cảnh (pañcakāmavisayā) và cảnh giới dục hữu (kāmabhavavisayā).

Dussatīti doso, dasavidhaāghātavatthupadaṭṭhāno byāpādo.

Dosa is that which is corrupted. It is ill-will (byāpāda) based on the ten grounds of resentment (dasavidhaāghātavatthu).

Dosa là sự phẫn nộ (dussatīti). Đó là sân hận (byāpādo), có mười căn bản gây oán ghét (dasavidhaāghātavatthupadaṭṭhāno).

Muyhatīti moho, dukkhādīsu aṭṭhasu aññāṇaṃ.

Moha is that which deludes. It is ignorance (aññāṇa) concerning the eight things, such as suffering (dukkha).

Moha là sự si mê (muyhatīti). Đó là sự vô minh (aññāṇa) đối với tám điều như khổ (dukkha), v.v.

Etesaṃ kilesānaṃ tanuttaṃ tanubhāvaṃ karotīti rāga…pe… tanuttakaraṃ.

Rāga…pe… tanuttakaraṃ means making these defilements thin or subtle.

Rāga…pe… tanuttakaraṃ là việc làm cho các phiền não này trở nên mỏng manh (tanuttaṃ, tanubhāvaṃ).

Tattha dvīhi kāraṇehi tanuttaṃ abhiṇhānuppattito, pariyuṭṭhānamandatāya cāti.

Therein, subtlety is brought about by two reasons: infrequent arising and diminished intensity of obsession (pariyuṭṭhāna).

Trong đó, sự mỏng manh có hai nguyên nhân: không thường xuyên phát sinh, và sự yếu ớt của các triền cái (pariyuṭṭhāna).

Sakadāgāmissa hi vaṭṭānusārimahājanassa viya kilesā abhiṇhaṃ na uppajjanti, kadāci viraḷākārā hutvā uppajjanti, tathā uppajjantāpi maddantā chādentā andhakāraṃ karontā nuppajjanti.

For a Sakadāgāmi, defilements do not arise frequently like they do for ordinary people (vaṭṭānusārimahājana) entangled in the cycle of rebirth; they arise rarely. Even when they do arise, they do not oppress, obscure, or cause darkness.

Đối với bậc Nhất Lai (Sakadāgāmī), các phiền não không phát sinh thường xuyên như đối với đại chúng đang trôi lăn trong luân hồi. Chúng chỉ thỉnh thoảng phát sinh một cách thưa thớt, và ngay cả khi phát sinh, chúng cũng không mạnh mẽ đến mức áp đảo, che lấp, hay gây ra bóng tối.

Dvīhi pana maggehi pahīnattā mandamandā tanukatanukā uppajjanti.

Rather, having been abandoned by two paths, they arise faintly and very subtly.

Tuy nhiên, vì chúng đã được đoạn trừ bằng hai đạo, nên chúng phát sinh một cách yếu ớt và mỏng manh.

Keci pana sakadāgāmissa kilesā cirena uppajjantāpi bahalāva uppajjanti.

Some, however, say that for a Sakadāgāmī, defilements, even though they arise after a long time, arise profusely.

Một số người thì cho rằng các phiền não của bậc Nhất Lai, dù sanh khởi chậm, vẫn sanh khởi mạnh mẽ.

Tathā hissa puttadhītaro dissantīti vadanti.

Indeed, they say, his sons and daughters are seen (to exist).

Thật vậy, họ nói rằng con trai và con gái của vị ấy vẫn còn được thấy.

Taṃ akāraṇaṃ, vatthupaṭisevanena vināpi gabbhaggahaṇasabbhāvato, tasmā vuttanayeneva dvīhi kāraṇehi nesaṃ tanubhāvo veditabbo.

That is not a valid reason, because conception can occur even without the indulgence of the sexual base. Therefore, their attenuation should be understood by the two reasons already stated.

Điều đó không có lý do (không đúng), vì ngay cả khi không có sự giao hợp vẫn có sự thụ thai. Do đó, sự yếu kém của chúng cần phải được hiểu theo cách đã nói, bởi hai nguyên nhân.

Kasmā panettha mohassa tanubhāvo vutto, nanu tatiyamaggavajjhānameva iminā tanuttakaraṇaṃ vattabbaṃ, itarathā heṭṭhā tīhipi maggehi uparimaggavajjhakilesānaṃ bahalābahalāvatthāya pahīyamānattā idha sabbesameva uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ tanubhāvo vattabbo, teneva ca pāḷiyampi ‘‘kāmarāgabyāpādānaṃ tanubhāvāya dutiyāya bhūmiyā pattiyā’’ti vuttanti.

Why is the attenuation of delusion mentioned here? Should not the attenuation of defilements to be overcome by the third path alone be spoken of with this (Sakadāgāmī path)? Otherwise, since the defilements to be overcome by the higher paths are abandoned by the lower three paths to varying degrees of abundance, the attenuation of all the upper fetters (uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ) should be spoken of here, and it is precisely for this reason that in the Pāli text it is stated: “for the attenuation of sensual passion and ill-will, by the attainment of the second stage.”

Tại sao ở đây sự yếu kém của si được nói đến? Há chẳng phải chỉ những phiền não bị đoạn trừ bởi Đạo thứ ba mới được nói là yếu kém bởi điều này? Nếu không như vậy, do các phiền não bị đoạn trừ bởi các Đạo trên được đoạn trừ bởi ba Đạo dưới theo trạng thái thô hay vi, thì ở đây cần phải nói đến sự yếu kém của tất cả các kiết sử thượng phần. Và chính trong Pāḷi cũng đã nói rằng: “Để làm cho tham dục và sân hận yếu kém, đạt được tầng địa vị thứ hai.”

Saccametaṃ, sutte pana uparimaggavajjhānaṃ tanubhāvapariyāyaṃ gahetvā ‘‘rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī hotī’’ti hetuttayatanubhāvassa āgatattā idhāpi tadanulomena vuttaṃ.

This is true, but in the Sutta, taking the method of attenuation of defilements to be overcome by the higher paths, it is stated: “a Sakadāgāmī becomes so due to the attenuation of greed, hatred, and delusion,” thus the attenuation of the three roots (of unwholesomeness) is mentioned here in accordance with that.

Điều này là đúng, nhưng trong Kinh tạng, do việc chấp nhận cách nói về sự yếu kém của các phiền não bị đoạn trừ bởi Đạo trên, đã nói rằng: “Do tham, sân, si yếu kém nên vị ấy là bậc Nhất Lai,” nên sự yếu kém của ba nguyên nhân được đề cập ở đây cũng được nói theo đó.

‘‘Kāmarāgabyāpādāna’’micceva vā pāṭho.

Or, the reading is simply “of sensual passion and ill-will.”

Hoặc là bản đọc “Kāmarāgabyāpādānaṃ” (tham dục và sân hận).

Tathā hi ettheva upari dutiyamaggañāṇaniddese ‘‘byāpādakāmarāgānaṃ, tanubhāvaṃ tu sādhaya’’nti (abhidha. 1353) vuttaṃ.

Indeed, it is stated in the explanation of the second path-knowledge right here above: “accomplishes the attenuation of ill-will and sensual passion” (Abhidha. 1353).

Thật vậy, chính ở đây, trong phần giải thích về trí tuệ của Đạo thứ hai ở trên, đã nói rằng: “Làm cho sân hận và tham dục yếu kém” (Abhidha. 1353).

Paṭisandhivasena sakideva imaṃ manussalokaṃ āgacchatīti sakadāgāmī, tassa maggo sakadāgāmimaggo.

A Sakadāgāmī is one who comes to this human world only once more in terms of rebirth; the path of such a one is the Sakadāgāmī path.

Do chỉ đến thế giới loài người này một lần nữa qua sự tái sanh, nên gọi là Nhất Lai (Sakadāgāmī). Con đường của vị ấy là Đạo Nhất Lai (Sakadāgāmimagga).

Kiñcāpi hi maggaṭṭhassa paṭisandhivasena āgamanāsambhavato phalaṭṭhoyeva sakadāgāmī nāma hoti, tassa pana āgamanabhūto maggo maggantarāvacchedanatthaṃ tadāyattabhāvūpanayanena sakadāgāmimaggoti vuccati, taṃsampayuttaṃ cittaṃ sakadāgāmimaggacittaṃ.

Although one who is on the path (maggaṭṭha) cannot come in terms of rebirth, and only one who has attained the fruit (phalaṭṭha) is called a Sakadāgāmī, yet the path, which is the cause of that coming, is called the Sakadāgāmī path, in order to distinguish it from other paths and to relate it to that state; the consciousness associated with it is the Sakadāgāmī path-consciousness.

Mặc dù đối với người đang ở Đạo (maggaṭṭha) không thể có sự đến (tái sanh) qua sự tái sanh, và chỉ người ở Quả (phalaṭṭha) mới là bậc Nhất Lai, nhưng Đạo là nguyên nhân của sự đến của vị ấy được gọi là Đạo Nhất Lai để phân biệt với các Đạo khác, bằng cách gán cho nó trạng thái phụ thuộc vào vị ấy. Tâm tương ưng với Đạo đó là tâm Đạo Nhất Lai (sakadāgāmimaggacitta).

1182

Pañcasu kāmaguṇesu, kāmabhave ca rāgo kāmarāgo.

Passion for the five sense-objects and for the realm of sensual existence is kāmarāga (sensual passion).

Sự tham đắm vào năm dục cảnh và vào cõi dục là tham dục (kāmarāgo).

Byāpajjati tena cittanti byāpādo.

That by which the mind is afflicted is byāpāda (ill-will).

Tâm bị tổn hại bởi nó là sân hận (byāpādo).

Paṭisandhivasena imaṃ kāmadhātuṃ na āgacchatīti anāgāmī.

One who does not come to this sensual sphere again in terms of rebirth is an Anāgāmī (Non-returner).

Do không tái sanh vào cõi Dục này nữa nên gọi là Bất Lai (Anāgāmī).

Rūpabhave chandarāgo rūparāgo.

Passionate desire for the fine-material existence is rūparāga (passion for fine-material existence).

Sự tham đắm vào cõi Sắc là tham sắc (rūparāgo).

Arūpabhave chandarāgo arūparāgo.

Passionate desire for the immaterial existence is arūparāga (passion for immaterial existence).

Sự tham đắm vào cõi Vô Sắc là tham vô sắc (arūparāgo).

Māno idha arahattādhigamaṃ paṭicca uṇṇatimattaṃ.

Māna (conceit) here refers to mere elation with respect to the attainment of Arahantship.

Mạn (māno) ở đây chỉ là sự ngạo mạn liên quan đến việc chứng đắc A-la-hán.

Uddhaccampi ‘‘ko me bhāro kilesasamucchedane’’ti evamākārappavattaṃ cittassa avūpasamamattaṃ.

Uddhacca (restlessness) is merely the unquiescence of the mind, arising with thoughts such as “What burden is it for me to eradicate defilements?”

Trạo cử (uddhaccampi) cũng là sự không an tịnh của tâm, sanh khởi với ý nghĩ: “Việc đoạn trừ phiền não có gì khó khăn đối với ta?”

Avijjāpi asukhe sukhasaññāvipallāso.

Avijjā (ignorance) is also the perversion of perception of happiness in what is suffering.

Vô minh (avijjā) cũng là sự điên đảo nhận thức về hạnh phúc trong những gì không hạnh phúc.

Ārakattā kilesehi, micchāpaṭipannehi vā, rāgādiarīnaṃ, saṃsāracakkassa arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, rahopi pāpākaraṇena pāpakaraṇe rahassa abhāvā, rahitabbato jahitabbato ‘‘rahā’’ti laddhanāmānaṃ vā pāpadhammānaṃ abhāvato, sādhūhi arahitabbato apariccajitabbato, rahasaṅkhātassa vā gamanassa saṃsāre abhāvato arahā, aṭṭhamo ariyapuggalo, tassa bhāvo arahattaṃ, aggaphalassetaṃ adhivacanaṃ.

One is an Arahant because defilements are kept far away (ārakattā), or because wrongdoers are kept far away, or because the enemies (arī) of greed and so on are destroyed, or because the spokes (arānañca) of the wheel of saṃsāra are broken, or because one is worthy (arahattā) of requisites and so on, or because there is no doing evil secretly (raho pāpākaraṇena), or because there is an absence of evil actions that are to be avoided (rahitabbato jahitabbato) and thus called “rahā,” or because one is not to be abandoned (arahitabbato apariccajitabbato) by good people, or because there is no going (gamanassa) in saṃsāra, which is called “raha.” This is the eighth noble person, and their state is Arahantship, which is a term for the highest fruit.

Do xa lìa (ārakattā) các phiền não, hoặc những người hành tà, hoặc do đã diệt trừ các kẻ thù như tham, v.v., và các nan của bánh xe luân hồi, hoặc do xứng đáng (arahattā) nhận các vật cúng dường, v.v., hoặc do không làm điều ác một cách bí mật (raho), hoặc do không có sự bí mật trong việc làm ác, hoặc do không có các pháp ác được gọi là “rahā” vì chúng đáng bị từ bỏ (rahitabbato jahitabbato), hoặc do các bậc thiện trí không từ bỏ (arahitabbato apariccajitabbato) họ, hoặc do không có sự đi (gamana) trong luân hồi được gọi là “raha”, nên gọi là A-la-hán (arahā), là bậc Thánh nhân thứ tám. Trạng thái của vị ấy là A-la-hán quả (arahattaṃ), đây là tên gọi của quả tối thượng.

Tañhi ‘‘arahā’’ti abhidhānassa, buddhiyā ca pavattinibandhanattā arahato bhāvoti katvā ‘‘arahatta’’nti vuccati, tassa āgamanabhūto maggo arahattamaggo, taṃsampayuttaṃ cittaṃ arahattamaggacittaṃ.

Indeed, it is called arahatta because it is the state of an Arahant, being the cause for the appellation “Arahant” and for the arising of understanding; the path which is the cause of its attainment is the Arahant path, and the consciousness associated with it is the Arahant path-consciousness.

Thật vậy, quả đó được gọi là A-la-hán quả (arahattaṃ) vì nó là nguyên nhân cho danh xưng “A-la-hán” và cho sự hoạt động của trí tuệ, và vì nó là trạng thái của bậc A-la-hán. Con đường dẫn đến quả đó là Đạo A-la-hán (arahattamaggo). Tâm tương ưng với Đạo đó là tâm Đạo A-la-hán (arahattamaggacittaṃ).

1183

Jhānaṅgayogabhedatoti rūpāvacaraṃ viya pañcahi jhānaṅgehi sampayogabhedato.

Jhānaṅgayogabhedato means due to the distinction in association with the five jhāna factors, similar to the fine-material sphere.

Do sự khác biệt trong sự kết hợp các chi thiền (Jhānaṅgayogabhedato) là do sự khác biệt trong sự tương ưng với năm chi thiền, giống như thiền sắc giới.

Kathaṃ panassa bhedoti?

But how does this distinction arise?

Vậy thì sự khác biệt của nó là gì?

Ettha tāva aṭṭhakathāvādo, tayo ca theravādāti cattāro vādā honti.

Here, there are four views: the view of the Commentaries and the views of the three Elders.

Ở đây có bốn quan điểm: quan điểm của chú giải và ba quan điểm của các Trưởng lão.

Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ tāva ‘‘saṅkhārupekkhābhāvaṃ patvā vuṭṭhānagāminivipassanāmaggassa jhānaṅgaṃ niyametī’’ti vuttaṃ.

Thus, in the Commentaries it is stated: “Having reached the state of equanimity regarding formations (saṅkhārupekkhā), the jhāna factor for the insight-path leading to emergence is determined.”

Thật vậy, trong Chú giải đã nói rằng: “Khi đạt đến trạng thái xả đối với các hành, thiền chi của tuệ quán dẫn đến xuất khởi của Đạo được xác định.”

Tipiṭakacūḷanāgatthero pana ‘‘maggāsannavipassanāya padaṭṭhānabhūtaṃ pādakajjhānaṃ niyametī’’ti āha.

However, Tipiṭaka Cūḷanāgatthera says: “The foundational jhāna, which serves as the proximate cause for the insight leading to the path, determines it.”

Còn Tipiṭakacūḷanāgatthero thì nói rằng: “Thiền làm nền tảng (pādakajjhāna) cho tuệ quán gần Đạo được xác định.”

Moravāpivāsimahādattatthero ‘‘vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamenti.

Moravāpivāsimahādattatthera says: “The aggregates, which are the object of insight, determine it.

Moravāpivāsimahādattatthero nói rằng: “Các uẩn là đối tượng của tuệ quán được xác định.

Yañhi jhānaṃ sammasitvā vuṭṭhāti, taṃsadisova hotī’’ti āha.

For whatever jhāna one emerges from after contemplating, the path becomes similar to that.”

Thật vậy, thiền nào được quán xét rồi xuất khởi, thì Đạo tương tự với thiền đó.”

Tipiṭakacūḷābhayatthero pana ‘‘puggalajjhāsayo niyameti, ‘aho vata pañcaṅgikaṃ, caturaṅgikaṃ vā maggaṃ pāpuṇeyya’ntiādinā yathā yathāssa ajjhāsayo hoti, tathā tathā maggo hotī’’ti āha.

Tipiṭaka Cūḷābhayatthera says: “The individual's disposition determines it; just as one's disposition is, for example, 'Oh, if only I could attain a five-factored or four-factored path,' so does the path become.”

Còn Tipiṭakacūḷābhayatthero thì nói rằng: “Khuynh hướng của cá nhân được xác định. ‘Ôi, ước gì tôi đạt được Đạo có năm chi, hoặc bốn chi,’ v.v., Đạo sẽ là như thế nào tùy theo khuynh hướng của vị ấy.”

1184

Yasmā pana aṭṭhakathāvādo pamāṇaṃ, tayo ca therā paṇḍitā byattā, tasmā cattāropi vādā aññamaññaṃ appaṭibāhanavasena evaṃ veditabbā.

However, since the view of the Commentaries is authoritative, and the three Elders are wise and skilled, all four views should be understood as not contradicting each other in this way.

Vì quan điểm của chú giải là chuẩn mực, và ba Trưởng lão đều là bậc hiền trí, lỗi lạc, nên cả bốn quan điểm cần được hiểu theo cách không mâu thuẫn lẫn nhau.

Kathaṃ?

How so?

Như thế nào?

Kāmāvacaradhamme tāva sammasitvā sukkhavipassakassa uppannamaggopi samāpattilābhino jhānaṃ pādakaṃ akatvā uppāditamaggopi vipassanāniyāmena paṭhamajjhānikāva honti.

For one who practices dry insight after contemplating sense-sphere phenomena, even the path that arises, or the path produced without making jhāna (for those who have attained absorption) a foundation, becomes a first-jhāna path due to the determination of insight.

Đối với người chỉ tu tập tuệ quán (sukkhavipassaka), sau khi quán xét các pháp thuộc cõi Dục, Đạo sanh khởi cũng như Đạo sanh khởi mà không lấy thiền làm nền tảng cho người chứng đắc thiền định, thì do quy định của tuệ quán, chúng đều là thiền thứ nhất.

Sace pana kiñci jhānaṃ pādakaṃ katvā uppādito hoti, tassa vasena aṅgapariṇāmo hotīti taṃtaṃjhānasadiso hoti.

If, however, it is produced by making a certain jhāna the foundation, then the jhāna factors transform accordingly, and it becomes similar to that specific jhāna.

Nhưng nếu Đạo được sanh khởi sau khi lấy một thiền nào đó làm nền tảng, thì sự chuyển hóa các chi sẽ diễn ra theo thiền đó, nên Đạo sẽ tương tự với thiền đó.

Yasmā panettha kāmāvacarakkhandhe ārabbha pavattā vipassanā kāmāvacaradhammesu ca mahaggatadhammesu viya bhāvanāvisesato jhānaṅgaviseso natthi, tasmā ‘‘vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamentī’’ti evaṃ pavatto dutiyattheravādo imaṃ vādaṃ na pavisati.

Since the insight that arises here concerning the aggregates of the sense-sphere does not have a distinction in jhāna factors due to a distinction in development, unlike with higher states of consciousness, the second Elder's view, which states “the aggregates that are the object of insight determine it,” does not apply to this case.

Vì ở đây, tuệ quán sanh khởi dựa trên các uẩn thuộc cõi Dục, và trong các pháp thuộc cõi Dục không có sự đặc biệt về chi thiền do sự đặc biệt của sự tu tập như trong các pháp siêu thế, nên quan điểm thứ hai của các Trưởng lão, được nói là “các uẩn là đối tượng của tuệ quán được xác định,” không áp dụng cho quan điểm này.

Jhānadhamme sammasitvā uppāditamaggo sace pādakajjhānaṃ natthi, sammasitajjhānaniyāmena taṃtaṃjhāniko hoti.

If the path produced after contemplating jhāna factors has no foundational jhāna, it becomes similar to that particular jhāna due to the determination of the contemplated jhāna.

Nếu Đạo được sanh khởi sau khi quán xét các pháp thiền mà không có thiền làm nền tảng, thì Đạo sẽ tương tự với thiền đó theo quy định của thiền được quán xét.

Sace paṭhamajjhānato vuṭṭhāya dutiyādijhāne sammasitvā uppādito, puggalajjhāsayaniyāmena dvīsu aññatarajjhānasadiso hoti.

If it is produced by emerging from the first jhāna and contemplating the second and subsequent jhānā, it becomes similar to one of the two jhānā due to the determination of the individual's disposition.

Nếu Đạo được sanh khởi sau khi xuất khởi từ thiền thứ nhất và quán xét các thiền thứ hai trở đi, thì Đạo sẽ tương tự với một trong hai thiền đó theo quy định của khuynh hướng cá nhân.

Sace pana puggalassa tathāvidho ajjhāsayo natthi, tadā kathanti?

But what if the individual does not have such a disposition?

Nhưng nếu cá nhân không có khuynh hướng như vậy, thì lúc đó sẽ như thế nào?

Ettha tāva keci ‘‘nānāvajjanavīthiyameva nivattamānapādakajjhānato ekāvajjanavīthiyaṃ gotrabhubhāvaṃ patvā nivattamānāya vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhāyeva balavanto, tasmā sammasitakkhandhaniyāmena taṃsadiso maggo hotī’’ti vadanti.

Here, some say: “Only the aggregates that are the object of insight are powerful for the insight that arises after reaching the Gotrabhū state in a single thought-process, from a foundational jhāna that revolves in various thought-processes. Therefore, the path becomes similar to the contemplated aggregates due to their determination.”

Ở đây, một số người nói rằng: “Khi thiền nền tảng chỉ luân chuyển trong lộ trình tư duy khác nhau, thì các uẩn là đối tượng của tuệ quán luân chuyển sau khi đạt đến trạng thái chuyển tộc trong một lộ trình tư duy duy nhất, là mạnh mẽ hơn. Do đó, Đạo sẽ tương tự với các uẩn được quán xét theo quy định của chúng.”

Evañca sati ‘‘pādakajjhānaniyāmena hotī’’ti evaṃ pavatto paṭhamattheravādo pādakajjhānato vuṭṭhāya kāmāvacarakkhandhe sammasitvā uppāditamaggameva sandhāya tiṭṭhatīti.

And if this is the case, the first Elder's view, which states “it is determined by the foundational jhāna,” applies to the path produced by emerging from the foundational jhāna and contemplating the aggregates of the sense-sphere.

Và nếu như vậy, thì quan điểm thứ nhất của các Trưởng lão, được nói là “Đạo sẽ là theo quy định của thiền nền tảng,” chỉ đề cập đến Đạo được sanh khởi sau khi xuất khởi từ thiền nền tảng và quán xét các uẩn thuộc cõi Dục.

1185

Apare pana ‘‘pādakajjhānaṃ maggassa mūlakāraṇavasena paccayo hoti āsannakāraṇavasenapi, sammasitakkhandhā pana mūlakāraṇavaseneva paccayā honti, tasmā sammasitakkhandhato pādakajjhānameva balavataranti pādakajjhānasadiso maggo hotī’’ti vadanti.

Others, however, say: “The foundational jhāna is a cause for the path, both as a fundamental cause and as a proximate cause. The contemplated aggregates, however, are a cause only as a fundamental cause. Therefore, the foundational jhāna is more powerful than the contemplated aggregates, and thus the path becomes similar to the foundational jhāna.”

Những người khác thì nói rằng: “Thiền nền tảng là nguyên nhân của Đạo theo nghĩa là nguyên nhân gốc và cũng là nguyên nhân cận duyên. Còn các uẩn được quán xét chỉ là nguyên nhân theo nghĩa là nguyên nhân gốc. Do đó, thiền nền tảng mạnh mẽ hơn các uẩn được quán xét, và Đạo sẽ tương tự với thiền nền tảng.”

Evaṃ sante pana ‘‘sammasitakkhandhaniyāmenā’’ti evaṃ pavatto dutiyattheravādo samāpattiṃ pādakaṃ akatvā kevalaṃ jhānadhammeyeva sammasitvā uppāditamaggameva sandhāya tiṭṭhati.

If this is so, then the second Elder's view, which states “it is determined by the contemplated aggregates,” applies to the path produced merely by contemplating jhāna factors without making absorption a foundation.

Tuy nhiên, nếu như vậy, thì quan điểm thứ hai của các Trưởng lão, được nói là “theo quy định của các uẩn được quán xét,” chỉ đề cập đến Đạo được sanh khởi sau khi chỉ quán xét các pháp thiền mà không lấy thiền định làm nền tảng.

Yasmā pana heṭṭhimaheṭṭhimajjhānato uparūparijhānaṃ balappattaṃ hoti, tasmā heṭṭhimaheṭṭhimajjhānato vuṭṭhāya uparūparijhānadhamme vipassato uppannamaggo pādakajjhānaṃ anapekkhitvā sammasitajjhānavasena taṃtaṃjhāniko hoti.

But since the higher and higher jhāna becomes empowered from the lower and lower jhāna, therefore, having risen from the lower and lower jhāna and discerning the higher and higher jhāna factors, the Path that arises becomes of that particular jhāna by way of the contemplated jhāna, not depending on the base jhāna.

Bởi vì thiền cao hơn nữa trở nên mạnh mẽ hơn thiền thấp hơn nữa, do đó, con đường phát sinh từ việc xuất khởi từ thiền thấp hơn nữa và quán sát các pháp thiền cao hơn nữa, không phụ thuộc vào thiền nền tảng, mà theo cách thiền quán sát, sẽ trở thành thiền tương ứng đó.

Uparūparijhānato pana vuṭṭhāya heṭṭhimaheṭṭhimajjhānadhamme sammasitvā uppāditamaggo sammasitajjhānaṃ anapekkhitvā pādakajjhānasadiso hotīti idamettha sārataraṃ.

However, having risen from the higher and higher jhāna and having contemplated the lower and lower jhāna factors, the Path that is produced becomes like the base jhāna, not depending on the contemplated jhāna; this is more essential here.

Tuy nhiên, điều cốt yếu ở đây là: con đường được tạo ra sau khi xuất khởi từ thiền cao hơn nữa và quán sát các pháp thiền thấp hơn nữa, không phụ thuộc vào thiền quán sát, sẽ giống như thiền nền tảng.

Evañhi sati dvinnampi therānaṃ vādā nippadesavisayā samaphalā honti.

If this is the case, the views of both elders will have an undifferentiated scope and will yield the same results.

Khi đó, lời dạy của cả hai vị trưởng lão đều không có chỗ sai biệt và có kết quả như nhau.

1186

Tatiyattheravādo cettha pādakajjhānaṃ, sammasitajjhānaṃ vā vinā ajjhāsayamatteneva na ijjhati.

And here, the view of the third elder does not succeed merely by inclination, without the base jhāna or the contemplated jhāna.

Ở đây, lời dạy của vị trưởng lão thứ ba không thành tựu chỉ bằng ý định mà không có thiền nền tảng hoặc thiền quán sát.

Tīsupi vādesu ṭhapetvā sesajhānaṅgapariṇāmaṃ vedanāpariṇāmo vipassanāniyāmeneva hoti.

In all three views, apart from the transformation of the other jhāna factors, the transformation of feeling occurs solely by the rule of insight.

Trong cả ba lời dạy, sự biến chuyển của thọ (vedanāpariṇāmo) xảy ra chỉ do sự quy định của tuệ quán (vipassanāniyāmena), ngoại trừ sự biến chuyển của các chi thiền còn lại.

Tayopi theravādā vipassanāniyāmena vinā na hontīti daṭṭhabbaṃ.

It should be understood that all three views of the elders do not occur without the rule of insight.

Cần phải hiểu rằng cả ba lời dạy của các vị trưởng lão đều không thể tồn tại nếu không có sự quy định của tuệ quán.

Nanu ca vedanāpi jhānaṅgameva, tasmā tāyapi pādakajjhānaniyāmeneva bhavitabbanti?

Is it not true that feeling is also a jhāna factor, and therefore, it too should occur by the rule of the base jhāna?

Há chẳng phải thọ cũng là một chi thiền sao? Do đó, nó cũng phải được quy định bởi thiền nền tảng (pādakajjhāna) ư?

Taṃ na, vedanāyapi pādakajjhānaniyāmena pariṇāme sati vipassanāniyāmaṃ anapekkhitvā pādakajjhānaniyāmeneva maggakkhaṇe sesajhānaṅgāni pariṇāmaṭṭhāneyeva vedanāyapi pariṇāmo bhaveyya, tathā pana ahutvā ekāvajjanavīthiyā āditova pariṇāmanato maggavuṭṭhānavīthiyā āsannatarappavattāya vipassanāya vasena vedanāniyāmo hoti.

That is not the case. If feeling were also transformed by the rule of the base jhāna, then without depending on the rule of insight, feeling too would be transformed at the moment of the Path, at the very place where the other jhāna factors are transformed by the rule of the base jhāna. But since it does not happen that way, and is transformed from the very beginning of the avajjana-vīthi, the rule of feeling occurs by way of insight, which proceeds closer to the Path-emergence process.

Điều đó không đúng, vì nếu thọ cũng bị quy định bởi thiền nền tảng, thì sự biến chuyển của thọ sẽ xảy ra ngay tại thời điểm biến chuyển của các chi thiền còn lại trong sát-na đạo, không phụ thuộc vào sự quy định của tuệ quán. Nhưng điều đó không xảy ra như vậy; thay vào đó, sự biến chuyển của thọ được quy định bởi tuệ quán, phát sinh gần hơn trong lộ trình xuất khởi từ đạo, do sự biến chuyển ngay từ đầu trong lộ trình hướng tâm.

1187

Atha vā pādakajjhānasammasitajjhānānaṃ sambhave tesu anuppannā vedanā vipassanāya na hotīti pādakajjhānasammasitajjhānaniyāmena pariṇamatītipi na sakkā vattuṃ.

Alternatively, it cannot be said that when base jhāna and contemplated jhāna are present, if feeling does not arise in them, it does not become insight, and thus it is transformed by the rule of the base jhāna and contemplated jhāna.

Hoặc, không thể nói rằng nếu có thiền nền tảng và thiền quán sát, thì thọ không phát sinh trong chúng sẽ không phải là tuệ quán, và do đó nó biến chuyển theo sự quy định của thiền nền tảng và thiền quán sát.

Ettha siyā – yattha tāva pādakajjhānaṃ atthi, tattha taṃ niyameti.

Here, it might be asked: wherever there is a base jhāna, that jhāna determines it.

Ở đây có thể có câu hỏi: Nơi nào có thiền nền tảng, nơi đó nó quy định.

Yattha pana tikacatukkapādakajjhānaṃ natthi, tasmiṃ arūpabhave kiṃ niyametīti?

But where there is no jhāna of three or four factors as a base, in such a formless existence, what determines it?

Nhưng nơi nào không có thiền nền tảng tam thiền hoặc tứ thiền, như trong cõi vô sắc, thì điều gì quy định?

Tatthāpi pādakajjhānameva niyameti.

There too, the base jhāna itself determines it.

Ở đó, chính thiền nền tảng vẫn quy định.

Yo hi bhikkhu aṭṭhasamāpattilābhī paṭhamajjhānaṃ pādakaṃ katvā sotāpattimaggaphalāni nibbattetvā aparihīnajjhāno kālaṃ katvā arūpabhave nibbatto paṭhamajjhānikāya sotāpattiphalasamāpattiyā vuṭṭhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā upari tīṇi maggaphalāni nibbatteti, tassa tāni paṭhamajjhānikāneva honti.

For instance, if a bhikkhu, endowed with the eight attainments, making the first jhāna his base, realizes the Path and Fruit of Stream-entry, and then, without losing his jhāna, passes away and is reborn in the formless existence; having emerged from the attainment of the Fruit of Stream-entry associated with the first jhāna, he establishes insight and realizes the three higher Paths and Fruits. For him, these are associated with the first jhāna.

Vị tỳ-kheo nào thành tựu tám định, lấy sơ thiền làm nền tảng để thành tựu đạo và quả Tu-đà-hoàn, sau đó không bị suy thoái thiền mà qua đời và tái sinh trong cõi vô sắc, rồi xuất khởi từ quả Tu-đà-hoàn thuộc sơ thiền, bắt đầu tu tuệ quán và thành tựu ba đạo quả phía trên, thì những đạo quả đó vẫn thuộc về sơ thiền.

Dutiyajjhānikādīsupi eseva nayo.

The same method applies to those associated with the second jhāna and so on.

Tương tự cũng vậy đối với nhị thiền trở đi.

Arūpepi hi lokuttaraṃ tikacatukkajjhānaṃ uppajjatīti evamettha ekekassa lokuttarakusalassa jhānaṅgayogabhedo veditabboti.

Even in the formless realms, supramundane jhāna of three or four factors arises; thus, the distinct combination of jhāna factors for each supramundane wholesome consciousness should be understood here.

Trong cõi vô sắc, thiền siêu thế tam thiền và tứ thiền cũng phát sinh. Như vậy, cần phải hiểu sự khác biệt về sự kết hợp các chi thiền của mỗi pháp thiện siêu thế ở đây.

1188

Maggā…pe… nipphādetīti tebhūmakakusalaṃ viya paṭisandhippavattīsu avipaccavantampi attano attano anurūpassa phalassa nipphādanena taṃtaṃphalappatte sotāpanno sakadāgāmī anāgāmī arahāti sāmaññato cattāro ariyapuggale abhinipphādetīti.

The Paths…etc.… produce means that just as a wholesome action of the three realms, even though it does not ripen in rebirth-linking moments, it produces its respective fruit, thereby producing four Noble Individuals generally classified as Stream-enterer, Once-returner, Non-returner, and Arahant, who have attained those fruits.

Các đạo…v.v… thành tựu là, giống như các pháp thiện hữu lậu, dù không tạo ra tái sinh trong các kiếp, nhưng bằng cách thành tựu quả tương ứng của mình, chúng tạo ra bốn bậc Thánh nhân nói chung: Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm, A-na-hàm, và A-la-hán, những người đã đạt được các quả tương ứng đó.

Visesato pana sattakkhattuparamatādike anekepi sotāpannādayo nipphādeti.

More specifically, it produces many Stream-enterers and others, such as those who will be reborn at most seven times.

Đặc biệt hơn, chúng còn thành tựu nhiều bậc Tu-đà-hoàn, v.v., như những vị tối đa bảy lần tái sinh.

1189

Lokuttarakusalavaṇṇanā niṭṭhitā.

Description of Supramundane Wholesome Consciousness is finished.

Hoàn thành phần giải thích về các pháp thiện siêu thế.

1190

Catubhūmakakusalavaṇṇanā

Description of Wholesome Consciousness of Four Realms

Giải thích về các pháp thiện bốn cõi

1191

28. Evaṃ catubhūmakakusalacittaṃ sarūpato niddisitvā idāni taṃ nigamento āha ‘‘kāme aṭṭhevā’’tiādi.

Having thus designated the wholesome consciousness of four realms in terms of its nature, he now concludes it by saying "eight in the sense-sphere" and so on.

28. Sau khi đã trình bày bản chất của tâm thiện bốn cõi như vậy, bây giờ để kết thúc phần đó, tác giả nói “trong cõi dục có tám” v.v.

Tattha kāmeti kāmabhave.

Therein, "in the sense-sphere" means in the sense-sphere realm.

Trong đó, kāme có nghĩa là trong cõi dục.

Tathā ‘‘rūpe’’tiādīsu.

Similarly in "in the form-sphere" and so on.

Tương tự trong “rūpe” v.v.

1192

29. Kusalākusalāpagatenāti kusalākusalakammato apagatena.

By one who is free from wholesome and unwholesome deeds means by one who is free from wholesome and unwholesome kamma.

29. Kusalākusalāpagatenā có nghĩa là đã thoát khỏi nghiệp thiện và bất thiện.

Aggamaggassa hi uppannakālato paṭṭhāya arahato sabbāni kusalākusalakammāni pahīnāni nāma honti paccayavekallena paṭisandhidāne asamatthabhāvato.

Indeed, from the moment of the arising of the ultimate Path, all wholesome and unwholesome kamma of an Arahant are said to be abandoned, due to their inability to give rise to rebirth-linking on account of a lack of conditions.

Kể từ khi đạo tối thượng phát sinh, tất cả nghiệp thiện và bất thiện của vị A-la-hán đều được xem là đã đoạn trừ, vì chúng không còn khả năng tạo ra tái sinh do thiếu các duyên.

Yato ca ariyamaggañāṇaṃ ‘‘kammakkhayakara’’nti vuccati.

And because the knowledge of the Noble Path is called "destroyer of kamma".

Và trí tuệ đạo Thánh được gọi là “diệt trừ nghiệp”.

Atha vā ahetuapaccayavisujjhanassa abhāvato kilesasamucchedakena maggakusalena akusalehi apagatena.

Alternatively, due to the absence of purification by uncaused conditions, by the Path-wholesome consciousness which cuts off defilements, by that which is free from unwholesome deeds.

Hoặc, do không có sự thanh tịnh về duyên vô nhân, nên đạo thiện đoạn trừ phiền não đã thoát khỏi các pháp bất thiện.

Kusale kusalenāti kucchitānaṃ salanādīhi kusalasaṅkhātāya paṭipattiyaṃ desanuppādanādīsu chekena.

In wholesome deeds by the wholesome one means skilled in practices like teaching and producing insight into vile thoughts.

Kusale kusalenā có nghĩa là khéo léo trong các hành vi được gọi là thiện, như thuyết pháp, v.v., đối với những điều xấu xa (kucchita) do sự dao động (salana) v.v.

Munināti ubhayalokamunanakena aggaphalañāṇena, sabbaññutaññāṇena vā samannāgatattā muninā.

By the sage (muni) means by the one endowed with the ultimate fruit-knowledge that discerns both worlds, or with omniscience, hence a muni.

Muninā có nghĩa là bậc đạo sĩ (muni) do thành tựu trí tuệ quả tối thượng, hoặc trí tuệ toàn tri, là bậc quán xét cả hai thế giới.

Tenāha –

Therefore it is said:

Do đó, có câu:

1193

‘‘Yo munāti ubho loke, muni tena pavuccatī’’ti.

"Because he discerns both worlds, he is called a sage."

“Ai quán xét cả hai thế giới, người ấy được gọi là đạo sĩ.”

1194

Vasināti chaḷabhiññatāya paramena cittavasibhāvena samannāgatattā, jhānādīsu pañcavidhavasisabbhāvato ca vasibhūtena vasibhāvūpagatindriyena.

By the master (vasī) means by the one endowed with the supreme mastery over mind through the six supernormal powers, and by being masterful in the five kinds of mastery in jhāna and so on, by one whose faculties have attained mastery.

Vasinā có nghĩa là bậc có quyền năng (vasin) do thành tựu sự thuần thục tâm tối thượng với sáu thắng trí, và do có năm loại quyền năng trong thiền định v.v., là bậc đã thuần thục các căn.

1195

Catubhūmakakusalavaṇṇanā niṭṭhitā.

Description of Wholesome Consciousness of Four Realms is finished.

Hoàn thành phần giải thích về các pháp thiện bốn cõi.

1196

Akusalavaṇṇanā

Description of Unwholesome Consciousness

Giải thích về các pháp bất thiện

1197

Ettāvatā ca yaṃ ‘‘kusalākusalābyākatajātibhedato tividha’’nti ettha vuttaṃ kusalaṃ, taṃ sarūpato niddisitvā idāni tadanantaruddiṭṭhaṃ akusalaṃ niddisanto āha ‘‘akusalaṃ panā’’tiādi.

Thus far, having designated in terms of its nature the wholesome consciousness mentioned in "three kinds according to the divisions of wholesome, unwholesome, and indeterminate," he now, designating the unwholesome consciousness mentioned immediately after that, says "Unwholesome, however…" and so on.

Cho đến nay, sau khi đã trình bày bản chất của pháp thiện được nói đến trong câu “có ba loại theo sự phân chia thiện, bất thiện và vô ký”, bây giờ để trình bày pháp bất thiện được đề cập ngay sau đó, tác giả nói “còn bất thiện” v.v.

‘‘Bhūmito ekavidha’’nti vuttamatthaṃ niyametvā dassento āha ‘‘kāmāvacaramevā’’ti.

He states "only of the sense-sphere" by determining and showing the meaning, "one kind in terms of plane," which was mentioned earlier.

Để xác định ý nghĩa đã nói là “một loại theo cõi”, tác giả nói “chỉ là cõi dục”.

Nikāyantarikā pana rūpārūpāvacarampi akusalaṃ icchantīti tesaṃ matinisedhanatthaṃ avadhāraṇaṃ kataṃ.

But other Nikāya followers desire unwholesome consciousness to exist also in the form and formless realms, so the restrictive particle (eva) is used to refute their view.

Tuy nhiên, các bộ phái khác lại cho rằng có cả pháp bất thiện trong cõi sắc và vô sắc, nên sự xác định này được đưa ra để bác bỏ quan điểm của họ.

Mahaggatabhūmiyaṃ uppajjantampi hetaṃ tattha rūpadhātuyaṃ pavattivipākaṃ dentampi ekantena kāmāvacaramevāti.

For even though it arises in the sublime planes and gives rise to resultant continuity in the form realm, it is exclusively of the sense-sphere.

Mặc dù nó phát sinh trong cõi đại hành (mahaggatabhūmi) và tạo ra quả trong cõi sắc giới, nhưng nó hoàn toàn thuộc về cõi dục.

Kuto panesa niyamoti?

But from what is this determination?

Vậy sự xác định này từ đâu mà có?

Kāmataṇhāvisayabhāvato.

From being an object of sense-desire craving.

Là do nó thuộc về đối tượng của dục ái (kāmataṇhā).

Kāmataṇhāvisayatā hi kāmāvacarabhāvassa kāraṇaṃ yathā rūpārūpataṇhāvisayatā rūpārūpabhāvassa.

For being an object of sense-desire craving is the cause of being of the sense-sphere, just as being an object of form and formless craving is the cause of being of the form and formless realms.

Sự thuộc về đối tượng của dục ái là nguyên nhân của cõi dục, giống như sự thuộc về đối tượng của sắc ái và vô sắc ái là nguyên nhân của cõi sắc và vô sắc.

Ekaṃsena cetaṃ evaṃ sampaṭicchitabbaṃ.

And this must be accepted unequivocally.

Và điều này phải được chấp nhận một cách tuyệt đối.

Itarathā byāpitalakkhaṇaṃ na siyā.

Otherwise, the characteristic of pervading would not exist.

Nếu không, đặc tính bao quát sẽ không tồn tại.

Yadi hi ālambitabbadhammavasena bhūmivavatthānaṃ kareyya, evaṃ sati anārammaṇānaṃ saṅgaho na siyā.

For if one were to determine planes based on the objects that are apprehended, then the unapprehended phenomena would not be included.

Vì nếu sự phân định cõi được thực hiện dựa trên các pháp được làm đối tượng, thì các pháp không có đối tượng sẽ không được bao gồm.

Atha vipākadānavasena, evampi avipākānaṃ saṅgaho na siyā, tasmā ālambaṇadhammavaseneva pariyāpannānaṃ sā kātabbā.

If based on the giving of results, then those without results would not be included. Therefore, for those that are included, it should be done based on the object-phenomena.

Nếu dựa trên sự tạo quả, thì các pháp không tạo quả cũng sẽ không được bao gồm. Do đó, sự bao gồm phải được thực hiện dựa trên các pháp làm đối tượng.

Apariyāpannānaṃ pana lokato uttiṇṇatāya lokuttaratā, uttaritarābhāvato anuttaratā ca veditabbāti.

For those not included, being supramundane due to transcending the world, and being unsurpassed due to the absence of anything higher, should be understood.

Còn đối với các pháp không được bao gồm, cần phải hiểu rằng chúng là siêu thế (lokuttaratā) do vượt thoát thế gian, và là vô thượng (anuttaratā) do không có gì cao hơn.

1198

Domanassassa anīvaraṇāvatthāya abhāvena taṃsahagatacittuppādo kāmabhūmiyaṃyeva pavattatīti so niyatavatthuko, itare arūpabhūmiyampi pavattanato aniyatavatthukāti āha ‘‘niyatā…pe… duvidha’’nti.

Since the mind-state accompanied by dejection occurs only in the sense-sphere due to the absence of the non-hindrance state of dejection, it is of fixed base; the others, however, occurring even in the formless realms, are of unfixed base, so he says "fixed…etc.… two kinds."

Do không có trạng thái không bị che chướng của ưu (domanassa), nên tâm sở hữu ưu chỉ phát sinh trong cõi dục. Vì vậy, nó có đối tượng cố định. Còn các tâm khác, do có thể phát sinh cả trong cõi vô sắc, nên có đối tượng không cố định. Do đó, tác giả nói “cố định…v.v… hai loại”.

Vicikicchuddhaccasahagatānaṃ mohekahetukattā, itaresampi lobhamohadosamohavasena dvihetukattā āha ‘‘ekahetukaduhetukato’’ti.

Since doubt and restlessness are rooted in delusion alone, and the others are rooted in two causes, namely greed-delusion and aversion-delusion, he says "from one-rooted and two-rooted."

Do hoài nghi và phóng dật chỉ có một nhân là si, và các tâm khác có hai nhân là tham-si và sân-si, nên tác giả nói “một nhân và hai nhân”.

Ādito ekādasannaṃ akusalacittānaṃ paṭisandhijananato, uddhaccasahagatassa tadabhāvato āha ‘‘paṭisandhijanakājanakato’’ti.

Since the first eleven unwholesome consciousnesses generate rebirth-linking, but the one accompanied by restlessness does not, he says "generating and not generating rebirth-linking."

Do mười một tâm bất thiện đầu tiên có khả năng tạo ra tái sinh, còn tâm sở hữu phóng dật thì không, nên tác giả nói “có khả năng tạo tái sinh và không có khả năng tạo tái sinh”.

Uddhaccasahagatañhi pavattivipākaṃ dentampi paṭisandhiṃ nākaḍḍhati.

For the one accompanied by restlessness, even though it gives rise to resultant continuity, does not draw forth rebirth-linking.

Tâm sở hữu phóng dật, mặc dù có thể tạo ra quả trong đời hiện tại, nhưng không kéo theo tái sinh.

Yato vakkhati –

For he will say:

Vì sẽ nói rằng:

1199

‘‘Ekādasavidhānaṃ tu, hitvā uddhaccamānasaṃ;

"However, excluding the mind accompanied by restlessness,

“Mười một loại tái sinh,

1200

Ekādasavidhā ceva, bhavanti paṭisandhiyo’’ti.(abhidha. 536);

The eleven kinds of rebirth-linkings occur."

Chỉ có mười một loại, trừ tâm phóng dật.” (Abhidhamma. 536);

1201

Yena pana kāraṇena taṃ paṭisandhiṃ nākaḍḍhati, taṃ paṭisandhivinicchayakathāhi imissā gāthāya vaṇṇanāpadeseyeva vakkhāma.

And the reason why it does not draw forth rebirth-linking will be explained in the section describing this verse, in the discourse on the determination of rebirth-linking.

Lý do tại sao nó không kéo theo tái sinh, chúng ta sẽ giải thích trong phần giải thích bài kệ này trong bài thuyết về sự xác định tái sinh.

Tīhi vedanāhīti sukhadukkhopekkhāsaṅkhātāhi tīhi vedanāhi.

By three feelings means by the three feelings, namely pleasant, painful, and neutral feeling.

Với ba thọ (Tīhi vedanāhi) là với ba thọ được gọi là lạc, khổ và xả.

Yathāha – ‘‘tisso imā, bhikkhave, vedanā.

As it is said: "Monks, these are three feelings.

Như đã nói: "Này các Tỳ-khưu, có ba thọ này.

Katamā tisso?

Which three?

Thế nào là ba?

Sukhā dukkhā adukkhamasukhā’’ti (saṃ. ni. 4.249).

Pleasant, painful, and neither-painful-nor-pleasant."

Lạc, khổ, và bất khổ bất lạc".

Yaṃ pana katthaci sutte ‘‘dvemā, bhikkhave, vedanā sukhā dukkhā’’ti (saṃ. ni. 4.267) vacanaṃ, taṃ kusalapakkhikaṃ upekkhaṃ sukhe, akusalapakkhikañca dukkhe pakkhipitvā pariyāyena vuttanti daṭṭhabbaṃ.

But where it is said in some Sutta: "Monks, these are two feelings: pleasant and painful," that should be understood as said in a metaphorical sense, including neutral feeling associated with wholesome states in pleasant feeling, and neutral feeling associated with unwholesome states in painful feeling.

Tuy nhiên, lời dạy trong một số kinh rằng "Này các Tỳ-khưu, có hai thọ này: lạc và khổ" cần được hiểu là đã bao gồm xả thuộc về thiện vào lạc, và xả thuộc về bất thiện vào khổ, và được nói theo một cách gián tiếp.

Suppatiṭṭhitabhāvakāraṇattā mūlamivāti mūlaṃ, lobho mūlaṃ etassāti lobhamūlaṃ.

Because it is the cause of being well-established, it is like a root, hence root. That which has craving as its root is rooted in craving.

Vì là nguyên nhân của trạng thái được thiết lập vững chắc, nên nó giống như gốc rễ, gọi là gốc rễ (mūlaṃ); cái mà tham là gốc rễ của nó, gọi là tâm tham căn (lobhamūlaṃ).

Kiñcāpi hi mohopi lobhamūlesu atthi, so pana sabbākusalasādhāraṇattā vavatthānakaro na hotīti asādhāraṇadhammavasena ‘‘lobhamūla’’ntveva vuttaṃ yathā ‘‘bherisaddo yavaṅkuro’’ti.

Although delusion is also present in states rooted in craving, it does not serve to differentiate because it is common to all unwholesome states. Thus, it is called " rooted in craving" only with reference to its uncommon characteristic, just as in "the sound of a drum" or "a barley sprout."

Mặc dù si cũng có mặt trong các tâm tham căn, nhưng vì nó là chung cho tất cả các bất thiện pháp, nên nó không phải là yếu tố phân biệt; do đó, chỉ nói "tâm tham căn" theo nghĩa của pháp không chung, giống như "tiếng trống" hay "mầm lúa mạch".

Tathā ‘‘dosamūla’’nti etthāpi.

Similarly, also in "rooted in aversion."

Tương tự, trong trường hợp "tâm sân căn" (dosamūlaṃ) cũng vậy.

Mūlantaravirahato moho eva mūlaṃ imassa, nāññanti mohamūlaṃ.

Delusion itself is the root of this, and no other root, due to the absence of another root, hence rooted in delusion.

Vì không có gốc rễ nào khác, chỉ có si là gốc rễ của nó, chứ không phải cái khác, nên gọi là tâm si căn (mohamūlaṃ).

1202

Micchāvasena dassanaṃ diṭṭhi, diṭṭhiyeva diṭṭhigataṃ yathā ‘‘ākāsagataṃ thāmagata’’nti.

Seeing in a wrong way is wrong view; wrong view itself is view-pervaded (diṭṭhigataṃ), just as "air-pervaded, power-pervaded."

Sự thấy biết sai lầm là tà kiến (diṭṭhi), tà kiến chính là tà kiến chấp thủ (diṭṭhigataṃ), giống như "thuộc về không gian, thuộc về sức mạnh".

Atha vā vipariyesaggāhikāya diṭṭhiyā gatameva, na ettha gantabbavatthu tathāsabhāvanti diṭṭhigataṃ, dvāsaṭṭhiyā vā diṭṭhīsu antogadhanti diṭṭhigataṃ, tena samaṃ pakārehi yuttanti diṭṭhigatasampayuttaṃ.

Alternatively, it is certainly pervaded by wrong view that grasps perversely; the object to be pervaded is not such a true nature here, hence view-pervaded. Or, it is included among the sixty-two wrong views, hence view-pervaded. That which is conjoined with it in various ways is accompanied by wrong view (diṭṭhigatasampayuttaṃ).

Hoặc là, nó là sự chấp thủ của tà kiến chấp giữ sự đảo lộn, không phải là bản chất thực sự của đối tượng cần được chấp thủ ở đây, nên gọi là tà kiến chấp thủ; hoặc là, nó được bao gồm trong sáu mươi hai tà kiến chấp thủ. Cái được liên kết với nó theo các cách thức, gọi là tương ưng với tà kiến chấp thủ (diṭṭhigatasampayuttaṃ).

1203

‘‘Yadā hī’’tiādi lobhamūlacittānaṃ pavattiākāradassanaṃ.

"When indeed," and so on, is a demonstration of the manner of occurrence of minds rooted in craving.

"Khi nào" (Yadā hi) v.v. là sự trình bày về cách thức vận hành của các tâm tham căn.

Micchādiṭṭhinti ucchedadiṭṭhiādiṃ micchādiṭṭhiṃ.

Wrong view means wrong views such as the annihilation view.

Tà kiến (Micchādiṭṭhiṃ) là tà kiến như đoạn kiến v.v.

Tāya hi vipallattacittā tāva kodhavisayo, yāva indriyagocaroti paralokaṃ paṭikkhipitvā ‘‘natthi kāmesu ādīnavo’’ti gaṇhanti.

For by that, bewildered minds, rejecting the next world and thinking "there is no danger in sense pleasures," fall prey to anger as long as it is within the range of the senses.

Với tâm bị đảo lộn bởi tà kiến đó, chúng chấp giữ rằng "không có sự nguy hiểm trong các dục", phủ nhận đời sau cho đến khi nó còn là đối tượng của các căn.

Ādi-saddena –

By the word "such as"—

Với từ "v.v." (Ādi-saddena) –

1204

‘‘Esa panthovitatho devayāne,

"This is a path, indeed, to the realm of devas,

"Đây là con đường sai lầm của chư thiên,

1205

Yena yanti puttavanto visokā;

By which those with children go, free from sorrow;

Mà những người có con đi đến, không sầu muộn;

1206

Taṃ passanti pasavo pakkhino ca,

Cattle and birds see it,

Động vật và chim chóc thấy được điều đó,

1207

Tena te mātaripi mithunaṃ carantī’’ti–

And by it, they copulate even with their mothers"—

Do đó chúng giao hợp cả với mẹ của mình" –

1208

Ādinā nayena puttamukhadassanaṃ saggamokkhamaggoti evamādikaṃ micchādiṭṭhiṃ saṅgaṇhāti.

In this manner, it encompasses such wrong views as thinking that seeing the face of a child is the path to heaven or liberation.

Theo cách này, nó bao gồm tà kiến như việc thấy khuôn mặt con trai là con đường đến thiên giới và giải thoát, v.v.

Kāme vāti ettha vā-saddo aniyamattho.

Here, the word "or" in "or in sense pleasures" indicates an indefinite sense.

Trong "hoặc trong các dục" (Kāme vā), từ "hoặc" (vā) có nghĩa là không nhất định.

Tena ‘‘brāhmaṇānaṃ suvaṇṇaharaṇameva adinnādāne sāvajjaṃ, itaraṃ anavajjaṃ, gurūnaṃ, gunnaṃ, attano jīvitassa, vivāhassa ca atthāya musāvādo anavajjo, itaro sāvajjo, guruādīnaṃ atthāya pesuññakaraṇaṃ anavajjaṃ, itaraṃ sāvajjaṃ, bhāratayuddhasītāharaṇādikathā pāpavūpasamāya hotī’’ti evamādike micchāgāhe saṅgaṇhāti.

By this, it encompasses such wrong assumptions as: "Taking gold from Brahmins is the only blameworthy act of taking what is not given; other acts are blameless. Lying for the sake of teachers, cattle, one's own life, or marriage is blameless; other lies are blameworthy. Slander for the sake of teachers and so forth is blameless; other slander is blameworthy. Stories like the Mahabharata war and the abduction of Sītā lead to the pacification of evil," and so on.

Do đó, nó bao gồm những chấp thủ sai lầm như "đối với Bà-la-môn, chỉ việc lấy vàng là có tội trong việc trộm cắp, còn những thứ khác là không có tội; nói dối vì lợi ích của thầy, bò, mạng sống của mình và hôn nhân là không có tội, còn những thứ khác là có tội; việc nói lời chia rẽ vì lợi ích của thầy v.v. là không có tội, còn những thứ khác là có tội; những câu chuyện như chiến tranh Bharata và bắt cóc Sītā có thể làm lắng dịu ác nghiệp", v.v.

Diṭṭhamaṅgalādīnīti diṭṭhasutamutamaṅgalāni.

"Auspicious sights and so forth" means auspicious sights, sounds, and thoughts.

Những điều kiết tường đã thấy v.v. (Diṭṭhamaṅgalādīnī) là những điều kiết tường đã thấy, đã nghe, đã biết.

Sārato paccetīti vuḍḍhiyā pubbanimittabhāvena aggahetvā ‘‘idameva vuḍḍhikāraṇa’’nti evaṃ sāravasena gaṇhāti.

"Takes as essential" means not taking it as a preliminary sign of prosperity, but taking it as the essence, thinking, "This alone is the cause of prosperity."

Chấp nhận là cốt lõi (Sārato paccetī) có nghĩa là không chấp nhận chúng như là điềm báo trước của sự tăng trưởng, mà chấp nhận chúng như là cốt lõi, rằng "chính điều này là nguyên nhân của sự tăng trưởng".

Sabhāvatikkhenevāti lobhassa, micchābhinivesassa vā vasena saraseneva tikhiṇena kururena.

"Due to its own harshness" means sharp and cruel due to the nature of craving or wrong conviction.

Chính do sự sắc bén tự nhiên (Sabhāvatikkhenevā) là do bản chất sắc bén, hung dữ của tham hoặc tà chấp.

Mandenāti dandhena atikhiṇena.

"Weakly" means sluggishly, not sharply.

Với sự yếu ớt (Mandenā) là chậm chạp, không sắc bén.

Tādisaṃ pana attano, parassa vā samussāhanena pavattatīti āha ‘‘samussāhitenā’’ti.

But such (action) occurs by one's own or another's incitement, so it says, "through incitement."

Và cái như vậy vận hành do sự thúc đẩy của chính mình hoặc của người khác, nên nói "do sự thúc đẩy" (samussāhitenā).

Parassa bhaṇḍaṃ vā haratīti vā-saddena tathāpavattanakamusāvādādīnampi saṅgaho veditabbo.

"Or steals another's property"— by the word "or," the inclusion of such acts as lying that occur in the same way should be understood.

Hoặc lấy trộm tài sản của người khác (Parassa bhaṇḍaṃ vā haratī), với từ "hoặc" (vā), cần hiểu là bao gồm cả những hành vi như nói dối v.v. cũng vận hành theo cách đó.

Kāmānaṃ vāti anubhuyyamānānaṃ kāmaguṇānaṃ.

"Or of sense pleasures" refers to the sense objects being experienced.

Hoặc các dục (Kāmānaṃ vā) là các dục lạc đang được trải nghiệm.

Vā-saddena parasantakassa ayathādhippetatāya yaṃ laddhaṃ, taṃ gahetabbanti gahaṇādikaṃ saṅgaṇhāti.

By the word "or," it encompasses acts such as grasping what has been obtained due to an unintended desire for another's possession.

Với từ "hoặc" (vā), nó bao gồm việc chấp thủ những gì đã nhận được theo cách không như ý muốn đối với tài sản của người khác, v.v.

1209

Sampayuttadhammavasena bhedābhāvato dosamūlaṃ asaṅkhārikasasaṅkhārikabhedato duvidhaṃ.

Due to the absence of distinction based on associated phenomena, the root of aversion is twofold, based on unprompted and prompted.

Do không có sự khác biệt về các pháp tương ưng, tâm sân căn có hai loại: vô trợ và hữu trợ.

Yadi evaṃ kasmā ‘‘domanassasahagataṃ paṭighasampayutta’’nti vuttaṃ?

If so, why is it said "accompanied by displeasure, conjoined with aversion"?

Nếu vậy, tại sao lại nói "tương ưng với sân, câu hữu với ưu"?

Asādhāraṇadhammehi tassa cittassa upalakkhaṇatthaṃ.

To characterize that mind by its uncommon phenomena.

Để đặc trưng hóa tâm đó bằng các pháp không chung.

Pāṇassa atīva, atikkamitvā vā pātanaṃ pāṇātipāto.

Killing a living being excessively or going beyond limits is taking life.

Việc hủy hoại mạng sống một cách quá mức hoặc vượt quá giới hạn là sát sinh (pāṇātipāto).

Ādi-saddena adinnādānamusāvādapesuññapharusasamphappalāpabyāpāde saṅgaṇhāti.

By the word "such as," it includes taking what is not given, false speech, slander, harsh speech, frivolous talk, and ill-will.

Với từ "v.v." (Ādi-saddena), nó bao gồm trộm cắp, nói dối, nói lời chia rẽ, nói lời thô ác, nói lời vô ích và ác ý.

Dasaakusalakammapathesu hi kāmesumicchācāraabhijjhāmicchādiṭṭhisaṅkhātā tayova kammapathā iminā na sijjhanti.

Among the ten unwholesome courses of action, only three courses of action, namely sexual misconduct, covetousness, and wrong view, are not accomplished by this.

Trong mười nghiệp đạo bất thiện, chỉ có ba nghiệp đạo là tà dâm, tham lam và tà kiến không được bao gồm ở đây.

Sabhāvatikkhaṃ hutvā pavattamānaṃ cittaṃ asaṅkhārameva hoti, itaraṃ sasaṅkhāranti adhippāyenāha ‘‘tikkhamandappavattikāle’’ti.

The mind that occurs with harshness by nature is unprompted, and the other is prompted; with this intention, it says "at the time of sharp or weak occurrence."

Tâm vận hành một cách sắc bén tự nhiên là vô trợ, còn cái khác là hữu trợ, với ý nghĩa đó nên nói "trong lúc vận hành sắc bén và yếu ớt" (tikkhamandappavattikāle).

Mandaṃ pana hutvā pavattamānaṃ ekaṃsena sasaṅkhāramevāti na sakkāva viññātuṃ.

But it cannot be known for certain that what occurs weakly is always prompted.

Tuy nhiên, không thể biết chắc chắn rằng tâm vận hành một cách yếu ớt luôn là hữu trợ.

Yaṃ sasaṅkhārena sappayogena pavattati, taṃ mandameva hotīti katvā tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ.

It should be understood that it is said that way because what occurs with prompting and effort is always weak.

Cần hiểu rằng vì cái gì vận hành với sự hữu trợ và sự cố gắng thì yếu ớt, nên mới nói như vậy.

1210

Mohamūlaṃ cittaṃ mūlantaravirahato atimūḷhaṃ vicikicchuddhaccayogato cañcalañcāti upekkhāsahagatameva hoti, na tassa kadācipi sabhāvatikkhatā atthi.

The mind rooted in delusion, due to the absence of another root, is extremely deluded, and due to its connection with doubt and restlessness, it is unstable, and thus it is always accompanied by neutral feeling. It never has a sharp nature.

Tâm si căn, do không có gốc rễ nào khác, nên rất si mê, và do sự kết hợp của hoài nghi và phóng dật, nó dao động, nên nó luôn câu hữu với xả, không bao giờ có sự sắc bén tự nhiên.

Ārammaṇe hi saṃsappanavasena, vikkhipanavasena ca pavattamānassa cittadvayassa kiṃ tādise kicce sabhāvatikkhatāya, ussāhetabbatāya vā bhavitabbaṃ, tasmā na tattha saṅkhārabhedo atthi.

For what purpose would there be a sharp nature or a need for incitement in such an activity for a pair of minds that occur by way of wavering or by way of distraction in the object? Therefore, there is no distinction of prompting in it.

Trong những việc như vậy, liệu có cần sự sắc bén tự nhiên hay sự thúc đẩy cho hai loại tâm vận hành theo cách lan man trên đối tượng và phân tán không? Do đó, không có sự phân biệt hữu trợ ở đó.

Nanu ca uddhaccaṃ sabbākusalasādhāraṇaṃ, kasmā pana etameva tena visesetvā vuttaṃ ‘‘uddhaccasahagata’’nti.

Isn't restlessness common to all unwholesome states? But why is it specifically singled out and mentioned as "accompanied by restlessness"?

Phóng dật là chung cho tất cả các bất thiện pháp, tại sao chỉ có nó được đặc trưng hóa và nói là "câu hữu với phóng dật"?

Visesato balavabhāvato.

Because of its particularly strong nature.

Vì nó đặc biệt mạnh mẽ.

Idañhi etasmiṃ citte balavaṃ, tasmā sampayuttadhammesu padhānaṃ hutvā pavattatīti idameva tena visesitabbaṃ.

For this^* is strong in this mind, and therefore, occurring as the predominant among the associated phenomena, it should be specifically characterized by it.

Phóng dật này mạnh mẽ trong tâm này, do đó nó vận hành như là pháp chủ yếu trong các pháp tương ưng, nên chính nó cần được đặc trưng hóa.

Teneva hi pāḷiyaṃ sesākusalesu uddhaccaṃ yevāpanakavasena āgataṃ, idha pana sarūpatoyeva niddiṭṭhaṃ.

It is for this reason that in the Pāli, restlessness appears as an occasional phenomenon in other unwholesome states, but here it is explicitly stated in its own nature.

Chính vì vậy, trong các bất thiện pháp khác, phóng dật được đề cập một cách gián tiếp, nhưng ở đây nó được chỉ ra một cách trực tiếp.

Evaṃ asādhāraṇappadhānadhammavasena mohamūlaṃ vicikicchāsampayuttaṃ uddhaccasampayuttanti duvidhaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.

Thus, it should be understood that the mind rooted in delusion is said to be twofold, accompanied by doubt and accompanied by restlessness, based on its uncommon predominant phenomena.

Như vậy, cần hiểu rằng tâm si căn được nói là có hai loại: tương ưng với hoài nghi và tương ưng với phóng dật, theo nghĩa của các pháp chủ yếu không chung.

Asanniṭṭhānaṃ saṃsayo, vikkhepo avūpasamo, bhantatāti attho.

"Undecidedness" is doubt; "distraction" is lack of stillness, meaning confusion.

Không quyết định (Asanniṭṭhānaṃ) là sự nghi ngờ, sự phân tán (vikkhepo) là sự không lắng dịu, nghĩa là sự hoang mang.

Tattha vicikicchāsahagatassa asanniṭṭhānakāle, uddhaccasahagatassa vikkhepakāle ca pavatti veditabbā.

Here, the occurrence of the mind accompanied by doubt should be understood during the time of undecidedness, and the occurrence of the mind accompanied by restlessness during the time of distraction.

Ở đây, cần biết rằng tâm câu hữu với hoài nghi vận hành trong lúc không quyết định, và tâm câu hữu với phóng dật vận hành trong lúc phân tán.

1211

Yathānurūpanti paṭisandhijanakājanakassa, kammapathabhāvappattāpattassa ca anurūpato.

"Accordingly" means according to whether it generates rebirth or not, and whether it attains the course of action or not.

Tùy theo tương ứng (Yathānurūpaṃ) là tùy theo sự tương ứng của cái tạo ra hoặc không tạo ra tái sinh, và cái đạt được hoặc không đạt được nghiệp đạo.

Atha vā yathānurūpanti yo yassa hetu, tadanurūpato.

Alternatively, "accordingly" means according to what is its cause.

Hoặc tùy theo tương ứng là tùy theo cái nào là nhân của cái nào, thì tương ứng với cái đó.

Yebhuyyena hi lobhamūlakena khuppipāsādinirantarapetavisaye uppajjanti, dosamūlakena doso viya caṇḍajātatāya taṃsarikkhake niraye, mohamūlakena niccasammūḷhāya tiracchānayoniyaṃ, tasmā lobhādihetuanurūpato tattha tattha apāye upapattiṃ nipphādetīti āha ‘‘yathānurūpaṃ…pe… upapattiyā’’ti.

For the majority of beings rooted in craving are reborn in the realm of hungry ghosts, plagued by hunger and thirst; those rooted in aversion, due to their fierce nature like aversion, are reborn in similar hells; and those rooted in delusion are reborn in animal wombs, constantly deluded. Therefore, it causes rebirth in those respective lower realms according to the root-cause of craving and so forth, so it says "accordingly... (and so on)... to rebirth."

Thông thường, do tâm tham căn, chúng sinh tái sinh vào cảnh giới ngạ quỷ liên tục đói khát v.v.; do tâm sân căn, chúng tái sinh vào các địa ngục tương tự do bản chất hung dữ như sân; do tâm si căn, chúng tái sinh vào cõi súc sinh luôn si mê. Do đó, nó tạo ra sự tái sinh vào các khổ cảnh đó tùy theo nhân tham v.v., nên nói "tùy theo tương ứng... v.v... sự tái sinh" (yathānurūpaṃ...pe... upapattiyā).

Akusalavipākānaṃ dukkhappadhānatāya ‘‘dukkhavisesassā’’ti vuttaṃ.

It is said "of a specific suffering" because unwholesome results are predominantly suffering.

Do quả bất thiện chủ yếu là khổ, nên nói "của khổ đặc biệt" (dukkhavisesassā).

1212

31. Apāpena alāmakena pāpāpāpappahīnena pāpāpāpesu mānasesu yaṃ pāpamānasaṃ vuttaṃ, pāpāpāpesu puggalesu apāpena pāpāpāpappahīnena yaṃ pāpamānasaṃ vuttanti vā sambandho.

31. The connection is "by the not-evil," by what is not evil, by what is free from evil and non-evil, that evil mental state which is spoken of among evil and non-evil mental states; or, by what is not evil, by what is free from evil and non-evil among evil and non-evil persons, that evil mental state which is spoken of.

31. Với cái không ác (Apāpena) là với cái không xấu xa, đã từ bỏ ác và không ác. Hoặc là, trong các tâm thiện ác, cái tâm ác đã được nói đến, và trong các cá nhân thiện ác, cái tâm ác đã được nói đến bởi cái không ác, đã từ bỏ ác và không ác, là sự liên kết.

Atha vā pāpāpāpesu mānasesu pāpena pāpamānasena pāpavasena pāpāpāpappahīnena yaṃ pāpamānasaṃ vuttanti yojanā.

Alternatively, the construction is: among evil and non-evil mental states, by the evil, by the evil mental state, by way of evil, by what is free from evil and non-evil, that evil mental state which is spoken of.

Hoặc là, trong các tâm thiện ác, cái tâm ác đã được nói đến bởi cái ác, bởi tâm ác, theo cách ác, đã từ bỏ ác và không ác, là cách sắp xếp.

Ayaṃ panettha adhippāyo – asammāsambuddhena tāva dhammasabhāvassa dubbijānīyattā kusalampi akusalato, akusalampi kusalato vucceyya, bhagavato pana saha vāsanāhi viddhaṃsitākusalassa kammakkhayakarañāṇena paccayavekallato viddhaṃsitakusalakammassa ca sammāsambuddhabhāvato ekanteneva akusaladesanā akusaladhammavasenevāti.

Herein, this is the intention: For one who is not a Perfectly Enlightened Buddha, due to the difficulty in discerning the nature of phenomena, even wholesome (action) might be called unwholesome, and unwholesome (action) might be called wholesome. But for the Blessed One, whose unwholesome (kamma) along with its latent tendencies has been eradicated by the knowledge that destroys kamma, and whose wholesome kamma has been destroyed due to the absence of conditions, and due to his state of being a Perfectly Enlightened Buddha, the exposition of unwholesome (states) is certainly only in terms of unwholesome phenomena.

Ý nghĩa ở đây là: Một vị chưa phải Chánh Đẳng Giác thì do bản chất của các pháp khó được biết đến, điều thiện cũng có thể được gọi là bất thiện, và điều bất thiện cũng có thể được gọi là thiện. Nhưng đối với Đức Thế Tôn, người đã diệt trừ bất thiện cùng với các tập khí, và do là một vị Chánh Đẳng Giác đã diệt trừ nghiệp thiện (tức là không còn tạo nghiệp thiện dẫn đến tái sinh) bởi trí tuệ diệt trừ nghiệp không còn điều kiện (để tạo nghiệp), nên lời thuyết giảng về bất thiện chắc chắn chỉ là về các pháp bất thiện.

1213

Akusalavaṇṇanā niṭṭhitā.

Description of Unwholesome States Concluded.

Phần mô tả bất thiện đã xong.

1214

Abyākatavaṇṇanā

Description of Undetermined States

Mô tả Vô ký

1215

Aññamaññavisiṭṭhānaṃ kusalākusalānaṃ pākanti vipākaṃ, vipakkabhāvamāpannānamarūpadhammānametamadhivacanaṃ.

The fruition of wholesome and unwholesome states, which are distinct from each other, is vipāka (resultant consciousness). This is a designation for formless phenomena that have come to the state of fruition.

Là quả của các pháp thiện và bất thiện khác biệt nhau, nên gọi là vipāka (dị thục quả). Đây là tên gọi của các pháp vô sắc đã đạt đến trạng thái dị thục.

Yathā hi loke sālibījādīnaṃ phalāni taṃsadisāni nibbattāni vipakkāni nāma honti, vipākaniruttiñca labhanti, na mūlaṅkurapattadaṇḍanaḷādīni, evaṃ kusalākusalānaṃ phalāni arūpadhammabhāvena, sārammaṇabhāvena ca taṃsadisāni vipakkabhāvamāpannānīti vipākaniruttiṃ labhanti, na pana kammābhinibbattāpi rūpadhammā kammavisadisattā.

Just as in the world, the fruits of rice seeds and so forth, which arise similar to their cause, are called ripe (vipakka) and acquire the designation of vipāka, but not the root, sprout, leaf, stem, or stalk; similarly, the fruits of wholesome and unwholesome (kamma), being formless phenomena and having an object, attain the state of fruition similar to their cause, and thus acquire the designation of vipāka, but not material phenomena, even though they are generated by kamma, because they are dissimilar to kamma.

Giống như trong đời, quả của hạt lúa v.v… khi được sinh ra tương tự như chúng và đã chín thì được gọi là dị thục quả (vipāka), và đạt được danh xưng dị thục quả, chứ không phải gốc, mầm, lá, thân cây, ống v.v… Cũng vậy, quả của thiện và bất thiện, do có trạng thái pháp vô sắc và có đối tượng, nên tương tự như chúng và đã đạt đến trạng thái dị thục, thì đạt được danh xưng dị thục quả, chứ không phải các pháp sắc do nghiệp sinh ra, vì chúng không tương tự với nghiệp.

Vipākameva cittaṃ vipākacittaṃ.

A citta that is vipāka is vipākacitta (resultant consciousness).

Tâm chính là dị thục quả, gọi là tâm dị thục.

Karaṇamattaṃ kiriyā phaladānāsambhavato.

Action is merely a function, as it is impossible for it to yield results.

Chỉ là hành động (làm), vì không có khả năng cho quả.

Yena pana kāraṇena tassa phaladānaṃ na sambhavati, taṃ heṭṭhā vuttameva.

The reason why it cannot yield results has already been stated below.

Còn lý do tại sao nó không có khả năng cho quả thì đã được nói ở dưới.

Kiriyā eva cittaṃ kiriyacittaṃ.

A citta that is action itself is kiriyacitta (functional consciousness).

Tâm chính là hành động (làm), gọi là tâm hành động.

Vipākassa kāmāvacarādibhāvo kusale vuttanayena yathāsambhavaṃ veditabbo.

The kama-sphere and other classifications of vipāka should be understood as applicable wherever appropriate, in the manner stated for wholesome states.

Trạng thái Dục giới v.v… của dị thục quả cần được hiểu tùy theo sự khả dĩ theo cách đã nói về pháp thiện.

Alobhādisampayuttahetūhi saha vattanato sahetukaṃ.

It is sahetuka (with roots) because it occurs together with the accompanying roots such as non-greed.

Do cùng hiện hữu với các nhân như vô tham v.v… nên gọi là có nhân (sahetuka).

Tadabhāvato ahetukaṃ.

It is ahetuka (rootless) due to the absence of these.

Do không có chúng nên gọi là không nhân (ahetuka).

Nibbattakahetuvasena sijjhamānampi hetaṃ sampayuttahetuvaseneva ‘‘sahetukamahetuka’’nti vuccati, itarathā vavatthānābhāvato.

Even though it arises through generative roots, it is called "sahetuka" or "ahetuka" solely based on its accompanying roots, otherwise there would be no classification.

Mặc dù điều này được thành tựu theo nhân sinh khởi, nhưng nó được gọi là “có nhân” hay “không nhân” chỉ theo nhân tương ưng, nếu không thì không có sự phân biệt.

1216

Sakakusalaṃ viyāti attano janakaṃ kāmāvacarakusalaṃ viya.

"Like its own wholesome" means like the kāmāvacara wholesome kamma that generates it.

“Giống như pháp thiện của chính nó” nghĩa là giống như pháp thiện Dục giới sinh ra nó.

Janakajanitabbasambandhavasena hi taṃ taṃ kusalaṃ tassa tassa vipākassa sakaṃ nāmaṃ hoti.

Indeed, by way of the relationship between generator and generated, that specific wholesome kamma is called the "own" of that specific vipāka.

Vì theo mối quan hệ giữa cái sinh ra và cái được sinh ra, mỗi pháp thiện đó là cái của chính dị thục quả đó.

1217

‘‘Sakakusalaṃ viyā’’ti vuttattā pavattākāraārammaṇādito cassa taṃsadisatā āpajjeyyāti taṃnivāraṇatthamāha ‘‘yathā panā’’tiādi.

Since it is stated "like its own wholesome", it might imply similarity in mode of occurrence, object, and so forth. To prevent this, he states "but just as..." and so on.

Vì đã nói “giống như pháp thiện của chính nó”, nên để ngăn chặn sự đồng nhất về trạng thái diễn tiến, đối tượng v.v… của nó, nên nói “nhưng như” v.v…

Chasu ārammaṇesūti parittādiatītādiajjhattādibhedesu chasu rūpādiārammaṇesu.

"In the six objects" refers to the six objects of rūpa and so forth, which are classified as limited and so forth, past and so forth, internal and so forth.

“Trong sáu đối tượng” nghĩa là trong sáu đối tượng sắc v.v… được phân loại thành nhỏ nhặt v.v…, quá khứ v.v…, nội tại v.v…

Bhavantarapaṭisandhānato paṭisandhi.

Paṭisandhi is the relinking in another existence.

Do nối kết sự tái sinh giữa các kiếp sống nên gọi là paṭisandhi (tái tục).

Avicchedappavattihetubhāvena bhavassa aṅganti bhavaṅgaṃ.

Bhavaṅga is an "aspect of existence" because it is a condition for the uninterrupted continuity of existence.

Là chi phần của kiếp sống do là nguyên nhân của sự diễn tiến không gián đoạn, nên gọi là bhavaṅga (hộ kiếp).

Nibbattitabhavato parigaññatāya cutihetutāya cuti.

Cuti is the passing away, due to being counted from the arisen existence and being the cause of cessation.

Do được tính từ kiếp sống đã sinh ra, và do là nguyên nhân của sự chết, nên gọi là cuti (tử).

Parittadhammapariyāpannesūti kāmāvacaradhammapariyāpannesu.

"Included in limited phenomena" means included in kāmāvacara phenomena.

“Nằm trong các pháp nhỏ nhặt” nghĩa là nằm trong các pháp Dục giới.

Kāmāvacaradhammā hi kilesavikkhambhanādīsu asamatthabhāvena parittānubhāvatāya, oḷārikāhi vā kāmataṇhādīhi parito gahitattā ‘‘parittā’’ti vuccanti.

Indeed, kāmāvacara phenomena are called "limited" because of their limited power in restraining defilements and so forth, or because they are entirely grasped by gross desires and so forth.

Các pháp Dục giới được gọi là “nhỏ nhặt” (paritta) do khả năng yếu kém trong việc trấn áp phiền não v.v…, hoặc do bị tham ái Dục giới thô thiển v.v… bao vây khắp nơi.

Vipākassa saṅkappetvā ārammaṇaggahaṇābhāvato kammānurūpameva pavattatīti parittakammavipāko parittārammaṇeyeva pavattitumarahati, na mahaggataappamāṇārammaṇeti vuttaṃ ‘‘parittadhammapariyāpannesū’’ti.

Since vipāka does not grasp objects by intention but proceeds in accordance with kamma, the resultant of limited kamma should only occur with a limited object; it cannot occur with a lofty or immeasurable object. This is what is meant by "included in limited phenomena."

Do dị thục quả không có sự suy tính để nắm giữ đối tượng, mà chỉ diễn tiến theo nghiệp, nên dị thục quả của nghiệp nhỏ nhặt chỉ có thể diễn tiến trên đối tượng nhỏ nhặt, chứ không phải đối tượng cao thượng hay vô lượng. Đó là ý nghĩa của câu “nằm trong các pháp nhỏ nhặt”.

Yadi evaṃ mahaggatavipākopi mahaggatārammaṇeyeva āpajjatīti?

If so, does lofty vipāka also occur only with a lofty object?

Nếu vậy, dị thục quả cao thượng cũng chỉ diễn tiến trên đối tượng cao thượng ư?

Nāpajjati, saññāyattārammaṇassa samādhippadhānassa kammassa appanāpattassa tādiseneva vipākena bhavitabbattā.

It does not. This is because the object of such kamma, which is dominant in concentration and has attained absorption, is dependent on perception (saññāyatta). Therefore, its vipāka must also be without distinction, having an object dependent on perception, like those dominant in concentration and having attained absorption.

Không phải vậy, vì đối tượng lệ thuộc vào tưởng, và nghiệp chủ yếu là định đã đạt đến sự nhập định thì phải có dị thục quả tương tự.

Vaṇṇalakkhaṇādikañhi aggahetvā lokasaññānurodheneva gahite pathavādike parikammasaññāya samuppāditaṃ paṭibhāganimittasaṅkhātamārammaṇaṃ saññāvasaṃ saññāyattaṃ hoti, tasmā tadārammaṇassa samādhippadhānassa appanāpattassa kammassa vipākena samādhippadhānaappanāpattehi viya saññāyattārammaṇatāya nibbiseseneva bhavitabbaṃ.

Indeed, an object such as earth, grasped not by taking specific features but following worldly perception, produced by preparatory perception (parikammasaññā) and referred to as a counter-sign (paṭibhāganimitta), is dependent on perception. Therefore, the vipāka of kamma which has such an object, is dominant in concentration, and has attained absorption, must be indistinguishable from kamma that is dominant in concentration and has attained absorption, by virtue of having an object dependent on perception.

Thật vậy, đối tượng được gọi là tướng đối phần, được sinh ra bởi tưởng chuẩn bị trên đất đá v.v… được nắm giữ theo sự đồng thuận của thế gian, mà không nắm giữ các đặc điểm như màu sắc v.v…, thì lệ thuộc vào tưởng, tùy thuộc vào tưởng. Do đó, dị thục quả của nghiệp chủ yếu là định đã đạt đến sự nhập định thì phải hoàn toàn không khác biệt, giống như các trạng thái định chủ yếu đã đạt đến sự nhập định, do có đối tượng lệ thuộc vào tưởng.

Parittavipāko pana mahaggataappamāṇapaññattārammaṇakammanibbattopi hoti, so parato āgamissati.

However, limited vipāka can also be generated by kamma with a lofty, immeasurable, or conceptual object; this will be discussed later.

Tuy nhiên, dị thục quả nhỏ nhặt cũng có thể được sinh ra bởi nghiệp có đối tượng là cao thượng, vô lượng và chế định. Điều đó sẽ được nói đến sau.

1218

Mukhanimittaṃ viyāti mukhaṃ paṭicca uppannanimittaṃ viya.

"Like a reflection" means like a reflection arising dependent on a face.

“Giống như dấu hiệu trên mặt” nghĩa là giống như dấu hiệu sinh ra do mặt.

Yathā hi taṃ nirīhaṃ aparaṃ mukhanimittaṃ uppādetuṃ, aññaṃ vā kiñci attano balena kātuṃ na sakkoti, evametampi vipākuppādanādīsu na ussahati.

Just as it is inactive and cannot produce another reflection of a face or do anything else by its own power, so too this (vipāka) is not capable of producing vipāka and so forth.

Giống như nó không có ý muốn sinh ra một dấu hiệu khác trên mặt, hay làm bất cứ điều gì khác bằng sức mạnh của mình, thì cái này cũng không có ý muốn sinh ra dị thục quả v.v…

Tenāha ‘‘nirussāha’’nti.

Therefore, he said "powerless".

Do đó, nói “không có ý muốn”.

Ussāhoti cettha anupacchinnāvijjātaṇhāmānānusayasmiṃ santāne vipākuppādanasamatthatāsaṅkhāto, āsevanapaccayabhāvasaṅkhāto, viññattijanakatāsaṅkhāto ca byāpāro.

Here, ussāho (power) refers to the activity, which is capable of producing vipāka in a continuum where ignorance, craving, conceit, and latent tendencies are unbroken, or which is a condition for repeated practice (āsevanapaccaya), or which generates bodily or verbal intimation (viññatti).

“Ý muốn” ở đây là sự hoạt động được gọi là khả năng sinh ra dị thục quả trong dòng tâm thức có vô minh, tham ái, kiêu mạn, tùy miên không bị cắt đứt; được gọi là trạng thái của duyên lặp lại; và được gọi là khả năng sinh ra biểu tri.

So vipāke natthi kammavegukkhittattā patitaṃ viya hutvā pavattamānassa tassa ekantena dubbalabhāvatoti taṃ nirussāhaṃ.

This is absent in vipāka, because vipāka, being propelled by the force of kamma and acting as if fallen, is absolutely weak; hence, it is powerless.

Điều đó không có trong dị thục quả, vì nó hoàn toàn yếu kém, diễn tiến như thể bị nghiệp lực đẩy xuống. Do đó, nó không có ý muốn.

1219

Vipaccanaṭṭhānanti vipaccanavasena pavattanaṭṭhānaṃ, paṭisandhibhavaṅgacutitadārammaṇavasena catukiccānametesaṃ pavattiokāsoti attho.

"Place of fruition" means the place where it operates as fruition, i.e., the occasion for the occurrence of these four functions: relinking, life-continuum, passing away, and registering consciousness.

“Nơi dị thục” nghĩa là nơi diễn tiến theo cách dị thục. Nghĩa là, đây là cơ hội diễn tiến của bốn chức năng: tái tục, hộ kiếp, tử và duyên cảnh.

Tattha cutibhavaṅgānaṃ antarāḷaṃ paṭisandhikiccānaṃ ṭhānaṃ, paṭisandhiāvajjanānaṃ, tadārammaṇāvajjanānaṃ, javanāvajjanānaṃ, voṭṭhabbanāvajjanānañca antarāḷaṃ bhavaṅgakiccānaṃ ṭhānaṃ, tadārammaṇapaṭisandhīnaṃ, javanapaṭisandhīnaṃ, bhavaṅgapaṭisandhīnaṃ vā antarāḷaṃ cutikiccānaṃ ṭhānaṃ, javanabhavaṅgānaṃ antarāḷaṃ tadārammaṇakiccānaṃ ṭhānanti daṭṭhabbaṃ.

Among these, the interval between passing away and life-continuum is the place for relinking functions; the interval between relinking and advertence, between registering consciousness and advertence, between javana and advertence, or between determining consciousness and advertence, is the place for life-continuum functions; the interval between registering consciousness and relinking, between javana and relinking, or between life-continuum and relinking, is the place for passing away functions; and the interval between javana and life-continuum is the place for registering consciousness functions. This should be understood.

Trong đó, khoảng giữa của tử và hộ kiếp là nơi của các chức năng tái tục; khoảng giữa của tái tục và khai môn, của duyên cảnh và khai môn, của tốc hành và khai môn, và của xác định và khai môn là nơi của các chức năng hộ kiếp; khoảng giữa của duyên cảnh và tái tục, của tốc hành và tái tục, hoặc của hộ kiếp và tái tục là nơi của các chức năng tử; khoảng giữa của tốc hành và hộ kiếp là nơi của các chức năng duyên cảnh. Cần phải hiểu như vậy.

Yasmā panetaṃ ṭhānaṃ dhammānaṃ taṃtaṃkiccavasena pākaṭaṃ hoti, tasmā ṭhānaṃ veditabbanti ṭhānaṃ uddharitvā pākaṭakiccavaseneva taṃ pakāsetuṃ ‘‘imāni hī’’tiādi vuttaṃ.

Since this place is evident by the respective functions of phenomena, and therefore the place should be known, the statement "for these..." and so on, was made to explain it directly in terms of its manifest functions, after extracting "place".

Nhưng vì nơi này trở nên rõ ràng theo chức năng của các pháp, nên để làm rõ điều đó theo chức năng đã được nêu bật, nên nói “những điều này” v.v…

Atha vā kiccampi kiccavantānaṃ pavattiṭṭhānabhāvena gayhatīti ṭhānantipi kiccameva uddhaṭanti taṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘imāni hī’’tiādi vuttaṃ.

Or, since a function is also taken as the place of occurrence for those that have functions, and thus "place" also means function, the statement "for these..." and so on, was made to show it in its true nature.

Hoặc, chức năng cũng được nắm giữ theo trạng thái là nơi diễn tiến của những gì có chức năng, nên chức năng cũng được nêu bật như là nơi. Để trình bày bản chất của nó, nên nói “những điều này” v.v…

1220

32. Aṇḍajajalābujayonisambhavānaṃ manussānaṃ, vinipātikāsurānañca ahetukapaṭisandhiyāpi sabbhāvato āha ‘‘duhetukatihetūna’’nti.

32. Since there is also the possibility of rootless relinking for humans born from eggs and wombs, and for apathetic asuras, he states "with two roots and with three roots".

32. Do sự hiện hữu của tái tục vô nhân ngay cả đối với con người sinh ra từ trứng và từ bọc thai, và đối với các loài A-tu-la đọa xứ, nên nói “có hai nhân và có ba nhân”.

Paṭisandhiviññāṇasampayuttā dve alobhādayo hetū yesaṃ te duhetukā.

Those whose relinking consciousness is accompanied by two roots, such as non-greed, are duhetukā (with two roots).

Những gì có hai nhân như vô tham v.v… tương ưng với thức tái tục thì gọi là có hai nhân.

Esa nayo tihetukesupi.

The same method applies to those with three roots.

Cách này cũng áp dụng cho những gì có ba nhân.

Tattha duhetukānaṃ ñāṇavippayuttāni cattāri, tihetukānaṃ ñāṇasampayuttāni cattāri paṭisandhiyo honti, tathā bhavaṅgacutiyopi.

Among these, there are four relinking consciousnesses dissociated from knowledge for those with two roots, and four associated with knowledge for those with three roots. The same applies to life-continuum and passing away consciousnesses.

Trong đó, có bốn tái tục không tương ưng với trí tuệ đối với những gì có hai nhân, và có bốn tái tục tương ưng với trí tuệ đối với những gì có ba nhân. Hộ kiếp và tử cũng vậy.

Yena yena hi cittena paṭisandhi hoti, taṃ tadeva bhavaṅgacutivasenapi pavattati.

Indeed, with whichever citta relinking occurs, that very same (citta) also operates as life-continuum and passing away.

Thật vậy, tâm nào là tái tục, thì chính tâm đó cũng diễn tiến dưới dạng hộ kiếp và tử.

Tadārammaṇaṃ pana avisesena daṭṭhabbaṃ duhetukānampi tihetukatadārammaṇassa icchitattā.

However, registering consciousness (tadārammaṇa) should be regarded without distinction, as registering consciousness with three roots is desired even for those with two roots.

Tuy nhiên, duyên cảnh cần được hiểu một cách không phân biệt, vì duyên cảnh có ba nhân cũng được mong muốn đối với những gì có hai nhân.

Nanu cetaṃ asamapekkhitābhidhānaṃ ācariyeneva imassa paṭisiddhattā.

But is this not an ill-considered statement, since the teacher himself has refuted it?

Nhưng điều này không phải là một cách nói không được xem xét kỹ lưỡng, vì điều này đã bị chính vị Thầy bác bỏ.

Tathā hi vakkhati –

For he will say:

Thật vậy, sẽ nói rằng –

1221

‘‘Ahetupaṭisandhissa, na tadārammaṇaṃ bhave;

“For one with rootless relinking,

“Đối với người tái tục vô nhân,

1222

Duhetukaṃ tihetuṃ vā, duhetupaṭisandhino’’ti.(abhidha. 443);

There is no registering consciousness, whether with two roots or three, for one with rootless relinking.”

Không có duyên cảnh hai nhân hay ba nhân.” (Abhidhamma 443);

1223

Nayidamasamapekkhitābhidhānaṃ paṭisandhijanakakammaṃ sandhāya tattha paṭisiddhattā.

This is not an ill-considered statement, as it is refuted there with reference to the kamma that generates relinking.

Đây không phải là một cách nói không được xem xét kỹ lưỡng, vì điều đó đã bị bác bỏ ở đó liên quan đến nghiệp sinh ra tái tục.

Yena hi kammena yā paṭisandhi ādinnā, na taṃ tato adhikataraṃ tadārammaṇaṃ pavatte abhinipphādeti.

Indeed, the kamma by which a certain relinking is given does not produce a registering consciousness greater than itself in the process of occurrence.

Thật vậy, nghiệp nào đã tạo ra tái tục nào, thì nghiệp đó không tạo ra duyên cảnh cao hơn thế trong sự diễn tiến.

Yaṃ pana aññampi kiñci kammaṃ tadāladdhāvakāsaṃ siyā, na taṃ tattha tato adhikatarampi vipākaṃ na nibbattetīti atthi.

If, however, some other kamma were to get an opportunity there, it is not the case that it would not produce even a greater result there than that.

Nhưng nếu có bất kỳ nghiệp nào khác có cơ hội vào lúc đó, thì không phải là nó không tạo ra quả báo lớn hơn ở đó.

‘‘Sahetukaṃ bhavaṅgaṃ ahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 3.1.102) hi paṭṭhānavacanena ahetukassāpi nānākammena sugatiyaṃ sahetukatadārammaṇamanuññātaṃ.

Indeed, by the Paṭṭhāna statement, "Sahetuka bhavaṅga is a condition for ahetuka bhavaṅga by way of the immediate condition," it is accepted that even for an ahetuka being in a good destiny, sahetuka tadārammaṇa can arise through various kammā.

Quả thật, theo lời dạy của bộ Paṭṭhāna: "Bhavaṅga có nhân là duyên vô gián cho bhavaṅga vô nhân", tadārammaṇa có nhân đã được chấp nhận cho người vô nhân trong cõi thiện thú do các nghiệp khác nhau.

Tenāhu ācariyā –

Therefore, the teachers said:

Do đó, các vị đạo sư đã nói –

1224

‘‘Hoti aññena kammena, sahetukaṃ ahetuna’’nti.

"By another kamma, sahetuka arises for an ahetuka."

"Do nghiệp khác, (tâm) có nhân xuất hiện cho (tâm) vô nhân."

1225

Yathā ca ahetukassa sahetukaṃ, evaṃ duhetukassa tihetukampi icchanti.

And just as sahetuka (arises) for an ahetuka, so too do they wish for tihetuka for a duhetuka being.

Cũng như đối với (tâm) vô nhân có (tâm) có nhân, tương tự, họ mong muốn (tâm) có ba nhân cho (tâm) có hai nhân.

Ācariyajotipālatthero pana ‘‘sahetuka’’nti avisesena vuttattā ahetukānampi tihetukatadārammaṇaṃ icchati.

Venerable Ācariya Jotipāla, however, wishes for tihetuka tadārammaṇa even for ahetuka beings because "sahetuka" is stated without specific distinction.

Tuy nhiên, Trưởng lão Ācariya Jotipalā lại mong muốn tadārammaṇa có ba nhân cho cả những người vô nhân, vì (tâm) "có nhân" được nói một cách không phân biệt.

Vuttañhi tena ‘‘sahetuka’’nti avisesopadesena duhetukaṃ, tihetukañca gahetabbaṃ.

Indeed, it was said by him that by the undifferentiated teaching of "sahetuka," both duhetuka and tihetuka should be understood.

Quả thật, ngài đã nói rằng: "Do sự chỉ dạy không phân biệt 'có nhân', nên phải hiểu là có hai nhân và có ba nhân."

Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ahetukassāpi tihetukatadārammaṇamabhihitaṃ, yañcarahi atthasamāse ahetukānaṃ tihetukaphalāni detī’’ti vuttaṃ, taṃ kathaṃ?

For example, in the Aṭṭhakathā, it is stated, "Even for an ahetuka being, tihetuka tadārammaṇa is taught, since in the summary of meaning, it gives tihetuka results to ahetuka beings." How is that?

Như vậy, trong Chú giải có nói: "Tadārammaṇa có ba nhân cũng được nói đến cho những người vô nhân, vậy thì điều đã nói trong atthasamāsa rằng 'nó mang lại các quả có ba nhân cho những người vô nhân' là như thế nào?"

So eva pucchitabbo, yo tassa kattāti.

He who is its author should be asked that.

Người đã nói điều đó phải được hỏi.

Apare pana ‘‘mūlasandhiyā jaḷattā tassa tihetukatadālambaṇaṃ na labbhatiyevā’’ti vadanti.

Others, however, say, "Because of the dullness of the root connection, tihetuka tadārammaṇa is definitely not obtained for such a being."

Những người khác thì nói: "Do sự ngu si của căn cơ gốc rễ, tadārammaṇa có ba nhân không thể có được cho người đó."

1226

33-4. Tatoti paṭisandhito paraṃ, dutiyacittato paṭṭhāya.

33-4. "Tato" means after the paṭisandhi, starting from the second consciousness.

33-4. Tato có nghĩa là sau khi tái tục, bắt đầu từ tâm thứ hai.

Satipi antarantarā vīthicittuppāde tadavasāne uppajjamānassa yāvatāyukaṃ anivattanato vuttaṃ ‘‘yāvatāyuka’’nti.

Even if vīthicitta consciousnesses arise intermittently, it is said "yāvatāyuka" because (bhavaṅga) does not cease at their conclusion but continues for the lifespan.

Mặc dù có sự sinh khởi của các tâm lộ xen kẽ, nhưng vì nó không quay trở lại sau khi chúng chấm dứt, kéo dài suốt đời, nên mới nói "yāvatāyuka" (suốt đời).

Balavārammaṇeti atimahantavibhūtārammaṇe.

"Balavārammaṇe" means a very powerful and prominent object.

Balavārammaṇe có nghĩa là đối tượng rất mạnh mẽ và rõ ràng.

Pañcadvāre hi atimahantārammaṇe manodvāre vibhūtārammaṇe tadārammaṇamuppajjati, na aññesu.

Indeed, in the five doors, tadārammaṇa arises with a very powerful object, and in the mind door, with a prominent object, but not in other cases.

Quả thật, tadārammaṇa sinh khởi khi đối tượng rất mạnh mẽ ở năm cửa và đối tượng rõ ràng ở ý môn, chứ không phải ở những cửa khác.

Ekārammaṇappavattiyā paṭisandhādīnaṃ tiṇṇampi ekaṭṭhāne dassanatthaṃ uddese tadārammaṇassa avasānakaraṇaṃ, idha pana pavattikkamavasena cutiyā avasānakaraṇanti daṭṭhabbaṃ.

The mention of tadārammaṇa as the conclusion in the enumeration is to show the three (paṭisandhi and so on) as being in one state due to their occurrence with a single object; here, however, it should be understood that cuti is the conclusion in terms of the sequence of occurrence.

Trong phần trình bày, việc đặt tadārammaṇa ở cuối là để chỉ ra ba loại tâm như tái tục cùng hoạt động trên một đối tượng; còn ở đây, cần hiểu rằng việc đặt tử tâm ở cuối là theo trình tự của sự diễn tiến.

1227

35-6. Kammadvāranti kāyavacīkammadvārassa janakavasena na pavattantīti vuttaṃ hoti.

35-6. "Kammadvāraṃ" means they do not operate in the sense of generating the bodily and verbal kamma-doors.

35-6. Kammadvāra có nghĩa là không diễn tiến theo cách tạo ra nghiệp môn thân và nghiệp môn khẩu.

Tattha kāyoti kāyaviññatti.

Therein, kāya means bodily intimation (kāyaviññatti).

Trong đó, kāyo là thân biểu tri.

Kammanti taṃsamuṭṭhāpikā cetanā, kāyena kataṃ kammaṃ kāyakammaṃ.

Kamma means the volition that gives rise to it; action done by the body is bodily kamma (kāyakamma).

Kamma là cetanā (ý chí) tạo ra nó; nghiệp được thực hiện bằng thân là thân nghiệp (kāyakamma).

Kiñcāpi hi kāyo kammassa catuvīsatiyā paccayesu na kenaci paccayena paccayo hoti, tathāpi taṃsamuṭṭhānassa tassa sabbhāveyeva kāyakammādivohāroti taṃ tena katanti vuccati.

Even though the body is not a condition for kamma by any of the twenty-four conditions, yet the usage of "kāyakamma" and so on exists only when kamma arising from it is present, hence it is said that it is done by it.

Mặc dù thân không phải là duyên cho nghiệp bằng bất kỳ duyên nào trong hai mươi bốn duyên, nhưng vì sự tồn tại của nghiệp phát sinh từ thân, nên có cách nói "thân nghiệp" và được gọi là "được thực hiện bởi thân".

Kāyakammassa pavattiṭṭhānabhūtaṃ dvāraṃ kāyakammadvāraṃ.

The door that is the place of occurrence of bodily kamma is the kāyakamma-door.

Cửa là nơi diễn tiến của thân nghiệp được gọi là kāyakammadvāraṃ (thân nghiệp môn).

Yadi evaṃ kammadvāravavatthānaṃ na siyā.

If so, there would be no distinction of kamma-doors.

Nếu vậy, sự phân định nghiệp môn sẽ không có.

Kāyadvārena hi siddhaṃ kammaṃ ‘‘kāyakamma’’nti vuccati.

Indeed, kamma accomplished through the bodily door is called "kāyakamma."

Quả thật, nghiệp được thực hiện qua thân môn được gọi là "thân nghiệp".

Taṃ pana ‘‘dvāre caranti kammānī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1 kāyakammadvāra) vacanato vacīdvārepi sijjhatīti dvārena kammavavatthānaṃ na siyā, tathā vacīkammaṃ kāyadvārepi sijjhatīti kammena dvāravavatthānampi na siyāti?

But according to the saying, "kammā operate in the doors," (Dhs.A. 1, Kāyakammadvāra) it is also accomplished through the verbal door, so there would be no distinction of kamma by door. Likewise, verbal kamma is also accomplished through the bodily door, so there would be no distinction of door by kamma, would there?

Nhưng vì nó cũng được thực hiện qua khẩu môn theo lời dạy: "Các nghiệp hoạt động ở các môn" (Dhs.a. 1, Kāyakammadvāra), nên sự phân định nghiệp theo môn sẽ không có; tương tự, khẩu nghiệp cũng được thực hiện qua thân môn, nên sự phân định môn theo nghiệp cũng sẽ không có, phải chăng?

Taṃ na, tabbahulavuttiyā ceva yebhuyyena vuttiyā ca vavatthitattā.

That is not so, because the distinction is made based on frequent occurrence and common occurrence.

Không phải vậy, vì sự phân định đã được thiết lập dựa trên sự hoạt động chủ yếu và phần lớn.

Kāyakammañhi kāyadvāreyeva bahulaṃ pavattati, appaṃ vacīdvāre, tasmā kāyadvāre bahulappavattanato etassa kāyakammabhāvo siddho vanacarakādīnaṃ vanacarakādibhāvo viya.

For bodily kamma frequently occurs in the bodily door, rarely in the verbal door; therefore, its nature as bodily kamma is established from its frequent occurrence in the bodily door, just like the nature of forest-dwellers and so on.

Quả thật, thân nghiệp hoạt động chủ yếu ở thân môn, ít ở khẩu môn; do đó, vì nó hoạt động chủ yếu ở thân môn, nên thân nghiệp đã được thiết lập như vậy, giống như sự thiết lập của người đi rừng, v.v., là người đi rừng, v.v.

Tathā kāyakammameva yebhuyyena kāyadvāre pavattati, na itaraṃ, tasmā kāyakammassa yebhuyyena ettheva pavattito assa kāyakammadvārabhāvo siddho brāhmaṇagāmādīnaṃ brāhmaṇagāmādibhāvo viyāti nettha kammadvāravavatthāne koci vibandhoti.

Similarly, only bodily kamma predominantly occurs in the bodily door, not other kamma; therefore, the nature of this (door) as the bodily kamma-door is established from the predominant occurrence of bodily kamma there, just like the nature of a brahmin village and so on. Hence, there is no difficulty here regarding the distinction of kamma-doors.

Tương tự, thân nghiệp phần lớn hoạt động ở thân môn, chứ không phải nghiệp khác; do đó, vì thân nghiệp phần lớn hoạt động ở đây, nên thân nghiệp môn đã được thiết lập như vậy, giống như sự thiết lập của làng Bà-la-môn, v.v., là làng Bà-la-môn, v.v. Do đó, không có sự ràng buộc nào trong việc phân định nghiệp môn ở đây.

Vacīkammadvārepi esa pabandho yathāsambhavaṃ daṭṭhabbo.

This exposition should be applied similarly to the verbal kamma-door as far as possible.

Trong vacīkammadvāra (khẩu nghiệp môn) cũng vậy, sự liên kết này cần được hiểu tùy theo khả năng.

1228

Manokammadvāraṃ pana sayaṃ manoyeva samānaṃ attanā sahagatacetanāanabhijjhādikammānaṃ pavattidvārabhāvena manodvārasaṅkhaṃ labhatīti na taṃ cittassa uppattidvāravasena gaṇhāti.

The mental kamma-door, being mind itself, obtains the designation of mind-door by being the door for the occurrence of the kammā of non-covetousness and so on, which are concomitant with itself; thus, it does not take it in the sense of a door for the arising of consciousness.

Tuy nhiên, ý nghiệp môn (manokammadvāraṃ) tự nó là ý môn, và nó có được danh nghĩa ý môn do là cửa ngõ cho sự diễn tiến của các nghiệp như cetanā (ý chí) và vô tham lam đi kèm với nó; do đó, nó không được hiểu theo nghĩa là cửa ngõ cho sự sinh khởi của tâm.

Na hi sayaṃ attatova pavattati.

For it does not arise from itself.

Quả thật, nó không tự mình diễn tiến.

Yadi pana cittasampayuttā kammadvārabhāvena adhippetā, tadā tesaṃ kammadvārabhāvo manasmiṃ na upacārīyatīti sampayuttadhammānaṃ cittādhipatibhāvo citte viyāti cittaṃ ‘‘manokammadvāra’’nti vuccati.

If, however, the concomitant dhammas are intended as the kamma-door, then their nature as kamma-door is not metaphorically applied to the mind; therefore, the consciousness is called "manokammadvāra" (mental kamma-door), just as the predominant nature of concomitant dhammas is in consciousness.

Nếu các pháp tương ưng được hiểu là ý nghiệp môn, thì sự là ý nghiệp môn của chúng không được áp dụng cho tâm; do đó, tâm được gọi là "manokammadvāra" (ý nghiệp môn), giống như sự làm chủ của tâm đối với các pháp tương ưng là ở trong tâm.

Sabhāvato pana kammadvāraṃ nāma sampayuttadhammāyevāti cittaṃ tato pavattanato manokammadvāravasena pavattati.

Naturally, the kamma-door refers to the concomitant dhammas themselves; therefore, consciousness operates in the sense of the mental kamma-door by arising from that.

Tuy nhiên, về bản chất, ý nghiệp môn chính là các pháp tương ưng, và tâm diễn tiến từ đó theo cách là ý nghiệp môn.

Anantarapaccayabhūtassa pana manokammadvārabhāve vattabbameva natthi.

However, regarding the nature of the mental kamma-door as an immediate condition, there is nothing to be said.

Còn về sự là ý nghiệp môn của tâm là duyên vô gián thì không có gì để nói.

Idha pana ‘‘aviññattijanattā’’ti vacanena kāyavacīkammadvāravaseneva appavattiyā sādhitattā manokammadvāraṃ na gahitameva.

Here, however, by the statement "aviññattijanattā" (due to not generating intimation), the non-occurrence is established only in terms of the bodily and verbal kamma-doors, so the mental kamma-door is not taken into account.

Tuy nhiên, ở đây, do lời nói "aviññattijanattā" (do không tạo ra thân biểu tri và khẩu biểu tri), sự không diễn tiến đã được thiết lập chỉ theo cách của thân nghiệp môn và khẩu nghiệp môn, nên ý nghiệp môn không được bao gồm.

Na hi ‘‘aviññattijanattā’’ti kāraṇaṃ manokammadvāravasenapi appavattiṃ sādheti.

Indeed, the reason "aviññattijanattā" does not establish non-occurrence in terms of the mental kamma-door either.

Quả thật, lý do "aviññattijanattā" không thiết lập sự không diễn tiến theo cách của ý nghiệp môn.

Atha vā ‘‘avipākasabhāvato’’ti vacanena manokammadvāravasenapi appavatti sādhitā hoti.

Or rather, by the statement "avipākasabhāvato" (due to its non-resultant nature), non-occurrence is established even in terms of the mental kamma-door.

Hoặc, do lời nói "avipākasabhāvato" (do bản chất không phải là quả), sự không diễn tiến cũng đã được thiết lập theo cách của ý nghiệp môn.

‘‘Kammadvāra’’nti ettha kammaggahanena nānakkhaṇikakammassa adhippetattā tassāpi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.

In "kammadvāraṃ," the inclusion of kamma implies the kamma operating at different moments, and its inclusion should be understood.

Trong từ "kammadvāra" (nghiệp môn), do việc nắm giữ nghiệp, cần hiểu rằng nghiệp dị thời cũng được bao gồm.

Iti imesu kāyavacīkammadvārasaṅkhātesu dvīsu dvāresu, manokammadvārena saha tīsu eva vā yathā kusalaṃ pavattati, na evaṃ vipāko, yathā ca kusalaṃ kāyavacīmanokammassa āyūhanavasena dānādipuññakiriyavatthuvasena pavattati, na evamayaṃ.

Thus, in these two doors known as the bodily and verbal kamma-doors, or in all three including the mental kamma-door, the result (vipāka) does not occur in the same way as wholesome kamma does; and just as wholesome kamma operates by way of accumulating bodily, verbal, and mental kamma, and by way of meritorious acts like giving, this (vipāka) does not.

Như vậy, trong hai môn này được gọi là thân nghiệp môn và khẩu nghiệp môn, hoặc cùng với ý nghiệp môn là ba môn, quả báo không diễn tiến giống như thiện nghiệp diễn tiến.

Ayaṃ pana neva kāyavacīkammadvāresu pavattati viññattisamuṭṭhāpakattābhāvato, na kammavasena, manokammadvāravasenāpi ca pavattati vipākuppādanabhāvābhāvato, na puññakiriyavasena pavattati dānādivasena appavattanatoti dassetuṃ ‘‘kammadvārañca…pe… no samā’’ti vuttaṃ.

However, this (vipāka) does not occur in the bodily and verbal kamma-doors because it lacks the ability to generate intimations; nor does it occur by way of kamma; nor does it occur by way of the mental kamma-door because it lacks the nature of producing results (vipāka); nor does it occur by way of meritorious acts because it does not operate in the sense of giving and so on. This is what is meant by "kammadvārañca...pe... no samā."

Và để chỉ ra rằng quả báo này không diễn tiến ở thân nghiệp môn và khẩu nghiệp môn do không tạo ra thân biểu tri và khẩu biểu tri, không theo cách của nghiệp; cũng không diễn tiến theo cách của ý nghiệp môn do không có bản chất tạo ra quả báo, không diễn tiến theo cách của các công đức do không diễn tiến theo cách bố thí, v.v., nên mới nói "kammadvārañca…pe… no samā" (và nghiệp môn… v.v… không giống nhau).

Evanti dānādivasena.

"Evaṃ" means in the sense of giving and so on.

Evaṃ có nghĩa là theo cách bố thí, v.v.

1229

37. ‘‘Parittārammaṇattā’’tiādi sampayuttadhammavasena visesadassanaṃ.

37. "Parittārammaṇattā" and so on is a showing of distinction in terms of concomitant dhammas.

37. "Parittārammaṇattā" (do có đối tượng hạn chế) v.v. là sự chỉ ra sự khác biệt theo các pháp tương ưng.

Yasmā ete parittārammaṇā, karuṇāmuditā ca paññattārammaṇā sattapaññattiyaṃ pavattanato, tasmā dvinnamālambaṇānaṃ ekacittassa visayabhāvānanugamanato na tesu karuṇāmuditā kadācipi jāyantīti ayamettha paṭhamagāthāya adhippāyo.

Because these have limited objects, and karuṇā and muditā have conceptual objects, operating with the concept of living beings, it is impossible for karuṇā and muditā to arise in them (these consciousnesses) because the two types of objects (limited and conceptual) do not conform to being the sphere of a single consciousness. This is the intention of the first verse here.

Vì những điều này có đối tượng hạn chế, và lòng bi (karuṇā) và hỷ (muditā) có đối tượng là khái niệm do hoạt động trên khái niệm chúng sinh, nên do sự không tương thích của một tâm với hai đối tượng, lòng bi và hỷ không bao giờ sinh khởi trong chúng. Đó là ý nghĩa của câu kệ đầu tiên ở đây.

1230

38. Dutiyagāthāya pana hi-saddo yasmāti imassa atthe.

38. In the second verse, the word "hi" is in the sense of "because."

38. Trong câu kệ thứ hai, từ hi có nghĩa là "yasmā" (vì).

Yasmā ‘‘pañca sikkhāpadā kusalā’’ti (vibha. 715) vuttā, tasmāti attho.

The meaning is: "because it is stated, 'the five precepts are wholesome.'"

Có nghĩa là: "Vì đã nói 'năm giới là thiện' (Vibh. 715), nên..."

Idaṃ vuttaṃ hoti – bhagavatā hi sikkhāpadavibhaṅge ‘‘pañca sikkhāpadā kusalā’’ti (vibha. 715) evaṃ ‘‘pāṇātipātā veramaṇī’’tiādīnaṃ pañcannaṃ sikkhāpadānaṃ kusalabhāvo vutto, te ca viratisabhāvā eva ādito tiṇṇaṃ sikkhāpadānaṃ, pacchimassa ca sammākammante, itarassa sammāvācāyaṃ, pañcannampi micchājīvahetukapañcaduccaritato viramaṇavasena pavattānaṃ sammāājīve ca antobhāvato, tasmā tā ekantakusalabhūtānaṃ kadāci abyākate labhanti, itarathā saddhāsatiādayo viya ‘‘siyā kusalā, siyā abyākatā’’ti vucceyyunti.

This is said: Indeed, in the Sikkhāpadavibhaṅga, the Blessed One stated the wholesome nature of the five precepts, such as "abstinence from taking life," saying "the five precepts are wholesome." And these are of the nature of abstinence regarding the first three precepts; and regarding the last one, it is in right action; and regarding the other one, it is in right speech. Since all five operate as abstinence from the five wrong actions caused by wrong livelihood, they are also included in right livelihood. Therefore, these, being exclusively wholesome, are sometimes found in the indeterminate. Otherwise, they would be said to be "sometimes wholesome, sometimes indeterminate," like faith and mindfulness.

Điều này có nghĩa là: Đức Thế Tôn trong Phân Tích Giới Bổn đã nói rằng "năm giới là thiện" (Vibha. 715), như vậy, tính thiện của năm giới như "tránh sát sinh" v.v. đã được nói đến. Và chúng có bản chất là sự kiêng cữ (virati) đối với ba giới đầu tiên, đối với giới cuối cùng là chánh nghiệp (sammākammanta), đối với giới khác là chánh ngữ (sammāvācā). Và vì năm giới này, theo cách kiêng cữ khỏi năm ác hạnh do tà mạng gây ra, cũng được bao gồm trong chánh mạng (sammāājīva). Do đó, những giới này, vốn là thiện tuyệt đối, đôi khi có thể được tìm thấy trong trạng thái vô ký (abyākata). Nếu không, chúng sẽ được nói là "có thể là thiện, có thể là vô ký" giống như tín (saddhā), niệm (sati) v.v.

Yadi evaṃ lokuttaraphalesu aṭṭha, satta vā maggaṅgā na labbhantīti?

If so, are the eight or seven factors of the path not found in supramundane fruits?

Nếu vậy, trong các quả siêu thế (lokuttara phala) không thể tìm thấy tám hoặc bảy chi phần của đạo?

No na labbhanti lokiyaviratīnameva tattha ekantakusalabhāvassa vuttattā, lokuttaraviratiyo pana phalassa maggapaṭibimbabhūtattā maggasadisato aṭṭhaṅgikatāya, sattaṅgikatāya ca bhavitabbanti na ca ekantakusalabhāvena vavatthāpetuṃ yuttā.

No, they are not found, because it was stated that only mundane abstinences are exclusively wholesome there. Supramundane abstinences, however, being reflections of the path in the fruit, are similar to the path, so they must be eight-factored or seven-factored, and it is not proper to define them as exclusively wholesome.

Không, không phải là không thể tìm thấy, vì ở đó chỉ nói đến tính thiện tuyệt đối của các sự kiêng cữ thế gian (lokiya virati). Còn các sự kiêng cữ siêu thế (lokuttara virati) thì, do quả là hình bóng của đạo, nên phải giống như đạo, có tám chi phần hoặc bảy chi phần, và không nên xác định chúng là thiện tuyệt đối.

Evañca katvā upari lokuttaraphalesupi aṭṭhaṅgikatādibhedo maggo uddhaṭoti.

Having done so, the path, differentiated by eight factors, etc., is explained above even in the supramundane fruits.

Và vì vậy, ở phần trên, đạo với sự phân biệt tám chi phần v.v. cũng đã được đề cập trong các quả siêu thế.

1231

39. ‘‘Tathādhipatino’’tiādi adhipativasena visesadassanaṃ.

39. The phrase "Tathādhipatino" and so on, is a specific observation regarding dominance.

39. "Tathādhipatino" v.v. là sự trình bày đặc biệt theo nghĩa chủ tể (adhipati).

Sabbesampi hi tebhūmakakusalānaṃ añño āyūhanakālo, añño vipaccanakālo, tasmā na tāni attano vipākehi adhipatiṃ gāhāpetuṃ sakkontīti na te chandādīni dhuraṃ katvā pavattanti.

For all mundane wholesome states, the accumulation period is one, and the ripening period is another. Therefore, they cannot cause their results to take dominance; thus, they do not operate with desire, etc., as their primary factor.

Vì tất cả các thiện pháp thuộc ba cõi đều có thời gian tích lũy khác, thời gian cho quả dị thục khác, nên chúng không thể khiến các quả dị thục của mình trở thành chủ tể. (Do đó, chúng không vận hành với dục (chanda) v.v. làm chủ đạo.)

Lokuttarakusalāni ca pana āyūhanakālassa, vipaccanakālassa ca antarābhāvato attano chandādīnaṃ balassa avūpasantakāleyeva vipākaṃ nibbattentīti anantarapaccayā hutvā vipākehi adhipatiṃ gāhāpetuṃ sakkontīti.

Supramundane wholesome states, however, because there is no interval between the accumulation period and the ripening period, produce results precisely when the power of their desire, etc., has not yet subsided. Thus, becoming an immediate condition, they can cause their results to take dominance.

Còn các thiện pháp siêu thế thì, do không có khoảng cách giữa thời gian tích lũy và thời gian cho quả dị thục, chúng sinh ra quả dị thục ngay trong thời điểm sức mạnh của dục (chanda) v.v. của chúng chưa lắng xuống. Do đó, chúng có thể trở thành duyên vô gián (anantara-paccaya) và khiến các quả dị thục trở thành chủ tể.

Evañca katvā upari lokuttaravipākānaṃ adhipatiyogaṃ vakkhati.

And having done so, the association of dominance with supramundane results will be explained later.

Và vì vậy, ở phần trên sẽ nói về sự liên hệ chủ tể của các quả dị thục siêu thế.

1232

40. Yasmā moravāpivāsimahādattattherena vipākānaṃ āgamanato asaṅkhārikasasaṅkhārikabhāvo icchito, tipiṭakacūḷanāgattherena paccayato, tasmā ubhinnampi matidassanatthamāha ‘‘asaṅkhārasasaṅkhāravidhāna’’ntiādi.

40. Since the Elder Mahādatta who dwelt in Moravāpi desired the unprompted and prompted nature of results based on their occurrence, and the Elder Cūḷanāga, possessor of the Three Piṭakas, based on their conditions, to show the view of both, it says "asaṅkhārasasaṅkhāravidhāna" and so on.

40. Vì Trưởng lão Moravāpivāsī Mahādatta đã mong muốn trạng thái vô hành (asaṅkhārika) và hữu hành (sasaṅkhārika) của các quả dị thục là do sự đến của chúng, còn Trưởng lão Tipiṭaka Cūḷanāga là do duyên, nên để trình bày quan điểm của cả hai, ngài nói "asaṅkhārasasaṅkhāravidhāna" (sự quy định vô hành và hữu hành) v.v.

Purimatthero hi yathā mukhe calite ādāsatale mukhanimittaṃ calati, evaṃ asaṅkhārikassa kusalassa vipāko asaṅkhāriko, sasaṅkhārikassa vipāko sasaṅkhārikoti āha, tasmā tassa matidassanatthaṃ ‘‘asaṅkhāra…pe… puññato’’ti vuttaṃ.

The former Elder, indeed, said that just as a facial image moves on a mirror when the mouth moves, so too, the result of unprompted wholesome action is unprompted, and the result of prompted wholesome action is prompted. Therefore, to show his view, it is stated "asaṅkhāra…pe… puññato".

Vị trưởng lão đầu tiên nói rằng, giống như khi miệng cử động thì hình ảnh khuôn mặt trong gương cũng cử động, quả dị thục của nghiệp vô hành là vô hành, quả dị thục của nghiệp hữu hành là hữu hành. Do đó, để trình bày quan điểm của ngài, đã nói "asaṅkhāra...pe... puññato" (vô hành...v.v... do phước).

Dutiyatthero pana asaṅkhārikādīsu yena kenacipi cittena kamme āyūhite āsannamaraṇassa attano, paresaṃ vā payogena vinā asaṅkhārena appayogena kammakammanimittagatinimittapaccupaṭṭhāne paṭisandhi uppajjamānā asaṅkhārikā.

The second Elder, however, states that when an action is accumulated by any type of consciousness, whether unprompted or otherwise, if rebirth arises for someone at the point of approaching death, without any effort from oneself or others, unprompted and without any exertion, at the manifestation of the kamma, kamma-sign, or destiny-sign, it is unprompted.

Còn vị trưởng lão thứ hai thì nói rằng, khi nghiệp được tích lũy bởi bất kỳ tâm nào trong các tâm vô hành v.v., thì sự tái sinh phát sinh một cách vô hành (asaṅkhārika) khi các tướng nghiệp (kamma-nimitta), tướng tái sinh (gati-nimitta) xuất hiện mà không cần sự cố gắng (appayoga) của bản thân hoặc người khác khi cận tử.

Yassa kassaci sasaṅkhārena sappayogena kammādipaccupaṭṭhāne sasaṅkhārikā.

For anyone for whom rebirth arises at the manifestation of kamma etc., due to promptedness and with exertion, it is prompted.

Sự tái sinh là hữu hành (sasaṅkhārika) khi các tướng nghiệp v.v. xuất hiện với sự cố gắng (sappayoga) của bất kỳ ai.

Tathā bhavaṅgacutiyopi.

Similarly for the bhavaṅga and the death consciousness.

Cũng vậy đối với bhavaṅga và tử tâm (cuti).

Tadārammaṇañca paṇītāpaṇītautubhojanādipaccayavasena, anantaraniruddhakusalākusalassa vasena vā asaṅkhārasasaṅkhāranti evaṃ paccayato asaṅkhārikādividhānatamāha, tasmā tassa matidassanatthaṃ ‘‘ñeyyaṃ paccayato cevā’’ti vuttaṃ.

That apperception (tadārammaṇa) is unprompted or prompted either due to the condition of excellent or inferior climate and food, etc., or due to the immediately ceased wholesome or unwholesome kamma. Thus, he explains the unprompted nature, etc., based on conditions. Therefore, to show his view, it is stated "ñeyyaṃ paccayato cevā".

Và đối với tâm tùy quán (tadārammaṇa), sự quy định vô hành và hữu hành là do duyên như các duyên vật thực, khí hậu, cao thấp v.v. hoặc do nghiệp thiện bất thiện đã diệt ngay trước đó. Do đó, để trình bày quan điểm của ngài, đã nói "ñeyyaṃ paccayato cevā" (nên biết là do duyên).

Idameva ca pana ācariyā pasaṃsanti.

And this alone is what the teachers praise.

Và chính điều này được các vị đạo sư tán dương.

1233

41-2. Hīnādīnaṃ vipākattāti adhipatiyogābhāvepi hīnamajjhimapaṇītānaṃ kusalānaṃ vipākattā.

41-2. "Hīnādīnaṃ vipākattā" means that results are inferior, etc., even without a connection to dominance, because they are the results of inferior, mediocre, and excellent wholesome actions.

41-2. "Hīnādīnaṃ vipākattā" (do là quả dị thục của thấp kém v.v.) là do là quả dị thục của các thiện pháp thấp kém, trung bình, thù thắng, ngay cả khi không có sự liên hệ chủ tể.

Etena āgamanato hīnādibhāvaṃ vibhāveti.

By this, it illuminates the inferior, etc., nature based on their occurrence.

Với điều này, ngài làm rõ trạng thái thấp kém v.v. do sự đến của chúng.

Vineyyasantānagatakilesamalavidhamanena tassa punanato puñño vādo vacīghoso etassa, vuttanayeneva puññaṃ vadatīti vā puññavādī, tena puññavādinā.

"Puññavādinā" means "by the one who speaks of merit"; this is the word-sound whose speech proclaims merit, by dispelling the defilements and impurities present in the mind-stream of those to be disciplined, thus purifying them. Or, one who proclaims merit in the manner described.

"Puññavādinā" (bởi người nói về phước) nghĩa là lời nói, âm thanh của người đó là "puñña" (phước) do sự gột rửa các cấu uế (kilesa) trong dòng tâm của người cần được giáo hóa; hoặc người đó nói về phước theo cách đã được trình bày.

‘‘Ekantena savatthuka’’nti vuttepi rūpaloke pavatti anivāritāti āha ‘‘kāmalokasmi’’nti.

Even though it is said "ekantena savatthukaṃ" (always with a basis), the activity in the rūpa-loka is not excluded, so it says "kāmalokasmiṃ" (in the sense-realm).

Mặc dù đã nói "nhất định có đối tượng" (ekantena savatthukaṃ), nhưng để không loại trừ sự tồn tại trong cõi sắc (rūpaloka), ngài nói "kāmalokasmi" (trong cõi dục).

‘‘Na panaññattha jāyate’’ti iminā pana byatirekato laddhamatthaṃ dassetīti.

And by "na panaññattha jāyate" (but not elsewhere it arises), it shows the meaning obtained by exclusion.

Và với câu "Na panaññattha jāyate" (nhưng không sinh ở nơi khác), ngài trình bày ý nghĩa được suy ra từ sự loại trừ.

1234

Evaṃ tāva sahetukavipāke niddisitvā idāni ahetuke niddisituṃ ‘‘ahetukavipākacittaṃ panā’’tiādi vuttaṃ.

Having thus defined the results with roots, it now describes the rootless ones, hence it says "ahetukavipākacittaṃ panā" and so on.

Sau khi đã trình bày các quả dị thục hữu nhân (sahetuka vipāka) như vậy, bây giờ để trình bày các quả dị thục vô nhân (ahetuka vipāka), đã nói "ahetukavipākacittaṃ panā" (còn tâm quả dị thục vô nhân) v.v.

Kasmā pana sahetukassa kammassa ahetukavipāko hotīti?

But why does wholesome kamma with roots have rootless results?

Nhưng tại sao nghiệp hữu nhân lại có quả dị thục vô nhân?

Vuccate – cakkhuviññāṇādīnaṃ tāva pañcannaṃ ārammaṇābhinipātamattattā alobhādisampayogo na sambhavati, tathā mandatarakiccesu sampaṭicchanasantīraṇesūti evaṃ hetūnaṃ uppattiyā asambhavato ca nesaṃ ahetukatā daṭṭhabbā.

It is said: The eye-consciousness and the other five, being merely the impingement of the object, cannot be associated with non-greed, etc. Similarly, in the case of the weaker functions of receiving and investigating, since the roots cannot arise, their rootless nature should be understood.

Được nói rằng – đối với năm thức nhãn thức v.v., vì chúng chỉ là sự tiếp nhận đối tượng, nên không thể có sự tương ưng với vô tham (alobha) v.v. Tương tự, đối với các phận sự yếu hơn như tiếp thọ (sampaṭicchana) và suy tư (santīraṇa), do sự không thể phát sinh của các nhân, nên phải hiểu chúng là vô nhân.

Upekkhādiyoge pana cakkhuviññāṇādīnaṃ tāva catunnaṃ iṭṭhārammaṇepi pavattamānānaṃ vatthārammaṇasaṅghaṭṭanāya dubbalabhāvato upekkhāsahagatatā, kāyaviññāṇassa ca tāya balavabhāvato sukhasahagatatā hoti.

However, in the case of equanimity, etc.: for the four, eye-consciousness, etc., even when operating on a desirable object, there is equanimity-sahagata because of their weakness due to impingement with the sense-basis; and for body-consciousness, because of its strength, there is pleasure-sahagata.

Còn trong trường hợp tương ưng với xả (upekkhā) v.v., đối với bốn thức nhãn thức v.v. vốn vận hành ngay cả trên đối tượng đáng ưa, do sự yếu kém của chúng khi va chạm với đối tượng căn, nên chúng tương ưng với xả. Còn đối với thân thức (kāyaviññāṇa), do sự mạnh mẽ của nó, nên nó tương ưng với lạc (sukha).

Sampaṭicchanaṃ pana ārammaṇaghaṭṭanayogyabhāvena oḷārikattā, catucittakkhaṇātītavasena cirajātattā ca dubbalamattano nissayena saha asamānajātikañca cakkhādivatthuṃ nissāya uppannehi cakkhuviññāṇādīhi laddhānantarapaccayatāya, apubbanissayatāya ca ārammaṇarasassāde dubbalanti iṭṭhādīsu ārammaṇesu upekkhāsahagatameva.

But receiving (sampaṭicchana), due to its coarseness, being capable of impinging on an object, and its feebleness due to having arisen long ago (four thought-moments past), and being dissimilar in nature to its own basis, and having received immediate conditionality from eye-consciousness etc. which arose based on the eye-basis, etc., and not having a prior basis, is weak in savoring the taste of the object. Hence, for desirable objects, etc., it is only equanimity-sahagata.

Tâm tiếp thọ (sampaṭicchana) thì, do tính thô thiển của nó khi có khả năng va chạm đối tượng, và do đã sinh ra lâu rồi theo cách đã trải qua bốn sát na tâm, nó yếu kém. Và do nó nương vào căn nhãn v.v. không cùng loại với tự thân nương tựa của nó, và do nó nhận được duyên vô gián từ nhãn thức v.v. đã sinh ra, và do nó không có duyên nương tựa trước đó, nên nó yếu kém trong việc nếm trải hương vị của đối tượng. Do đó, trên các đối tượng đáng ưa v.v., nó chỉ tương ưng với xả.

Santīraṇaṃ pana vuttaviparītato iṭṭhārammaṇe sukhasahagataṃ, iṭṭhamajjhatte ca upekkhāsahagatanti daṭṭhabbaṃ.

Investigating (santīraṇa), however, due to the opposite reasons stated, is pleasure-sahagata with a desirable object, and equanimity-sahagata with a neutral desirable object, it should be understood.

Còn tâm suy tư (santīraṇa) thì, ngược lại với những gì đã nói, trên đối tượng đáng ưa thì tương ưng với lạc, và trên đối tượng trung tính đáng ưa thì tương ưng với xả, nên phải hiểu như vậy.

Manoviññāṇadhātu viya visiṭṭhamananakiccābhāvato manomattā nissattanijjīvādiatthehi dhātu cāti manodhātu.

Because it lacks the specific mental function like mano-viññāṇa-dhātu, it is merely mind, and it is a dhātu in the sense of being without essence, without life, etc. – thus, mano-dhātu.

Giống như ý thức giới (manoviññāṇadhātu) nhưng do không có phận sự tư duy đặc biệt, chỉ là ý (mano) và là giới (dhātu) theo nghĩa không có chúng sinh (nissatta), không có sinh mạng (nijjīva) v.v., nên gọi là ý giới (manodhātu).

Sā hi satipi viññāṇabhāve manoviññāṇato sambhavassa visiṭṭhamananakiccassa akaraṇato mananamattāyeva hoti.

Even though it is consciousness, it is merely mental because it does not perform the specific mental function that arises from mano-viññāṇa.

Mặc dù nó có bản chất là thức (viññāṇa), nhưng do không thực hiện phận sự tư duy đặc biệt như ý thức (manoviññāṇa), nên nó chỉ là sự tư duy.

Vuttalakkhaṇaviparītato pana mano ca taṃ viññāṇañcāti manoviññāṇaṃ, tadeva yathāvuttaṭṭhena dhātūti manoviññāṇadhātu.

But from the opposite of the described characteristic, mind and that consciousness is mano-viññāṇa, and that itself is a dhātu in the sense described – thus, mano-viññāṇa-dhātu.

Còn ngược lại với đặc tính đã nói, ý (mano) và thức (viññāṇa) đó là ý thức (manoviññāṇa), chính nó là giới (dhātu) theo nghĩa đã nói, nên gọi là ý thức giới (manoviññāṇadhātu).

1235

Viññāṇapañcakaṃ niyatārammaṇaṃ yathākkamaṃ rūpādiekekasseva ārammaṇakaraṇato.

The five consciousnesses have fixed objects because each, in order, takes only one object, such as form, etc.

Năm thức là đối tượng cố định (niyatārammaṇa) vì chúng lần lượt lấy từng đối tượng như sắc v.v. làm đối tượng.

Sesattayamaniyatārammaṇaṃ pañcārammaṇikachaḷārammaṇikabhāvato.

The remaining three have unfixed objects because they can be objects of five or six sense-doors.

Ba thức còn lại là đối tượng không cố định (aniyatārammaṇa) vì chúng có thể là năm đối tượng hoặc sáu đối tượng.

1236

Daṭṭhabbatāya diṭṭhaṃ, rūpāyatanaṃ.

That which is to be seen is seen, the form-sphere.

"Diṭṭhaṃ" (được thấy) là sắc xứ (rūpāyatana), vì nó có thể được thấy.

Sotabbatāya sutaṃ, saddāyatanaṃ.

That which is to be heard is heard, the sound-sphere.

"Sutaṃ" (được nghe) là thanh xứ (saddāyatana), vì nó có thể được nghe.

Munitabbatāya mutaṃ, sampattasseva gahetabbatāyāti attho, gandhādittayassetaṃ nāmaṃ.

That which is to be sensed is sensed, meaning that which is to be apprehended only when contacted; this is the name for the three, odor, etc.

"Mutaṃ" (được biết) là tên của ba xứ hương v.v. với ý nghĩa là chỉ có thể được tiếp nhận khi đã tiếp xúc.

Cakkhādīhi vinā kevalaṃ manasā eva vijānitabbatāya viññātaṃ, dhammāyatanaṃ.

That which is to be known purely by mind without eye, etc., is known, the dhamma-sphere.

"Viññātaṃ" (được nhận thức) là pháp xứ (dhammāyatana), vì nó có thể được nhận thức chỉ bằng ý (manasā) mà không cần nhãn v.v.

Anāmaṭṭhakālavisesavacanattā ca nesaṃ atītānāgatāpi rūpādayo diṭṭhādisaddehi vuccanti.

And because these are words for specific times that are not touched (unmanifested), past and future forms, etc., are also referred to by the words "seen," etc.

Và do các từ này không chỉ thời gian tiếp xúc, nên các sắc v.v. trong quá khứ và vị lai cũng được gọi bằng các từ "diṭṭha" v.v.

Teneva hi ‘‘daṭṭhabbatāyā’’tiādinā kālasāmaññena nesaṃ nibbacanaṃ vuttaṃ.

For this reason, their definition is given with the general sense of time, "to be seen," etc.

Chính vì vậy, sự giải thích của chúng đã được nói bằng cách chung chung về thời gian như "daṭṭhabbatāyā" (vì có thể được thấy) v.v.

Diṭṭhaṃ ārammaṇaṃ yassa taṃ diṭṭhārammaṇaṃ.

That which has seen as its object is seen-object.

"Diṭṭhārammaṇaṃ" là cái có đối tượng được thấy.

Evaṃ sutārammaṇādīsu.

Similarly for heard-object and so on.

Tương tự đối với "sutārammaṇā" (đối tượng được nghe) v.v.

1237

Cakkhuto pavattanti cakkhudvāratova pavattaṃ sabbavākyānaṃ avadhāraṇaphalattā.

"Cakkhuto pavattaṃ" means arising only through the eye-door, as all sentences have the force of emphasis.

"Cakkhuto pavattaṃ" (phát sinh từ mắt) là phát sinh chỉ từ nhãn môn, vì đó là kết quả của sự xác định trong tất cả các câu.

Tena manodhātuādīnaṃ cakkhuviññāṇabhāvo nivārito hoti tesaṃ dvārantaratopi pavattisambhavato.

By that, the state of being eye-consciousness for the mind-element and so on is prevented, due to the possibility of their arising even from other doors.

Do đó, trạng thái nhãn thức của ý giới và các pháp khác đã bị bác bỏ, vì chúng có thể khởi lên ngay cả ở các cửa khác.

Atha vā ‘‘cakkhuto pavatta’’nti idaṃ sañjātippavattiṃ sandhāya vuttaṃ, na sañcaraṇappavattiṃ, tasmā yathā kuṇḍamukhato udakaṃ sañcaraṇavasena pavattati, na evaṃ pavattamidha gahitaṃ.

Or, this phrase "arising from the eye" is stated with reference to a generative arising, not a flowing arising. Therefore, just as water flows from the mouth of a cistern, such an arising is not taken here.

Hoặc là, câu “khởi lên từ nhãn” này được nói đến với ý nghĩa là sự khởi sinh, không phải là sự lưu chuyển. Vì vậy, sự khởi lên ở đây không được hiểu như nước chảy từ miệng giếng theo cách lưu chuyển.

Yathā pana candakantapāsāṇato udakaṃ sañjātivasena pavattati, evaṃ pavattameva cakkhuto pavattanti gahitaṃ.

But just as water arises generatively from a moon-gem, so too an arising from the eye in this generative manner is taken as "arising from the eye."

Mà là, sự khởi lên được hiểu là “khởi lên từ nhãn” theo cách khởi sinh, như nước khởi sinh từ đá mặt trăng (candakantapāsāṇa).

Yathā ca kiṃ?

And how is that?

Và như thế nào?

Yathā kucchito samuṭṭhitaṃ pittasemharuhirādi mukhato sandantampi ‘‘mukhassavo’’ti na vuccati, mukhatoyeva pana samuṭṭhahitvā tato savantaṃ kheḷaṃ ‘‘mukhassavo’’ti vuccati, evaṃ hadayavatthusannissayato samuṭṭhahitvā cakkhuto pavattamānaṃ cakkhuviññāṇaṃ nāma na hoti.

Just as bile, phlegm, blood, etc., originating from the stomach, even if they flow from the mouth, are not called "mouth-flow," but saliva, which originates from the mouth itself and flows from there, is called "mouth-flow"—similarly, eye-consciousness that originates dependent on the heart-base and flows from the eye is not considered eye-consciousness.

Như mật, đàm, máu, v.v., khởi lên từ bụng, dù chảy ra từ miệng nhưng không được gọi là “chất tiết ra từ miệng”. Tuy nhiên, nước bọt khởi lên từ chính miệng và chảy ra từ đó thì được gọi là “chất tiết ra từ miệng”. Tương tự, nhãn thức khởi lên từ y xứ trái tim và chảy ra từ nhãn thì không được gọi là nhãn thức.

Cakkhutoyeva pana samuṭṭhahitvā tato pavattamānaṃ cakkhuviññāṇaṃ nāmāti.

But eye-consciousness is that which originates from the eye itself and flows from there.

Mà nhãn thức khởi lên từ chính nhãn và chảy ra từ đó thì mới được gọi là nhãn thức.

Yo pana imamatthaṃ asallakkhetvā byañjanamattasseva abhinivisitvā taṃdvārappavattānaṃ sesānampi cakkhuviññāṇabhāvaṃ maññeyya, taṃ nivāretuṃ pakārantarenapi viggahaṃ dassento āha ‘‘cakkhumhi sannissita’’nti.

To prevent anyone who, without discerning this meaning and clinging merely to the letter, might consider other consciousnesses arising through that same door also to be eye-consciousness, the author shows the analysis in another way, saying: "dependent on the eye."

Để bác bỏ người nào không nhận ra ý nghĩa này mà chỉ bám víu vào câu chữ, cho rằng các pháp khác khởi lên ở cửa đó cũng là nhãn thức, thì để làm rõ điều đó theo một cách khác, Ngài đã nói “y cứ vào nhãn”.

Yathā cakkhuto pavattaṃ, cakkhusannissitaṃ vā viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, evaṃ sotaviññāṇādīsupi ‘‘sotato pavattaṃ, sotasmiṃ sannissitaṃ vā viññāṇaṃ sotaviññāṇa’’ntiādinā yojanaṃ atidisanto āha ‘‘tathā sotaviññāṇādīnī’’ti.

Just as consciousness arising from the eye or dependent on the eye is eye-consciousness, similarly applying the explanation to ear-consciousness and so on, saying "consciousness arising from the ear or dependent on the ear is ear-consciousness," the author states: "and similarly ear-consciousness and so on."

Tương tự, như thức khởi lên từ nhãn, hoặc y cứ vào nhãn là nhãn thức, thì trong trường hợp nhĩ thức, v.v., cũng được áp dụng theo cách “thức khởi lên từ nhĩ, hoặc y cứ vào nhĩ là nhĩ thức”, v.v., Ngài đã nói “tương tự với nhĩ thức, v.v.”.

1238

Cakkhusannissitaṃ hutvā rūpassa vijānanalakkhaṇametassāti cakkhusannissitarūpavijānanalakkhaṇaṃ.

That which has the characteristic of knowing forms, being dependent on the eye, is "having the characteristic of knowing forms dependent on the eye."

Đặc tính của pháp này là y cứ vào nhãn và nhận biết sắc, nên gọi là đặc tính y cứ vào nhãn và nhận biết sắc.

Tattha cakkhusannissitavacanena dibbacakkhādikaṃ aññaṃ rūpārammaṇaṃ viññāṇaṃ nivatteti.

Here, by the phrase "dependent on the eye," other consciousnesses that perceive form objects, such as the divine eye, are excluded.

Ở đây, từ “y cứ vào nhãn” loại trừ các thức nhận biết sắc cảnh khác như thiên nhãn, v.v.

Vijānana-ggahaṇena cakkhusannissite phassādidhamme nivatteti.

By the inclusion of "knowing," phenomena like contact (phassa) that are dependent on the eye are excluded.

Việc dùng từ “nhận biết” loại trừ các pháp như xúc, v.v., y cứ vào nhãn.

Cakkhurūpa-ggahaṇena nissayato, ārammaṇato ca cittaṃ vibhāveti ubhayādhīnavuttikattā.

By the inclusion of "eye" and "form," the mind is distinguished by its base and its object, as its occurrence is dependent on both.

Việc dùng từ “nhãn” và “sắc” phân biệt tâm theo y xứ và cảnh, vì tâm có sự tồn tại phụ thuộc vào cả hai.

Yadi hi cakkhu nāma na siyā, andhāpi rūpaṃ passeyyuṃ, na ca passanti.

For if there were no eye, blind people would see forms, but they do not.

Nếu không có nhãn, người mù cũng sẽ thấy sắc, nhưng họ không thấy.

Yadi ca nīlādirūpaṃ nāma na siyā, desādiniyamena na bhavitabbaṃ, attheva ca niyamo.

And if there were no forms like blue and so on, there would be no regularity of place, but there is such regularity.

Và nếu không có sắc như xanh, v.v., thì không cần có sự quy định về nơi chốn, nhưng thực tế có sự quy định.

Ekantasārammaṇatā ca cittassa vuttāti ārammaṇena vinā nīlādiābhāsaṃ cittaṃ pavattatīti evaṃ pavatto vādo micchāvādoti gahetabbo.

And since the mind's nature is exclusively to have an object, the view that the mind arises perceiving blue and so on without an object is to be understood as a wrong view.

Và vì tâm được nói là hoàn toàn có cảnh, nên quan điểm cho rằng tâm khởi lên nhận biết ánh sáng xanh, v.v., mà không có cảnh là tà kiến, cần phải được hiểu như vậy.

Tenāha bhagavā ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’ntiādi (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425; saṃ. ni. 4.60; kathā. 465).

Therefore, the Blessed One said: "Dependent on the eye and forms, eye-consciousness arises" and so on.

Do đó, Đức Thế Tôn đã nói: “Y cứ vào nhãn và các sắc, nhãn thức khởi lên”, v.v. (Ma. Ni. 1.204, 400; 3.421, 425; Saṃ. Ni. 4.60; Kathā. 465).

Ettha siyā – kiṃ panetaṃ cakkhu, rūpañca viññāṇassa paccayo hontaṃ ekameva paccayo hoti, udāhu anekanti?

Here, it might be asked: Is the eye, and is form, when acting as a condition for consciousness, a single condition, or many?

Ở đây có thể hỏi: Nhãn và sắc là nhân cho thức, vậy chúng là một nhân hay nhiều nhân?

Cakkhu tāva ekampi, rūpaṃ pana anekameva saṅgataṃ.

The eye is indeed single, but form is always many, conglomerated.

Nhãn thì là một, nhưng sắc thì là nhiều, kết hợp lại.

Kiṃ kāraṇaṃ?

What is the reason?

Vì lý do gì?

Paccayabhāvavisesato.

Due to the specific nature of its conditionality.

Vì sự đặc biệt trong trạng thái nhân.

Cakkhu hi cakkhuviññāṇassa nissayapurejātaindriyavippayuttapaccayehi paccayo hontaṃ atthibhāveneva hoti tasmiṃ sati tassa bhāvato, asati abhāvato.

For the eye, being a condition for eye-consciousness through the conditions of base, pre-nascent, faculty, and dissociation, exists by its mere existence: when it exists, consciousness exists, and when it does not exist, consciousness does not exist.

Nhãn là nhân cho nhãn thức thông qua các duyên y xứ, tiền sinh, quyền, bất tương ưng, chỉ tồn tại bằng sự hiện hữu của nó, vì khi có nó thì có thức, khi không có nó thì không có thức.

Yato taṃ atthiavigatapaccayehissa paccayoti vuttaṃ, svāyaṃ paccayabhāvo na ekasmiṃ na sambhavatīti ekampi cakkhuviññāṇassa paccayo hoti.

Because it is said that it is a condition by means of the existence and non-disappearance conditions, and this conditionality does not become impossible in a single instance, therefore a single eye acts as a condition for eye-consciousness.

Vì vậy, nó được nói là nhân cho thức thông qua các duyên hiện hữu và bất ly. Trạng thái nhân này không thể không có ở một pháp, nên một nhãn cũng là nhân cho nhãn thức.

Rūpaṃ pana yadipi cakkhu viya purejātaatthiavigatapaccayehi paccayo hoti puretaraṃ uppannaṃ hutvā vijjamānakkhaṇeyeva upakārakattā, tathāpi anekameva saṅgataṃ hutvā paccayo hoti ārammaṇabhāvato.

However, although form acts as a condition through pre-nascent, existence, and non-disappearance conditions, just like the eye—by being arisen earlier and being beneficial at the moment of its existence—it nevertheless acts as a condition by being many, conglomerated, due to its nature as an object.

Tuy nhiên, sắc, mặc dù cũng là nhân thông qua các duyên tiền sinh, hiện hữu, bất ly như nhãn, vì nó sinh trước và hỗ trợ trong khoảnh khắc hiện hữu, nhưng nó là nhân khi nhiều sắc kết hợp lại, do trạng thái cảnh.

Yañhi taṃ ārammaṇaṃ tassa yathā tathā upalabbhanīyavaseneva ārammaṇapaccayabhāvo, viññāṇassa ca indriyādhīnavuttikassa ārammaṇasabhāvūpaladdhi na ekadvikalāpagatavaṇṇavasena hoti, nāpi katipayakalāpagatavaṇṇavasena, atha kho ābhogānurūpaṃ āpāthagatavaṇṇavasenāti anekameva rūpaṃ saṃhaccakāritāya viññāṇassa paccayo hotīti.

For the conditionality of an object lies in its being apprehended in whatever way it may be, and the apprehension of the nature of an object by consciousness, whose occurrence is dependent on a faculty, does not occur by means of one or two kalāpas of color that have departed, nor by means of a few kalāpas of color, but rather by means of color that has entered the range of apprehension in accordance with the attention. Therefore, many forms acting collectively are a condition for consciousness.

Vì cảnh đó là nhân cảnh theo cách nó được nhận biết như thế nào, và sự nhận biết bản chất cảnh của thức, vốn phụ thuộc vào căn, không phải theo cách một hoặc hai phân tử màu sắc, cũng không phải theo cách một vài phân tử màu sắc, mà là theo cách màu sắc đến trong tầm nhận biết phù hợp với sự chú ý. Do đó, nhiều sắc kết hợp lại là nhân cho thức.

Amumeva hi visesaṃ vibhāvetuṃ ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe cā’’ti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425; saṃ. ni. 4.60; kathā. 465) pāḷiyaṃ vacanabhedo katoti.

Indeed, to elucidate this very distinction, a difference in wording is made in the Pāḷi: "Dependent on the eye and forms."

Để làm rõ sự khác biệt này, trong kinh điển đã có sự phân biệt từ ngữ “y cứ vào nhãn và các sắc” (Ma. Ni. 1.204, 400; 3.421, 425; Saṃ. Ni. 4.60; Kathā. 465).

Evaṃ sotaviññāṇepi yathārahaṃ vattabbaṃ.

Similarly, the explanation for ear-consciousness should be understood as appropriate.

Tương tự, đối với nhĩ thức cũng cần nói theo cách thích hợp.

Ghānaviññāṇādīnaṃ pana sampattaggāhatāya attano nissayena saha allīnasseva gahaṇato ekakalāpagatampi gandhādikaṃ tesaṃ uppattiyā paccayo hoti.

For nose-consciousness and so on, however, due to grasping by contact, and by grasping what is intimately connected with its own base, even a single kalāpa of scent and so on acts as a condition for their arising.

Tuy nhiên, đối với khứu thức, v.v., do sự nắm bắt đồng thời, chúng nắm bắt đối tượng như thể chúng dính liền với y xứ của mình, nên ngay cả một phân tử hương, v.v., cũng là nhân cho sự khởi sinh của chúng.

1239

Rūpamattārammaṇarasanti rūpāyatanamattasseva ārammaṇakaraṇarasaṃ.

"Having the function of perceiving only form objects" means having the function of making only the form-ayatana its object.

Vị chỉ lấy sắc làm cảnh nghĩa là vị chỉ lấy sắc xứ làm cảnh.

Matta-saddena yathā ārammaṇantaraṃ nivatteti, evaṃ rūpāyatanepi labbhamāne ekacce visese nivatteti.

By the word "only," just as other objects are excluded, so too certain specific aspects, even within the form-ayatana, are excluded.

Với từ “chỉ”, như nó loại trừ các cảnh khác, thì trong sắc xứ được nắm bắt, nó cũng loại trừ một số đặc tính.

Na hi cakkhuviññāṇaṃ vaṇṇamattato aññaṃ kiñci nīlādivisesaṃ tattha gahetuṃ sakkoti.

For eye-consciousness cannot grasp anything other than mere color, such as specific distinctions of blue and so on therein.

Vì nhãn thức không thể nắm bắt bất kỳ đặc tính nào khác của xanh, v.v., ngoài bản thân màu sắc.

Tenāha bhagavā – ‘‘pañcahi viññāṇehi na kiñci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti.

Therefore, the Blessed One said: "By the five consciousnesses, one does not discern any phenomenon apart from mere impact."

Do đó, Đức Thế Tôn đã nói: “Với năm thức, không nhận biết bất kỳ pháp nào khác ngoài sự va chạm thuần túy.”

Cakkhuviññāṇaṃ uppajjamānaṃ rūpārammaṇe eva uppajjanato tadabhimukhabhāvena gaṇhātīti vuttaṃ ‘‘rūpābhimukhabhāvapaccupaṭṭhāna’’nti.

Since eye-consciousness, when it arises, arises only upon a form object, it grasps that object in an immediate, facing manner, hence it is called "its manifestation as facing the form."

Nhãn thức khi khởi lên, do chỉ khởi lên trên sắc cảnh, nên nó nắm bắt theo trạng thái đối diện với sắc cảnh, do đó được nói là “sự hiện khởi theo trạng thái đối diện với sắc”.

Attano anantaraṃ uppajjamānānaṃ arūpadhammānaṃ samanantaravigatā arūpadhammā pavattiokāsadānena anantarasamanantaranatthivigatapaccayehi upakārakā, nissayārammaṇā dhammā viya āsannakāraṇāti dassento āha ‘‘rūpārammaṇāya kiriyāmanodhātuyā apagamapadaṭṭhāna’’nti.

The immaterial phenomena that have ceased immediately before, which are beneficial to the immaterial phenomena arising immediately after, by providing an opportunity for their occurrence through the conditions of immediate-antecedent, contiguous, absence, and disappearance, are proximate causes, just like the base and object. Emphasizing this, the author states: "its proximate cause being the disappearance of the functional mind-element directed towards a form object."

Để chỉ ra rằng các pháp vô sắc đã diệt ngay trước đó là nguyên nhân gần, giống như các pháp y xứ và cảnh, bằng cách tạo cơ hội cho sự khởi lên của các pháp vô sắc sinh khởi ngay sau đó thông qua các duyên vô gián, đẳng vô gián, vô hữu, ly khứ, Ngài đã nói “nguyên nhân gần là sự diệt đi của ý giới hành vi (kiriya-manodhātu) đối với sắc cảnh”.

Sotaviññāṇādīsupi vuttanayeneva attho veditabbo.

For ear-consciousness and so on, the meaning should be understood in the manner stated.

Đối với nhĩ thức, v.v., cũng cần hiểu theo cách đã nói.

Kiriyāmanodhātuyā ārammaṇabhedato bhinnasabhāvattā āha ‘‘kiriyāmanodhātūna’’nti.

Because the functional mind-elements have different natures due to the distinction of their objects, the author states "of the functional mind-elements."

Vì ý giới hành vi có bản chất khác nhau do sự khác biệt của cảnh, Ngài đã nói “của các ý giới hành vi”.

Cakkhuviññāṇādīhi gahitaṃ rūpādiārammaṇaṃ tadanantarameva aparipatantaṃ katvā sampaṭicchantaṃ gaṇhantaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘rūpādisampaṭicchanarasa’’nti.

The form object and so on, grasped by eye-consciousness and so on, immediately without scattering, is received as if being held, hence it is called "having the function of receiving forms and so on."

Cảnh sắc, v.v., được nhãn thức, v.v., nắm bắt, ngay sau đó không bị tan rã, mà được tiếp nhận như thể đang nắm giữ, do đó được nói là “vị tiếp nhận sắc, v.v.”.

Tathābhāvena sampaṭicchanabhāvena paccupaṭṭhātīti tathābhāvapaccupaṭṭhānaṃ.

It manifests as such, in the manner of receiving, hence "its manifestation as such."

Nó hiện khởi với trạng thái tiếp nhận như vậy, nên là sự hiện khởi theo trạng thái như vậy.

1240

Chasu ārammaṇesu kadāci pañcannaṃ jaccandhādivasena tatopi ūnānaṃ, brahmaloke ca dvinnameva vijānanasabhāvāpi chaḷārammaṇavijānanalakkhaṇā vuttā taṃsabhāvānativattanato, chasveva vā itaresaṃ ārammaṇānaṃ antogadhattā.

Although sometimes only five of the six objects (for those born blind, etc., and even fewer), or only two in the Brahma-world, have the characteristic of knowing, they are described as "having the characteristic of knowing the six objects," because they do not deviate from that nature, or because the other objects are included within these six.

Mặc dù bản chất nhận biết của chúng đôi khi chỉ là năm cảnh (đối với người mù, v.v., hoặc ít hơn), và trong cõi Phạm thiên chỉ là hai cảnh, nhưng chúng vẫn được nói là có đặc tính nhận biết sáu cảnh vì bản chất đó không thay đổi, hoặc vì các cảnh khác nằm trong sáu cảnh.

Santīraṇādirasāti yathāsambhavaṃ santīraṇatadārammaṇādikiccā, santīraṇatadārammaṇapaṭisandhibhavaṅgacutikiccāti adhippāyo.

"Having the functions of investigating and so on" means having the functions of investigating, apprehending the object, and so on, as appropriate; or the functions of investigating, apprehending the object, rebirth-linking, life-continuum, and death, is the intention.

Vị thẩm sát, v.v. nghĩa là các chức năng thẩm sát, cảnh đó, v.v., tùy theo khả năng, hoặc các chức năng thẩm sát, cảnh đó, tái tục, hữu phần, tử. Đó là ý nghĩa.

‘‘Hadayavatthupadaṭṭhānā’’ti idaṃ imāsaṃ dvinnaṃ manoviññāṇadhātūnaṃ anibaddhaṭṭhānatāya nibaddhakāraṇaṃ dassetuṃ vuttaṃ.

The phrase "their proximate cause being the heart-base" is stated to show the constant cause for these two mind-consciousness elements, given their indeterminate location.

“Nguyên nhân gần là y xứ trái tim” được nói ra để chỉ ra nguyên nhân cố định của hai ý thức giới này, vì chúng không có y xứ cố định.

Vuttanayena pana ‘‘taṃtaṃanantarātītaviññāṇāpagamapadaṭṭhāna’’ntipi vattuṃ vaṭṭatiyeva.

However, it is also appropriate to say "their proximate cause being the disappearance of the respective immediately past consciousness" in the manner stated.

Tuy nhiên, theo cách đã nói, cũng có thể nói “nguyên nhân gần là sự diệt đi của thức đã qua ngay trước đó của từng pháp đó”.

Ahetukacittānaṃ visuṃ visuṃ lakkhaṇādikassa dassitattā parisesato sahetukacittānaṃ ekasadisameva lakkhaṇādikanti viññāyati.

Since the characteristics, etc., of the rootless consciousnesses have been shown separately, it is understood that the characteristics, etc., of the consciousnesses with roots are all alike by way of remainder.

Vì đặc tính, v.v. của các tâm vô nhân đã được chỉ ra riêng biệt, nên được hiểu rằng đặc tính, v.v. của các tâm hữu nhân còn lại chỉ là một loại tương tự.

Taṃ pana heṭṭhā vibhāvitameva.

That, however, has already been explained below.

Điều đó thì đã được giải thích bên dưới rồi.

1241

Idāni imāsaṃ ārammaṇādito bhedaṃ dassetuṃ ‘‘tattha paṭhamā’’tiādi vuttaṃ.

Now, in order to show the distinction of these (consciousnesses) based on their objects, etc., the phrase ‘among them, the first’ and so on, was stated.

Bây giờ, để chỉ ra sự khác biệt của những điều này từ đối tượng, v.v., câu “trong đó, thứ nhất” v.v. đã được nói.

Ekantamiṭṭhārammaṇeti ekanteneva iṭṭhārammaṇe, atiiṭṭhārammaṇeti attho.

‘Ekantamiṭṭhārammaṇe’ means on an exclusively agreeable object, that is to say, on a very agreeable object.

Trên đối tượng hoàn toàn khả ý có nghĩa là trên đối tượng hoàn toàn khả ý, tức là đối tượng cực kỳ khả ý.

Pañcasu ṭhānesūti sahetukavipākānaṃ vuttesu catūsu, sampaṭicchanavoṭṭhabbanānaṃ antarāḷasaṅkhātasantīraṇaṭṭhāne cāti pañcasu ṭhānesu, pañcasu kiccesūti vā attho.

‘Pañcasu ṭhānesu’ means in five instances: in the four instances mentioned for rooted vipāka, and in the instance of santīraṇa, which is considered an intermediate stage between saṃpaṭicchana and voṭṭhabbana; or it means in five functions.

Ở năm vị trí là ở bốn vị trí đã nói của các tâm quả hữu nhân, và ở vị trí santīraṇa (thẩm tấn) là khoảng giữa của sampaṭicchana (tiếp thọ) và voṭṭhabbana (xác định), tức là ở năm vị trí, hoặc có nghĩa là ở năm phận sự.

Kiñcāpi somanassapaṭisandhikassa domanassajavanāvasāne tadārammaṇasambhave asati yaṃ kiñci paricitapubbaṃ parittārammaṇamārabbha upekkhāsahagatasantīraṇamuppajjatīti icchitaṃ, tathā pana uppajjamānassa kadāciyeva sambhavato yebhuyyappavattiṃ gahetvā cha ṭhānāni avatvā pañceva vuttāni.

Although it is held that for one whose paṭisandhi is accompanied by joy, if there is no tadārammaṇa at the end of a domanassa javana, an upekkhāsahagata santīraṇa arises with respect to any previously familiar, minor object; yet, because such an arising occurs only occasionally, the six instances were not mentioned, but only five, taking the predominant occurrence.

Mặc dù được mong muốn rằng khi không có sự hiện hữu của tadārammaṇa (tâm cảnh tùy duyên) sau javana (tốc hành) ưu phiền của người tái tục với somanassa (hỷ), thì tâm thẩm tấn xả hiệp sẽ sinh khởi do duyên bất kỳ đối tượng nhỏ nào đã quen thuộc trước đây, nhưng vì sự sinh khởi như vậy chỉ thỉnh thoảng mới xảy ra, nên đã lấy sự vận hành phần lớn mà nói năm vị trí, không nói sáu vị trí.

Atha vā taṃ uppajjamānaṃ tadārammaṇaṭṭhāneyeva nibbattatīti taṃvaseneva tassāpi ṭhānaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ.

Or, it should be understood that when that (santīraṇa) arises, it arises in the tadārammaṇa instance itself, and thus its instance is included by virtue of that.

Hoặc, cần phải hiểu rằng khi tâm đó sinh khởi, nó sinh khởi ngay tại vị trí tadārammaṇa, và do đó vị trí của nó cũng được bao gồm.

Acakkhusaṃvattanikakammanibbattatāya jātiyā andho jaccandho.

Jaccandho is one born blind due to kamma that causes rebirth without eyes.

Người mù từ khi sinh ra là jaccandho (mù bẩm sinh) do nghiệp sinh khởi không có mắt.

Kiñcāpi hi jātikkhaṇe aṇḍajajalābujānaṃ sabbesampi cakkhu natthi, yassa bhāvābhāvato andhānandhavicāraṇā bhaveyya, tathāpi cakkhussa uppajjamānārahakālepi cakkhuvipattivibandhakena kammunā paṭihatasāmatthiyena paṭisandhidāyakena itarenāpi vā kammena tassa anupādiyamānattā satto ‘‘jaccandho’’ti vuccati.

Even though all egg-born and womb-born beings do not have eyes at the moment of birth—which would be the basis for considering them blind or not blind—yet, because the eye is not produced for that being by kamma that obstructs the development of the eye, having its potency thwarted, either by the kamma that gives paṭisandhi or by some other kamma, even at the time when the eye is suitable to arise, the being is called ‘jaccandho’.

Mặc dù vào khoảnh khắc sinh ra, tất cả loài đẻ trứng và đẻ thai đều không có mắt, mà sự xem xét mù hay không mù có thể xảy ra do sự hiện hữu hay không hiện hữu của mắt, nhưng khi đến lúc mắt đáng lẽ phải sinh khởi, do nghiệp cản trở sự phát triển của mắt và ngăn cản nó, hoặc do nghiệp khác đã tạo ra sự tái tục, mắt không được tạo ra, nên chúng sinh được gọi là “jaccandho”.

Atha vā jaccandhoti pasūtiyaṃyeva andho, mātukucchiyaṃyeva andho hutvā nikkhantoti attho.

Or, jaccandho means blind at birth, that is, one who emerged from the mother's womb already blind.

Hoặc jaccandho có nghĩa là mù ngay từ khi sinh ra, tức là mù ngay trong bụng mẹ và sinh ra.

Tena duhetukatihetukānaṃ mātukucchigatakālepi cakkhussa avipajjanaṃ siddhaṃ hoti, evaṃ jātibadhirādīsupi yathārahaṃ vattabbaṃ.

By this, the non-impairment of the eye for those with two-rooted or three-rooted paṭisandhi even while in the mother's womb is established; similarly, for jātibadhirā (born deaf) and so on, it should be stated appropriately.

Do đó, sự không hư hoại của mắt ngay cả khi ở trong bụng mẹ của người tái tục nhị nhân và tam nhân được xác định, và tương tự cũng cần nói về jātibadhirā (điếc bẩm sinh), v.v. một cách thích hợp.

Jaccajaḷoti jātiyā aññāṇako.

Jaccajaḷo means one who is ignorant by birth.

Jaccajaḷo (ngu si bẩm sinh) có nghĩa là không có trí tuệ từ khi sinh ra.

Kiñcāpi duhetukapaṭisandhikopi jātiyaṃ aññāṇako, tassa pana pavattiyaṃ paññā sambhavatīti vuttanayena yebhuyyato pavattiyampi paññāyāsambhavato jaccajaḷo veditabbo.

Although one with two-rooted paṭisandhi is also ignorant at birth, wisdom can arise in their subsequent existence; therefore, jaccajaḷo should be understood as one in whom wisdom does not arise even in subsequent existence, predominantly, as explained.

Mặc dù người tái tục nhị nhân cũng không có trí tuệ từ khi sinh ra, nhưng trí tuệ có thể xuất hiện trong sự vận hành của họ, nên jaccajaḷo cần được hiểu là người mà trí tuệ không xuất hiện ngay cả trong sự vận hành, theo cách đã nói, phần lớn.

Jaccummattako surāmerayapānādiummattakabhāvasaṃvattanikakammaparibhāvitena kammena gahitapaṭisandhiko.

Jaccummattako is one whose paṭisandhi was taken by kamma conditioned by kamma that causes madness, such as drinking liquor and intoxicants.

Jaccummattako (điên loạn bẩm sinh) là người đã tái tục do nghiệp đã được thấm nhuần bởi nghiệp tạo ra trạng thái điên loạn do uống rượu, bia, v.v.

Paṇḍakoti paradāragamanādikammaparibhāvitena kammunā gahitapaṭisandhiko.

Paṇḍako is one whose paṭisandhi was taken by kamma conditioned by kamma such as committing adultery.

Paṇḍako (người ái nam ái nữ) là người đã tái tục do nghiệp đã được thấm nhuần bởi nghiệp tà dâm, v.v.

So pañcavidho āsittapaṇḍako usūyapaṇḍako pakkhapaṇḍako opakkamikapaṇḍako napuṃsakapaṇḍakoti.

There are five types: āsittapaṇḍako, usūyapaṇḍako, pakkhapaṇḍako, opakkamikapaṇḍako, and napuṃsakapaṇḍako.

Có năm loại: āsittapaṇḍako, usūyapaṇḍako, pakkhapaṇḍako, opakkamikapaṇḍako, napuṃsakapaṇḍako.

Idha pana opakkamikapaṇḍakassa sahetukassāpi bhāvato, napuṃsakassa ca visuṃ gahaṇato tayo paṇḍakā adhippetā.

Here, however, three types of paṇḍaka are intended, due to the existence of opakkamikapaṇḍaka even with roots, and the separate mention of napuṃsaka.

Ở đây, vì opakkamikapaṇḍako cũng có thể là hữu nhân, và napuṃsaka được đề cập riêng, nên ba loại paṇḍaka được đề cập.

Ādi-saddena jātimūgajātipaṅgulamammanādīnaṃ saṅgaho.

By the term ‘ādi’ (etc.), jātīmūga (born dumb), jātīpaṅgula (born lame), mamma (stammerer), etc., are included.

Bằng từ v.v., sự bao gồm của jātimūga (câm bẩm sinh), jātipaṅgula (què bẩm sinh), mammana (nói lắp bẩm sinh), v.v. được hiểu.

Keci pana ‘‘ekacce ahetukapaṭisandhikā avikalindriyā hutvā thokaṃ vicāraṇapakatikāpi honti, tasmā tādisānampi idha ādi-saddena saṅgaho’’ti vadanti.

Some, however, say, "Some ahetuka-paṭisandhi individuals are born with unimpaired faculties and are capable of a little deliberation; therefore, such individuals are also included here by the term ‘ādi’."

Một số người nói rằng: “Một số người tái tục vô nhân cũng có thể có giác quan không khiếm khuyết và có chút khả năng suy xét. Vì vậy, những người như vậy cũng được bao gồm ở đây bằng từ v.v.”.

Ettha ca jaccandhādīnameva ayaṃ paṭisandhīti na gahetabbā.

And here, it should not be understood that this paṭisandhi belongs only to the born blind, etc.

Và ở đây, không nên hiểu rằng sự tái tục này chỉ dành cho jaccandha, v.v.

Jaccandhādayo pana iminā paṭisandhiṃ gaṇhantīti gahetabbaṃ.

Rather, it should be understood that the born blind, etc., receive paṭisandhi through this.

Mà nên hiểu rằng jaccandha, v.v. đạt được sự tái tục này.

1242

43. Tihetukapuññassāti tihetukassapi ukkaṭṭhapuññassa.

43. ‘Tihetukapuññassa’ means even for excellent kamma with three roots.

43. Của phước tam nhân có nghĩa là của phước tam nhân tối thượng.

Duhetukammassa pana sabbathāpi soḷasannaṃ vipākānaṃ asambhavato tappaṭikkhepaparattā cetanāya ‘‘tihetukapuññassā’’ti avisesato vuttaṃ.

Since the sixteen vipākas are in no way possible for kamma with two roots, the phrase ‘tihetukapuññassa’ was stated without specification, for the purpose of excluding that.

Vì nghiệp nhị nhân không thể tạo ra mười sáu quả trong mọi trường hợp, nên để loại trừ điều đó, câu “của phước tam nhân” đã được nói một cách không phân biệt.

1243

Kāmāvacaravipākavaṇṇanā niṭṭhitā.

The description of Kāmāvacara Vipāka is concluded.

Giải thích về quả dục giới đã xong.

1244

Rūpāvacarārūpāvacaravipākavaṇṇanā

Description of Rūpāvacara and Arūpāvacara Vipāka

Giải thích về quả sắc giới và vô sắc giới

1245

Mahaggatavipākānaṃ taṃtaṃkusalāgamanavaseneva jhānaṅgahāni, na pana bhāvanāvisesenāti tesaṃ pahānaṅgāni anuddhaṭāni.

The jhāna factors are taken for the Mahaggata vipākas only according to the arrival of their respective wholesome kamma, and not by any distinction in their development; hence, their factors of abandonment are not extracted.

Các chi thiền không được loại bỏ đối với các quả đại hành, vì chúng đến theo sự đến của các thiện pháp tương ứng, chứ không phải do sự khác biệt trong sự tu tập.

Upapattiyanti upapattibhave.

‘Upapattiyaṃ’ means in the rebirth existence.

Trong sự tái sinh có nghĩa là trong kiếp tái sinh.

1246

Arūpāvacaravipākacittāni vuccantīti sambandho.

The Arūpāvacara vipāka consciousnesses are being described—this is the connection.

Có liên quan đến việc nói về các tâm quả vô sắc giới.

1247

44. Kusalānugataṃ katvāti kusalānurūpaṃ kusalasadisaṃ katvā.

44. ‘Kusalānugataṃ katvā’ means making it conform to the wholesome, making it similar to the wholesome.

44. Làm cho tương ứng với thiện có nghĩa là làm cho phù hợp với thiện, giống như thiện.

Yathā kāmāvacaravipākaṃ kusalato visadisampi katvā vibhattaṃ, evamakatvā kusalasadisameva katvāti atthaṃ vadanti.

They say the meaning is: unlike the Kāmāvacara vipāka which was distinguished even by being dissimilar to the wholesome, this is made similar to the wholesome.

Họ nói rằng ý nghĩa là không phân chia quả dục giới thành không giống với thiện, mà làm cho nó giống với thiện.

Aṭṭhakathāyaṃ pana kusalānantaraṃ katvā mahaggatavipākānaṃ bhājitapāḷiṃ sandhāya ‘‘kusalānugataṃ katvā bhājita’’nti vuttaṃ.

However, in the Commentary, referring to the Pāli section that divides the results of elevated states (mahaggata-vipāka) by placing them immediately after the wholesome, it is said, "divided by following the wholesome."

Tuy nhiên, trong Chú giải, khi đề cập đến Pāḷi đã phân chia các quả đại hành sau các thiện pháp, đã nói rằng “được phân chia làm cho tương ứng với thiện”.

Pāḷiyañhi –

For in the Pāli (text) –

Trong Pāḷi –

1248

‘‘Katame dhammā abyākatā?

"Which phenomena are indeterminate?

“Những pháp nào là vô ký?

Yasmiṃ samaye kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppannaṃ hotī’’tiādinā (dha. sa. 431) –

At the time when, due to the performance and accumulation of wholesome kamma pertaining to the sense-sphere, resultant eye-consciousness arises," and so on –

Vào thời điểm mà nhãn thức sinh khởi là quả của nghiệp thiện dục giới đã được tạo tác và tích lũy” (Dhs. 431) –

1249

Kāmāvacaravipākaṃ vibhajitvā mahaggatavipākaṃ vibhajantena –

Having divided the sense-sphere result, and while dividing the elevated state result –

Sau khi phân chia quả dục giới, khi phân chia quả đại hành –

1250

‘‘Katame dhammā abyākatā?

"Which phenomena are indeterminate?

“Những pháp nào là vô ký?

Yasmiṃ samaye rūpapattiyā maggaṃ bhāveti, vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti, ime dhammā kusalā, tasseva rūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ…pe… ime dhammā abyākatā’’ti (dha. sa. 498).

At the time when one develops the path to the rūpa attainment, having quite secluded oneself from sensual pleasures… (and so on)… one enters and abides in the first jhāna, the earth kasiṇa, at that time there is contact… (and so on)… there is non-distraction—these phenomena are wholesome. Due to the performance and accumulation of that very wholesome kamma pertaining to the rūpa-sphere, the result, having quite secluded oneself from sensual pleasures… (and so on)… one enters and abides in the first jhāna, the earth kasiṇa… (and so on)… these phenomena are indeterminate" (Dhammasaṅgaṇī 498).

Vào thời điểm mà hành giả tu tập đạo tái sinh sắc giới, hoàn toàn ly dục…v.v… chứng và an trú thiền thứ nhất với địa biến xứ, vào thời điểm đó có xúc…v.v… có không tán loạn, những pháp này là thiện, là quả của nghiệp thiện sắc giới đó đã được tạo tác và tích lũy, hoàn toàn ly dục…v.v… chứng và an trú thiền thứ nhất với địa biến xứ…v.v… những pháp này là vô ký” (Dhs. 498).

1251

Evaṃ kusalaṃ uddisitvā tadanantaraṃ katvā mahaggataṃ vipākaṃ vibhattaṃ, tasmā yathā kāmāvacaravipākaṃ, evaṃ avibhajitvā idaṃ kusalānantaraṃ katvā vibhattanti imamatthaṃ jotetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kusalānugataṃ katvā’’ti vuttaṃ.

Thus, having specified the wholesome and immediately thereafter, the elevated state result is divided. Therefore, to clarify that this is divided immediately after the wholesome, unlike the sense-sphere result which is not divided in this way, the Commentary states "by following the wholesome."

Như vậy, sau khi đề cập đến thiện pháp, quả đại hành đã được phân chia ngay sau đó. Do đó, để làm sáng tỏ ý nghĩa này rằng quả này được phân chia ngay sau thiện pháp, không phân chia như quả dục giới, Chú giải đã nói “làm cho tương ứng với thiện”.

Imināpi ca ācariyena parihāramukhena vakkhamānaatthavisesavacanicchāya tattha vuttanayeneva codanā katā.

And by this teacher too, the objection was made in the manner stated there, with the intention of speaking of a specific meaning that will be explained by way of a reinterpretation.

Và vị đạo sư này cũng đã đưa ra câu hỏi theo cách đã nói ở đó, với mong muốn nói về một ý nghĩa đặc biệt sẽ được nói theo cách giải thích.

Evañhi sati kusalānantaraṃyeva phalaṃ uppajjatīti ñāpanaṃ suṭṭhūpapannaṃ hotīti ayamettha amhākaṃ ācariyassa maggo.

For in this way, the understanding that the fruit arises immediately after the wholesome becomes well-established. This is the method of our teacher here.

Vì khi điều này xảy ra, sự nhận biết rằng quả sinh khởi ngay sau thiện pháp sẽ rất phù hợp, đây là con đường của vị đạo sư của chúng tôi ở đây.

1252

Mahaggatanti mahaggatavipākaṃ.

Mahaggataṃ means the elevated state result (mahaggata-vipāka).

Đại hành có nghĩa là quả đại hành.

Tañhi idha adhigataṃ.

For that is what is attained here.

Điều đó đã được đạt đến ở đây.

Kāmā…pe… yatoti yasmā kāmāvacarakusalaṃ asamānaphalaṃ hoti tihetukassa duhetukāhetukavipākānaṃ, duhetukassa ca ahetukavipākānampi jananato, na evamidaṃ, idaṃ pana ekanteneva sadisavipākajananato samānaphalameva, tasmāti attho.

Kāmā… (and so on)… yato means: because wholesome kamma pertaining to the sense-sphere has dissimilar results, generating results that are three-rooted, two-rooted, and rootless, and also generating rootless results from two-rooted kamma; this is not so, but this (elevated state kamma) always generates similar results, therefore it is of similar fruit. That is the meaning.

Dục giới…v.v… bởi vì có nghĩa là bởi vì thiện dục giới có quả không đồng nhất, tạo ra quả nhị nhân và vô nhân của tam nhân, và cũng tạo ra quả vô nhân của nhị nhân, nhưng điều này không như vậy, điều này hoàn toàn có quả đồng nhất vì nó chỉ tạo ra quả tương tự, do đó.

Ettha ca ‘‘kusala’’nti avuttepi kāmāvacarapuññaṃvāti upamitattā upameyyassapi kusalabhāvo viññāyati.

And here, even without saying "wholesome," the wholesome nature of the object of comparison is understood because it is compared to sense-sphere merit.

Và ở đây, mặc dù không nói “thiện”, nhưng vì đã so sánh với phước dục giới, nên tính thiện của đối tượng được so sánh cũng được hiểu.

Kasmā panetaṃ sadisavipākaṃ, na kāmāvacaraṃ viya visadisavipākampīti?

But why is this of similar result, and not of dissimilar result like that pertaining to the sense-sphere?

Tại sao điều này lại có quả tương tự, không có quả không đồng nhất như dục giới?

Vuccate – kāmāvacarapuññañhi ācinanto rūpataṇhādinānāvatthukakāmataṇhūpanissayato ācinati, tasmā tadūpanissayakusalaṃ tadanurūpato nānāvatthukaṃ vipākaṃ janeti.

It is said: For one who accumulates sense-sphere merit accumulates it based on craving for sensual pleasures, which has various objects such as craving for form. Therefore, such wholesome kamma, being based on that, generates results with various objects corresponding to it.

Được nói rằng: Khi tích lũy phước dục giới, người ta tích lũy dựa trên dục ái có nhiều đối tượng khác nhau như sắc ái, v.v. Do đó, thiện pháp dựa trên điều đó tạo ra quả có nhiều đối tượng khác nhau tương ứng.

Mahaggataṃ pana ācinanto ekavatthukāyeva bhavataṇhāya vasena ācinatīti tadanurūpato taṃ nānāvatthuṃ ajanetvā ekavatthumeva janetīti.

However, one who accumulates elevated state (kamma) accumulates it based on craving for existence (bhava-taṇhā) which has only one object. Therefore, corresponding to that, it does not generate various objects, but generates only one object.

Nhưng khi tích lũy đại hành, người ta tích lũy chỉ dựa trên hữu ái có một đối tượng. Do đó, tương ứng với điều đó, nó không tạo ra nhiều đối tượng mà chỉ tạo ra một đối tượng.

1253

45-6. Sabbathāti dhammato ārammaṇato paṭipadādito ca.

45-6. In every way means in terms of phenomena, objects, and practice, etc.

45-6. Trong mọi trường hợp có nghĩa là về pháp, về đối tượng, về đạo lộ, v.v.

Tathā hi ye phassādayo kusale ca labbhanti, te vipākepi labbhanti, yasmiñca ārammaṇe kusalaṃ pavattati, tattheva idaṃ vipākampi.

Just as those contacts, etc., are found in the wholesome, they are also found in the result. And in whichever object the wholesome operates, there too this result operates.

Thật vậy, những xúc, v.v. nào được tìm thấy trong thiện, chúng cũng được tìm thấy trong quả; và trên đối tượng nào mà thiện hoạt động, thì quả này cũng trên chính đối tượng đó.

Yāva paṭipadādayo kusalassa labbhanti, tāva imassa vipākassapīti.

To the extent that paths, etc., are found in the wholesome, to that extent they are also found in this result.

Cho đến chừng nào các pháp hành, v.v. được tìm thấy trong thiện, thì chúng cũng được tìm thấy trong quả này.

Kāmaṃ yassa kassaci chāyā taṃtaṃvatthusadisāva, mahantassa pana kusalavipākassa mahantāhiyeva upamāhi bhavitabbanti ‘‘gajādīna’’ntiādi vuttaṃ.

Indeed, the shadow of anything is similar to that object. However, for a great wholesome result, it must be with great similes, hence 'elephants, etc.' has been said.

Mặc dù bóng của bất cứ thứ gì cũng giống như vật đó, nhưng quả thiện lớn phải được ví với những ví dụ lớn, do đó mới nói “gajādīnaṃ” (của các loài voi, v.v.).

Apare apare attabhāve bhavaṃ vedanamassāti aparāpariyavedanaṃ.

The feeling that arises in successive existences is aparāpariyavedanaṃ (feeling in subsequent lives).

Sự thọ cảm diễn ra trong các kiếp sống khác nhau được gọi là aparāpariyavedanaṃ (thọ cảm kiếp sau).

Yadi aparāpariyavedanaṃ na hoti, kathañcarahi imassa phaluppattīti āha ‘‘jhānā aparihīnassā’’tiādi.

If there is no feeling in subsequent lives, then how does its fruit arise? Thus, it is said, 'for one not fallen from jhāna,' etc.

Nếu không có thọ cảm kiếp sau, thì làm sao có sự phát sinh quả của điều này? Do đó mới nói “jhānā aparihīnassā” (của người không đánh mất thiền), v.v.

1254

47. Kusalānantaranti kusalabhavānantaraṃ.

47. Immediately after the wholesome means immediately after the wholesome existence.

47. Kusalānantaraṃ (ngay sau thiện) nghĩa là ngay sau kiếp thiện.

Yasmiñhi bhave taṃ kusalaṃ kataṃ, so idha kusala-saddena upacārato gahito kammānantaraṃyeva phalassa asambhavato.

For the existence in which that wholesome deed was done is here referred to by the word 'wholesome' figuratively, because the fruit does not arise immediately after the action.

Vì kiếp sống mà thiện đó được thực hiện, ở đây được hiểu theo nghĩa ẩn dụ bằng từ thiện, do quả không thể phát sinh ngay sau nghiệp.

Na hi taṃ lokuttarakusalaṃ viya anantaraphalanipphādakaṃ, atha kho ekaccakāmāvacarakusalaṃ viya aparāpariyavedanaṃ ahutvā satipi anekeyeva kāmāvacarakamme mahogho viya parittaṃ udakaṃ tamajjhottharitvā attanoyeva vipākadānena ekantena anantarabhaveyeva phalaṃ nibbatteti.

For it is not like supramundane wholesome kamma, which produces an immediate result. Rather, like some sense-sphere wholesome kamma, without being a feeling in subsequent lives, even when there are many sense-sphere kammas, it (the wholesome kamma) definitely produces its fruit in the very next existence by inundating (overcoming) other slight kammas like a great flood overcomes small water, and by giving its own result.

Thật vậy, thiện đó không phải là thiện siêu thế mà có khả năng tạo quả ngay lập tức; mà là, giống như một số thiện dục giới, dù không phải là thọ cảm kiếp sau, nhưng ngay cả khi có nhiều nghiệp dục giới, nó vẫn giống như một dòng nước lớn tràn ngập một ít nước, và chỉ bằng cách ban quả của chính nó, nó chắc chắn tạo ra quả ngay trong kiếp sống kế tiếp.

Nanu ca aparihīnajjhānasseva kassaci nikantivasena kāmabhave paṭisandhi hoti.

But surely, for someone who has not fallen from jhāna, a rebirth in the sense-sphere occurs by way of attachment (nikanti).

Há chẳng phải có lúc sự tái sinh trong cõi dục xảy ra cho một người nào đó không đánh mất thiền do sự khao khát (nikanti) sao?

Tathā hi tissamahābrahmā uparibrahmalokūpapattiyā bhāvitamaggo bhikkhūhi yācito tato cavitvā moggalibrāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ aggahesīti vuttanti taṃ kathanti?

Thus, it is said that Tissamahābrahmā, whose path had been cultivated for rebirth in the upper Brahma-world, was requested by bhikkhus, and after passing away from there, he took rebirth in the house of the brahmin Moggali. How is that?

Thật vậy, có lời nói rằng Tissa Mahābrahmā, một vị đã tu tập con đường để tái sinh vào các cõi Phạm thiên cao hơn, khi được các tỳ khưu thỉnh cầu, đã chết từ cõi đó và tái sinh vào nhà của Bà-la-môn Moggali. Điều đó thì sao?

Nikantibaleneva jhānaṃ parihāyatīti tato parihīnajjhāno nibbattatīti vadanti.

They say that jhāna falls away by the power of attachment (nikanti) alone, and so one reborn is one who has fallen from jhāna.

Họ nói rằng thiền bị mất đi do sức mạnh của khao khát, và do đó, người đã mất thiền sẽ tái sinh.

Apare pana ācariyā ‘‘anīvaraṇāvatthāya nikantiyā jhānassa parihāni vīmaṃsitvā gahetabbā’’ti vatvā ‘‘satipi mahaggatakammuno vipākaṃ paṭibāhanasamatthasseva parittakammassa abhāve ‘ijjhati, bhikkhave, sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā’ti (a. ni. 8.35) vacanato kāmabhave cetopaṇidhi mahaggatakammassa vipākaṃ paṭibāhitvā parittakammuno vipākassa okāsaṃ karotī’’ti vadanti, taṃ yuttaṃ.

However, other teachers, having said, "The falling away of jhāna due to attachment should be understood by examination in a state free from hindrances," then say, "Even in the absence of a trivial kamma that can obstruct the result of a weighty kamma, a wholesome aspiration (cetopaṇidhi) in the sense-sphere, by the saying 'monks, the aspiration of a virtuous person succeeds because of its purity' (A.N. 8.35), obstructs the result of the weighty kamma and makes an opportunity for the result of the trivial kamma." That is appropriate.

Tuy nhiên, các vị đạo sư khác, sau khi nói rằng “sự mất thiền do khao khát trong trạng thái không có triền cái cần được xem xét và chấp nhận”, lại nói rằng “ngay cả khi không có nghiệp nhỏ có khả năng ngăn cản quả của nghiệp lớn, thì theo lời dạy ‘Này các tỳ khưu, ý nguyện của người giữ giới được thành tựu do sự thanh tịnh’ (A.N. 8.35), ý nguyện trong cõi dục ngăn cản quả của nghiệp lớn và tạo cơ hội cho quả của nghiệp nhỏ”. Điều đó là hợp lý.

Etassāti imassatthassa ñāpanatthanti sambandho.

Etassā means, the connection is, for the purpose of making this meaning known.

Etassā (của điều này) là sự liên kết với nghĩa là để làm rõ ý nghĩa này.

1255

48-9. Evaṃ avisesena kusalasadisataṃ atidisitvā idāni visesaṃ dassetuṃ ‘‘paṭipadākkamo cevā’’tiādi vuttaṃ.

48-9. Having thus generally extended the similarity to the wholesome, now, to show the difference, "path of practice" etc., has been said.

48-9. Sau khi khái quát hóa sự tương đồng với thiện một cách không phân biệt như vậy, bây giờ để chỉ ra sự khác biệt, mới nói “paṭipadākkamo cevā” (và trình tự thực hành), v.v.

Yathā hi dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ jhānaṃ uppādetvā punappunaṃ samāpajjantassa taṃ jhānaṃ taṃpaṭipadameva hoti, evaṃ tasmiṃ tasmiṃ aparihīne tassa tassa vipāko nibbattamāno taṃtaṃpaṭipadova bhavituṃ arahati.

Just as for one who generates jhāna with a painful path and slow direct knowledge, and repeatedly enters it, that jhāna becomes that very path, so too, when the result of that jhāna arises in each case without falling away, it should properly be that very path of practice.

Thật vậy, giống như một người tạo ra thiền với pháp hành khổ và trí tuệ chậm, rồi nhập thiền đó nhiều lần, thiền đó vẫn là pháp hành đó; thì tương tự, khi quả của thiền đó phát sinh trong mỗi thiền không bị mất, nó cũng xứng đáng là pháp hành đó.

Chandādhipateyyādibhāvo pana tasmiṃ khaṇe vijjamānānaṃ chandādīnaṃ adhipatipaccayabhāvena hoti, na āgamanavasena.

The condition of having predominance of desire, etc., exists by way of the predominant condition of desire, etc., present at that moment, not by way of arrival (from the path).

Tuy nhiên, trạng thái chi phối của dục (chanda), v.v. xảy ra do dục, v.v. hiện hữu vào khoảnh khắc đó là nhân chi phối, chứ không phải theo cách truyền thừa.

Tathā hi ekameva jhānaṃ nānakkhaṇesu nānādhipateyyaṃ hoti, tasmā vipākassa āgamanavasena chandādhipateyyāditā na gahitā.

Thus, a single jhāna has different predominances at different moments. Therefore, the predominance of desire, etc., is not taken by way of the arrival (from the path) of the result.

Thật vậy, cùng một thiền có thể có các nhân chi phối khác nhau vào các khoảnh khắc khác nhau, do đó, sự chi phối của dục, v.v. không được chấp nhận theo cách truyền thừa của quả.

Tenāha ‘‘abhāvodhipatīna’’nti.

Therefore, it is said, "absence of predominants."

Vì vậy, mới nói “abhāvodhipatīnaṃ” (không có các nhân chi phối).

Tadabhāvatova sarasato tassa hīnāditā na sambhavatīti sāpi jhānāgamanatova vuttā.

Because of that absence, its inferiority, etc., does not arise intrinsically, so that too is stated as coming from jhāna.

Vì không có điều đó, sự thấp kém, v.v. của nó không thể xảy ra tự thân, nên điều đó cũng được nói theo cách truyền thừa của thiền.

1256

Rūpāvacarārūpāvacaravipākavaṇṇanā niṭṭhitā.

The exposition of the results of fine-material and immaterial states is concluded.

Phần giải thích về quả sắc giới và vô sắc giới đã hoàn tất.

1257

Lokuttaravipākavaṇṇanā

Exposition of the Supramundane Results

Phần giải thích về quả siêu thế

1258

Maggacittassa viya phalacittassa maggayogato bhedābhāvena ‘‘catumaggayogato’’ti avatvā ‘‘catumaggasampayuttacittaphalattā’’ti vuttaṃ, catūhi ariyamaggehi sampayuttakusalacittassa phalattā catubbidhasāmaññaphalasampayuttacittabhāvatoti attho.

Because there is no distinction of the fruit-consciousness by way of its connection with the path, like the path-consciousness, it is not said "by connection with the four paths," but "because it is the fruit of consciousness associated with the four paths." The meaning is: because it is the fruit of wholesome consciousness associated with the four noble paths, it is of the nature of consciousness associated with four kinds of common fruits.

Giống như tâm đạo, do không có sự khác biệt về sự kết hợp với đạo của tâm quả, nên thay vì nói “do sự kết hợp với bốn đạo”, mới nói “catumaggasampayuttacittaphalattā” (do là quả của tâm tương ưng với bốn đạo), nghĩa là do là quả của tâm thiện tương ưng với bốn Thánh đạo, nên có bốn loại tâm quả chung.

Sotāpattimaggassa phalaṃ cittaṃ sotāpattimaggaphalacittaṃ.

The fruit-consciousness of the Sotāpatti path is Sotāpatti-path-fruit-consciousness.

Tâm quả của đạo Dự lưu là sotāpattimaggaphalacittaṃ (tâm quả đạo Dự lưu).

Evaṃ sesesu.

Similarly for the rest.

Tương tự đối với các đạo còn lại.

Maggavīthiyaṃ dvikkhattuṃ, tikkhattuṃ vā phalasamāpattiyā aparicchinnaparimāṇaṃ pavattamānampi dvīsveva ṭhānesu pavattiyā duvidhameva hotīti āha ‘‘maggavīthiphalasamāpattivasena pavattito duvidha’’nti.

Even though it (the fruit-consciousness) occurs twice or an immeasurable number of times in the path-process through fruit-attainment, it is only twofold because it occurs in only two ways, as stated: "being twofold due to its occurrence by way of the path-process and fruit-attainment."

Ngay cả khi nó diễn ra hai lần hoặc ba lần trong lộ trình đạo, hoặc với số lượng không giới hạn trong quả định, thì nó vẫn chỉ có hai loại do diễn ra ở hai vị trí, do đó mới nói “maggavīthiphalasamāpattivasena pavattito duvidhaṃ” (có hai loại do diễn ra theo lộ trình đạo và quả định).

1259

50-1. Maggassānantare phale labbhanti maggāgamanatoti adhippāyo.

50-1. Fruits are obtained immediately after the path means by way of the arrival of the path.

50-1. Maggassānantare phale labbhanti (được tìm thấy trong quả ngay sau đạo) có nghĩa là do sự truyền thừa của đạo.

Maggo hi āgamanato ‘‘suññato’’ti laddhanāmo saguṇālambaṇavasena animittaappaṇihitanāmampi labhatīti phalassa nāmattayampi deti, tathā āgamanato appaṇihito maggo saguṇārammaṇavasena animittasuññataappaṇihitanāmakoti phalassa nāmattayampi deti.

For the path, which is named "emptiness" by way of its arrival, also receives the names "signless" and "desireless" by way of its own characteristic object, and thus bestows all three names upon the fruit. Likewise, the desireless path, by way of arrival, by its own characteristic object, and by the names "signless," "emptiness," and "desireless," also bestows all three names upon the fruit.

Đạo, do sự truyền thừa, có tên là “suññata” (không), và do đối tượng có đặc tính của nó, nó cũng có tên là “animitta” (vô tướng) và “appaṇihita” (vô nguyện), do đó nó cũng ban ba tên cho quả; tương tự, đạo vô nguyện (appaṇihita) do sự truyền thừa, do đối tượng có đặc tính của nó, cũng có tên là vô tướng (animitta), không (suññata), và vô nguyện (appaṇihita), do đó nó cũng ban ba tên cho quả.

Evañca katvā abhidhamme ekekassa phalassa tīṇi tīṇi nāmāni vuttāni.

And having done so, in the Abhidhamma, three names are given for each fruit.

Và như vậy, trong Vi Diệu Pháp, mỗi quả được nói là có ba tên.

Nanu ca abhidhamme ‘‘saguṇārammaṇato nāmaṃ anadhippeta’’nti vuttaṃ?

But is it not stated in the Abhidhamma that "the name derived from its own characteristic object is not intended"?

Há chẳng phải trong Vi Diệu Pháp có nói rằng “tên theo đối tượng có đặc tính không được mong muốn” sao?

Saccaṃ vuttaṃ, taṃ pana nāmalābhaṃ sandhāya, na nāmadānaṃ.

That is indeed stated, but it refers to the acquisition of the name, not the bestowal of the name.

Đúng là đã nói như vậy, nhưng điều đó liên quan đến việc đạt được tên, chứ không phải việc ban tên.

Tattha hi vavatthānakarattābhāvato tathā anadhippetaṃ, na alabbhanato.

For there, it is not intended as such because there is no condition for distinguishing, not because it is not obtained.

Ở đó, do không có khả năng phân định, nên điều đó không được mong muốn như vậy, chứ không phải không thể đạt được.

Idha pana ekekassa phalaṃ nāmattayampi labhatīti vavatthānappayojanābhāvato saguṇārammaṇehi laddhanāmadānassa adhippetattā tividhampi nāmaṃ deti.

Here, however, since each fruit also obtains all three names, and there is no purpose for distinguishing, the bestowal of names obtained from their own characteristic objects is intended, and thus it bestows all three names.

Ở đây, vì mỗi quả đều có thể đạt được cả ba tên, và do không có mục đích phân định, nên việc ban tên đã đạt được từ các đối tượng có đặc tính được mong muốn, do đó nó ban cả ba tên.

Ekantena cetaṃ evaṃ sampaṭicchitabbaṃ, itarathā vipassanāpi vipassato laddhanāmamaggassa taṃ na dadeyyāti.

This must be accepted absolutely in this way; otherwise, even insight would not bestow that (name) upon the path, which receives its name from the one who has insight.

Điều này chắc chắn phải được chấp nhận như vậy, nếu không thì ngay cả tuệ quán cũng sẽ không ban tên đó cho đạo đã đạt được từ người tuệ quán.

Parabhāgasminti aparabhāge.

In the latter part means in the subsequent part.

Parabhāgasmiṃ (trong phần sau) nghĩa là trong phần sau.

Vaḷañjanaphalesūti samāpajjanavasena anubhavitabbaphalesu.

In consumable fruits means in fruits to be experienced by way of entering attainment.

Vaḷañjanaphalesu (trong các quả hưởng thụ) nghĩa là trong các quả được trải nghiệm bằng cách nhập định.

‘‘Vaḷañjanaphalesu nā’’ti maggāgamanaṃ sandhāya paṭikkhittanti āha ‘‘vipassanāvasenevā’’tiādi.

It is denied that "in consumable fruits" refers to the arrival of the path, as it says "only by way of insight," etc.

“Vaḷañjanaphalesu nā” (trong các quả hưởng thụ) bị bác bỏ liên quan đến sự truyền thừa của đạo, do đó mới nói “vipassanāvasenevā” (chỉ theo cách tuệ quán), v.v.

Vaḷañjanaphalañhi visuṃ vipassanāvaseneva nibbattatīti tassa taṃvasena nāmalābho.

For consumable fruit arises solely by way of insight, and thus it obtains its name by that means.

Thật vậy, quả hưởng thụ phát sinh riêng biệt chỉ theo cách tuệ quán, do đó tên của nó được đạt theo cách đó.

Yadi evaṃ maggassa viya animittanāmalābho na siyā?

If so, why would it not receive the name "signless" like the path?

Nếu vậy, thì sẽ không có tên vô tướng (animitta) như của đạo sao?

Taṃ na, yathā maggānantarassa phalassa viya vaḷañjanakaphalasamāpattiyāpi maggāgamanato ca jhānapaṭipadābhedo hoti, evaṃ animittanāmampi labbhatīti.

That is not the case; just as the fruit immediately after the path, and also the fruit-attainment, have a distinction of jhāna path by way of the path's arrival, so too the name "signless" is obtained.

Không phải vậy, giống như quả ngay sau đạo, và ngay cả quả định hưởng thụ cũng có sự khác biệt về pháp hành thiền do sự truyền thừa của đạo, thì tên vô tướng cũng được đạt được như vậy.

1260

52-3. Honti sādhipatīnevāti ettha kāraṇaṃ vuttameva.

52-3. The reason for "they are always with predominants" has already been stated.

52-3. Honti sādhipatīnevā (chỉ có các nhân chi phối) ở đây lý do đã được nói rồi.

Maggabhāvenāti soḷasahi ākārehi catusaccapaṭivedhakamaggabhāvena, kilesamāraṇavasena gamanasaṅkhātena, nibbānatthikehi maggitabbabhāvasaṅkhātena vā maggabhāvena.

By way of the path means by way of the path that penetrates the four truths in sixteen aspects, or by way of the path that is called "going" in the sense of destroying defilements, or by way of the path that is to be sought by those desiring Nibbāna.

Maggabhāvenā (do trạng thái đạo) nghĩa là do trạng thái đạo thâm nhập Tứ Thánh Đế bằng mười sáu phương diện, hoặc do trạng thái đạo được gọi là sự đi theo nghĩa diệt trừ phiền não, hoặc do trạng thái đạo được những người tìm cầu Niết Bàn tìm kiếm.

Phalaṃ…pe… vuccatīti sayaṃ phalabhāvampi maggassa phalattā, taṃsadisatāya vā tamupādāya maggoti vuccati ‘‘maggaṅgaṃ maggapariyāpanna’’ntiādīsūti adhippāyo.

The fruit...is called means that although it is itself a fruit, it is called the path "due to its being the fruit of the path, or due to its similarity to it, or by taking it as a basis," as in "path-factor, included in the path," etc.

Phalaṃ…pe… vuccatī (quả…v.v… được gọi) nghĩa là bản thân nó là quả, nhưng cũng được gọi là đạo do là quả của đạo, hoặc do tương tự như đạo, như trong “maggaṅgaṃ maggapariyāpanna” (chi phần đạo, thuộc về đạo), v.v.

1261

Lokuttaravipākavaṇṇanā niṭṭhitā.

The exposition of the supramundane results is concluded.

Phần giải thích về quả siêu thế đã hoàn tất.

1262

Akusalavipākavaṇṇanā

Exposition of Unwholesome Results

Phần giải thích về quả bất thiện

1263

Yathā atiiṭṭhe iṭṭhamajjhatte ca ārammaṇe vedanābhedasambhavato kusalavipākamanoviññāṇadhātu duvidhā hoti somanassasahagatā, upekkhāsahagatāti, evaṃ atianiṭṭhe aniṭṭhamajjhatte ca ārammaṇe vedanābhedo natthīti akusalavipākamanoviññāṇadhātu ekavidhāvāti ‘‘sattākusalavipākānī’’ti vuttaṃ.

Just as the wholesome resultant mind-consciousness element is twofold—accompanied by joy and accompanied by equanimity—due to the possibility of difference in feeling regarding very desirable and indifferent objects, so too, there is no difference in feeling regarding very undesirable and indifferent objects. Thus, the unwholesome resultant mind-consciousness element is of one kind, as stated: "seven unwholesome results."

Giống như tâm thức giới quả thiện có hai loại là đồng sinh với hỷ và đồng sinh với xả, do có thể có sự khác biệt về thọ trên đối tượng rất đáng ưa và đối tượng đáng ưa trung tính; thì tương tự, do không có sự khác biệt về thọ trên đối tượng rất không đáng ưa và đối tượng không đáng ưa trung tính, nên tâm thức giới quả bất thiện chỉ có một loại, do đó mới nói “sattākusalavipākānī” (bảy quả bất thiện).

Sati hi tattha vedanābhede atianiṭṭhe domanassena bhavitabbaṃ, na ca paṭighena vinā domanassaṃ uppajjatīti.

For if there is an extremely unpleasant feeling, sorrow must arise there; and sorrow does not arise without aversion.

Vì ở đó, khi có sự phân biệt cảm thọ cực kỳ không mong muốn, phải có sự ưu phiền, và ưu phiền không thể phát sinh nếu không có sự sân hận.

Kāyaviññāṇassa dukkhasahagatā kusalavipāke vuttavipariyāyena veditabbā.

The body-consciousness accompanied by pain in wholesome resultant karma should be understood in the reverse manner of what has been stated.

Thức thân câu hữu với khổ trong quả thiện cần được hiểu theo cách ngược lại với những gì đã nói.

Ettha ca akusalavipākesu labbhamānadukkhaṃ viya nātikaṭukāpi upekkhā ekantanihīnassa akusalassa vipākabhāvato dukkhasabhāvattā hīnā eva.

And here, even equanimity, though not as extremely bitter as the pain experienced in unwholesome resultant karma, is nevertheless inferior due to its nature as the resultant karma of utterly base unwholesomeness and its inherent nature of suffering.

Ở đây, sự xả thọ, dù không quá cay đắng như khổ thọ có được trong các quả bất thiện, nhưng vì là quả của bất thiện cực kỳ thấp kém, và vì có bản chất khổ, nên nó vẫn là thấp kém.

Na hi akusalassa vipāko adukkho hoti, upekkhābhāvo panassa balavatā bādhiyamānassa paṭipaharituṃ asakkontassa dubbalapurisassa tena kariyamānabādhassa upekkhanā viyāti daṭṭhabbaṃ.

Indeed, the resultant karma of unwholesomeness is not free from suffering. Its state of equanimity should be understood as resembling the equanimity of a weak person who, being oppressed by a strong person and unable to strike back, endures the oppression inflicted by them.

Quả của bất thiện không phải là không khổ; trạng thái xả thọ của nó cần được xem như sự chịu đựng của một người yếu đuối không thể chống trả lại sự quấy nhiễu của một kẻ mạnh hơn.

Imāni…pe… cittānīti imāni satta ekekassa akusalassa vipākacittāni, na pana kusalavipāke viya tihetukādipuññavisesena.

These... etc.... consciousnesses refers to these seven resultant consciousnesses of each unwholesome action, and not, however, due to specific wholesome deeds like those rooted in three wholesome roots, as in wholesome resultant karma.

Những tâm này… vân vân… ý nói bảy tâm quả của mỗi bất thiện này, không phải là do các loại công đức đặc biệt như ba nhân trong quả thiện.

Uddhaccasahagatassapi hi pavattiyaṃ satteva vipākā labbhanti.

Indeed, even in the occurrence of that accompanied by restlessness, only seven resultant karmas are found.

Ngay cả đối với sự phóng dật câu hữu với phóng dật, chỉ có bảy quả được tìm thấy trong sự vận hành.

Kasmā panettha yathā kusalavipākaṃ sahetukampi uddhaṭaṃ, na evaṃ akusalavipākanti?

Why is it that here, just as wholesome resultant karma is extracted as rooted, unwholesome resultant karma is not?

Tại sao ở đây, quả thiện được nêu ra là có nhân, nhưng quả bất thiện thì không?

Hetūnaṃ asambhavato.

Because of the impossibility of roots.

Vì không có sự hiện hữu của các nhân.

Lobhādīnañhi ekantasāvajjatāya ayonisomanasikārahetukānaṃ natthi vipākabhāvo, alobhādīnampi ekantamanavajjasabhāvānaṃ vā kāraṇassa tabbidūratāya nattheva akusalavipākabhāvo.

Indeed, roots such as greed, being utterly blameworthy and having unwise attention as their cause, have no resultant state. And roots such as non-greed, being utterly blameless in nature, or due to the remoteness of the cause, certainly have no unwholesome resultant state.

Đối với tham, v.v., vốn hoàn toàn đáng khiển trách và có nguyên nhân từ sự tác ý không như lý, không có trạng thái quả; đối với vô tham, v.v., vốn có bản chất hoàn toàn không đáng khiển trách, hoặc vì nguyên nhân quá xa, cũng không có trạng thái quả bất thiện.

Na hi alobhādīnaṃ paṭipakkhalobhādayo te abhinipphādenti, tasmā idaṃ sabbathā sahetuppavattiyā asambhavato ahetukamevāti.

Indeed, opposing greed and the like do not produce these non-greed and the like. Therefore, this is entirely unrooted, as its occurrence with roots is impossible.

Các đối thủ của vô tham, v.v. là tham, v.v. không tạo ra chúng. Do đó, điều này hoàn toàn không thể có sự vận hành có nhân, mà chỉ là vô nhân.

1264

Kammakammanimittagatinimittesūti ettha atītabhave āyūhitaṃ aparāpariyavedanīyaṃ, upapajjavedanīyaṃ vā kammaṃ kammaṃ nāma.

In karma, karma-sign, and destiny-sign, karma refers to the karma accumulated in a past existence, leading to results in later periods or immediately.

Trong nghiệp, tướng nghiệp, và tướng cảnh giới tái sinh, nghiệp đã được tích lũy trong kiếp quá khứ, là nghiệp cảm thọ trong các kiếp sau, hoặc nghiệp cảm thọ trong kiếp tái sinh, được gọi là nghiệp.

Kammakaraṇakāle cetanāya gahitamārammaṇaṃ kammanimittaṃ nāma.

Karma-sign refers to the object grasped by volition at the time of performing the action.

Đối tượng được nắm giữ bởi ý chí vào thời điểm thực hiện nghiệp được gọi là tướng nghiệp.

Upapajjitabbabhavapariyāpanno narakādīsu aggijālādivaṇṇo gatinimittaṃ nāma.

Destiny-sign refers to the appearance, like flames in hell, pertaining to the existence in which one is to be reborn.

Màu sắc của ngọn lửa, v.v. trong các cảnh giới địa ngục, v.v. thuộc về kiếp tái sinh sắp xảy ra được gọi là tướng cảnh giới tái sinh.

1265

54. Imeti akusalavipākā.

54. These are unwholesome resultant karmas.

54. Những điều này là các quả bất thiện.

Tesaṃ aniṭṭhāniṭṭhamajjhattavisayesu pavattivacanena tabbipariyāyena kusalavipākānaṃ iṭṭhaiṭṭhamajjhattavisayesu pavatti atthato āpannāti sā visuṃ na vuttā.

By stating their occurrence in unpleasant, extremely unpleasant, and neutral objects, the occurrence of wholesome resultant karmas in pleasant, extremely pleasant, and neutral objects is implicitly understood, and thus not stated separately.

Bằng cách nói về sự vận hành của chúng trong các đối tượng không mong muốn, không mong muốn và trung tính, sự vận hành của các quả thiện trong các đối tượng mong muốn, mong muốn và trung tính được ngụ ý, nên không được nói riêng.

Sukhādittayayuttāti sukhasomanassupekkhāyuttā.

Accompanied by the triad of pleasure means accompanied by pleasure, joy, and equanimity.

Câu hữu với ba loại thọ là lạc, hỷ và xả.

1266

‘‘Eva’’ntiādi yathāvuttavipākānaṃ nigamanaṃ.

"Thus" and so forth is a conclusion of the aforementioned resultant karmas.

“Như vậy” v.v. là phần kết luận của các quả đã nói.

1267

Akusalavipākavaṇṇanā niṭṭhitā.

The description of unwholesome resultant karmas is concluded.

Phần giải thích về các quả bất thiện đã hoàn tất.

1268

Vipākacittavaṇṇanā

Description of Resultant Consciousnesses

Phần giải thích về các tâm quả

1269

55. Pākassa asurakaññānaṃ gabbhaparipākassa sāsanato vināsanato, pākasaṅkhātassa vā asurassa vināsanato pākasāsano vuccati sakko devarājā, tena pūjito pākasāsanapūjito.

55. Sakka, the king of devas, is called Pākasāsana because he taught or destroyed the maturation of the wombs of Asura maidens, or because he destroyed the Asura named Pāka; thus, he is worshipped by Pākasāsana.

55. Do sự giáo huấn (sāsana) hoặc sự hủy diệt (vināsana) sự chín muồi (pāka) của các cô gái A-tu-la, hoặc do sự hủy diệt A-tu-la tên Pāka, nên Sakka, vị thiên chủ, được gọi là Pākasāsana, và được ông ấy tôn kính là Pākasāsanapūjito.

Pākaṃ vā paripakkaṃ sāsanametesūti pākasāsanā, khīṇāsavā, tehi pūjitoti pākasāsanapūjito.

Or, those in whom the teaching is ripe are called Pākasāsanā, meaning the Arahants; thus, he is worshipped by Pākasāsana.

Hoặc, những người có giáo pháp chín muồi (pākaṃ sāsanaṃ) là Pākasāsana, tức là các bậc A-la-hán; được những người đó tôn kính nên gọi là Pākasāsanapūjito.

1270

Vipākacittavaṇṇanā niṭṭhitā.

The description of resultant consciousnesses is concluded.

Phần giải thích về các tâm quả đã hoàn tất.

1271

Dānādivasenāti pavattākāramattato dānādivasena, na pana puññakiriyavatthuvasena khīṇāsavasantānagatassa puññakiriyabhāvābhāvatoti vuttovāyamattho.

By way of generosity, etc. means by way of generosity, etc., only in terms of the manner of their occurrence, and not by way of grounds for meritorious action, because meritorious action does not exist in the continuum of Arahants. This is the meaning that has been stated.

Theo cách bố thí, v.v. ý nói theo cách vận hành của bố thí, v.v., chứ không phải theo các nền tảng tạo công đức, vì không có trạng thái tạo công đức trong dòng tâm thức của bậc A-la-hán. Ý nghĩa này đã được nói.

1272

Āvajjatīti āvajjanaṃ, ābhuñjati oṇojeti pariṇāmeti vāretīti vā attho.

It attends, therefore it is attending; or it makes available, directs, transforms, or restrains.

Hướng đến là hướng tâm (āvajjana), hoặc ý nghĩa là chiêu cảm, hướng đến, chuyển hướng, hoặc ngăn chặn.

Tañhi āpāthagataṃ ārammaṇaṃ paṭhamamābhuñjati, cakkhuviññāṇādīni vīthicittāni āpāthagatārammaṇābhimukhaṃ oṇojeti, cittasantānaṃ vā purimākārato aññathā pariṇāmeti, anuppabandhato pavattanakaṃ bhavaṅgacittasantānaṃ parato pavattituṃ adatvā āpāthagataṃ vā ārammaṇaṃ aññattha gantuṃ adatvā vāreti.

For it first makes available the object that has come into its range, directs the process-consciousnesses such as eye-consciousness towards the object that has come into range, or transforms the mind-continuum from its previous state, or, by not allowing the bhavanga-consciousness continuum to continue without interruption, it restrains the object that has come into range from going elsewhere.

Nó chiêu cảm đối tượng vừa xuất hiện, hướng các tâm lộ như nhãn thức, v.v. đến đối tượng vừa xuất hiện, hoặc chuyển dòng tâm thức từ trạng thái trước đó sang trạng thái khác, hoặc ngăn chặn dòng tâm thức hữu phần đang vận hành liên tục không cho nó tiếp tục vận hành, hoặc ngăn đối tượng vừa xuất hiện không cho nó đi đến nơi khác.

Hasitaṃ uppajjati, uppādīyati vā etenāti hasituppādaṃ, tadeva cittanti hasituppādacittaṃ.

Laughter arises, or is produced by this, therefore it is laughter-producing; that very consciousness is laughter-producing consciousness.

Nụ cười phát sinh, hoặc được tạo ra bởi nó, đó là tâm tâm khởi hỷ (hasituppādacitta).

Voṭṭhapetīti voṭṭhabbanaṃ.

It determines, therefore it is determining.

Phân biệt là phân biệt (voṭṭhabbana).

Kasmā panettha āvajjanavoṭṭhabbanāni upekkhāsahagatāni, hasituppādañca somanassasahagatanti?

Why here are attending and determining accompanied by equanimity, and laughter-producing accompanied by joy?

Tại sao ở đây hướng tâm và phân biệt câu hữu với xả thọ, còn tâm khởi hỷ câu hữu với hỷ thọ?

Vuccate – āvajjanaṃ tāva apubbārammaṇe sakideva ca pavattamānasantativicchedavasena pavattanato, dubbalabhavaṅgapaccayaṃ vā sabbathā visayarasamanubhavituṃ na sakkotīti iṭṭhādīsu sabbattha upekkhāyuttameva hoti.

It is said: Attending, in the first place, due to its occurrence in a new object and by way of interrupting the continuum that occurs simultaneously, or because, being a weak bhavanga-condition, it cannot fully experience the flavor of the object, it is always accompanied by equanimity in all pleasant and other objects.

Được nói rằng: Hướng tâm, vì nó vận hành bằng cách cắt đứt dòng tâm thức chỉ một lần trong đối tượng chưa từng xuất hiện, hoặc vì nó không thể hoàn toàn trải nghiệm hương vị của đối tượng do duyên hữu phần yếu ớt, nên nó luôn câu hữu với xả thọ trong tất cả các đối tượng mong muốn, v.v.

Voṭṭhabbanañca vuttavipariyāyena vedanābhedārahampi samānaṃ vipākappabandhaṃ vicchinditvā visadisacittappabandhassa nibbattanato santatipariṇāmaneyeva kiccantare byāvaṭattā vipākaṃ viya ārammaṇarasassāde asamatthamevāti sabbattha upekkhāsahagatameva.

And determining, in a way contrary to what has been stated, though capable of different feelings, is engaged in a different task of transforming the continuum by interrupting the resultant karma continuum and bringing about a continuum of dissimilar consciousnesses. Therefore, like resultant karma, it is incapable of tasting the flavor of the object and is always accompanied by equanimity.

Phân biệt, dù có khả năng phân biệt cảm thọ theo cách ngược lại với những gì đã nói, nhưng vì nó cắt đứt dòng quả và tạo ra một dòng tâm thức không đồng nhất, và vì nó bận rộn với các công việc khác trong việc chuyển đổi dòng tâm thức, nên nó không thể thưởng thức hương vị của đối tượng như quả, do đó nó luôn câu hữu với xả thọ.

Hasituppādaṃ pana vuttaviparītato parihīnavipallāsānaṃ khīṇāsavānaṃ santāne iṭṭhārammaṇeyeva uppajjanato sabbathā somanassasahagatamevāti.

But laughter-producing, contrary to what has been stated, always arises in pleasant objects in the mental continuums of Arahants who are free from defilements and errors, and is thus always accompanied by joy.

Còn tâm khởi hỷ, vì nó phát sinh trong dòng tâm thức của các bậc A-la-hán đã đoạn trừ các sai lầm suy đồi, chỉ trong đối tượng mong muốn theo cách ngược lại với những gì đã nói, nên nó luôn câu hữu với hỷ thọ.

1273

Lakkhaṇādito panetāsu purimaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ purecaraṃ rūpādivijānanalakkhaṇaṃ, āvajjanarasaṃ, tathābhāvapaccupaṭṭhānaṃ, bhavaṅgavicchedapadaṭṭhānaṃ.

From the perspective of characteristics, etc., the first of these has the characteristic of recognizing visible forms, etc., acting as a precursor to eye-consciousness, etc.; its function is attending; its manifestation is being in that state; its proximate cause is the interruption of bhavanga.

Về mặt tướng trạng, v.v., tâm đầu tiên trong số này có tướng trạng nhận biết sắc, v.v. là đi trước nhãn thức, v.v.; có chức năng hướng tâm; có biểu hiện là trạng thái như vậy; có nhân gần là sự cắt đứt hữu phần.

Dutiyaṃ chaḷārammaṇavijānanalakkhaṇaṃ, arahataṃ anoḷārikesu vatthūsu hasituppādarasaṃ, tathābhāvapaccupaṭṭhānaṃ, ekantato hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.

The second has the characteristic of recognizing the six objects; its function is producing laughter in Arahants concerning subtle objects; its manifestation is being in that state; its proximate cause is, without exception, the heart-base.

Tâm thứ hai có tướng trạng nhận biết sáu đối tượng; có chức năng khởi hỷ trong các vật thô của các bậc A-la-hán; có biểu hiện là trạng thái như vậy; có nhân gần là y vật trái tim một cách tuyệt đối.

Tatiyampi chaḷārammaṇavijānanalakkhaṇaṃ, pañcadvāramanodvāresu voṭṭhabbanāvajjanarasaṃ, tathābhāvapaccupaṭṭhānaṃ, ahetukavipākamanoviññāṇadhātubhavaṅgānaṃ aññatarāpagamapadaṭṭhānanti.

The third also has the characteristic of recognizing the six objects; its function is determining and attending in the five doors and mind-door; its manifestation is being in that state; its proximate cause is the departure of any of the rootless resultant mind-consciousness element bhavangas.

Tâm thứ ba cũng có tướng trạng nhận biết sáu đối tượng; có chức năng phân biệt và hướng tâm trong năm cửa và ý môn; có biểu hiện là trạng thái như vậy; có nhân gần là sự biến mất của một trong các tâm ý thức vô nhân, tâm thức hữu phần.

1274

Bhavaṅgaṃ āvaṭṭayamānāti bhavaṅgasantānaṃ āvaṭṭayantī viya.

As if turning the bhavanga means as if turning the bhavanga-continuum.

Như đang xoay chuyển hữu phần ý nói như đang xoay chuyển dòng hữu phần.

Sādhāraṇāti sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ sādhāraṇā.

Common means common to learners, accomplished ones, and ordinary individuals.

Phổ biến ý nói phổ biến cho các bậc Hữu học, Vô học và phàm phu.

Asādhāraṇāti asekkhānaṃyeva āveṇikā.

Uncommon means peculiar only to accomplished ones.

Không phổ biến ý nói chỉ đặc biệt cho các bậc Vô học.

Tenāha ‘‘khīṇāsavassā’’ti.

Therefore, it says "of an Arahant".

Do đó, Ngài nói “của bậc A-la-hán”.

Chasu dvāresu…pe… ārammaṇesūti cakkhādīsu chasu dvāresu, padhānasāruppaṭṭhānādigatesu chasu rūpādiārammaṇesu.

In the six doors... etc.... objects means in the six doors such as the eye, and in the six objects such as visible forms, which have reached principal and suitable places, etc.

Trong sáu cửa… vân vân… các đối tượng ý nói trong sáu cửa như mắt, v.v., trong sáu đối tượng như sắc, v.v. nằm ở nơi thích hợp chính yếu, v.v.

Padhānasāruppañhi ṭhānaṃ disvā diṭṭhadhammasukhavihāratthāya ‘‘sāruppamidaṃ ṭhānaṃ mayā laddha’’nti tusantassa cakkhudvāre rūpārammaṇe, bhaṇḍabhājanaṭṭhāne mahāsaddaṃ sutvā ‘‘evarūpā loluppataṇhā me pahīnā’’ti tusantassa sotadvāre saddārammaṇe, gandhehi vā pupphehi vā cetiyapūjanakāle ‘‘evarūpena vata sugandhena bhagavantaṃ pūjemī’’ti tusantassa ghānadvāre gandhārammaṇe, rasasampannaṃ piṇḍapātaṃ sabrahmacārīhi saha bhājetvā paribhuñjanakāle ‘‘sāraṇīyadhammo vata me pūrito’’ti tusantassa jivhādvāre rasārammaṇe, ābhisamācārikavattapūraṇakāle ‘‘kāyena vattapaṭivattaṃ pūremī’’ti tusantassa kāyadvāre phoṭṭhabbārammaṇeti evaṃ pañcadvāresu pañcārammaṇesu pavattati.

Indeed, seeing a principal and suitable place, one rejoices, thinking, "I have obtained this suitable place for living happily in this very life," in the eye-door with a visible form object. Hearing a loud sound in the place where goods and vessels are kept, one rejoices, thinking, "Such craving for greed has been abandoned by me," in the ear-door with a sound object. At the time of worshipping a cetiya with scents or flowers, one rejoices, thinking, "Indeed, I worship the Bhagavā with such a fragrant scent," in the nose-door with an odor object. At the time of sharing and consuming alms food rich in flavors with fellow practitioners, one rejoices, thinking, "Indeed, the commendable duty has been fulfilled by me," in the tongue-door with a taste object. At the time of fulfilling customary duties, one rejoices, thinking, "I fulfill the duty and counter-duty with the body," in the body-door with a tangible object. Thus, it occurs in the five objects in the five doors.

Nơi thích hợp chính yếu là khi nhìn thấy một nơi và vui mừng để sống an lạc trong pháp hiện tại, nghĩ rằng “tôi đã có được nơi thích hợp này”; khi nghe tiếng ồn lớn ở nơi chứa đồ vật và vui mừng, nghĩ rằng “lòng tham dục như vậy đã được tôi đoạn trừ”; khi cúng dường tháp với hương hoặc hoa và vui mừng, nghĩ rằng “tôi cúng dường Đức Thế Tôn với hương thơm tuyệt vời như vậy”; khi chia sẻ và thọ dụng thức ăn khất thực ngon lành với các vị đồng phạm hạnh và vui mừng, nghĩ rằng “pháp đáng ghi nhớ đã được tôi hoàn thành”; khi thực hiện các bổn phận nghi lễ và vui mừng, nghĩ rằng “tôi hoàn thành bổn phận bằng thân” – theo cách này, nó vận hành trong năm đối tượng ở năm cửa.

1275

Manodvāre pana yathāvuttesveva pañcasu paccuppannārammaṇesu ghaṭikārasuttādīsu (ma. ni. 2.282 ādayo) viya bhagavato pubbenivāsañāṇena pariññāte atītārammaṇe, ‘‘aṭṭhissaro nāma paccekabuddho bhavissatī’’ti (dha. pa. aṭṭha. 1.16 devadattavatthu) āgataṭṭhānādīsu viya anāgataṃsañāṇena paricchinne anāgatārammaṇe cāti evaṃ chasvevārammaṇesu hasitaṃ uppādetīti veditabbaṃ.

But it should be understood that in the mind-door, it produces laughter in just the five present objects already mentioned, and also in past objects fully known by the Blessed One's knowledge of past existences (pubbenivāsañāṇa) as in the Ghaṭikāra Sutta and others, and in future objects discerned by the knowledge of future events (anāgataṃsañāṇa) as in passages such as "There will be a Paccekabuddha named Aṭṭhissara"; thus, in these six types of objects.

Tuy nhiên, nơi ý môn (manodvāra), cần phải biết rằng tâm sanh tiếng cười (hasitaṃ) được sanh khởi trong sáu cảnh (ārammaṇa) như vậy: năm cảnh hiện tại (paccuppannārammaṇa) đã được nói đến, và một cảnh quá khứ (atītārammaṇa) được Đức Thế Tôn biết rõ bằng túc mạng trí (pubbenivāsañāṇa) như trong kinh Ghaṭikāra và những kinh khác, và một cảnh vị lai (anāgataṃsañāṇa) được Ngài quyết định bằng vị lai trí (anāgataṃsañāṇa) như trong các chỗ nói rằng: "Vị Độc Giác Phật tên Aṭṭhissara sẽ xuất hiện".

Nanu ca atītaṃsādīsu appaṭihatādīsu appaṭihatañāṇaṃ vatvā ‘‘imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatta’’nti vacanato vicāraṇapaññārahitāya etāya kathaṃ bhagavato uppatti yujjeyyāti?

But, having said that the knowledge of non-obstruction (appaṭihatāñāṇa) exists in past and future objects, how could the arising of the Buddha's laughter be fitting for this (mind) which lacks investigative wisdom, given the teaching that "all bodily action of the Buddha, the Blessed One, endowed with these three qualities, is preceded by knowledge and accompanied by knowledge"?

Há chẳng phải đã nói rằng nơi các cảnh quá khứ, v.v., là vô ngại trí (appaṭihatañāṇa), và theo câu "Tất cả thân nghiệp của Đức Phật, bậc Thế Tôn đầy đủ ba pháp này, đều đi trước bằng trí tuệ và tùy thuộc vào trí tuệ", thì làm sao sự sanh khởi của tâm này, vốn không có thẩm sát tuệ (vicāraṇapaññā), lại phù hợp với Đức Thế Tôn?

Hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyeva, evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷivirodho.

Even if the Blessed One's smile is performed by the thought producing laughter, it is still accompanied by knowledge, as it follows the knowledge of past existences, future events, and omniscience. Thus, if it is accompanied by knowledge, there is no contradiction with the Pāḷi.

Dù sự mỉm cười của Đức Thế Tôn được vận hành bởi tâm sanh tiếng cười, nhưng vì nó tùy thuộc vào túc mạng trí, vị lai trí và nhất thiết trí, nên nó vẫn là tùy thuộc vào trí tuệ. Khi đã tùy thuộc vào trí tuệ như vậy thì không có sự mâu thuẫn nào với Pāḷi.

Evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ.

And having done so, in the Commentary it is stated: "This thought arises at the boundary reached by those knowledges."

Và khi đã làm như vậy, trong Chú Giải có nói rằng: "Tâm này sanh khởi nơi cuối cùng của sự thực hành các trí tuệ ấy".

Avassañcetaṃ evaṃ icchitabbaṃ, itarathā aññassāpi viññattisamuṭṭhāpakassa ahetukacittassa bhagavato uppatti na yujjeyya.

And this must necessarily be desired to be so; otherwise, the arising of any other unwholesome thought that gives rise to an intimation would not be fitting for the Blessed One.

Và điều này nhất định phải được hiểu như vậy, nếu không, sự sanh khởi của tâm vô nhân khác cũng có thể sanh khởi ra biểu tri (viññatti) sẽ không phù hợp với Đức Thế Tôn.

Na hi viññattisamuṭṭhāpakassa taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āpajjanabhāvo vibandhatīti.

Indeed, the fact that an intimation-producing (thought) and an intimation arisen from it can become bodily action and so on, does not contradict (this explanation).

Vì không có gì ngăn cản một tâm sanh ra biểu tri trở thành thân nghiệp, v.v., do biểu tri được sanh ra từ tâm ấy.

Evañca katvā pañcadvāre iminā cittena somanassuppādanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na hāsuppādanaṃ pañcadvārikacittānaṃ aviññattijanakattā.

And having done so, in the five-door (process), only the arising of joy by this thought should be seen, not the production of laughter, because five-door thoughts do not generate intimations.

Và khi đã làm như vậy, nơi năm môn (pañcadvāra) chỉ nên thấy sự sanh khởi của hỷ (somanassa), chứ không phải sự sanh khởi của tiếng cười (hāsa), vì các tâm năm môn không tạo ra biểu tri (aviññattijanakattā).

Manodvāre pana hāsuppādanaṃ.

However, in the mind-door, there is the production of laughter.

Tuy nhiên, nơi ý môn (manodvāra) thì có sự sanh khởi của tiếng cười.

Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ pañcadvāre ‘‘somanassito hotī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 568) ettakameva vuttaṃ, manodvāre ca ‘‘hāsayamāna’’nti.

That is why in the Commentary only "he is joyous" is stated for the five-door process, and "laughing" for the mind-door.

Chính vì thế, trong Chú Giải, nơi năm môn chỉ nói "somanassito hoti" (hỷ lạc), còn nơi ý môn thì nói "hāsayamānaṃ" (làm sanh tiếng cười).

Idha pana ‘‘hasituppādakiccā’’ti avisesavacanaṃ pañcadvāre somanassakaraṇavasena pavattassapi manodvāre hāsajananassa paccayabhāvaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ.

Here, however, the undifferentiated statement " producing laughter" should be understood to refer to the condition of causing joy in the five-door process, which also acts as a cause for generating laughter in the mind-door.

Tuy nhiên, ở đây, lời nói không phân biệt "hasituppādakiccā" (tác vụ sanh tiếng cười) cần được hiểu là nói đến sự kiện nó là nhân duyên cho sự sanh tiếng cười nơi ý môn, dù nó vận hành theo cách tạo ra hỷ nơi năm môn.

Hasituppādakiccāti hasitasseva uppādanakiccā.

Producing laughter means having the function of producing laughter itself.

Hasituppādakiccā (tác vụ sanh tiếng cười) nghĩa là tác vụ chỉ sanh ra tiếng cười.

Teneva hi taṃ ‘‘hasituppāda’’nti vuccati, na pana aññesaṃ hasituppādacittānaṃ abhāvato.

That is why it is called "laughter-producing", and not because there are no other laughter-producing thoughts.

Chính vì thế, nó được gọi là "hasituppāda" (sanh tiếng cười), chứ không phải vì không có các tâm sanh tiếng cười khác.

Tathā hi vakkhati ‘‘kusalato catūhī’’tiādi.

Thus, it will be stated: "four from the wholesome" and so on.

Như vậy, sẽ nói "kusalato catūhi" (bốn thiện) v.v.

1276

Cha asādhāraṇañāṇānīti āsayānusayañāṇaṃ, indriyaparopariyañāṇaṃ, yamakapāṭihāriyañāṇaṃ, mahākaruṇāsamāpattiñāṇaṃ, sabbaññutaññāṇaṃ, anāvaraṇañāṇanti imāni cha paccekabuddhādīhi asādhāraṇāni ñāṇāni.

Six uncommon knowledges are the knowledge of dispositions and latent tendencies (āsayānusayañāṇa), the knowledge of the superiority and inferiority of faculties (indriyaparopariyañāṇa), the knowledge of the Twin Miracle (yamakapāṭihāriyañāṇa), the knowledge of entering the Great Compassion (mahākaruṇāsamāpattiñāṇa), the knowledge of omniscience (sabbaññutañāṇa), and the knowledge of non-obstruction (anāvaraṇañāṇa)—these six knowledges are uncommon to Paccekabuddhas and others.

Sáu trí không chung (cha asādhāraṇañāṇāni) là: tùy miên trí (āsayānusayañāṇa), thắng liệt căn trí (indriyaparopariyañāṇa), song thần biến trí (yamakapāṭihāriyañāṇa), đại bi định trí (mahākaruṇāsamāpattiñāṇa), nhất thiết trí (sabbaññutaññāṇa), và vô ngại trí (anāvaraṇañāṇa). Đây là sáu trí không chung với các vị Độc Giác Phật, v.v.

Nanu ca sabbaññutaññāṇameva anāvaraṇañāṇaṃ, itarathā sabbaññutānāvaraṇañāṇānaṃ asabbaññutasāvaraṇañāṇatā ca āpajjeyya, tathā hi yadi sabbaññutaññāṇato aññamanāvaraṇañāṇaṃ siyā, tassa sāvaraṇattā sāvaraṇe ca visaye sabhāvapaṭivedhābhāvato sabbaññubhāvaṃ na sijjheyya, anāvaraṇañāṇassa ca asabbadhammārammaṇabhāvena yattha taṃ na pavattati, tatthāvaraṇasambhavato anāvaraṇabhāvopi na siyāti?

Is not the knowledge of omniscience itself the knowledge of non-obstruction? Otherwise, omniscience and non-obstruction would imply non-omniscience and obstruction. For if the knowledge of non-obstruction were different from the knowledge of omniscience, then due to its obstruction, and the absence of penetration into the true nature in an obstructed sphere, omniscience would not be achieved. And due to the knowledge of non-obstruction not being an object of all phenomena, wherever it does not occur, obstruction would be possible, and thus it would not be non-obstructed?

Há chẳng phải nhất thiết trí chính là vô ngại trí? Nếu không, nhất thiết trí và vô ngại trí sẽ trở thành không nhất thiết trí và hữu ngại trí. Như vậy, nếu vô ngại trí khác với nhất thiết trí, thì vì nó hữu ngại, và vì không có sự thâm nhập bản chất nơi đối tượng hữu ngại, nên sẽ không thành tựu nhất thiết trí. Và vì vô ngại trí không có đối tượng là tất cả các pháp, nên nơi nào nó không vận hành, vì có thể có chướng ngại, nên nó cũng không phải là vô ngại trí?

Saccametaṃ, ekameva taṃ ñāṇaṃ anavasesasaṅkhatāsaṅkhatasammutidhammavisayattā sabbaññutaññāṇaṃ, tattha ca āvaraṇābhāvato nissaṅgavāramupādāya anāvaraṇañāṇanti evaṃ visayapavattibhedena aññehi asādhāraṇabhāvadassanatthaṃ dvedhā vuttanti.

This is true. It is one and the same knowledge; it is the knowledge of omniscience because its object is all conditioned, unconditioned, and conventional phenomena without remainder. And because there is no obstruction in it, it is called the knowledge of non-obstruction, taking the aspect of detachment. Thus, it is stated in two ways to show its uncommon nature by the distinction in its object and activity.

Điều này là đúng. Trí tuệ ấy chỉ là một, vì nó có đối tượng là tất cả các pháp hữu vi, vô vi, và tục đế không còn sót lại, nên là nhất thiết trí. Và vì không có chướng ngại nơi đó, nên lấy phương diện vô nhiễm (nissaṅgavāra) mà nói là vô ngại trí. Như vậy, vì sự khác biệt trong sự vận hành của đối tượng, nó được nói thành hai để chỉ ra sự không chung với các trí khác.

Yathāha –

As stated:

Như đã nói:

1277

‘‘Sabbaṃ saṅkhatamasaṅkhataṃ anavasesaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇa’’ntiādi (paṭi. ma. 1.119).

"It is the knowledge of omniscience because it knows all conditioned and unconditioned things completely; there is no obstruction in it, so it is the knowledge of non-obstruction," and so on.

"Biết tất cả các pháp hữu vi và vô vi không còn sót lại là nhất thiết trí, không có chướng ngại nơi đó là vô ngại trí" v.v. (Paṭi. Ma. 1.119).

1278

Idha ṭhatvāti hasitassa uppādanato hasitassa uppādananti vuttacittassa āgataṭṭhāne ṭhatvā.

Standing here means standing at the place where the thought, called the production of laughter from producing laughter, occurs.

Idha ṭhatvā (đứng ở đây) nghĩa là đứng ở chỗ đã nói về tâm sanh tiếng cười, tức là sự sanh khởi của tiếng cười.

Pariggaṇhitabbānīti paricchinditvā gaṇhitabbāni.

To be grasped means to be comprehended and taken.

Pariggaṇhitabbānī (cần được thâu tóm) nghĩa là cần được xác định và thâu tóm.

Kiñcāpi rūpāvacarakiriyānaṃ jhānaṅgappahānaṃ vipāke viya āgamanato ahutvā kusale viya bhāvanāvisesena pavattākāramattaṃva hoti, paṭhamajjhānassa pana pahānaṅgasambhavābhāvato ekassa vaseneva niddisituṃ sesānampi pahānaṅgaṃ avatvā sampayogaṅgameva tesu dassitanti.

Although the abandonment of jhāna factors in rūpāvacara active thoughts, like in vipāka, is merely a state of practice through special cultivation, without having existed, yet because there is no possibility of the abandonment factor for the first jhāna, the engagement factor alone is shown in them for the rest, without mentioning their abandonment factor, so as to define them by one.

Mặc dù sự đoạn trừ các chi thiền của các tâm hành động sắc giới chỉ là trạng thái vận hành đặc biệt của sự tu tập, không phải là sự đoạn trừ như trong quả dị thục, nhưng vì không có sự sanh khởi của chi đoạn trừ trong sơ thiền, nên chỉ nói đến một chi, và đối với các chi còn lại cũng không nói đến chi đoạn trừ mà chỉ chỉ ra chi tương ưng trong chúng.

1279

57. Yasmā pana bhāvanāvasena pavattākāramattaṃ vinā bhāvanāya kātabbassa nīvaraṇappahānādikiccassa abhāvato ujukaṃ bhāvanā nāma na hoti, tasmā ‘‘bhāvanākāravasappavattānī’’ti ākāra-ggahaṇaṃ katanti.

57. However, since there is no direct cultivation without merely a state of practice, due to the absence of the task of abandoning hindrances and so on, which is to be done by cultivation, therefore the term "states of practice" is used, meaning "occurring in the manner of cultivation".

57. Tuy nhiên, vì không có sự đoạn trừ các triền cái, v.v., cần phải làm bằng sự tu tập mà không có trạng thái vận hành đặc biệt theo cách tu tập, nên không có sự tu tập trực tiếp (ujukaṃ bhāvanā), do đó, đã dùng từ "bhāvanākāravasappavattānī" (vận hành theo cách tu tập) là để chỉ trạng thái.

1280

58-9. Nanti taṃ yathāvuttarūpārūpasamāpattiṃ.

58-9. That refers to that rūpa and arūpa attainment as mentioned.

58-9. Naṃ (ấy) là sự nhập định sắc giới và vô sắc giới đã nói.

Samāpannā sace kriyāti ettha kiñcāpi sā eva samāpatti samāpajjituṃ na sakkā, niruddhānaṃ anuppannato, paṭiladdhasamāpattikasseva samāpajjitukāmatāya saddhiṃyeva samāpajjanato, paṭhamajjhānādikameva paṭilabhitvā dutiyajjhānādikaṃ samāpajjituṃ asakkuṇeyyabhāvato ca, pubbe paṭiladdhasamāpattisadisaṃ puna samāpajjanato puthujjanakālasmiṃ abhinibbattitasamāpattisadisā ettha sā eva tathā vuttā.

If that activity is attained - here, although that very attainment cannot be attained (again), because things that have ceased do not arise, because one attains only when one desires to attain an already obtained attainment, and because one cannot attain the second jhāna and so on after having (only) obtained the first jhāna and so on; that same attainment is thus referred to here as similar to the attainment obtained previously during the time of being a puthujjana (ordinary person), because one attains again something similar to the attainment previously obtained.

Samāpannā sace kriyā (nếu là tâm hành động đã nhập định) ở đây, mặc dù không thể nhập định chính cái định ấy, vì các định đã diệt không sanh khởi lại, vì chỉ khi có ý muốn nhập định thì mới nhập định được, và vì không thể nhập nhị thiền, v.v., sau khi đã đắc sơ thiền, v.v., nhưng ở đây, cái định ấy được nói như vậy là vì sự nhập định lại giống như định đã đắc trước đó, giống như định đã sanh khởi trong thời kỳ phàm phu.

1281

61. Ekacittakkhaṇattāti ekacittakkhaṇeyeva pavattanato.

61. Due to being a single thought-moment means due to occurring in just one thought-moment.

61. Ekacittakkhaṇattā (vì chỉ có một sát na tâm) nghĩa là vì chỉ vận hành trong một sát na tâm.

Yadi hi so punappunaṃ uppajjeyya, tadāssa arahato uppattiyā kiriyabhāvo icchitabbo siyā.

For if it were to arise again and again, then its active nature for the Arahant's arising would have to be desired.

Nếu nó sanh khởi lặp đi lặp lại, thì sự sanh khởi của Arahán sẽ được mong muốn là tâm hành động.

Sakiṃyeva pana pavattati catusaccapaṭivedhakiccassa ekavāreneva pariniṭṭhānato, takkiccena ca vinā tassa anupalabbhanīyattā.

However, it occurs only once, because the task of penetrating the Four Noble Truths is completed in a single instance, and without that task, it is not observable.

Tuy nhiên, nó chỉ vận hành một lần, vì tác vụ thâm nhập Tứ Diệu Đế hoàn tất chỉ trong một lần, và vì không thể tìm thấy nó mà không có tác vụ ấy.

Tenāha – ‘‘na pāraṃ diguṇaṃ yantī’’ti (su. ni. 719), tasmā natthi lokuttaraṃ kiriyacittanti ayamettha adhippāyo.

Therefore, it is said: "They do not cross twice." Thus, the intention here is that there is no Lokuttara active thought.

Do đó, đã nói: "Không đi đến bờ bên kia hai lần" (Su. Ni. 719). Vì vậy, không có tâm hành động siêu thế, đây là ý nghĩa ở đây.

1282

62. Kriyā…pe… desakoti yā āpattiyo kāyavācāhi akātabbaṃ katvā āpajjati, tā kiriyā, yā pana āpattiyo kāyavācāhi kātabbaṃ akaronto āpajjati, tā akiriyā, kiriyā ca akiriyā cāti kiriyākiriyā, kiriyākiriyā ca tā āpajjitabbato āpattiyo cāti kiriyākiriyāpattiyo, tāsaṃ vibhāgaṃ desetīti kiriyā…pe… desako.

62. Activity... etc.... explainer: Those transgressions which one incurs by doing what should not be done with body and speech are "activity" (kiriyā). Those transgressions which one incurs by not doing what should be done with body and speech are "inactivity" (akiriyā). Activity and inactivity are "kiriyā-akiriyā". And those are "transgressions of activity and inactivity" because they are to be incurred. He who explains the division of these is the explainer of activity... etc.

62. Kriyā…pe… desako (người thuyết giảng về các hành vi…v.v.) nghĩa là những giới cấm mà người ta phạm phải khi làm những điều không nên làm bằng thân và lời nói, đó là kriyā (hành vi). Còn những giới cấm mà người ta phạm phải khi không làm những điều nên làm bằng thân và lời nói, đó là akiriyā (bất hành vi). Kriyā và akiriyā là kriyākiriyā (hành vi và bất hành vi). Kriyākiriyā và chúng là āpatti (giới cấm) vì phải phạm phải, nên là kriyākiriyāpattiyo (các giới cấm hành vi và bất hành vi). Vị ấy thuyết giảng sự phân chia của chúng, nên là kriyā…pe… desako.

Atha vā kiriyājhānabhūtā samāpattiyo kiriyāpattiyo, kusalabhūtā pana samāpattiyo akiriyāpattiyo, tāsaṃ vibhāgaṃ desetīti kriyā…pe… desako.

Or, the attainments which are jhāna as activities are "activity-transgressions". But the attainments which are wholesome are "inactivity-transgressions". He who explains the division of these is the explainer of activity... etc.

Hoặc là, các định là kriyājhāna (thiền hành động) là kriyāpattiyo (các giới cấm hành động). Còn các định là kusala (thiện) là akiriyāpattiyo (các giới cấm bất hành động). Vị ấy thuyết giảng sự phân chia của chúng, nên là kriyā…pe… desako.

Yaṃ kiriyākiriyaṃ cittanti sambandho.

The connection is: which is the thought of activity and inactivity.

Đó là tâm hành động và bất hành động (kriyākiriyaṃ cittaṃ) là mối liên hệ.

Pañcannaṃ mārānaṃ jitattā jino.

He is the Conqueror (Jina) because the five Māras have been conquered.

Vì đã chiến thắng năm ma vương, nên là Jino (Đấng Chiến Thắng).

Hitāhitānanti atthānatthānaṃ.

Of what is beneficial and harmful means of what is advantageous and disadvantageous.

Hitāhitānaṃ (của lợi và bất lợi) nghĩa là của điều có lợi và điều không có lợi.

Sāti so jino.

He refers to that Conqueror.

Sā (ấy) là Đấng Chiến Thắng ấy.

Kriyākriyāratoti sabbasattānaṃ hitassa karaṇe, ahitassa ca akaraṇe nirato.

Devoted to activity and inactivity means devoted to doing what is beneficial for all beings and not doing what is harmful.

Kriyākriyārato (hoan hỷ trong hành động và bất hành động) nghĩa là hoan hỷ trong việc làm lợi ích cho tất cả chúng sanh và không làm hại.

Atha vā ekantamiṭṭhavipākattā hitāti kusalānametaṃ adhivacanaṃ.

Alternatively, beneficial is an appellation for wholesome deeds because they lead to an exclusively desirable result.

Hoặc là, vì có quả dị thục hoàn toàn đáng ưa, nên hitā (lợi ích) là tên gọi của các pháp thiện.

Tappaṭipakkhattā ahitāti akusalānametaṃ adhivacanaṃ.

Harmful is an appellation for unwholesome deeds because they are the opposite of beneficial.

Vì đối nghịch với điều đó, nên ahitā (bất lợi) là tên gọi của các pháp bất thiện.

Yathākkamaṃ tesaṃ kiriyāyaṃ, akiriyāyañca ratoti hitāhitānaṃ…pe… rato.

He delights respectively in their action and non-action; thus, "delighted in beneficial and harmful^*...".

Theo thứ tự, hoan hỷ trong hành động và không hành động của chúng, nên là hoan hỷ… trong điều lợi và bất lợi.

Atha vā hitāhitāti kusalākusalā eva, tesaṃ kiriyākiriyāmattamavipākabhāvaṃ kātuṃ icchatīti hitāhitānaṃ…pe… rato.

Or alternatively, "beneficial and harmful" are indeed wholesome and unwholesome^*; he desires to render their mere action or non-action ineffective. Thus, "delighted in beneficial and harmful^*...".

Hoặc điều lợi và bất lợi chỉ là thiện và bất thiện, muốn làm cho chúng chỉ là hành động và không hành động mà không có quả báo, nên là hoan hỷ… trong điều lợi và bất lợi.

Atha vā hitāhitānaṃ puggalānaṃ sakiriyākiriyāya attano attano kiccassa idhalokaparalokanipphādanassa karaṇe rato abhiratoti hitāhitānaṃ…pe… rato.

Or alternatively, he delights and rejoices in the beneficial and harmful individuals accomplishing their respective duties, which bring about success in this world and the next, through their own actions and non-actions. Thus, "delighted in beneficial and harmful^*...".

Hoặc hoan hỷ, vui thích trong việc thực hiện bổn phận của riêng mỗi người, tức là hoàn thành các công việc ở đời này và đời sau, thông qua hành động và không hành động của những người vì lợi và bất lợi, nên là hoan hỷ… trong điều lợi và bất lợi.

1283

64-6. Sabbe lokuttare aṭṭha katvā ye ekūnanavuti cittuppādā vuttā, tāni cittāni mayā niddiṭṭhānīti sambandho.

64-6. The connection is that "the ninety-eight states of consciousness, counting the eight supramundane as one, are those states of consciousness that have been designated by me."

64-6. Tất cả tám tâm siêu thế được nói đến, tức là chín mươi mốt tâm sở, những tâm ấy đã được tôi chỉ rõ, đó là mối liên hệ.

Pāṭavaṃ atthenti patthenti, pāṭavasaṅkhāto vā attho etesanti pāṭavatthino.

They desire or aspire to proficiency; or the meaning of proficiency belongs to them, thus pāṭavatthino (those possessing proficiency).

Mong cầu sự khéo léo, hoặc ý nghĩa của chúng là sự khéo léo, nên là những bậc có sự khéo léo.

Uggahetabboti savanapaṭipucchāvasena uggahitabbo, uggaṇhitvā pana na kevalaṃ uggahaṇamatteyeva ṭhātabbanti dassento āha ‘‘cintetabbo punappuna’’nti, na hi sakkā uggahaṇamattenevettha sabbathā sanniṭṭhānaṃ gantunti adhippāyo.

Uggahetabbo means it should be learned by way of hearing and questioning. Showing that one should not merely dwell on the act of learning after learning, it says, "it should be contemplated again and again." The intention is that it is not possible to arrive at a full conclusion by mere learning alone.

Cần phải nắm giữ có nghĩa là cần phải nắm giữ bằng cách lắng nghe và hỏi lại. Rồi, để chỉ ra rằng không chỉ nên dừng lại ở việc nắm giữ, nên nói: “cần phải suy tư lặp đi lặp lại”. Ý nghĩa là không thể đi đến kết luận hoàn toàn chỉ bằng việc nắm giữ.

Abhidhammamahodadhinti dhammasaṅgaṇīādisattappakaraṇavasena ṭhitamabhidhammapiṭakamahaṇṇavaṃ, khandhāyatanādivasena ṭhitaṃ paramatthamahaṇṇavaṃ vā.

Abhidhammamahodadhi means the great ocean of the Abhidhamma Piṭaka, which stands by way of the seven treatises beginning with the Dhammasaṅgaṇī; or the great ocean of ultimate truth, which stands by way of aggregates, sense bases, and so forth.

Đại dương Abhidhamma là đại dương của tạng Abhidhamma được thiết lập dựa trên bảy bộ kinh như Dhammasaṅgaṇī, hoặc là đại dương của các pháp tối thượng được thiết lập dựa trên các uẩn, xứ, v.v.

Tarantīti atthaggahaṇavasena uttaranti, sutamayañāṇamūlakena vā bhāvanāñāṇena otarantīti attho.

Tarantī means they cross over by grasping the meaning, or they penetrate by means of wisdom developed through meditation, rooted in wisdom born of learning.

Vượt qua có nghĩa là vượt qua bằng cách nắm bắt ý nghĩa, hoặc là vượt qua bằng tuệ quán dựa trên tuệ văn.

Imaṃ lokanti paccuppannabhavaṃ.

Imaṃ loka (this world) means the present existence.

Đời này là kiếp hiện tại.

Paraṃ lokanti anāgatabhavaṃ.

Paraṃ loka (the other world) means future existences.

Đời sau là kiếp vị lai.

Tarantīti atikkamanti.

Tarantī means they transcend.

Vượt qua có nghĩa là vượt qua.

Idha lokasmiñhi chandarāgappahānavasena imaṃ lokaṃ taranti, āyatiṃ bhavūpapādakassa kammassa kammakkhayakarañāṇena vināsanato paralokaṃ taranti, anupādāparinibbānavasena parinibbāyantīti attho.

Here, they transcend this world by abandoning sensual desire in this world; they transcend the other world by destroying karma that produces future existences through the wisdom of karma-cessation; and they attain Nibbāna through unattached Nibbāna.

Ở đời này, họ vượt qua đời này bằng cách đoạn trừ tham ái. Họ vượt qua đời sau bằng cách hủy diệt nghiệp tạo ra sự tái sinh trong tương lai bằng tuệ diệt nghiệp, nghĩa là họ đạt Niết bàn vô dư y.

1284

Iti abhidhammatthavikāsiniyā nāma

Thus ends the explanation of the mind

Như vậy, trong Abhidhammatthavikāsinī

1285

Abhidhammāvatārasaṃvaṇṇanāya

in the Abhidhammāvatāra-saṃvaṇṇanā

Là chú giải của Abhidhammāvatāra

1286

Cittaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

called Abhidhammatthavikāsinī.

Phần giải thích về sự chỉ rõ tâm đã hoàn tất.

1287

2. Dutiyo paricchedo

2. Second Chapter

2. Chương thứ hai

1288

Cetasikaniddesavaṇṇanā

Explanation of Mental Factors

Giải thích về sự chỉ rõ các tâm sở

1289

67. Ettāvatā ca cittaṃ cetasikaṃ rūpaṃ nibbānanti evaṃ uddiṭṭhesu catūsu dhammesu cittaṃ tāva jātibhūmisampayogappavattākārādivasena vibhāgena niddisitvā idāni tadanantaraṃ uddiṭṭhe cetasikadhamme niddisituṃ ‘‘cittānantaramuddiṭṭhā’’tiādi āraddhaṃ.

67. So far, among the four dhammas thus designated—mind, mental factors, matter, and Nibbāna—the mind has been designated by way of its division according to class, plane, association, and mode of occurrence. Now, to designate the mental factors designated immediately thereafter, "cittānantaramuddiṭṭhā" and so forth have been commenced.

67. Cho đến đây, trong bốn pháp đã được nêu ra là tâm, tâm sở, sắc và Niết bàn, tâm đã được chỉ rõ một cách phân loại theo các khía cạnh như chủng loại, cõi, tương ưng, diễn tiến, v.v. Bây giờ, để chỉ rõ các pháp tâm sở đã được nêu ra ngay sau đó, nên bắt đầu bằng “các pháp được nêu ra ngay sau tâm”, v.v.

Vibhājananti jātibhūmiādivasena vibhāgaṃ, tesu tesu cittesu yathārahaṃ sampayogavasena visuṃ visuṃ bhājanañca.

Vibhājana means division by way of class, plane, etc., and also separate distribution in appropriate association with those respective states of consciousness.

Sự phân loại là sự phân loại theo chủng loại, cõi, v.v., và sự phân chia riêng biệt theo cách tương ưng trong từng loại tâm đó.

1290

Katame pana cetasikā, yesaṃ vibhājanaṃ vuccatīti te saha nibbacanena sarūpato dassetuṃ ‘‘tattha cittasampayuttā’’tiādi vuttaṃ.

What, then, are these mental factors, whose division is being spoken of? To show them in their own nature, along with their definition, "tattha cittasampayuttā" and so forth were stated.

Vậy những tâm sở đó là gì, mà sự phân loại của chúng được nói đến? Để chỉ ra bản chất của chúng cùng với sự giải thích, nên nói “trong đó, các pháp tương ưng với tâm”, v.v.

Tattha ‘‘cittasampayuttā’’ti idaṃ cetasikalakkhaṇadassanaṃ.

Therein, "cittasampayuttā" (associated with mind) is the showing of the characteristic of mental factors.

Trong đó, “tương ưng với tâm” là để chỉ ra đặc tính của tâm sở.

Tena ye cittena saha sampayogalakkhaṇena yuttā, teyeva cetasikāti dasseti.

By this, it shows that only those that are endowed with the characteristic of association with the mind are mental factors.

Điều đó chỉ ra rằng chỉ những pháp nào có đặc tính tương ưng với tâm mới là tâm sở.

Kiṃ pana taṃ sampayogalakkhaṇanti?

What, then, is that characteristic of association?

Vậy đặc tính tương ưng đó là gì?

Ekuppādaekanirodhaekavatthukaekārammaṇasaṅkhātā pakārā.

It consists of the aspects of simultaneous arising, simultaneous cessation, having the same basis, and having the same object.

Đó là các khía cạnh được gọi là đồng sinh, đồng diệt, đồng sở y, đồng sở duyên.

Samaṃ pakārehi yuttāti hi sampayuttā.

For "sampayuttā" means "yoked together with equal aspects."

Vì chúng tương ưng với các khía cạnh một cách bình đẳng nên chúng được gọi là tương ưng (sampayutta).

Tattha yadi ekuppādatāmatteneva ca sampayuttatā adhippetā, sahuppattikānaṃ rūpārūpadhammānaṃ aññamaññasampayuttatā āpajjeyyāti ekanirodha-ggahaṇaṃ.

Therein, if association were intended merely by simultaneous arising, then co-arising rūpa and arūpa dhammas would become associated with one another. Therefore, ekanirodha (simultaneous cessation) is included.

Trong đó, nếu chỉ đồng sinh đã được chấp nhận là tương ưng, thì sẽ dẫn đến sự tương ưng lẫn nhau của các pháp sắc và vô sắc đồng sinh. Do đó, có sự nắm giữ đồng diệt.

Evampi avinibbhogarūpānaṃ aññamaññasampayuttatā āpajjeyyāti ekavatthuka-ggahaṇaṃ.

Even so, unseparable rūpas would become associated with one another. Therefore, ekavatthuka (having the same basis) is included.

Ngay cả như vậy, cũng sẽ dẫn đến sự tương ưng lẫn nhau của các sắc bất ly. Do đó, có sự nắm giữ đồng sở y.

Evampi ‘‘avinibbhogarūpesu ekaṃ mahābhūtaṃ sesamahābhūtopādārūpānaṃ nissayapaccayo hotīti tasmā tāni ekavatthukānīti, cakkhādīnaṃ nissayabhūtāni vā bhūtāni ekaṃ vatthu etesu nissitanti ekavatthukānī’’ti kappentassa tesaṃ sampayuttatāpatti siyāti tannivāraṇatthaṃ ekārammaṇa-ggahaṇaṃ.

Even so, for one who supposes, "among unseparable rūpas, one great element serves as a supporting condition for the other great elements and dependent rūpas, so they have the same basis; or the elements that are the basis for the eye, etc., have one basis in these dependent rūpas," there might be an implication of their association. To prevent this, ekārammaṇa (having the same object) is included.

Ngay cả như vậy, đối với người cho rằng “trong các sắc bất ly, một đại chủng là duyên nương tựa cho các đại chủng và các sắc sở tạo còn lại, vì vậy chúng có cùng một sở y; hoặc các đại chủng là nương tựa cho mắt, v.v., thì các sắc ấy nương tựa vào một sở y nên chúng có cùng một sở y”, thì có thể dẫn đến sự tương ưng của chúng. Để ngăn chặn điều đó, có sự nắm giữ đồng sở duyên.

1291

Paṭilomato vā ‘‘ekārammaṇā’’ti vutte ekavīthiyaṃ pañcaviññāṇasampaṭicchanādīnaṃ, nānāvīthiyaṃ parasantāne ca ekasmiṃ ārammaṇe uppajjamānānaṃ bhinnavatthukānaṃ sampayuttatā āpajjeyyāti ekavatthuka-ggahaṇaṃ.

Conversely, if it were said "ekārammaṇā" (having the same object), there might be an implication of association for the five sense-cognitions, receiving consciousness, etc., in one thought-process, or for those arising in different thought-processes and in other beings' mental continua, that have different bases but arise with the same object. Therefore, ekavatthuka is included.

Hoặc ngược lại, khi nói “đồng sở duyên”, thì có thể dẫn đến sự tương ưng của ngũ song thức và tiếp nhận, v.v. trong cùng một lộ trình tâm, và của các pháp có sở y khác nhau nhưng sinh khởi trên cùng một đối tượng trong các lộ trình tâm khác nhau và trong dòng tâm thức của người khác. Do đó, có sự nắm giữ đồng sở y.

Evampi maraṇāsannavīthiyaṃ sampaṭicchanasantīraṇādīnaṃ sampayuttatā āpajjeyyāti ekanirodha-ggahaṇaṃ.

Even so, in a dying thought-process, there might be an implication of association for receiving consciousness, investigating consciousness, etc. Therefore, ekanirodha is included.

Ngay cả như vậy, có thể dẫn đến sự tương ưng của tiếp nhận, suy tư, v.v. trong lộ trình tâm cận tử. Do đó, có sự nắm giữ đồng diệt.

Kiṃ pana nānuppādāpi evaṃ tividhalakkhaṇā honti, atha ekuppādā evāti vicāraṇāya ekuppādā eva evaṃ tividhalakkhaṇā hontīti dassanatthaṃ ‘‘ekuppādā’’ti vuttaṃ.

Are not non-arising things also possessed of these three characteristics, or only those that arise simultaneously? To show that only those that arise simultaneously have these three characteristics, "ekuppādā" (simultaneous arising) is stated.

Vậy thì, các pháp không đồng sinh có ba đặc tính như vậy không, hay chỉ các pháp đồng sinh mới có? Để chỉ ra rằng chỉ các pháp đồng sinh mới có ba đặc tính như vậy, nên nói “đồng sinh”.

Iti imehi catūhi sampayogalakkhaṇehi ye cittasampayuttā, te cetasikā nāmāti evaṃ cetasikalakkhaṇaṃ ṭhapitaṃ hoti.

Thus, the characteristic of mental factors is established as: "those that are associated with mind by these four characteristics of association are called mental factors."

Như vậy, đặc tính của tâm sở đã được thiết lập là: những pháp nào tương ưng với tâm bằng bốn đặc tính tương ưng này thì được gọi là tâm sở.

Kathaṃ panete cetasikā nāmāti āha ‘‘citte bhavā’’ti.

How, then, are these called mental factors? It says, "citte bhavā" (arising in the mind).

Làm thế nào mà chúng được gọi là tâm sở? Nên nói “sinh trong tâm”.

‘‘Cetasi bhavā cetasikā’’ti vattabbe citta-saddassapi ceto-saddena saha samānatthatāya atthamattaṃ dassetuṃ ‘‘citte bhavā cetasikā’’ti vuttaṃ.

Although it should be said "cetasi bhavā cetasikā" (arising in the mind, thus mental factors), it is stated "citte bhavā cetasikā" to show the mere meaning, as the word "citta" has the same meaning as the word "ceto."

Mặc dù nên nói “sinh trong ceto nên là cetasika”, nhưng để chỉ ra ý nghĩa tương đồng giữa từ citta và từ ceto, nên nói “sinh trong tâm nên là cetasika”.

1292

Niyatāti niyatuppattikā, karuṇāmuditādayo viya kadāci anuppajjitvā yadā yadā taṃ cittaṃ uppajjati, tadā tadāva tena avinibhuttā hutvā jāyamānāti attho.

Niyatā (constant) means of constant occurrence. The meaning is that they do not sometimes fail to arise, like compassion and sympathetic joy, but whenever that mind arises, they arise inseparably with it.

Nhất định có nghĩa là sinh khởi một cách nhất định, không giống như bi và hỷ có khi không sinh khởi, mà khi nào tâm đó sinh khởi, thì chúng luôn sinh khởi cùng với tâm đó mà không thể tách rời.

Sarūpena āgatāti chandādayo viya ‘‘ye vā pana tasmiṃ samaye aññepi atthi paṭiccasamuppannā arūpino dhammā’’ti evaṃ yevāpanakavasena anāgantvā ‘‘phasso hoti, vedanā hotī’’tiādinā (dha. sa. 1) sarūpeneva pāḷiyaṃ āgatā.

Sarūpena āgatā (stated in their own nature) means that they are stated in the Pāḷi in their own nature, such as "there is contact, there is feeling" (Dhammasaṅgaṇī 1), without coming under a general heading like desire, etc., as in "and whatever other unmaterial dhammas conditioned by mind may exist at that time."

Được nêu ra bằng chính bản chất có nghĩa là không được nêu ra một cách chung chung như “và những pháp vô sắc khác đồng sinh vào lúc đó” như tham, v.v., mà được nêu ra bằng chính bản chất trong Pāḷi như “có xúc, có thọ”, v.v. (Dhs. 1).

Yevāpanāti evaṃ desanā etesanti yevāpanakā.

Yevāpanakā are those for whom the teaching is "yevāpana" (and whatever other).

Yevāpanaka là những pháp mà lời dạy của chúng là như vậy.

Ekūnatiṃsa dhammāti kiccabhedaṃ anāmasitvā kevalaṃ asambhinnadhammavaseneva ekenūnā tiṃsa dhammā.

Ekūnatiṃsa dhammā (twenty-nine dhammas) means twenty-nine dhammas, without considering the differentiation of functions, but purely by way of undifferentiated dhammas.

Hai mươi chín pháp là hai mươi chín pháp chỉ xét về các pháp không hỗn tạp, không đề cập đến sự khác biệt về chức năng.

Pāḷiyaṃ pana cittena saha tiṃsa dhamme gahetvā tesaṃ kiccabhedato gahaṇena chappaññāsa dhammā vuttā.

In the Pāḷi, however, by including thirty dhammas with the mind and by taking them according to their functional differentiation, fifty-six dhammas are stated.

Trong Pāḷi, thì nói đến năm mươi sáu pháp bằng cách bao gồm ba mươi pháp cùng với tâm và xét chúng theo sự khác biệt về chức năng của chúng.

Seyyathidanti sarūpapucchā.

Seyyathidaṃ (namely) is a question about their nature.

Tức là là câu hỏi về bản chất.

Phasso…pe… cittujukatāti yathāpucchitānaṃ sarūpadassanaṃ.

Phasso…pe… cittujukatā (contact... evenness of mind) is the showing of the nature of what was asked.

Xúc…pe… tâm ngay thẳng là để chỉ ra bản chất của những gì đã được hỏi.

Iti-saddo parisamāpane, nidassane vā.

The word iti signifies conclusion or illustration.

Từ iti dùng để kết thúc hoặc để chỉ ra.

Puna tettiṃsa hontīti sambandho.

Again, the connection is that they become thirty-three.

Lại có ba mươi ba pháp, đó là mối liên hệ.

Tettiṃsa hontīti teyeva ekūnatiṃsa dhammāti adhippāyo.

Tettiṃsa hontī (they become thirty-three) means those very twenty-nine dhammas.

Có ba mươi ba pháp có nghĩa là chính hai mươi chín pháp đó.

1293

‘‘Kadāci uppajjantī’’ti vuttaṃ, taṃ kathaṃ daṭṭhabbanti āha ‘‘imesū’’tiādi.

It was stated, "sometimes arise." How should that be understood? It says, "imesu" (among these), etc.

Đã nói “có khi sinh khởi”, điều đó nên được hiểu như thế nào? Nên nói “trong những điều này”, v.v.

Karuṇāmuditāvasenāti paṭhamasamannāhārato paṭṭhāya gotrabhupariyosānappavattitakaruṇāmuditāparikammavasena.

Karuṇāmuditāvasena (by way of compassion and sympathetic joy) means by way of the preparatory meditation on compassion and sympathetic joy, extending from the initial advertence up to the gotrabhū stage.

Theo phương diện bi và hỷ có nghĩa là theo sự chuẩn bị của bi và hỷ diễn ra từ sự tác ý ban đầu cho đến giai đoạn Gotrabhū.

Karuṇāpubbabhāgoti karuṇāya pubbabhāgo, parikammappanāvasena pavattakaruṇābhāvanāya appanākoṭṭhāsato purimakoṭṭhāso, paṭhamasamannāhārato paṭṭhāya gotrabhupariyosānappavattaparikammakoṭṭhāso hutvāti attho.

Karuṇāpubbabhāgo (the preliminary part of compassion) means the preliminary part of compassion, the preceding part from the stage of absorption in the development of compassion that occurs by way of preparation and absorption; the meaning is the portion of preparatory meditation extending from the initial advertence up to the gotrabhū stage.

Giai đoạn trước của bi là giai đoạn trước của bi, tức là phần trước của phần an chỉ trong sự tu tập bi diễn ra theo phương diện chuẩn bị và an chỉ, nghĩa là phần chuẩn bị diễn ra từ sự tác ý ban đầu cho đến giai đoạn Gotrabhū.

Evaṃ ‘‘muditāpubbabhāgo’’ti etthāpi.

Similarly, in "muditāpubbabhāgo" (the preliminary part of sympathetic joy) also.

Tương tự như vậy đối với “giai đoạn trước của hỷ”.

Bhāga-saddassa drabyavuttitāya tappurisassa ca uttarapadatthappadhānatāya ‘‘karuṇāpubbabhāgo’’tiādinā pulliṅgena vuttaṃ.

Since the word "bhāga" (part) refers to a substance and the latter part of a tappurisa compound is principal in meaning, it is stated in the masculine gender as "karuṇāpubbabhāgo" and so forth.

Vì từ bhāga có nghĩa là vật chất và vì trong tappurisa, từ cuối cùng là quan trọng, nên đã nói bằng giống đực như “karuṇāpubbabhāgo”, v.v.

Eta-saddassa pana guṇavuttitāya guṇavisesavati vattamāno tassa liṅgavasena pariṇamatīti karuṇāmuditāpekkhāya ‘‘etā’’ti itthiliṅgavasena vuttanti.

But the word eta, being used in the sense of a quality, when referring to something possessing a specific quality, changes according to its gender; therefore, referring to karuṇā and muditā, it is stated as etā in the feminine gender.

Nhưng vì từ eta có nghĩa là phẩm chất, khi được dùng với ý nghĩa có phẩm chất đặc biệt, nó biến đổi theo giống của từ đó; và với ý nghĩa của karuṇā và muditā, nên từ "etā" được nói ở giống cái.

Na panekato uppajjanti, kiñcarahi visuṃ visuṃyevāti attho.

"But they do not arise together." What then? The meaning is that they arise separately.

"Nhưng chúng không sinh khởi cùng lúc," vậy thì chúng sinh khởi riêng rẽ, đó là ý nghĩa.

Teneva hi ‘‘karuṇāpubbabhāgo vā muditāpubbabhāgo vā’’ti vikappo vuttoti.

For that very reason, the alternative "either preceding karuṇā or preceding muditā" is stated.

Chính vì thế mà sự lựa chọn "hoặc là phần trước của karuṇā hoặc là phần trước của muditā" đã được nói đến.

Kasmā panetā dve ekato nuppajjantīti?

But why do these two not arise together?

Nhưng tại sao hai điều này không sinh khởi cùng lúc?

Bhinnārammaṇattā.

Due to having different objects.

Vì có đối tượng khác nhau.

Karuṇā hi dukkhitasatte ārabbha tesaṃ dukkhāpanayanakāmatāvasena pavattati, muditā sukhitasatte ārabbha tesaṃ sukhānumodanavasena, tasmā ubhinnampi bhinnavisayattā na ekasmiṃ citte uppatti sambhavatīti.

For karuṇā arises with reference to suffering beings, desiring their removal from suffering; muditā arises with reference to happy beings, approving of their happiness. Therefore, since both have different objects, their arising in a single consciousness is not possible.

Quả thật, karuṇā vận hành bằng cách khởi lên đối với chúng sinh đau khổ, với ước muốn loại bỏ đau khổ cho họ; muditā vận hành bằng cách khởi lên đối với chúng sinh hạnh phúc, với sự hoan hỷ trước hạnh phúc của họ. Do đó, vì cả hai đều có đối tượng khác nhau nên không thể sinh khởi trong cùng một tâm.

Micchākammantādīhīti ādi-saddena micchāvācāmicchājīvānaṃ gahaṇaṃ.

By the word ādi in "by wrong bodily action, etc.," wrong speech and wrong livelihood are included.

"Bởi các ác nghiệp (micchākammanta) v.v." Từ v.v. bao gồm tà ngữ (micchāvācā) và tà mạng (micchājīva).

Sammākammantādīni paripūrentīti sammākammantasammāvācāsammāājīvāni paripūrenti.

"Completing right bodily action, etc." means completing right bodily action, right speech, and right livelihood.

"Hoàn thành các thiện nghiệp (sammākammanta) v.v." là hoàn thành chánh nghiệp (sammākammanta), chánh ngữ (sammāvācā), chánh mạng (sammāājīva).

Ko viratīti tīsu ekā virati uppajjati, sammākammantaṃ pūrentī paṭhamā, sammāvācaṃ pūrentī dutiyā, sammāājīvaṃ pūrentī tatiyā virati uppajjatīti attho.

"Which abstention?" means one of the three abstentions arises: the first, completing right bodily action; the second, completing right speech; the third, completing right livelihood.

"Sự tiết chế (virati) nào" nghĩa là một trong ba sự tiết chế sinh khởi: sự tiết chế thứ nhất sinh khởi khi hoàn thành chánh nghiệp; sự tiết chế thứ hai sinh khởi khi hoàn thành chánh ngữ; sự tiết chế thứ ba sinh khởi khi hoàn thành chánh mạng.

Karuṇāmuditāhi saha na uppajjanti tāsaṃ paññattārammaṇattā, viratiyā ca ekantaparittārammaṇattā.

"They do not arise together with karuṇā and muditā" because those have conventional objects, and abstention always has a specific, limited object.

"Không sinh khởi cùng với karuṇā và muditā" là vì chúng có đối tượng là khái niệm (paññatti), còn sự tiết chế thì hoàn toàn có đối tượng là vi tế.

Aññamaññena ca na uppajjanti aññamaññassapi bhinnavisayattā.

"Nor do they arise with one another" because they too have different objects from each other.

"Và chúng không sinh khởi lẫn nhau" là vì chúng cũng có đối tượng khác nhau.

Micchākammantādīnañhi ārammaṇāneva yathākkamaṃ sammākammantādīnaṃ ārammaṇāni tato viratibhāvato.

For the objects of wrong bodily action, etc., are, in order, the very objects of right bodily action, etc., due to their being abstentions from those.

Thật vậy, đối tượng của các ác nghiệp v.v. theo thứ tự chính là đối tượng của các thiện nghiệp v.v., do đó chúng là sự tiết chế.

Etesūti imesu pañcasu.

"In these" means in these five.

"Trong những điều này" là trong năm điều này.

1294

68. Viratīnampi saṅgahaṇatthaṃ ‘‘karuṇāmuditādīsū’’ti vattabbe gāthābandhasukhatthaṃ ādi-saddalopavasena ‘‘karuṇāmuditāsū’’ti vuttaṃ.

68. To include the abstentions as well, it should have been stated "in karuṇā, muditā, etc.," but for the sake of ease in versification, it is stated as "karuṇā and muditā" by elision of the word ādi.

68. Để bao gồm cả các sự tiết chế (virati), đáng lẽ phải nói là "karuṇāmuditādīsu" nhưng vì sự thuận lợi của thể thơ (gāthābandha), từ "karuṇāmuditāsu" đã được nói bằng cách lược bỏ từ ādi.

Evañca katvā vuttaṃ ‘‘ekenā’’ti, itarathā ‘‘ekāyā’’ti vattabbanti.

And having done so, it is stated as "by one"; otherwise, it should have been stated as "by one (feminine)."

Và khi đã làm như vậy, từ "ekenā" đã được nói; nếu không thì phải nói là "ekāyā".

1295

69-71. Kiṃ panettha kāraṇaṃ, catūsu brahmavihāresu dve idha niddiṭṭhā, na itarāti codento āha ‘‘kasmā panā’’tiādi.

69-71. Questioning what the reason is that among the four brahmavihāras, two are mentioned here but not the others, he asks, "But why," etc.

69-71. Điều gì là nguyên nhân ở đây, trong bốn brahmavihāra, hai điều đã được chỉ ra ở đây, còn những điều khác thì không? Người chất vấn nói: "Nhưng tại sao..." v.v.

Upekkhā ca na uddhaṭāti sambandho.

And upekkhā is not extracted, is the connection.

Và upekkhā cũng không được nêu ra, đó là sự liên kết.

Navahi lokuttaradhammehi janaṃ rañjetīti dhammarājā.

He delights people with the nine supramundane qualities, hence he is Dhammarājā (King of Dhamma).

Làm hài lòng chúng sinh bằng chín pháp siêu thế (lokuttaradhamma) nên gọi là Dhammarājā (Pháp Vương).

Diṭṭhadhammikasamparāyikatthehi sadevakaṃ lokaṃ anusāsatīti satthā.

He instructs the world of devas and humans with regard to benefits in this life and the next, hence he is Satthā (the Teacher).

Giáo hóa thế gian cùng với chư thiên bằng các lợi ích hiện tại và vị lai nên gọi là Satthā (Bậc Đạo Sư).

Abyāpādena mettā gahitā tasseva hitākārappavattikāle mettābhāvūpagamanato.

"Loving-kindness is included by non-ill-will" because in the state of acting for the welfare of others, it becomes loving-kindness.

Mettā được bao gồm bởi sự không ác ý (abyāpāda) vì chính nó trở thành trạng thái của mettā khi vận hành với ý muốn lợi ích.

Teneva hesa ‘‘mettā mettāyanā’’tiādinā niddiṭṭho.

For this very reason, it is described as "loving-kindness, the act of being friendly," etc.

Chính vì thế mà nó được chỉ ra bằng "mettā mettāyanā" v.v.

Tatramajjhattatāya upekkhā gahitā tāyeva sattesu majjhattākārappavattāya upekkhābrahmavihārabhāvato.

"Equanimity is included by impartiality" because it is by that very impartiality towards beings that it becomes the brahmavihāra of equanimity.

Upekkhā được bao gồm bởi sự trung lập (tatramajjhattatā) vì chính sự vận hành trung lập đối với chúng sinh của nó là trạng thái brahmavihāra của upekkhā.

Ādiccena saha samānagottatāya, ariyasāvakabhāvena vā tassa bhagavato puttatāya ādicco bandhu imassa, ādiccassa vā bandhūti ādiccabandhu.

Due to having the same lineage as the sun, or due to being a noble disciple, or due to being the son of that Blessed One, the sun is his kinsman, or he is a kinsman of the sun, hence Ādiccabandhu (Kinsman of the Sun).

Vì có cùng dòng dõi với mặt trời, hoặc vì là con của Đức Thế Tôn với tư cách là bậc Thanh văn (ariyasāvaka), nên mặt trời là bà con của Ngài, hoặc Ngài là bà con của mặt trời, nên gọi là Ādiccabandhu (Bà con của Mặt Trời).

1296

72. Rāsinti phassapañcakādisattarasarāsiṃ.

72. "Collections" refers to the seventeen collections such as the fivefold group of contact, etc.

72. "Rāsi" (tập hợp) là mười bảy tập hợp như tập hợp năm xúc (phassapañcaka) v.v.

Paṭhamamahācittuppādavasena hi –

For, regarding the first great arising of consciousness –

Thật vậy, theo ý nghĩa của tâm khởi đầu vĩ đại (paṭhamamahācittuppāda) –

1297

‘‘Phasso hoti, vedanā hoti, saññā hoti, cetanā hoti, cittaṃ hoti, vitakko hoti, vicāro hoti, pīti hoti, sukhaṃ hoti, cittassekaggatā hoti, saddhindriyaṃ hoti, vīriyindriyaṃ hoti, satindriyaṃ hoti, samādhindriyaṃ hoti, paññindriyaṃ hoti, manindriyaṃ hoti, somanassindriyaṃ hoti, jīvitindriyaṃ hoti, sammādiṭṭhi hoti, sammāsaṅkappo hoti, sammāvāyāmo hoti, sammāsati hoti, sammāsamādhi hoti, saddhābalaṃ hoti, vīriyabalaṃ hoti, satibalaṃ hoti, samādhibalaṃ hoti, paññābalaṃ hoti, hiribalaṃ hoti, ottappabalaṃ hoti, alobho hoti, adoso hoti, amoho hoti, anabhijjhā hoti, abyāpādo hoti, sammādiṭṭhi hoti, hirī hoti, ottappaṃ hoti, kāyapassaddhi hoti, cittapassaddhi hoti, kāyalahutā hoti, cittalahutā hoti, kāyamudutā hoti, cittamudutā hoti, kāyakammaññatā hoti, cittakammaññatā hoti, kāyapāguññatā hoti, cittapāguññatā hoti, kāyujukatā hoti, cittujukatā hoti, sati hoti, sampajaññaṃ hoti, samatho hoti, vipassanā hoti, paggāho hoti, avikkhepo hotī’’ti (dha. sa. 1) –

"There is contact, there is feeling, there is perception, there is volition, there is consciousness, there is initial application, there is sustained application, there is rapture, there is happiness, there is one-pointedness of mind, there is the faculty of faith, there is the faculty of energy, there is the faculty of mindfulness, there is the faculty of concentration, there is the faculty of wisdom, there is the faculty of mind, there is the faculty of joy, there is the faculty of life, there is right view, there is right intention, there is right effort, there is right mindfulness, there is right concentration, there is the power of faith, there is the power of energy, there is the power of mindfulness, there is the power of concentration, there is the power of wisdom, there is the power of shame, there is the power of dread of wrongdoing, there is non-greed, there is non-hatred, there is non-delusion, there is non-covetousness, there is non-ill-will, there is right view, there is shame, there is dread of wrongdoing, there is tranquility of body, there is tranquility of mind, there is lightness of body, there is lightness of mind, there is pliancy of body, there is pliancy of mind, there is adaptability of body, there is adaptability of mind, there is proficiency of body, there is proficiency of mind, there is uprightness of body, there is uprightness of mind, there is mindfulness, there is clear comprehension, there is tranquility, there is insight, there is exertion, there is non-distraction" (Dhs. 1) –

"Có xúc, có thọ, có tưởng, có tư, có tâm, có tầm, có tứ, có hỷ, có lạc, có nhất tâm, có tín căn, có tấn căn, có niệm căn, có định căn, có tuệ căn, có ý căn, có hỷ căn, có mạng căn, có chánh kiến, có chánh tư duy, có chánh tinh tấn, có chánh niệm, có chánh định, có tín lực, có tấn lực, có niệm lực, có định lực, có tuệ lực, có tàm lực, có quý lực, có vô tham, có vô sân, có vô si, có vô tham ái, có vô sân hận, có chánh kiến, có tàm, có quý, có khinh an thân, có khinh an tâm, có khinh khoái thân, có khinh khoái tâm, có nhu nhuyến thân, có nhu nhuyến tâm, có thích ứng thân, có thích ứng tâm, có thuần thục thân, có thuần thục tâm, có đoan chánh thân, có đoan chánh tâm, có niệm, có tỉnh giác, có chỉ, có quán, có tinh cần, có bất phóng dật" (Dhammasaṅgaṇī 1) –

1298

Evaṃ dhammuddhāraṃ karontena bhagavatā phassādayo tiṃsa dhamme chappaññāsa katvā phassapañcakarāsi jhānapañcakarāsi indriyaṭṭhakarāsi maggapañcakarāsi balasattakarāsi hetuttikarāsi kammapathatikarāsi lokapāladukarāsi chayugaḷadukarāsi upakāradukarāsi yuganandhadukarāsi vīriyasamathadukarāsīti sattarasannaṃ rāsīnaṃ vasena vibhāgo kato.

Thus, the Blessed One, extracting these principles, made the thirty principles, such as contact, into fifty-six and made a division according to seventeen collections: the fivefold collection of contact, the fivefold collection of jhana factors, the eightfold collection of faculties, the fivefold collection of path factors, the sevenfold collection of powers, the threefold collection of roots, the threefold collection of courses of action, the twofold collection of world-guardians, the twofold collection of six pairs, the twofold collection of benefactors, the twofold collection of yoking and coupling, and the twofold collection of energy and tranquility.

Khi Đức Thế Tôn đã phân loại các pháp như vậy, Ngài đã làm cho ba mươi pháp như xúc v.v. thành năm mươi sáu, và đã phân chia thành mười bảy tập hợp: tập hợp năm xúc, tập hợp năm thiền chi, tập hợp tám căn, tập hợp năm chi đạo, tập hợp bảy lực, tập hợp ba nhân, tập hợp ba nghiệp đạo, tập hợp hai hộ thế, tập hợp hai cặp sáu, tập hợp hai trợ duyên, tập hợp hai song hành, tập hợp hai tinh cần và chỉ.

1299

Kathaṃ?

How so?

Thế nào?

Etesupi cittaṃ tāva phassapañcakaṃ patvā ‘‘cittaṃ hotī’’ti vuttaṃ, indriyāni patvā ‘‘manindriya’’nti.

Among these, consciousness, when it reaches the fivefold group of contact, is called "there is consciousness"; when it reaches the faculties, "the faculty of mind."

Trong những điều này, tâm khi đạt đến năm xúc thì được gọi là "có tâm", khi đạt đến các căn thì được gọi là "ý căn".

Vitakko jhānaṅgāni patvā ‘‘vitakko hotī’’ti vutto, maggaṅgāni patvā ‘‘sammāsaṅkappo’’ti.

Initial application, when it reaches the jhana factors, is called "there is initial application"; when it reaches the path factors, "right intention."

Tầm khi đạt đến các thiền chi thì được gọi là "có tầm", khi đạt đến các chi đạo thì được gọi là "chánh tư duy".

Saddhā indriyāni patvā ‘‘saddhindriyaṃ hotī’’ti vuttā, balāni patvā ‘‘saddhābala’’nti.

Faith, when it reaches the faculties, is called "there is the faculty of faith"; when it reaches the powers, "the power of faith."

Tín khi đạt đến các căn thì được gọi là "có tín căn", khi đạt đến các lực thì được gọi là "tín lực".

Hirī balāni patvā ‘‘hiribalaṃ hotī’’ti vuttā, lokapāladukaṃ patvā ‘‘hirī’’ti.

Shame, when it reaches the powers, is called "there is the power of shame"; when it reaches the pair of world-guardians, "shame."

Tàm khi đạt đến các lực thì được gọi là "có tàm lực", khi đạt đến hai hộ thế thì được gọi là "tàm".

Ottappepi eseva nayo.

The same method applies to dread of wrongdoing.

Đối với quý cũng vậy.

Alobho mūlaṃ patvā ‘‘alobho hotī’’ti vutto, kammapathaṃ patvā ‘‘anabhijjhā’’ti.

Non-greed, when it reaches the roots, is called "there is non-greed"; when it reaches the course of action, "non-covetousness."

Vô tham khi đạt đến gốc thì được gọi là "có vô tham", khi đạt đến nghiệp đạo thì được gọi là "vô tham ái".

Adoso mūlaṃ patvā ‘‘adoso hotī’’ti vutto, kammapathaṃ patvā ‘‘abyāpādo’’ti.

Non-hatred, when it reaches the roots, is called "there is non-hatred"; when it reaches the course of action, "non-ill-will."

Vô sân khi đạt đến gốc thì được gọi là "có vô sân", khi đạt đến nghiệp đạo thì được gọi là "vô sân hận".

Ime satta dvīsu ṭhānesu vibhattā.

These seven are divided in two places.

Bảy pháp này được phân chia ở hai nơi.

Vedanā pana phassapañcakaṃ patvā ‘‘vedanā hotī’’ti vuttā, jhānaṅgāni patvā ‘‘sukha’’nti, indriyāni patvā ‘‘somanassindriya’’nti.

Feeling, however, when it reaches the fivefold group of contact, is called "there is feeling"; when it reaches the jhana factors, "happiness"; when it reaches the faculties, "the faculty of joy."

Thọ thì khi đạt đến năm xúc thì được gọi là "có thọ", khi đạt đến các thiền chi thì được gọi là "lạc", khi đạt đến các căn thì được gọi là "hỷ căn".

Evamayaṃ eko dhammo tīsu ṭhānesu vibhatto.

Thus, this one principle is divided in three places.

Như vậy, một pháp này được phân chia ở ba nơi.

Vīriyaṃ pana indriyāni patvā ‘‘vīriyindriyaṃ hotī’’ti vuttaṃ, maggaṅgāni patvā ‘‘sammāvāyāmo’’ti, balāni patvā ‘‘vīriyabala’’nti, vīriyasamathaṃ patvā ‘‘paggāho’’ti.

Energy, however, when it reaches the faculties, is called "there is the faculty of energy"; when it reaches the path factors, "right effort"; when it reaches the powers, "the power of energy"; when it reaches energy and tranquility, "exertion."

Tấn thì khi đạt đến các căn thì được gọi là "có tấn căn", khi đạt đến các chi đạo thì được gọi là "chánh tinh tấn", khi đạt đến các lực thì được gọi là "tấn lực", khi đạt đến tinh cần và chỉ thì được gọi là "tinh cần".

Satipi indriyāni patvā ‘‘satindriyaṃ hotī’’ti vuttā, maggaṅgāni patvā ‘‘sammāsatī’’ti, balāni patvā ‘‘satibala’’nti, upakāradukaṃ patvā ‘‘sati hotī’’ti.

Mindfulness also, when it reaches the faculties, is called "there is the faculty of mindfulness"; when it reaches the path factors, "right mindfulness"; when it reaches the powers, "the power of mindfulness"; when it reaches the pair of benefactors, "there is mindfulness."

Niệm cũng vậy, khi đạt đến các căn thì được gọi là "có niệm căn", khi đạt đến các chi đạo thì được gọi là "chánh niệm", khi đạt đến các lực thì được gọi là "niệm lực", khi đạt đến hai trợ duyên thì được gọi là "có niệm".

Evaṃ ime dve dhammā catūsu ṭhānesu vibhattā.

Thus, these two principles are divided in four places.

Như vậy, hai pháp này được phân chia ở bốn nơi.

Samādhi pana jhānaṅgāni patvā ‘‘cittassekaggatā hotī’’ti vutto, indriyāni patvā ‘‘samādhindriya’’nti, maggaṅgāni patvā ‘‘sammāsamādhī’’ti, balāni patvā ‘‘samādhibala’’nti, yuganandhadukaṃ patvā ‘‘samatho’’ti, vīriyasamathaṃ patvā ‘‘avikkhepo hotī’’ti.

Concentration, however, when it reaches the jhana factors, is called "there is one-pointedness of mind"; when it reaches the faculties, "the faculty of concentration"; when it reaches the path factors, "right concentration"; when it reaches the powers, "the power of concentration"; when it reaches the yoking and coupling pair, "tranquility"; when it reaches energy and tranquility, "there is non-distraction."

Định thì khi đạt đến các thiền chi thì được gọi là "có nhất tâm", khi đạt đến các căn thì được gọi là "định căn", khi đạt đến các chi đạo thì được gọi là "chánh định", khi đạt đến các lực thì được gọi là "định lực", khi đạt đến hai song hành thì được gọi là "chỉ", khi đạt đến tinh cần và chỉ thì được gọi là "có bất phóng dật".

Evamayaṃ eko dhammo chasu ṭhānesu vibhatto.

Thus, this one principle is divided in six places.

Như vậy, một pháp này được phân chia ở sáu nơi.

Paññā pana indriyāni patvā ‘‘paññindriyaṃ hotī’’ti vuttā, maggaṅgāni patvā ‘‘sammādiṭṭhī’’ti, balāni patvā ‘‘paññābala’’nti, mūlāni patvā ‘‘amoho’’ti, kammapathaṃ patvā ‘‘sammādiṭṭhī’’ti, upakāradukaṃ patvā ‘‘sampajañña’’nti, yuganandhadukaṃ patvā ‘‘vipassanā’’ti.

Wisdom, however, when it becomes a faculty, is called the faculty of wisdom; when it becomes a path factor, it is right view; when it becomes a power, it is the power of wisdom; when it becomes a root, it is non-delusion; when it becomes a path of action, it is right view; when it becomes one of the pair of aids, it is full awareness; when it becomes one of the pair of conjoint factors, it is vipassanā.

Trí tuệ (paññā) khi đạt đến các căn (indriya) thì được gọi là "trí căn" (paññindriya); khi đạt đến các chi đạo (maggaṅga) thì là "chánh kiến" (sammādiṭṭhi); khi đạt đến các lực (bala) thì là "trí lực" (paññābala); khi đạt đến các căn bản (mūla) thì là "vô si" (amoho); khi đạt đến nghiệp đạo (kammapatha) thì là "chánh kiến" (sammādiṭṭhi); khi đạt đến cặp pháp trợ giúp (upakāraduka) thì là "tỉnh giác" (sampajañña); khi đạt đến cặp pháp song hành (yuganandhaduka) thì là "tuệ quán" (vipassanā).

Evamayaṃ eko dhammo sattasu ṭhānesu vibhattoti evamete dvādasa dhammā indriyāditaṃtaṃkiccavantatāya dviṭṭhānikādibhedena sattarasasu rāsīsu vibhattā.

Thus, this one phenomenon is differentiated in seven instances. In this manner, these twelve phenomena are differentiated into seventeen groups, such as those with two positions, due to having their respective functions as faculties and so forth.

Như vậy, một pháp này được phân chia thành bảy vị trí; tương tự, mười hai pháp này được phân chia thành mười bảy nhóm theo các loại hai vị trí, v.v., do có các chức năng khác nhau như căn, v.v.

Itare aṭṭhārasa kiccavasena bhedābhāvato ekaṭṭhānikāyevāti imesu sattarasasu rāsīsu yevāpanakadhammā ekarāsimpi na bhajanti taṃtaṃkiccabhāvatoti katvā vuttaṃ ‘‘rāsiṃ bhajanti nā’’ti.

Since the other eighteen have no differentiation in terms of function, they are solely in one position. And since these supplementary phenomena among these seventeen groups do not belong even to one group due to having their own specific functions, it is said: ‘‘they do not belong to a group’’.

Mười tám pháp còn lại chỉ là một vị trí vì không có sự phân biệt theo chức năng. Do đó, các pháp tùy thuộc (yevāpanakadhamma) trong mười bảy nhóm này không thuộc về một nhóm nào, vì chúng có các chức năng riêng biệt. Vì vậy, đã nói rằng "chúng không thuộc nhóm nào".

1300

Nanu cete kiñcāpi sesarāsayo na bhajanti tesaṃ sadisakiccasaṅgahavasena ṭhitattā.

Are not these, even if they do not belong to the other groups, established through the inclusion of similar functions?

Chẳng phải những pháp này, mặc dù không thuộc các nhóm còn lại, nhưng vẫn được bao gồm theo các chức năng tương tự của chúng sao?

Phassapañcakarāsi pana khandhasaṅgahavaseneva ṭhapitoti cetanāya viya nesaṃ saṅkhārakkhandhasaṅgahato tattha samavarodho yuttoti?

But the group of five contact factors is established solely through inclusion in the aggregates. Is it then appropriate that they are included in the saṅkhārakkhandha, like volition?

Còn nhóm năm pháp xúc (phassapañcakarāsi) thì được thiết lập theo cách bao gồm các uẩn (khandhasaṅgaha). Vậy có hợp lý không khi chúng được bao gồm trong hành uẩn (saṅkhārakkhandha) như tác ý (cetanā)?

Taṃ na, khandhasaṅgahavasena ṭhapitopi hi phassapañcakarāsi sabbacittasādhāraṇadhamme saṅgahetvā ṭhapitoti chandādīnaṃ tiṇṇaṃ pakiṇṇakavasena uppajjamānānaṃ sabbacittasādhāraṇatāya abhāvato, manasikārassa ca satipi sabbacittasādhāraṇatte nippariyāyato saṅkhārakkhandhasaṅgahābhāvato na etesaṃ phassapañcakarāsibhajanampi yuttanti.

That is not so. Even if the group of five contact factors is established through inclusion in the aggregates, it is established by including phenomena common to all cittas. Since the three, such as desire, arising as miscellaneous factors, are not common to all cittas, and since attention, even though common to all cittas, does not straightforwardly fall into the saṅkhārakkhandha, it is not appropriate for these to belong to the group of five contact factors.

Điều đó không đúng. Mặc dù nhóm năm pháp xúc được thiết lập theo cách bao gồm các uẩn, nhưng nó được thiết lập bằng cách bao gồm các pháp phổ biến cho tất cả các tâm. Do đó, ba pháp như ý muốn (chanda), v.v., sinh khởi theo cách rải rác (pakiṇṇaka), không phải là phổ biến cho tất cả các tâm. Còn tác ý (manasikāra), mặc dù là phổ biến cho tất cả các tâm, nhưng không có sự bao gồm trong hành uẩn theo nghĩa trực tiếp (nippariyāya). Vì vậy, việc chúng thuộc về nhóm năm pháp xúc cũng không hợp lý.

Kasmā pana manasikārassa nippariyāyato saṅkhārakkhandhasaṅgahābhāvoti?

Why does attention not straightforwardly fall into the saṅkhārakkhandha?

Vì sao tác ý không có sự bao gồm trong hành uẩn theo nghĩa trực tiếp?

Vuccate – ṭhapetvā cetanaṃ sesadhammānaṃ sakasakakiccesupi parādhīnabhāvena pavattanato abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ nippariyāyato na labbhati.

It is said: Except for volition, the characteristic of volitional formation (abhisaṅkharaṇa) is not directly obtained for the other phenomena, as they operate dependently even in their own functions.

Được nói rằng – ngoại trừ tác ý (cetanā), các pháp còn lại hoạt động theo sự phụ thuộc vào người khác ngay cả trong các chức năng riêng của chúng, nên đặc tính tạo tác (abhisaṅkharaṇa) không được nhận theo nghĩa trực tiếp.

Yadi labheyya, cittekaggatājīvitindriyānaṃ sabbacittasādhāraṇattā vedanāviññāṇāni viya tāni phassapañcake vattabbāni siyuṃ, na panevaṃ vuttā, tasmā ṭhapetvā cetanaṃ sesadhammānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ nippariyāyato na labbhatīti na tesaṃ nippariyāyato khandhasaṅgaho labbhati.

If it were obtained, then concentration and the faculty of life, being common to all cittas, should be mentioned in the group of five contact factors, like feeling and consciousness. But they are not mentioned thus. Therefore, except for volition, the characteristic of volitional formation is not directly obtained for the other phenomena, so their straightforward inclusion in the aggregates is not obtained.

Nếu được nhận, thì nhất tâm (cittekaggatā) và mạng căn (jīvitindriya), vì là phổ biến cho tất cả các tâm, lẽ ra phải được nói đến trong nhóm năm pháp xúc như thọ (vedanā) và thức (viññāṇa), nhưng chúng không được nói như vậy. Do đó, ngoại trừ tác ý (cetanā), đặc tính tạo tác của các pháp còn lại không được nhận theo nghĩa trực tiếp, nên sự bao gồm trong uẩn của chúng cũng không được nhận theo nghĩa trực tiếp.

Cetanāyayeva pana sakiccaparakiccasādhanavasena pavattanato nippariyāyato abhisaṅkharaṇalakkhaṇassa atthitāya khandhasaṅgaho labbhatīti.

Volition alone, however, because it operates by accomplishing its own and others’ functions, directly possesses the characteristic of volitional formation, and thus its inclusion in the aggregates is obtained.

Còn đối với tác ý (cetanā), vì nó hoạt động theo cách thực hiện các chức năng của chính nó và của người khác, nên đặc tính tạo tác có mặt theo nghĩa trực tiếp, và do đó sự bao gồm trong uẩn được nhận.

Yadi evaṃ kathaṃ phasso phassapañcake vuttoti?

If so, how is contact mentioned in the group of five contact factors?

Nếu vậy, làm thế nào mà xúc (phassa) được nói đến trong nhóm năm pháp xúc?

‘‘Phassapaccayā vedanā (vibha. 225), phuṭṭho vedeti, phuṭṭho sañjānātī’’tiādivacanato (saṃ. ni. 4.93) vedanā saññā cetanā viññāṇanti imesaṃ arūpakkhandhānaṃ uddesaṭṭhāne ṭhatvā tesaṃ paccayassapi uddisitukāmatāya phasso tattha vutto.

From statements such as ‘‘Dependent on contact is feeling, one feels when touched, one perceives when touched,’’ contact is mentioned there due to the desire to also mention its cause, standing in the place of designation for these immaterial aggregates: feeling, perception, volition, and consciousness.

Xúc được nói đến ở đó vì mong muốn nêu ra nhân duyên của thọ (vedanā), tưởng (saññā), tác ý (cetanā) và thức (viññāṇa) – những uẩn vô sắc này – tại nơi nêu ra chúng, theo các lời dạy như: "Do xúc duyên thọ" (Vibha. 225), "Khi đã xúc chạm thì thọ, khi đã xúc chạm thì tưởng" (Saṃ. Ni. 4.93), v.v.

Dubbalāti sakavisayepi parāyattabhāveneva pavattanato dubbalā.

Weak means weak because they operate dependently even in their own domain.

Yếu kém (dubbalā) nghĩa là yếu kém vì chúng hoạt động theo sự phụ thuộc vào người khác ngay cả trong đối tượng riêng của chúng.

Adhimokkho hi samādhissa paribyattabhāve paribyattabhāvato samādhāyattavutti, manasikāropi cetanāya paribyattabhāvato cetanāyattavuttīti parāyattāva te honti.

For resolution, being manifest in the manifest state of concentration, operates dependently on concentration. Attention, being manifest in the manifest state of volition, operates dependently on volition. Thus, they are dependent.

Quyết định (adhimokkha) có sự hoạt động phụ thuộc vào định (samādhi) vì nó trở nên rõ ràng khi định rõ ràng. Tác ý (manasikāra) cũng có sự hoạt động phụ thuộc vào tác ý (cetanā) vì nó trở nên rõ ràng khi tác ý rõ ràng. Do đó, chúng luôn phụ thuộc vào người khác.

1301

73. Manasī ca kāroti manasikāro ca.

73. And mental formation means attention.

73. Manasī ca kāro nghĩa là và tác ý (manasikāra).

Manasikārasaddassa hi atthamattasandassanavasena gāthābandhasukhatthaṃ asamāsaniddeso, dīghakaraṇaṃ, majjhe ca ca-saddavacananti.

For the word manasikāra, the dissociation of the compound, the lengthening, and the use of the word ca in the middle are for ease of versification, intending to show merely its meaning.

Ở đây, có sự không hợp nhất (asamāsa), kéo dài (dīghakaraṇa) và thêm từ "ca" ở giữa, nhằm mục đích làm cho bài kệ dễ đọc và chỉ để hiển thị ý nghĩa của từ manasikāra.

Tena munivarenāti sambandho.

It is connected as: by that eminent sage.

Nó liên quan đến "bởi vị thánh nhân" (tena munivarena).

1302

74-80. Paṭhamābhinipātattāti ārammaṇe phusanavasena paṭhamameva abhinipatanato.

74-80. Because of first impingement means because of first impinging on the object by way of touching.

74-80. Do sự tiếp cận đầu tiên (paṭhamābhinipātattā) nghĩa là do sự tiếp cận đầu tiên bằng cách xúc chạm đối tượng.

Sabbepi cetasikā cittāyattā cittakiriyabhāvena vuccantīti ‘‘cittassā’’ti vuttaṃ.

All mental factors are called dependent on citta, by way of being operations of citta. Thus, ‘‘of citta’’ is stated.

Tất cả các tâm sở (cetasika) đều phụ thuộc vào tâm (citta), được gọi là các hành động của tâm (cittakiriyabhāva), nên đã nói "của tâm" (cittassā).

Kirāti arucisūcanaṃ.

Indeed indicates dissatisfaction.

Kirā là biểu thị sự không hài lòng.

Evaṃ mahāsaṃghikamataṃ dassetvā idāni tameva vitthāretuṃ ‘‘phusitvā panā’’tiādi vuttaṃ.

Having thus presented the view of the Mahāsaṅghikas, it is now said ‘‘Having touched, however...’’ and so forth, to elaborate on it.

Sau khi trình bày quan điểm của Đại Tăng (Mahāsaṃghika), bây giờ để giải thích rõ hơn, đã nói "phusitvā panā", v.v.

Mahāsaṃghikā hi ‘‘paṭhamaṃ phasso ārammaṇaṃ phusati, atha tena phuṭṭhaṃ dutiyaṃ vedanā vediyati, evaṃ etehi phuṭṭhaveditaṃ tatiyaṃ saññā sañjānāti, tehi pana phuṭṭhaveditasaññāte catutthaṃ cetanāya sampayuttadhamme abhisandahatī’’tiādinā vadanti.

For the Mahāsaṅghikas say, ‘‘First, contact impinges on the object. Then, feeling feels what has been impinged upon by it. In this way, perception perceives what has been impinged upon and felt by these. Then, volition coordinates the associated phenomena, impinged upon, felt, and perceived by these,’’ and so forth.

Thật vậy, các vị Đại Tăng nói rằng: "Đầu tiên, xúc (phassa) xúc chạm đối tượng; sau đó, thọ (vedanā) thứ hai thọ cảm cái đã được xúc chạm đó; như vậy, tưởng (saññā) thứ ba tưởng tri cái đã được xúc chạm và thọ cảm đó; và tác ý (cetanā) thứ tư tạo tác các pháp đồng sinh với cái đã được xúc chạm, thọ cảm và tưởng tri đó", v.v.

Balavapaccayattāti yathā pāsādaṃ patvā thambhā sesadabbasambhārānaṃ balavapaccayā, evamesa yasmā sesasampayuttānaṃ balavapaccayo, tasmāti attho.

Because of being a strong condition means that just as pillars are strong conditions for other building materials when constructing a palace, so too, because this (contact) is a strong condition for other associated factors, that is the meaning.

Do là nhân duyên mạnh mẽ (balavapaccayattā) nghĩa là, giống như các cột trụ là nhân duyên mạnh mẽ cho các vật liệu xây dựng còn lại khi xây một tòa nhà, tương tự, vì xúc là nhân duyên mạnh mẽ cho các pháp đồng sinh còn lại, nên có ý nghĩa như vậy.

Tasmāti hetunigamanaṃ.

Therefore is the conclusion of the reason.

Tasmā là kết luận lý do.

1303

Saheva cāti ca-saddo aṭṭhānappayutto, so ‘‘cittajāna’’nti imassa anantaraṃ daṭṭhabbo.

And simultaneously – the word ca is used in an inappropriate place; it should be understood immediately after ‘‘cittajānaṃ’’ (those born of citta).

Saheva cā – từ ca được dùng không đúng chỗ, nó nên được hiểu là đứng sau "cittajānaṃ".

Kasmā?

Why?

Vì sao?

Cittānaṃ, cittajānañca ekuppādādibhāvena saheva pavattitoti evamettha padasambandho veditabbo.

Because cittas and those born of citta occur simultaneously, sharing a common origin, and so forth. Thus, the connection of words here should be understood.

Vì các tâm (citta) và các pháp do tâm sinh (cittaja) hoạt động đồng thời với sự sinh khởi đồng thời, v.v. Như vậy, sự liên kết của các từ ở đây nên được hiểu.

Idanti idaṃ yathāvuttavidhānaṃ, evaṃ ‘‘paṭhamābhinipātattā’’ti kāraṇaṃ pariharitvā idāni ‘‘balavapaccayattā’’ti idaṃ pariharanto āha ‘‘balava…pe… dissatī’’ti.

This refers to this method described above. Having thus refuted the reason ‘‘because of first impingement,’’ he now refutes this ‘‘because of being a strong condition’’ saying, ‘‘strong…—it is not seen’’.

Idaṃ – điều này là sự sắp xếp đã nói. Như vậy, sau khi bác bỏ lý do "do sự tiếp cận đầu tiên" (paṭhamābhinipātattā), bây giờ bác bỏ điều "do là nhân duyên mạnh mẽ" (balavapaccayattā), và nói "balava…pe… dissatī".

Ca-saddo avadhāraṇe, neva dissatīti attho.

The word ca is for emphasis; the meaning is it is certainly not seen.

Từ ca là để nhấn mạnh, nghĩa là "không hề thấy".

Sesadhammānampi hi sahajātapaccayabhāvassa sādhāraṇattā tasseva balavapaccayabhāve na kiñci kāraṇaṃ dissatīti.

For since being a co-nascent condition is common to other phenomena as well, no reason is seen for that (contact) alone to be a strong condition.

Vì sự đồng sinh nhân duyên (sahajātapaccaya) là phổ biến cho các pháp khác, nên không có lý do gì để thấy rằng chỉ xúc là nhân duyên mạnh mẽ.

Yadi sabbamidamakāraṇaṃ, kathañcarahi phasso paṭhamaṃ vuttoti āha ‘‘desanākkamato’’tiādi.

If all this is without reason, then how is contact mentioned first? He says ‘‘by the order of teaching’’ and so forth.

Nếu tất cả điều này là không có lý do, vậy làm thế nào mà xúc lại được nói đến đầu tiên? Câu trả lời là "theo thứ tự thuyết giảng" (desanākkamato), v.v.

‘‘Vedanā hoti, phasso hoti, saññā hoti, phasso hoti, cetanā hoti, phasso hoti, cittaṃ hoti, phasso hoti, vedanā hoti, saññā hoti, cetanā hoti, vitakko hotī’’tiādīhi āharitumpi vaṭṭeyya, desanāvārena pana phassova paṭhamaṃ vuttoti veditabbo.

One might also derive it from ‘‘There is feeling, there is contact, there is perception, there is contact, there is volition, there is contact, there is citta, there is contact, there is feeling, there is perception, there is volition, there is initial application,’’ and so forth. But it should be understood that contact is mentioned first by way of the order of teaching.

Cũng có thể dẫn chứng từ các lời dạy như "thọ sinh, xúc sinh, tưởng sinh, xúc sinh, tác ý sinh, xúc sinh, tâm sinh, xúc sinh, thọ sinh, tưởng sinh, tác ý sinh, tầm sinh", v.v. Nhưng nên hiểu rằng xúc được nói đến đầu tiên theo cách thuyết giảng.

Yathā cettha, evaṃ sesadhammesupi pubbāparakkamo nāma na pariyesitabbo.

Just as here, so too in the case of other phenomena, a specific sequence of before and after should not be sought.

Giống như ở đây, trong các pháp còn lại cũng không nên tìm kiếm thứ tự trước sau.

Vacanatthalakkhaṇādīhīti vacanatthato ca lakkhaṇādito ca.

By word-meaning, characteristic, etc. means both by word-meaning and by characteristic, etc.

Vacanatthalakkhaṇādīhi nghĩa là từ ý nghĩa của từ và từ đặc tính, v.v.

1304

Phusatīti kattuniddeso.

Touches is an agentive statement.

Phusati là chủ cách.

Tattha kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva, phusanti etena vāti phasso.

The reason for it has been stated below. Or, it is contact because they touch by means of it.

Lý do đã được nói ở dưới. Phasso là cái mà nhờ đó người ta xúc chạm.

Sampayuttadhammā hi ārammaṇe pavattamānā taṃ phusanalakkhaṇena phassena phusantā viya honti, ārammaṇaphusanamattaṃ vā phassotipi sādhanattayampi yujjateva.

For associated phenomena, when operating on an object, seem to touch it by means of contact, which has the characteristic of touching. Or, the mere touching of an object is also contact. Thus, all three derivations are appropriate.

Các pháp đồng sinh khi hoạt động trên đối tượng thì giống như đang xúc chạm đối tượng đó bằng xúc, có đặc tính xúc chạm. Hoặc xúc là sự xúc chạm đối tượng. Cả ba cách chứng minh đều hợp lý.

Phusanaṃ lakkhaṇametassāti phusanalakkhaṇo, vedanāya paccayabhāvaṭṭhena ārammaṇaphusanalakkhaṇoti attho.

Having the characteristic of touching means that touching is its characteristic; it means having the characteristic of touching an object by way of being a condition for feeling.

Đặc tính của nó là xúc chạm, nên phusanalakkhaṇo, nghĩa là đặc tính xúc chạm đối tượng theo nghĩa là nhân duyên của thọ.

Saṃghaṭṭanarasoti manodvāre cittārammaṇānaṃ saṃghaṭṭanato saṃghaṭṭanakicco.

The function of impingement means having the function of impingement due to the impingement of citta and objects at the mind-door.

Saṃghaṭṭanaraso nghĩa là chức năng va chạm (saṃghaṭṭana) do sự va chạm của tâm và đối tượng tại ý môn (manodvāra).

Ayañhi ārammaṇe anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ cittamārammaṇañca ghaṭṭeti.

For this (contact), even though not clinging to the object, impinges on the citta and the object, like a rūpa on the eye, or a sound on the ear.

Xúc này, mặc dù không bám víu vào đối tượng, nhưng vẫn va chạm tâm và đối tượng, giống như sắc va chạm mắt, và âm thanh va chạm tai.

Pañcadvāresu vā vatthārammaṇasaṃghaṭṭanena sampajjatīti saṃghaṭṭanasampattiko phasso ‘‘saṃghaṭṭanaraso’’ti vutto.

Or, contact, which attains impingement due to the impingement of the base and the object in the five doors, is called ‘‘having the function of impingement’’.

Hoặc xúc "saṃghaṭṭanaraso" được nói đến là sự thành tựu của sự va chạm (saṃghaṭṭanasampattiko) do sự va chạm của căn và đối tượng tại năm môn.

Yathā ‘‘dve pāṇī vajjeyyu’’ntiādīsu pāṇimhi ghaṭṭanaṃ tabbisesabhūtā rūpadhammā, evaṃ cittassa ārammaṇe saṃghaṭṭanaṃ tabbisesabhūto eko cetasikadhammo daṭṭhabbo.

Just as in phrases like ‘‘two hands should strike,’’ the striking in the hand is a specific type of rūpa-phenomena, so too the impingement of citta on an object should be seen as a specific type of one mental factor.

Giống như trong các câu nói "hai bàn tay vỗ vào nhau", v.v., sự va chạm trên bàn tay là các pháp sắc đặc biệt của nó, tương tự, sự va chạm của tâm trên đối tượng nên được xem là một pháp tâm sở đặc biệt của nó.

Tiṇṇaṃ sannipātasaṅkhātassa attano kāraṇassa vasena paveditattā sannipātapaccupaṭṭhāno.

Because it is declared as having its own cause, which is the convergence of three, it is manifested as convergence (sannipātapaccupaṭṭhāna).

Vì được biểu hiện theo cách nguyên nhân của chính nó, tức là sự hợp nhất của ba yếu tố, nên nó có sự biểu hiện là sự hợp nhất (sannipātapaccupaṭṭhāna).

‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425; saṃ. ni 2.4.60; kathā. 465) hi vacanato cakkhurūpaviññāṇādīnaṃ tiṇṇaṃ sannipātavasena gahetabbatāya upaṭṭhānato sannipātasaṅkhātassa kāraṇassa vasena upaṭṭhānamassāti upaṭṭhānaṭṭhena paccupaṭṭhānena sannipātapaccupaṭṭhānatā vuttā.

For, by the statement, “Depending on the eye and forms, eye-consciousness arises; the meeting of the three is contact” (MN 1.204, 400; 3.421, 425; SN 2.4.60; Kathāvatthu 465), because it is manifested as the convergence of the three, such as eye, form, and consciousness, and because it is manifested as having the cause which is called convergence, its manifestation in the sense of manifestation is stated as manifested as convergence (sannipātapaccupaṭṭhāna).

Bởi vì theo lời dạy: ‘‘Nương vào mắt và các sắc pháp mà nhãn thức sinh khởi; sự hòa hợp của ba yếu tố đó là xúc’’ (Ma. Ni. 1.204, 400; 3.421, 425; Tương Ưng Ni. 2.4.60; Kathāvatthu 465), nên sự biểu hiện của xúc được nói là sự biểu hiện là sự hợp nhất theo nghĩa biểu hiện của nó là nguyên nhân được gọi là sự hợp nhất, do sự biểu hiện của nó được chấp nhận theo cách hợp nhất của ba yếu tố như mắt, sắc và nhãn thức.

‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti (vibha. 225) vacanato vedanā phalamassāti vedanāpaccupaṭṭhāno.

By the statement “Feeling is conditioned by contact” (Vibh. 225), feeling is its result, thus it is manifested as feeling (vedanāpaccupaṭṭhāna).

Theo lời dạy ‘‘Xúc duyên thọ’’ (Phân Tích 225), thọ là quả của nó, nên nó có sự biểu hiện là thọ (vedanāpaccupaṭṭhāna).

Tajjasamannāhārena ceva indriyena ca parikkhate visaye anantarāyeneva uppajjanato āpāthagatavisayapadaṭṭhāno.

Because it arises unimpededly in an object that is delimited by its appropriate application and by an faculty, it has an object that has come into range as its proximate cause (āpāthagatavisayapadaṭṭhāna).

Vì nó sinh khởi không gián đoạn trên đối tượng đã được chuẩn bị bởi sự chú tâm thích hợp và căn, nên nó có nhân cận là đối tượng đã đi vào phạm vi (āpāthagatavisayapadaṭṭhāna).

Ayañhi tassa phassassa kāraṇabhūto tadanurūpabhūto samannāhāroti tajjasamannāhārasaṅkhātena āvajjanena ceva cakkhādiindriyena ca yathākkamaṃ ārammaṇakaraṇatadabhimukhabhāvavasena parikkhate abhisaṅkhāte āpāthagateyeva visaye ekantena uppajjanato āpāthagato visayo padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ imassāti āpāthagatavisayapadaṭṭhāno.

This is because it arises absolutely in an object that has come into range, which is delimited or conditioned by appropriate application (which is its cause and suitable to it) – referring to advertence – and by the eye-faculty etc., respectively, in the sense of making it an object and of its facing it. Therefore, an object that has come into range is its proximate cause, thus it is āpāthagatavisayapadaṭṭhāna.

Thật vậy, sự chú tâm thích hợp, tức là sự chú ý tương ứng với xúc đó, và căn như mắt, v.v., đã chuẩn bị đối tượng theo cách làm cho nó trở thành đối tượng và hướng về đối tượng một cách tuần tự, nên nó sinh khởi một cách chắc chắn trên đối tượng đã đi vào phạm vi đã được chuẩn bị. Do đó, đối tượng đã đi vào phạm vi là nhân cận, tức là nguyên nhân gần của nó, nên nó có nhân cận là đối tượng đã đi vào phạm vi.

1305

Nanu cāyaṃ dhammo cetasiko, svāyaṃ arūpadhammo samāno kathaṃ phusanalakkhaṇo hotīti antolīnacodanaṃ manasi katvā tassā sodhanatthaṃ ‘‘arūpadhammopi samāno’’tiādi vuttaṃ.

Considering the implicit question, “Indeed, this dhamma is mental; how can it, being an immaterial dhamma, have the characteristic of touching?”, “even though it is an immaterial dhamma” and so on is stated to purify it.

Sau khi suy xét câu hỏi ẩn chứa: ‘‘Pháp này là tâm sở, pháp vô sắc này làm sao có đặc tính là sự tiếp xúc?’’ để làm rõ điều đó, đã nói ‘‘mặc dù là pháp vô sắc’’ v.v.

Tattha ‘‘phusanākāreneva pavattatī’’ti iminā arūpassāpi sato tassa dhammassa ayaṃ sabhāvoti dasseti.

There, by “it proceeds only in the manner of touching”, it shows that this is the nature of that dhamma, even though it is immaterial.

Ở đây, với câu ‘‘chỉ vận hành theo cách tiếp xúc’’, cho thấy rằng đây là bản chất của pháp đó, mặc dù nó là vô sắc.

Sā ca tassa phusanākārappavatti ambilaṃ ambapakkādiṃ khādantaṃ passantassa parassa kheḷuppattiparaṃ bādhiyamānaṃ disvā dayālukassa sarīrakampanaṃ, rukkhasākhagge duṭṭhitaṃ purisaṃ disvā bhūmiyaṃ ṭhitassa purisassa jaṅghacalanaṃ, pisācādibhāyitabbaṃ disvā ūrupatthambhoti evamādi viya daṭṭhabbā.

And that proceeding of it in the manner of touching should be understood like the trembling of the body of a compassionate person on seeing another person bothered by salivation arising when seeing someone eating sour mangoes etc.; like the shaking of the legs of a man standing on the ground when seeing a man standing precariously at the top of a tree branch; or like the stiffening of the thighs on seeing something frightful like a goblin; and so on.

Và sự vận hành theo cách tiếp xúc đó nên được hiểu như sau: sự run rẩy thân thể của người có lòng từ bi khi thấy người khác bị đau khổ tột cùng do nước bọt tiết ra khi nhìn thấy người đang ăn xoài chua hoặc trái cây tương tự; sự rung chân của người đứng dưới đất khi thấy người đứng trên ngọn cây; sự cứng đùi khi thấy những thứ đáng sợ như quỷ sứ, v.v.

Soti so yathāvuttalakkhaṇādiko phasso.

That (so) means that contact (phassa) with the characteristics described.

Nó (so) là xúc với đặc tính đã nói trên.

1306

Sundaranti sukhavedanāsampayuttattā pasatthaṃ.

Excellent (sundaraṃ) means praiseworthy because it is conjoined with pleasant feeling.

Tốt đẹp (sundaraṃ) là đáng khen ngợi vì tương ưng với lạc thọ.

Manoti viññāṇaṃ.

Mind (mano) means consciousness.

Ý (mano) là thức.

Sumanassa bhāvoti sumanasaṅkhātassa viññāṇassa bhāvo.

The state of being happy (sumanassa bhāvo) means the state of consciousness called happy.

Trạng thái của tâm hoan hỷ (sumanassa bhāvo) là trạng thái của thức được gọi là tâm hoan hỷ.

Yvāyaṃ saddappavattinibandhano attho, so somanassaṃ.

That meaning, which is dependent on the usage of the word, is joy (somanassa).

Ý nghĩa này, dựa trên sự vận hành của từ, chính là hỷ (somanassa).

Somanassavedanāsampayuttattā hi sumana-saddo tasmiṃ viññāṇe pavattati.

For the word sumana is used in relation to that consciousness because it is conjoined with joyful feeling.

Thật vậy, từ ‘‘sumana’’ được dùng cho thức đó vì nó tương ưng với hỷ thọ.

Vedena anubhavanākārena ayitaṃ pavattaṃ vedayitaṃ, taṃ lakkhaṇamassāti vedayitalakkhaṇā.

That which is experienced, that which has proceeded in the manner of experiencing by feeling, is vedayita. This is its characteristic, thus having the characteristic of experiencing (vedayitalakkhaṇā).

Cái được trải nghiệm, tức là cái đã vận hành theo cách trải nghiệm, là vedayita. Nó có đặc tính đó nên là có đặc tính là sự trải nghiệm (vedayitalakkhaṇā).

Iṭṭhassa iṭṭhākāratova anubhavanaṃ kiccamassāti iṭṭhākārānubhavanarasā.

Its function is the experience of what is desirable, solely in the manner of being desirable, thus having the function of experiencing in the manner of the desirable (iṭṭhākārānubhavanarasā).

Nó có phận sự là trải nghiệm đối tượng đáng ưa theo cách đáng ưa, nên nó có phận sự là trải nghiệm theo cách đáng ưa (iṭṭhākārānubhavanarasā).

Sā hi sabhāvato iṭṭhamārammaṇaṃ iṭṭhavasena, itarañca iṭṭhākāreneva anubhavati, tattha iṭṭhākārānubhavanaṃ kusalākusalacittasampayuttavedanāya labbhati tassā aniṭṭhassapi kappanāvasena iṭṭhākārena gahaṇato, sabhāvato pana iṭṭhānubhavanaṃ abyākatacittasampayuttāyapi labbhati tassā vipallāsaggāhābhāvato.

For it naturally experiences a desirable object as desirable, and other things in the manner of being desirable. The experience in the manner of being desirable is obtained by feeling conjoined with wholesome or unwholesome consciousness, because it grasps even what is undesirable in the manner of being desirable by supposition. However, the natural experience of the desirable is obtained even by feeling conjoined with undeterminate consciousness, because it is free from erroneous grasping.

Thật vậy, tự nhiên nó trải nghiệm đối tượng đáng ưa theo cách đáng ưa, và trải nghiệm đối tượng khác theo cách đáng ưa. Ở đây, sự trải nghiệm theo cách đáng ưa được tìm thấy trong thọ tương ưng với tâm thiện hoặc bất thiện, vì thọ đó chấp thủ ngay cả cái không đáng ưa theo cách đáng ưa do sự tưởng tượng. Còn sự trải nghiệm tự nhiên cái đáng ưa thì được tìm thấy ngay cả trong thọ tương ưng với tâm vô ký, vì thọ đó không có sự chấp thủ sai lầm.

‘‘Rājā viya subhojanarasa’’nti iminā imaṃ dīpeti – phassassa phusanamattameva hoti, saññāya sañjānanamattameva, cetanāya sañcetanāmattameva, viññāṇassa vijānanamattameva, ekaṃsato pana issaravatāya sāmibhāvena vedanāva ārammaṇarasaṃ anubhavati, rājā viya sūdakārena sampāditasubhojanarasanti.

By “like a king tasting fine food”, this is illuminated: Contact merely touches, perception merely perceives, volition merely intends, consciousness merely cognizes. But feeling, exclusively, by its sovereign power, by its proprietorship, experiences the savor of the object, like a king tasting fine food prepared by a cook.

Với câu ‘‘như vị ngon của món ăn ngon của vua’’, điều này được làm rõ: xúc chỉ là sự tiếp xúc, tưởng chỉ là sự nhận biết, tư chỉ là sự tác ý, thức chỉ là sự nhận thức. Nhưng một cách tuyệt đối, thọ là cái trải nghiệm vị ngon của đối tượng với tư cách là chủ nhân, như vua trải nghiệm vị ngon của món ăn ngon do đầu bếp chuẩn bị.

Assādīyatīti assādo, sukhavedanā.

That which is relished is relish (assādo), which is pleasant feeling.

Cái được thưởng thức là sự thưởng thức (assādo), tức là lạc thọ.

Tenāha bhagavā – ‘‘yaṃ, bhikkhave, pañcupādānakkhandhe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, pañcupādānakkhandhesu assādo’’ti.

Therefore, the Blessed One said: “Monks, that pleasure and joy which arises conditioned by the five aggregates of clinging, this, monks, is called the relish in the five aggregates of clinging.”

Do đó, Đức Thế Tôn đã nói: ‘‘Này các tỳ khưu, cái lạc và hỷ nào sinh khởi do duyên năm uẩn chấp thủ, này các tỳ khưu, cái đó được gọi là sự thưởng thức trong năm uẩn chấp thủ’’.

Cetosannissitattā cetasi bhavo assādoti cetasikaassādo, tathā paccupaṭṭhātīti cetasikaassādapaccupaṭṭhānā.

Because it is based on the mind, relish that exists in the mind is mental relish (cetasika assādo). It is manifested in that way, thus manifested as mental relish (cetasikaassādapaccupaṭṭhānā).

Vì nó nương tựa vào tâm, nên sự thưởng thức có trong tâm là sự thưởng thức thuộc về tâm (cetasikaassādo). Nó biểu hiện như vậy, nên nó có sự biểu hiện là sự thưởng thức thuộc về tâm (cetasikaassādapaccupaṭṭhānā).

Passaddhakāyo sukhaṃ vediyatīti āha ‘‘passaddhipadaṭṭhānā’’ti.

It is said that one whose body is tranquil experiences pleasure, thus “having tranquility as its proximate cause (passaddhipadaṭṭhānā)”.

Vì thân được an tịnh thì trải nghiệm lạc, nên nói ‘‘có nhân cận là sự an tịnh (passaddhipadaṭṭhānā)’’.

Idaṃ pana nirāmisasomanassavasena veditabbaṃ.

This, however, should be understood in the sense of unworldly joy.

Tuy nhiên, điều này nên được hiểu theo nghĩa hỷ vô nhiễm.

1307

Nīlādibhedassa ārammaṇassa sañjānanaṃ tameva saññaṃ katvā jānanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti sañjānanalakkhaṇā.

The cognition of an object, such as blue and so on, by making that same cognition its characteristic, is its characteristic, thus having the characteristic of cognizing (sañjānanalakkhaṇā).

Nó có đặc tính là sự nhận biết đối tượng có nhiều loại như xanh, v.v., tức là sự nhận biết đó là tưởng, nên nó có đặc tính là sự nhận biết (sañjānanalakkhaṇā).

Paccābhiññāṇakaraṇarasāti pati abhiññāyati etenāti paccābhiññāṇaṃ, tadevetanti puna paccābhiññāṇanimittaṃ saṇṭhānādiko ākāro, tassa karaṇaraso kiccamassāti paccābhiññāṇakaraṇarasā.

Having the function of recognition (paccābhiññāṇakaraṇarasā): That by which something is recognized again is recognition (paccābhiññāṇa). That which is the same as that is the distinguishing mark of recognition again, which is a shape or form. Its function is making that, thus paccābhiññāṇakaraṇarasā.

Có phận sự là tạo ra sự nhận ra lại (paccābhiññāṇakaraṇarasā): cái được nhận ra lại bởi cái này là sự nhận ra lại (paccābhiññāṇa). Cái đó là như vậy, tức là dấu hiệu để nhận ra lại lần nữa, là hình thức như hình dáng, v.v. Nó có phận sự là tạo ra điều đó, nên nó có phận sự là tạo ra sự nhận ra lại.

Sā hi uppajjamānā pacchā sañjānanassa kāraṇabhūtaṃ saṇṭhānādikaṃ ākāraṃ gahetvā uppajjatīti.

For when it arises, it arises having grasped a shape or form etc., which is the cause for subsequent cognition.

Thật vậy, khi nó sinh khởi, nó sinh khởi sau khi nắm giữ hình thức như hình dáng, v.v., là nguyên nhân của sự nhận biết sau này.

Idañca nimittakārikāya nimittena sañjānantiyā ca sabbāya samānasaññāya yojetabbaṃ.

And this should be applied to all perceptions that act as distinguishing marks and that cognize by distinguishing marks.

Điều này nên được kết hợp với tất cả các tưởng tạo ra dấu hiệu và nhận biết bằng dấu hiệu.

Nimittena sañjānantīpi hi puna aparāya saññāya ca sañjānanassa nimittaṃ karotīti.

For even one that cognizes by a distinguishing mark also makes a distinguishing mark for subsequent cognition by another perception.

Thật vậy, ngay cả tưởng nhận biết bằng dấu hiệu cũng tạo ra dấu hiệu cho sự nhận biết bằng một tưởng khác sau này.

Tañca kusalākusalakiriyājavanasaññaṃ dhuraṃ katvā veditabbaṃ.

And that should be understood with wholesome, unwholesome, and functional impulsion (javana) perception as the primary.

Và điều đó nên được hiểu khi lấy tưởng trong các tâm tốc hành thiện, bất thiện, và duy tác làm chủ yếu.

Taṃ panetaṃ abhiññāṇakaraṇaṃ kathaṃ daṭṭhabbanti āha ‘‘vaḍḍhakissa abhiññāṇakaraṇamivā’’ti.

And how is that act of distinguishing to be seen? It says “like the distinguishing act of a carpenter”.

Và sự tạo ra sự nhận biết đó nên được xem như thế nào? Nên nói ‘‘như sự tạo ra sự nhận biết của người thợ mộc’’.

Yathā vaḍḍhakissa dārūsu ‘‘idaṃ uddhaṃ, idaṃ adho’’ti evaṃ pacchā sañjānanapaccayabhūtassa saññāṇassa karaṇaṃ, evamassā puna sañjānanapaccayanimittakaraṇanti vuttaṃ hoti.

Just as a carpenter's act of making a distinguishing mark on wood, saying, “This is the top, this is the bottom,” which is a condition for later cognition; so, it is said to be the act of making a distinguishing mark as a condition for subsequent cognition.

Như đối với người thợ mộc, việc tạo ra dấu hiệu để nhận biết sau này các loại gỗ như ‘‘cái này trên, cái này dưới’’, thì cũng vậy, đối với tưởng này, là việc tạo ra dấu hiệu để nhận biết lại sau này.

Hatthidassakaandho viya ‘‘idameva sacca’’nti saññāya yathāgahitanimittavasena abhinivesakaraṇato yathā…pe… paccupaṭṭhānā.

Because it clings in accordance with the grasped distinguishing mark, saying, “Only this is true,” like a blind man describing an elephant, it is manifested as clinging to the perceived mark (yathā...pe... paccupaṭṭhānā).

Vì nó tạo ra sự chấp thủ theo dấu hiệu đã nắm giữ, như người mù sờ voi nói ‘‘chỉ cái này là thật’’, nên nó có sự biểu hiện là như… v.v… (yathā…pe… paccupaṭṭhānā).

Etena saññāya ākāraggahaṇaṃ katvā ṭhitassa diṭṭhiādīnaṃ uppajjanato akusalasaññāya anurūpavasena phalapaccupaṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti.

By this, it is shown that for unwholesome perception, a manifestation of results arises appropriately, because wrong views and so on arise from grasping forms and remaining fixed on them.

Với điều này, đã chỉ ra sự biểu hiện của quả theo cách tương ứng với tưởng bất thiện, do các tà kiến, v.v., sinh khởi khi tưởng đã nắm giữ hình thức.

Atha vā abhinivesakaraṇanti ‘‘idameva sacca’’nti saññābhinivesamattameva, tasmā upaparikkhābhāvena yathāgahitanimittavasena abhinivesākārena upaṭṭhānato ākārapaccupaṭṭhānaṃ vuttaṃ.

Alternatively, “clinging (abhinivesakaraṇa)” means merely clinging to the perception, saying, “Only this is true.” Therefore, the manifestation of forms is stated because it manifests in the manner of clinging to the grasped distinguishing mark due to the absence of investigation.

Hoặc sự tạo ra sự chấp thủ chỉ là sự chấp thủ của tưởng ‘‘chỉ cái này là thật’’. Do đó, do sự biểu hiện theo cách chấp thủ theo dấu hiệu đã nắm giữ mà không có sự xem xét kỹ lưỡng, nên đã nói sự biểu hiện là hình thức.

Tiṇapurisakesu migapotakānaṃ ‘‘purisā’’ti uppannasaññā viya avikappasabhāvattā yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā.

Because its nature is undifferentiated, like the perception of "men" that arises in deer fawns regarding bundles of grass, it has a visible object as its proximate cause (yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā).

Vì nó có bản chất không phân biệt, như tưởng ‘‘người’’ sinh khởi đối với các con nai con trong bụi cỏ, nên nó có nhân cận là đối tượng đã biểu hiện như thế nào (yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā).

Ettha ca ñāṇavippayuttasaññāya ākāraggahaṇavasena uppajjanakāle cittaṃ abbohārikaṃ saññānugatikaṃ hoti.

Here, at the time of arising, when consciousness is disjoined from knowledge and grasps forms, the consciousness follows perception and is not decisive.

Ở đây, khi tâm sinh khởi theo cách nắm giữ hình thức của tưởng không tương ưng với tuệ, thì tâm đó không có sự phân biệt rõ ràng, mà đi theo tưởng.

Ñāṇasampayutte citte pana sasambhārapathaviyā anugatā sesadhātuyo viya saññācittañca abbohārikaṃ ñāṇānugatikaṃ hoti.

But in consciousness conjoined with knowledge, perception and consciousness, like the other elements accompanied by the element of earth, follow knowledge and are not decisive.

Còn trong tâm tương ưng với tuệ, thì tưởng và tâm không có sự phân biệt rõ ràng, mà đi theo tuệ, như các yếu tố còn lại đi theo đất có đầy đủ vật chất cấu thành.

1308

Abhisandahatīti pabandhati pavatteti, ‘‘gaṇhatha gaṇhathā’’ti vadantī viya sampayuttadhamme ārammaṇe payojeti, sakasakakicce ca paṭṭhapetīti attho.

It connects (abhisandahati) means it links, it impels; it causes the conjoined dhammas to apply to the object as if saying, “Take it, take it!”; and it establishes them in their respective functions.

Abhisandahati nghĩa là liên kết, làm cho vận hành, tức là nó thúc đẩy các pháp tương ưng vào đối tượng như thể nói ‘‘hãy nắm giữ, hãy nắm giữ’’, và thiết lập chúng vào phận sự riêng của chúng.

Cetayitalakkhaṇāti niddokkantassa pabuddhakkhaṇe sambhamappavatti viya cetaso ussāhatāva lakkhaṇā.

Having the characteristic of intending (cetayitalakkhaṇā): It has as its characteristic the striving of the mind, like the agitated activity of a sleepy person when he suddenly awakens.

Có đặc tính là sự tác ý (cetayitalakkhaṇā) là sự nỗ lực của tâm có đặc tính như sự vận hành vội vã khi tỉnh giấc sau khi ngủ say.

Atha vā ‘‘abhisandahatī’’ti vuttattā payojanalakkhaṇātveva attho.

Alternatively, since “it connects (abhisandahati)” is stated, the meaning is simply having the characteristic of applying.

Hoặc, vì đã nói ‘‘abhisandahati’’, nên ý nghĩa là có đặc tính là sự thúc đẩy.

Āyūhanarasāti cetasikairiyanarasā, payogarasāti vuttaṃ hoti.

'Āyūhanarasā' means the characteristic of mental exertion; it is said to be the characteristic of application.

Bản chất của sự thúc đẩy có nghĩa là bản chất của sự nỗ lực tâm sở, được gọi là bản chất của sự vận dụng.

Kusalākusalakiriyājavanasampayuttāyayeva panetaṃ labbhati.

This is indeed found only in conjunction with wholesome, unwholesome, and functional impulsion.

Tuy nhiên, điều này chỉ được tìm thấy cùng với các tâm tốc hành thiện và bất thiện.

Saṃvidahanapaccupaṭṭhānāti ‘‘tvaṃ idaṃ karohī’’ti vicārentī viya hotīti vicāraṇapaccupaṭṭhānā.

'Saṃvidahanapaccupaṭṭhānā' means the manifestation of arranging, like deliberating, "You do this!" Thus, it is the manifestation of deliberation.

Biểu hiện của sự sắp đặt có nghĩa là biểu hiện của sự suy xét, giống như đang suy nghĩ "ngươi hãy làm điều này".

Etāya hi pavattamānāya sabbepi sampayuttadhammā yathā sakiccapasutā honti, teneva hesā sakiccaparakiccasādhikā vuttā.

For when it occurs, all associated phenomena become engaged in their respective functions. Therefore, it is called 'achieving its own and others' tasks'.

Vì khi điều này hoạt động, tất cả các pháp tương ưng đều hoạt động theo chức năng của riêng chúng, do đó nó được gọi là hoàn thành chức năng của chính mình và chức năng của người khác.

Jeṭṭhasisso pare sajjhāyane uyyojento sayampi sajjhāyati.

A senior student, while encouraging others to recite, also recites himself.

Vị đệ tử trưởng lão vừa khuyến khích người khác tụng niệm, vừa tự mình tụng niệm.

Tasmiñhi sajjhāyituṃ āraddhe sesasissāpi sajjhāyanti.

For when he begins to recite, the remaining students also recite.

Khi vị ấy bắt đầu tụng niệm, các đệ tử còn lại cũng tụng niệm theo.

Mahāvaḍḍhakismimpi vaḍḍhakikammaṃ kātuṃ āraddhe itarepi karonti yevāti āha ‘‘jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakiādayo viyā’’ti.

Similarly, when a master carpenter begins to do carpentry work, the others also do it. Thus, it is said: 'like a senior student, a master carpenter, and so forth'.

Cũng vậy, khi một vị thợ mộc trưởng lão bắt đầu làm công việc của thợ mộc, những người khác cũng làm theo, do đó có câu "giống như đệ tử trưởng lão, thợ mộc trưởng lão, v.v.".

Ādi-saddena jeṭṭhantevāsikādīnaṃ gahaṇaṃ.

By the word 'ādi' (and so forth), senior disciples, etc., are included.

Bằng từ "v.v." là chỉ sự bao gồm các vị đệ tử trưởng lão, v.v.

1309

Yathāpaccayaṃ pavattamānānaṃ dhammānaṃ natthi kāci vasavattitāti vasavattibhāvanivāraṇatthaṃ ‘‘vitakkanaṃ vitakko’’ti vuttaṃ.

To prevent the idea that phenomena occurring dependently have no mastery, it is stated: 'thinking is vitakka'.

Để ngăn chặn sự lệ thuộc, vì không có sự lệ thuộc nào đối với các pháp hoạt động tùy theo duyên, nên có câu "sự suy tư là tầm".

Ūhanaṃ ārammaṇassa parikappanaṃ, tasmiṃ abhiniropananti vā vuttaṃ hoti.

Ūhana means conceiving the object, or it is said to be focusing on it.

Hay nói cách khác, sự suy xét là sự phỏng định đối tượng, hay sự đặt tâm vào đối tượng.

Yasmā cittaṃ vitakkabalena ārammaṇaṃ abhiruḷhaṃ viya hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘ārammaṇe cittassa abhiniropanalakkhaṇo’’ti.

Since the mind, by the power of vitakka, is as if mounted on the object, it is said: 'its characteristic is the mind's focusing on the object'.

Vì tâm giống như đã được đặt vào đối tượng nhờ sức mạnh của tầm, nên có câu "có đặc tính là đặt tâm vào đối tượng".

Yathā hi koci gāmavāsī puriso rājavallabhaṃ, taṃsambandhinaṃ mittaṃ vā nissāya rājagehaṃ ārohati anupavisati, evaṃ vitakkaṃ nissāya cittaṃ ārammaṇaṃ ārohati.

Just as a villager, relying on a royal favorite or a friend connected to him, enters the royal palace, so the mind, relying on vitakka, mounts the object.

Giống như một người dân làng nhờ một người thân cận của vua, hoặc một người bạn có quan hệ với vua mà có thể vào cung vua, thì tâm cũng nhờ tầm mà được đặt vào đối tượng.

Yadi evaṃ kathaṃ avitakkacittaṃ ārammaṇaṃ ārohati, na hi dvipañcaviññāṇadutiyajjhānādike vitakko upalabbhati, yassa balena taṃ ārammaṇaṃ ārohati, tasmā sabhāvato bhāvanābalena tattha anuppajjanako?

If so, how does a mind without vitakka mount the object? For in the five pairs of consciousnesses and the second jhāna, etc., vitakka is not found, by whose power it would mount the object. Therefore, is it naturally absent there due to the power of development?

Nếu vậy, làm thế nào mà tâm không có tầm lại được đặt vào đối tượng? Vì tầm không được tìm thấy trong nhị ngũ thức (dvipañcaviññāṇa) hoặc nhị thiền, v.v., nhờ sức mạnh của tầm mà tâm được đặt vào đối tượng, vậy làm sao mà nó không phát sinh ở đó do bản chất và sức mạnh của sự tu tập?

Saccaṃ, tampi vitakkabalena ārohati.

True, that too mounts by the power of vitakka.

Đúng vậy, tâm đó cũng được đặt vào đối tượng nhờ sức mạnh của tầm.

Yathā hi so puriso paricayena tena vināpi nirāsaṅko rājagehaṃ pavisati, evaṃ paricayena vitakkena vināpi avitakkacittaṃ ārammaṇaṃ ārohati.

Just as that person, through familiarity, fearlessly enters the royal palace even without him, so too, through familiarity, a mind without vitakka mounts the object.

Giống như người đó, do quen thuộc, không chút nghi ngờ mà vào cung vua mà không cần người kia, thì tâm không có tầm cũng được đặt vào đối tượng nhờ sự quen thuộc.

Paricayoti cettha santāne abhiṇhaṃ pavattacittabhāvanāsaṅkhāto paricayo.

Here, 'paricaya' (familiarity) means familiarity in the continuum, consisting of the mind's frequent occurrence.

Ở đây, sự quen thuộc là sự quen thuộc được tính bằng sự tu tập tâm liên tục trong dòng tâm thức.

Vitakkassa hi santāne abhiṇhaṃ pavattassa vasena cittassa ārammaṇābhirohanaṃ ciraparicitaṃ, tena taṃ cittaṃ kadāci vitakkena vināpi tattha vattateva.

For the mind's mounting on the object, by means of the frequent occurrence of vitakka in the continuum, is long familiar; therefore, that mind sometimes operates there even without vitakka.

Vì sự đặt tâm vào đối tượng của tâm đã quen thuộc lâu dài do tầm liên tục hoạt động trong dòng tâm thức, nên đôi khi tâm đó vẫn hoạt động ở đó mà không cần tầm.

Yathā taṃ ñāṇasahitaṃ hutvā sammasanavasena ciraparicitaṃ kadāci ñāṇarahitampi sammasanavasena pavattati, yathā vā kilesasahitaṃ hutvā pavattaṃ sabbaso kilesarahitampi paricayena kilesavāsanāvasena pavattati, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.

Just as something that has become accompanied by knowledge and, through contemplation, is long familiar, sometimes operates through contemplation even without knowledge; or just as something that has occurred accompanied by defilements continues to occur, even completely free from defilements, through familiarity with the latent tendencies of defilements; this should be understood similarly.

Giống như sự quán xét, khi có trí tuệ, đã quen thuộc lâu dài, đôi khi vẫn hoạt động theo cách quán xét mà không có trí tuệ; hoặc giống như sự hoạt động cùng với phiền não, đôi khi vẫn hoạt động do sự quen thuộc theo dấu vết phiền não mà hoàn toàn không có phiền não, thì điều này cũng nên được hiểu tương tự.

1310

Atha vā dvipañcaviññāṇaṃ avitakkampi vatthārammaṇaghaṭṭanassa balavatāya, dutiyajjhānādīni ca heṭṭhimaheṭṭhimabhāvanāya balavatāya ārammaṇaṃ ārohatīti.

Alternatively, the five pairs of consciousnesses, even without vitakka, mount the object due to the strength of impingement by the sense-base and object; and the second jhāna, etc., mount due to the strength of the previous lower development.

Hoặc là, nhị ngũ thức, dù không có tầm, cũng được đặt vào đối tượng do sức mạnh của sự va chạm mạnh giữa căn và cảnh, và nhị thiền, v.v., cũng được đặt vào đối tượng do sức mạnh của sự tu tập các tầng thiền thấp hơn.

Ādito, abhimukhaṃ vā hananaṃ paharaṇamattaṃ āhananaṃ, parito, parivattetvā vā hananaṃ visesena paharaṇaṃ pariyāhananaṃ, taṃ kiccamassāti āhananapariyāhananaraso.

Striking at the beginning, or facing it, is mere striking (āhanana); striking all around, or turning around and striking, is striking specially (pariyāhanana). Its function is that; hence, 'āhananapariyāhananaraso'.

Sự đập mạnh từ đầu, hoặc đập mạnh về phía trước, là sự va chạm đơn thuần, sự đập mạnh xung quanh, hoặc đập mạnh bằng cách xoay tròn, là sự va chạm đặc biệt, sự va chạm và xoay tròn, đó là chức năng của nó, nên gọi là bản chất của sự va chạm và xoay tròn.

Tathā hi tena yogāvacaro ārammaṇaṃ vitakkāhataṃ vitakkapariyāhataṃ karotīti vuccati.

Thus, it is said that through it, the yogi makes the object struck by vitakka, powerfully struck by vitakka.

Thật vậy, nhờ tầm, hành giả làm cho đối tượng bị tầm va chạm và xoay tròn.

Ānayanaṃ cittassa ārammaṇe upanayanaṃ, ākaḍḍhanaṃ vā, tathā hutvā paccupaṭṭhānamassāti ānayanapaccupaṭṭhāno.

Leading (ānayana) is bringing the mind to the object, or pulling it. Its manifestation is becoming so; hence, 'ānayanapaccupaṭṭhāno'.

Sự dẫn dắt là sự đưa tâm đến đối tượng, hoặc sự kéo tâm, và sự biểu hiện như vậy là biểu hiện của sự dẫn dắt.

1311

Tenāti tena vicārena karaṇabhūtena, hetubhūtena vā cittaṃ ārammaṇe vicarati anuvicarati, avicāracittassa pana avitakkacitte vuttānusārena pavatti veditabbā.

'By it' means that by that deliberation as the instrumental cause, or as the reason, the mind moves about and wanders over the object. However, the occurrence of a mind without vicāra should be understood in the same way as for a mind without vitakka.

Nhờ đó có nghĩa là nhờ sự suy xét đó làm công cụ, hoặc làm nguyên nhân, tâm suy xét, theo dõi đối tượng; còn đối với tâm không có suy xét, sự hoạt động của nó nên được hiểu theo cách đã nói về tâm không có tầm.

Vicaraṇaṃ anusañcaraṇaṃ anuparigamanaṃ.

'Vicaraṇa' is wandering along, moving around, exploring.

Sự suy xét là sự đi theo, sự theo dõi.

Svāyaṃ viseso santānamhi labbhamāno javanasantāne pākaṭo hotīti daṭṭhabbo.

This distinction, though found in the continuum, is evident in the impulsion-continuum.

Sự khác biệt này, khi được tìm thấy trong dòng tâm thức, nên được hiểu là rõ ràng trong dòng tâm tốc hành.

Esa nayo sesesupi.

The same method applies to the rest.

Điều này cũng đúng với những điều còn lại.

Ārammaṇassa anumajjanaṃ anumasanaṃ parimajjanamassa lakkhaṇanti ārammaṇānumajjanalakkhaṇo.

The characteristic of running over the object is its re-examining, its smoothing out; hence, 'ārammaṇānumajjanalakkhaṇo'.

Sự xoa nắn đối tượng, sự xoa bóp, sự xoa dịu là đặc tính của nó, nên gọi là có đặc tính là xoa nắn đối tượng.

Tathā hi vicāro parimajjanahattho viya, saṃsaraṇahattho viyāti vuccati.

Thus, vicāra is spoken of as like a polishing hand, like a roaming hand.

Thật vậy, suy xét được gọi là giống như bàn tay xoa dịu, giống như bàn tay vuốt ve.

Tatthāti ārammaṇe.

'Tattha' means on the object.

Ở đó có nghĩa là ở đối tượng.

Sahajātānaṃ anuyojanaṃ ārammaṇe anuvicaraṇasaṅkhātaanumajjanavasena veditabbaṃ.

The conjoining of co-arisen phenomena should be understood as the re-examining, which is wandering over the object.

Sự gắn kết của các pháp đồng sinh nên được hiểu là sự xoa nắn, tức là sự theo dõi đối tượng.

Dhammānañhi sabhāvavinimuttā kāci kiriyā nāma natthi.

Indeed, there is no action apart from the nature of phenomena.

Thật vậy, không có bất kỳ hành động nào tách rời bản chất của các pháp.

Tathāgahetabbākāro bodhaneyyajanānurodhena paramatthato ekasabhāvopi sabhāvadhammo pariyāyavacanehi visayasamāropitarūpehi bahūhi pakārehi pakāsīyati.

The manner in which it should be taken, for the benefit of those to be awakened, is that even though a natural phenomenon is ultimately of one nature, it is expounded in many ways by various terms and forms superimposed according to the object.

Hình thức được nắm giữ như vậy, để phù hợp với những người có thể được giác ngộ, dù bản chất tối hậu là một, nhưng pháp bản chất được giải thích bằng nhiều cách thông qua các từ ngữ gián tiếp và các hình thức được gán cho đối tượng.

Evañhi so suṭṭhu pakāsito hotīti.

For thus it is well expounded.

Vì như vậy, nó được giải thích một cách rõ ràng.

Anupabandhapaccupaṭṭhānoti ārammaṇe cittassa avicchinnassa viya pavattipaccupaṭṭhāno.

'Anupabandhapaccupaṭṭhāno' means the manifestation of the mind's continuous occurrence, as it were, on the object.

Biểu hiện của sự liên tục có nghĩa là biểu hiện của sự hoạt động không gián đoạn của tâm trên đối tượng.

Tathā hi so anusandhānatāti niddiṭṭho.

Thus, it is described as perseverance.

Thật vậy, nó được chỉ ra là sự tiếp nối.

1312

Ettha ca vicārato oḷārikaṭṭhena tasseva pubbaṅgamaṭṭhena paṭhamaghaṇṭābhiravo viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko, anuravo viya anusañcaraṇaṃ vicāro.

Here, vitakka is the first impact of the mind, like the first clang of a bell, being coarser than vicāra and preceding it; vicāra is like the after-sound, the wandering along.

Ở đây, tầm là sự đặt tâm vào đối tượng ban đầu, giống như tiếng chuông đầu tiên, thô tháo hơn so với suy xét và là tiền thân của nó; suy xét là sự theo dõi, giống như tiếng vang.

Yathā hi ghaṇṭābhighātajo paṭhamābhiravo anuravato oḷāriko, pubbaṅgamo ca hoti, evaṃ ārammaṇābhiropanaṭṭhena vitakko oḷāriko, pubbaṅgamo viya ca hoti.

Just as the first clang from a bell-strike is coarser and precedes the after-sound, so vitakka, in terms of mounting the object, is coarser and is like a predecessor.

Thật vậy, giống như tiếng chuông đầu tiên do va chạm chuông thì thô tháo hơn và là tiền thân của tiếng vang, thì tầm, về mặt đặt tâm vào đối tượng, cũng thô tháo hơn và giống như tiền thân.

Tato sukhumaṭṭhena anumajjanasabhāvena ca ghaṇṭānuravo viya anupabandho vicāro.

Then, vicāra is subtle and continuous, like the after-sound of a bell, due to its nature of re-examining.

Sau đó, suy xét là sự liên tục, giống như tiếng vang của chuông, về mặt vi tế và bản chất xoa nắn.

Vipphāravā cettha vitakko cittassa paṭhamuppattikāle cittassa paripphandanabhūto ākāse uppatitukāmassa sakuṇassa pakkhavikkhepo viya, padumābhimukhapāto viya ca gandhānubandhacetaso bhamarassa.

Here, vitakka is expansive, like the flapping of a bird's wings eager to take flight in the sky, or like the initial plunge of a bee drawn by scent towards a lotus, representing the mind's agitation at its first arising.

Ở đây, tầm là sự lan tỏa, là sự dao động của tâm vào thời điểm tâm khởi lên lần đầu, giống như sự vỗ cánh của chim muốn bay lên không trung, hoặc giống như sự lao xuống của con ong về phía hoa sen với tâm bám vào mùi hương.

Santavutti vicāro cittassa nātiparipphandanabhāvo, ākāse uppatitassa sakuṇassa pakkhappasāraṇaṃ viya, padumassa uparibhāge paribbhamanaṃ viya ca padumābhimukhapatitassa bhamarassa.

Vicāra is calm in its function, the mind's not excessively agitated state, like the spreading of a bird's wings after taking flight in the sky, or like the circling of a bee above a lotus after having plunged towards it.

Suy xét là sự hoạt động êm dịu, là trạng thái tâm không dao động quá mức, giống như sự dang cánh của chim đã bay lên không trung, hoặc giống như sự bay lượn trên hoa sen của con ong đã lao xuống về phía hoa sen.

Āgamaṭṭhakathāyaṃ pana vipariyāyena āgataṃ.

However, in the Commentaries of the Āgama, it is presented conversely.

Tuy nhiên, trong Chú giải của các kinh điển, nó được trình bày theo cách ngược lại.

Tathā ca vuttaṃ dukanipātaṭṭhakathāyaṃ –

And so it is said in the Commentary on the Dukanipāta—

Và như đã nói trong Chú giải Dukanipāta –

1313

‘‘Ākāse gacchato mahāsakuṇassa ubhohi pakkhehi vātaṃ gahetvā pakkhe sannisīdāpetvā gamanaṃ viya ārammaṇe cetaso abhiniropanabhāvena pavatto vitakko, vātaggahaṇatthaṃ pakkhe phandāpayamānassa gamanaṃ viya anumajjanabhāvena pavatto vicāro’’ti.

"Vitakka, occurring as the mind's focusing on the object, is like a large bird flying in the sky, taking the wind with both wings and then settling them to fly; vicāra, occurring as re-examining, is like flapping the wings to catch the wind while flying."

"Tầm hoạt động với bản chất đặt tâm vào đối tượng, giống như một con chim lớn đang bay trên không trung, lấy gió bằng cả hai cánh rồi hạ cánh xuống; suy xét hoạt động với bản chất xoa nắn, giống như sự bay của chim đang vỗ cánh để lấy gió".

1314

Tampi anupabandhena pavattiyaṃ yujjati.

That too is fitting in terms of continuous occurrence.

Điều đó cũng phù hợp với sự hoạt động liên tục.

Tathā hi upacāre, appanāyaṃ vā santānena pavattiyaṃ vitakko niccalo hutvā ārammaṇaṃ anupavisitvā viya pavattati, na paṭhamābhinipāte viya pākaṭo hotīti.

For in access concentration or absorption, when occurring in a continuum, vitakka occurs as if it has entered the object, becoming steady, and is not evident as in the first impact.

Thật vậy, trong cận định hoặc an định, khi hoạt động liên tục, tầm hoạt động như thể đã đi vào đối tượng một cách vững chắc, không rõ ràng như trong sự đặt tâm ban đầu.

1315

Pinayatīti kāyacittaṃ appeti, vaḍḍheti vā.

'Pinayati' means it satisfies, or it nourishes, the body and mind.

Pinayati có nghĩa là làm cho thân và tâm được thỏa mãn, hoặc làm cho chúng phát triển.

Sampiyāyanalakkhaṇāti ārammaṇaṃ kallato gahaṇalakkhaṇā.

'Sampiyāyanalakkhaṇā' means its characteristic is taking the object as agreeable.

Có đặc tính là làm hài lòng có nghĩa là có đặc tính là nắm giữ đối tượng một cách tốt đẹp.

Pīṇanarasāti kāyacittānaṃ paribrūhanakiccā.

'Pīṇanarasā' means its function is strengthening the body and mind.

Bản chất của sự làm thỏa mãn là chức năng làm cho thân và tâm được nuôi dưỡng.

Pharaṇarasāti paṇītarūpehi kāyassa byāpanarasā, attanā sampayuttacittasamuṭṭhānehi rūpehi sakalarūpakāyabyāpanaṃ karotīti vuttaṃ hoti.

'Pharaṇarasā' means its characteristic is pervading the body with refined forms; it is said to cause the pervasion of the entire physical body with forms arisen from the mind associated with it.

Bản chất của sự lan tỏa là bản chất của sự lan rộng khắp thân thể bằng các sắc pháp vi tế, có nghĩa là nó làm cho toàn bộ thân sắc được lan tỏa bởi các sắc pháp do tâm tương ưng với nó sinh ra.

Na hi aññathā imissā pharaṇaṃ hoti, dhammānaṃ abyāpāratāya kesaggamattampi saṅkamanābhāvato.

For its diffusion does not occur otherwise, as there is no shifting even a hair's breadth due to the non-intermingling of phenomena.

Sự lan tỏa của nó không thể khác được, vì các pháp không có sự trộn lẫn, không có sự xen lẫn dù chỉ bằng một sợi tóc.

Udaggabhāvo odagyaṃ.

The state of being elated is elation (odagya).

Trạng thái hân hoan là odagyaṃ (hân hoan).

1316

Ekaṃ ārammaṇaṃ aggametassāti ekaggaṃ, cittaṃ, yena pana dhammena yogato taṃ ekaggaṃ nāma hoti, so ekaggabhāvo.

The mind is "one-pointed" (ekagga) because its object is singular. The phenomenon by virtue of which it becomes one-pointed is one-pointedness (ekaggabhāvo).

Tâm có một đối tượng là chính yếu nên gọi là ekaggaṃ (nhất tâm). Pháp nào khiến tâm trở thành nhất tâm, thì đó là ekaggabhāvo (trạng thái nhất tâm).

So pana cittasseva hoti, na yassa kassacīti āha ‘‘cittassa ekaggabhāvo’’ti, nivāte dīpasikhāya ṭhiti viya cittassa ṭhitīti vuttaṃ hoti.

And since it belongs only to the mind, and not to anything else, it is said "the mind's one-pointedness". It is said to be the mind's steadfastness, like the steady flame of a lamp in a windless place.

Điều đó chỉ thuộc về tâm, không phải của bất cứ ai khác, nên nói “cittassa ekaggabhāvo” (trạng thái nhất tâm của tâm). Tức là sự an trụ của tâm giống như ngọn đèn trong nơi không gió.

Visārassa byaggabhāvassa paṭipakkho sabhāvo avisāro, na visārābhāvamattaṃ, taṃ imassa lakkhaṇanti āha ‘‘avisāralakkhaṇo’’ti.

The opposite of dispersion, or distraction, is the characteristic of non-dispersion (avisāro), not merely the absence of dispersion. That is its characteristic, hence it is called "characterized by non-dispersion".

Sabhāvo (bản chất) đối nghịch với trạng thái phân tán (byaggabhāva) của sự phân tán (visāra) là không phân tán (avisāra), không chỉ đơn thuần là sự không có phân tán. Điều đó là đặc tính của nó, nên nói “avisāralakkhaṇo” (có đặc tính không phân tán).

Avikkhepo sampayuttadhammānaṃ avikkhittatā, avisārāvikkhepānaṃ samādhānabhāvato atthato visesābhāvepi samukhena, sampayuttamukhena ca ubhayaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.

Non-distraction (avikkhepo) is the undistracted state of the associated phenomena. Although there is no essential difference between non-dispersion and non-distraction, both are stated, from the perspective of their congruence and from the perspective of associated phenomena, respectively.

Avikkhepo (không xao động) là sự không xao động của các pháp tương ưng. Mặc dù không có sự khác biệt về ý nghĩa giữa không phân tán (avisāra) và không xao động (avikkhepa) do chúng cùng là trạng thái định, nhưng cần hiểu rằng cả hai được nói đến theo khía cạnh đối tượng và khía cạnh các pháp tương ưng.

Avūpasamalakkhaṇassa vikkhepassa paṭipakkhatāya cittassa upasamanākārena paccupaṭṭhātīti upasamapaccupaṭṭhāno.

Since it is the opposite of distraction, which is characterized by non-pacification, it manifests as the pacification of the mind, hence manifesting as pacification (upasamapaccupaṭṭhāno).

Do đối nghịch với sự xao động (vikkhepa) có đặc tính không lắng dịu, nên nó hiện khởi dưới dạng sự lắng dịu của tâm, gọi là upasamapaccupaṭṭhāno (có sự hiện khởi là sự lắng dịu).

Visesatoti yebhuyyena.

"Mostly" (visesato) means generally.

Visesato (đặc biệt) là phần lớn.

Sukhavirahitopi hi atthi samādhīti so yebhuyyena sukhapadaṭṭhāno hoti.

Indeed, there is samādhi even without pleasure, but it generally has pleasure as its proximate cause.

Vì có định không có lạc, nên nó phần lớn có nơi phát sinh là lạc.

Atha vā visesatoti atisayena.

Alternatively, "mostly" means exceedingly.

Hoặc visesato (đặc biệt) là tột bậc.

‘‘Sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti (a. ni. 11.11) vacanato hi sukhaṃ samādhissa visesakāraṇaṃ sukhavirahitassapi tadupanissayeneva samijjhanato.

For, as it is said, "A mind that is happy becomes concentrated" (A. XI.11), pleasure is a special cause of samādhi, even if it is achieved by reliance on it even when devoid of pleasure.

Theo lời dạy “Tâm của người có lạc sẽ được định” (A.N. 11.11), lạc là nguyên nhân đặc biệt của định, vì định có thể thành tựu ngay cả khi không có lạc, nhưng với điều kiện là lạc làm nơi nương tựa.

1317

Saddahanti etāyāti kammaphalādisaddahanakiriyāya pavattamānānaṃ dhammānaṃ tattha ādhipaccabhāvena saddhāya paccayataṃ dasseti.

"They believe by this" (saddahanti etāyā) indicates that faith (saddhā) is a condition for phenomena that operate by the act of believing in karma and its fruits, by virtue of its dominance there.

Saddahanti etāyā (người ta tin tưởng nhờ nó) cho thấy đức tin (saddhā) là nhân duyên cho các pháp hoạt động trong hành động tin tưởng vào nghiệp và quả nghiệp, v.v., với vai trò chủ đạo.

Tassā hi dhammānaṃ tathā paccayabhāve sati taṃsamaṅgipuggalo ‘‘saddahatī’’ti voharīyati.

For when it is thus a condition for phenomena, the person endowed with it is spoken of as "one who believes".

Khi đức tin là nhân duyên cho các pháp như vậy, thì người có đức tin được gọi là “có niềm tin”.

Saddahanaṃ saddheyyavatthuno pattiyāyanaṃ, taṃ lakkhaṇametissāti saddahanalakkhaṇā.

Belief is the acceptance of what is to be believed. That is its characteristic, hence "characterized by belief (saddahanalakkhaṇā)".

Sự tin tưởng là sự chấp nhận đối tượng đáng tin. Điều đó là đặc tính của nó, nên gọi là saddahanalakkhaṇā (có đặc tính tin tưởng).

Kālusiyamalaṃ vidhametvā sampayuttānaṃ, puggalasseva vā pasādaṃ anāvilabhāvakāraṇaṃ kiccametissāti pasādanarasā.

Its function is the purification (pasādana) of the associated phenomena or of the person, by dispelling the defilement of turbidity, causing a state of clarity; hence it has "the function of clarifying (pasādanarasā)".

Nhiệm vụ của nó là làm cho các pháp tương ưng hoặc chính con người trở nên trong sạch, không vẩn đục, bằng cách loại bỏ sự vẩn đục (kālusiyamala). Nên gọi là pasādanarasā (có vị là sự làm trong sạch).

Yathā kathaṃ viyāti āha ‘‘udakappasādakamaṇi viyā’’ti.

How is it like? It is said "like a water-purifying gem".

Nó giống như cái gì? Nên nói “udakappasādakamaṇi viyā” (giống như viên ngọc làm trong nước).

Akālusiyapaccupaṭṭhānāti anāvilabhāvapaccupaṭṭhānā.

"Manifesting as non-turbidity (akālusiyapaccupaṭṭhānā)" means manifesting as a state of clarity.

Akālusiyapaccupaṭṭhānā (có sự hiện khởi là không vẩn đục) là có sự hiện khởi là sự trong sạch.

Ratanattayaṃ kammaṃ kammaphalañca saddheyyavatthu, taṃ imissā āsannakāraṇanti saddheyyavatthupadaṭṭhānā.

The Triple Gem, kamma, and the fruit of kamma are objects of faith; these are its proximate cause, hence "having objects of faith as its proximate cause (saddheyyavatthupadaṭṭhānā)".

Tam bảo, nghiệp và quả nghiệp là các đối tượng đáng tin. Điều đó là nguyên nhân gần của nó, nên gọi là saddheyyavatthupadaṭṭhānā (có nơi phát sinh là đối tượng đáng tin).

Na hi saddhāya avatthubhūtesu titthiyādīsu sā uppajjati.

For faith does not arise in external sects and so forth, which are not its proper objects.

Vì đức tin không sinh khởi nơi các ngoại đạo, v.v., những đối tượng không đáng tin.

Sā panāyaṃ kusaladhammānaṃ ādāne hattho viya, sabbasampattisampadāne vittaṃ viya, amatakasiphalaphalane bījaṃ viya ca daṭṭhabbā.

This faith should be seen as a hand in taking up wholesome phenomena, as wealth in achieving all prosperity, and as a seed in bearing the fruit of immortality.

Đức tin này cần được xem như bàn tay để nắm giữ các thiện pháp, như tài sản để ban tặng mọi sự thành tựu, và như hạt giống để ra trái cây bất tử.

‘‘Saddhāhattho, mahānāma, ariyasāvako, saddhīdha vittaṃ purisassa seṭṭhaṃ (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 184), saddhā bījaṃ tapo vuṭṭhī’’tiādivacanañhettha (saṃ. ni. 1.197; su. ni. 77) sādhakaṃ.

The sayings "A noble disciple, Mahānāma, has faith as his hand," "Faith is indeed the supreme wealth for a person here" (S.I.246; Sn. 184), and "Faith is the seed, austerity the rain" (S.I.197; Sn. 77) are corroborative here.

Lời dạy như “Này Mahānāma, thánh đệ tử có bàn tay là đức tin”, “Đức tin là tài sản quý nhất của con người ở đây” (S.N. 1.246; Sn. 184), “Đức tin là hạt giống, khổ hạnh là mưa” (S.N. 1.197; Sn. 77) là bằng chứng cho điều này.

1318

Saranti 237 etāyāti saraṇakiriyāya pavattamānānaṃ dhammānaṃ tattha ādhipaccabhāvena satiyā paccayataṃ dasseti.

"They remember by this" (saranti etāyā) indicates that mindfulness (sati) is a condition for phenomena that operate by the act of remembering, by virtue of its dominance there.

Saranti (người ta ghi nhớ nhờ nó) cho thấy niệm (sati) là nhân duyên cho các pháp hoạt động trong hành động ghi nhớ, với vai trò chủ đạo.

Tassā hi dhammānaṃ tathā paccayabhāve sati taṃsamaṅgipuggalo ‘‘saratī’’ti voharīyati.

For when it is thus a condition for phenomena, the person endowed with it is spoken of as "one who remembers".

Khi niệm là nhân duyên cho các pháp như vậy, thì người có niệm được gọi là “có niệm”.

Udake alābu viya pilavitvā gantuṃ adatvā pāsāṇassa viya niccalassa ārammaṇassa ṭhapanaṃ asammuṭṭhatākaraṇaṃ apilāpanaṃ, taṃ lakkhaṇamassāti apilāpanalakkhaṇā.

It prevents the object from floating away like a gourd in water, but rather establishes it immovably like a stone, preventing forgetfulness—this non-floating away is its characteristic, hence "characterized by non-floating away (apilāpanalakkhaṇā)".

Sự không trôi nổi (apilāpana) là sự giữ vững đối tượng bất động như hòn đá, không cho nó trôi đi như trái bầu trên mặt nước, tức là sự không quên lãng. Điều đó là đặc tính của nó, nên gọi là apilāpanalakkhaṇā (có đặc tính không trôi nổi).

Sā hi ārammaṇe daḷhaṃ patiṭṭhitattā esikā viya vuccati.

For being firmly established in the object, it is said to be like a pillar.

Vì nó an trụ vững chắc trên đối tượng, nên được ví như cột trụ.

Sammosapaccanīkakiccaṃ asammosaraso, na sammosābhāvamattaṃ.

The function of not forgetting (asammosaraso) is the opposite of confusion, not merely the absence of confusion.

Vị là sự không quên lãng (asammosaraso), tức là hành động đối nghịch với sự quên lãng, không chỉ đơn thuần là sự không có quên lãng.

‘‘Satārakkhena cetasā viharatī’’ti (a. ni. 10.20) vuttattā cetoguṇaratanahārakānaṃ kilesacorānaṃ nivāraṇato āha ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’ti.

Since it is said "He dwells with a guarded mind" (A. X.20), and it wards off the defiling thieves who steal the mind's precious gems, it is said to have "guarding as its manifestation (ārakkhapaccupaṭṭhānā)".

Vì được nói “Vị ấy sống với tâm được bảo vệ bởi niệm” (A.N. 10.20) và vì nó ngăn chặn những kẻ trộm phiền não, những kẻ đánh cắp châu báu thiện pháp của tâm, nên nói “ārakkhapaccupaṭṭhānā” (có sự hiện khởi là sự bảo vệ).

Tathā hesā cakkhudvārādirakkhanato dovāriko viyāti vuccati.

Thus it is said to be like a doorkeeper, guarding the eye-door and so forth.

Cũng vậy, nó được ví như người gác cổng vì bảo vệ các cửa giác quan như cửa mắt.

Paṭhamaṃ saññāya thiruppannabhāve pacchā satiyā patiṭṭhānabhāvato āha ‘‘thirasaññāpadaṭṭhānā’’ti.

Since perception (saññā) first establishes a firm impression, and mindfulness then takes its stand upon it, it is said to have "firm perception as its proximate cause (thirasaññāpadaṭṭhānā)".

Vì sau khi tưởng (saññā) sinh khởi kiên cố trước, niệm mới an trụ sau, nên nói “thirasaññāpadaṭṭhānā” (có nơi phát sinh là tưởng kiên cố).

Atha satisaññānaṃ kiṃ nānākaraṇanti?

Now, what is the difference between mindfulness and perception?

Vậy tưởng và niệm khác nhau ở điểm nào?

Saññā tāva paṭhamaṃ aggahitanimittaṃ sañjānāti, gahitanimitte puna paccābhiññāṇapaccayanimittaṃ karoti, paṭhamaṃ aggahite pana saññākiccaṃ appadhānaṃ hoti, sati pana paṭhamaṃ aggahitanimittampi sarati gahitanimittampi, gahitanimitte pana satikiccaṃ guṇabhūtaṃ hotīti idameva tāsaṃ nānattaṃ.

Perception first apprehends an ungrasped sign; then, in the case of a grasped sign, it makes it a sign for recognition. However, in the case of something ungrasped first, the function of perception is secondary. Mindfulness, however, remembers both an ungrasped sign and a grasped sign. But in the case of a grasped sign, the function of mindfulness is primary. This is their difference.

Tưởng trước tiên nhận biết đối tượng chưa được nắm bắt, sau đó tạo ra đối tượng làm nhân duyên cho sự nhận biết lại đối tượng đã được nắm bắt. Tuy nhiên, trong trường hợp đối tượng chưa được nắm bắt, hành động của tưởng là thứ yếu. Còn niệm thì ghi nhớ cả đối tượng chưa được nắm bắt lẫn đối tượng đã được nắm bắt. Tuy nhiên, trong trường hợp đối tượng đã được nắm bắt, hành động của niệm là chính yếu. Đây chính là sự khác biệt giữa chúng.

1319

Vīrabhāvoti yena vīriyena vīro nāma hoti, so dhammo.

"Heroic nature" (vīrabhāvo) refers to that phenomenon by virtue of which one is called heroic.

Vīrabhāvo (trạng thái anh hùng) là pháp mà nhờ nó người ta trở thành anh hùng.

Vīrānaṃ vā kammanti yena kammena vīro nāma hoti, taṃ vīrānaṃ kammaṃ nāma.

Or "the action of heroes" refers to that action by which one is called heroic.

Hoặc vīrānaṃ kamma (hành động của những người anh hùng) là hành động mà nhờ nó người ta trở thành anh hùng.

Vīriyaṃ panassa sādhakabhāvato tathā vuttaṃ.

And energy (vīriya) is thus called because it is an accomplishing factor.

Tuy nhiên, tinh tấn (vīriya) được nói như vậy vì nó là yếu tố thành tựu.

Dhammavinimuttaṃ vā kiñci kammaṃ natthīti vīriyameva kammabhāvena vuttanti daṭṭhabbaṃ.

Or it should be understood that there is no action separate from phenomena, so energy itself is spoken of as action.

Hoặc không có hành động nào tách rời khỏi các pháp, nên tinh tấn được nói đến như là hành động.

Vidhinā īretabbaṃ pavattetabbanti vā vīriyaṃ.

Or "energy (vīriya)" is that which should be set in motion or made to proceed appropriately.

Hoặc vīriyaṃ (tinh tấn) là điều cần được thúc đẩy, cần được vận hành một cách đúng đắn.

Ussāho taṃ taṃ kiccaṃ samārambho, parakkamo vā.

"Exertion (ussāho)" is the undertaking of various tasks, or effort.

Ussāho (sự cố gắng) là sự bắt đầu một công việc nào đó, hoặc là sự nỗ lực.

Upatthambhanaṃ pana sampayuttadhammānaṃ kosajjapakkhe patituṃ adatvā dhāraṇaṃ anubalappadānaṃ.

"Support (upatthambhanaṃ)", however, is the upholding and strengthening of associated phenomena, preventing them from falling into the side of laziness.

Upatthambhanaṃ (sự nâng đỡ) là sự duy trì, sự hỗ trợ các pháp tương ưng, không cho chúng rơi vào trạng thái lười biếng.

Sampayuttadhammānaṃ saṃsīdanabhāvanivārako dhammo, na saṃsīdanābhāvamattaṃ, asaṃsīdanabhāvena paccupaṭṭhātīti asaṃsīdanabhāvapaccupaṭṭhānaṃ.

It is the phenomenon that prevents the associated phenomena from slackening, not merely the absence of slackening; it manifests as a state of non-slackening, hence "manifesting as a state of non-slackening (asaṃsīdanabhāvapaccupaṭṭhānaṃ)".

Pháp ngăn chặn sự chùng xuống của các pháp tương ưng, không chỉ đơn thuần là sự không có chùng xuống, mà hiện khởi dưới dạng không chùng xuống, nên gọi là asaṃsīdanabhāvapaccupaṭṭhānaṃ (có sự hiện khởi là trạng thái không chùng xuống).

‘‘Saṃviggo yoniso padahatī’’ti (a. ni. 4.113) vacanato saṃvegapadaṭṭhānaṃ.

Since it is said, "Stirred, he strives with proper effort" (A. IV.113), it has "stirring as its proximate cause (saṃvegapadaṭṭhānaṃ)".

Theo lời dạy “Người có tâm xúc động nỗ lực một cách đúng đắn” (A.N. 4.113), nên nó là saṃvegapadaṭṭhānaṃ (có nơi phát sinh là sự xúc động).

Saṃvegoti cettha saṃvegamayaṃ ñāṇaṃ.

Here, "stirring (saṃvego)" means knowledge born of stirring.

Saṃvego (sự xúc động) ở đây là tuệ phát sinh từ sự xúc động.

Asaṃvegapubbikāya pana kusalakiriyāya vīriyārambhavatthupadaṭṭhānaṃ.

However, for wholesome actions not preceded by stirring, it has objects for the arousal of energy as its proximate cause.

Tuy nhiên, đối với hành động thiện không có sự xúc động trước đó, thì nó có nơi phát sinh là các đối tượng khởi đầu tinh tấn.

Tattha vīriyārambhavatthūni nāma –

Here, "objects for the arousal of energy" are:

Ở đây, vīriyārambhavatthūni (các đối tượng khởi đầu tinh tấn) là –

1320

‘‘Maggo gantabbo hoti, maggo gato.

"The path has to be traversed; the path has been traversed.

“Con đường cần phải đi, con đường đã đi.

Kammaṃ kātabbaṃ hoti, kammaṃ kataṃ.

Work has to be done; work has been done.

Công việc cần phải làm, công việc đã làm.

Appamattako ābādho uppanno hoti, gilānā vuṭṭhito hoti, aciravuṭṭhito gelaññā.

A slight illness has arisen; one has recovered from illness; one has recently recovered from illness.

Một căn bệnh nhỏ đã phát sinh, đã khỏi bệnh, vừa mới khỏi bệnh.

Gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto na labhati, lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ labhati…pe… pāripūri’’nti –

Having gone for alms in a village or town, one did not obtain it; one obtains enough coarse or fine food... and so on... abundance"—

Đi khất thực vào làng hay thị trấn mà không được, hoặc được đầy đủ thức ăn thô hay ngon…v.v… đầy đủ” –

1321

Evaṃ vuttāni etāni anurūpapaccavekkhaṇasahitāni aṭṭha vīriyārambhavatthūni, tammūlakāni vā paccavekkhaṇāni.

These eight objects for the arousal of energy, thus stated, together with appropriate reflections, or reflections rooted in them.

Tám đối tượng khởi đầu tinh tấn này, cùng với sự quán xét phù hợp với chúng, hoặc những sự quán xét có nguồn gốc từ chúng, đã được nói đến như vậy.

Ettha ca vitakko sampayuttadhamme ārammaṇaṃ āropeti.

Here, vitakka applies the associated phenomena to the object.

Ở đây, tầm (vitakka) đưa các pháp tương ưng vào đối tượng.

Cetanā te taṃtaṃkiccesu niyojeti.

Volition (cetanā) directs them to their respective tasks.

Tư (cetanā) sai khiến chúng thực hiện các công việc khác nhau.

Vīriyaṃ pana te saṃsīdituṃ adatvā ussāhetīti ayaṃ vitakkacetanāvīriyānaṃ viseso.

Energy, however, encourages them, preventing them from slackening. This is the distinction among vitakka, cetanā, and vīriya.

Còn tinh tấn (vīriya) thì thúc đẩy chúng, không cho chúng chùng xuống. Đây là sự khác biệt giữa tầm, tư và tinh tấn.

1322

Vijānanalakkhaṇāti visesena jānanalakkhaṇā, yathāsabhāvapaṭivedhalakkhaṇāti attho.

"Characterized by understanding (vijānanalakkhaṇā)" means characterized by special knowing, or penetrating according to reality.

Vijānanalakkhaṇā (có đặc tính nhận biết rõ ràng) là có đặc tính nhận biết một cách đặc biệt, tức là có đặc tính thấu triệt bản chất như thật.

Visayassa ārammaṇassa obhāsanaṃ pakāsanaṃ tappaṭicchādakasammohandhakārassa vidhamanatoti visayobhāsanaṃ, taṃ kiccamassāti visayobhāsanarasā.

The illumination or disclosure of the object (visaya), by dispelling the darkness of delusion that conceals it, is the illumination of the object. That is its function, hence it has "the function of illuminating the object (visayobhāsanarasā)".

Sự chiếu sáng (obhāsana) đối tượng là sự làm sáng tỏ, sự xua tan bóng tối si mê che phủ đối tượng. Điều đó là nhiệm vụ của nó, nên gọi là visayobhāsanarasā (có vị là sự chiếu sáng đối tượng).

Katthaci visaye asammuyhanākārena sammohapaṭipakkhatāya vā paccupaṭṭhānato sammohābhāvassa paccupaṭṭhānato vā asammohapaccupaṭṭhānā.

Since it manifests as non-confusion concerning any object, or as the opposite of delusion, or as the manifestation of the absence of delusion, it has "non-confusion as its manifestation (asammohapaccupaṭṭhānā)".

Do hiện khởi dưới dạng không si mê (asammoha) đối với đối tượng nào đó, hoặc do đối nghịch với si mê, hoặc do hiện khởi là sự không có si mê, nên gọi là asammohapaccupaṭṭhānā (có sự hiện khởi là không si mê).

1323

Attanā anupāletabbānaṃ sahajātadhammānaṃ anupālanaṃ jīvitassa byāpāro, tañca tesaṃ jīvananti taṃ tassa kāraṇabhāvaṃ purakkhatvā vuttaṃ ‘‘jīvanti tenā’’ti.

The function of life is the sustenance of co-arisen phenomena that are to be sustained by oneself. Since that is the life of those (phenomena), considering that as its cause, it is said: 'They live by it.'

Việc duy trì các pháp đồng sinh cần được tự mình duy trì là chức năng của sinh mạng, và đó là sự sống của chúng, nên với việc xem đó là nhân, đã nói “chúng sống nhờ nó”.

Rūpārūpajīvitindriyassa anurūpato lakkhaṇādikaṃ dassetuṃ ‘‘attanā avinibhuttāna’’nti vuttaṃ.

To show the characteristics and so forth of the rūpa- and arūpa-jīvitindriya in a suitable manner, it is said: 'of those not separable from oneself.'

Để chỉ ra đặc tính v.v. phù hợp với sắc-vô sắc sinh mạng quyền, đã nói “không thể tách rời khỏi nó”.

‘‘Sampayuttāna’’nti hi vuccamāne rūpadhammānaṃ sampayogābhāvato rūpajīvitindriyassa saṅgaho na siyā.

For if it were said 'of those associated,' the rūpa-jīvitindriya would not be included due to the absence of association with rūpa-phenomena.

Vì nếu nói “các pháp tương ưng”, thì do các sắc pháp không có sự tương ưng, nên sắc sinh mạng quyền sẽ không được bao gồm.

‘‘Avinibhuttāna’’nti pana vuttattā yāni avinibbhogarūpāni rūpajīvitindriyena saddhiṃ avinibhuttāni avisaṃsaṭṭhāni.

However, because it is said 'of those not separable,' it refers to those inseparable rūpas which are not separable from and not mixed with the rūpa-jīvitindriya.

Nhưng vì đã nói “không thể tách rời”, nên các sắc pháp không thể tách rời là những pháp không thể tách rời, không hòa lẫn với sắc sinh mạng quyền.

Ye ca arūpadhammā arūpajīvitindriyena sampayuttā, tesaṃ sabbesaṃ saṅgaho hotīti.

And all those arūpa-phenomena that are associated with the arūpa-jīvitindriya are included.

Và các vô sắc pháp tương ưng với vô sắc sinh mạng quyền, tất cả chúng đều được bao gồm.

Pavattanarasanti uppādato yāva bhaṅgā anupālanato antarā anivattanasabhāvasādhanena tesaṃ pavattanakiccaṃ.

The function of causing to continue means the act of causing them to continue by sustaining them from their arising until their dissolution, preventing their cessation in between.

Vị duy trì là chức năng duy trì của chúng, bằng cách chứng minh bản chất không ngừng nghỉ giữa chừng, từ khi sinh khởi cho đến khi hoại diệt, thông qua sự duy trì.

Keci pana ‘‘rūpajīvitindriyaṃ tesaṃ ṭhitikkhaṇato paṭṭhāya, arūpajīvitindriyaṃ uppādato paṭṭhāya pavattiyā paccayo’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ.

However, some say, 'The rūpa-jīvitindriya is a condition for their continuity from the moment of their duration, and the arūpa-jīvitindriya is a condition for continuity from the moment of their arising.' That is not appropriate.

Tuy nhiên, một số người nói rằng “sắc sinh mạng quyền là duyên cho sự duy trì của chúng kể từ sát-na tồn tại, vô sắc sinh mạng quyền là duyên cho sự duy trì kể từ khi sinh khởi”, điều đó không hợp lý.

Paṭṭhāne hi ‘‘abyākataṃ dhammaṃ paṭicca asaññasattānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca indriyapaccayaṃ kammapaccayasadisa’’nti asaññasattānaṃ indriyapaccayo kammapaccayasadisaṃ katvā vutto, tasmā rūpajīvitindriyampi uppādato paṭṭhāya paccayo hotīti daṭṭhabbaṃ.

For in the Paṭṭhāna, it is said, 'Regarding asaññasattas, conditioned by an undeterminable phenomenon, conditioned by one great element, the indriya condition is similar to the kamma condition,' thus the indriya condition for asaññasattas is stated as similar to the kamma condition. Therefore, it should be understood that the rūpa-jīvitindriya is also a condition from the moment of its arising.

Vì trong Paṭṭhāna đã nói “duyên quyền của các chúng sinh vô tưởng là tương tự duyên nghiệp, do nương một đại oai nghi vào pháp vô ký”, do đó duyên quyền của các chúng sinh vô tưởng được nói là tương tự duyên nghiệp, vậy nên sắc sinh mạng quyền cũng là duyên kể từ khi sinh khởi.

Uppādato yāva bhaṅgā ṭhapanato ṭhapanapaccupaṭṭhānaṃ.

Its manifestation as maintenance is due to its maintaining (phenomena) from arising until dissolution.

Sự duy trì từ khi sinh khởi cho đến khi hoại diệt là biểu hiện của sự duy trì.

Anupālanavasena yāpayitabbā pavattetabbā dhammā padaṭṭhānamassāti yāpayitabbadhammapadaṭṭhānaṃ.

Its proximate cause is the phenomena to be sustained because the phenomena to be sustained and made to continue by way of maintenance are its proximate cause.

Các pháp cần được duy trì, cần được vận hành theo cách duy trì là cận nhân của nó, nên là cận nhân của các pháp cần được duy trì.

Yadi evaṃ tesaṃ anupālanādisādhakaṃ, kathaṃ tesaṃ nirodho hoti.

If so, if it is the cause for their maintenance and so forth, how does their cessation occur?

Nếu vậy, nó là nhân duy trì v.v. của chúng, làm sao chúng có sự diệt tận?

Evañhi sabbakālaṃ ṭhātabbanti āha ‘‘santepi cā’’tiādi.

If it were so, they would have to exist at all times. So it says: 'Even if there is...' and so forth.

Nếu vậy, chúng sẽ tồn tại mãi mãi, nên đã nói “dù có” v.v.

Anupālanalakkhaṇādimhīti ādi-saddena pavattanarasādimeva saṅgaṇhāti.

In 'anupālanalakkhaṇādī' (the characteristic of sustenance, etc.), the word 'ādi' (etc.) includes the function of causing to continue and so forth.

Trong đặc tính duy trì v.v., từ v.v. bao gồm vị duy trì v.v.

Atthikkhaṇeyevāti attanā anupāletabbānaṃ, attano vā atthikkhaṇeyeva.

At the moment of existence refers to the moment of existence of phenomena to be sustained by oneself, or of oneself.

Trong sát-na tồn tại là trong sát-na tồn tại của các pháp cần được tự mình duy trì, hoặc của chính nó.

Udakanti taḷākagatajalaṃ, daṇḍagatajalaṃ vā.

Water refers to water in a pond or water on a stick.

Nước là nước trong ao, hoặc nước trong cây gậy.

Tattha taḷākagataudakassa gahaṇe attanā anupāletabbadhammānaṃ atthikkhaṇe anupālanaṃ sādhitaṃ hoti, daṇḍagatajalassa pana gahaṇe attano atthikkhaṇe anupālanaṃ.

In the case of taking water in a pond, the sustenance of phenomena to be sustained by oneself at the moment of their existence is accomplished. In the case of taking water on a stick, it is the sustenance of oneself at the moment of one's existence.

Ở đó, khi lấy nước trong ao, sự duy trì các pháp cần được tự mình duy trì trong sát-na tồn tại được chứng minh; còn khi lấy nước trong cây gậy, sự duy trì của chính nó trong sát-na tồn tại.

Attanā anuppāditadhamme kathaṃ pāletīti āha ‘‘dhāti viya kumāra’’nti.

How does it sustain phenomena not produced by itself? It says: 'Like a wet nurse (nursing) a child.'

Làm sao nó duy trì các pháp không do chính nó sinh khởi? Đã nói “như vú nuôi đối với trẻ nhỏ”.

Yadi sesadhammānaṃ pavattikāraṇena kenaci bhavitabbaṃ, jīvitassa pana kiṃ pavattikāraṇanti āha ‘‘sayaṃ…pe… pavattatī’’ti.

If there must be some cause for the continuity of other phenomena, what then is the cause for the continuity of life itself? It says: 'It continues... by itself...'

Nếu có một nguyên nhân nào đó cho sự duy trì của các pháp còn lại, vậy nguyên nhân duy trì của sinh mạng là gì? Đã nói “tự nó… v.v… duy trì”.

Yathā kathaṃ viyāti āha ‘‘niyāmako viyā’’ti.

How is that? It says: 'Like a helmsman.'

Như thế nào? Đã nói “như người điều khiển”.

Sopi attanā pavattitanāvāsambandhena pavattati.

He too continues by being connected to a boat that he himself makes to continue.

Người đó cũng duy trì thông qua mối liên hệ với con thuyền do chính mình điều khiển.

Yadi dhammānaṃ pavatti jīvitindriyapaṭibaddhaṃ, bhaṅgato uddhampi kiṃ pana pavattetīti āha ‘‘na bhaṅgato uddha’’nti.

If the continuity of phenomena is dependent on the jīvitindriya, what causes continuity even after dissolution? It says: 'Not after dissolution.'

Nếu sự duy trì của các pháp phụ thuộc vào sinh mạng quyền, vậy sau khi hoại diệt nó còn duy trì điều gì nữa? Đã nói “không sau khi hoại diệt”.

Kasmāti āha ‘‘attano ca pavattetabbānañca abhāvā’’ti.

Why? It says: 'Due to the absence of itself and of what is to be continued.'

Tại sao? Đã nói “do sự không tồn tại của chính nó và của các pháp cần được duy trì”.

Bhaṅgakkhaṇe pana kathanti āha ‘‘na bhaṅgakkhaṇe ṭhapetī’’ti.

What about at the moment of dissolution? It says: 'It does not maintain at the moment of dissolution.'

Vậy còn trong sát-na hoại diệt thì sao? Đã nói “không duy trì trong sát-na hoại diệt”.

1324

Yasmā pana lobhapaṭipakkho alobho hoti, ye dhammā tena sampayuttā, taṃsamaṅgino vā sattā, te na lubbhanti, sayampi kadāci na lubbhateva, atthato vā alubbhanākāro eva ca so hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘na lubbhanti tenā’’tiādi.

Since non-greed is the opposite of greed, and the phenomena associated with it, or beings endowed with it, do not crave, and it itself sometimes does not crave, or in essence, it is the state of not craving, therefore it is said: 'They do not crave by it' and so forth.

Vì không tham là đối nghịch của tham, các pháp tương ưng với nó, hoặc các chúng sinh có nó, họ không tham lam, tự nó cũng không bao giờ tham lam, hoặc về bản chất nó chính là trạng thái không tham lam, nên đã nói “chúng không tham lam nhờ nó” v.v.

Esa nayo ‘‘na dussanti tenā’’tiādīsupi.

This method applies to 'They are not averse by it' and so forth.

Nguyên tắc này cũng áp dụng cho “chúng không sân hận nhờ nó” v.v.

Alaggabhāvo ārammaṇaṃ nissāya pavattantassapi tattha anāsattatā.

Non-clinging means non-attachment to the object, even while existing depending on it.

Sự không dính mắc là sự không dính mắc vào đối tượng, mặc dù nó vận hành dựa vào đối tượng.

Tenāha ‘‘kamaladale jalabindu viyā’’ti.

Therefore, it says: 'Like a drop of water on a lotus leaf.'

Vì thế đã nói “như giọt nước trên lá sen”.

Apariggaho kassaci vatthuno mamattavasena asaṅgaho.

Non-appropriation means not gathering any object by way of 'mine.'

Sự không chiếm hữu là sự không tích lũy bất kỳ vật gì theo kiểu “của tôi”.

Muttabhikkhu viyāti khīṇāsavabhikkhu viya.

Like a liberated bhikkhu means like an Arahant bhikkhu.

Như vị Tỳ-khưu giải thoát là như vị Tỳ-khưu đã tận trừ các lậu hoặc.

So hi muttarāgattā katthaci mamāyanarahito hoti.

For he, being free from craving, is devoid of any sense of 'mine' in anything.

Vì vị ấy đã giải thoát khỏi tham ái nên không có sự “của tôi” vào bất cứ điều gì.

Anallīno bhāvo adhippāyo etassāti anallīnabhāvo.

Non-stickiness (anallīnabhāva) is its intention, the state of not adhering.

Sự không dính líu là ý nghĩa của trạng thái không dính líu.

Evañhi ‘‘asucimhi patitapuriso viyā’’ti upamāya sameti.

Thus, it aligns with the simile 'like a man fallen into filth.'

Nếu vậy thì nó tương tự với ví dụ “như người rơi vào chỗ ô uế”.

Yathā hi tassa purisassa satipi kāyena allīyane bhāvo anallīno, evaṃ alobhopi ārammaṇakaraṇavasena gahitepi ārammaṇe alaggabhāvena anallīnabhāvo anallīnākāroyeva pavattati.

Just as that man's disposition is non-sticky even if his body adheres, so too, non-greed, even when an object is grasped as an object, continues with a non-clinging, non-sticky disposition.

Thật vậy, dù thân người đó bị dính vào, nhưng trạng thái của người đó là không dính líu; tương tự, dù không tham được nắm giữ theo cách biến đối tượng thành đối tượng, nhưng nó vận hành với trạng thái không dính mắc, không dính líu.

Evaṃsabhāvo hi so dhammoti.

For such is the nature of that phenomenon.

Vì pháp đó có bản chất như vậy.

1325

Caṇḍikassa bhāvo caṇḍikkaṃ, pharusabhāvo, atthato pana kopoyeva, tappaṭipakkho apharusabhāvo acaṇḍikkaṃ.

The state of being fierce is fierceness, harshness; in essence, it is anger itself. Its opposite, the state of not being harsh, is non-fierceness.

Bản chất hung dữ là sự hung dữ, bản chất thô bạo, nhưng về bản chất chính là sự sân hận, đối nghịch của nó là bản chất không thô bạo, sự không hung dữ.

Avirodho aviggaho appaṭipakkho sabhāvo.

Non-opposition is a state of non-conflict, non-quarrel, non-antagonism.

Sự không mâu thuẫn là trạng thái không tranh chấp, không đối nghịch.

Āghātavinayanarasoti ettha āghāto nāma parassa attānaṃ, attano paraṃ uddissa, parasseva ca paraṃ uddissa pavatto upanāho balavakopo.

In 'āghātavinayanaraso' (the function of subduing resentment), āghāta (resentment) refers to strong anger, a lurking grudge, that arises with reference to another regarding oneself, or to oneself regarding another, or to another regarding another.

Trong vị loại bỏ sự sân hận này, sự sân hận là sự oán hận, sự sân hận mạnh mẽ phát sinh do hướng đến người khác, hướng đến chính mình, hoặc hướng đến người khác vì người khác.

Tassa vinayanaraso apanayanaraso.

Its function of subduing is the function of removing.

Vị loại bỏ nó là vị loại bỏ sự sân hận.

Sommabhāvo majjanavasena hilādaniyatā sītalabhāvo.

Gentleness is a state of pleasing coolness, by way of making tender.

Trạng thái hiền hòa là sự mát mẻ, dễ chịu do không bị khuấy động.

Tenāha ‘‘puṇṇacando viyā’’ti.

Therefore, it says: 'Like the full moon.'

Vì thế đã nói “như trăng rằm”.

1326

Kāyaduccarītādīhīti hetumhi karaṇavacanaṃ.

In 'kāyaduccarītādīhi' (by misconduct of body, etc.), the instrumental case signifies the cause.

Do các ác hạnh thân v.v. là cách nói về nhân trong trường hợp này.

Hirīyati lajjanākārena jigucchiyati.

Hirīyati (is ashamed) means to be disgusted in the manner of shame.

Hirīyati là ghê tởm theo cách hổ thẹn.

Tehiyevāti kāyaduccaritādīhiyeva.

By those very things means by bodily misconduct, etc.

Chính do chúng là chính do các ác hạnh thân v.v.

Ottappatīti ubbijjati.

Ottappati (is afraid of wrong) means to be agitated.

Ottappati là kinh hãi.

Hirī pāpe gūthe viya passantī jigucchatīti āha ‘‘pāpato jigucchanalakkhaṇā hirī’’ti.

Hirī is disgusted, seeing evil as if it were filth, so it says: 'Hirī is characterized by disgust at evil.'

Hirī ghê tởm tội lỗi như nhìn thấy phân, nên đã nói “Hirī có đặc tính ghê tởm tội lỗi”.

Ottappaṃ te uṇhaṃ viya passantaṃ tato uttasatīti vuttaṃ ‘‘uttāsalakkhaṇaṃ ottappa’’nti.

Ottappa is terrified by it, seeing it as if it were hot, so it is said: 'Ottappa is characterized by terror.'

Ottappa kinh hãi tội lỗi như nhìn thấy lửa nóng, nên đã nói “Ottappa có đặc tính kinh hãi”.

Ubhopi pāpānaṃ akaraṇarasāti lajjanākārena pāpānaṃ akaraṇarasā hirī, uttāsākārena ottappaṃ.

Both have the function of not committing evil: Hirī has the function of not committing evil by way of shame, and ottappa by way of terror.

Cả hai đều có vị không làm tội lỗi là Hirī có vị không làm tội lỗi theo cách hổ thẹn, Ottappa có vị không làm tội lỗi theo cách kinh hãi.

Pāpato saṅkocanapaccupaṭṭhānāti vuttappakāreneva pāpato saṅkocanākārena paccupaṭṭhānā.

Their manifestation is recoiling from evil means their manifestation is in the manner of recoiling from evil, in the way stated.

Biểu hiện của sự co rút khỏi tội lỗi là biểu hiện của sự co rút khỏi tội lỗi theo cách đã nói.

Attagāravaparagāravapadaṭṭhānāti attagāravapadaṭṭhānā hirī ajjhattasamuṭṭhānatāya, attādhipatitāya ca.

Their proximate causes are respect for oneself and respect for others: Hirī has respect for oneself as its proximate cause, due to its internal origin and self-mastery.

Cận nhân của sự tôn trọng chính mình và tôn trọng người khác là Hirī có cận nhân là sự tôn trọng chính mình, do phát sinh từ nội tâm và do tự chủ.

Paragāravapadaṭṭhānaṃ ottappaṃ bahiddhāsamuṭṭhānatāya, lokādhipatitāya ca.

Ottappa has respect for others as its proximate cause, due to its external origin and world-mastery.

Ottappa có cận nhân là sự tôn trọng người khác, do phát sinh từ bên ngoài và do thế gian chi phối.

Attānañhi garuṃ katvā hiriyā pāpaṃ pajahati kulavadhū viya.

Indeed, one abandons evil through hirī, respecting oneself, like a virtuous lady of a family.

Thật vậy, một người từ bỏ tội lỗi do Hirī vì tôn trọng chính mình, như cô gái nhà lành.

Paraṃ garuṃ katvā ottappena pāpaṃ pajahati vesiyā viya.

One abandons evil through ottappa, respecting others, like a courtesan.

Một người từ bỏ tội lỗi do Ottappa vì tôn trọng người khác, như kỹ nữ.

Ajjhattasamuṭṭhānāditā ca nesaṃ tattha tattha pākaṭabhāvena veditabbā, na pana tesaṃ kadāci aññamaññaviyogato.

Their internal origin and so forth should be understood according to their clear appearance in various contexts, not from their ever being separated from each other.

Sự phát sinh từ nội tâm v.v. của chúng cần được hiểu rõ ràng ở từng trường hợp, chứ không phải do chúng không bao giờ tách rời nhau.

Na hi lajjanaṃ nibbhayaṃ vā pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthīti.

For there is no shame that is fearless, nor fear of evil that is shameless.

Không có sự hổ thẹn mà không sợ hãi tội lỗi, hoặc sự sợ hãi tội lỗi mà không hổ thẹn.

Hiriyā balavabhāve pana ottappaṃ abbohārikaṃ hoti, ottappassa balavabhāve hirī abbohārikā.

However, when hirī is dominant, ottappa becomes unstated; when ottappa is dominant, hirī becomes unstated.

Tuy nhiên, khi Hirī mạnh mẽ, Ottappa trở nên không đáng kể; khi Ottappa mạnh mẽ, Hirī trở nên không đáng kể.

Ime ca dve dhammā ‘‘lokapālā’’ti vuccanti.

And these two phenomena are called 'protectors of the world.'

Hai pháp này được gọi là “những người bảo hộ thế gian”.

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

1327

‘‘Dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālenti.

"Monks, these two bright phenomena protect the world.

“Này các Tỳ-khưu, hai pháp trắng này bảo hộ thế gian.

Katame dve?

Which two?

Hai pháp nào?

Hirī ca ottappañca, ime kho, bhikkhave, dve sukkā dhammā lokaṃ na pāleyyuṃ, nayidha paññāyetha ‘mātā’ti vā ‘mātucchā’ti vā ‘mātulānī’ti vā’’tiādi (a. ni. 2.9).

Hirī and ottappa. If, monks, these two bright phenomena did not protect the world, then here there would not be known 'mother' or 'aunt' or 'uncle's wife,'" and so forth (A.N. 2.9).

Hirī và Ottappa. Này các Tỳ-khưu, nếu hai pháp trắng này không bảo hộ thế gian, thì ở đây sẽ không có sự nhận biết ‘mẹ’ hay ‘dì’ hay ‘cô’ v.v.” (A.N. 2.9).

1328

Passambhanaṃ darathavūpasamo, kāya-saddo samūhavacano.

Tranquillization is the appeasement of agitation; the word kāya is a collective term.

Sự an tịnh là sự lắng dịu của sự lo âu, từ kāya là từ chỉ tập hợp.

So cettha vedanādikkhandhattayaṃ.

Here, it refers to the three aggregates of feeling and so forth.

Ở đây, nó là ba uẩn thọ v.v.

Vatticchāvasena hi saddo visiṭṭhavutti hotīti āha ‘‘kāyoti cetthā’’tiādi.

For a word has a specific meaning according to the intention of its use, so it says: 'Here, by kāya...' and so forth.

Thật vậy, từ ngữ có nghĩa đặc biệt theo ý muốn, nên đã nói “ở đây, từ kāya” v.v.

Vedanādayoti vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandhoti tayo khandhā.

Vedanādayo (Feelings, etc.) refers to the three aggregates: the aggregate of feeling, the aggregate of perception, and the aggregate of volitional formations.

Vedanādayo (các uẩn như thọ) nghĩa là thọ uẩn (vedanākkhandha), tưởng uẩn (saññākkhandha), hành uẩn (saṅkhārakkhandha) là ba uẩn.

Tathā ca vuttaṃ tattha ‘‘katamā tasmiṃ samaye kāyapassaddhi hoti, yā tasmiṃ samaye vedanākkhandhassā’’tiādi (dha. sa. 40).

And it is said there, "What is the tranquility of the body at that time? It is that which belongs to the aggregate of feeling at that time," and so on (dha. sa. 40).

Và cũng đã được nói ở đó rằng: “Sự thân khinh an nào có vào thời điểm ấy, sự khinh an nào thuộc về thọ uẩn vào thời điểm ấy” v.v… (Dhs. 40).

Daratho sārambho domanassapaccayānaṃ uddhaccādīnaṃ kilesānaṃ, tathā pavattānaṃ vā catunnaṃ khandhānametaṃ adhivacanaṃ.

"Distress" (daratha) refers to the agitation and the defilements such as restlessness, which are causes of sorrow, or it is a designation for the four aggregates occurring in such a way.

Daratha (phiền muộn, xao động) là các phiền não như phóng dật v.v… là nhân của sự ưu phiền, hoặc là tên gọi của bốn uẩn đang diễn tiến như vậy.

Tassa vūpasamaṃ lakkhaṇamassāti kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā.

Its characteristic is the appeasement of that distress, hence, "characterized by the appeasement of distress of body and mind."

Đặc tính của chúng là sự tịnh chỉ phiền muộn ấy, vì vậy có đặc tính là sự tịnh chỉ phiền muộn của thân và tâm (kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā).

Kāyacitta…pe… rasāti yathāvuttānameva paṭipakkhadhammānaṃ abhibhavanarasā.

"Kāyacitta... etc. ...functions" means the function of overcoming the aforementioned opposing phenomena.

Kāyacitta…pe… rasā (chức năng của thân và tâm… v.v…) nghĩa là chức năng chiến thắng các pháp đối nghịch đã nói ở trên.

Darathanimmaddanena pariḷāhaparipphandanavirahito sītibhāvo aparipphandanasītibhāvo.

The coolness free from feverish agitation through the crushing of distress is "coolness free from agitation."

Sự mát mẻ không xao động, không có sự phiền não, xao động do sự tiêu trừ phiền muộn là aparipphandanasītibhāvo (sự mát mẻ không xao động).

Avūpasamo paripphandanaṃ asantavuttitā.

Non-appeasement is agitation, a state of not being tranquil.

Avūpasamo (không tịnh chỉ) là sự xao động, sự không an định.

Uddhaccādikilesāti uddhaccappadhānā uddhaccādhikacittuppādasampayuttā kilesā.

"Defilements like restlessness" means defilements predominantly characterized by restlessness, defilements associated with thought-arising that are excessive in restlessness.

Uddhaccādikilesā (các phiền não như phóng dật) là các phiền não chủ yếu là phóng dật, các phiền não tương ưng với tâm sinh khởi có phóng dật là chính.

Tepi hi uddhaccavasena avūpasamakarā.

For they too, by way of restlessness, cause non-appeasement.

Chúng cũng là những thứ gây ra sự không tịnh chỉ theo cách phóng dật.

Uddhaccaṃ vā ādiṃ katvā sabbeyeva kilesā uddhaccādikilesā.

Or, taking restlessness as the beginning, all defilements are "defilements like restlessness."

Hoặc tất cả các phiền não đều là uddhaccādikilesā (các phiền não như phóng dật) khi lấy phóng dật làm đầu.

Evaṃ sesesupi.

Thus in the remaining cases as well.

Cũng vậy đối với các trường hợp còn lại.

1329

Garubhāvo dandhatā, thinamiddhādhikānaṃ tathā pavattānaṃ vā catunnaṃ khandhānametaṃ adhivacanaṃ.

Heaviness (garubhāvo) is sluggishness; it is a designation for the four aggregates when dominated by sloth and torpor, or when occurring in such a way.

Garubhāvo (sự nặng nề) là sự chậm chạp, đây là tên gọi của bốn uẩn chủ yếu là hôn trầm, thụy miên, hoặc bốn uẩn đang diễn tiến như vậy.

Dandhatāya paṭipakkho adandhatā agarubhāvo.

The opposite of sluggishness is "non-sluggishness," non-heaviness.

Đối nghịch với sự chậm chạp là adandhatā (không chậm chạp), agarubhāvo (không nặng nề).

1330

Thaddhabhāvo thambho.

Stiffness is rigidity.

Thaddhabhāvo (sự cứng nhắc) là sự cứng đờ.

Diṭṭhimānādhikānaṃ, tappadhānānaṃ vā catunnaṃ khandhānaṃ etaṃ nāmaṃ.

This is a name for the four aggregates dominated by wrong view and conceit, or when these are predominant.

Đây là tên gọi của bốn uẩn chủ yếu là tà kiến và mạn, hoặc bốn uẩn lấy chúng làm chính.

Thaddhabhāvanimmaddanatoyeva katthaci ārammaṇe appaṭihatākārena paccupaṭṭhanti, sampayuttānaṃ vā tattha appaṭighātaṃ paccupaṭṭhāpentīti appaṭighātapaccupaṭṭhānā.

It is precisely by crushing stiffness that they manifest in some object as unhindered, or they cause those associated with them to manifest as unhindered there; hence "manifestation as unhindered."

Chính do sự tiêu trừ sự cứng nhắc mà chúng biểu hiện dưới dạng không bị chướng ngại đối với một đối tượng nào đó, hoặc chúng làm cho các pháp tương ưng biểu hiện sự không chướng ngại ở đó, vì vậy là appaṭighātapaccupaṭṭhānā (sự biểu hiện không chướng ngại).

1331

Kammani sādhu kammaññaṃ, na kammaññaṃ akammaññaṃ, tassa bhāvo akammaññabhāvo, dānasīlādipuññakiriyāya asamatthatā.

That which is suitable for action is fit for work (kammañña); that which is not fit for work is unfit for work (akammañña). The state of being so is "unfitness for work," a lack of capacity for meritorious deeds such as giving and morality.

Kammañña là tốt trong công việc, akammañña là không tốt trong công việc, trạng thái của nó là akammaññabhāvo (sự không thích nghi), sự không có khả năng thực hiện các hành động phước thiện như bố thí, trì giới v.v…

Atthato kāmacchandādisaṃkilesadhammā, tappadhānā vā cattāro akusalakkhandhā.

In essence, these are defiling phenomena such as sensual desire, or the four unwholesome aggregates predominantly characterized by them.

Về ý nghĩa, đó là các pháp ô nhiễm như dục tham v.v…, hoặc bốn uẩn bất thiện lấy chúng làm chính.

Akammaññabhāvanimmaddaneneva sampannākārena ārammaṇassa gahaṇaṃ ārammaṇakaraṇasampatti.

It is precisely by crushing unfitness for work that there is a complete apprehension of the object, hence "completion of the apprehension of the object."

Chính do sự tiêu trừ sự không thích nghi mà sự nắm giữ đối tượng trở nên hoàn hảo là ārammaṇakaraṇasampatti (sự thành tựu trong việc nắm giữ đối tượng).

Vuttāvasesā kāmacchandādayo, tadekaṭṭhā ca saṃkilesadhammā sesanīvaraṇādayo.

The remaining unwholesome states, such as sensual desire, and other defiling phenomena associated with them, are the remaining hindrances.

Dục tham và các pháp còn lại đã được nói, và các pháp ô nhiễm đồng nhất với chúng là các triền cái còn lại v.v…

Imā pana dve vinibandhanimmaddanena pasādanīyavatthūsu pasādāvahā, hitakiriyāsu viniyogakkhamabhāvāvahā suvaṇṇavisuddhi viyāti daṭṭhabbā.

These two, however, are to be understood as bringing about clarity in objects conducive to clarity, and bringing about fitness for employment in beneficial actions, just like the purification of gold, through the crushing of fetters.

Tuy nhiên, hai điều này được xem là mang lại sự tịnh tín trong những đối tượng đáng tịnh tín, và mang lại khả năng sử dụng trong các hành động lợi ích, giống như sự thanh tịnh của vàng, do sự tiêu trừ các sự trói buộc.

1332

Gelaññaṃ assaddhiyādayo, tadekaṭṭhā ca pāpadhammā, tappaṭipakkho agelaññabhāvo lakkhaṇaṃ etāsanti agelaññabhāvalakkhaṇā.

Sickness (gelañña) refers to lack of faith and so on, and associated evil qualities. The opposite of this is the state of not being sick, which is their characteristic; hence "characterized by the state of not being sick."

Gelañña (bệnh tật) là sự không tín, v.v…, và các ác pháp đồng nhất với chúng, đối nghịch với chúng là trạng thái không bệnh tật là đặc tính của chúng, vì vậy là agelaññabhāvalakkhaṇā (có đặc tính là sự không bệnh tật).

Gelaññanimmaddaneneva natthi etāsaṃ ādīnavo doso upaddavo vā, na vā etā ādīnaṃ kapaṇaṃ vanti pavattantīti nirādīnavā, tenākārena paccupaṭṭhanti, taṃ vā sampayuttesu paccupaṭṭhāpentīti nirādīnavapaccupaṭṭhānā.

It is precisely by crushing sickness that they have no fault, defect, or danger; or they do not proceed as being wretched due to faults; thus they are free from danger. They manifest in this way, or they cause those associated with them to manifest as such; hence "manifestation as free from danger."

Chính do sự tiêu trừ bệnh tật mà chúng không có tai họa, lỗi lầm, hoặc tai ương, hoặc chúng không diễn tiến như những kẻ khốn khổ, vì vậy là nirādīnava (không tai họa), chúng biểu hiện theo cách đó, hoặc chúng làm cho các pháp tương ưng biểu hiện sự không tai họa, vì vậy là nirādīnavapaccupaṭṭhānā (sự biểu hiện không tai họa).

1333

Kāyasambandhī, cittasambandhī ca ujubhāvoti lakkhitabbatāya kāyacittānaṃ ajjavalakkhaṇā.

Due to being characterized by rectitude pertaining to the body and rectitude pertaining to the mind, they are "characterized by rectitude of body and mind."

Sự ngay thẳng liên quan đến thân và liên quan đến tâm cần được nhận biết, vì vậy là kāyacittānaṃ ajjavalakkhaṇā (có đặc tính là sự ngay thẳng của thân và tâm).

Kāyacittānaṃ naṅgalasīsacandakoṭigomuttavaṅkatāsaṅkhātānaṃ kuṭilabhāvānaṃ atthato māyāsāṭheyyādibhūtānaṃ nimmaddanato kāyacittānaṃ kuṭilabhāvanimmaddanarasā.

Through the crushing of the crookedness of body and mind, which is compared to the bentness of a ploughshare, the tip of the moon, or cow's urine, and which essentially consists of deceit and fraud, they have the "function of crushing the crookedness of body and mind."

Do sự tiêu trừ các trạng thái cong vẹo của thân và tâm, tức là sự cong vẹo như lưỡi cày, đầu cày, móng trăng, nước tiểu bò, về ý nghĩa là các trạng thái như lừa dối, xảo trá v.v…, vì vậy là kāyacittānaṃ kuṭilabhāvanimmaddanarasā (chức năng tiêu trừ sự cong vẹo của thân và tâm).

Tatoyeva sabbathāpi ajimhabhāvena paccupaṭṭhanti, sampayuttānaṃ vā ajimhataṃ paccupaṭṭhāpentīti ajimhatāpaccupaṭṭhānā.

For that very reason, they manifest as complete straightforwardness, or they cause those associated with them to manifest as straightforward; hence "manifestation as straightforwardness."

Chính từ đó, chúng biểu hiện sự không cong vẹo hoàn toàn, hoặc chúng làm cho các pháp tương ưng biểu hiện sự không cong vẹo, vì vậy là ajimhatāpaccupaṭṭhānā (sự biểu hiện không cong vẹo).

1334

Nanu ca kāyapassaddhiādīnaṃ dvinnaṃ dvinnaṃ dhammānaṃ ekekapaṭipakkhattā darathanimmaddanādikiccaṃ ekekameva karoti.

Now, since tranquility of body and so on (the pairs of phenomena) each have only one opponent, the action of crushing distress and so on is done by each single one.

Chẳng phải mỗi một cặp pháp như thân khinh an v.v… chỉ thực hiện một hành động tiêu trừ đối nghịch, vì mỗi cặp có một đối nghịch duy nhất sao?

Kasmā pana dve dve dhammā vuttāti?

But why are two phenomena mentioned for each?

Tại sao lại nói hai pháp?

Na kho panevaṃ cintitabbaṃ bhagavatāpi tatheva desitattā.

This should not be thought, for the Blessed One also taught it in that way.

Không nên suy nghĩ như vậy, vì Đức Thế Tôn cũng đã thuyết giảng như thế.

Kasmā pana bhagavatā tathā desitā?

But why did the Blessed One teach it thus?

Tại sao Đức Thế Tôn lại thuyết giảng như vậy?

Sabhāvadhammabhāvato.

Because of the nature of the phenomena.

Vì bản chất của các pháp.

Na hi bhagavatā pubbe avijjamānā ete dhammā desanāvasena uppāditā, atha kho sabhāvato vijjamānāyeva sayambhuñāṇena sammā sacchikatvā yathāsabhāvā desitā, tasmā kathamettha bhagavatā sabhāvato vijjamānassa hāpanaṃ kātuṃ sakkā.

For the Blessed One did not produce these phenomena through teaching, which were not previously existing; rather, having directly realized them correctly by self-existent knowledge as they naturally existed, he taught them according to their true nature. Therefore, how could the Blessed One suppress what naturally exists in this case?

Đức Thế Tôn không phải đã tạo ra những pháp này vốn không tồn tại trước đó thông qua lời thuyết giảng, mà Ngài đã chứng ngộ một cách chân chánh bằng Tuệ giác Tự sinh (sayambhuñāṇa) những pháp vốn tồn tại theo bản chất, và thuyết giảng chúng đúng như bản chất. Vì vậy, làm sao Đức Thế Tôn có thể loại bỏ những gì vốn tồn tại theo bản chất được?

Sabhāvato vijjamānatāya cettha bhagavato vacanameva pamāṇaṃ.

And here, the word of the Blessed One is the authority for their natural existence.

Trong trường hợp này, lời của Đức Thế Tôn là bằng chứng cho sự tồn tại theo bản chất.

Na hi bhagavā yathādhammasāsanādhikāre ayathādhammaṃ katheyyāti, yassa pana vijjamānassāpi akathanaṃ, taṃ aññahetukaṃ.

For the Blessed One would not speak contrary to the Dhamma in the context of teaching the Dhamma. However, the non-mentioning of something that exists is due to some other reason.

Đức Thế Tôn không thể thuyết giảng trái với Pháp khi Ngài đang trong vai trò giáo hóa Pháp. Còn việc không thuyết giảng một điều gì đó dù nó có tồn tại, thì đó là do nguyên nhân khác.

Na cettha tādiso hetu upalabbhati, yena imesu ekekadhammassa akathananti.

But no such reason is found here that would justify the non-mentioning of a single phenomenon among these.

Và ở đây không tìm thấy nguyên nhân nào như vậy để không thuyết giảng từng pháp trong số này.

Yathā pana dvinnaṃ purisānaṃ ekoyeva veriko hoti, tassa te purisā otāraṃ disvā ekato hutvāva hananti, evameva dve dve dhammā ekato hutvā ekaṃ paṭipakkhadhammaṃ hananti, yathā ca panete visuṃ disvāpi taṃ veriṃ hananti, na evamete taṃ visuṃ hananti tesaṃ aññamaññaṃ avinābhāvatoti, tasmā ete paṭipakkhadhammānaṃ ekekabhāvepi dve dveyeva vuttāti, apica cittapassaddhiādīhi cittameva passaddhi lahu mudu kammaññaṃ paguṇaṃ ujuñca hoti.

Just as two men have a single enemy, and seeing an opportunity, these men unite and strike him; in the same way, the two phenomena unite and strike a single opposing phenomenon. But just as these men, seeing the enemy separately, also strike him, these phenomena do not strike it separately, for they are inseparable from each other. Therefore, even if the opposing phenomena are singular, two phenomena are stated. Furthermore, with tranquility of mind and so on, it is only the mind that becomes tranquil, light, pliant, workable, proficient, and straight.

Cũng như khi hai người có cùng một kẻ thù, họ sẽ cùng nhau tiêu diệt kẻ thù đó khi thấy cơ hội; tương tự như vậy, hai pháp cùng nhau tiêu diệt một pháp đối nghịch. Và cũng như khi họ thấy kẻ thù riêng lẻ, họ cũng tiêu diệt nó, nhưng những pháp này không tiêu diệt riêng lẻ như vậy vì chúng không thể tách rời nhau. Vì vậy, dù các pháp đối nghịch chỉ có một, nhưng vẫn nói là hai pháp. Hơn nữa, với tâm khinh an v.v…, chỉ có tâm mới là khinh an, nhẹ nhàng, mềm mại, thích nghi, thành thạo và ngay thẳng.

Kāyapassaddhiādīhi pana rūpakāyopīti tadatthadassanatthaṃ bhagavatā ettheva duvidhatā vuttā, na samādhiādīsu.

But with tranquility of body and so on, the physical body also becomes so. It is to show this meaning that the Blessed One stated this duality here, and not in the case of concentration and so on.

Còn với thân khinh an v.v…, ngay cả sắc thân cũng vậy. Để chỉ rõ ý nghĩa đó, Đức Thế Tôn đã nói về hai loại ở đây, chứ không phải trong thiền định (samādhi) v.v…

1335

Chandanaṃ chando, ārammaṇena atthikatā.

Wishing (chandana) is chanda, an interest in the object.

Sự mong muốn là chanda, là sự quan tâm đến đối tượng.

‘‘Chando kāmo’’tiādīsu (mahāni. 1) pana taṇhāpi chandoti vuccati.

However, in phrases like "chanda is kāma" (Mahāni. 1), craving (taṇhā) is also called chanda.

Tuy nhiên, trong các trường hợp như “Chanda là dục ái” v.v… (Mahāni. 1), tham ái cũng được gọi là chanda.

‘‘Chandaṃ janeti vāyamatī’’tiādīsu vīriyampīti tato nivattanatthaṃ vuttaṃ ‘‘kattukamyatāyetaṃ adhivacana’’nti.

In "He generates chanda, he strives," effort (vīriya) is also meant. To prevent confusion with these, it is stated "this is a designation for the desire to act."

Để tránh sự nhầm lẫn với tinh tấn (vīriya) trong các trường hợp như “sinh khởi chanda, tinh tấn” v.v…, nên đã nói “đây là tên gọi của ý muốn hành động (kattukamyatā)”.

Kattukamyatā vuccati karaṇicchā.

"Desire to act" (kattukamyatā) means the wish to do.

Kattukamyatā được gọi là ý muốn thực hiện.

Cetasikassa dhammassa sārammaṇattā karaṇicchā nāma ārammaṇassa ālambitukāmatāmukheneva hotīti ārammaṇakaraṇicchālakkhaṇo chando ‘‘kattukamyatālakkhaṇo’’ti vutto.

Since a mental phenomenon has an object, the wish to do arises precisely through the mode of desiring to apprehend the object. Therefore, chanda, which is characterized by the wish to do with respect to an object, is called "characterized by the desire to act."

Vì pháp tâm sở có đối tượng, ý muốn thực hiện chỉ xảy ra thông qua ý muốn nắm giữ đối tượng, nên chanda có đặc tính là ý muốn thực hiện đối tượng được gọi là “kattukamyatālakkhaṇo (có đặc tính là ý muốn hành động)”.

Tenevāha ‘‘ārammaṇapariyesanaraso, ārammaṇena atthikatāpaccupaṭṭhāno’’ti ca.

Hence, it is also said, "its function is seeking an object; its manifestation is an interest in the object."

Chính vì vậy, đã nói “chức năng là tìm kiếm đối tượng, sự biểu hiện là sự quan tâm đến đối tượng”.

Yadaggena panāyaṃ attano ārammaṇapariyesanaraso, tadaggena sampayuttadhammānampi hotiyeva ekārammaṇatāya.

And to whatever extent it has the function of seeking its object, to that extent it also exists for the associated phenomena, due to having a single object.

Và mức độ mà nó có chức năng tìm kiếm đối tượng của riêng mình, thì các pháp tương ưng cũng có mức độ đó do có cùng một đối tượng.

Tena tesaṃ ārammaṇaggahaṇe cetaso hatthappasāraṇaṃ viyāti vuccati.

Therefore, it is said to be like the stretching out of the hand of the mind for the apprehension of the object by them.

Vì vậy, nó được nói là giống như sự vươn tay của tâm để nắm giữ đối tượng của chúng.

Kathaṃ pana dānavatthuvissajjanavasena pavattamānacetanāsampayutto chando ārammaṇena atthiko hotīti?

But how can chanda, associated with volition that arises through the act of giving a gift, be interested in the object?

Vậy thì, chanda tương ưng với tư tâm sở (cetanā) diễn tiến theo cách bố thí vật phẩm, làm sao lại quan tâm đến đối tượng?

Nanu avocumhā ‘‘ārammaṇakaraṇicchālakkhaṇo’’ti, tasmā saṅgāmagataissāsassa khipitabbausūnaṃ gahaṇe atthikatā viya dānavatthuvissajjanavasena pavattacchandopi vissajjitabbena tena atthikoyevāti.

Did we not say, "characterized by the wish to do with respect to an object"? Therefore, just as a warrior is interested in taking up arrows to be shot, so too chanda arising in the act of giving a gift is interested in that which is to be given.

Chẳng phải chúng ta đã nói “có đặc tính là ý muốn thực hiện đối tượng” sao? Vì vậy, giống như sự quan tâm của một cung thủ ra trận đến việc nắm giữ những mũi tên cần bắn, chanda diễn tiến theo cách bố thí vật phẩm cũng quan tâm đến vật phẩm cần bố thí.

Svāyaṃ kusalesu uppanno kusalacchando nāma hoti yonisomanasikārasamuṭṭhānattā.

This chanda, when it arises in wholesome states, is called wholesome chanda, being rooted in wise attention.

Chanda này, khi sinh khởi trong các tâm thiện, được gọi là chanda thiện, do sinh khởi từ tác ý đúng đắn (yonisomanasikāra).

Tabbiparītato pana akusalesu uppanno akusalacchando.

Conversely, when it arises in unwholesome states, it is unwholesome chanda.

Ngược lại, chanda sinh khởi trong các tâm bất thiện là chanda bất thiện.

1336

Adhimuccanaṃ ārammaṇe sanniṭṭhānavasena veditabbaṃ, na pasādanavasena.

Adhimuccana (deciding) should be understood as determining with respect to an object, not as making clear.

Sự quyết định (adhimuccana) cần được hiểu là sự quyết định đối với đối tượng, chứ không phải là sự tịnh tín.

Tenāha ‘‘sanniṭṭhānalakkhaṇo’’ti.

Hence, it is said, "characterized by determination."

Vì vậy, đã nói “có đặc tính là sự quyết định (sanniṭṭhānalakkhaṇo)”.

Yathā tathā hi ārammaṇe nicchayanaṃ adhimuccanaṃ anadhimuccantassa pāṇātipātādīsu, dānādīsu vā pavattiyā abhāvato, saddhā pana pasādanīyesu pasādādhimokkhoti ayametesaṃ viseso.

For, if one does not resolve and assent to an object in whatever way, there is no engagement in actions like killing, etc., or giving, etc. Faith, however, is the resolution of confidence in inspiring objects. This is the distinction among them.

Bởi vì, đối với người không quyết đoán và không quyết định đối với đối tượng theo bất cứ cách nào, thì không có sự hành động trong việc sát sinh, v.v., hoặc trong việc bố thí, v.v. Nhưng đức tin là sự quyết đoán với niềm tin vào những điều đáng tin. Đây là điểm khác biệt giữa chúng.

Voṭṭhabbanaṃ pana yathā santīrite atthe nicchayanākārena pavattitvā parato pavattamānānaṃ tathā pavattiyā paccayo hoti.

Determining (voṭṭhabbana), however, acts as a condition for the subsequent states to proceed in the same manner, by engaging in the form of a decision regarding the investigated object.

Nhưng sự xác định (voṭṭhabbana) sau khi đã khởi lên dưới hình thức quyết định đối với ý nghĩa đã được suy xét, trở thành nhân duyên cho sự khởi lên của các pháp tiếp theo theo cách tương tự.

Yadi evaṃ vicikicchāsampayuttesu dhammesu kathanti?

If so, how is it in the case of states associated with doubt?

Nếu vậy, thì đối với các pháp tương ưng với nghi ngờ (vicikicchā) thì sao?

Tesampi ekaṃseneva saṃsappanākārassa paccayatāya daṭṭhabbaṃ, dārakassa viya ito cito ca saṃsappanassa ‘‘karissāmi, na karissāmī’’ti anicchayassa paṭipakkhakiriyā asaṃsappanaṃ.

For these too, it should be understood as a condition for the wavering nature par excellence. The non-wavering is the opposite action to the indecision of a child wavering here and there, thinking, "I will do it, I will not do it."

Đối với chúng cũng phải được xem là nhân duyên cho sự khởi lên của hình thái do dự dứt khoát. Giống như sự do dự của một đứa trẻ, sự không quyết định “ta sẽ làm, ta sẽ không làm” là hành động đối nghịch với sự do dự.

Yesu cittuppādesu ayaṃ sanniṭṭhānalakkhaṇo adhimokkho, tesaṃ ārammaṇadhammoyeva sanniṭṭhātabbattā sanniṭṭheyyadhammo.

In whichever consciousnesses this assent (adhimokkha), characterized by resolution, arises, the object-state of those consciousnesses is the "resolvable state" because it is to be resolved.

Trong những tâm sinh nào có sự quyết đoán với đặc tính quyết định này, thì chính pháp đối tượng của chúng là pháp cần được quyết định, do đó là pháp cần được quyết định.

So padaṭṭhānamassāti sanniṭṭheyyadhammapadaṭṭhāno.

That is its proximate cause (padaṭṭhāna); hence, it is "whose proximate cause is the resolvable state".

Điều đó là cận nhân của nó, nên là cận nhân của pháp cần được quyết định.

Indakhiloti esikāthambho vuccati.

Indakhila means a pillar-post.

Indakhīla được gọi là cột trụ lớn (esikāthambho).

1337

Tesu tesu dhammesūti yesu dhammesu sayaṃ uppannā, tesu attanā sampayuttesu cittacetasikadhammesu.

"In those various states" means in those states of consciousness and mental factors with which it itself, having arisen, is associated.

Trong những pháp ấy (tesu tesu dhammesu) nghĩa là trong các pháp tâm và tâm sở tương ưng với chính nó, trong đó nó tự khởi sinh.

Anārammaṇattepi hi tesu samappavattesu udāsīnabhāvo ‘‘tatramajjhattatā’’ti vuccati.

Even though they are non-objects, the state of neutrality among those that proceed equally is called "equanimity".

Mặc dù vô đối tượng, sự trung lập trong các pháp khởi lên đồng thời được gọi là “sự trung lập trong đó” (tatramajjhattatā).

Samaṃ avisamaṃ vāhitaṃ attanā pavattitasampayuttānaṃ vā yathāsakakiccesu pavattanaṃ lakkhaṇametissāti samavāhitalakkhaṇā.

Its characteristic is to proceed equally, or without unevenness, or to cause its associated factors to proceed in their respective functions; thus, "characterized by proceeding equally".

Đặc tính của nó là sự vận hành bình đẳng, không bất bình đẳng, hoặc sự vận hành của các pháp tương ưng do chính nó vận hành trong các chức năng riêng của chúng, nên được gọi là có đặc tính vận hành bình đẳng (samavāhitalakkhaṇā).

Tattha samaṃ hutvā pavattanalakkhaṇāti atthe apakkhapatitabhāvo vutto hoti, avisamaṃ katvā pavattanalakkhaṇāti atthe ūnādhikatānivāraṇaṃ.

Here, being characterized by proceeding equally means neutrality has been stated; being characterized by causing to proceed without unevenness means the prevention of excess or deficiency.

Ở đây, ý nghĩa “có đặc tính vận hành bình đẳng” đã nói lên sự không thiên vị; ý nghĩa “có đặc tính vận hành không bất bình đẳng” đã nói lên sự ngăn chặn sự thiếu hụt hoặc dư thừa.

Udāsīnabhāvena pavattamānāpi hi esā sampayuttadhamme samaṃ katvā yathāsakakiccesu pavatteti, yathā rājā tuṇhī nisinnopi adhikaraṇadhammaṭṭhe yathāsakakiccesu samaṃ appamatte pavatteti.

Even though it proceeds with a neutral attitude, it causes the associated factors to proceed equally in their respective functions, just as a king, even when sitting silently, causes the judicial officers to proceed equally and diligently in their respective functions.

Mặc dù vận hành với thái độ trung lập, nó vẫn khiến các pháp tương ưng vận hành bình đẳng trong các chức năng riêng của chúng, giống như một vị vua, dù ngồi im lặng, vẫn khiến các quan tòa và người thi hành pháp luật vận hành bình đẳng và không lơ là trong các chức năng riêng của họ.

Alīnānuddhatappavattipaccayānaṃ dhammānaṃ ūnādhikatāya līnuddhatabhāvassa nivāraṇakiccāti vuttaṃ ‘‘ūnādhikatānivāraṇarasā’’ti.

The function of preventing the states of slackness and agitation, which result from excess or deficiency in factors that cause unsluggish and unagitated progression, is stated as "whose function is the prevention of excess and deficiency".

Được nói là “có vị ngăn chặn sự thiếu hụt và dư thừa” (ūnādhikatānivāraṇarasā) nghĩa là có chức năng ngăn chặn sự thấp kém hoặc cao ngạo do thiếu hụt hoặc dư thừa của các pháp là nhân duyên cho sự vận hành không thấp kém và không cao ngạo.

Yadi evaṃ kathaṃ sahajātādhipatīnaṃ adhipatibhāvo.

If so, how can conascent dominant factors have dominance?

Nếu vậy, thì làm sao các pháp đồng sinh làm chủ (sahajātādhipatīnaṃ) có thể có tính làm chủ?

Ādhipaccañhi tesaṃ kiccato adhikabhāvoti?

For, their dominance is a superior state in terms of function?

Vì tính làm chủ của chúng là sự vượt trội về chức năng, phải không?

Nāyaṃ doso.

This is not a fault.

Đây không phải là lỗi.

Tampi tassa kiccameva, yaṃ sahajātadhammānaṃ adhipatibhāve pavattāpanaṃ.

That too is its function, namely, to cause conascent states to proceed in a dominant state.

Đó cũng là chức năng của nó, tức là khiến các pháp đồng sinh vận hành trong tính làm chủ.

Yathā hi raṅgamaṇḍalaṃ gato naṭakācariyo te te naṭake yathāsakaṃ anurūpaṃ bhūmiyaṃ yojeti, evamesāpi attanā sampayuttadhammesu adhipatibhāve ṭhite adhipatibhāve yojeti, indriyatte ṭhite indriyatte, na pana sakasakakiccato ūnataṃ, adhikataṃ vā pattuṃ detīti.

Just as a drama teacher on a stage assigns the various actors to their respective suitable roles, so too, this (equanimity) assigns its associated factors to dominance when they are in a dominant state, and to controlling faculty when they are in a controlling faculty state; but it does not allow them to attain a state of deficiency or excess in their respective functions.

Giống như một vị thầy kịch nghệ đến sân khấu và sắp xếp các diễn viên vào các vai trò thích hợp của họ, thì pháp này cũng vậy, khi các pháp tương ưng ở vị trí làm chủ, nó sắp xếp chúng vào vị trí làm chủ; khi ở vị trí quyền năng (indriya), nó sắp xếp vào vị trí quyền năng, nhưng không cho phép chúng đạt đến sự thiếu hụt hoặc dư thừa so với chức năng riêng của chúng.

‘‘Idaṃ nihīnakiccaṃ hotu, idaṃ atirekakicca’’nti evaṃ pakkhapātavasena viya pavatti pakkhapāto.

Prejudice is like proceeding with bias, thinking, "Let this be a lowly function, let this be an excessive function."

Sự vận hành như thể thiên vị, nói rằng “cái này là chức năng thấp kém, cái này là chức năng vượt trội”, đó là sự thiên vị.

Taṃ upacchindantī viya hotīti pakkhapātupacchedanarasā.

It seems to cut off that (prejudice); thus, "whose function is the cutting off of prejudice".

Nó như thể cắt đứt điều đó, nên được gọi là có vị cắt đứt sự thiên vị (pakkhapātupacchedanarasā).

Sā cittacetasikānaṃ ajjhupekkhanena samappavattesu ājānīyesu sārathi viya daṭṭhabbā.

It (equanimity) should be seen as a charioteer among noble steeds, in its even progression by overseeing consciousness and mental factors.

Nó phải được xem như một người đánh xe ngựa giỏi (sārathi) đối với những con ngựa thuần chủng (ājānīyesu) trong việc vận hành bình đẳng bằng cách thờ ơ với tâm và tâm sở.

1338

Kiriyā kāroti kāra-saddassa bhāvasādhanataṃ āha.

"Action is making" states the sense of agency (bhāvasādhana) of the word kāra.

Hành động, sự làm (kiriyā kāro) là nói về ý nghĩa danh từ hóa của từ kāra.

Tena kāroti nāññaṃ, kiriyāyevāti dīpitaṃ hoti.

Thus, it is revealed that kāra is not something else, but simply action itself.

Do đó, điều này chỉ ra rằng kāra không phải là cái khác, mà chính là hành động.

Manasmiṃ kāroti manasi ārammaṇassa karaṇaṃ.

"Making in the mind" is the placing of the object in the mind.

Sự làm trong tâm (manasmiṃ kāro) là sự làm đối tượng trong tâm.

Yena hi mano ārammaṇe karīyati ārammaṇenassa saṃyojanato, tato eva tena ārammaṇampi manasi karīyatīti.

For, the mind is made to focus on the object by connecting it with the object, and thereby, the object is also placed in the mind by it.

Bởi vì tâm được làm cho đối tượng bằng cách kết nối nó với đối tượng, từ đó đối tượng cũng được làm trong tâm bởi nó.

Manasikāroti cettha aluttasamāso daṭṭhabbo.

Here, manasikāro should be understood as an unelided compound (aluttasamāso).

Ở đây, manasikāro phải được xem là một hợp chất không bị lược bỏ.

Purimamanatoti bhavaṅgamanato.

"From the former mind" means from the bhavaṅga mind.

Từ tâm trước (purimamanato) là từ tâm hộ kiếp (bhavaṅgamana).

Visadisaṃ mananti vīthijavanamanaṃ, taṃ karotīti manasikāro, manasikārasāmaññena vīthijavanapaṭipādake dasseti.

"A dissimilar mind" is the javana mind (active cognitive process); it makes that (the javana mind), so it is manasikāra. It shows manasikāra as bringing about the javana process in the cognitive series, in the general sense of attention.

Tâm khác biệt (visadisaṃ manaṃ) là tâm tốc hành trên lộ trình (vīthijavanamana), nó tạo ra điều đó, nên gọi là manasikāro. Điều này chỉ ra các pháp dẫn đến tâm tốc hành trên lộ trình theo nghĩa chung của manasikāra.

Ettha pana upayogatthabhummavacane samāso daṭṭhabbo.

Here, however, the compound should be understood in the sense of the instrumental case (upayogattha bhummavacane).

Ở đây, hợp chất phải được xem là ở cách sở dụng (upayogattha) và cách vị trí (bhummavacana).

Sampayuttadhamme ārammaṇābhimukhaṃ sārento payojento viya hotīti manasikāro sāraṇalakkhaṇoti vutto.

Manasikāra is said to be "characterized by guiding" as it seems to guide and apply the associated factors towards the object.

Manasikāra được gọi là có đặc tính hướng dẫn (sāraṇalakkhaṇo) vì nó như thể hướng dẫn và điều khiển các pháp tương ưng hướng về đối tượng.

Saṃyojanarasoti payojanaraso.

"Whose function is connecting" means whose function is applying.

Có vị kết nối (saṃyojanaraso) là có vị điều khiển.

Vitakko sampayuttānaṃ ārammaṇe abhiniropanasabhāvattā ārammaṇe cittaṃ pakkhipanto viya hoti.

Vitakka, due to its nature of placing associated factors on the object, is like putting the mind on the object.

Tầm (vitakko), do có bản chất đặt các pháp tương ưng lên đối tượng, nên như thể đặt tâm vào đối tượng.

Cetanā attano ārammaṇaṃ gaṇhantī sampayuttepi sakasakakiccaṃ kāretīti attanā karaṇena balaṃ niyojento balanāyako viya hoti.

Cetanā, while grasping its own object, also causes its associated factors to perform their respective functions; thus, by its own action, it is like a leader of a force directing power.

Tư (cetanā), khi nắm giữ đối tượng của chính nó, cũng khiến các pháp tương ưng thực hiện chức năng riêng của chúng, nên như thể một vị tướng quân điều động quân đội bằng hành động của chính mình.

Manasikāro sampayutte ārammaṇe payojetīti ājānīyappayojanakasārathi viyāti ayametesaṃ viseso.

Manasikāra applies associated factors to the object; thus, it is like a charioteer driving noble steeds. This is the distinction among them.

Tác ý (manasikāro) điều khiển các pháp tương ưng vào đối tượng, nên như một người đánh xe ngựa điều khiển những con ngựa thuần chủng. Đây là điểm khác biệt giữa chúng.

1339

Ārammaṇābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānoti ārammaṇe saṃyojanavasena tadabhimukhabhāvapaccupaṭṭhāno.

"Manifestation as facing the object" means manifestation as facing the object by way of connecting with it.

Hiện khởi hướng về đối tượng (ārammaṇābhimukhabhāvapaccupaṭṭhāno) là hiện khởi hướng về đối tượng bằng cách kết nối với đối tượng.

Ettha satiyā appamussanacchandatā visayābhimukhapaccupaṭṭhānatā, manasikārassa pana saṃyojanavasenāti ayametesaṃ viseso.

Here, mindfulness (sati) is the desire not to forget and the manifestation of facing the sense object, whereas manasikāra is by way of connecting. This is the distinction between them.

Ở đây, niệm (sati) là ý muốn không quên, là hiện khởi hướng về đối tượng giác quan; còn tác ý (manasikāro) là theo cách kết nối. Đây là điểm khác biệt giữa chúng.

Ārammaṇapaṭipādakassa saṅkhārakkhandhapariyāpannatāvacanaṃ itaramanasikārānaṃ viññāṇakkhandhapariyāpannataṃ dasseti.

The statement that what brings the object to the forefront is included in the aggregate of formations (saṅkhārakkhandha) indicates that other types of attention (manasikāra) are included in the aggregate of consciousness (viññāṇakkhandha).

Lời nói về sự bao gồm trong uẩn hành (saṅkhārakkhandhapariyāpannatā) của pháp dẫn đến đối tượng chỉ ra sự bao gồm trong uẩn thức (viññāṇakkhandhapariyāpannataṃ) của các tác ý khác.

Mahisāsakā pana ‘‘āvajjanassa viññāṇabhāve sabbaññutaññāṇassa sabbavisayatā parihāyeyya, tasmā taṃ javanasampayuttasaṅkhārakkhandhapariyāpannamevā’’ti vadanti.

The Mahisāsakas, however, say, "If advertence were consciousness, the omniscience of the All-Enlightened One would lose its all-pervasiveness. Therefore, it is included only in the aggregate of formations associated with javana."

Tuy nhiên, phái Mahisāsaka nói rằng: “Nếu sự chú ý (āvajjanā) là thức, thì tính toàn tri của trí toàn giác sẽ bị tổn hại. Do đó, nó chỉ là một phần của uẩn hành tương ưng với tốc hành (javana).”

Tesañhi ayamadhippāyo – yadi taṃ visuṃ cittasabhāvaṃ siyā, paccuppannacittaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattassa tassa anantaraṃ uppajjamānajavanānaṃ paccuppannārammaṇatā na bhaveyya, aññadatthu atītārammaṇatāva siyā, evañca sati sabbaññutaññāṇassāpi paccuppannacittārammaṇatāya abhāvato asabbavisayatā āpajjeyya, yadaggena ca taṃ asabbavisayaṃ, tadaggena sāvaraṇampi hoti yattha na pavattati, tattha āvaraṇasambhavato, tasmāssa sakalalokasiddho sabbaññubhāvo, anāvaraṇabhāvo ca parihāyetha, javanasampayuttabhāve pana sati āvajjanassa nāyaṃ iṭṭhavighāto āpajjatīti.

Their intention is this: If it were a separate mind-state, then the javana that arises immediately after it, which had taken a present consciousness as its object, would not have a present object; rather, it would only have a past object. In such a case, even the omniscience of the All-Enlightened One, due to the absence of a present consciousness as its object, would become non-all-pervading. And to the extent that it is non-all-pervading, to that extent it is also obstructed, because obstruction exists where it does not operate. Therefore, his universally acknowledged omniscience and unhinderedness would be impaired. However, if advertence is associated with javana, this undesirable outcome does not arise.

Ý của họ là thế này: Nếu nó là một bản chất tâm riêng biệt, thì các tốc hành khởi lên ngay sau đó, lấy tâm hiện tại làm đối tượng, sẽ không có đối tượng hiện tại; trái lại, chúng sẽ có đối tượng quá khứ. Trong trường hợp đó, ngay cả trí toàn giác cũng sẽ không có đối tượng là tâm hiện tại, và do đó sẽ trở thành không toàn tri. Và đến mức nào nó không toàn tri, đến mức đó nó cũng có chướng ngại, vì chướng ngại tồn tại ở nơi nó không vận hành. Do đó, tính toàn tri và tính vô ngại của nó, vốn được công nhận khắp thế gian, sẽ bị tổn hại. Nhưng nếu sự chú ý là tương ưng với tốc hành, thì sự tổn hại không mong muốn này sẽ không xảy ra.

Tayidaṃ tesamabhinivesamattaṃ ‘‘āvajjanā kusalānaṃ khandhānaṃ, akusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) vacanena tassānantaraṃ kusalākusaluppattiyā dīpitattā.

This is merely their biased view, for the immediate arising of wholesome and unwholesome states after it is indicated by the statement, "Advertence is a condition by way of contiguity for wholesome aggregates and unwholesome aggregates."

Điều này chỉ là sự cố chấp của họ, bởi vì lời dạy “sự chú ý là nhân duyên vô gián cho các uẩn thiện và các uẩn bất thiện” (Paṭṭhāna 1.1.417) đã chỉ ra sự khởi sinh của thiện và bất thiện ngay sau đó.

Sabbaññutaññāṇassa pana paccuppannacittārammaṇabhāvo evaṃ veditabbo – atītādivasena hi vibhāgamakatvā ‘‘imassa cittaṃ jānāmī’’ti pavattassa āvajjanaṃ sāmaññena yaṃ kiñci abhimukhībhūtaṃ cittamāvajjati, tato javanānipi attano attano abhimukhībhūtaṃ cittamārammaṇaṃ katvā pavattanti, na cettha javanānaṃ bhinnārammaṇatā āsaṅkitabbā cittasāmaññena ārammaṇassa abhinnattā, tasmā sabbaññutaññāṇassa paccuppannacittārammaṇataṃ paṭicca na kāci vihesā anubhavitabbāti.

The fact that the omniscience of the All-Enlightened One has a present consciousness as its object should be understood thus: without making a distinction based on past, etc., when it proceeds, "I know the mind of this one," advertence generically advertises any mind that has come to the forefront. Then, the javanas also proceed, taking their respective minds that have come to the forefront as objects. And here, one should not suspect that the javanas have different objects, as the object is not different in the general sense of mind. Therefore, no harm whatsoever needs to be experienced concerning the omniscience of the All-Enlightened One having a present consciousness as its object.

Tuy nhiên, tính có đối tượng là tâm hiện tại của trí toàn giác phải được hiểu như sau: Không phân biệt theo quá khứ, v.v., khi trí vận hành với ý “ta biết tâm của người này”, sự chú ý nói chung chú ý đến bất kỳ tâm nào đang hiện diện. Sau đó, các tốc hành cũng vận hành, lấy tâm đang hiện diện trước mặt mình làm đối tượng. Ở đây, không nên nghi ngờ rằng các tốc hành có đối tượng khác nhau, vì đối tượng không khác biệt theo nghĩa chung của tâm. Do đó, không có bất kỳ sự tổn hại nào phải chịu đựng liên quan đến tính có đối tượng là tâm hiện tại của trí toàn giác.

Kiṃ vā etena yuttivādena, nanu vuttaṃ bhagavatā – ‘‘acinteyyo buddhavisayo’’ti (a. ni. 4.77), tasmā aparimitapuññasambhārekaphalassa acinteyyasabhāvattā āvajjanena vināpi visayaggahaṇe vibandhanābhāvato yattha katthaci pavatti appaṭihatāyevāti.

What then is the use of this logical reasoning? Has it not been said by the Blessed One: "The sphere of a Buddha is inconceivable," therefore, as the singular fruit of immeasurable accumulations of merit is of an inconceivable nature, and there is no hindrance in the apprehension of objects even without adverting, its occurrence anywhere is unimpeded.

Có gì đáng nói với lý luận này, chẳng phải Thế Tôn đã dạy rằng: “Phạm vi của chư Phật là không thể nghĩ bàn” (A. IV, 77) sao? Do đó, vì bản chất không thể nghĩ bàn của quả vị duy nhất từ vô lượng công đức tích lũy, nên không có sự cản trở trong việc nắm bắt đối tượng ngay cả khi không có sự chú ý (āvajjana). Vì vậy, sự vận hành (của tâm) ở bất cứ đâu cũng không bị ngăn cản.

Keci panettha ‘‘āvajjanaṃ anāgatacittamārammaṇaṃ katvā nirujjhati, javanameva pana paccuppannamārammaṇaṃ gaṇhātī’’ti vadanti.

Some here say that "adverting ceases after making a future consciousness its object, while javana apprehends only a present object."

Một số người ở đây nói rằng: “Sự chú ý (āvajjana) diệt đi sau khi lấy tâm vị lai làm đối tượng, nhưng chỉ có tâm tốc hành (javana) mới nắm bắt đối tượng hiện tại.”

Yasmā pana ‘‘anāgatārammaṇā āvajjanā paccuppannārammaṇānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti pāḷi natthi, tasmā taṃ appamāṇaṃ.

But since there is no Pali text stating "adverting with a future object is a condition for aggregates with present objects by way of the immediate condition," that statement is not authoritative.

Nhưng vì không có kinh điển (pāḷi) nào nói rằng: “Sự chú ý (āvajjana) lấy đối tượng vị lai làm duyên là duyên vô gián cho các uẩn lấy đối tượng hiện tại làm duyên,” nên điều đó không có căn cứ.

1340

Karotīti karuṇā.

It acts, therefore it is karuṇā.

"Làm" (karoti) là bi (karuṇā).

Kiṃ karoti, kesaṃ kiṃ nimittanti āha ‘‘paradukkhe sati sādhūnaṃ hadayakampana’’nti.

What does it do? What is its characteristic for whom? It is said: " the trembling of the hearts of good people when there is the suffering of others."

Làm gì, dấu hiệu gì của ai? (Kinh điển) nói: “Sự rung động của trái tim những người thiện lành khi có khổ đau của người khác.”

Kampananti ca paresaṃ dukkhaṃ disvā tassa asahanākārena cittassa aññathattaṃ, tadidaṃ sappurisānaṃyeva hotīti āha ‘‘sādhūna’’nti.

And trembling means the alteration of the mind due to not being able to bear the suffering of others when seeing it; and this occurs only to good people, hence it is said: " of good people."

Và rung động (kampana) là sự thay đổi của tâm khi thấy khổ đau của người khác mà không thể chịu đựng được; điều này chỉ xảy ra ở những người thiện lành, nên (kinh điển) nói “của những người thiện lành.”

Sappurisā hi attahitaparahitasādhanena ‘‘sādhū’’ti vuccanti.

Indeed, good people are called " sādhu" (good) because they accomplish their own welfare and the welfare of others.

Những người thiện lành được gọi là “sādhu” vì họ thành tựu lợi ích cho bản thân và cho người khác.

‘‘Kiṇātī’’ti imassa atthamāha ‘‘vināsetī’’ti, adassanaṃ gameti apanetīti attho.

It states the meaning of "kiṇāti" as " destroys," meaning it causes to disappear, removes.

Ý nghĩa của “kiṇāti” được nói là “diệt trừ,” tức là làm cho biến mất, loại bỏ.

Tenāha ‘‘paradukkhāpanayanākārappavattilakkhaṇā’’ti.

Therefore, it is said: " having the characteristic of proceeding with the mode of dispelling the suffering of others."

Vì vậy, (kinh điển) nói “có đặc tính vận hành theo cách làm giảm khổ đau của người khác.”

Paresaṃ dukkhassa apanayanaṃ hotu vā, mā vā, so paradukkhāpanayanākāro, tathāpavattilakkhaṇāti para…pe… lakkhaṇā.

Whether the suffering of others is dispelled or not, that mode of dispelling the suffering of others, having such a characteristic of proceeding, is para...pe... lakkhaṇā.

Dù khổ đau của người khác có được loại bỏ hay không, cách làm giảm khổ đau đó, có đặc tính vận hành như vậy, là đặc tính…v.v…

Apanetukāmatāya paresaṃ dukkhassa asahanaṃ anadhivāsanaṃ paradukkhāsahanaṃ.

Not enduring, not tolerating the suffering of others due to the wish to dispel it is paradukkhāsahanaṃ.

Sự không chịu đựng, không chấp nhận khổ đau của người khác với ý muốn loại bỏ nó là không chịu đựng khổ đau của người khác.

Na vihiṃsā avihiṃsā, sattānaṃ aviheṭhanaṃ, taṃ paccupaṭṭhāpeti, vihiṃsāya vā paṭipakkhabhāvena paccupaṭṭhātīti avihiṃsāpaccupaṭṭhānā.

Not harming is avihiṃsā, not tormenting beings, which manifests itself as such, or manifests by being opposed to harming, therefore it is avihiṃsāpaccupaṭṭhānā.

Không hại là không làm hại, không gây tổn thương cho chúng sinh; điều đó biểu hiện, hoặc biểu hiện như là đối nghịch với sự làm hại, nên là biểu hiện của sự không làm hại (avihiṃsāpaccupaṭṭhānā).

1341

Pamodanalakkhaṇāti parasampattiyā pamodanalakkhaṇā.

Having the characteristic of rejoicing means having the characteristic of rejoicing in the prosperity of others.

Có đặc tính hoan hỷ (pamodanalakkhaṇā) là có đặc tính hoan hỷ với sự thành công của người khác.

Anissāyanarasāti issāyanassa usūyanassa paṭipakkhabhāvakiccā.

Having the function of non-envy means having the function of being opposed to envy, to begrudging.

Có chức năng không ganh tị (anissāyanarasā) là có chức năng đối nghịch với sự ganh tị, sự đố kỵ.

Pantasenāsanesu, adhikusaladhammesu ca aramaṇaṃ arati.

Discontent (arati) is not delighting, not enjoying remote abodes and seats, and superior wholesome dhammas.

Sự không thích thú (arati) là sự không thích thú ở những nơi cư ngụ thanh vắng và ở những thiện pháp cao thượng.

Sā atthato issādhikaṃ domanassasahagataṃ, thinamiddhādhikañca uddhaccaṃ.

In essence, that is anguish accompanied by envy, and restlessness accompanied by sloth and torpor.

Về bản chất, đó là sự ưu phiền (domanassa) đi kèm với sự ganh tị (issā) quá mức, và sự phóng dật (uddhacca) đi kèm với hôn trầm thụy miên (thinamiddha) quá mức.

Tattha purimaṃ parasampattivisayaṃ, dutiyaṃ pantasenāsanādivisayanti daṭṭhabbaṃ.

Among these, the former is to be understood as related to the prosperity of others, and the latter as related to remote abodes and seats, etc.

Trong đó, điều đầu tiên liên quan đến sự thành công của người khác, điều thứ hai liên quan đến những nơi cư ngụ thanh vắng, v.v., cần được hiểu như vậy.

Aratiyā vihananākārena paccupaṭṭhāti, tassā vighātaṃ vā vūpasamaṃ paccupaṭṭhāpetīti arativighātapaccupaṭṭhānā.

It manifests by overcoming discontent, or it manifests the suppression or calming of discontent, therefore it is arativighātapaccupaṭṭhānā.

Nó biểu hiện dưới hình thức loại bỏ sự không thích thú (arati), hoặc biểu hiện sự tiêu diệt hay làm lắng dịu nó, nên là biểu hiện của sự tiêu diệt sự không thích thú (arativighātapaccupaṭṭhānā).

‘‘Aniyate icchantī’’ti iminā cetasikantarabhāvena icchantīti dasseti.

By "desiring what is not fixed," it shows that they desire it as an internal mental state.

Với câu “mong muốn những điều không cố định” (aniyate icchantī), (kinh điển) chỉ ra rằng chúng mong muốn dưới dạng một yếu tố tâm lý.

1342

Kāyaduccaritatoti vatthuvītikkamasaṅkhātaduccaritato.

From bodily misconduct means from misconduct consisting of transgressing the moral object.

Từ ác hạnh thân (kāyaduccaritato) là từ ác hạnh được gọi là sự vi phạm đối tượng.

Kāyaduccaritādivatthūnanti parapāṇaparadhanaparaitthiādīnaṃ kāyaduccaritādīnamālambaṇabhūtānameva vatthūnaṃ.

Of the objects of bodily misconduct, etc. means of the very objects that are the basis of bodily misconduct, etc., such as others' lives, others' property, others' wives.

Các đối tượng như ác hạnh thân, v.v. (kāyaduccaritādivatthūnaṃ) là các đối tượng như sát sinh, trộm cắp, tà dâm, v.v., vốn là các đối tượng của ác hạnh thân, v.v.

Avītikkamalakkhaṇāti amaddanalakkhaṇā.

Having the characteristic of non-transgression means having the characteristic of non-violation.

Có đặc tính không vi phạm (avītikkamalakkhaṇā) là có đặc tính không xâm phạm.

Kāyaduccaritādivatthuto saṅkocanakiriyāpadesena kāyaduccaritāditoyeva saṅkocanakiriyā vuttāti daṭṭhabbaṃ.

It should be understood that the act of shrinking from the object of bodily misconduct, etc., is stated as shrinking from bodily misconduct, etc. itself by way of an act of shrinking.

Cần hiểu rằng hành động co rút khỏi đối tượng ác hạnh thân, v.v., được nói đến là hành động co rút khỏi chính ác hạnh thân, v.v.

Na hi viratiyo duccaritavatthuno akiriyapaccupaṭṭhānā yujjanti, atha kho duccaritasseva, viratīnañca soraccavasena saṅkocanaṃ, akiriyā ca hirottappānaṃ jigucchādivasenāti ayametesaṃ viseso.

For indeed, abstinences (viratiyo) are not properly presented as non-doing of the objects of misconduct, but rather of misconduct itself; and abstinences are a shrinking by way of gentle conduct, while non-doing is by way of shame and moral dread, etc. This is their distinction.

Thật vậy, các biệt ly (virati) không phù hợp với sự biểu hiện của sự không hành động đối với đối tượng ác hạnh, mà là đối với chính ác hạnh. Và sự co rút của các biệt ly là theo cách của sự khiêm tốn (soracca), còn sự không hành động là theo cách của sự ghê tởm, v.v., của tàm và quý (hirottappa). Đây là sự khác biệt giữa chúng.

Saddhā…pe… padaṭṭhānāti ettha saddhādayo sabbeva dhammā kāyasucaritādīnaṃ padaṭṭhānāti eke.

In faith...pe... proximate cause, some say that all these dhammas, such as faith, are the proximate causes of good bodily conduct, etc.

Đức tin…v.v… là nhân cận (saddhā…pe… padaṭṭhānā): Một số người nói rằng tất cả các pháp như đức tin, v.v., đều là nhân cận của thiện hạnh thân, v.v.

Apare pana ‘‘kammaṃ kammaphalaṃ saddahantassa kāyaduccaritādiakaraṇato, hirottappasampannassa musāvādādiakathanato, appicchasantuṭṭhīsallekhaguṇasamannāgatassa micchājīvavivajjanato ca saddhādayo tiṇṇaṃ dhammānaṃ yathākkamena padaṭṭhānā’’ti vadanti.

Others, however, say that "faith, etc., are the proximate causes of the three dhammas respectively: for one who believes in kamma and its fruit, by not committing bodily misconduct, etc.; for one endowed with shame and moral dread, by not uttering false speech, etc.; and for one endowed with the qualities of fewness of wishes, contentment, and purification, by refraining from wrong livelihood."

Những người khác lại nói rằng: “Đức tin, v.v., là nhân cận của ba pháp theo thứ tự, vì người có đức tin vào nghiệp và quả của nghiệp thì không làm ác hạnh thân, v.v.; người có tàm và quý thì không nói dối, v.v.; và người có các đức tính ít dục, tri túc, và viễn ly thì tránh tà mạng.”

Kecīti abhayagirivāsino.

Some refers to those dwelling in Abhayagiri.

Một số người (kecī) là những người sống ở Abhayagiri.

Imāsūti imāsu tīsu viratīsu.

Among these means among these three abstinences.

Trong những điều này (imāsū) là trong ba biệt ly này.

Ekekaṃ niyataṃ viratimicchantīti aññaṃ ekaṃ catutthaniyataviratimicchanti.

They desire one fixed abstinence means they desire one other, fourth, fixed abstinence.

Mong muốn một biệt ly cố định riêng biệt (ekekaṃ niyataṃ viratimicchantī) là mong muốn một biệt ly cố định thứ tư khác.

Atha vā niddhāraṇatthe bhummavasena imāsaṃ antare ekaṃ niyataṃ viratimicchantīti attho.

Alternatively, it means that by way of the locative case in the sense of determination, they desire one fixed abstinence within these.

Hoặc, theo nghĩa của giới từ chỉ sự phân định, ý nghĩa là mong muốn một biệt ly cố định trong số những điều này.

Ubhayathāpi pana tesaṃ icchā na yujjati aparāya viratiyā dhammasenāpatināpi adesitattā, visayassa ca sadā sannihitattābhāvena niyatāya eva ekissā abhāvato.

In either case, however, their desire is not appropriate because the Dhammasenāpati (Sāriputta) did not teach another abstinence, and because the object is not always present, leading to the absence of a single fixed abstinence.

Tuy nhiên, trong cả hai trường hợp, mong muốn của họ đều không phù hợp, vì một biệt ly khác chưa được Pháp tướng quân (Dhammasenāpati) giảng dạy, và vì đối tượng không phải lúc nào cũng hiện diện, nên không có một biệt ly cố định duy nhất.

Teneva hi abhayagirivāsinoyeva ca keci imāsaṃ tividhattaṃ aniyatattameva ca icchanti.

For this very reason, some of the Abhayagiri dwellers themselves desire these to be threefold and unfixed.

Chính vì lý do đó, một số người sống ở Abhayagiri lại mong muốn ba loại và tính không cố định của chúng.

Vuttañhi tehi –

For it was said by them:

Như họ đã nói:

1343

‘‘Karuṇāmuditā sammāvācākammantaājivā;

"Karuṇā, muditā, right speech, right action, right livelihood;

“Bi, hỷ, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng;

1344

Yebhuyyato aniyatā, honti gocarabhedato’’ti–

For the most part, they are unfixed, due to the difference in their objects."

Phần lớn là không cố định, do sự khác biệt về đối tượng.”

1345

Ettha pana ‘‘yebhuyyato’’ti vacanaṃ lokuttaracittesu sabbadā ekatoyeva ca labbhamānataṃ sandhāya vuttaṃ.

Here, the word " for the most part" is said with reference to their being obtainable always as one in supramundane consciousnesses.

Ở đây, từ “phần lớn” (yebhuyyato) được nói đến để chỉ sự luôn luôn có được một cách duy nhất trong các tâm siêu thế.

1346

Dutiyacittena sampayogaṃ gacchantīti sambandho.

They are associated with the second consciousness, this is the connection.

Liên hệ là: chúng đi kèm với tâm thứ hai.

Yathā cittaṃ, evaṃ taṃsampayuttadhammāpīti dutiye sasaṅkhārā evāti āha ‘‘sasaṅkhārabhāvamattameva hettha viseso’’ti.

Just as the consciousness, so also its associated dhammas, thus in the second it is always with volition, so it is said: " the only difference here is the mere state of being with volition."

Như tâm, các pháp đồng sinh với nó cũng vậy, nên trong tâm thứ hai, chúng chỉ là hữu tác (sasaṅkhāra). Vì vậy, (kinh điển) nói: “Ở đây, sự khác biệt chỉ là ở trạng thái hữu tác.”

Tathāti yathā tatiye, tathā catutthepi pītiyā sukhapadaṭṭhānattā.

Similarly means just as in the third, so also in the fourth, due to rapture being the proximate cause of pleasure.

Cũng vậy (tathā) là như trong tâm thứ ba, cũng vậy trong tâm thứ tư, vì hỷ là nhân cận của lạc.

Sukhassa cettha abhāvato āha ‘‘ṭhapetvā pīti’’nti.

And since pleasure is absent here, it is said: " except rapture."

Và vì không có lạc ở đây, (kinh điển) nói “trừ hỷ.”

Nanu ca ‘‘karuṇāmuditā upekkhāsahagate na sambhavantī’’ti vadanti, tasmā yathā pītiyā, evaṃ tāsampi paṭikkhepo kātabboti?

But it is said that "karuṇā and muditā cannot occur accompanied by equanimity," therefore, just as with rapture, should not these also be excluded?

Chẳng phải người ta nói rằng “bi, hỷ không thể có trong các tâm xả thọ” sao? Vậy thì, như hỷ, chúng cũng nên bị loại trừ?

Na kātabbo, appanāpattito pubbe karuṇāmuditānaṃ upekkhāsahagatānampi sambhavato.

They should not be excluded, because karuṇā and muditā, even when accompanied by equanimity, can occur before the attainment of absorption.

Không nên loại trừ, vì bi và hỷ có thể có trong các tâm xả thọ trước khi đạt đến an chỉ (appanā).

Karuṇāmuditābhāvanākāle hi appanāvīthito pubbe upekkhāsahagatacittenāpi parikammaṃ hoti, appanāvīthiyaṃ pana somanassasahagatacitteneva ekāvajjanavīthiyā vedanāparivattanābhāvato, tasmā pubbabhāgavaseneva karuṇāmuditānampi upekkhāsahagatesu sambhavo hotīti ācariyā.

For during the development of karuṇā and muditā, before the absorption path, preparatory work also occurs with consciousness accompanied by equanimity; but on the absorption path, it occurs only with consciousness accompanied by joy, due to the non-change of feeling in the one-adverting path. Therefore, the teachers say that karuṇā and muditā can occur even in those accompanied by equanimity only by way of the preparatory stage.

Thật vậy, trong thời gian tu tập bi và hỷ, trước lộ trình an chỉ, cũng có sự chuẩn bị (parikamma) bằng tâm xả thọ. Nhưng trong lộ trình an chỉ, chỉ có tâm hỷ thọ, vì không có sự thay đổi thọ trong một lộ trình chú ý (ekāvajjanavīthiyā). Do đó, các vị thầy nói rằng bi và hỷ cũng có thể có trong các tâm xả thọ theo cách của phần chuẩn bị.

Apare pana sabbadāpi tāsaṃ upekkhāsahagatesu sambhavaṃ na icchanti.

Others, however, do not desire their occurrence in those accompanied by equanimity at any time.

Những người khác lại không chấp nhận sự có mặt của chúng trong các tâm xả thọ vào bất cứ lúc nào.

‘‘Avasesā pañcamena sampayogaṃ gacchantī’’ti avisesena vuttattā idāni visesadassanatthamāha ‘‘somanassaṭṭhāne cā’’tiādi.

Since "the remaining are associated with the fifth" is stated without distinction, now to show the distinction, it says: " and in the place of joy," etc.

Vì đã nói chung chung rằng “những điều còn lại đi kèm với tâm thứ năm,” bây giờ để chỉ ra sự khác biệt, (kinh điển) nói “và ở chỗ hỷ thọ,” v.v.

1347

81. Karuṇāmuditādayoti karuṇāmuditā ceva viratittayañca.

81. Karuṇāmuditādayo means karuṇā and muditā, and the three abstinences.

81. Bi, hỷ, v.v. (Karuṇāmuditādayo) là bi và hỷ, cùng với ba biệt ly.

Tenāha ‘‘pañcā’’ti.

Therefore, it is said: " five."

Vì vậy, (kinh điển) nói “năm.”

1348

Evaṃ kāmāvacarakusalacittasampayutte dassetvā idāni rūpāvacarakusalacittasampayuttadhamme dassetuṃ ‘‘avasesesu panā’’tiādimāha.

Having thus shown the dhammas associated with kāmaloka wholesome consciousness, now to show the dhammas associated with rūpaloka wholesome consciousness, it states: " and in the remaining," etc.

Sau khi chỉ ra các pháp đồng sinh với tâm thiện dục giới như vậy, bây giờ để chỉ ra các pháp đồng sinh với tâm thiện sắc giới, (kinh điển) nói “còn lại thì,” v.v.

Tattha ṭhapetvā viratittayanti viratittayaṃ vajjetvā.

There, except the three abstinences means excluding the three abstinences.

Trong đó, trừ ba biệt ly (ṭhapetvā viratittaya) là ngoại trừ ba biệt ly.

Kasmā panettha viratittayaṃ pariccattanti?

Why are the three abstinences excluded here?

Tại sao ba biệt ly lại bị loại bỏ ở đây?

Vuccate – suvisuddhakāyakammādikassa cittasamādhānavasena rūpārūpāvacarakusalappavatti, na kāyakammādīnaṃ sodhanavasena, nāpi duccaritadurājīvānaṃ samucchindanavasena.

It is said: The occurrence of rūpa and arūpa wholesome consciousness is by way of mental concentration for one whose bodily kamma, etc., is thoroughly purified, not by way of purifying bodily kamma, etc., nor by way of eradicating misconduct and wrong livelihood.

Được nói rằng: Sự vận hành của thiện sắc giới và vô sắc giới là theo cách của sự định tâm (cittasamādhāna) của một người có thân nghiệp, v.v., hoàn toàn thanh tịnh, chứ không phải theo cách thanh lọc thân nghiệp, v.v., cũng không phải theo cách nhổ tận gốc ác hạnh và tà mạng.

Tathā hi nīvaraṇādidhammānaṃ avatthattayaṃ hoti vītikkamāvatthā pariyuṭṭhānāvatthā anusayāvatthāti.

Thus, there are three states for defilements (nīvaraṇa), etc.: the state of transgression, the state of obsession, and the state of latent tendency.

Thật vậy, các pháp như triền cái (nīvaraṇa), v.v., có ba trạng thái: trạng thái vi phạm (vītikkamāvatthā), trạng thái tiềm phục (pariyuṭṭhānāvatthā), và trạng thái tùy miên (anusayāvatthā).

Tattha vītikkamāvatthāya paṭipakkhaṃ kāmāvacarakusalaṃ pariyuṭṭhānāvatthāya rūpārūpāvacaraṃ, anusayāvatthāya lokuttarakusalaṃ.

Among these, kāmaloka wholesome kamma is the opposite of the state of transgression; rūpa and arūpa wholesome kamma is the opposite of the state of obsession; and supramundane wholesome kamma is the opposite of the state of latent tendency.

Trong đó, đối nghịch với trạng thái vi phạm là thiện dục giới; đối nghịch với trạng thái tiềm phục là sắc giới và vô sắc giới; đối nghịch với trạng thái tùy miên là thiện siêu thế.

Duccaritadurājīvānaṃ pana ṭhapetvā vītikkamāvatthaṃ, anusayāvatthañca vītikkamāvatthāya visuṃ pariyuṭṭhānāvatthā na upalabbhati.

However, for bad conduct and wrong livelihood, apart from the transgression stage and the latent tendency stage, a distinct preoccupation stage is not found for the transgression stage.

Đối với các ác hạnh (duccarita) và tà mạng (durājīva), ngoại trừ trạng thái vi phạm (vītikkamāvattha) và trạng thái tiềm ẩn (anusayāvattha), không có trạng thái phiền não hiện hành (pariyuṭṭhānāvatthā) riêng biệt cho trạng thái vi phạm.

Yassā vipaccanīkaṃ rūpārūpāvacarakusalaṃ siyā, tasmā taṃ neva kāmāvacarakusalaṃ viya tesaṃ vītikkamāvatthaṃ sodheti, na ca lokuttaraṃ viya anusayāvatthaṃ samucchindati, paṭipassambheti vā.

The wholesome rūpāvacara and arūpāvacara consciousness, which is its opposite, therefore does not purify their transgression stage like kāmāvacara wholesome consciousness, nor does it eradicate or tranquilize the latent tendency stage like supramundane consciousness.

Bởi vì thiện pháp thuộc sắc giới và vô sắc giới (rūpārūpāvacarakusala) là đối nghịch của nó, do đó, nó không thanh lọc trạng thái vi phạm của chúng như thiện pháp thuộc dục giới (kāmāvacarakusala), cũng không nhổ tận gốc hay làm lắng dịu trạng thái tiềm ẩn như pháp siêu thế (lokuttara).

Sīlavisuddhiyaṃ sīlasodhanavasena kāmāvacarakusaleneva vigatavītikkamassa parisuddhakāyakammādikassa yogino cittasamādhānavasena pavattatīti mahaggatacittuppāde viratīnaṃ asambhavoyeva.

In the purification of morality (sīlavisuddhi), because it operates through kāmāvacara wholesome consciousness for the purification of morality in a yogi whose bodily actions and so on are pure and free from transgression, there is indeed no possibility of abstinences (virati) in developed consciousness (mahaggatacittuppāda).

Trong Tịnh giới (sīlavisuddhi), do sự thanh lọc giới, chỉ với thiện pháp thuộc dục giới, đối với hành giả đã vượt qua sự vi phạm và có thân nghiệp v.v. trong sạch, nó vận hành theo cách làm tâm an định, do đó, trong các tâm đại hành (mahaggatacittuppāda), các biệt ly (virati) không thể có mặt.

Imameva hi atthaṃ sādhetuṃ ‘‘viratiyo panā’’tiādi āraddhaṃ.

Indeed, it is to prove this very point that the passage starting with "As for abstinences (virati), however," was begun.

Chính để chứng minh ý nghĩa này mà câu “Tuy nhiên, các biệt ly (virati)…” v.v. đã được bắt đầu.

Tettiṃsa vā karuṇādijhānavasena pavattanakāle.

Or thirty-three when occurring through the jhāna of compassion and so on.

Hoặc ba mươi ba khi vận hành theo thiền từ bi v.v.

Tatoti tato tatiye vuttacetasikato.

"From that" means from the mental factors (cetasika) mentioned in the third.

Từ đó là từ các tâm sở được nói đến trong thứ ba.

Karuṇāmuditānaṃ appanāpattānamekantasomanassasahagatattā āha ‘‘pañcamena…pe… karuṇāmuditāvajjā’’ti.

Because compassion (karuṇā) and appreciative joy (muditā), when they reach absorption (appanā), are always accompanied by joy (somanassa), it is said: "with the fifth... etc. ... excluding compassion and appreciative joy."

Do từ (karuṇā) và hỷ (muditā) khi đạt đến an chỉ (appanā) luôn đi kèm với hỷ (somanassa), nên nói “với thứ năm… v.v… trừ từ và hỷ”.

1349

Rūpāvacarapañcame vuttanayenāti tiṃsevāti adhippāyo.

"In the way stated for the fifth rūpāvacara jhāna" means only thirty—this is the intention.

Theo cách đã nói trong thiền thứ năm thuộc sắc giới là ý nói chỉ ba mươi.

Yadi evaṃ rūpāvacarato ko visesoti āha ‘‘arūpāvacarabhāvovettha viseso’’ti, pañcame rūpasaññābhāvato rūpāvacarabhāvo, idha pana rūpasaññāsamatikkamena pattabbattā arūpāvacarabhāvoti ayamevassa tato visesoti attho.

If so, what is the distinction from rūpāvacara? It is said: "The arūpāvacara nature is the distinction here." In the fifth rūpāvacara jhāna, there is the presence of the perception of form (rūpasaññābhāva), whereas here, it is to be attained by transcending the perception of form, so its arūpāvacara nature is its distinction from that—this is the meaning.

Nếu vậy, có gì khác biệt so với sắc giới? Do đó, nói “sự khác biệt ở đây là trạng thái vô sắc giới”, ở thiền thứ năm có trạng thái sắc giới do có sắc tưởng (rūpasaññā), còn ở đây có trạng thái vô sắc giới do đạt được bằng cách vượt qua sắc tưởng, đó chính là sự khác biệt của nó so với thiền thứ năm.

1350

Paṭhamajjhāniketi paṭhamajjhānavati.

"In the first jhāna" means possessing the first jhāna.

Trong thiền thứ nhất là có thiền thứ nhất.

Maggacitteti catubbidhepi maggañāṇe.

"In the path-consciousness" means in all four types of path-knowledge.

Trong tâm Đạo là trong bốn loại Đạo trí.

Dutiyajjhānikādibhedeti dutiyatatiyacatutthapañcamajjhānike.

"In the divisions beginning with the second jhāna" means in the second, third, fourth, and fifth jhānas.

Trong các loại như thiền thứ hai là trong thiền thứ hai, thứ ba, thứ tư và thứ năm.

Vuttanayenāti ‘‘dutiyena vitakkavajjā’’tiādinā vuttanayena.

"In the way stated" means in the way stated by "with the second, excluding initial application," and so on.

Theo cách đã nói là theo cách đã nói “với thiền thứ hai trừ tầm (vitakka)” v.v.

Kiṃ avisesenāti ce, noti āha ‘‘karuṇāmuditāna’’ntiādi.

If it is asked whether this is without distinction, it is said "no," and continues "of compassion and appreciative joy" and so on.

Nếu hỏi có phải không có sự khác biệt không? Thì trả lời là không, và nói “của từ và hỷ” v.v.

Maggadhammesu pādakajjhānādivasena kadāci sammāsaṅkappaviraho siyā, na pana virativiraho, kāyaduccaritādīnaṃ samucchinnavaseneva ariyamaggassa pavattanatoti āha ‘‘niyataviratibhāvo’’ti.

In the path-states, there might sometimes be an absence of right thought (sammāsaṅkappa) depending on the foundational jhāna and so on, but not an absence of abstinences (virati), because the Noble Path operates by eradicating bodily misconduct and so forth. Hence it is said: "certainty of abstinence."

Trong các pháp Đạo, đôi khi có thể thiếu chánh tư duy (sammāsaṅkappa) do các thiền làm nền tảng v.v., nhưng không thiếu các biệt ly (virati), vì Thánh Đạo vận hành theo cách nhổ tận gốc các ác hạnh thân v.v. Do đó, nói “trạng thái biệt ly nhất định”.

Lokuttarabhāvoti chabbisuddhiparamparāya pattabbattā lokato uttaraṇabhāvo.

"Supramundane nature" means the nature of transcending the world, as it is to be attained through the succession of the six purifications (chabbisuddhi).

Trạng thái siêu thế là trạng thái vượt thoát khỏi thế gian do đạt được qua chuỗi sáu thanh tịnh (chabbisuddhi).

1351

Evaṃ kusalacetasikānaṃ sampayogavacanatthalakkhaṇādīni dassetvā idāni akusalacetasikāni dassetuṃ ‘‘akusalā panā’’tiādi āraddhaṃ.

Having thus explained the association, expression, reason, and characteristics of wholesome mental factors (kusalacetasika), now, to explain unwholesome mental factors (akusalacetasika), the passage starting with "As for unwholesome ones, however," was begun.

Sau khi trình bày các đặc tính về sự tương ưng, lời nói, ý nghĩa v.v. của các tâm sở thiện, bây giờ để trình bày các tâm sở bất thiện, câu “Tuy nhiên, các bất thiện” v.v. đã được bắt đầu.

Cha yevāpanakāti kiñcāpi paṭhame aniyatayevāpanakā na labbhanti, akusalesu pana labbhamānakayevāpanadhamme ekattha dassetuṃ tesampi idheva vacanaṃ daṭṭhabbaṃ.

"Only six of an occasional nature (yevāpanaka)": Although indeterminate occasional factors are not found in the first type, it should be understood that to show the occasionally occurring phenomena that are found among unwholesome states in one place, they too are mentioned here.

Chỉ sáu tâm sở bất định là mặc dù ở phần đầu không có các tâm sở bất định (aniyatayevāpanaka), nhưng để trình bày các pháp bất định có trong các bất thiện tại một chỗ, nên việc nói về chúng ở đây cũng cần được hiểu.

Evañca katvā upari dhammānaṃ uddesānantaraṃ ‘‘evaṃ yevāpanā’’tiādi vuttaṃ.

And having done so, after the enumeration of phenomena above, it is stated: "Thus, the occasional ones," and so on.

Và sau khi làm như vậy, sau khi đề cập đến các pháp ở trên, câu “Như vậy là các tâm sở bất định” v.v. đã được nói đến.

Vicikicchāsahagate chandādhimokkhānaṃ, uddhaccasahagate chandassa ca abhāvato vuttaṃ ‘‘paṭipāṭiyā dasasu cittesū’’ti.

Because there is an absence of desire (chanda) and determination (adhimokkha) in consciousness accompanied by doubt (vicikicchāsahagata), and an absence of desire in consciousness accompanied by restlessness (uddhaccasahagata), it is stated: "in the ten consciousnesses in sequence."

Do không có dục (chanda) và thắng giải (adhimokkha) trong tâm tương ưng với hoài nghi (vicikicchā), và không có dục trong tâm tương ưng với trạo cử (uddhacca), nên nói “lần lượt trong mười tâm”.

1352

82. Niddiṭṭhāti nissesena dassitā.

82. "Designated" means completely shown.

82. Đã chỉ rõ là đã trình bày một cách đầy đủ.

Hatā vihatā viddhastā pāpā apāyādidukkhapāpanato ‘‘pāpā’’ti saṅkhātā akusaladhammā yena so bhagavā hatapāpo, tena.

That Blessed One, by whom evil (pāpa)—unwholesome states termed "evil" because they lead to suffering in realms of misery (apāya) and so forth—is destroyed, overcome, shattered, is "one who has destroyed evil (hatapāpa)," by Him.

Các pháp bất thiện, được gọi là “pāpā” (ác) vì chúng dẫn đến đau khổ trong các cõi đọa xứ (apāya) v.v., đã bị hủy diệt, bị tiêu diệt, bị phá tan bởi vị Thế Tôn đó, nên Ngài là Hatapāpo (người đã diệt ác).

Lābho alābho, yaso ayaso, nindā pasaṃsā, sukhaṃ dukkhanti imesu aṭṭhasu lokadhammesu akampanaṭṭhena tādinā sammāsambuddhena.

"By such a one (tādī)", by a Perfectly Enlightened One (sammāsambuddha) who is unshaken by these eight worldly conditions (lokadhamma): gain and loss, fame and disrepute, praise and blame, happiness and suffering.

Bởi Đức Chánh Đẳng Giác như vậy (tādin) không lay chuyển trước tám pháp thế gian này: lợi và bất lợi, danh và bất danh, khen và chê, lạc và khổ.

So hi lābhādīsu yādiso, alābhādīsupi tādisoyevāti ‘‘tādī’’ti vuccati.

For He is such in gain and so forth, and likewise in loss and so forth, hence He is called "such" (tādī).

Vì Ngài như thế nào đối với lợi v.v., thì cũng như thế ấy đối với bất lợi v.v., nên Ngài được gọi là “Tādī” (như vậy).

1353

Na hirīyatīti na lajjati.

"Does not feel shame" means does not feel embarrassed.

Không hổ thẹn là không xấu hổ.

Ahirikoti puggalo dhammasamūho vā.

"Shameless" refers to an individual or a group of phenomena.

Vô tàm là cá nhân hoặc tập hợp các pháp.

‘‘Ahirikka’’nti vattabbe ekassa ka-kārassa lopaṃ katvā ‘‘ahirika’’nti vuttaṃ.

Instead of saying "ahirikka," by dropping one 'k' sound, it is said "ahirika."

Đáng lẽ phải nói “ahirikkaṃ” nhưng đã lược bỏ một chữ “ka” nên nói “ahirikaṃ”.

Na ottappanti ottappassa paṭipakkhabhūtaṃ dhammamāha.

"Does not dread" speaks of the phenomenon that is the opposite of dread (ottappa).

Không ghê sợ nói về pháp đối lập với tàm (ottappa).

Ajigucchanaṃ ahīḷanaṃ.

"Not recoiling" means not being disgusted.

Không ghê tởm là không ghê sợ.

Alajjanaṃ avilā.

"Not feeling shame" means not being embarrassed.

Không xấu hổ là không e ngại.

Ajigucchanalakkhaṇanti sabhāvavasena vuttaṃ, alajjanalakkhaṇanti kusalābyākatassa sādhāraṇāya hiriyā paṭipakkhavasena.

"Characterized by not recoiling" is stated in terms of its intrinsic nature; "characterized by not feeling shame" is stated in terms of its opposition to shame (hiri), which is common to wholesome and indeterminate states.

Đặc tính không ghê tởm được nói theo bản chất, đặc tính không xấu hổ được nói theo cách đối lập với tàm (hiri) chung cho thiện và vô ký.

Tehevāti kāyaduccaritādīhi eva.

"By those very" means by bodily misconduct and so forth.

Chính bởi những điều đó là chính bởi các ác hạnh thân v.v.

Asārajjanaṃ nibbhayatā.

"Not being disturbed" is fearlessness.

Không sợ hãi là vô úy.

Anuttāso asambhamo.

"No dread" is no agitation.

Không hoảng sợ là không bối rối.

Rasādīni hiriottappesu vuttapaṭipakkhavasena gahetabbānīti na tāni idha vuttāni.

The functions (rasa) and so on should be understood in terms of their opposition to what is stated for shame (hiri) and moral dread (ottappa), hence they are not stated here.

Các vị (rasa) v.v. cần được hiểu theo cách đối lập với những gì đã nói trong tàm và quý (hiriottappa), nên chúng không được nói ở đây.

Tesu hi alajjanākārena pāpānaṃ karaṇarasaṃ ahirikaṃ.

For among these, shamelessness (ahirika) has the function of committing evil deeds without embarrassment.

Trong những điều đó, vô tàm (ahirika) có vị là làm các điều ác theo cách không xấu hổ.

Anuttāsākārena anottappaṃ.

Lack of moral dread (anottappa) has the function of not dreading without fear.

Vô quý (anottappa) có vị là không hoảng sợ.

Vuttappakāreneva pāpato asaṅkocanapaccupaṭṭhānāni.

In the manner stated, their manifestations are not recoiling from evil.

Sự hiện khởi là không co rút lại từ điều ác theo cách đã nói.

Attani, paresu ca agāravapadaṭṭhānāni.

Their proximate causes are disrespect for oneself and others.

Nguyên nhân gần là không tôn trọng bản thân và người khác.

Gāmasūkarassa viya asucito kilesāsucito ajigucchanaṃ ahirikena hoti.

Not recoiling from impurity, from the impurity of defilements, like a village pig from excrement, happens with shamelessness (ahirika).

Vô tàm là không ghê tởm sự bất tịnh, sự bất tịnh của phiền não, giống như con heo làng không ghê tởm phân.

Salabhassa viya aggito pāpato anuttāso anottappena hoti.

Not fearing evil, like a moth from fire, happens with lack of moral dread (anottappa).

Vô quý là không sợ hãi điều ác, giống như con thiêu thân không sợ lửa.

Yathāhu porāṇā –

As the ancients said:

Như các bậc cổ nhân đã nói:

1354

‘‘Jigucchati nāhiriko, pāpā gūthāva sūkaro;

"The shameless one feels no disgust, like a pig from excrement;

“Kẻ vô tàm không ghê tởm điều ác, như heo không ghê tởm phân;

1355

Na bhāyati anottappo, salabho viya pāvakā’’ti.

The one without moral dread does not fear, like a moth from fire."

Kẻ vô quý không sợ hãi, như thiêu thân không sợ lửa.”

1356

Ettha ca yathā hiriyā balavabhāve ottappaṃ abbohārikaṃ hoti, ottappassa balavabhāve hirī abbohārikā, evaṃ ahirikassa balavabhāve anottappaṃ abbohārikaṃ, anottappassa balavabhāve ahirikaṃ abbohārikaṃ hotīti keci, taṃ na yujjati.

Here, some say that just as when shame (hiri) is strong, moral dread (ottappa) becomes negligible, and when moral dread is strong, shame becomes negligible, so too when shamelessness (ahirika) is strong, lack of moral dread (anottappa) becomes negligible, and when lack of moral dread is strong, shamelessness becomes negligible. This is not appropriate.

Ở đây, một số người nói rằng, cũng như khi tàm mạnh thì quý trở nên không đáng kể, khi quý mạnh thì tàm trở nên không đáng kể, thì cũng vậy, khi vô tàm mạnh thì vô quý trở nên không đáng kể, khi vô quý mạnh thì vô tàm trở nên không đáng kể. Điều đó không hợp lý.

Yathā hi asucinā attānaṃ makkhento, sappamukhe hatthaṃ pavesento bāladārako tattha paṭikkūlabhāvassa, ādīnavassa ca anupaparikkhanato neva jigucchati, na ca uttasati, evamevaṃ dhammasabhāvassa aññāṇato moho pāpato neva jigucchati, na uttasati, tasmā taṃsampayuttacittuppāde ubhayampi balavataraṃ hotīti.

Just as a foolish child smearing himself with impurity or putting his hand into the mouth of a snake neither recoils nor dreads because he does not discern the repulsiveness or danger there, so too delusion (moha), due to ignorance of the nature of phenomena, neither recoils from evil nor dreads it. Therefore, in the consciousness associated with that delusion, both become more powerful.

Vì, giống như một đứa trẻ ngu dại tự bôi bẩn mình, hoặc thò tay vào miệng rắn, không ghê tởm hay sợ hãi vì không nhận thức được sự đáng ghê tởm và sự nguy hiểm ở đó, thì cũng vậy, si (moha) do không biết bản chất của các pháp, không ghê tởm hay sợ hãi điều ác. Do đó, trong tâm sinh khởi tương ưng với nó, cả hai đều mạnh mẽ hơn.

1357

Lubbhantīti abhigijjhanti, allīyantīti vuttaṃ hoti.

"They crave" means they are intensely greedy, they cling, it is said.

Tham đắm là rất tham lam, là bám víu.

Ārammaṇaggahaṇalakkhaṇoti ettha ārammaṇaggahaṇaṃ nāma ‘‘mama ida’’nti taṇhābhinivesavasena abhiniviṭṭhassa ārammaṇassa avissajjanaṃ, na ārammaṇakaraṇamattaṃ.

"Characterized by grasping the object": Here, "grasping the object" means not letting go of the object to which one clings with the attachment of craving, thinking "this is mine," not merely making it an object.

Đặc tính nắm giữ đối tượng ở đây, nắm giữ đối tượng là không buông bỏ đối tượng mà mình đã bám víu theo cách chấp thủ “cái này là của tôi”, chứ không chỉ là việc tạo ra đối tượng.

Abhisaṅgo atisayavatāya āsattiyā dummocanīyabhāvo.

"Extreme attachment" is the difficulty of release due to excessive clinging.

Sự bám chặt là trạng thái khó gỡ bỏ do sự dính mắc quá mức.

Apariccāgo avijahanaṃ.

"Non-abandonment" is not letting go.

Không từ bỏ là không vứt bỏ.

Telañjanarāgo viyāti dhovitvāpi pariccajituṃ asakkuṇeyyo telamakkhitaañjanarāgo viya.

"Like the stain of oil and lampblack" means like the indelible stain of oil-smeared lampblack, which cannot be removed even by washing.

Như màu thuốc mỡ dầu là như màu thuốc mỡ đã dính dầu, không thể bỏ được dù đã rửa sạch.

‘‘Assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti vacanato vuttaṃ ‘‘assādadassanapadaṭṭhāno’’ti.

As it is said, "Craving grows in one who contemplates enjoyment (assāda)," it is stated: "its proximate cause is seeing enjoyment."

Theo câu “khi quán sát vị ngọt, tham ái tăng trưởng”, nên nói “nguyên nhân gần là thấy vị ngọt”.

Tattha assādavasena dassanaṃ assādadassanaṃ.

Therein, seeing by way of enjoyment is "seeing enjoyment."

Ở đó, thấy vị ngọt là thấy theo cách vị ngọt.

Nanu ca assādadassanampi atthato lobhoyevāti kathaṃ sayaṃ attano padaṭṭhānaṃ hotīti?

But is not seeing enjoyment essentially greed itself? How can it be its own proximate cause?

Há chẳng phải thấy vị ngọt cũng thực chất là tham sao? Vậy làm sao nó có thể là nguyên nhân gần của chính nó?

Saccaṃ, paṭhamaṃ nātibalavalobhavasena assādadassano pacchā balavalobho hotīti tassa taṃpadaṭṭhānatā vuttā.

True, first there is seeing enjoyment by way of not intensely strong greed, and later intense greed arises. Thus, that is stated as its proximate cause.

Đúng vậy, ban đầu thấy vị ngọt là do tham chưa mạnh, sau đó tham trở nên mạnh mẽ, nên nó được gọi là nguyên nhân gần của tham.

Teneva ca ‘‘taṇhā pavaḍḍhatī’’ti vuttaṃ.

For this very reason, it is said, "craving grows."

Chính vì thế mà nói “tham ái tăng trưởng”.

Apare pana ‘‘assādo nāma sukhavedanā, assādadassananti assādadiṭṭhī’’ti vadanti.

Others, however, say, "Enjoyment (assāda) means pleasant feeling, and seeing enjoyment means the view of enjoyment."

Những người khác lại nói “vị ngọt là lạc thọ, thấy vị ngọt là tà kiến về vị ngọt”.

Sukhavedanāya vā kāraṇabhūtaṃ subhanimittaṃ assādo nāma, asubhe ‘‘subha’’nti pavattā tayo vipallāsā assādadassanaṃ nāmāti keci.

Some say that a beautiful sign (subhanimitta) that is the cause of pleasant feeling is enjoyment, and the three perversions (vipallāsa) that arise as "beautiful" in what is not beautiful, are "seeing enjoyment."

Một số người khác lại nói, cái tướng tốt đẹp là nguyên nhân của lạc thọ được gọi là vị ngọt, ba loại điên đảo phát sinh “là tốt đẹp” trong cái không tốt đẹp được gọi là thấy vị ngọt.

1358

Muyhantīti na bujjhanti.

"They are deluded" means they do not understand.

Mê muội là không hiểu biết.

Dhammasabhāvassa yāthāvato adassanaṃ cittassa andhabhāvo.

Not seeing the true nature of phenomena is "blindness of mind."

Không thấy bản chất chân thật của các pháp là sự mù quáng của tâm.

Aññāṇaṃ ñāṇapaṭipakkho dhammo.

"Ignorance" is the phenomenon opposite to knowledge (ñāṇa).

Vô minh là pháp đối lập với trí tuệ.

Tattha purimalakkhaṇaṃ sabhāvavasena vuttaṃ, itaraṃ paṭipakkhavasena.

Here, the former characteristic is stated in terms of its inherent nature, the other by way of opposition.

Trong đó, đặc tính đầu tiên được nói theo bản chất, còn cái kia theo đối nghịch.

Atha vā aññāṇalakkhaṇoti kiccavasena vuttaṃ.

Or else, "characterized by ignorance" is stated in terms of its function.

Hoặc là, đặc tính vô minh được nói theo chức năng.

So hi asampaṭivedharasoti vutto.

For it is stated to have the function of non-penetration.

Thật vậy, nó được gọi là có vị không thấu hiểu.

Dhammasabhāvaṃ paṭivijjhituṃ asamatthatā asampaṭivedho.

The inability to penetrate the inherent nature of phenomena is non-penetration.

Sự không có khả năng thấu hiểu bản chất của pháp là không thấu hiểu.

Ārammaṇasabhāvacchādanarasoti yathā aññāṇaṃ, mohasamaṅgipuggalo vā ārammaṇasabhāvaṃ paṭivijjhituṃ na labhati, mohassa tathā pavatti ārammaṇasabhāvacchādanaṃ.

"Has the function of concealing the inherent nature of the object"—just as ignorance, or a person endowed with delusion, does not manage to penetrate the inherent nature of the object; the way delusion thus proceeds is the concealment of the inherent nature of the object.

Có vị che mờ bản chất đối tượng là như vô minh, hoặc người có đầy đủ si không thể thấu hiểu bản chất đối tượng; sự vận hành như vậy của si là che mờ bản chất đối tượng.

Ettha ca ñāṇaṃ ārammaṇaṃ yathāsabhāvato jānāti, diṭṭhi yathāsabhāvaṃ vijahitvā ayāthāvato gaṇhāti, moho pana na kathañci vijānāti.

Here, knowledge knows the object as it truly is, wrong view apprehends the object as other than its true nature, having abandoned its true nature, but delusion knows nothing whatsoever.

Ở đây, tuệ biết đối tượng đúng như bản chất của nó, tà kiến nắm giữ đối tượng không đúng như bản chất của nó, sau khi từ bỏ bản chất của nó, còn si thì không biết gì cả.

Yadi evaṃ ārammaṇaggahaṇakālo kathaṃ tadā so ārammaṇaṃ jānātevāti?

If so, how is it that at the time of apprehending an object, it then knows the object?

Nếu vậy, vào thời điểm nắm giữ đối tượng, làm sao lúc đó nó biết đối tượng?

Tadāpi na jānāti.

Even then, it does not know.

Ngay cả lúc đó nó cũng không biết.

Yathā pana phassādayo phusanākārādimattavaseneva ārammaṇaṃ gaṇhanti, na jānanavasena, evamayaṃ ārammaṇaṃ gahetvā uppajjamāno paṭicchādanākāreneva gaṇhāti, na pana jānanākārenāti.

However, just as contact and the like apprehend an object merely by way of touching and so forth, not by way of knowing, so too, this, arising after apprehending an object, apprehends it only by way of concealment, and not by way of knowing.

Tuy nhiên, giống như xúc và các pháp khác nắm giữ đối tượng chỉ theo cách chạm, chứ không phải theo cách biết, thì pháp này khi khởi lên sau khi nắm giữ đối tượng, nó nắm giữ theo cách che đậy, chứ không phải theo cách biết.

Yassa uppajjati, tassa andhakaraṇaṃ andhakāro, tathā paccupaṭṭhāti, taṃ vā paccupaṭṭhāpetīti andhakārapaccupaṭṭhāno.

For whom it arises, it is blinding, darkness, and thus it becomes manifest, or causes it to become manifest—thus, "manifesting as darkness."

Đối với người mà nó khởi lên, nó làm cho người đó trở nên mù quáng, đó là bóng tối, nó biểu hiện như vậy, hoặc nó làm cho người đó biểu hiện như vậy, nên gọi là biểu hiện như bóng tối.

1359

Micchā passantīti dhammasabhāvassa viparītavasena aniccādiṃ niccādivasena passanti.

"Seeing wrongly"—meaning, seeing impermanence and so forth as permanence and so forth, in a manner contrary to the inherent nature of phenomena.

Thấy sai lầm là thấy bản chất của các pháp một cách trái ngược, thấy vô thường v.v… là thường v.v…

Ayoniso abhiniveso uppathābhiniveso.

Inappropriate attention is attention that goes astray.

Sự chấp thủ phi lý là sự chấp thủ sai đường.

Dhammasabhāvaṃ atikkamitvā parato niccādito vā parappaccayato vā āmasanaṃ parāmāso, viparītaggāhavasena ‘‘idameva saccaṃ, moghamañña’’nti abhinivesanaṃ micchābhiniveso.

Touching, or clinging, to phenomena by transcending their inherent nature, either from permanence and so forth, or from external causes, is clinging (parāmāso); establishing a view wrongly, thinking "this alone is true, all else is futile," is wrong adherence.

Sự nắm bắt vượt quá bản chất của các pháp, từ thường v.v… hoặc từ nhân duyên khác, là sự nắm giữ sai lầm; sự chấp thủ theo cách nắm giữ sai lầm, rằng "chỉ có điều này là sự thật, những điều khác là sai lầm", là tà chấp.

Ariyānaṃ adassanakāmatādī ti ādi-saddena saddhammaasotukāmatādiṃ saṅgaṇhāti.

"Desiring not to see noble ones and so forth"—the word "and so forth" includes not desiring to hear the True Dhamma and so on.

Sự không muốn thấy các bậc Thánh v.v… – từ v.v… bao gồm sự không muốn nghe Chánh pháp v.v…

1360

Yassa dhammassa vasena uddhataṃ hoti cittaṃ, taṃsampayuttadhammā vā, so dhammo uddhaccaṃ.

That dhamma by whose power the mind becomes agitated, or the co-arisen dhammas, that dhamma is uddhacca (restlessness).

Pháp nào khiến tâm trở nên phóng dật, hoặc các pháp tương ưng với nó, thì pháp đó là phóng dật.

Tenāha ‘‘uddhatabhāvo’’ti.

Therefore, it is said, "the state of being agitated."

Vì thế, Ngài nói "trạng thái phóng dật".

Avūpasamoti asannisinnabhāvo.

Lack of tranquility means the state of not being settled.

Không an tịnh là trạng thái không lắng xuống.

Vātā…pe… paṭākā viyāti yathā paṭākā yottabalena dhajayaṭṭhiṃ amuñcantīpi vātābhighātena ettha avaṭṭhātuṃ na sakkoti, evamidampi adhimokkhabalena ārammaṇaṃ amuñcantampi ayonisomanasikārabalena ārammaṇe acalaṃ avaṭṭhātuṃ na sakkotīti vātappahāreneva caladhajapaṭākā viya anavaṭṭhānakiccaṃ.

"Like a banner… by the wind"—just as a banner, though not letting go of the flagpole by the strength of its rope, cannot remain steady there due to the force of the wind, so too, this (restlessness), though not letting go of the object by the strength of adhimokkha (resolve), cannot remain still on the object due to the power of inappropriate attention; thus, its function is unsteadiness, like a banner flapping in the wind.

Như gió…v.v… lá cờ – giống như lá cờ, dù không rời khỏi cột cờ nhờ sức dây cột, nhưng do sự va đập của gió mà không thể đứng yên ở đó, thì pháp này cũng vậy, dù không rời đối tượng nhờ sức quyết định, nhưng do sức của tác ý phi lý mà không thể đứng yên bất động trên đối tượng, nên có chức năng không ổn định, giống như lá cờ lay động do gió thổi.

Bhantattaṃ paribbhamanākāro.

Wandering is the manner of revolving.

Sự bối rối là trạng thái quay cuồng.

Uddhaccassa sabbākusalasādhāraṇattā, aññesañca akusalasādhāraṇānaṃ visuṃ padaṭṭhānassa labbhamānattā vuttaṃ ‘‘ayoniso…pe… padaṭṭhāna’’nti.

Since restlessness is common to all unwholesome states, and a distinct proximate cause is found for other unwholesome states that are common, it is said, "inappropriate… proximate cause."

Vì phóng dật là chung cho tất cả các bất thiện pháp, và các bất thiện pháp chung khác có thể tìm thấy cận nhân riêng biệt, nên đã nói "tác ý phi lý…v.v… là cận nhân".

Yenākārena vā manasikaroto uddhaccaṃ uppajjati, tenākārena manasikaraṇaṃ idha ayonisomanasikāro.

Or, the way of attending that causes restlessness to arise is here inappropriate attention.

Ở đây, tác ý phi lý là tác ý theo cách mà phóng dật khởi lên.

Atha vā uddhaccanimittassa ārammaṇassa manasikaraṇaṃ idha ayonisomanasikāro.

Alternatively, attending to the object that is the cause of restlessness is here inappropriate attention.

Hoặc là, ở đây, tác ý phi lý là tác ý đến đối tượng là nhân của phóng dật.

1361

Maññatīti abhimaññati, ahaṃkāraṃ karotīti attho.

"One regards"—meaning, one esteems, one performs egoism.

Cho rằng là kiêu mạn, có nghĩa là tạo ra ngã mạn.

Seyyādivasena uccato namanaṃ uṇṇati.

Rising high, or puffing up, in terms of superiority and so forth, is elation.

Sự ngẩng cao đầu theo cách hơn người v.v… là sự kiêu căng.

Sampaggaharasoti uṇṇativaseneva attano, sampayuttadhammānaṃ vā sampaggaṇhanakicco, na vīriyaṃ viya taṃtaṃkiccasādhanena.

"Has the function of exalting"—meaning, its function is to exalt oneself or co-arisen dhammas through elation, not like energy which accomplishes various specific tasks.

Có vị nâng cao là có chức năng nâng cao bản thân hoặc các pháp tương ưng theo cách kiêu căng, chứ không phải như tinh tấn làm tròn các chức năng khác nhau.

Abhibhussahanavasena hīnassa attānaṃ nīcaṃ katvā gahaṇampi paggaṇhanavasenevāti veditabbaṃ.

It should be understood that even apprehending oneself as low by way of overpowering and crushing is still by way of exalting.

Cũng nên hiểu rằng, sự nắm giữ bản thân thấp kém hơn người khác theo cách áp đảo cũng là theo cách nâng cao.

Ketu…pe… paccupaṭṭhānoti ettha ketu vuccati accuggatadhajo, idha pana ketu viyāti ketu, uḷāratamādibhāvo, taṃ ketubhāvasaṅkhātaṃ ketuṃ kamyatīti ketukamyaṃ, yassa dhammassa vasena taṃ ketukamyaṃ, so ketukamyatā.

"Like a banner… manifestation"—here, "ketu" means a very tall banner; but here, "ketu" means "like a banner," signifying the state of being magnificent and so forth. That which desires this "ketu" called the state of a banner is ketukamyaṃ. The dhamma by whose power this ketukamyaṃ exists is ketukamyatā (desire for prominence).

Như ngọn cờ…v.v… là cận nhân – ở đây, ngọn cờ (ketu) được gọi là lá cờ cao vút; ở đây, ketu có nghĩa là như ngọn cờ, trạng thái tối thượng v.v…; ketukamyatā là pháp mà nhờ nó có sự khao khát ngọn cờ đó, tức là trạng thái ngọn cờ.

‘‘Aha’’nti pavattanato mānassa diṭṭhisadisī pavattatīti diṭṭhimānā ekacittuppāde na pavattanti, dve kesarasīhā viya ekaguhāyaṃ, tasmā māno diṭṭhivippayuttacitte sabbadā anuppajjamānopi diṭṭhisampayuttacitte niyamena anuppajjanato diṭṭhivippayuttalobhapadaṭṭhāno.

Because conceit operates by stating "I am," its operation is similar to wrong view, thus wrong view and conceit do not operate in a single mind-moment, like two lion-kings in one cave; therefore, conceit, though not always arising in a mind dissociated from wrong view, does not arise in a mind associated with wrong view by rule, hence it is a proximate cause for greed dissociated from wrong view.

Vì mạn vận hành theo cách "ta", sự vận hành của mạn giống như tà kiến, nên tà kiến và mạn không vận hành trong cùng một tâm sở khởi, giống như hai con sư tử có bờm không ở trong cùng một hang động. Do đó, mạn không bao giờ khởi lên trong tâm không tương ưng với tà kiến, và chắc chắn không khởi lên trong tâm tương ưng với tà kiến, nên ái tương ưng với tà kiến là cận nhân.

Māno dhammasamūhaggahaṇe balavaṃ hutvā attukkaṃsanabhāvena pavattati, diṭṭhi ekekadhammampi niccādiākārena gaṇhantī pavattati.

Conceit operates powerfully in apprehending groups of phenomena by exalting oneself, while wrong view operates by apprehending individual phenomena as permanent and so forth.

Mạn vận hành mạnh mẽ trong sự nắm giữ một nhóm pháp, theo cách tự đề cao; tà kiến vận hành bằng cách nắm giữ từng pháp một theo cách thường v.v…

Attasinehasannissayo vā māno, attakilamathānuyogasannissayā diṭṭhīti ayametesaṃ viseso.

Conceit is reliance on self-love, or wrong view is reliance on self-mortification—this is the distinction between them.

Hoặc mạn là sự nương tựa vào sự yêu thích bản thân, còn tà kiến là sự nương tựa vào sự hành khổ bản thân – đây là sự khác biệt giữa chúng.

1362

Issatīti usūyati.

"Is envious"—meaning, feels envy.

Ganh tị là đố kỵ.

Tatthevāti parasampattīsuyeva.

"In that same regard" means regarding the prosperity of others.

Ngay tại đó là ngay tại tài sản của người khác.

Issāvasena parasampattīsu atussanato vuttaṃ ‘‘anabhiratirasā’’ti.

It is said "has the function of dissatisfaction" because of dissatisfaction with others' prosperity due to envy.

Do sự không hoan hỷ đối với tài sản của người khác vì ganh tị, nên đã nói "có vị không hoan hỷ".

Tenevetaṃ vuccati –

Therefore, it is said:

Vì thế, điều này được nói:

1363

‘‘Issānalasikhā yesaṃ, hadaye jalatīdha te;

"Those in whose hearts the flames of envy burn,

"Những ai có ngọn lửa ganh tị bùng cháy trong tim ở đời này,

1364

Neva vindanti pāmojjaṃ, sambuddhādīhi sevita’’nti.

They indeed do not find joy, which is cherished by the Buddhas and others."

Những người đó không tìm thấy niềm hỷ lạc, điều được các bậc Chánh Đẳng Giác v.v… phụng sự."

1365

Maccharayogena maccharini pavattaṃ macchara-saddaṃ gahetvā āha ‘‘maccharabhāvo macchariya’’nti.

Taking the word macchara (selfishness) as it occurs in a selfish person through the conjunction of selfishness, it is stated, "the state of selfishness is macchariya."

Lấy từ "macchara" vận hành trong người keo kiệt do sự kết hợp của keo kiệt, Ngài nói "trạng thái keo kiệt là macchariya".

Niruttinayena pana ‘‘mā idaṃ acchariyaṃ aññesaṃ hotu, mayhaṃva hotū’’ti macchariyanti porāṇā.

However, according to etymology, the ancients say that macchariya is "May this not be wonderful for others; may it be for me alone."

Tuy nhiên, theo ngữ nguyên học, các bậc cổ đức nói rằng "macchariya" là "mong muốn điều này không phải của người khác, mà chỉ của mình".

Niguhaṇaṃ attano sampattiyā paresaṃ adassanaṃ.

Concealment is not showing one's own possessions to others.

Che giấu là không cho người khác thấy tài sản của mình.

Saṅkocanaṃ attasampattīnaṃ parehi sādhāraṇabhāvakaraṇassa aruccanākārena paṭikuṭanaṃ.

Shrinking is recoiling with disfavor from making one's own possessions common with others.

Co rút là sự nhăn mặt, không thích chia sẻ tài sản của mình với người khác.

‘‘Mā idaṃ parassa hotū’’ti paresu paṭihananavasena attasantakassa ārammaṇakaraṇato maccheraṃ paṭighacittesveva labbhatīti vadanti, taṃ na yuttaṃ ekasseva dhammassa aññattha paṭihaññitvā aññārammaṇabhāvappasaṅgato.

Some say that macchera (selfishness) is found only in minds associated with aversion, because it makes one's own possessions an object by way of repelling others, thinking "May this not belong to others." This is not appropriate, as it would imply that a single dhamma, being repelled elsewhere, becomes an object of another kind.

Họ nói rằng keo kiệt chỉ tìm thấy trong các tâm sân, vì nó làm đối tượng của mình là tài sản của mình theo cách ngăn cản người khác, "mong điều này không phải của người khác". Điều đó không hợp lý vì sẽ dẫn đến việc một pháp duy nhất bị ngăn cản ở nơi khác và trở thành đối tượng khác.

Parehi sādhāraṇabhāve paṭihananavasena pana taṃ ārabbha pavattanato maccheraṃ paṭighacittesu uppajjatīti yuttaṃ.

However, it is appropriate to say that macchera arises in minds associated with aversion, because it operates regarding that (sharing with others) by way of repelling.

Tuy nhiên, hợp lý khi nói rằng keo kiệt khởi lên trong các tâm sân vì nó vận hành liên quan đến việc ngăn cản sự chia sẻ với người khác.

Attasampattīti āvāsādisampatti.

"One's own possessions" means possessions like dwellings and so forth.

Tài sản của mình là tài sản như chỗ ở v.v…

1366

Kucchitaṃ katanti ettha katampi akatampi garahitabbattā kucchitaṃ kataṃ nāma hoti.

"Badly done"—here, both what is done and what is not done are called "badly done" because they are blameworthy.

Trong việc làm xấu này, cả việc đã làm và chưa làm đều bị chỉ trích, nên được gọi là việc làm xấu.

Evañhi vattāro honti ‘‘yaṃ mayā na kataṃ, taṃ kukata’’nti.

For speakers say, "What I have not done is ill-done."

Thật vậy, những người nói thường nói: "Điều tôi chưa làm là việc làm xấu".

Tathā hi vakkhati ‘‘katākatānusocanarasa’’nti.

Thus, it will be said, "has the function of repenting over deeds done and not done."

Cũng như Ngài sẽ nói: "có vị hối tiếc về việc đã làm và chưa làm".

Evaṃ katākataṃ duccaritaṃ sucaritampi kucchitaṃ kataṃ nāma.

So, both misconduct (done and not done) and good conduct are called "badly done."

Như vậy, cả điều ác đã làm và chưa làm, và cả điều thiện đã làm cũng được gọi là việc làm xấu.

Sucaritampi hi garahantassa kucchitaṃ katanti hoti.

For even good conduct, when one blames it, becomes "badly done."

Thật vậy, đối với người chỉ trích điều thiện đã làm, thì đó là việc làm xấu.

Yathā pana pathavīkasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ pathavīkasiṇaṃ, evaṃ kukataṃ ārabbha vippaṭisāravasena pavattaṃ cittaṃ taṃsahacaritatāya idha kukatanti gahetabbaṃ.

Just as a jhāna that has the earth-kasina as its object is called "earth-kasina," so too, the mind that operates by way of remorse regarding ill-done actions should be understood here as "ill-done" because of its association with it.

Tuy nhiên, giống như thiền định có đối tượng là địa biến xứ được gọi là địa biến xứ, thì tâm vận hành theo cách hối tiếc về việc làm xấu cũng được hiểu là việc làm xấu ở đây vì sự đồng hành với nó.

Atha vā katākataṃ ārabbha uppajjanakavippaṭisāracittaṃyeva garahitabbato ‘‘kucchitaṃ kataṃ kukata’’nti vuccati.

Alternatively, the mind of remorse itself, which arises regarding deeds done and not done, is called "badly done" because it is blameworthy.

Hoặc là, chính tâm hối tiếc khởi lên liên quan đến việc đã làm và chưa làm được gọi là "việc làm xấu" vì nó đáng bị chỉ trích.

Yassa dhammassa vasena taṃ cittaṃ kukataṃ nāma hoti, so dhammo kukkuccaṃ.

The dhamma by whose power that mind is called "ill-done" is kukucca (remorse).

Pháp nào khiến tâm đó trở thành việc làm xấu, thì pháp đó là hối hận.

Tenāha ‘‘kukataṃ, tassa bhāvo’’ti.

Therefore, it is said, "an ill-done act; the state of that."

Vì thế, Ngài nói "việc làm xấu, trạng thái của nó".

Pacchā anutappanaṃ viheṭhanaṃ pacchānutāpo.

Subsequent regret, or vexation, is after-remorse.

Sự hối tiếc, sự giày vò sau này là sự hối hận sau này.

Katākatānusocanaṃ katākatassa sucaritaduccaritassa anusocanaṃ, ‘‘akataṃ vata me kalyāṇa’’ntiādinā anutappanaṃ, ‘‘akataṃ mayā pubbe kalyāṇakammaṃ, ito dāni paṭṭhāya karomī’’ti pavattaṃ pana kusalapakkhikaṃ vīriyameva, na katākatānusocanaṃ, katākatākāravisiṭṭhassa sucaritaduccaritassa anusocanavasena virūpaṃ paṭisaraṇaṃ vippaṭisāro.

Katākatānusocanaṃ (regret over what has been done and not done) is the regret over good and bad deeds done and not done, remorse thinking "Alas, I have not done good deeds..." However, the exertion on the side of wholesome states that arises with the thought "I have not done good deeds in the past; from now on I shall do them," is not regret over what has been done and not done. A distorted recollection by way of regretting good and bad deeds done and not done, characterized by their specific nature, is vippaṭisāro (remorse).

Sự hối tiếc về những việc đã làm và chưa làm là sự hối tiếc về những thiện nghiệp và ác nghiệp đã làm và chưa làm, là sự hối hận theo cách "Ôi, ta đã không làm điều thiện!" v.v… Tuy nhiên, sự tinh tấn thuộc về thiện pháp phát sinh từ suy nghĩ "Trước đây ta đã không làm thiện nghiệp, bây giờ ta sẽ bắt đầu làm" thì đó là tinh tấn, không phải là sự hối tiếc về những việc đã làm và chưa làm. Sự hối hận (vippaṭisāro) là sự hồi tưởng sai lệch theo cách hối tiếc về những thiện nghiệp và ác nghiệp đã làm và chưa làm, đặc biệt theo cách "đã làm và chưa làm".

Katākatānusocanañhi avaḍḍhisampādanato virūpaṃ paṭisaraṇaṃ, taṃ parāyattatāhetutāya dāsabyaṃ viya daṭṭhabbaṃ.

Indeed, regret over what has been done and not done is a distorted recollection due to its inability to lead to growth; it should be seen as a state of servitude due to its dependence on others.

Thật vậy, sự hối tiếc về những việc đã làm và chưa làm là sự hồi tưởng sai lệch vì nó không mang lại sự tăng trưởng. Nó nên được xem như sự nô lệ vì nó là nguyên nhân của sự lệ thuộc vào người khác.

Yathā hi dāsabye sati dāso parāyatto hoti, evaṃ kukkucce sati taṃsamaṅgīpuggalo.

For just as a slave is dependent on others when in servitude, so too is a person endowed with remorse.

Cũng như khi có sự nô lệ thì người nô lệ lệ thuộc vào người khác, tương tự, khi có sự hối hận (kukucca) thì người có nó cũng vậy.

Na hi so attano dhammatāya kusale pavattituṃ sakkoti.

Such a person cannot engage in wholesome deeds by their own nature.

Thật vậy, người đó không thể hành động thiện pháp theo bản chất của mình.

Atha vā katākatakusalākusalānusocanavasena āyattatāya tadubhayavasena kukkuccena taṃsamaṅgī hotīti taṃ dāsabyaṃ viya hoti.

Alternatively, because of dependence on regretting wholesome and unwholesome deeds done and not done, and because of remorse associated with both, it is like a state of servitude.

Hoặc, vì sự lệ thuộc theo cách hối tiếc về những thiện và bất thiện đã làm và chưa làm, nên người có nó trở nên bị chi phối bởi sự hối hận theo hai cách đó, do đó nó giống như sự nô lệ.

1367

Anussāhanāvasīdanavasena saṃhatabhāvo thinaṃ, tena yogato cittaṃ thinaṃ, tassa bhāvo thinatā.

The state of being sluggish by way of lack of exertion and sinking down is thinaṃ; the mind is sluggish because of this association; the state of being sluggish is thinatā.

Sự kết tụ do không có sự phấn khởi và sự chìm xuống là thina (hôn trầm); tâm bị hôn trầm do kết hợp với nó, trạng thái của nó là thinatā (sự hôn trầm).

Tenāha ‘‘anussāhasaṃhananatā’’ti.

That is why it is said, "sluggishness and compaction due to lack of exertion."

Vì vậy đã nói "sự kết tụ do không có sự phấn khởi".

Asamatthatāvighātavasena akammaññatā middhaṃ.

Incapability by way of impeding fitness for work is middhaṃ (torpor).

Sự không khả năng làm việc (akammaññatā) do sự bất lực và sự cản trở là middhaṃ (thụy miên).

Tenāha ‘‘asattivighāto’’ti.

That is why it is said, "impairment of ability."

Vì vậy đã nói "sự cản trở do bất lực".

Yasmā middhavaseneva tena sampayuttadhammā medhitā vihatasāmatthiyā honti, tasmā ‘‘middhatā middha’’nti vuttaṃ.

Since it is through the influence of torpor that the associated phenomena become dull and their ability is impaired, therefore it is said, "middhatā (torpor) is torpor."

Bởi vì chính do sự thụy miên mà các pháp tương ưng với nó trở nên bị thụy miên, bị hủy hoại khả năng, do đó đã nói "middhatā middha" (thụy miên là thụy miên).

Na vijjati ussāho assāti anussāhaṃ, tabbhāvopi anussāhaṃ.

That in which there is no exertion is anussāhaṃ (lack of exertion); its state is also lack of exertion.

Không có sự phấn khởi là anussāhaṃ, trạng thái của nó cũng là anussāhaṃ.

Anussāhasaṅkhāto saṃhananabhāvo anussāhasaṃsīdanatā, kusītabhāvoti vuttaṃ hoti.

The state of compaction, known as lack of exertion, is anussāhasaṃsīdanatā (sluggishness due to lack of exertion), which means the state of idleness.

Trạng thái kết tụ được gọi là không phấn khởi là anussāhasaṃsīdanatā (sự chìm xuống do không phấn khởi), nghĩa là trạng thái lười biếng.

Asattivighātoti yasmā taṃ middhaṃ uppajjamānameva sattivināsavasena uppajjati, tasmā natthi etassa sattīti taṃ sampayuttacittaṃ asatti, tassa bhāvopi, asattiyeva vighātoti asattivighāto.

Asattivighāto (impairment of ability): Since torpor arises only by destroying ability when it arises, the associated consciousness has no ability, so its state, or the impairment of ability itself, is impairment of ability.

Asattivighāto (sự cản trở do bất lực) là vì thụy miên này khi phát sinh thì phát sinh theo cách hủy hoại năng lực; do đó, tâm tương ưng với nó là asatti (bất lực) vì không có năng lực này; trạng thái của nó cũng là asatti, và sự cản trở là asattivighāto.

1368

Anussāhanalakkhaṇanti ussāhapaṭipakkhalakkhaṇaṃ.

Anussāhanalakkhaṇaṃ (characteristic of lack of exertion) means the characteristic opposite to exertion.

Anussāhanalakkhaṇaṃ (đặc tính không phấn khởi) là đặc tính đối nghịch với sự phấn khởi.

Vīriyassa vinodanaṃ khepanaṃ vīriyavinodanaṃ.

The dispelling or suppression of effort is vīriyavinodanaṃ (dispelling of effort).

Sự loại bỏ, sự tiêu tan của tinh tấn là vīriyavinodanaṃ (sự loại bỏ tinh tấn).

Sampayuttadhammānaṃ saṃsīdanākārena paccupaṭṭhāti, tesaṃ vā saṃsīdanaṃ paccupaṭṭhāpetīti saṃsīdanapaccupaṭṭhānaṃ.

It appears as the sinking down of associated phenomena, or it causes their sinking down, hence saṃsīdanapaccupaṭṭhānaṃ (manifestation as sinking down).

Nó biểu hiện như sự chìm xuống của các pháp tương ưng, hoặc nó làm cho sự chìm xuống của chúng biểu hiện, do đó là saṃsīdanapaccupaṭṭhānaṃ (sự biểu hiện của sự chìm xuống).

Akammaññatālakkhaṇanti ettha kāmaṃ thinampi akammaññatāsabhāvameva, taṃ pana cittassa akammaññaṃ, middhaṃ vedanādikkhandhattayassāti ayamettha viseso.

Regarding akammaññatālakkhaṇaṃ (characteristic of unfitness): although thina (sluggishness) also has the nature of unfitness, thina is the unfitness of consciousness, while middha (torpor) is that of the three aggregates starting with feeling. This is the distinction here.

Akammaññatālakkhaṇaṃ (đặc tính không khả năng làm việc): Ở đây, mặc dù hôn trầm cũng có bản chất không khả năng làm việc, nhưng hôn trầm là sự không khả năng làm việc của tâm, còn thụy miên là của ba uẩn còn lại như thọ uẩn v.v… Đây là sự khác biệt ở đây.

Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘tattha katamaṃ thinaṃ?

Thus, in the Pāli canon, their definition proceeds with statements such as: "What is sluggishness there? The unskillfulness, the unfitness for work, of consciousness. What is torpor? The unskillfulness, the unfitness for work, of the body" (Dhs. 1162).

Thật vậy, trong kinh điển đã trình bày về chúng theo cách "Ở đó, hôn trầm là gì?

Yā cittassa akallatā akammaññatā.

.

Là sự không thích hợp, sự không khả năng làm việc của tâm.

Katamaṃ middhaṃ?

.

Thụy miên là gì?

Yā kāyassa akallatā akammaññatā’’ti (dha. sa. 1162) ca ādinā imesaṃ niddeso pavatto.

.

Là sự không thích hợp, sự không khả năng làm việc của thân" (Dhs. 1162).

Oṇahanaṃ viññāṇadvārānaṃ pidahanaṃ, sampayuttānaṃ bandhanaṃ vā.

Oṇahanaṃ is the covering of the doors of consciousness, or the binding of associated phenomena.

Oṇahanaṃ (sự che phủ) là sự đóng lại các cửa ngõ của thức, hoặc sự trói buộc các pháp tương ưng.

Līnatā līnākāro, ārammaṇaggahaṇe saṅkoco.

Līnatā is a state of sluggishness, a shrinking back from apprehending the object.

Līnatā (sự chìm xuống) là trạng thái chìm xuống, sự co rút trong việc nắm bắt đối tượng.

Yasmā thinena cittasseva saṃhananaṃ hoti, middhena pana vedanādikkhandhattayassa viya rūpakāyassapi, tasmā taṃ pacalāyikāniddaṃ paccupaṭṭhāpetīti pacalāyikāniddāpaccupaṭṭhānantipi vaṭṭati.

Since sluggishness (thina) causes compaction only of consciousness, while torpor (middha) causes it for the three aggregates starting with feeling, as well as for the physical body, it is also appropriate to say it manifests as slumber and drowsiness (pacalāyikāniddāpaccupaṭṭhānaṃ).

Bởi vì hôn trầm chỉ làm cho tâm chìm xuống, còn thụy miên thì làm cho ba uẩn còn lại như thọ uẩn và cả sắc thân cũng vậy, do đó nó cũng có thể biểu hiện như sự buồn ngủ lơ mơ (pacalāyikāniddāpaccupaṭṭhānaṃ).

Pottharūpapaṭicchādakapaṭo viya ārammaṇasabhāvāvacchādako moho.

Delusion (moha) covers the nature of the object, like a cloth covering an image.

Sự si mê (moha) che phủ bản chất của đối tượng, giống như tấm vải bọc nồi.

Mukhe bandhapaṭo viya sampayuttadhamme pattharituṃ adentaṃ middhanti ayametesaṃ viseso.

Torpor (middha) prevents associated phenomena from spreading out, like a cloth tied over the mouth. This is their distinction.

Thụy miên là cái không cho phép các pháp tương ưng trải rộng, giống như tấm vải bịt miệng. Đây là sự khác biệt giữa chúng.

1369

Sesāti idha lakkhaṇādivasena vuttāvasesā phassādayo.

Sesā (the rest) here refers to the remaining phenomena like contact (phassa) and so on, mentioned in terms of characteristics and so forth.

Sesā (còn lại) ở đây là các pháp như xúc v.v… còn lại được nói đến theo đặc tính v.v…

Kusalesu vuttanayenāti lakkhaṇādito vuttanayena.

Kusalesu vuttanayenā (in the manner stated for wholesome states) means in the manner stated concerning characteristics and so forth.

Kusalesu vuttanayenāti (theo cách đã nói trong các thiện pháp) là theo cách đã nói từ đặc tính v.v…

Na koci ettha viseso atthīti ce, no natthīti āha ‘‘ettha panā’’tiādi, vitakkādīnaṃ tiṇṇaṃ yathākkamaṃ micchāsaṅkappādināmamattameva visesoti attho.

If one asks if there is no difference here, the text says "no, there is not" with ettha panā and so on, meaning that the only difference for the three, starting with initial application (vitakka), is merely a change of name to wrong intention and so on, respectively.

Nếu nói "không có gì khác biệt ở đây", thì không phải vậy, vì vậy đã nói "ettha panā" v.v… nghĩa là sự khác biệt chỉ là tên gọi của ba pháp như tầm v.v… lần lượt là tà tầm v.v…

Ekūnavīsatīti ṭhapetvā mānādayo cha aniyatayevāpanake sesā sarūpenāgatā pannarasa chandādayo ca cattāro niyatayevāpanakāti ime ekena ūnā vīsati cetasikā.

Ekūnavīsati (nineteen): excluding the six indeterminate māna (conceit) and so on, the remaining fifteen, like chanda (desire-to-act), and the four determinate chanda and so on, these are nineteen mental factors, less one.

Ekūnavīsatīti (mười chín): Trừ sáu pháp như mạn v.v… vốn là các pháp bất định tùy thời (aniyateyyāpanaka), còn lại mười lăm pháp như dục v.v… và bốn pháp là các pháp nhất định tùy thời (niyateyyāpanaka), tổng cộng là mười chín tâm sở này.

Aniyatayevāpanakānaṃ pana idha alabhantānampi ettha vacane kāraṇaṃ vuttameva.

The reason for mentioning the indeterminate mental factors here, even when they are not found in this specific context, has already been stated.

Lý do nói đến các pháp bất định tùy thời ở đây, dù chúng không có mặt trong trường hợp này, đã được nói đến rồi.

1370

Thinamiddhassa aniyatabhāvoti thinamiddhassa aniyatassa idha uppajjanakabhāvamāha, na pana paṭhame niyatabhāvaṃ tattha sabbasova anuppajjanato.

Thinamiddhassa aniyatabhāvo (the indeterminate nature of sluggishness and torpor) refers to the potential arising of indeterminate sluggishness and torpor here, not their determinate nature in the first case, since they do not arise at all there.

Thinamiddhassa aniyatabhāvo (trạng thái bất định của hôn trầm và thụy miên) nói về trạng thái phát sinh bất định của hôn trầm và thụy miên ở đây, chứ không phải trạng thái nhất định ở trường hợp đầu tiên, vì ở đó chúng hoàn toàn không phát sinh.

Na hi sabhāvatikhiṇaṃ cittaṃ thinamiddhayogī hotīti.

For consciousness that is naturally very keen is not accompanied by sluggishness and torpor.

Thật vậy, tâm vốn sắc bén không bị hôn trầm và thụy miên chi phối.

Tatiye mānassa aniyatassa sambhavepi niyatadhamme sandhāya ‘‘aṭṭhārasā’’ti vuttaṃ.

In the third case, even though indeterminate conceit (māna) may be present, aṭṭhārasā (eighteen) is stated with reference to the determinate phenomena.

Ở trường hợp thứ ba, mặc dù mạn có thể phát sinh bất định, nhưng đã nói "aṭṭhārasā" (mười tám) là để chỉ các pháp nhất định.

Tenāha ‘‘māno panettha aniyato’’ti.

Therefore, it is said, "conceit here is indeterminate."

Vì vậy đã nói "māno panettha aniyato" (ở đây mạn là bất định).

Diṭṭhiyā saha na uppajjatīti ettha kāraṇaṃ vuttameva.

The reason for "does not arise together with wrong view (diṭṭhi)" has already been stated.

Lý do cho "diṭṭhiyā saha na uppajjatī" (không phát sinh cùng với tà kiến) đã được nói đến rồi.

Catutthe avasesāti aṭṭhāraseva, pañcame ṭhapetvā pītiṃ diṭṭhiyā saha aṭṭhāraseva, tathā chaṭṭhepi.

In the fourth case, avasesā (the rest) are eighteen; in the fifth, excluding delight (pīti), there are eighteen with wrong view; similarly in the sixth.

Ở trường hợp thứ tư, avasesā (còn lại) là mười tám pháp; ở trường hợp thứ năm, trừ hỷ và tà kiến, cũng là mười tám pháp; tương tự ở trường hợp thứ sáu.

Sattame pītiyā, diṭṭhiyā ca abhāvato sattarasa, tathā aṭṭhamepi.

In the seventh, due to the absence of delight and wrong view, there are seventeen; similarly in the eighth.

Ở trường hợp thứ bảy, do không có hỷ và tà kiến, là mười bảy pháp; tương tự ở trường hợp thứ tám.

1371

Etepi tayoti na kevalaṃ karuṇāmuditā eva, etepi tayo ekato na uppajjanti aññamaññaṃ visayabhedatoyeva.

Etepi tayo (these three also): not only compassion (karuṇā) and appreciative joy (muditā), but these three also do not arise together because their objects are different from each other.

Etepi tayo (cả ba pháp này) không chỉ là bi và hỷ mà thôi, mà cả ba pháp này cũng không phát sinh cùng lúc vì đối tượng của chúng khác nhau.

Tathā hi issā parasampattivisayā, macchariyaṃ attasampattiyā parehi sādhāraṇābhāvavisayaṃ, kukkuccaṃ katākatavisayanti, tasmā yaṃ abhayagirivāsino vadanti ‘‘issāmaccheraṃ yadicchāvasena ekatopi uppajjatī’’ti, na taṃ gahetabbaṃ.

Thus, envy (issā) has the prosperity of others as its object, avarice (macchariya) has the non-sharing of one's own prosperity with others as its object, and remorse (kukkucca) has done and not done deeds as its object. Therefore, what the Abhayagiri dwellers say, "envy and avarice sometimes arise together at will," should not be accepted.

Thật vậy, tật đố (issā) có đối tượng là sự thành công của người khác; bỏn xẻn (macchariya) có đối tượng là sự không muốn chia sẻ tài sản của mình với người khác; hối hận (kukkucca) có đối tượng là những việc đã làm và chưa làm. Do đó, điều mà những người ở Abhayagiri nói "tật đố và bỏn xẻn có thể phát sinh cùng lúc tùy ý muốn" thì không nên chấp nhận.

1372

Sabhāvato, parikappanato vā aniṭṭhassa ārammaṇassa aniṭṭhākāraṃ vā ārammaṇassa anubhavanaṃ sambhuñjanaṃ aniṭṭhārammaṇānubhavanaṃ, taṃ lakkhaṇamassāti aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ.

The experience or enjoyment of an undesirable object, or an object in an undesirable aspect, whether due to its inherent nature or conceptualization, is aniṭṭhārammaṇānubhavanaṃ (the experience of an undesirable object); its characteristic is therefore aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ (the characteristic of experiencing an undesirable object).

Sự trải nghiệm, sự hưởng thụ đối tượng không mong muốn theo bản chất hoặc theo sự tưởng tượng, hoặc đối tượng theo khía cạnh không mong muốn là aniṭṭhārammaṇānubhavanaṃ (sự trải nghiệm đối tượng không mong muốn), đặc tính của nó là aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ (đặc tính trải nghiệm đối tượng không mong muốn).

Tenāha ‘‘aniṭṭhākārasambhogarasa’’nti, yathābhūtena vā ayathābhūtena vā aniṭṭhākārena ārammaṇassa sambhuñjanarasaṃ, paccānubhavanakiccanti attho.

That is why it is said, aniṭṭhākārasambhogaraso (the function of enjoying an undesirable aspect), meaning the function of experiencing or undergoing an object in an undesirable aspect, whether truly or falsely.

Vì vậy đã nói "aniṭṭhākārasambhogarasa" (chức năng hưởng thụ khía cạnh không mong muốn), nghĩa là chức năng hưởng thụ đối tượng theo khía cạnh không mong muốn, dù là đúng như thật hay không đúng như thật, là nhiệm vụ trải nghiệm lại.

Titthiyādīnañhi sabhāvato iṭṭhe buddhādiārammaṇepi aniṭṭhākārato gahaṇavasena domanassaṃ uppajjati.

For indeed, sorrow arises in heretics and others even regarding an inherently desirable object like the Buddha, due to their apprehension of it in an undesirable aspect.

Thật vậy, đối với những người ngoại đạo v.v…, sự ưu phiền (domanassa) phát sinh ngay cả đối với đối tượng vốn là điều mong muốn như Đức Phật v.v…, do sự nắm bắt theo khía cạnh không mong muốn.

Domanassassa ekantena kāmadhātuyaṃyeva pavattanato āha ‘‘hadayavatthupadaṭṭhāna’’nti.

Since sorrow (domanassa) arises exclusively in the sense-sphere, it is said, hadayavatthupadaṭṭhānaṃ (its proximate cause is the heart-base).

Vì ưu phiền (domanassa) chỉ phát sinh trong Dục giới, nên đã nói "hadayavatthupadaṭṭhāna" (nền tảng là vật tim).

Tassa hi anīvaraṇāvatthāya abhāvato rūpārūpadhātuyaṃ asambhavo.

Indeed, its absence in a state without hindrances means its impossibility in the form and formless spheres.

Thật vậy, nó không thể có mặt trong Sắc giới và Vô sắc giới vì không có trạng thái bị che chướng.

1373

Attano pavattiākāravasena aniṭṭharūpasamuṭṭhāpanavasena vā virūpaṃ sappanaṃ visappanaṃ, aniṭṭharūpasamuṭṭhāpanavaseneva vā visappanaṃ sarīrakampanaṃ, taṃ raso kiccaṃ, sampatti vā assāti visappanaraso, nissayassa hadayavatthuno, sakalasseva vā kāyassa vijjhattabhāvāpādanato āha ‘‘attano nissayadahanaraso vā’’ti, vijjhattabhāvāpādanatoti ca milātabhāvāpādanatoti attho.

A distorted crawling or writhing (visappanaṃ) is the arising of an undesirable form by way of its own mode of occurrence, or the arising of an undesirable form. Visappanaraso (its function is writhing), meaning its function or attainment is the trembling of the body. Or, because it causes the heart-base (its support) or the entire body to be consumed, it is said attano nissayadahanaraso vā (or its function is burning its support), and vijjhattabhāvāpādanato (due to causing the state of being consumed) means due to causing the state of wilting.

Sự lan tỏa sai lệch (visappanaṃ) là sự lan tỏa không đúng đắn theo cách thức hoạt động của chính nó, hoặc theo cách làm phát sinh hình thái không mong muốn; hoặc sự lan tỏa, sự run rẩy của thân chỉ theo cách làm phát sinh hình thái không mong muốn. Chức năng, nhiệm vụ, hoặc sự thành tựu của nó là visappanaraso (chức năng lan tỏa sai lệch). Vì nó làm cho vật tim là nơi nương tựa, hoặc toàn bộ thân thể, trở nên bị thiêu đốt, nên đã nói "attano nissayadahanaraso vā" (hoặc chức năng thiêu đốt nơi nương tựa của chính nó) và "vijjhattabhāvāpādanato" (do làm cho trở nên bị thiêu đốt) nghĩa là do làm cho trở nên héo úa.

Yathā kathaṃ viyāti āha ‘‘dāvaggi viyā’’ti.

How is it like? It is said dāvaggi viyā (like a forest fire).

Như thế nào? Đã nói "dāvaggi viyā" (như lửa rừng).

So hi vanaghaṭeyeva uppanno tameva dahati.

For it arises within the thicket of the forest and consumes it.

Thật vậy, lửa rừng khi phát sinh trong rừng thì thiêu đốt chính khu rừng đó.

Dussanapaccupaṭṭhānoti attano, parassa ca dūsanākārena paccupaṭṭhāno.

Dussanapaccupaṭṭhāno (its manifestation is defiling) means its manifestation is defiling oneself and others.

Dussanapaccupaṭṭhāno (sự biểu hiện của sự làm hư hại) là sự biểu hiện theo cách làm hư hại chính mình và người khác.

So hi yassa santāne uppanno, taṃ ekantena antamaso virūpabhāvāpādanenapi dūseti, paraṃ pana dūsetu vā, mā vā hatthena gahitaasuci viya.

For it, having arisen in one's continuum, certainly defiles that person, at least by causing a distorted state, just as defilement held in the hand may or may not defile others.

Thật vậy, khi nó phát sinh trong dòng tâm thức của ai, nó chắc chắn làm hư hại người đó, ít nhất là làm cho người đó trở nên xấu xí; còn người khác thì có thể làm hư hại hoặc không, giống như vật dơ bẩn cầm trong tay.

‘‘Anatthaṃ me acarī’’tiādīni nava āghātavatthūni padaṭṭhānamassāti āghātavatthupadaṭṭhāno.

"He has acted against my welfare" and so forth—the nine bases of resentment are its proximate cause, thus it is the proximate cause of the bases of resentment.

"Nó đã làm điều bất lợi cho tôi," v.v., chín đối tượng của sự oán hận là nền tảng của nó, do đó là āghātavatthupadaṭṭhāna (có nền tảng là các đối tượng của sự oán hận).

So upayogaphalakālesu aniṭṭhattā visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.

Because it is undesirable at the times of application and result, it should be regarded like putrid urine mixed with poison.

Nó được xem như nước tiểu thối pha lẫn chất độc, vì nó không mong muốn vào thời điểm sử dụng và kết quả.

Aṭṭhārasa vāti issādīsu aniyatesu ekena saddhiṃ aṭṭhārasa vā.

Or eighteen: or eighteen, together with one of the indeterminate qualities such as envy.

Hoặc mười tám là mười tám cùng với một trong số các pháp bất định như sự đố kỵ (issā).

1374

Pavattiṭṭhitimattāti cetaso pavattisaṅkhātā ṭhitimattā, maggaṅgādibhāvaṃ na gacchati adhimokkhavirahatoti attho.

Mere persistence of occurrence: a mere persistence, which is called the occurrence of consciousness. The meaning is that it does not attain the state of a path-factor and so on, due to the absence of decision.

Pavattiṭṭhitimattā (chỉ là sự đứng vững của sự vận hành) có nghĩa là chỉ là sự đứng vững được gọi là sự vận hành của tâm, nó không đạt đến trạng thái của các chi đạo, v.v., do thiếu sự quyết định (adhimokkha).

Atha vā pavattiṭṭhitimattāti khaṇaṭṭhitimattā.

Alternatively, mere persistence of occurrence means mere momentary persistence.

Hoặc pavattiṭṭhitimattā là chỉ là sự đứng vững trong khoảnh khắc.

‘‘Nivāte dīpaccīnaṃ ṭhiti viyā’’ti hi vuttaṃ.

For it is said, "Like the steadiness of a lamp flame in a windless place."

Như đã nói, "sự đứng vững như ngọn đèn trong nơi không gió."

Cittaṭṭhiti viya santānaṭṭhitiyā paccayo bhavituṃ asamatthattā nicchayābhāvena asaṇṭhahanato cetaso pavattipaccayamattatāya pavattiṭṭhitimattā khaṇaṭṭhitimattā pavattipaccayamattā ṭhiti pavattiṭṭhitīti katvā.

Because it is incapable of being a condition for the continuity of steadiness like the steadiness of consciousness, due to the absence of certainty, it does not settle down, and thus, by the mere condition of the occurrence of consciousness, it is mere persistence of occurrence, mere momentary persistence, mere condition of occurrence, and thus called persistence of occurrence.

Vì không thể trở thành nhân cho sự đứng vững của dòng tâm thức như sự đứng vững của tâm, do không có sự quyết định nên không thể ổn định, do đó nó chỉ là nhân của sự vận hành của tâm, chỉ là sự đứng vững trong khoảnh khắc, chỉ là nhân của sự vận hành, sự đứng vững là sự vận hành và sự đứng vững.

Vigatā cikicchāti nissakke paccattavacanaṃ ‘‘pisuṇā vācā paṭivirato’’tiādīsu viya, vigatā tikicchāyāti attho.

Free from remedy (vigatā cikicchā): This is an instrumental case (paccattavacanaṃ) in the sense of possession, as in "refrained from malicious speech" and so on, meaning "free from remedy."

Vigatā cikicchā (không còn sự chữa trị) là một cách dùng từ ở thể sở hữu cách trong nghĩa của thể đối cách, như trong "pisuṇā vācā paṭivirato" (từ bỏ lời nói độc ác), v.v., có nghĩa là không còn sự chữa trị.

Ayameva vā pāṭho.

Or this is the reading.

Hoặc đây là một cách đọc khác.

‘‘Vigatā cikicchā’’ti cikicchituṃ dukkaratāya cetaṃ vuttaṃ, na sabbathā cikicchāya abhāvato.

" Free from remedy" is said because it is difficult to remedy, not because there is absolutely no remedy.

"Vigatā cikicchā" được nói như vậy vì khó chữa trị, chứ không phải vì hoàn toàn không có sự chữa trị.

‘‘Evaṃ nu kho, na nu kho’’tiādinā saṃsappanavasena seti, samantato vā setīti saṃsayo.

Doubt (saṃsayo) means it wanders ("Is it so, or is it not so?") or it is at rest all around ("sets all around").

"Có phải vậy không, không phải vậy sao?" v.v., nó lan truyền theo cách đó, hoặc nó lan truyền khắp nơi, do đó là saṃsayo (nghi ngờ).

Kampanarasāti cittassa kampanakiccā.

Trembling as its function: its function is to make the mind tremble.

Kampanarasā (có chức năng rung động) là chức năng làm rung động tâm.

Uddhaccañhi attanā gahitākāreyeva ṭhatvā bhamatīti ekārammaṇasmiṃ eva vipphandanavasena pavattati, vicikicchā pana yadipi ekasmiṃ ārammaṇe uppajjati, tathāpi ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho’’ti aññaṃ gahetabbākāraṃ apekkhatīti nānārammaṇe kampanaṃ hoti.

Agitation (uddhacca) occurs by fluttering in one object, remaining in the aspect it has grasped; but although doubt (vicikicchā) arises in one object, it expects another aspect to be grasped ("Is it so, or is it not so?"), so it trembles among various objects.

Sự phóng dật (uddhacca) vận hành theo cách dao động trên một đối tượng duy nhất, vì nó tồn tại trong hình thái mà nó đã nắm giữ và lang thang; còn sự hoài nghi (vicikicchā), mặc dù nó sinh khởi trên một đối tượng duy nhất, nhưng nó mong đợi một hình thái khác để nắm giữ, "có phải vậy không, không phải vậy sao?", do đó sự rung động xảy ra trên nhiều đối tượng.

Anicchayākārena dveḷhakākārena paccupaṭṭhāti, anicchayaṃ vā paccupaṭṭhāpetīti anicchayapaccupaṭṭhānā.

It appears in the manner of indecision, in the manner of perplexity, or it causes indecision to appear; thus it is appearing as indecision.

Nó biểu hiện dưới hình thái không quyết đoán, hình thái lưỡng lự, hoặc nó làm cho sự không quyết đoán biểu hiện, do đó là anicchayapaccupaṭṭhānā (biểu hiện sự không quyết đoán).

1375

Adhimokkhavicikicchānaṃ aññamaññaṃ viparītakiccatāya āha ‘‘vicikicchāya abhāvenā’’ti.

Due to the mutually opposite functions of decision (adhimokkha) and doubt (vicikicchā), he says, "due to the absence of doubt".

Do chức năng trái ngược lẫn nhau của sự quyết định (adhimokkha) và sự hoài nghi (vicikicchā), nên đã nói "do không có sự hoài nghi."

Samādhīti cittekaggatā.

Concentration (samādhi) means one-pointedness of mind.

Samādhī (định) là sự nhất tâm.

Sā hi ārammaṇe cittassa sammā ādhānato ‘‘samādhī’’ti vuccati.

Indeed, it is called "samādhi" because of the right placement of the mind on the object.

Nó được gọi là "samādhī" vì nó đặt tâm một cách đúng đắn trên đối tượng.

Balavā hotīti balavamittena dinnapiṭṭhibalo puriso viya balavā hoti, balādibhāvaṃ gacchatīti adhippāyo.

Becomes strong: it becomes strong like a person whose back is supported by a strong friend; the intention is that it attains the state of strength.

Balavā hotī (trở nên mạnh mẽ) có nghĩa là nó trở nên mạnh mẽ như một người được bạn bè mạnh mẽ hỗ trợ, ý là nó đạt đến trạng thái của sức mạnh, v.v.

1376

Sattārammaṇattāti sattapaññattārammaṇattā.

Having a limited object: having a limited conventional object.

Sattārammaṇattā (có bảy đối tượng) có nghĩa là có bảy đối tượng khái niệm (paññatti).

Nanu paññattārammaṇāpi vipākā hontīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘kāmāvacaravipākānaṃ ekantaparittārammaṇattā’’ti.

Addressing the objection, "Aren't even conventional objects vipāka?", he says, "due to kāmāvacara vipākas always having limited objects".

Có người hỏi: "Phải chăng các pháp khái niệm cũng là quả?" Để giải đáp câu hỏi đó, đã nói "do các quả dục giới chỉ có đối tượng nhỏ nhặt."

Kuto pana viratīnaṃ kusalattamevāti cāritanti āha ‘‘pañca sikkhāpadā kusalāti (vibha. 715) hi vutta’’nti.

To the question "But how are abstinences (viratī) always wholesome?", he says, "for it is said, 'the five precepts are wholesome'".

Lại hỏi: "Tại sao các pháp ly dục lại chỉ là thiện pháp?" Để giải đáp điều đó, đã nói "vì đã nói rằng năm giới là thiện pháp" (Vibha. 715).

Yadi evaṃ lokuttaravipākesu viratiyo na labbhantīti?

If so, are abstinences not found in supramundane vipāka?

Nếu vậy, thì không thể có các pháp ly dục trong các quả siêu thế sao?

No na labbhanti sikkhāpadavibhaṅge lokiyaviratiyoyeva sandhāya vuttattā.

No, they are found, for it is said with reference to mundane abstinences in the Vibhaṅga of the Precepts.

Không, không phải là không thể có, vì trong phần phân tích các giới (sikkhāpada vibhaṅga) chỉ đề cập đến các pháp ly dục thế gian.

Tena lokiyavipākesuyeva viratiyo na sambhavantīti gahetabbaṃ.

Therefore, it should be understood that abstinences are not possible only in mundane vipāka.

Do đó, cần hiểu rằng các pháp ly dục không thể có trong các quả thế gian.

1377

Kāyapasādasannissitattā kāye bhavo sātabhāvo lakkhaṇamassāti kāyikasātalakkhaṇā.

Because it is dependent on the body-sensitivity, the agreeable state that exists in the body is its characteristic; thus it is characterized by bodily pleasure.

Do nương tựa vào sự tịnh tín của thân, sự dễ chịu tồn tại trong thân là đặc điểm của nó, do đó là kāyikasātalakkhaṇā (có đặc điểm là sự dễ chịu của thân).

Cetasikasukhe vuttanayena paccupaṭṭhānādayo netabbāti āha ‘‘sesā vuttanayā evā’’ti.

He says, "the rest are as stated", meaning that the modes of appearance and so on should be understood in the manner stated for mental pleasure.

Các biểu hiện, v.v., cần được hiểu theo cách đã nói về sự an lạc của tâm, do đó đã nói "các điều còn lại đều theo cách đã nói."

1378

84-6. Nanu ca iṭṭhe ārammaṇe sukhavedanā uppajjati, aniṭṭhe dukkhavedanā, iṭṭhāniṭṭhamajjhatte upekkhāvedanā, cakkhuviññāṇādayo ca kusalavipākā iṭṭhe, iṭṭhamajjhatte vā ārammaṇe uppajjanti, tattha yutto tāva iṭṭhamajjhatte upekkhāvedanāyogo, na pana iṭṭhārammaṇe, na cāpi etaṃ sakkā vattuṃ parikappanāvasena iṭṭhārammaṇampi iṭṭhamajjhattato gaṇhanti yathā ‘‘kammaviññāṇa’’nti vipākānaṃ avañcanīyabhāvato, tasmā kathaṃ iṭṭhe, iṭṭhamajjhatte ca uppajjamānesu cakkhusotaghānajivhāviññāṇesu upekkhāvedanāyeva sambhavati, na sukhavedanā, yato tesu upekkhāvedanā vuttāti imaṃ codanaṃ saṅkhepato dassetuṃ ‘‘iṭṭhārammaṇayogasmi’’ntiādiṃ vatvā puna tassā sodhanatthaṃ ‘‘upādāya ca rūpenā’’tiādi vuttaṃ.

84-6. Now, pleasurable feeling arises in a desirable object, painful feeling in an undesirable object, and equanimity feeling in a neutral (desirable/undesirable) object. Eye-consciousness and so on, which are wholesome vipāka, arise in desirable or neutral objects. In such cases, the association of equanimity feeling in a neutral object is appropriate, but not in a desirable object. Nor can it be said that even a desirable object is taken as neutral by way of conceptualization, just as vipāka are not to be deceived (avañcanīya) by "kamma-consciousness." Therefore, how is it that only equanimity feeling is possible, not pleasurable feeling, in eye-, ear-, nose-, and tongue-consciousness that arise in desirable and neutral objects, given that equanimity feeling is mentioned for them? To briefly present this objection, he says "in the context of a desirable object" and so on, and then to resolve it, he says "and by derived matter" and so on.

84-6. Chẳng phải cảm thọ lạc sinh khởi trên đối tượng đáng ưa, cảm thọ khổ trên đối tượng không đáng ưa, và cảm thọ xả trên đối tượng trung tính giữa đáng ưa và không đáng ưa sao? Các nhãn thức, v.v., là quả thiện, sinh khởi trên đối tượng đáng ưa hoặc trung tính đáng ưa. Ở đó, sự kết hợp với cảm thọ xả trên đối tượng trung tính đáng ưa là hợp lý, nhưng không phải trên đối tượng đáng ưa. Và cũng không thể nói rằng ngay cả đối tượng đáng ưa cũng được xem là trung tính đáng ưa theo cách suy luận, như "kammaviññāṇa" (thức nghiệp) do các quả không thể bị lừa dối. Do đó, làm thế nào mà trên các nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức sinh khởi trên đối tượng đáng ưa và trung tính đáng ưa, chỉ có cảm thọ xả sinh khởi, chứ không phải cảm thọ lạc, vì ở đó đã nói về cảm thọ xả? Để trình bày ngắn gọn câu hỏi này, sau khi nói "trong sự kết hợp với đối tượng đáng ưa," v.v., để làm rõ điều đó, lại nói "upādāya ca rūpenā" (và bởi sắc y cứ), v.v.

Bhūtarūpaṃ upādāya nissāya pavattaṃ rūpaṃ upādāyarūpaṃ.

Derived matter (upādāyarūpa) is matter that occurs depending on, or supported by, elemental matter (bhūtarūpa).

Sắc nương tựa vào sắc căn bản (bhūtarūpa) là sắc y cứ (upādāyarūpa).

‘‘Upādāya ca rūpenā’’ti pana ‘‘manasī ca kāro’’ti ettha vuttanayameva.

However, "and by derived matter" is in the same manner as stated in "and mental attention (manasī ca kāro)."

Nhưng "upādāya ca rūpenā" cũng theo cách đã nói ở "manasī ca kāro" (và sự tác ý).

‘‘Upādāyakarūpenā’’ti vā pāṭho, cakkhuviññāṇassa vatthubhūtena cakkhupasādena, tathā sotaviññāṇādīnaṃ vatthubhūtena sotapasādādinā ca upādāyarūpenāti attho.

Or the reading is "by causative matter" (upādāyakarūpena), meaning by the eye-sensitivity which is the basis for eye-consciousness, and similarly by the ear-sensitivity and so on which are the bases for ear-consciousness and so on, by derived matter.

Hoặc cách đọc là "Upādāyakarūpenā", có nghĩa là bởi sắc y cứ là nhãn tịnh sắc (cakkhupasāda) làm nền tảng cho nhãn thức, và tương tự bởi nhĩ tịnh sắc (sotapasāda), v.v., làm nền tảng cho nhĩ thức, v.v.

Upādārūpake panāti ya-kāralopaṃ katvā niddeso ‘‘paṭisaṅkhā yoniso’’tiādīsu viya, yathākkamaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇabhūte rūpasaddādike upādāyarūpeti attho.

But in derived matter: this is a statement with the elision of the 'ya' consonant, as in "reflecting wisely" and so on, meaning in visual forms, sounds, and so on, which are the objects of eye-consciousness and so on, respectively, in derived matter.

Upādārūpake panā là một từ được lược bỏ âm 'y' như trong "paṭisaṅkhā yoniso" (xét kỹ một cách có hệ thống), v.v., có nghĩa là trên sắc y cứ như sắc, âm thanh, v.v., là đối tượng của nhãn thức, v.v., theo thứ tự.

Saṃghaṭṭanānighaṃsassāti saṃghaṭṭanāsaṅkhātassa nighaṃsassa.

Of slight impact of collision: of the slight impact, which is called collision.

Saṃghaṭṭanānighaṃsassā (của sự va chạm và cọ xát) là của sự cọ xát được gọi là sự va chạm.

Saṃghaṭṭanāyeva aññamaññavisayavisayībhāvassa anurūpadesuppattisaṅkhātanighaṃso viyāti nighaṃsoti vuccati.

Collision (saṃghaṭṭanā) itself is called "impact" (nighaṃso) as if it were an impact due to arising in suitable places for their mutual object-and-subject relationship.

Sự va chạm được gọi là sự cọ xát (nighaṃso) như sự cọ xát được gọi là sự sinh khởi ở nơi thích hợp của trạng thái đối tượng và chủ thể lẫn nhau.

Atha vā sampattāsampattaggahaṇavasena saṃghaṭṭanāya nighaṃsassa cāti attho.

Alternatively, it means by the collision and by the impact due to contact and non-contact.

Hoặc có nghĩa là của sự va chạm và sự cọ xát theo cách nắm giữ sự tiếp xúc và không tiếp xúc.

Cakkhurūpasotasaddā hi aññamaññaṃ asampattāyeva anurūpadesuppattiyā aññamaññaṃ ghaṭṭanti nāma.

For eye and visual forms, ear and sounds, even though not in contact with each other, are said to "collide" due to their arising in suitable locations facing each other.

Sắc và âm thanh của mắt và tai, mặc dù không tiếp xúc với nhau, nhưng chúng va chạm lẫn nhau do sinh khởi ở nơi thích hợp.

Tato tesaṃ vasena ghaṭṭanākārabhūto aññamaññābhimukhabhāvo ‘‘saṃghaṭṭanā’’ti vutto.

Thus, the aspect of collision, which is their facing each other, is called "collision" (saṃghaṭṭanā).

Từ đó, trạng thái đối mặt lẫn nhau, là hình thức va chạm theo chúng, được gọi là "saṃghaṭṭanā" (va chạm).

Ghānagandhā, pana jivhārasā ca aññamaññaṃ sampattāyeva āsannataradese uppannā aññamaññaṃ nighaṃsenti āhacca tiṭṭhanti.

Nose and smells, tongue and tastes, however, are in contact with each other; having arisen in very close proximity, they "impact" (nighaṃsenti) each other, they stand touching.

Còn hương của mũi và vị của lưỡi, chúng tiếp xúc với nhau và sinh khởi ở nơi gần hơn, chúng cọ xát lẫn nhau và tồn tại bằng cách chạm vào.

Tato tesaṃ vasena nighaṃso vuttoti.

Thus, "impact" is stated with reference to them.

Từ đó, sự cọ xát được nói theo chúng.

Dubbalattāti adhikaraṇīmatthake picupiṇḍakaṃ ṭhapetvā picupiṇḍeneva pahatakāle viya phuṭṭhamattabhāvena dubbalattā.

Due to weakness: due to weakness, existing merely as a touch, like when a cotton ball is placed on an anvil and struck with the cotton ball itself.

Dubbalattā (do yếu ớt) có nghĩa là do yếu ớt ở trạng thái chỉ bị chạm nhẹ, như khi đặt một cục bông trên đầu đe và đập bằng cục bông.

Dīpayeti evaṃ saṃghaṭṭanānighaṃsassa dubbalattā vedanā majjhattaṭṭhāne tiṭṭhatīti upekkhāyogaṃ pakāseyya.

Should demonstrate: thus, due to the weakness of collision and impact, feeling remains in a neutral state; this should demonstrate the association of equanimity.

Dīpaye (sẽ làm rõ) có nghĩa là do sự va chạm và cọ xát yếu ớt như vậy, cảm thọ tồn tại ở trạng thái trung tính, điều này sẽ làm rõ sự kết hợp với xả.

Yadi evaṃ kāyaviññāṇepi idaṃ samānanti, noti āha ‘‘pasādaṃ panā’’tiādi.

If so, this is also similar in body-consciousness? No, he says, "but sensitivity" and so on.

Nếu vậy, điều này cũng tương tự đối với thân thức sao? Không, đã nói "pasādaṃ panā" (nhưng sự tịnh tín), v.v.

Yathā hi adhikaraṇīmatthake kappāsapicupiṇḍaṃ ṭhapetvā kūṭena paharantassa kūṭaṃ picupiṇḍamatikkamma adhikaraṇiṃ gaṇhāti, evamevaṃ kāyadvāre bahiddhā mahābhūtārammaṇaṃ ajjhattikakāyapasādaṃ ghaṭṭetvā taṃ atikkamma pasādapaccayesu mahābhūtesu paṭihaññati, nighaṃso balavā hoti, tasmā iṭṭhārammaṇe kāyaviññāṇasampayuttā sukhavedanā hoti, aniṭṭhārammaṇe pana vuttanayena dukkhavedanāti vuttaṃ hoti.

Just as when one strikes with a hammer, having placed a cotton ball on an anvil, the hammer passes beyond the cotton ball and strikes the anvil, so too, at the body-door, the external great-element object collides with the internal body-sensitivity, passes beyond it, and strikes against the great elements which are conditions for sensitivity; the impact (nighaṃso) is strong. Therefore, in a desirable object, pleasurable feeling associated with body-consciousness arises; and in an undesirable object, painful feeling, as stated.

Như khi đặt một cục bông trên đầu đe và đập bằng búa, búa vượt qua cục bông và chạm vào đe; tương tự như vậy, đối tượng đại hiển bên ngoài ở cửa thân va chạm vào thân tịnh sắc bên trong, vượt qua nó, và bị phản lại bởi các đại hiển trong các nhân tịnh sắc, sự cọ xát trở nên mạnh mẽ. Do đó, trên đối tượng đáng ưa, cảm thọ lạc đi kèm với thân thức sinh khởi, còn trên đối tượng không đáng ưa, cảm thọ khổ sinh khởi theo cách đã nói.

1379

Manodhātunāti ettha kiñcāpi dhātu-saddo idha itthiliṅgeyeva dissati, imināyeva pana ācariyassa vacanena pulliṅgo atthīti siddhaṃ.

Manodhātunā: Although the word dhātu here appears only in the feminine gender, by this very statement of the Aṭṭhakathācariya, it is established that the masculine gender also exists.

Trong manodhātunā (bởi ý giới), mặc dù từ dhātu ở đây chỉ xuất hiện ở giống cái, nhưng theo lời của vị đạo sư này, nó cũng có giống đực.

Keci pana ‘‘sakkaṭavohārena vutta’’nti vadanti.

Some, however, say, "It is stated in the Sanskrit usage."

Một số người nói rằng "nó được nói theo cách dùng của tiếng Phạn."

Sampayuttā dasa dhammāti sambandho.

"Ten phenomena are associated"—this is the connection.

Mười pháp đi kèm là mối liên hệ.

Tasmāvetthāti ettha va-kāro padasandhimattakaro.

Tasmāvetthā (Therefore here): the letter "va" here merely serves to connect words.

Trong Tasmāvetthā (do đó ở đây), âm 'va' chỉ là một yếu tố nối từ.

1380

Kāyaviññāṇe dukkhavedanāti kiñcāpi sukhādikanti ādi-saddena akusalavipākakāyaviññāṇassa dukkhavedanāsampayogo vutto, idha panassā lakkhaṇādidassanatthaṃ puna ‘‘kāyaviññāṇe dukkhavedanā’’ti upaññāso kato, rasādayo panassa kusalavipāke sukhavedanāya vuttavipariyāyena yojetabbāti idha na vuttā.

Painful feeling in body-consciousness: Although by the word 'etc.' in 'pleasant, etc.', the association of painful feeling with unwholesome resultant body-consciousness was stated, here, for the purpose of showing its characteristic and so on, the statement "painful feeling in body-consciousness" is made again. Its functions and so on are to be understood in the reverse manner to what was stated for pleasant feeling in wholesome resultant, and hence they are not stated here.

Kāyaviññāṇe dukkhavedanā (Cảm thọ khổ trong thân thức) – Mặc dù cảm thọ khổ đi kèm với thân thức quả bất thiện đã được nói đến với từ "v.v." trong "khổ, lạc, v.v.", nhưng ở đây, để trình bày đặc tính và các điều khác của nó, lại một lần nữa đưa ra cụm từ "cảm thọ khổ trong thân thức". Còn các chức năng (rasa) v.v. của nó thì nên được hiểu theo cách ngược lại với những gì đã nói về cảm thọ lạc trong thân thức quả thiện, nên ở đây không nói lại.

Sesāti sesacetasikā.

The rest means the remaining mental factors.

Sesā (Các điều còn lại) – Các tâm sở còn lại.

1381

Balappattoti sesāhetukacittasampayuttasamādhito ayaṃ vīriyindriyayogena balavabhāvappatto, na pana balarāsippattoti attho.

Attained strength means that this concentration associated with the remaining rootless cittas attains a strong state through its connection with the faculty of energy, but it does not mean that it attains the aggregate of strengths.

Balappatto (Đạt đến sức mạnh) – Từ định đi kèm với các tâm vô nhân còn lại, điều này đạt đến trạng thái mạnh mẽ do sự kết hợp của tinh tấn quyền (vīriyindriya), chứ không phải đạt đến tổng thể các sức mạnh (bala). Đó là ý nghĩa.

Yadi evaṃ kasmā cetasikavibhāganiddese ‘‘balāni dve dvicittesū’’ti vuttaṃ?

If that is the case, why is it stated in the enumeration of mental factors, "two strengths in two cittas"?

Nếu vậy, tại sao trong phần trình bày phân loại tâm sở lại nói "hai sức mạnh (bala) trong hai tâm"?

Tattha hi kiriyāhetukamanoviññāṇayugaḷaṃ sandhāya tathā vuttaṃ.

There, indeed, it was stated thus with reference to the pair of functional rootless mind-consciousness.

Ở đó, điều đó được nói liên quan đến cặp tâm ý thức vô nhân duyên hành.

Sabbaṃ sesāhetukacittesu cittekaggatāya vibhaṅge –

In the Vibhaṅga, concerning the mental one-pointedness in all remaining rootless cittas, it is stated:

Trong phần phân tích về nhất tâm (cittekaggatā) trong tất cả các tâm vô nhân còn lại, trong Vi Diệu Pháp (Vibhaṅga) –

1382

‘‘Katamā tasmiṃ samaye cittassa ekaggatā hoti?

"What is the one-pointedness of mind at that time?

"Vào thời điểm đó, nhất tâm là gì?

Yā tasmiṃ samaye cittassa ṭhitī’’ti (dha. sa. 11) –

That steadiness of mind at that time"—

Đó là sự an trụ của tâm vào thời điểm đó" (Dhammasaṅgaṇī 11) –

1383

Ettakameva vatvā kiriyāhetukamanoviññāṇadhātusampayuttāya ekaggatāya vibhaṅge –

Having said only this much, in the explanation of one-pointedness associated with the functional rootless mind-consciousness element, it is stated:

Chỉ nói đến thế thôi, nhưng trong phần phân tích về nhất tâm đi kèm với tâm ý thức duyên hành vô nhân –

1384

‘‘Katamā tasmiṃ samaye cittassa ekaggatā hoti?

"What is the one-pointedness of mind at that time?

"Vào thời điểm đó, nhất tâm là gì?

Yā tasmiṃ samaye cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhiti avisāhāro avikkhepo avisāhaṭamānasatā samatho samādhindriyaṃ samādhibala’’nti (dha. sa. 11) –

That steadiness of mind at that time, stability, steadfastness, undistractedness, non-distraction, unscatteredness of mind, tranquility, the faculty of concentration, the strength of concentration"—

Đó là sự an trụ, sự đứng vững, sự không dao động, sự không phân tán, sự không xao nhãng của tâm vào thời điểm đó; sự tĩnh lặng, định quyền (samādhindriya), định lực (samādhibala)" (Dhammasaṅgaṇī 11) –

1385

Balapariyosānaṃ katvā vibhajitattā vīriyavibhaṅge ca –

Because it is enumerated concluding with 'strength', and in the enumeration of energy, it is stated:

Do được phân tích kết thúc bằng từ "lực" (bala), và trong phần phân tích về tinh tấn (vīriya) –

1386

‘‘Katamaṃ tasmiṃ samaye vīriyindriyaṃ hoti?

"What is the faculty of energy at that time?

"Vào thời điểm đó, tinh tấn quyền (vīriyindriya) là gì?

Yo tasmiṃ samaye cetasiko vīriyārambho nikkamo parakkamo uyyāmo vāyāmo ussāho ussoḷhī thāmo dhiti asithilaparakkamatā anikkhittachandatā anikkhittadhuratā dhurasampaggāho vīriyaṃ vīriyindriyaṃ vīriyabala’’nti (dha. sa. 13) –

That mental exertion at that time, initiative, effort, striving, energy, enthusiasm, vigor, firmness, persistence, unslackening effort, unabandoned desire, unabandoned burden, holding firmly to the burden, energy, the faculty of energy, the strength of energy"—

Đó là sự bắt đầu tinh tấn, sự nỗ lực, sự cố gắng, sự siêng năng, sự hăng hái, sự nhiệt tình, sự kiên cường, sự bền bỉ, sự không lơi lỏng nỗ lực, sự không từ bỏ ý muốn, sự không từ bỏ gánh nặng, sự gánh vác trách nhiệm, tinh tấn (vīriya), tinh tấn quyền (vīriyindriya), tinh tấn lực (vīriyabala) vào thời điểm đó" (Dhammasaṅgaṇī 13) –

1387

Balapariyosānaṃ katvā vibhajitattā vibhaṅgavāre āgataṃ samādhibalaṃ, vīriyabalañca sandhāya ‘‘balāni dve dvicittesū’’ti vuttaṃ, na pana dhammuddesavāre balarāsiyaṃ āgatabalaṃ sandhāya sabbāhetukacittesu dhammuddesassa maggarāsito paṭṭhāya parihīnattā.

Because it is enumerated concluding with 'strength', the strength of concentration and the strength of energy found in the Vibhaṅga section are referred to by "two strengths in two cittas," and not the strength found in the aggregate of strengths in the Dhammuddesa section, because the Dhammuddesa for all rootless cittas is diminished starting from the aggregate of paths.

Do được phân tích kết thúc bằng từ "lực" (bala), nên câu "hai sức mạnh (bala) trong hai tâm" được nói đến liên quan đến định lực (samādhibala) và tinh tấn lực (vīriyabala) được đề cập trong phần phân tích (Vibhaṅgavāra), chứ không phải liên quan đến các sức mạnh (bala) được đề cập trong tổng thể các sức mạnh (balarāsi) trong phần trình bày về các pháp (Dhammuddesavāra), vì phần trình bày về các pháp trong tất cả các tâm vô nhân đã bị bỏ qua kể từ tổng thể các đạo (maggarāsi).

1388

87. Vipākakiriyāhadayehīti vipākakiriyacittehi.

87. By resultant and functional minds means by resultant and functional cittas.

87. Vipākakiriyāhadayehī (Bởi tâm quả và tâm duyên hành) – Bởi các tâm quả và tâm duyên hành.

Hadayaṃ mano mānasaṃ cittanti hi pariyāyavacanaṃ.

Indeed, 'heart', 'mind', 'mental', 'citta' are synonyms.

Vì "hadaya" (tâm), "mano" (ý), "mānasa" (ý), "citta" (tâm) là những từ đồng nghĩa.

Sobhanaṃ gataṃ gamanamassāti sugato.

'One who has gone well' is Sugata, because his going is good.

Người có sự đi (gata) tốt đẹp (sobhaṇa) là Sugata (Thiện Thệ).

Bhagavato hi vineyyajanūpasaṅkamanaṃ ekantena tesaṃ hitasukhanipphādanato sobhanaṃ, tathā lakkhaṇānubyañjanapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dhutavilambitādidosarahitaṃ avahasitarājahaṃsavasabhavāraṇamigarājagamanaṃ kāyagamanaṃ, ñāṇagamanañca nimmalavipulakaruṇāsativīriyādiguṇavisesasamaṅgībhūtamabhinīhārato yāva mahābodhiṃ anavajjatāya sobhanamevāti.

For the Bhagavā, his approach to those to be trained is entirely good because it certainly brings about their welfare and happiness. Similarly, his bodily movement, adorned with major and minor characteristics, free from faults like sluggishness or haste, resembling the majestic gait of a royal swan, an elephant, or a lion, is beautiful. And his movement of knowledge, endowed with special qualities like pure, vast compassion, mindfulness, and energy, is entirely good and blameless from the initial aspiration up to the Great Bodhi.

Vì việc Đức Phật đến với những người cần được giáo hóa chắc chắn mang lại lợi ích và hạnh phúc cho họ nên đó là sự đi tốt đẹp. Tương tự, sự đi của thân, được trang điểm bằng các tướng tốt và tùy hình tướng, không có các lỗi như đi chậm chạp, đi vội vã, v.v., mà là sự đi oai vệ như vua sư tử, như voi chúa, khiến thiên nga phải hổ thẹn, cũng là sự đi tốt đẹp. Và sự đi của trí tuệ, được trang bị các phẩm chất đặc biệt như lòng bi mẫn thanh tịnh và rộng lớn, niệm, tinh tấn, v.v., từ khi phát nguyện cho đến khi đạt đến đại giác ngộ, cũng là sự đi tốt đẹp vì không có lỗi.

Atha vā sakalampi lokaṃ pariññābhisamayavasena sayambhuñāṇena parijānanto sammā gato avagatoti sugato, tathā lokasamudayaṃ pahānābhisamayavasena pajahanto anuppattidhammataṃ āpādento sammā gato atītoti sugato, lokanirodhasaṅkhātaṃ nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena sammā gato adhigatoti sugato, lokanirodhagāminipaṭipadāsaṅkhātaṃ maggaṃ bhāvanābhisamayavasena sammā gato pattoti sugato.

Alternatively, Sugata is one who has rightly gone, rightly understood, because he fully comprehends the entire world with his self-arisen knowledge by way of penetration of full understanding. Similarly, Sugata is one who has rightly gone, passed beyond, because he abandons the origin of the world by way of penetration of abandoning, bringing it to a state of non-arising. Sugata is one who has rightly gone, attained, because he realizes Nibbāna, which is the cessation of the world, by way of penetration of realization. Sugata is one who has rightly gone, reached, because he develops the path leading to the cessation of the world by way of penetration of development.

Hoặc, Sugata là người đã đi đúng đắn, đã hiểu biết (avagata) toàn bộ thế gian một cách hoàn hảo bằng tự giác trí (sayambhuñāṇa) thông qua sự thấu hiểu (pariññābhisamaya). Tương tự, Sugata là người đã đi đúng đắn, đã vượt qua (atīta) thế gian tập khởi bằng cách từ bỏ (pahānābhisamaya) nó, đưa nó đến trạng thái không sinh khởi. Sugata là người đã đi đúng đắn, đã đạt được (adhigata) Niết Bàn, tức là thế gian diệt, bằng cách chứng ngộ (sacchikiriyābhisamaya) nó. Sugata là người đã đi đúng đắn, đã đạt được (patta) con đường, tức là đạo dẫn đến thế gian diệt, bằng cách tu tập (bhāvanābhisamaya) nó.

Atha vā sammā gadatīti sugato.

Alternatively, Sugata is one who speaks well (sammā gadati).

Hoặc, Sugata là người nói đúng đắn (sammā gadati).

Bhagavā hi bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ vineyyānaṃ yathārahaṃ kālayuttameva dhammaṃ bhāsati, tasmā sammā gadatīti da-kārassa ta-kāraṃ katvā ‘‘sugato’’ti vutto.

Indeed, the Bhagavā speaks the Dhamma which is true, factual, beneficial, and appropriate in time for those to be trained. Therefore, making the letter 'da' into 'ta' in 'sammā gadati', he is called " Sugata".

Vì Đức Phật luôn thuyết pháp đúng sự thật, có lợi ích, phù hợp với thời điểm cho những người cần được giáo hóa, nên Ngài được gọi là "Sugata" (Thiện Thệ) bằng cách biến âm chữ "da" thành "ta" trong "sammā gadati".

Atha vā sundaraṃ ṭhānaṃ sammāsambodhiṃ, nibbānameva vā gatoti sugato, tena sugatena.

Alternatively, Sugata is one who has gone to a beautiful place, namely Right Self-Awakening, or Nibbāna itself. Therefore, by that Sugata.

Hoặc, Sugata là người đã đi đến nơi tốt đẹp, tức là Chánh Đẳng Chánh Giác, hoặc là Niết Bàn. Do đó, sugatena (bởi Thiện Thệ).

1389

88. ‘‘Avagacchatī’’tiādīsu yo bhikkhu anūnaṃ atthato vā byañjanato vā anūnaṃ suparipuṇṇaṃ tatoyeva paramaṃ visiṭṭhaṃ imaṃ abhidhammāvatāraṃ nāma pakaraṇaṃ avagacchati avabujjhati, sammāuggahaṇadhāraṇādisampādanavasena ogāhitvā jānāti.

88. In expressions like "understands," whichever bhikkhu fully comprehends, understands, or grasps this treatise called the Abhidhammāvatāra, which is complete in meaning or expression, and supreme (parama) because of its distinctiveness, by accomplishing proper learning, retention, and so on, thoroughly knows it.

88. Trong "Avagacchati" (hiểu biết) v.v. – Vị Tỳ kheo nào anūnaṃ (không thiếu sót), tức là không thiếu sót về ý nghĩa hay từ ngữ, hoàn toàn đầy đủ, avagacchati (hiểu biết), tức là thấu hiểu, biết rõ imaṃ (bộ) Abhidhammāvatāra này, thông qua việc thành tựu sự nắm giữ và ghi nhớ đúng đắn v.v.

Atha vā paramanayadīpanato paramaṃ imaṃ pakaraṇaṃ yo anūnaṃ katvā avagacchati jānāti, tassevaṃ avagacchato yathāsabhāvaṃ mananato matisaṅkhātā paññā durāsade maṃsacakkhunā paramāṇu viya lokiyañāṇena durāsade durādhigantabbe adhigantuṃ dukkaratare, atigambhīraṭṭhāne ṭhapetvā sinerupabbatarājānaṃ rāhuādīhi mahākāyehipi sabbena sabbaṃ ajjhogāhituṃ asakkuṇeyyatāya mahāsamudde viya ṭhapetvā sammāsambuddhaṃ sāriputtādīhipi mahāñāṇehi sāvakehi sabbena sabbaṃ ajjhogāhituṃ asakkuṇeyyarūpe abhidhammanaye vijambhate hemantasālapanti viya pattharati, abhimukhābhimukheyeva dhamme pavattatīti vā attho.

Alternatively, whoever understands this supreme treatise as complete, because it reveals the supreme method, his intellect, which is wisdom, from understanding things as they are, blossoms in the Abhidhamma method, which is difficult to approach, difficult to fathom, like an atom to the physical eye, or like the ocean, which even great beings like Rāhu and so on cannot entirely fathom, just as even great and wise disciples like Sāriputta and so on cannot entirely fathom the Buddha. The meaning is that it flows directly towards and penetrates the Abhidhamma truths, like a line of sāla trees in winter.

Hoặc, vị Tỳ kheo nào avagacchati (hiểu biết) imaṃ (bộ) paramaṃ (tối thượng) này một cách anūnaṃ (không thiếu sót), do nó trình bày những phương pháp tối thượng, tassevaṃ (của người) hiểu biết như vậy, mati (trí tuệ) tức là paññā (tuệ) của người đó, do quán xét đúng bản chất, vijambhate (phát triển) trong Abhidhamma-naya (phương pháp Vi Diệu Pháp) durāsade (khó tiếp cận), tức là khó đạt được, khó thấu hiểu, giống như một nguyên tử không thể nhìn thấy bằng mắt thịt trong thế giới mà trí tuệ thế gian khó tiếp cận; giống như đại dương mà ngay cả những chúng sinh khổng lồ như Rahu v.v. cũng không thể hoàn toàn lặn sâu vào, ngoại trừ vua núi Sineru; giống như đại dương mà ngay cả các đệ tử có đại trí tuệ như Sāriputta v.v. cũng không thể hoàn toàn lặn sâu vào, ngoại trừ Chánh Đẳng Chánh Giác. Hoặc, ý nghĩa là trí tuệ đó hoạt động trong các pháp đối diện trực tiếp.

1390

Iti abhidhammatthavikāsiniyā nāma

Thus ends the section on the enumeration of mental factors

Như vậy, trong Abhidhammatthavikāsinī

1391

Abhidhammāvatārasaṃvaṇṇanāya

in the Abhidhammāvatāra commentary

Là một chú giải về Abhidhammāvatāra,

1392

Cetasikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

named Abhidhammatthavikāsinī.

Phần trình bày về các tâm sở đã kết thúc.

1393

3. Tatiyo paricchedo

3. Third Chapter

3. Chương thứ ba

1394

Cetasikavibhāganiddesavaṇṇanā

Elucidation of the Enumeration of Mental Factors

Phần trình bày về phân loại tâm sở

1395

89. Nāmasāmaññatoyeva dvepaññāsāti phassādināmasāmaññena dvīhi adhikā paṇṇāsa honti, sampayuttadhammabhedato pana ekūnanavuticittasampayutto phasso ekūnanavutividhoti evamādinā bahuvidhāpi hontīti attho.

89. Fifty-two just by common designation means that by the common names like contact (phassa) and so on, they are fifty plus two. However, due to the distinction of associated phenomena, contact associated with eighty-nine cittas is eighty-ninefold, and so on, thus they become manifold.

89. Nāmasāmaññatoyeva dvepaññāsā (Chỉ theo tên chung thì có năm mươi hai) – Theo tên chung như xúc (phassa) v.v. thì có năm mươi hai. Nhưng theo sự khác biệt của các pháp tương ưng, xúc tương ưng với tám mươi chín tâm thì có tám mươi chín loại, v.v., nên chúng có nhiều loại. Đó là ý nghĩa.

1396

Nanu ca phassādayo heṭṭhā pāḷikkamena dassitā, idha pana kasmā na tathā vuttāti?

But contact and so on were shown previously in the Pāḷi order; why are they not stated similarly here?

Tại sao xúc v.v. đã được trình bày theo thứ tự trong kinh tạng ở phần trước, mà ở đây lại không nói như vậy?

Ekekasabhāvavantānaṃ taṃtaṃsāmaññāpekkhāya ekasmiṃ ṭhāne niddisitukāmattā.

Because there is a desire to enumerate them in one place, according to their respective common characteristics, as having a single nature.

Vì muốn trình bày các pháp có cùng bản chất ở một chỗ, tùy theo sự chung tên của chúng.

Phassādayo hi manakkārāvasānā terasa kusalākusalābyākatasāmaññato ekato vuttā, majjhattādayo muditāvasānā pañcavīsati kusalābyākatasāmaññato, lobhādayo pana anottappāvasānā akusalabhāvasāmaññatoti evaṃ taṃtaṃsāmaññāpekkhāya samānasabhāvā dhammā ekato vuttāti.

Indeed, contact and so on, ending with attention (manakkāra), the thirteen, are stated together due to their common characteristic of being wholesome, unwholesome, or indeterminate. The neutral ones, ending with appreciative joy (muditā), the twenty-five, are stated due to their common characteristic of being wholesome or indeterminate. Greed (lobha) and so on, ending with shamelessness (anottappa), are stated due to their common characteristic of being unwholesome. Thus, phenomena of similar nature are stated together according to their respective common characteristics.

Thật vậy, xúc v.v. cho đến tác ý (manakkāra) có mười ba pháp được nói chung là thiện, bất thiện, vô ký. Trung tánh (majjhattā) v.v. cho đến hỷ (muditā) có hai mươi lăm pháp được nói chung là thiện, vô ký. Còn tham (lobha) v.v. cho đến vô tàm (anottappa) thì được nói chung là bất thiện. Như vậy, các pháp có cùng bản chất được nói chung ở một chỗ, tùy theo sự chung tên của chúng.

1397

90. Evaṃ phassādayo dhamme uddisitvā idāni ‘‘ettakesu ayaṃ dhammo samupalabbhatī’’ti cittuppādesu tesaṃ payogaṃ dassetuṃ paṭhamaṃ tāva cittagaṇanaṃ dassento āha ‘‘catupaññāsadhā’’tiādi.

90. Having thus enumerated mental factors such as contact, in order to show their application in cittas, saying "this phenomenon is found in so many^*," first he mentions the number of cittas, stating "fifty-fourfold" and so on.

90. Sau khi trình bày các pháp như xúc v.v. như vậy, bây giờ để trình bày sự hiện hữu của chúng trong các tâm sinh (cittuppāda) với câu "pháp này được tìm thấy trong bao nhiêu tâm", trước hết, khi trình bày số lượng tâm, Ngài nói "catupaññāsadhā" (năm mươi bốn loại) v.v.

Kāmeti kāmāvacareti vuttaṃ hoti.

In the sense-sphere means in the kāmaloka.

Kāme (Trong dục giới) – Có nghĩa là trong cõi dục giới (kāmāvacara).

Evaṃ ‘‘rūpe arūpe’’ti etthāpi.

Similarly "in the form-sphere, in the formless-sphere" (rūpe arūpe) also applies.

Tương tự, trong "rūpe arūpe" (trong sắc giới, trong vô sắc giới) cũng vậy.

Āsavavisayattābhāvato na vijjanti etesu āsavāti anāsavā.

Anāsavā are those in which no defilements (āsava) exist, due to the absence of being objects of defilements.

Anāsavā (Vô lậu) – Là những tâm không có lậu hoặc (āsava) vì không có đối tượng của lậu hoặc.

1398

91-2. Samāsatoti vitthārāpekkhāya vuttaṃ, na itopi samāsassa abhāvato.

91-2. In brief is stated with reference to detail, not due to the absence of even more brevity than this.

91-2. Samāsato (Tóm tắt) – Được nói đến so với sự trình bày chi tiết, chứ không phải vì không có sự tóm tắt hơn thế nữa.

Atisaṅkhepato pana ekūnanavuti cittuppādā honti.

However, in extreme brevity, there are eighty-nine cittas.

Thật vậy, một cách cực kỳ tóm tắt thì có tám mươi chín tâm sinh.

Etesūti imesu cittuppādesu.

Among these means among these cittas.

Etesu (Trong những điều này) – Trong những tâm sinh này.

Tesaṃ phassādīnaṃ dhammānaṃ uppattiṃ ekekaṃ uddharitvā cittacetasikesu bhikkhūnaṃ pāṭavatthāya pavakkhāmīti sambandho.

The connection is: "I will explain the arising of these mental factors, such as contact, by taking each one, for the proficiency of bhikkhus in cittas and mental factors."

Mối liên hệ là: "Tôi sẽ trình bày sự sinh khởi của mỗi pháp trong số các pháp như xúc v.v. trong các tâm và tâm sở, để các Tỳ kheo có thể thông thạo."

Ekakanti ekekaṃ, gāthābandhavasena e-kāralopo.

"Ekaka" means "each one." For the sake of verse structure, the letter 'e' is elided.

Ekaka có nghĩa là từng cái một, chữ e bị lược bỏ theo cách kết nối câu kệ.

1399

93. Cetasikavibhāgaṃ vattukāmopi avinibbhogadhamme dassetuṃ cittena saha ekato katvā āha ‘‘phassapañcaka’’nti.

93. Even though he desired to describe the classification of mental concomitants (cetasikas), he spoke of the "pentad of contact" (phassapañcaka) by making them one with consciousness (citta) in order to show the inseparable phenomena.

93. Dù muốn nói về sự phân loại các tâm sở (cetasika), nhưng để chỉ ra các pháp không thể tách rời,^* đã gộp chúng lại với tâm và nói là ‘‘nhóm năm xúc’’.

Ekato uppādo etesanti ekuppādā, saha khīyantīti sahakkhayā, ekato uppajjitvā ekato nirujjhanakāti attho.

"Ekuppādā" means "their arising is together"; "sahakkhayā" means "they perish together." The meaning is that they arise together and cease together.

Việc chúng cùng sinh khởi là ekuppādā (đồng sinh), chúng cùng hoại diệt là sahakkhayā (đồng diệt), có nghĩa là chúng cùng sinh khởi và cùng diệt đi.

1400

94. Sabbesveva ekavīsasatesu cittesu samupalabbhanato sabbasādhāraṇā.

94. They are universally common (sabbasādhāraṇā) because they are found in all one hundred and twenty-one types of consciousness.

94. Do chúng được tìm thấy trong tất cả một trăm hai mươi mốt tâm, nên chúng là sabbasādhāraṇā (phổ biến cho tất cả).

Kiñcāpi anantaragāthāya cittena saha ekuppādādibhāvakathaneneva imesaṃ sabbasādhāraṇatā vuttā, tattha pana ekuppādādimattakathanameva icchitaṃ, na sabbasādhāraṇatā.

Although their universal commonality was mentioned in the preceding verse by stating their common arising, etc., with consciousness, only the mere statement of common arising, etc., was intended there, not universal commonality.

Mặc dù trong câu kệ liền kề, tính phổ biến của chúng đã được nói đến thông qua việc đề cập đến sự đồng sinh với tâm và những điều tương tự, nhưng ở đó, chỉ muốn nói đến sự đồng sinh và những điều tương tự, chứ không phải tính phổ biến cho tất cả.

Vuttopi vāyamattho tattha apākaṭattā puna pākaṭaṃ katvā idha vuttoti.

Or, even if this meaning was stated there, it was not clear; therefore, it is stated here again, having been made clear.

Hoặc ý nghĩa này đã được nói đến nhưng không rõ ràng ở đó, nên ở đây được nói lại một cách rõ ràng.

1401

95-100. Dvipañcaviññāṇavajjitacatucattālīsakāmāvacaracittesu, lokiyalokuttaravasena ekādasasu paṭhamajjhānikacittesu cāti pañcapaññāsacittesu vitakkassa desitattā āha ‘‘vitakko…pe… samudīrito’’ti.

95-100. Because vitakka is taught in fifty-five types of consciousness—namely, forty-four kāma-sphere types of consciousness excluding the ten twofold sense-consciousnesses, and the eleven first jhāna types of consciousness, both mundane and supramundane—he said, "vitakka...pe... is expounded."

95-100. Do tầm (vitakka) được giảng dạy trong năm mươi lăm tâm, tức là bốn mươi bốn tâm dục giới trừ năm thức song ngũ, và mười một tâm sơ thiền thuộc thế gian và xuất thế gian, nên nói rằng ‘‘tầm…v.v… được tuyên bố’’.

Vicāro pañcapaññāsasavitakkacittesu ceva ekādasasu dutiyajjhānikacittesu cāti chasaṭṭhicittesu uppajjatīti āha ‘‘cāro…pe… jāyate’’ti.

Because vicāra arises in sixty-six types of consciousness—namely, the fifty-five types of consciousness conjoined with vitakka, and the eleven second jhāna types of consciousness—he said, "cāra...pe... arises."

Do tứ (vicāra) sinh khởi trong sáu mươi sáu tâm, tức là năm mươi lăm tâm có tầm và mười một tâm nhị thiền, nên nói rằng ‘‘tứ…v.v… sinh khởi’’.

1402

Ekapaññāsacittesu pītīti kāyaviññāṇavajjitesu aṭṭhārasasu somanassasahagatakāmāvacaracittesu ceva catutthapañcamajjhānavajjitatettiṃsarūpajjhānikacittesu cāti ekapaññāsacittesu pīti jāyati.

"Pīti in fifty-one types of consciousness" means that pīti arises in fifty-one types of consciousness—namely, eighteen kāma-sphere types of consciousness accompanied by joy, excluding body-consciousness, and thirty-three rūpa-jhāna types of consciousness, excluding the fourth and fifth jhānas.

Hỷ trong năm mươi mốt tâm có nghĩa là hỷ sinh khởi trong năm mươi mốt tâm, tức là mười tám tâm dục giới câu hữu với hỷ trừ thân thức, và ba mươi ba tâm sắc giới thiền trừ thiền thứ tư và thứ năm.

Tesaṭṭhiyā sukhanti ekapaṇṇāsasappītikacittesu ceva ekādasasu catutthajjhānikacittesu, kusalavipākakāyaviññāṇe cāti tesaṭṭhiyā cittesu sukhaṃ jāyati.

"Sukha in sixty-three" means that sukha arises in sixty-three types of consciousness—namely, the fifty-one types of consciousness conjoined with pīti, the eleven fourth jhāna types of consciousness, and wholesome resultant body-consciousness.

Lạc trong sáu mươi ba tâm có nghĩa là lạc sinh khởi trong sáu mươi ba tâm, tức là năm mươi mốt tâm có hỷ, mười một tâm thiền thứ tư, và thân thức quả thiện.

Tesaṭṭhisukhasahagatacittāni ceva tīṇi ca dukkhasahagatānīti chasaṭṭhicitte vajjetvā avasesapañcapaṇṇāsacittesu upekkhā uppajjatīti āha ‘‘upekkhā pañcapaññāsacittesū’’ti.

Excluding the sixty-three types of consciousness accompanied by sukha, and the three accompanied by dukkha, upekkhā arises in the remaining fifty-five types of consciousness, thus he said, "upekkhā in fifty-five types of consciousness."

Trừ sáu mươi sáu tâm, tức là sáu mươi ba tâm câu hữu với lạc và ba tâm câu hữu với khổ, xả sinh khởi trong năm mươi lăm tâm còn lại, nên nói rằng ‘‘xả trong năm mươi lăm tâm’’.

Dukkhaṃ tīsūti dvīsu paṭighacittesu ceva akusalavipākakāyaviññāṇe cāti tīsu cittesu dukkhaṃ jāyati.

"Dukkha in three" means that dukkha arises in three types of consciousness—namely, the two types of consciousness rooted in aversion, and unwholesome resultant body-consciousness.

Khổ trong ba tâm có nghĩa là khổ sinh khởi trong ba tâm, tức là hai tâm sân và thân thức quả bất thiện.

Hoti…pe… somanassindriyanti tesaṭṭhiyā sukhasahagatacittesu ekameva kāyaviññāṇaṃ apanetvā avasesesu somanassindriyaṃ hoti.

"There is...pe... faculty of joy" means that the faculty of joy (somanassindriya) is present in the sixty-three types of consciousness accompanied by sukha, excluding body-consciousness alone.

Có…v.v… hỷ căn có nghĩa là hỷ căn có trong các tâm câu hữu với lạc sáu mươi ba tâm, trừ một thân thức.

Akusalavipākakāyaviññāṇavasena ekameva dukkhindriyasahagataṃ, tathā kusalavipākakāyaviññāṇameva sukhindriyasampayuttanti āha ‘‘dukkhindriyaṃ…pe… sukhindriya’’nti.

He said "faculty of pain...pe... faculty of pleasure" to mean that only one type of consciousness is accompanied by the faculty of pain, namely unwholesome resultant body-consciousness, and similarly, wholesome resultant body-consciousness alone is conjoined with the faculty of pleasure.

Chỉ có một tâm câu hữu với khổ căn là thân thức quả bất thiện, và chỉ có thân thức quả thiện là tương ưng với lạc căn, nên nói rằng ‘‘khổ căn…v.v… lạc căn’’.

1403

Ahetukavipākakiriyāmanodhātuvajjitesu majjhimagaṇanāya pañcādhikasataparimitesu kusalākusalavipākakiriyācittesu vīriyaṃ desitanti āha ‘‘pañcuttara…pe… āhā’’ti.

He said "one hundred and five...pe... declared" to mean that energy (vīriya) is expounded in one hundred and five types of consciousness according to the middle enumeration, consisting of wholesome, unwholesome, and resultant types of consciousness, excluding resultant and functional mind-elements that are rootless.

Tinh tấn (viriya) được giảng dạy trong một trăm lẻ năm tâm, tức là các tâm quả thiện, quả bất thiện, và duy tác, trừ các tâm vô nhân, quả và duy tác ý giới, nên nói rằng ‘‘hơn năm…v.v… được nói’’.

Diṭṭhadhammikasamparāyikatthesu satte vineti, vigato vā nāyako imassa, visiṭṭho vā sabbalokassa nāyako sāmi, visesena vā vineyyasatte nibbānapuraṃ netīti vināyako.

"Vināyaka" means one who disciplines beings in matters of this life and the next; or one for whom the leader (nāyaka) is gone; or one who is the distinguished leader (nāyaka) and master of all worlds; or one who specially leads trainable beings to the city of Nibbāna.

Vị ấy giáo hóa chúng sanh trong các ý nghĩa hiện tại và vị lai, hoặc vị ấy không có người dẫn dắt, hoặc vị ấy là bậc dẫn dắt tối thượng của tất cả thế gian, là bậc thầy, hoặc vị ấy đặc biệt dẫn dắt chúng sanh cần được giáo hóa đến thành phố Niết Bàn, nên gọi là vināyako (bậc dẫn dắt).

Samādhindriyaṃ vicikicchāvajjitavīriyasahagatacittesu vuttanti āha ‘‘catuttarasate’’tiādi.

He said "in one hundred and four" and so on, to mean that the faculty of concentration (samādhindriya) is taught in types of consciousness conjoined with energy, excluding those accompanied by perplexity (vicikicchā).

Định căn (samādhindriya) được nói đến trong các tâm tương ưng với tinh tấn trừ tâm hoài nghi, nên nói rằng ‘‘trong một trăm lẻ bốn’’ v.v.

1404

Aṭṭhārasa ahetukacittāni, dve ekahetukacittāni ca vajjetvā avasesaekuttarasate citte chando uppajjatīti dassetuṃ ‘‘sabbāhetukacittānī’’tiādi vuttaṃ.

To show that desire (chanda) arises in one hundred and one types of consciousness, excluding the eighteen rootless types of consciousness and the two types of consciousness with one root, it is stated "all rootless types of consciousness" and so on.

Để chỉ ra rằng dục (chanda) sinh khởi trong một trăm lẻ một tâm còn lại, trừ mười tám tâm vô nhân và hai tâm nhất nhân, nên nói rằng ‘‘tất cả các tâm vô nhân’’ v.v.

Dasa viññāṇeti kusalākusalavipākavasena dviguṇite cakkhādike pañcaviññāṇe.

"Ten types of consciousness" refers to the five sense-consciousnesses (eye-consciousness, etc.) doubled, according to wholesome and unwholesome results.

Mười thức có nghĩa là năm thức của mắt v.v. được nhân đôi theo quả thiện và quả bất thiện.

1405

102-6. Niyatā na yevāpanakā viya kadācīti attho.

102-6. "Niyatā" means "certain," not "optional," as it were, "sometimes."

102-6. Niyatā có nghĩa là không phải như những thứ tùy ý, mà là luôn luôn.

Kathaṃ panete ekanavutiyā cittesveva jāyantīti āha ‘‘ahetukesū’’tiādi.

How do these arise only in ninety-one types of consciousness? He says "in rootless (cittas)" and so on.

Làm thế nào mà những điều này chỉ sinh khởi trong chín mươi mốt tâm?^* nói rằng ‘‘trong các tâm vô nhân’’ v.v.

Ekūnāsītiyāti dvādasa ñāṇasampayuttakāmāvacarāni, pañcadasa rūpāvacarāni, dvādasa arūpāvacarāni, samacattālīsa lokuttaracittānīti evaṃ ekūnāsītiyā tihetukacittesu.

"In seventy-nine" refers to the seventy-nine types of consciousness with three roots, namely: twelve kāma-sphere types of consciousness conjoined with knowledge, fifteen rūpa-sphere types of consciousness, twelve arūpa-sphere types of consciousness, and forty supramundane types of consciousness.

Trong bảy mươi chín tâm có nghĩa là trong bảy mươi chín tâm tam nhân, tức là mười hai tâm dục giới câu hữu với trí, mười lăm tâm sắc giới, mười hai tâm vô sắc giới, và bốn mươi tâm xuất thế gian.

Aṭṭhavīsatiyā citteti soḷasasu kāmāvacarakusalamahākiriyāsu, dvādasasu ca lokiyacatutthajjhānacittesu cāti aṭṭhavīsaticittesu.

"In twenty-eight types of consciousness" refers to twenty-eight types of consciousness, namely: sixteen wholesome and functional kāma-sphere types of consciousness, and twelve mundane fourth jhāna types of consciousness.

Trong hai mươi tám tâm có nghĩa là trong hai mươi tám tâm, tức là mười sáu tâm thiện và duy tác dục giới, và mười hai tâm thiền thứ tư thế gian.

Sāṭṭhake cattālīsavidheti aṭṭhasahite cattālīsavidhe, aṭṭhacattālīsavidheti vuttaṃ hoti.

"In forty-six kinds" means "in forty-six kinds with eight," which is to say, in forty-eight kinds.

Trong bốn mươi tám loại có nghĩa là bốn mươi loại có tám, tức là bốn mươi tám loại.

Cha yugaḷānīti kāyapassaddhicittapassaddhādīni cha yugaḷāni.

"Six pairs" refers to the six pairs, such as tranquility of body and tranquility of consciousness.

Sáu cặp có nghĩa là sáu cặp như khinh an thân (kāyapassaddhi), khinh an tâm (cittapassaddhi) v.v.

Kusalābyākatā cāti kusalacittasampayogato kusalā, abyākatacittasampayogato abyākatāti kusalenapakāsanavidhānesu chekena satthunā pakāsitā desitāti attho.

"Wholesome and unwholesome" means "declared" (pakāsitā) by the skillful Teacher in the methods of making manifest (pakāsana) as wholesome due to conjunction with wholesome consciousness, and as unwholesome due to conjunction with unwholesome consciousness.

Thiện và vô ký có nghĩa là thiện do tương ưng với tâm thiện, vô ký do tương ưng với tâm vô ký, nên được bậc Đạo Sư khéo léo trong các phương pháp tuyên bố giảng dạy.

1406

108-111. Saṃsayoti vicikicchā.

108-111. "Saṃsayo" refers to perplexity (vicikicchā).

108-111. Saṃsayo có nghĩa là hoài nghi (vicikicchā).

Sā hi saṃseti samantato seti, ‘‘evaṃ nu kho, no nu kho’’ti parisappatīti saṃsayo.

For it wavers and spreads around, thinking "Is it so, or is it not so?", hence "saṃsayo."

Nó là saṃseti, samantato seti, ‘‘có phải như vậy không, không phải như vậy sao’’ mà lan tràn, nên là saṃsayo.

Mahante sīlakkhandhādike esati gavesatīti mahesī.

"Mahesī" means one who seeks and investigates great things such as the aggregates of virtue (sīlakkhandha).

Vị ấy tìm kiếm, khảo sát những điều vĩ đại như giới uẩn v.v., nên là mahesī (đại sĩ).

Tena mahesinā sammāsambuddhena.

By that "Mahesī," the Perfectly Self-Enlightened One.

Bởi đại sĩ ấy, tức là Đức Chánh Đẳng Giác.

Aṭṭhasūti aṭṭhalobhasahagatacittesu.

"In eight" refers to the eight types of consciousness rooted in greed.

Trong tám có nghĩa là trong tám tâm câu hữu với tham.

Catūsūti tesveva diṭṭhisahagatacittesu.

"In four" refers to the four types of consciousness conjoined with wrong view among those same eight.

Trong bốn có nghĩa là trong bốn tâm câu hữu với tà kiến trong số đó.

Diṭṭhiviyuttesu catūsūti sambandho.

The connection is: "in the four dissociated from wrong view."

Liên quan đến bốn tâm không câu hữu với tà kiến.

Dvīsvevāti dvīsu dosamūlakacittesu.

"In two only" refers to the two types of consciousness rooted in aversion.

Chỉ trong hai có nghĩa là trong hai tâm gốc sân.

Dvīsu jāyanti no sahāti dosamūlesveva dvīsu jāyanti, saha pana na uppajjanti, usūyanakāle issā, maccharaṇakāle maccherantiādinā nānā hutvāva uppajjanti.

"Arise in two but not together" means they arise only in the two types of consciousness rooted in aversion, but they do not arise together. Instead, they arise distinctly, such as envy (issā) at the time of grudging, and avarice (macchariya) at the time of miserliness.

Sinh khởi trong hai nhưng không đồng thời có nghĩa là chúng sinh khởi chỉ trong hai tâm gốc sân, nhưng không sinh khởi đồng thời; khi ganh tỵ thì có đố, khi keo kiệt thì có xan v.v., chúng sinh khởi một cách riêng biệt.

Pañcasūti pañcasu sasaṅkhārikacittesu.

"In five" refers to the five types of consciousness with prompting (sasaṅkhārika).

Trong năm có nghĩa là trong năm tâm hữu tác.

1407

112. Cittassa cetasikattābhāvepi kusalākusalābyākatadhammānaṃ gaṇanaṭṭhānato ‘‘mano’’ti cittampi vuttaṃ.

Even though consciousness itself is not a mental concomitant, "mano" (mind) also refers to consciousness from the perspective of enumerating wholesome, unwholesome, and indeterminate phenomena.

Dù tâm không phải là tâm sở, nhưng do là nơi tính toán các pháp thiện, bất thiện, vô ký, nên ‘‘ý’’ cũng được gọi là tâm.

1408

114-5. Ettāvatā cetasikavibhāgaṃ dassetvā idāni ekekasmiṃ cittuppāde labbhamānarāsīsu aṅgavibhāgadassanatthaṃ ‘‘ekūnatiṃsacittesū’’tiādi vuttaṃ.

114-5. Having thus far shown the classification of mental concomitants, he now spoke of "in twenty-nine types of consciousness" and so on, in order to show the classification of factors among the aggregates found in each consciousness moment.

114-5. Sau khi chỉ ra sự phân loại các tâm sở đến đây, bây giờ để chỉ ra sự phân chia các chi trong các nhóm được tìm thấy ở mỗi tâm sinh, nên nói rằng ‘‘trong hai mươi chín tâm’’ v.v.

Nanu ca phassapañcamakarāsi sabbapaṭhamaṃ āgatā, sā kasmā na vuttāti?

"But were not the aggregates of the pentad of contact mentioned first? Why are they not mentioned here?"

Phải chăng nhóm năm xúc đã được nói đến đầu tiên, tại sao không được đề cập?

Sabbasādhāraṇabhāvato.

Because of their universal commonality.

Vì tính phổ biến của nó.

Na hi so cittuppādo atthi, yo phassapañcamakavinimuttoti.

For there is no consciousness moment that is devoid of the pentad of contact.

Không có tâm sinh nào không có nhóm năm xúc.

Ekādasa paṭhamajjhānikāni somanassasahagatāni, dvādasa sahetukakāmāvacarāni, tathā cattāri akusalāni, sukhasantīraṇahasituppādāni dveti ekūnatiṃsacittesu pañcaṅgikaṃ jhānaṃ pañcakarāsisaṅkhātaṃ mataṃ.

The five-factored jhāna, constituting the aggregate of five factors, is considered to be in twenty-nine types of consciousness: eleven first jhānas accompanied by joy, twelve wholesome types of consciousness with roots in the kāma-sphere, four unwholesome types, and the two resultant investigating consciousnesses (sukhasantīraṇa) and smiling consciousness (hasituppāda).

Năm chi thiền, tức là nhóm năm, được cho là có trong hai mươi chín tâm, tức là mười một tâm sơ thiền câu hữu với hỷ, mười hai tâm dục giới hữu nhân, bốn tâm bất thiện, và hai tâm quả hỷ thọ và tâm sinh khởi nụ cười.

Catu…pe… niddiseti ekādasa dutiyajjhānikāni, kusalavipākakiriyāvasena dvādasa upekkhāsahagatasahetukakāmāvacarāni, upekkhādomanassasahagatāni aṭṭha akusalāni, dvipañcaviññāṇavajjitaupekkhāsahagatāni cha ahetukacittāni cāti imāni sattatiṃsa cittāni yathāyogaṃ catūhi jhānaṅgehi yuttāni.

"Four-factored...pe... is declared" means these thirty-seven types of consciousness are conjoined with four jhāna factors as appropriate: eleven second jhānas, twelve wholesome resultant and functional kāma-sphere types of consciousness accompanied by equanimity, eight unwholesome types accompanied by equanimity and displeasure, and six rootless types of consciousness accompanied by equanimity, excluding the twofold sense-consciousnesses.

Bốn…v.v… nên chỉ ra có nghĩa là ba mươi bảy tâm này, tức là mười một tâm nhị thiền, mười hai tâm dục giới hữu nhân câu hữu với xả thuộc quả thiện và duy tác, tám tâm bất thiện câu hữu với xả và ưu, và sáu tâm vô nhân câu hữu với xả trừ năm thức song ngũ, tương ưng với bốn chi thiền tùy theo trường hợp.

Ettha hi ekādasa dutiyajjhānikāni vicārapītisukhasamādhīhi sahagatāni, itarāni yathāyogaṃ upekkhādomanassesu ekekena vitakkavicārasamādhīhīti catūhi sampayuttāni.

Here, the eleven second jhānas are accompanied by investigation (vicāra), rapture (pīti), pleasure (sukha), and concentration (samādhi); the others are conjoined with four factors as appropriate, namely, one each from equanimity or displeasure, and with initial application (vitakka), sustained application (vicāra), and concentration (samādhi).

Ở đây, mười một tâm nhị thiền câu hữu với tứ, hỷ, lạc, định; các tâm khác tương ưng với bốn chi thiền tùy theo trường hợp, tức là với tầm, tứ, định trong xả và ưu.

1409

Ekādasavidhanti ekādasavidhaṃ tatiyajjhānikacittaṃ pītisukhacittekaggatāyogato tivaṅgikamudīritaṃ.

"The elevenfold" refers to the eleven types of third jhāna consciousness which are said to be three-factored (tivaṅgikamudīritaṃ) due to their conjunction with rapture (pīti), pleasure (sukha), and one-pointedness of mind (cittekaggatā).

Mười một loại có nghĩa là mười một loại tâm tam thiền được tuyên bố là có ba chi do tương ưng với hỷ, lạc, nhất tâm.

Catuttiṃsa…pe… mudīritanti dvādasa arūpāvacaracittāni, dvāvīsati catutthapañcamajjhānikāni sāsavānāsavānīti catuttiṃsa cittāni yathāyogaṃ upekkhekaggatāyogato, sukhekaggatāyogato ca duvaṅgikamudīritaṃ.

Thirty-four... (the omitted part means 'is expressed as having two factors'). The twelve immaterial-sphere cittas and the twenty-two fourth- and fifth-jhāna cittas, both with and without cankers – these thirty-four cittas – are appropriately expressed as having two factors due to their association with equanimity-concentration and happiness-concentration.

Ba mươi bốn…pe… được nói đến là mười hai tâm vô sắc giới, và hai mươi hai tâm thiền thứ tư và thứ năm, hữu lậu và vô lậu—tức là ba mươi bốn tâm, tùy theo sự phù hợp, được nói đến là có hai chi do sự phối hợp của xả-nhất tâm và do sự phối hợp của lạc-nhất tâm.

Catutthajjhānikāni hi ekādasa sukhekaggatāsahitāni, sesāni tevīsati upekkhekaggatāsahitāni.

Indeed, the eleven fourth-jhāna cittas are accompanied by happiness-concentration; the remaining twenty-three are accompanied by equanimity-concentration.

Quả thật, mười một tâm thiền thứ tư đi kèm với lạc-nhất tâm, hai mươi ba tâm còn lại đi kèm với xả-nhất tâm.

1410

116. Sabhāvenāvitakkesūti dutiyajjhānādayo viya bhāvanābalena vinā sabhāveneva avitakkesu dvipañcaviññāṇesu.

116. Sabhāvenāvitakkesu (naturally free from initial application) refers to the ten sense-cognitions (dvipañcaviññāṇesu) which are naturally free from initial application, unlike the second jhāna and so forth, without the power of development.

116. Trong những tâm không tầm một cách tự nhiên (Sabhāvenāvitakkesu), tức là trong các song ngũ thức (dvipañcaviññāṇa), những tâm không có tầm một cách tự nhiên mà không cần đến năng lực tu tập, giống như các thiền từ thiền thứ hai trở đi.

Tesu hi vijjamānānipi sesajhānaṅgāni vitakkavirahena upanijjhānakiccesu asamatthāni.

Even though other jhāna factors exist in them, they are incapable of the function of contemplation due to the absence of initial application.

Trong những tâm ấy, mặc dù các chi thiền khác hiện hữu, chúng không có khả năng thực hiện chức năng quán sát do không có tầm.

Teneva hi aṭṭhakathāyampi ‘‘vitakkapacchimakañhi jhānaṅgaṃ nāmā’’ti vuttaṃ.

Therefore, it is stated in the Commentary: "Indeed, the jhāna factor is that which culminates in initial application."

Chính vì thế, trong Aṭṭhakathā cũng đã nói: “Chi thiền cuối cùng chính là tầm.”

Bhāvanāya avitakkabhāvappattāni pana bhāvanābaleneva upanijjhānakiccesu paṭutarā, tasmā sabhāvenāvitakkesu jhānaṅgāni na uddhareyya.

However, those that have attained the state of being free from initial application through development are more adept in the function of contemplation precisely due to the power of development; therefore, jhāna factors should not be included among those naturally free from initial application.

Tuy nhiên, những tâm đạt đến trạng thái không tầm nhờ tu tập thì lại rất thành thạo trong các chức năng quán sát nhờ năng lực tu tập. Do đó, không nên loại bỏ các chi thiền trong những tâm không tầm một cách tự nhiên.

‘‘Na uddhaṭā’’ti vā pāṭho, na uddhaṭānīti attho.

Or the reading is "na uddhaṭā", meaning "are not included."

Hoặc là đọc “Na uddhaṭā”, nghĩa là không được loại bỏ.

1411

Yadi evaṃ kasmā dvipañcaviññāṇesu sarūpeneva cittekaggatā vuttā, nanu tassā vitakkavirahena jhānaṅgakicce asamatthatāya rāsibhajanābhāvato yevāpanakavasena vacanaṃ yuttanti?

If so, why is one-pointedness of mind (cittekaggatā) mentioned in its own form in the ten sense-cognitions? Is it not appropriate to mention it by way of supplementing, since it is incapable of the jhāna factor's function due to the absence of initial application, and thus there is no classification into a group?

Nếu vậy, tại sao trong các song ngũ thức lại nói đến tâm-nhất tâm (cittekaggatā) một cách rõ ràng? Chẳng phải là hợp lý hơn khi nói đến nó chỉ như một sự loại trừ, vì nó không có khả năng thực hiện chức năng chi thiền do không có tầm, và do đó không được tính vào nhóm sao?

Vuccate – kusalākusalesu avijjamānadhammassa vipākesupi anupalabbhanato jhānaṅgakiccassa akaraṇepi kusalākusalesu desitaniyāmeneva sarūpena idhāpi vuttā.

It is said: Because a phenomenon not existing in wholesome and unwholesome states is not found in their results either, even if the jhāna factor's function is not performed, it is mentioned here in its own form by the same rule as described for wholesome and unwholesome states.

Được nói rằng: do một pháp không hiện hữu trong các tâm thiện và bất thiện thì cũng không được tìm thấy trong quả của chúng, nên dù không thực hiện chức năng chi thiền, nó vẫn được nói đến ở đây một cách rõ ràng theo quy tắc đã được giảng trong các tâm thiện và bất thiện.

Hotu tāva etaṃ, jhānarāsiyaṃ vedanā kasmā vuttā.

Let that be so for now. Why is feeling (vedanā) mentioned in the jhāna group?

Hãy tạm chấp nhận điều này, nhưng tại sao thọ (vedanā) lại được nói đến trong nhóm thiền?

Sā hi sabbacittasādhāraṇabhāvato phassapañcakarāsimhi ceva, upekkhādiindriyabhāvato indriyarāsimhiyeva vattabbā, na itarattha tadabhāvatoti?

Since it is common to all cittas, it should be stated only in the group of five factors of contact (phassapañcakarāsimhi) and in the group of faculties (indriyarāsimhiyeva) as one of the faculties like equanimity, not elsewhere, because it is not present there, is it not?

Thọ là pháp chung cho tất cả các tâm, nên chỉ nên được nói đến trong nhóm năm xúc (phassapañcaka) và trong nhóm các quyền như xả (upekkhādiindriya), chứ không phải ở nơi khác vì nó không có ở đó sao?

Saccaṃ, vedanā pana sabbavedanānaṃ sāmaññasabhāvena phassapañcake āgatavedanā ca aparena visesavacanena tattha niddiṭṭhā, na tattha antokaraṇatthaṃ.

True, but feeling (vedanā) refers to the feeling that arises in the five factors of contact by virtue of the common nature of all feelings, and it is specified there by a special statement, not for the purpose of including it therein.

Đúng vậy, nhưng thọ, với bản chất chung của tất cả các thọ, và thọ được nói đến trong nhóm năm xúc, được chỉ định ở đó bằng một từ ngữ đặc biệt sau đó, không phải để bao gồm nó ở đó.

Teneva hi dhammasaṅgaṇiyaṃ dvipañcaviññāṇesu saṅgahavāre jhānaṅgarāsi na uddhaṭāti rūpadhātuyaṃ tiṇṇaṃ mahābhūtānaṃ appaṭighabhāvepi kāmadhātuyaṃ sappaṭighamahābhūtehi samānabhāvato tatthāpi sappaṭighabhāvo viya dvipañcaviññāṇesu vedanācittekaggatānaṃ vitakkaviyogena jhānakiccākaraṇepi savitakkacittesu jhānacittasamaṅgīvedanādīhi samānattā jhānaṅgabhāvena vacanaṃ nāma yuttaṃ.

Therefore, in the Dhammasaṅgaṇī, in the section on inclusion (saṅgahavāre) for the ten sense-cognitions, the jhāna factor group is not included, just as in the rūpa-dhātu, even though the three great elements are non-resistant (appaṭigha), just as in the kāma-dhātu they are similar to the resistant (sappaṭigha) great elements, so too the state of being resistant is applicable there. In the same way, even though feeling and one-pointedness of mind in the ten sense-cognitions do not perform the jhāna function due to their separation from initial application, it is appropriate to speak of them as jhāna factors because they are similar to the feelings and other factors accompanying jhāna cittas in cittas with initial application.

Chính vì thế, trong Dhammasaṅgaṇī, trong phần tổng hợp (saṅgahavāra) các song ngũ thức, nhóm chi thiền không được loại bỏ. Giống như trong sắc giới, mặc dù ba đại hiển là không chướng ngại, nhưng do chúng tương đồng với các đại hiển có chướng ngại trong dục giới, nên ở đó cũng có tính chướng ngại. Tương tự, trong các song ngũ thức, mặc dù thọ và tâm-nhất tâm không thực hiện chức năng thiền do không có tầm, nhưng do chúng tương đồng với thọ và các chi thiền khác đi kèm với tâm thiền trong các tâm có tầm, nên việc nói đến chúng như các chi thiền là hợp lý.

Teneva ca nāmarūpasamāse ‘‘phassapañcakarāsijhānadukarāsiindriyattikarāsī’’ti vuttanti.

And for this reason, it is stated in the Nāmarūpasamāsa: "the group of five factors of contact, the group of two jhāna factors, the group of three faculties."

Chính vì thế, trong Nāmarūpasamāsa đã nói: “nhóm năm xúc, nhóm hai thiền, nhóm ba quyền.”

Atha vā kiṃ etāya yutticintāya, dhammasabhāvavedinā tathāgatena dhammasabhāvaṃ avirajjhitvā desitanti na ettha anuyogo kātabboti.

Or, why should we deliberate on this reasoning? The Tathāgata, knowing the nature of phenomena, taught it without deviating from the nature of phenomena, so no questioning should be done here.

Hoặc là, tại sao phải bận tâm với sự suy luận này? Đức Như Lai, bậc thấu hiểu bản chất các pháp, đã giảng dạy không sai lệch bản chất các pháp, nên không cần phải đặt câu hỏi ở đây.

Ahetukacittānaṃ ārammaṇe suppatiṭṭhitatābhāvena aniyyānikattā vuttaṃ ‘‘sabbā…pe… na uddhare’’ti.

It is stated "sabbā…pe… na uddhare" because unconditioned cittas are not conducive to liberation due to the lack of firm establishment in their objects.

Do các tâm vô nhân không vững chắc trên đối tượng và không dẫn đến giải thoát, nên đã nói “tất cả…pe… không loại bỏ”.

Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyampi ‘‘hetupacchimako maggo’’ti.

This is also stated in the Commentary: "The path culminates in roots (hetu)."

Điều này cũng được nói trong Aṭṭhakathā: “Đạo là cái cuối cùng có nhân.”

1412

117. Tīṇi soḷasacittesūti pannarasasu ahetukavipākacittesu ceva kiriyāmanodhātumhi cāti soḷasasu cittesu.

117. Tīṇi soḷasacittesu (three in sixteen cittas) refers to the sixteen cittas, namely the fifteen rootless resultant cittas and the functional mind-door adverting consciousness.

117. Ba trong mười sáu tâm (Tīṇi soḷasacittesu) tức là trong mười lăm tâm quả vô nhân và tâm ý môn hướng nghiệp (kiriyāmanodhātu), tổng cộng là mười sáu tâm.

Manindriyaṃ jīvitindriyaṃ vedanindriyesu labbhamānamekanti tīṇindriyāni honti.

The mind faculty (manindriya), life faculty (jīvitindriya), and one of the feeling faculties (vedanindriyesu labbhamānaṃ ekaṃ) make for three faculties.

Ý quyền (manindriya), sinh mạng quyền (jīvitindriya), và một trong các thọ quyền (vedanindriya) được tìm thấy, nên có ba quyền.

Imesupi kusalavipākakāyaviññāṇadhātuyaṃ manindriyasukhindriyajīvitindriyavasena tīṇindriyāni, akusalavipākakāyaviññāṇadhātuyaṃ dukkhindriyena saha tīṇi, sukhasantīraṇe somanassindriyena saha tīṇi, avasesaterasacittesu upekkhindriyena saha tīṇīti.

Among these, in the resultant wholesome bodily consciousness, there are three faculties: mind faculty, pleasure faculty, and life faculty. In the resultant unwholesome bodily consciousness, there are three with the pain faculty. In the wholesome investigating consciousness accompanied by joy, there are three with the joy faculty. In the remaining thirteen cittas, there are three with the equanimity faculty.

Trong số này, trong tâm quả thiện thân thức giới (kusalavipākakāyaviññāṇadhātu) có ba quyền là ý quyền, lạc quyền (sukhindriya) và sinh mạng quyền; trong tâm quả bất thiện thân thức giới có ba quyền cùng với khổ quyền (dukkhindriya); trong tâm hoan hỷ tiếp thọ (sukhasantīraṇa) có ba quyền cùng với hỷ quyền (somanassindriya); và trong mười ba tâm còn lại có ba quyền cùng với xả quyền (upekkhindriya).

Ettha cittanti sasampayuttadhammassa cittuppādassa adhippetattā manindriyassāpi ādhārabhāvo yujjeyya.

Here, since "citta" refers to the citta-origination together with its associated phenomena, the mind faculty can appropriately serve as the basis.

Ở đây, vì tâm được hiểu là tâm và các pháp tương ưng của nó (cittuppāda), nên ý quyền cũng có thể là cơ sở (ādhāra).

Itarathā hi manindriyanti cittasseva gahaṇe tassa attano ca ādhārabhāvo na yujjatīti.

Otherwise, if "mind faculty" were taken to mean citta itself, its being the basis of itself would not be appropriate.

Nếu không, nếu ý quyền chỉ là sự nắm bắt của tâm, thì việc nó là cơ sở của chính nó là không hợp lý.

Ekasmiṃ pana cattārīti ekasmiṃ vicikicchāsahagate vīriyindriyamanindriyajīvitindriyaupekkhindriyavasena cattāri.

Ekasmiṃ pana cattāri (but four in one) refers to four faculties in the one citta accompanied by doubt: the effort faculty, mind faculty, life faculty, and equanimity faculty.

Trong một tâm thì có bốn (Ekasmiṃ pana cattāri), tức là trong một tâm tương ưng với hoài nghi (vicikicchāsahagata), có bốn quyền là cần quyền (vīriyindriya), ý quyền, sinh mạng quyền và xả quyền.

Pañca terasasūti ṭhapetvā vicikicchāsahagataṃ avasesāni ekādasa akusalacittāni, kiriyāhetukamanoviññāṇadhātudvayanti terasasu cittesu vīriyindriyādīni tīṇi, samādhindriyaṃ, vedanindriyesu labbhamānaṃ ekanti pañcindriyāni.

Pañca terasasu (five in thirteen) refers to five faculties in the thirteen cittas: the remaining eleven unwholesome cittas, excluding the one accompanied by doubt, and the two rootless functional mind-consciousness-elements. These are the three, namely the effort faculty and so on, the concentration faculty, and one of the feeling faculties.

Năm trong mười ba tâm (Pañca terasasu), tức là mười một tâm bất thiện còn lại (trừ tâm tương ưng với hoài nghi) và hai tâm ý thức giới nghiệp (kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu), tổng cộng là mười ba tâm, có ba quyền là cần quyền, định quyền (samādhindriya), và một trong các thọ quyền, tổng cộng là năm quyền.

Ettha hi dvīsu dosamūlesu vīriyindriyasamādhindriyamanindriyajīvitindriyadomanassindriyavasena pañca, pañcasu somanassasahagatesu purimāni cattāri somanassindriyena saddhiṃ pañca, sesesu upekkhindriyena saddhiṃ pañca honti.

Here, in the two cittas rooted in aversion, there are five faculties: the effort faculty, concentration faculty, mind faculty, life faculty, and distress faculty. In the five cittas accompanied by joy, the first four (effort, concentration, mind, life) together with the joy faculty make five. In the remaining, there are five with the equanimity faculty.

Ở đây, trong hai tâm sân căn (dosamūla) có năm quyền là cần quyền, định quyền, ý quyền, sinh mạng quyền và ưu quyền (domanassindriya); trong năm tâm tương ưng với hoan hỷ có năm quyền là bốn quyền trước cùng với hỷ quyền; và trong các tâm còn lại có năm quyền cùng với xả quyền.

1413

118. Satta dvādasacittesūti dvādasasu ñāṇavippayuttacittesu saddhāsatisamādhivīriyajīvitamanindriyāni ca vedanindriyesu labbhamānamekanti satta indriyāni.

118. Satta dvādasacittesu (seven in twelve cittas) refers to seven faculties in the twelve cittas dissociated from knowledge: the faith, mindfulness, concentration, effort, and life faculties, the mind faculty, and one of the feeling faculties.

118. Bảy trong mười hai tâm (Satta dvādasacittesu), tức là trong mười hai tâm ly trí (ñāṇavippayutta), có tín quyền (saddhindriya), niệm quyền (satindriya), định quyền, cần quyền, sinh mạng quyền, ý quyền, và một trong các thọ quyền, tổng cộng là bảy quyền.

Tattha hi chasu somanassasahagatesu saddhindriyādīni cha somanassindriyena saddhiṃ satta, itaresu chasu upekkhindriyena saddhiṃ satta honti.

Here, in the six cittas accompanied by joy, the six faculties beginning with the faith faculty, together with the joy faculty, make seven. In the other six, they make seven together with the equanimity faculty.

Ở đây, trong sáu tâm tương ưng với hoan hỷ, có bảy quyền là sáu quyền tín quyền v.v. cùng với hỷ quyền; trong sáu tâm còn lại có bảy quyền cùng với xả quyền.

Ekenūnesu…pe… manesu cāti dvādasa ñāṇasampayuttāni kāmāvacarāni, sattavīsati lokiyajjhānacittāni cāti ekūnacattālīsavidhesu lokiyacittesu purimāni satta, paññindriyañcāti aṭṭheva indriyāni.

Ekenūnesu…pe… manesu cā (and in minds... less by one) refers to the thirty-nine kinds of mundane cittas, namely the twelve kāma-sphere cittas associated with knowledge and the twenty-seven mundane jhāna cittas. In these, there are indeed eight faculties: the first seven and the wisdom faculty.

Trong các tâm ít hơn một…pe… và trong các ý (Ekenūnesu…pe… manesu cā), tức là trong ba mươi chín loại tâm thế gian (lokiya-citta) gồm mười hai tâm dục giới tương ưng với trí và hai mươi bảy tâm thiền thế gian, có tám quyền là bảy quyền trước cùng với tuệ quyền (paññindriya).

Ettha hi somanassasahagatesu chasu kāmāvacaresu, dvādasasu rūpāvacaracatukkajjhānesu cāti aṭṭhārasacittesu somanassindriyena, sesesu ca upekkhindriyena saddhiṃ yojetvā aṭṭhindriyāni veditabbāni.

Here, the eight faculties should be understood by combining them with the joy faculty in the eighteen cittas (six kāma-sphere cittas accompanied by joy and twelve rūpa-sphere fourfold jhāna cittas), and with the equanimity faculty in the remaining ones.

Ở đây, trong mười tám tâm gồm sáu tâm dục giới tương ưng với hoan hỷ và mười hai tâm sắc giới tứ thiền, cần phải hiểu là có tám quyền cùng với hỷ quyền; và trong các tâm còn lại, có tám quyền cùng với xả quyền.

1414

119. Cattālīsāya cittesu navakanti samacattālīsavidhesu lokuttaracittesu purimāni aṭṭhaindriyāni, anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindriyanti imesu labbhamānamekanti indriyānaṃ navakā.

119. Cattālīsāya cittesu navaka (a group of nine in forty cittas) refers to a group of nine faculties in the forty kinds of supramundane cittas: the first eight faculties, and one of these, namely the "I-shall-know-the-unknown" faculty (anaññātaññassāmītindriya), the knowing faculty (aññindriya), or the "he-who-has-known" faculty (aññātāvindriya).

119. Chín trong bốn mươi tâm (Cattālīsāya cittesu navaka), tức là trong bốn mươi loại tâm siêu thế (lokuttara-citta), có chín quyền là tám quyền trước, và một trong các quyền vô lậu (anaññātaññassāmītindriya, aññindriya, aññātāvindriya).

Sotāpattimaggesu hi anaññātaññassāmītindriyaṃ labbhati.

Indeed, the "I-shall-know-the-unknown" faculty is found in the path of Stream-entry.

Trong các đạo Tu-đà-hoàn (Sotāpattimagga) thì có vô lậu quyền (anaññātaññassāmītindriya) được tìm thấy.

Sotāpattiphalato paṭṭhāya arahattamaggapariyosānesu taṃ na labbhati.

It is not found from the fruition of Stream-entry up to the culmination of the path of Arahantship.

Từ quả Tu-đà-hoàn trở đi cho đến cuối đạo A-la-hán thì quyền đó không được tìm thấy.

Tassa ṭhāne aññindriyaṃ.

In its place is the knowing faculty.

Thay vào đó là tri quyền (aññindriya).

Arahattaphale tampi na labbhati.

In the fruition of Arahantship, even that is not found.

Trong quả A-la-hán thì quyền đó cũng không được tìm thấy.

Tassa ṭhāne aññātāvindriyaṃ tiṭṭhatīti.

In its place, the "he-who-has-known" faculty remains.

Thay vào đó là đắc tri quyền (aññātāvindriya) hiện hữu.

Evanti chahi indriyehi sampayuttassa abhāvato katthaci tīṇi, katthaci cattāri, katthaci pañca, katthaci satta, katthaci aṭṭha, katthaci navindriyānīti evaṃ chahi ākārehi indriyayogopi, na kevalaṃ jhānaṅgayogova, atha kho indriyehi saha cittuppādānaṃ sampayogopi veditabboti.

Evaṃ (Thus), since there is no citta associated with six faculties, in some cases three, in some four, in some five, in some seven, in some eight, and in some nine faculties – thus, indriyayogopi (the association of faculties), not just the association of jhāna factors, but also the association of citta-originations with the faculties, should be understood in these six ways.

Như vậy (Evaṃ), do không có sự tương ưng với sáu quyền, nên có khi ba, khi bốn, khi năm, khi bảy, khi tám, khi chín quyền. Như vậy, sự phối hợp của các quyền (indriyayogo) cũng vậy, không chỉ là sự phối hợp của các chi thiền, mà còn là sự tương ưng của các tâm với các quyền cũng cần được hiểu.

1415

120-3. Idāni maggaṅgasampayogaṃ dassento paṭhamaṃ tāva yesu cittesu maggaṅgāni na labbhanti, tāni dassetvā pacchā maggaṅgayogacittuppāde dassetuṃ ‘‘amaggaṅgānī’’tiādimāha.

120-3. Now, to show the association of path factors, first, to indicate the cittas in which path factors are not found, and then to indicate the citta-originations associated with path factors, he states "amaggaṅgāni" (not path factors), etc.

120-3. Bây giờ, để trình bày sự tương ưng của các chi đạo, trước tiên Ngài nói “không phải chi đạo” (amaggaṅgāni) v.v. để chỉ ra những tâm mà trong đó các chi đạo không được tìm thấy, sau đó mới trình bày các tâm tương ưng với chi đạo.

Etthāti etasmiṃ ekavīsasatappabhede cittasmiṃ, imasmiṃ maggaṅgādhikāre vā.

"Here" means in these one hundred and twenty-one types of consciousness, or in this section on path factors.

Ở đây có nghĩa là trong tâm có 121 loại này, hoặc trong phần về các chi phần của Đạo này.

Viññāṇesu dvipañcasūti sabhāvāvitakkesu cakkhādīsu dvipañcaviññāṇesu.

"In the ten consciousnesses" refers to the ten consciousnesses, such as eye-consciousness and so on, which are naturally without vitakka.

Trong mười thức có nghĩa là trong mười loại thức (viññāṇa) như nhãn thức v.v., vốn tự nhiên không có tầm (vitakka).

Kiñcāpi heṭṭhā dvipañcaviññāṇesu jhānaṅgābhāvo, ahetukesu ca maggaṅgābhāvo vuttova, ajhānaṅgāni pana tattha adhikāravasena vuttāni, idha pasaṅgāgatavasena.

Although the absence of jhāna factors in the ten consciousnesses and the absence of path factors in the rootless consciousnesses have already been stated below, the non-jhāna factors were mentioned there in the context of the main topic, while here they are mentioned incidentally.

Mặc dù bên dưới đã nói rằng không có chi phần thiền (jhānaṅga) trong mười thức, và không có chi phần Đạo (maggaṅga) trong các tâm vô nhân (ahetuka), nhưng các chi phần không phải thiền đã được đề cập ở đó theo bối cảnh chính, còn ở đây là theo sự ngẫu nhiên.

Amaggaṅgāni tattha pasaṅgāgatavasena, idha adhikāravasenāti na koci punaruttidoso.

The non-path factors were mentioned there incidentally, and here they are mentioned in the context of the main topic, so there is no fault of repetition.

Các chi phần không phải Đạo đã được đề cập ở đó theo sự ngẫu nhiên, còn ở đây là theo bối cảnh chính. Vì vậy, không có lỗi lặp lại nào.

1416

Ekanti vicikicchāsampayuttaṃ cittaṃ.

"One" refers to the consciousness associated with doubt (vicikicchā).

Một có nghĩa là tâm tương ưng với hoài nghi (vicikicchā).

Tañhi micchāsaṅkappamicchāvāyāmayogato dve maggaṅgāni etthāti dumaggaṅgaṃ.

For in it there are two path factors, due to wrong intention (micchāsaṅkappa) and wrong effort (micchāvāyāma), hence it is called "having two path factors".

Vì tâm ấy liên hệ đến tà tư duy (micchāsaṅkappa) và tà tinh tấn (micchāvāyāma), nên có hai chi phần Đạo, do đó gọi là hai chi phần Đạo.

Timaggaṅgāni sattasūti cattāri diṭṭhivippayuttāni, dve dosamūlāni, uddhaccasahagatacittanti sattasu micchāsaṅkappamicchāvāyāmamicchāsamādhiyogato timaggaṅgāni.

"Three path factors in seven" refers to the four consciousnesses disconnected from wrong view (diṭṭhivippayutta), the two rooted in aversion (dosamūla), and the consciousness accompanied by restlessness (uddhaccasahagata) – in these seven consciousnesses, there are three path factors due to wrong intention (micchāsaṅkappa), wrong effort (micchāvāyāma), and wrong concentration (micchāsamādhi).

Ba chi phần Đạo trong bảy có nghĩa là trong bảy tâm, gồm bốn tâm ly tà kiến (diṭṭhivippayutta), hai tâm gốc sân (dosamūla) và tâm tương ưng với phóng dật (uddhaccasahagata), có ba chi phần Đạo do liên hệ đến tà tư duy, tà tinh tấn và tà định (micchāsamādhi).

Cattālīsa…pe… caturaṅgikoti dvādasa ñāṇavippayuttāni, cattāri diṭṭhisampayuttāni, paṭhamajjhānikavajjāni catuvīsati mahaggatacittānīti cattālīsacittesu yo maggo labbhati, so yathāyogaṃ sammāsaṅkappasammāvāyāmasammāsatisammāsamādhiyogato, micchādiṭṭhimicchāsaṅkappamicchāvāyāmamicchāsamādhiyogato, sammādiṭṭhisammāvāyāmasammāsatisammāsamādhiyogato ca caturaṅgiko mato.

"Forty…etc… four-factored" refers to the path found in forty types of consciousness, namely, the twelve disconnected from knowledge, the four connected with wrong view, and the twenty-four mundane jhāna consciousnesses (excluding the first jhāna consciousnesses). This path is considered four-factored due to, as appropriate, right intention (sammāsaṅkappa), right effort (sammāvāyāma), right mindfulness (sammāsati), and right concentration (sammāsamādhi); or due to wrong view (micchādiṭṭhi), wrong intention (micchāsaṅkappa), wrong effort (micchāvāyāma), and wrong concentration (micchāsamādhi); or due to right view (sammādiṭṭhi), right effort (sammāvāyāma), right mindfulness (sammāsati), and right concentration (sammāsamādhi).

Bốn mươi... v.v... bốn chi phần Đạo có nghĩa là trong bốn mươi tâm, gồm mười hai tâm dục giới ly trí (ñāṇavippayutta), bốn tâm tương ưng tà kiến (diṭṭhisampayutta) và hai mươi bốn tâm siêu thế (mahaggata) trừ các tâm sơ thiền, Đạo nào được tìm thấy, thì tùy theo sự liên hệ đến chánh tư duy (sammāsaṅkappa), chánh tinh tấn (sammāvāyāma), chánh niệm (sammāsati), chánh định (sammāsamādhi), hoặc tà kiến (micchādiṭṭhi), tà tư duy, tà tinh tấn, tà định, hoặc chánh kiến (sammādiṭṭhi), chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định, được xem là có bốn chi phần.

Tattha ñāṇavippayuttesu dvādasasu paṭhamāni cattāri, diṭṭhisampayuttesu majjhimāni, sesesu pacchimāni labbhanti.

Among these, the first four are found in the twelve disconnected from knowledge, the middle ones in those connected with wrong view, and the last ones in the remaining types.

Trong mười hai tâm ly trí, bốn tâm đầu tiên được tìm thấy; trong các tâm tương ưng tà kiến, các tâm giữa được tìm thấy; trong các tâm còn lại, các tâm cuối cùng được tìm thấy.

1417

Pañcaddasasu…pe… pañcaṅgikoti dvādasasu ñāṇasampayuttakāmāvacaresu ceva tīsu lokiyapaṭhamajjhānikesu cāti pannarasasu cittesu sammādiṭṭhisammāsaṅkappasammāvāyāmasammāsatisammāsamādhivasena pañcaṅgiko maggo.

"Five in fifteen…etc… five-factored" refers to the five-factored path found in fifteen types of consciousness, namely, the twelve sense-sphere consciousnesses connected with knowledge, and the three mundane first jhāna consciousnesses, due to right view (sammādiṭṭhi), right intention (sammāsaṅkappa), right effort (sammāvāyāma), right mindfulness (sammāsati), and right concentration (sammāsamādhi).

Năm chi phần Đạo trong mười lăm... v.v... năm chi phần Đạo có nghĩa là trong mười lăm tâm, gồm mười hai tâm dục giới tương ưng trí (ñāṇasampayutta) và ba tâm sơ thiền thế gian (lokiya), Đạo có năm chi phần do chánh kiến, chánh tư duy, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định.

Nanu ca sammāvācādayo kāmāvacaresu labbhantīti?

But are not right speech and so on found in the sense-sphere consciousnesses?

Chẳng phải chánh ngữ (sammāvācā) v.v. cũng được tìm thấy trong các tâm dục giới sao?

Saccaṃ labbhanti, pāṭhe pana anāgatattā idha pariccattāti.

It is true they are found, but since they are not mentioned in the text, they are omitted here.

Đúng vậy, chúng được tìm thấy, nhưng vì không được đề cập trong bản văn, nên ở đây chúng bị bỏ qua.

Dvattiṃsacittesūti paṭhamajjhānikavajjesu dvattiṃsalokuttaracittesu.

"In thirty-two consciousnesses" refers to the thirty-two supramundane consciousnesses, excluding the first jhāna ones.

Trong ba mươi hai tâm có nghĩa là trong ba mươi hai tâm siêu thế (lokuttara) trừ các tâm sơ thiền.

Sattaṅgikoti avitakkattā sammāsaṅkappo na labbhatīti taṃ pariccajitvā avasesasattamaggaṅgavasena sattaṅgiko vutto.

"Seven-factored" is stated because, due to the absence of vitakka, right intention (sammāsaṅkappa) is not found, so omitting it, the path is seven-factored based on the remaining seven path factors.

Bảy chi phần Đạo có nghĩa là do không có tầm (avitakka), chánh tư duy không được tìm thấy, nên bỏ qua chi phần đó mà nói là bảy chi phần Đạo theo bảy chi phần Đạo còn lại.

1418

Yattha pana sammāsaṅkappo labbhati, tattha tena saha aṭṭhaṅgikoti āha ‘‘maggo aṭṭhasū’’tiādi.

Where right intention (sammāsaṅkappa) is found, it is eight-factored along with it, as stated in "the path in eight" and so on.

Nơi nào chánh tư duy được tìm thấy, thì cùng với nó là tám chi phần Đạo, như đã nói “Đạo trong tám” v.v.

Tattha aṭṭhasu cittesūti paṭhamajjhānikesu aṭṭhasu lokuttaracittesu.

"In eight consciousnesses" here refers to the eight supramundane first jhāna consciousnesses.

Ở đây, trong tám tâm có nghĩa là trong tám tâm siêu thế sơ thiền.

Evanti chahi maggaṅgehi sampayuttassa abhāvato katthaci dve maggaṅgāni, katthaci tīṇi, katthaci cattāri, katthaci pañca, katthaci satta, katthaci aṭṭhāti evaṃ chahi pakārehi.

"Thus" means that due to the absence of association with six path factors, sometimes two path factors, sometimes three, sometimes four, sometimes five, sometimes seven, sometimes eight path factors are present, thus in six ways.

Như vậy có nghĩa là do không có tâm tương ưng với sáu chi phần Đạo, nên ở đâu đó có hai chi phần Đạo, ở đâu đó có ba, ở đâu đó có bốn, ở đâu đó có năm, ở đâu đó có bảy, ở đâu đó có tám, tức là theo sáu cách như vậy.

1419

124-6. Idāni balasampayogaṃ dassento āha ‘‘balāni dve’’tiādi.

Now, demonstrating the association of powers (balasampayoga), it states: "Two powers," and so on.

124-6. Bây giờ, để chỉ ra sự tương ưng của các lực (bala), đã nói “hai lực” v.v.

Tattha vīriyabalasamādhibalavasena dve balāni kiriyāhetukamanoviññāṇadhātudvaye vibhaṅgavāre āgatāni vīriyabalasamādhibalāni paccekaṃ labbhantīti ‘‘dve dvicittesū’’ti vuttaṃ.

Here, the two powers, namely the power of effort (vīriyabala) and the power of concentration (samādhibala), mentioned in the section on analysis regarding the two functional rootless mind-consciousness elements, are each found, hence it is said "two in two consciousnesses."

Ở đây, hai lực theo nghĩa tinh tấn lực (vīriyabala) và định lực (samādhibala) được tìm thấy riêng rẽ trong hai loại ý thức giới (manoviññāṇadhātu) vô nhân (kiriyāhetuka) đã được đề cập trong phần phân tích, nên đã nói “hai trong hai tâm”.

Ekasmiṃ tīṇīti ekasmiṃ vicikicchāsahagate vīriyabalaahirikabalaanottappabalavasena tīṇi balāni.

"Three in one" refers to three powers – the power of effort (vīriyabala), the power of shamelessness (ahirikabala), and the power of fearlessness (anottappabala) – in one consciousness associated with doubt (vicikicchā).

Ba trong một có nghĩa là trong một tâm tương ưng với hoài nghi, có ba lực theo nghĩa tinh tấn lực, vô tàm lực (ahirikabala) và vô quý lực (anottappabala).

Ekādasasu cattārīti vicikicchāsahagatavajjesu ekādasasu akusalacittesu samādhibalañceva pubbe vuttāni tīṇīti cattāribalāni.

"Four in eleven" refers to four powers – the power of concentration (samādhibala) and the three previously mentioned powers – in the eleven unwholesome consciousnesses, excluding the one associated with doubt.

Bốn trong mười một có nghĩa là trong mười một tâm bất thiện (akusala) trừ tâm tương ưng với hoài nghi, có định lực và ba lực đã nói trước đó, tức là bốn lực.

Cha dvādasasūti dvādasasu ñāṇavippayuttacittesu saddhāvīriyasatisamādhihiriottappavasena cha balāni.

"Six in twelve" refers to six powers – the power of faith (saddhā), effort (vīriya), mindfulness (sati), concentration (samādhi), shame (hiri), and dread (ottappa) – in the twelve consciousnesses disconnected from knowledge.

Sáu trong mười hai có nghĩa là trong mười hai tâm ly trí (ñāṇavippayutta), có sáu lực theo nghĩa tín (saddhā), tinh tấn (vīriya), niệm (sati), định (samādhi), tàm (hiri) và quý (ottappa).

1420

Ekūnāsītiyā sattāti dvādasasu ñāṇasampayuttakāmāvacaracittesu ceva sattavīsatimahaggatacittesu ca cattālīsāya lokuttaracittesu cāti ekūnāsītividhesu cittesu saddhāvīriyasatisamādhipaññāhiriottappavasena satta balāni.

"Seven in seventy-nine" refers to seven powers – the power of faith (saddhā), effort (vīriya), mindfulness (sati), concentration (samādhi), wisdom (paññā), shame (hiri), and dread (ottappa) – in seventy-nine types of consciousness, namely, the twelve sense-sphere consciousnesses connected with knowledge, the twenty-seven mundane great jhāna consciousnesses, and the forty supramundane consciousnesses.

Bảy trong bảy mươi chín có nghĩa là trong bảy mươi chín loại tâm, gồm mười hai tâm dục giới tương ưng trí (ñāṇasampayutta), hai mươi bảy tâm siêu thế (mahaggata) và bốn mươi tâm siêu thế (lokuttara), có bảy lực theo nghĩa tín, tinh tấn, niệm, định, tuệ (paññā), tàm và quý.

Soḷasevābalānīti pañcadasa ahetukavipākāni, kiriyāmanodhātuāvajjanañcāti soḷasa balavippayogato abalacittāni.

"Sixteen are without powers" refers to the sixteen consciousnesses that are without powers, namely, the fifteen rootless resultant consciousnesses and the functional mind-door adverting consciousness.

Mười sáu tâm không lực có nghĩa là mười lăm tâm quả vô nhân (ahetukavipāka) và tâm ý giới khởi hành (kiriyāmanodhātuāvajjana), tức mười sáu tâm không có sự tương ưng của các lực, nên là các tâm không lực (abala).

Evanti pañcahi balehi sampayuttassa abhāvato katthaci dve, katthaci tīṇi, katthaci cattāri, katthaci cha, katthaci sattāti pañcahi ākārehi sabalaṃ, imesu ekassāpi abhāvato abalampi ca viññeyyaṃ, vijānitabbanti attho.

"Thus" means that due to the absence of association with five powers, sometimes two, sometimes three, sometimes four, sometimes six, sometimes seven powers are present, thus in five ways, it is to be understood as "with power," and also "without power" if none of these are present.

Như vậy có nghĩa là do không có tâm tương ưng với năm lực, nên ở đâu đó có hai, ở đâu đó có ba, ở đâu đó có bốn, ở đâu đó có sáu, ở đâu đó có bảy, tức là theo năm cách có lực, và do không có một trong số này, nên cũng được biết là không lực, có nghĩa là cần phải hiểu.

Heturāsiādayo vinicchayabhāvato na vuttāti veditabbaṃ.

It should be understood that the root aggregates and so on are not mentioned due to their nature as determinations.

Cần phải hiểu rằng các nhóm nhân (heturāsi) v.v. không được đề cập vì chúng thuộc về sự phân định.

Yesu cittesu yāni jhānaṅgamaggaṅgabalindriyāni jāyantīti sambandho.

The connection is: in which consciousnesses which jhāna factors, path factors, powers, and faculties arise.

Sự liên hệ là: trong những tâm nào, những chi phần thiền, chi phần Đạo và quyền (indriya) nào phát sinh.

Gāthābandhasukhatthaṃ indriyānaṃ osānakaraṇaṃ.

The placing of the faculties at the end is for the ease of versification.

Việc đặt các quyền ở cuối là để dễ dàng cho việc làm kệ (gāthābandha).

1421

Iti abhidhammatthavikāsiniyā nāma

Thus in the Abhidhammatthavikāsinī,

Như vậy là phần giải thích về sự phân loại các tâm sở

1422

Abhidhammāvatārasaṃvaṇṇanāya

A commentary on the Abhidhammāvatāra,

trong bản chú giải Abhidhammāvatāra

1423

Cetasikavibhāganiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

The exposition of the section on the classification of mental concomitants is concluded.

Table of Contents

Arūpāvacarakusalavaṇṇanā

Description of Arūpāvacara Kusala (Wholesome states of the Formless Sphere)

Miêu tả thiện vô sắc giới

Lokuttarakusalavaṇṇanā

Description of Supramundane Wholesome Kamma

Giải thích về thiện pháp siêu thế

Catubhūmakakusalavaṇṇanā

Description of Wholesome Consciousness of Four Realms

Giải thích về các pháp thiện bốn cõi

Akusalavaṇṇanā

Description of Unwholesome Consciousness

Giải thích về các pháp bất thiện

Abyākatavaṇṇanā

Description of Undetermined States

Mô tả Vô ký

Rūpāvacarārūpāvacaravipākavaṇṇanā

Description of Rūpāvacara and Arūpāvacara Vipāka

Giải thích về quả sắc giới và vô sắc giới

Lokuttaravipākavaṇṇanā

Exposition of the Supramundane Results

Phần giải thích về quả siêu thế

Akusalavipākavaṇṇanā

Exposition of Unwholesome Results

Phần giải thích về quả bất thiện

Vipākacittavaṇṇanā

Description of Resultant Consciousnesses

Phần giải thích về các tâm quả

2. Dutiyo paricchedo

2. Second Chapter

2. Chương thứ hai

Cetasikaniddesavaṇṇanā

Explanation of Mental Factors

Giải thích về sự chỉ rõ các tâm sở

3. Tatiyo paricchedo

3. Third Chapter

3. Chương thứ ba

Cetasikavibhāganiddesavaṇṇanā

Elucidation of the Enumeration of Mental Factors

Phần trình bày về phân loại tâm sở

4. Catuttho paricchedo

4. The Fourth Chapter

4. Chương thứ tư

Settings