Tattha ādibhūtāya khandhavibhaṅgamātikāya atthato tāva – pañcakkhandhāti ettha pañcāti gaṇanaparicchedo, tena na tato heṭṭhā, na uddhanti dasseti.
Therein, concerning the Khandhavibhaṅga matrix, which is the first, in terms of meaning, in the phrase pañcakkhandhā (five aggregates), pañca (five) indicates a numerical classification, thereby showing that there are neither fewer nor more.
Trong đó, trước hết, về mặt ý nghĩa của mātikā phân tích uẩn là phần đầu tiên – trong câu pañcakkhandhā (năm uẩn), pañca (năm) là sự xác định về số lượng, qua đó chỉ ra rằng không ít hơn, không nhiều hơn con số ấy.
Khandhāti paricchinnadhammanidassanaṃ.
Khandhā (aggregates) is the designation of classified phenomena.
Khandhā (các uẩn) là sự trình bày về các pháp đã được xác định.
Tatrāyaṃ khandha-saddo sambahulesu ṭhānesu nipatati rāsimhi guṇe paṇṇattiyaṃ ruḷhiyanti.
Here, the word khandha is used in many places to mean a heap, a quality, a designation, or by common usage.
Ở đây, từ khandha này xuất hiện ở nhiều nơi với các nghĩa: đống, phẩm chất, chế định, và quy ước.
Tattha ‘‘mahāudakakkhandho’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.1037; a. ni. 4.51; 5.45; 6.37) hi rāsito khandho nāma.
Therein, in phrases like "mahāudakakkhandho" (great mass of water) and so on, it means a heap.
Trong đó, trong các câu như "mahāudakakkhandho" (khối nước lớn) v.v..., khandha có nghĩa là đống.
‘‘Sīlakkhandho samādhikkhandho’’tiādīsu (dī. ni. 3.355) guṇato.
In "sīlakkhandho samādhikkhandho" (aggregate of virtue, aggregate of concentration) and so on, it means a quality.
Trong các câu như "sīlakkhandho samādhikkhandho" (giới uẩn, định uẩn) v.v..., nó có nghĩa là phẩm chất.
‘‘Addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandha’’ntiādīsu (saṃ. ni. 4.241) paṇṇattito.
In "addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandhaṃ" (Indeed, the Blessed One saw a great log) and so on, it means a designation.
Trong các câu như "Addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandhaṃ" (Thế Tôn đã thấy một khúc gỗ lớn) v.v..., nó có nghĩa là chế định.
‘‘Viññāṇaṃ viññāṇakkhandho’’tiādīsu (dha. sa. 63) ekampi cittaṃ ruḷhito khandho nāma, svāyamidha rāsito adhippeto.
In "viññāṇaṃ viññāṇakkhandho" (consciousness is the aggregate of consciousness) and so on, even a single consciousness (citta) is called a khandha by common usage; but here, it is intended to mean a heap.
Trong các câu như "viññāṇaṃ viññāṇakkhandho" (thức là thức uẩn) v.v..., ngay cả một tâm cũng được gọi là khandha theo quy ước. Ở đây, từ này được hiểu theo nghĩa là đống.
Rāsaṭṭho hi khandha-saddo, koṭṭhāsaṭṭhotipi vattuṃ vaṭṭati.
Indeed, the word khandha means a heap; it can also be said to mean a portion.
Từ khandha có nghĩa là đống, cũng có thể nói là có nghĩa là phần.
Lokasmiṃ hi iṇaṃ gahetvā codiyamānā ‘‘dvīhi khandhehi dassāma, tīhi khandhehi dassāmā’’ti vadanti, tasmā khandhoti koṭṭhāsoti vuttaṃ hoti.
In the world, when people who have taken a loan are pressed, they say, "We will repay in two installments (khandhas), we will repay in three installments (khandhas)," therefore, khandha means a portion.
Trong thế gian, khi bị đòi nợ, người ta nói: "Chúng tôi sẽ trả làm hai phần (khandha), chúng tôi sẽ trả làm ba phần (khandha)", do đó, nói "khandha" có nghĩa là nói "phần".
Rūpakkhandhoti ettha ruppatīti rūpaṃ, sītuṇhādīhi pasiddhākārena ruppati ghaṭṭīyati, pīḷiyatīti attho.
In rūpakkhandho (aggregate of form), that which is afflicted (ruppati) is rūpa; it is afflicted, struck, or oppressed by cold, heat, and so on, in its obvious nature.
Trong từ rūpakkhandho (sắc uẩn), ruppati (bị biến hoại) nên gọi là rūpa (sắc); nghĩa là bị biến hoại, bị va chạm, bị bức bách bởi lạnh, nóng v.v... theo một cách thức đã biết.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā –
For this was said by the Blessed One:
Điều này đã được Thế Tôn nói rằng –
Dhammabhedato panettha heṭṭhā kusalattike vibhattā atītādibhedabhinnā sabbe rūpadhammā rūpakkhandho nāma.
In terms of the division of phenomena, all phenomena of form, divided into past and so on, as explained in the good triad below, are called rūpakkhandho.
Về mặt phân loại các pháp, ở đây, tất cả các pháp sắc được phân loại trong tam đề thiện ở phần trước, được phân chia theo quá khứ v.v..., được gọi là rūpakkhandho (sắc uẩn).
Tathā catubhūmakā vedanāsaññāyo vedanākkhandho nāma, saññākkhandho nāma.
Similarly, feelings and perceptions of the four planes (catubhūmaka) are called vedanākkhandho and saññākkhandho respectively.
Tương tự, thọ và tưởng thuộc bốn cõi được gọi là vedanākkhandho (thọ uẩn) và saññākkhandho (tưởng uẩn).
Vedanāsaññā pana ṭhapetvā sesā phassādayo paññāsa cetasikā saṅkhārakkhandho nāma.
But the fifty mental concomitants (cetasikas) apart from feeling and perception, such as contact (phassa) and so on, are called saṅkhārakkhandho.
Ngoại trừ thọ và tưởng, năm mươi tâm sở còn lại như xúc v.v... được gọi là saṅkhārakkhandho (hành uẩn).
Pañcasu khandhesu nibbānameva asaṅgahitaṃ, upādānakkhandhesu pana sabbe lokuttaradhammā.
Among the five aggregates, Nibbāna alone is not included; but among the aggregates of clinging (upādānakkhandha), all supramundane (lokuttara) phenomena are included.
Trong năm uẩn, chỉ có Niết-bàn là không được bao gồm; còn trong các thủ uẩn, tất cả các pháp siêu thế đều không được bao gồm.
Ayameva hi khandhehi upādānakkhandhānaṃ viseso.
This is indeed the distinction between the aggregates and the aggregates of clinging.
Đây chính là sự khác biệt giữa các uẩn và các thủ uẩn.
Khandhā avisesato vuttā, upādānakkhandhā sāsavopādāniyabhāvena visesetvā.
The aggregates are stated without qualification, while the aggregates of clinging are distinguished by being associated with taints (sāsava) and subject to clinging (upādāniya).
Các uẩn được nói một cách không phân biệt, còn các thủ uẩn được nói một cách đặc biệt với tính chất hữu lậu và là đối tượng của chấp thủ.
Idha pana avisesena vuttattā nibbānaṃ ṭhapetvā avasesā sabbe dhammā saṅgahaṃ gacchantīti ayaṃ dhammabhedato saṃvaṇṇanānayo.
Here, however, because they are stated without qualification, all phenomena except Nibbāna are included; this is the method of explanation in terms of the division of phenomena.
Tuy nhiên, ở đây, vì được nói một cách không phân biệt, nên ngoại trừ Niết-bàn, tất cả các pháp còn lại đều được bao gồm. Đây là phương pháp luận giải về mặt phân loại các pháp.
Vibhaṅganayadassanāti vibhaṅgapāḷiyā āgataatthanayadassanato.
Through showing the method of analysis (vibhaṅganayadassanā) means through showing the method of meaning as it appears in the Vibhaṅga Pāḷi.
Vibhaṅganayadassanā (sự trình bày phương pháp phân tích) là sự trình bày phương pháp về ý nghĩa đến từ Pāḷi của bộ Phân Tích.
Vibhaṅgapāḷiyaṃ hi suttantabhājanīyaṃ abhidhammabhājanīyaṃ pañhāpucchakanti tīhi nayehi khandhavibhaṅgo vibhatto.
Indeed, in the Vibhaṅga Pāḷi, the Khandhavibhaṅga is divided into three methods: the Suttanta-bhājanīya (suttanta method of analysis), Abhidhamma-bhājanīya (abhidhamma method of analysis), and Pañhāpucchaka (question-and-answer section).
Trong Pāḷi của bộ Phân Tích, phần phân tích uẩn được phân tích theo ba phương pháp: suttantabhājanīya (phân tích theo Kinh tạng), abhidhammabhājanīya (phân tích theo Vi Diệu Pháp), và pañhāpucchaka (phần vấn đáp).
Tathā āyatanavibhaṅgādayo.
Similarly for the Āyatana-Vibhaṅga and so on.
Tương tự, các phần phân tích xứ v.v... cũng vậy.
Kevalaṃ hi indriyavibhaṅge, sikkhāpadavibhaṅge ca suttantabhājanīyaṃ natthi.
Only in the Indriya-Vibhaṅga and Sikkhāpada-Vibhaṅga is there no Suttanta-bhājanīya.
Chỉ có trong phần phân tích quyền và phân tích học pháp là không có suttantabhājanīya.
Paccayākāravibhaṅge pañhāpucchakaṃ natthi.
In the Paccayākāra-Vibhaṅga, there is no Pañhāpucchaka.
Trong phần phân tích duyên khởi, không có pañhāpucchaka.
Ñāṇavibhaṅgādīsu pana tīsu tayopi nayā na santi.
However, in the Ñāṇa-Vibhaṅga and the other two (Khuddakavatthu-Vibhaṅga and Dhammahadaya-Vibhaṅga), none of the three methods exist.
Còn trong ba phần phân tích trí v.v..., cả ba phương pháp đều không có.
Tesu hi ñāṇavibhaṅgo ekavidhato paṭṭhāya yāva dasavidhā vibhatto, khuddakavatthuvibhaṅgo ekavidhato paṭṭhāya yāva dvāsaṭṭhipabhedā vibhatto, dhammahadayavibhaṅgo pana sabbasaṅgahādīhi dasahi vārehi vibhatto, tasmā tesaṃ tesaṃ nayānaṃ mukhamattadassanavasena tattha tattha saṃvaṇṇanā bhavissanti.
In these, the Ñāṇa-Vibhaṅga is divided from one-fold up to ten-fold; the Khuddakavatthu-Vibhaṅga is divided from one-fold up to sixty-two kinds; and the Dhammahadaya-Vibhaṅga is divided into ten sections, such as "all-inclusive" and so on. Therefore, the explanations will be given there by way of showing merely the essence of those methods.
Trong số đó, phần phân tích trí được phân tích từ một loại cho đến mười loại; phần phân tích các đề tài nhỏ được phân tích từ một loại cho đến sáu mươi hai loại; còn phần phân tích tâm pháp được phân tích theo mười mục, bắt đầu bằng sự tổng hợp tất cả. Do đó, các luận giải sẽ được thực hiện ở từng nơi tương ứng theo cách trình bày sơ lược các phương pháp ấy.
Tatridaṃ khandhavibhaṅge tiṇṇaṃ nayānaṃ mukhamattadassanaṃ.
Here is a brief illustration of the three methods in the Khandhavibhaṅga.
Đây là sự trình bày sơ lược ba phương pháp trong phần phân tích uẩn.
Seyyathidaṃ – suttantabhājanīye tāva rūpakkhandho –
For example, in the Suttanta-bhājanīya, the aggregate of form is explained as:
Như sau – trong suttantabhājanīye, trước hết, về sắc uẩn –
Nanu iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma pāṭekkaṃ paṭivibhattaṃ nāma natthi, ekaṃ ekaccassa iṭṭhaṃ hoti manāpaṃ, tadeva aññassa ca aniṭṭhaṃ hoti.
Is it not the case that there is no individually distinguished desirable and undesirable, but rather, what is desirable and pleasing to one is undesirable to another?
Chẳng phải điều mong muốn và không mong muốn không có sự phân biệt riêng biệt sao, vì một vật đối với người này là mong muốn, là vừa ý, nhưng chính vật đó đối với người khác lại là không mong muốn?
Vatthādīni hi sūkarādīnaṃ nappiyāni honti, na manussādīnaṃ, tesañca vatthābharaṇādīni piyāni, na sūkarādīnanti, tasmā rucivaseneva iṭṭhāniṭṭhatā gahetabbā?
Clothes and so on are not pleasing to pigs and the like, but they are to humans and the like; and clothes, ornaments, and so on are pleasing to humans, but not to pigs and the like. Therefore, should desirability and undesirability be taken merely according to preference?
Quả vậy, y phục v.v... không phải là điều khả ái đối với loài heo v.v..., mà là đối với loài người v.v...; và y phục, trang sức v.v... là điều khả ái đối với họ, chứ không phải đối với loài heo v.v... Do đó, có phải tính chất khả ý và bất khả ý nên được hiểu chỉ là theo sở thích chăng?
Na, iṭṭhāniṭṭhānaṃ pāṭekkaṃ vibhattattā.
No, because desirable and undesirable are individually distinguished.
Không, vì (tính chất) khả ý và bất khả ý đã được phân định riêng biệt.
Kusalakammajaṃ hi kusalavipākavisayova iṭṭhaṃ nāma, akusalakammajaṃ akusalavipākavisayova aniṭṭhaṃ nāma, saññāvipallāsena pana koci iṭṭhameva buddharūpādiṃ javanakkhaṇe aniṭṭhato manasi karoti, aniṭṭhañca nirayaggisatthavisādiṃ iṭṭhato manasi karoti.
Indeed, that which is produced by wholesome kamma and is an object of wholesome kamma-result is called desirable; that which is produced by unwholesome kamma and is an object of unwholesome kamma-result is called undesirable. However, due to perversion of perception (saññāvipallāsa), some might perceive desirable things, such as an image of the Buddha, as undesirable during the javana moment, and perceive undesirable things, such as hellfire or a poisoned weapon, as desirable.
Quả vậy, đối tượng do nghiệp thiện sanh, chính là đối tượng của quả thiện, được gọi là khả ý; đối tượng do nghiệp bất thiện sanh, chính là đối tượng của quả bất thiện, được gọi là bất khả ý. Tuy nhiên, do tưởng điên đảo, có người vào sát-na tốc hành tâm lại tác ý một cách bất khả ý về hình ảnh Đức Phật v.v... vốn là khả ý, và tác ý một cách khả ý về lửa địa ngục, đao kiếm, chất độc v.v... vốn là bất khả ý.
Javanehi eva vipallāsabhāvo, na vipākehīti vipākavasena iṭṭhāniṭṭhaṃ niyataṃ veditabbaṃ.
The perversion occurs only in the javana moments, not in the kamma-results (vipāka). Therefore, desirability and undesirability should be understood as determined by kamma-result.
Tình trạng điên đảo chỉ có ở các tốc hành tâm, không có ở các tâm quả, do đó, nên biết rằng (tính chất) khả ý và bất khả ý được xác định theo phương diện quả.
Evaṃ dvāravasena ekasseva vatthuno iṭṭhatā, aniṭṭhatā ca vuttā.
Thus, the desirability and undesirability of a single object have been stated based on the doors.
Như vậy, tính chất khả ý và bất khả ý của cùng một vật được nói đến là tùy theo môn.
Sā ca ekakkhaṇe na yuttā ekakalāpagatabhūtopādāyarūpānaṃ ekasāmaggiyamuppattito.
And this is not appropriate for a single moment, as the primary and secondary material qualities (bhūtarūpa and upādāyarūpa) belonging to a single kalāpa arise in a single combination.
Và điều đó không hợp lý trong cùng một sát-na, vì các sắc do tứ đại và sắc y sinh thuộc cùng một tổng hợp sắc thì sanh lên với cùng một tính chất đồng sanh.
Na hi bhūtesu akusalavasena aniṭṭhesu uppajjantesu tadupādāyarūpādikusalena iṭṭhāni uppajjanti, bhinnakkhaṇe pana iṭṭhāni maṇiratanādīni tehi pothiyamānassa akusalapaccayena utunā aniṭṭhāni vipariṇamanti, kusalapaccayena aniṭṭhāni gūthakalalādīni iṭṭhānīti, ayaṃ no attanomati.
For indeed, when undesirable primary material qualities (bhūtas) arise due to unwholesome kamma, desirable secondary material qualities (upādāyarūpas) and so forth do not arise due to wholesome kamma. However, in different moments, desirable objects like jewels, when being beaten by them, become undesirable due to the condition of unwholesome kamma and temperature, and undesirable objects like excrement and mud become desirable due to the condition of wholesome kamma—this is our own view.
Quả vậy, khi các đại chủng đang sanh lên một cách bất khả ý do nhân bất thiện, thì các sắc y sinh như sắc v.v... của chúng không thể sanh lên một cách khả ý do nhân thiện. Tuy nhiên, vào một sát-na khác, ngọc maṇi v.v... vốn khả ý, khi bị chúng ném vào, lại biến đổi thành bất khả ý do thời tiết có nhân bất thiện; còn phân, bùn lầy v.v... vốn bất khả ý, lại (biến đổi) thành khả ý do thời tiết có nhân thiện. Đây là quan điểm của chúng tôi.
Evaṃ vibhattesu ca iṭṭhāniṭṭhesu taṃ taṃ rūpaṃ upādāyupādāya hīnaṃ, paṇītañca daṭṭhabbaṃ.
And in such differentiated desirable and undesirable objects, one should understand that one rūpa is inferior and another rūpa is superior, depending on each particular rūpa.
Và trong các pháp khả ý và bất khả ý đã được phân định như vậy, cần phải thấy rằng sắc này hay sắc kia là hạ liệt và cao thượng tùy thuộc vào từng trường hợp.
Sukhumaṃ pana rūpaṃ dūrerūpaṃ nāma, oḷārikaṃ santikerūpaṃ nāma.
Subtle rūpa is called distant rūpa, and gross rūpa is called near rūpa.
Còn sắc vi tế được gọi là sắc ở xa, sắc thô thiển được gọi là sắc ở gần.
Taṃ taṃ vā pana rūpaṃ upādāyupādāya rūpaṃ dūre santike daṭṭhabbaṃ.
Or, depending on each particular rūpa, rūpa should be understood as distant or near.
Hoặc, cần phải thấy rằng sắc này hay sắc kia là ở xa hay ở gần tùy thuộc vào từng trường hợp.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as stated.
Phần còn lại thì như đã được trình bày.
Vedanādīsu pana akusalā vedanā oḷārikā, itarā sukhumā.
However, among feelings (vedanā) and so forth, unwholesome feeling is gross, the other is subtle.
Còn trong các pháp như thọ v.v..., thọ bất thiện là thô thiển, các thọ khác là vi tế.
Kusalākusalā oḷārikā, abyākatā sukhumā.
Wholesome and unwholesome are gross, indeterminate (abyākatā) are subtle.
Thọ thiện và bất thiện là thô thiển, thọ vô ký là vi tế.
Dukkhā vedanā oḷārikā, itarā sukhumā.
Painful feeling is gross, the other is subtle.
Khổ thọ là thọ thiển, các thọ khác là vi tế.
Sukhadukkhā vā oḷārikā, itarā sukhumā.
Or, pleasant and painful are gross, the other is subtle.
Hoặc, lạc thọ và khổ thọ là thô thiển, thọ còn lại là vi tế.
Asamāpannassa vā vedanā oḷārikā, samāpannassa sukhumā.
Or, the feeling of one who has not attained jhāna is gross, of one who has attained jhāna is subtle.
Hoặc, thọ của người chưa nhập định là thô thiển, của người đã nhập định là vi tế.
Sāsavā oḷārikā, anāsavā sukhumā.
With taints (sāsavā) is gross, taintless (anāsavā) is subtle.
Thọ hữu lậu là thô thiển, thọ vô lậu là vi tế.
Taṃ taṃ vā pana vedanaṃ upādāyupādāya oḷārikasukhumatā daṭṭhabbā.
Or, depending on each particular feeling, its grossness and subtlety should be understood.
Hoặc, cần phải thấy tính chất thô thiển và vi tế tùy thuộc vào từng thọ.
Akusalā vedanā kusalābyākatāhi dūre, tā ca tāya dūreti evaṃ jātisabhāvapuggalabhūmibhedato vuttanayena dūrevedanā daṭṭhabbā, kusalā vedanā kusalāya santiketi evaṃ jātiādisāmaññato santikevedanā daṭṭhabbā.
Unwholesome feeling is distant from wholesome and indeterminate feelings, and they are distant from it—thus, distant feeling should be understood in terms of differences in type, nature, individual, and plane, as stated; wholesome feeling is near wholesome feeling—thus, near feeling should be understood in terms of commonality of type and so forth.
Thọ bất thiện thì ở xa so với thọ thiện và vô ký, và những thọ kia cũng ở xa so với thọ bất thiện. Như vậy, thọ ở xa cần được hiểu theo phương pháp đã trình bày về sự khác biệt theo chủng loại, tự tánh, cá nhân, và cảnh giới. Thọ thiện thì ở gần với thọ thiện. Như vậy, thọ ở gần cần được hiểu theo sự tương đồng về chủng loại v.v...
Taṃ taṃ vā pana vedanaṃ upādāyupādāya vedanā dūresantike daṭṭhabbā.
Or, depending on each particular feeling, feeling should be understood as distant or near.
Hoặc, cần phải thấy rằng thọ là ở xa hay ở gần tùy thuộc vào từng thọ.
Evaṃ saññākkhandhādīsupi yathānurūpaṃ oḷārikasukhumatādayo veditabbāti.
Similarly, in the aggregates of perception (saññākkhandha) and so forth, grossness, subtlety, and so on, should be known as appropriate.
Tương tự như vậy, trong các uẩn như tưởng uẩn v.v..., tính chất thô thiển, vi tế v.v... cũng cần được hiểu một cách tương ứng.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana vibhaṅgapāḷiaṭṭhakathāsu (vibha. 8 ādayo; vibha. aṭṭha. 8 ādayo) gahetabboti ayaṃ suttantabhājanīyanayo.
This is a summary here; the detailed explanation should be taken from the Vibhaṅga Pāḷi and Commentaries – this is the Suttanta Method of Analysis.
Đây là phần tóm lược ở đây, còn phần chi tiết thì nên tham khảo trong Pāḷi và Chú giải Vibhaṅga. Đây là phương pháp phân tích theo Kinh Tạng.
Abhidhammabhājanīyanaye rūpakkhandhassa tāva ekavidhādito yāva ekādasavidhā rūpakaṇḍe vuttanayena veditabbā.
In the Abhidhamma Method of Analysis, the rūpakkhandha should be understood according to the method stated in the rūpa section, from one-fold up to eleven-fold.
Trong phương pháp phân tích theo Vi Diệu Pháp, trước hết, đối với sắc uẩn, từ cách phân loại một pháp cho đến mười một pháp, cần được hiểu theo phương pháp đã trình bày trong chương về sắc.
Vedanākkhandho pana ekavidho phassasampayutto, duvidho sahetukadukavasena, tividho kusalattikavasena, catubbidho catubhūmakavasena, pañcavidho sabhāvabhedena, chabbidho chadvārikavasena, sattavidho sattaviññāṇasampayogavasena, aṭṭhavidho tesu kāyaviññāṇasampayuttaṃ sukhadukkhavasena dvidhā bhinditvā, navavidho tesu manoviññāṇasampayuttaṃ kusalattikavasena tidhā bhinditvā, dasavidho tesu kāyaviññāṇasampayuttaṃ duvidhā, manoviññāṇasampayuttañca tidhā bhinditvāti evaṃ sahetukadukamūlaṃ paṭhamavāraṃ vatvā puna kusalattikaṭṭhāne vedanāttikapītittikasanidassanattikavajjite sabbattike yojetvā yāva dasavidhā, aparepi aṭṭhārasa vārā vuttā.
However, the feeling aggregate (vedanākkhandha) is one-fold as associated with contact (phassa); two-fold in terms of the dyads of with-roots (sahetuka) and without-roots (ahetuka); three-fold in terms of the triads of wholesome (kusala) and so forth; four-fold in terms of the four planes (catubhūmaka); five-fold in terms of the differences in nature; six-fold in terms of the six doors; seven-fold in terms of association with the seven consciousnesses; eight-fold by further dividing the feeling associated with body-consciousness into two, pleasant and painful; nine-fold by further dividing the feeling associated with mind-consciousness into three in terms of the wholesome triad; ten-fold by further dividing the feeling associated with body-consciousness into two and that associated with mind-consciousness into three—thus, after stating the sahetukaduka as the primary instance, then in the place of the kusala triad, all triads are applied, excluding the vedanā triad, pīti triad, and sanidassana triad, up to ten-fold; eighteen other variations are also stated.
Còn thọ uẩn, có một loại là tương ưng với xúc; có hai loại theo nhị đề về pháp hữu nhân; có ba loại theo tam đề về pháp thiện; có bốn loại theo bốn cảnh giới; có năm loại theo sự phân biệt tự tánh; có sáu loại theo sáu môn; có bảy loại theo sự tương ưng với bảy thức; có tám loại bằng cách chia thọ tương ưng với thân thức thành hai loại theo lạc và khổ; có chín loại bằng cách chia thọ tương ưng với ý thức thành ba loại theo tam đề về pháp thiện; có mười loại bằng cách chia thọ tương ưng với thân thức thành hai loại và thọ tương ưng với ý thức thành ba loại. Như vậy, sau khi trình bày lượt đầu tiên lấy nhị đề về pháp hữu nhân làm gốc, lại phối hợp với tất cả các tam đề, ngoại trừ tam đề về thọ, tam đề về hỷ, và tam đề về pháp hữu kiến, tại vị trí của tam đề về pháp thiện, cho đến mười loại, mười tám lượt khác cũng đã được trình bày.
Yathā cettha sahetukadukamūlikā sabbattikayojanā, evaṃ hetusampayuttadukādīsu anurūpadukamūlikāpi saraṇadukapariyosānā paccekaṃ sabbattikayojanāpi veditabbāti ayaṃ dukamūlako yojanānayo.
Just as here, the application of all triads has the sahetukaduka as its base, so too, starting from the dyads of associated with roots (hetusampayutta) and so forth, up to the saraṇaduka, the application of all triads, each based on its respective dyad, should be understood—this is the method of application based on dyads.
Như ở đây có sự phối hợp tất cả các tam đề lấy nhị đề về pháp hữu nhân làm gốc, thì tương tự như vậy, trong các nhị đề như nhị đề về pháp tương ưng với nhân v.v... cho đến nhị đề về pháp vô tránh, cũng cần được hiểu rằng có sự phối hợp riêng biệt với tất cả các tam đề, lấy các nhị đề tương ứng làm gốc. Đây là phương pháp phối hợp lấy nhị đề làm gốc.
Yathā ca ekekadukena sabbattikayojanāvasena dukamūlako nayo vutto, evaṃ ekekattikena yathānurūpaṃ sabbadukayojanāvasena tikamūlako, tadubhayamissakavasena ubhatovaḍḍhanako ca nayo veditabbo.
And just as the method based on dyads has been stated by applying all triads to each dyad, so too, the method based on triads, by applying all dyads to each triad as appropriate, and the method of incrementing both, by mixing both, should be understood.
Và như đã trình bày phương pháp lấy nhị đề làm gốc bằng cách phối hợp tất cả các tam đề với từng nhị đề, thì tương tự như vậy, cũng cần được hiểu về phương pháp lấy tam đề làm gốc bằng cách phối hợp tất cả các nhị đề một cách tương ứng với từng tam đề, và phương pháp tăng trưởng cả hai bằng cách phối hợp cả hai.
Yathā cettha vedanākkhandhe, evaṃ saññākkhandhādīsupi yathārahaṃ dukamūlakādinayā veditabbāti ayaṃ abhidhammabhājanīyanayo.
And just as in the feeling aggregate here, so too in the perception aggregate (saññākkhandha) and so forth, the methods based on dyads and so on should be understood as appropriate—this is the Abhidhamma Method of Analysis.
Như ở thọ uẩn đây, thì trong các uẩn như tưởng uẩn v.v... cũng cần được hiểu về các phương pháp lấy nhị đề làm gốc v.v... một cách tương xứng. Đây là phương pháp phân tích theo Vi Diệu Pháp.
Pañhāpucchakanaye pana pañcannaṃ khandhānaṃ kati kusalā, kati akusalā, kati abyākatā, kati sukhāya vedanāya sampayuttā…pe… kati saraṇā, kati araṇāti?
In the Question-and-Answer Method, for the five aggregates, how many are wholesome, how many unwholesome, how many indeterminate? How many are associated with pleasant feeling... and so on... how many are with support (saraṇā), how many without support (araṇā)?
Còn trong phương pháp vấn đáp, trong năm uẩn, có bao nhiêu là thiện, bao nhiêu là bất thiện, bao nhiêu là vô ký, bao nhiêu tương ưng với lạc thọ… cho đến… bao nhiêu là có tranh, bao nhiêu là vô tranh?
Rūpakkhandho abyākato, cattāro khandhā siyā kusalā, siyā akusalā, siyā abyākatā, rūpaṃ, vedanā ca vedanāttike na vattabbā, sesā tidhāpi honti, rūpaṃ nevavipākanavipākadhammadhammaṃ, siyā upādinnupādāniyaṃ, siyā anupādinnupādāniyaṃ, asaṃkiliṭṭhasaṃkilesikaṃ, sesā cattāro khandhā tīhi tikehi tidhāpi honti.
The rūpakkhandha is indeterminate; the four aggregates may be wholesome, may be unwholesome, may be indeterminate. Rūpa and feeling (vedanā) should not be stated in the triad of feeling; the others are threefold. Rūpa is neither resultant nor of the nature of results, may be clung to and clingable, may be ungrasped and unclingable, unsullied and of the nature of defilement. The other four aggregates are threefold in all three triads.
Sắc uẩn là vô ký, bốn uẩn kia có khi là thiện, có khi là bất thiện, có khi là vô ký. Sắc và thọ không thể nói được trong tam đề về thọ, các uẩn còn lại có thể thuộc cả ba loại. Sắc không phải là quả, cũng không phải là pháp sanh quả; có khi là bị thủ và là đối tượng của thủ, có khi là không bị thủ nhưng là đối tượng của thủ; không bị phiền não làm ô nhiễm nhưng là đối tượng của phiền não. Bốn uẩn còn lại có thể thuộc cả ba loại trong ba tam đề ấy.
Rūpaṃ avitakkaavicāraṃ, tayo khandhā tidhāpi honti, saṅkhārakkhandho tidhā ca na vattabbo ca.
Rūpa is without initial application and without sustained application; three aggregates are threefold; the aggregate of formations (saṅkhārakkhandha) is threefold and also should not be stated.
Sắc là vô tầm vô tứ, ba uẩn kia có thể thuộc cả ba loại. Hành uẩn có thể thuộc cả ba loại và cũng không thể nói được.
Rūpaṃ na vattabbaṃ, vedanā siyā pītisahagatā, na vattabbā, tayo tidhā ca na vattabbā ca.
Rūpa should not be stated; feeling may be accompanied by joy, or should not be stated; three are threefold and also should not be stated.
Sắc không thể nói được. Thọ có khi câu hành với hỷ, có khi không thể nói được. Ba uẩn kia có thể thuộc cả ba loại và cũng không thể nói được.
Rūpaṃ nevadassanenanabhāvanāyapahātabbaṃ, nadassanenanabhāvanāyapahātabbahetukaṃ, nevācayagāminaapacayagāmi, nevasekhaṃnāsekhaṃ, parittaṃ, sesā tidhāpi honti.
Rūpa is to be eliminated neither by seeing nor by development, nor has it roots to be eliminated by seeing or development, nor is it leading to accumulation nor leading to diminution, nor is it learner nor non-learner, it is limited (paritta); the others are threefold.
Sắc không phải là pháp cần được đoạn trừ bằng kiến đạo hay tu đạo, không phải là nhân của pháp cần được đoạn trừ bằng kiến đạo hay tu đạo, không phải là pháp dẫn đến tích tập hay giảm trừ, không phải là hữu học hay vô học, là pháp nhỏ. Các uẩn còn lại có thể thuộc cả ba loại.
Parittārammaṇattike rūpaṃ anārammaṇaṃ, sesā tidhā ca na vattabbā ca.
In the triad of limited object, rūpa is without object; the others are threefold and also should not be stated.
Trong tam đề về đối tượng nhỏ, sắc là vô sở duyên. Các uẩn còn lại có thể thuộc cả ba loại và cũng không thể nói được.
Rūpaṃ majjhimaṃ, aniyataṃ, sesā tidhāpi.
Rūpa is medium, undetermined; the others are threefold.
Sắc là trung bình, là bất định. Các uẩn còn lại có thể thuộc cả ba loại.
Maggārammaṇattike ca rūpaṃ anārammaṇaṃ, sesā tidhāpi vā na vattabbā.
And in the triad of path object, rūpa is without object; the others may be threefold or should not be stated.
Trong tam đề về đối tượng là đạo, sắc là vô sở duyên. Các uẩn còn lại có khi thuộc cả ba loại, có khi không thể nói được.
Uppannātītattikesu pañcapi tidhā honti.
In the triads of arisen (uppanna) and past (atīta), all five are threefold.
Trong các tam đề về pháp đã sanh và quá khứ, cả năm uẩn đều có thể thuộc cả ba loại.
Atītārammaṇattike rūpaṃ anārammaṇaṃ, sesā tidhā ca na vattabbā ca.
In the triad of past object, rūpa is without object; the others are threefold and also should not be stated.
Trong tam đề về đối tượng quá khứ, sắc là vô sở duyên. Các uẩn còn lại có thể thuộc cả ba loại và cũng không thể nói được.
Ajjhattattike pañcapi tidhā honti.
In the triad of internal, all five are threefold.
Trong tam đề về pháp bên trong, cả năm uẩn đều có thể thuộc cả ba loại.
Ajjhattārammaṇattike rūpaṃ anārammaṇaṃ, sesā tidhāpi na vattabbā ca.
In the triad of internal object, rūpa is without object; the others may be threefold or should not be stated.
Trong tam đề về đối tượng bên trong, sắc là vô sở duyên. Các uẩn còn lại có khi thuộc cả ba loại, có khi không thể nói được.
Cattāro khandhā anidassanaappaṭighā, rūpakkhandho tidhāpi hoti.
The four aggregates are invisible and without impact; the rūpakkhandha is threefold.
Bốn uẩn là vô kiến vô đối đãi, sắc uẩn có thể thuộc cả ba loại.
Cattāro khandhā nahetū, saṅkhārakkhandho siyā hetu, siyā na hetu.
The four aggregates are not roots; the saṅkhārakkhandha may be a root, may not be a root.
Bốn uẩn không phải là nhân. Hành uẩn có khi là nhân, có khi không phải là nhân.
Rūpaṃ ahetukaṃ, hetuvippayuttaṃ, sesā dvidhāpi.
Rūpa is rootless, dissociated from roots; the others are twofold.
Sắc là vô nhân, bất tương ưng với nhân. Các uẩn còn lại có thể thuộc cả hai loại.
Tayo khandhā siyā sahetukā ceva na ca hetū, siyā na vattabbā ca, saṅkhārakkhandho dvidhā ca na vattabbo ca, rūpaṃ na vattabbameva.
Three aggregates may be with roots but not roots, or should not be stated; the saṅkhārakkhandha is twofold and should not be stated; rūpa should not be stated at all.
Ba uẩn có khi là có nhân và chẳng phải là nhân, có khi là không thể nói được; hành uẩn có hai cách và không thể nói được; sắc uẩn chỉ là không thể nói được.
Tathā anantaradukepi.
Similarly in the immediate dyad (anantaraduka).
Tương tự như vậy trong các đôi kế tiếp.
Rūpaṃ nahetuahetukaṃ, tayo dvidhāpi, saṅkhārakkhandho dvidhā ca na vattabbo ca.
Rūpa is not a root and rootless; three are twofold; the saṅkhārakkhandha is twofold and should not be stated.
Sắc uẩn không phải nhân, không phải vô nhân; ba uẩn có cả hai cách; hành uẩn có hai cách và không thể nói được.
Pañcapi sappaccayā, saṅkhatā, cattāro anidassanā, appaṭighā, rūpaṃ dvidhāpi.
All five are with conditions, conditioned; the four are invisible, without impact; rūpa is twofold.
Năm uẩn là có duyên, là hữu vi; bốn uẩn là vô kiến, là vô đối ngại; sắc uẩn có cả hai cách.
Rūpaṃ rūpī, sesā arūpino.
Rūpa is material; the others are immaterial.
Sắc uẩn là có sắc; các uẩn còn lại là không có sắc.
Rūpaṃ lokiyaṃ, sesā dvidhāpi.
Rūpa is mundane; the others are twofold.
Sắc uẩn là thuộc về thế gian; các uẩn còn lại có cả hai cách.
Pañcapi kenaci viññeyyā, na ca kenaci viññeyyā ca.
All five are knowable by something, and also not knowable by something.
Năm uẩn có khi được biết bởi một cái gì đó, và có khi không được biết bởi một cái gì đó.
Cattāro no āsavā, saṅkhārā dvidhāpi, na vattabbā ca.
The four are not taints (āsavā); formations are twofold, and should not be stated.
Bốn uẩn không phải là lậu hoặc; hành uẩn có cả hai cách, và không thể nói được.
Rūpaṃ sāsavo, āsavavippayutto, sesā dvidhāpi.
Rūpa is with taints, dissociated from taints; the others are twofold.
Sắc uẩn là hữu lậu, là lậu hoặc bất tương ưng; các uẩn còn lại có cả hai cách.
Rūpaṃ sāsavā ceva no ca āsavā, tayo tathā ca na vattabbā ca.
Rūpa is with taints and not taints; three are similarly and also should not be stated.
Sắc uẩn là hữu lậu và chẳng phải là lậu hoặc; ba uẩn cũng như vậy và không thể nói được.
Saṅkhāro dvidhā ca na vattabbo ca.
Formations are twofold and also should not be stated.
Hành uẩn có hai cách và không thể nói được.
Rūpaṃ na vattabbameva, tayo siyā āsavasampayuttā ceva no ca āsavā, siyā na vattabbā, saṅkhāro dvidhā ca na vattabbo ca.
Rūpa is definitely not to be spoken of. The three (vedanā, saññā, viññāṇa) may be associated with āsavas and yet not āsavas, or may not be spoken of. Saṅkhāra is in both ways not to be spoken of.
Sắc uẩn chỉ là không thể nói được; ba uẩn có khi là lậu hoặc tương ưng và chẳng phải là lậu hoặc, có khi là không thể nói được; hành uẩn có hai cách và không thể nói được.
Rūpaṃ āsavavippayuttaṃ sāsavañca, sesā dvidhā ca na vattabbā ca.
Rūpa is disassociated from āsavas and also with āsavas. The rest are in both ways not to be spoken of.
Sắc uẩn là lậu hoặc bất tương ưng và hữu lậu; các uẩn còn lại có hai cách và không thể nói được.
Iminā nayena saṃyojanagocchakādīsupi yojanā veditabbā.
By this method, the application in the 'fetters' group, etc., should be understood.
Theo phương pháp này, cần phải hiểu cách áp dụng trong các nhóm như nhóm tùy miên, v.v.
Kevalaṃ hi parāmāsasampayuttaduke rūpaṃ parāmāsavippayuttaṃ, tayo dvidhāpi, saṅkhāro dvidhāpi, diṭṭhivasena na vattabbo ca.
However, in the pair associated with clinging (parāmāsa), rūpa is disassociated from clinging. The three (vedanā, saññā, viññāṇa) are in both ways. Saṅkhāra is in both ways, and by way of wrong view, it is not to be spoken of.
Chỉ riêng trong đôi thủ kiến tương ưng, sắc uẩn là thủ kiến bất tương ưng; ba uẩn có cả hai cách; hành uẩn có cả hai cách, và về phương diện kiến thì không thể nói được.
Tatiye ettakameva viseso.
In the third (dukapaṭṭhāna), this much is the distinction.
Trong đôi thứ ba, chỉ có chừng ấy sự khác biệt.
Rūpaṃ anārammaṇaṃ, sesā sārammaṇā.
Rūpa is not an object, the rest are objects.
Sắc uẩn là không có đối tượng; các uẩn còn lại là có đối tượng.
Viññāṇaṃ cittaṃ, sesā no cittā.
Viññāṇa is citta, the rest are not citta.
Thức uẩn là tâm; các uẩn còn lại không phải là tâm.
Tayo cetasikā, dve acetasikā.
The three (vedanā, saññā, saṅkhārā) are mental factors (cetasikas), the two (rūpa, viññāṇa) are not mental factors.
Ba uẩn là sở hữu tâm; hai uẩn là không phải sở hữu tâm.
Tayo cittasampayuttā, rūpaṃ cittavippayuttaṃ.
The three are associated with citta. Rūpa is disassociated from citta.
Ba uẩn là tâm tương ưng; sắc uẩn là tâm bất tương ưng.
Viññāṇaṃ na vattabbaṃ.
Viññāṇa is not to be spoken of.
Thức uẩn không thể nói được.
Tathā cittasaṃsaṭṭhadukepi.
Similarly in the 'citta-conjoined' pair.
Tương tự như vậy trong đôi tâm tương hợp.
Tayo cittasamuṭṭhānā, viññāṇaṃ no cittasamuṭṭhānaṃ.
The three are arisen from citta. Viññāṇa is not arisen from citta.
Ba uẩn là do tâm sanh; thức uẩn không phải do tâm sanh.
Rūpaṃ dvidhāpi.
Rūpa is in both ways.
Sắc uẩn có cả hai cách.
Tathā anantaradukadvayepi.
Similarly in the two 'immediately preceding' pairs.
Tương tự như vậy trong hai đôi kế tiếp.
Tayo cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānā, dve no cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānā.
The three are conjoined and arisen from citta. The two are not conjoined and not arisen from citta.
Ba uẩn là do tâm tương hợp sanh; hai uẩn không phải do tâm tương hợp sanh.
Tathā anantaradukadvayepi.
Similarly in the two 'immediately preceding' pairs.
Tương tự như vậy trong hai đôi kế tiếp.
Viññāṇaṃ ajjhattikaṃ, tayo bāhirā, rūpaṃ dvidhāpi.
Viññāṇa is internal. The three are external. Rūpa is in both ways.
Thức uẩn là bên trong; ba uẩn là bên ngoài; sắc uẩn có cả hai cách.
Cattāro no upādā.
The four are not clingings (upādā).
Bốn uẩn không phải là sở thủ.
Rūpaṃ dvidhāpi.
Rūpa is in both ways.
Sắc uẩn có cả hai cách.
Pañcapi siyā upādinnā, siyā anupādinnā, no upādānā.
All five may be clung-to or not clung-to, but not clingings themselves (upādānā).
Năm uẩn có khi là bị thủ, có khi là không bị thủ, không phải là thủ.
Tattha kamatoti ettha uppattikkamo pahānakkamo paṭipattikkamo bhūmikkamo desanākkamoti bahuvidhesu kamesu khandhānaṃ desanākkamova yujjati, na itare, asambhavā.
Here, regarding by order, among the many kinds of order such as the order of origination, the order of abandonment, the order of practice, the order of planes, and the order of teaching, only the order of teaching of the aggregates is applicable, not the others, due to impossibility.
Trong đó, về "thứ tự", trong số nhiều loại thứ tự như thứ tự sanh khởi, thứ tự đoạn trừ, thứ tự hành trì, thứ tự các cõi, thứ tự thuyết giảng, thì chỉ có thứ tự thuyết giảng về các uẩn là phù hợp, các thứ tự khác thì không, vì không thể có được.
Abhedena hi pañcasu khandhesu attaggāhapatitaṃ veneyyajanaṃ samūhaghanavinibbhogadassanena attaggāhato mocetukāmo bhagavā hitakāmo tassa tassa janassa sukhaggahaṇatthaṃ cakkhuādīnaṃ visayabhūtaṃ oḷārikaṃ paṭhamaṃ rūpakkhandhaṃ desesi, tato iṭṭhāniṭṭhavisayasaṃvedakaṃ oḷārikaṃ vedanaṃ, yaṃ vedeti, taṃ sañjānātīti evaṃ vedanāvisayassa ākāraggāhikaṃ saññaṃ, saññāvasenābhisaṅkhārake saṅkhāre, tesaṃ vedanādīnaṃ nissayādhipatibhūtaṃ viññāṇanti ayaṃ tāvettha kamo.
For the Blessed One, desiring the welfare of beings who have fallen into the apprehension of self in the five aggregates undifferentiatedly, wished to release them from the apprehension of self by showing the dissolution of the mass-solidity, and for the easy comprehension of each individual, first taught the gross aggregate of form, which is the object of the eye and so on; then the gross feeling, which experiences pleasant and unpleasant objects; then perception, which grasps the characteristics of the object of feeling, meaning, "what one feels, that one perceives"; then formations, which condition based on perception; and then consciousness, which is the basis and dominant factor of these feelings and so on—this is the order here.
Thật vậy, đối với chúng sanh đã rơi vào sự chấp thủ tự ngã trong năm uẩn một cách không phân biệt, Đức Thế Tôn, với lòng mong muốn lợi ích, muốn giải thoát họ khỏi sự chấp thủ tự ngã bằng cách chỉ ra sự phân tích khỏi khối đặc, vì lợi ích cho sự nắm bắt dễ dàng của từng chúng sanh ấy, Ngài đã thuyết giảng trước tiên về sắc uẩn, là pháp thô thiển, là đối tượng của mắt v.v.; sau đó là thọ, là pháp thô thiển, là sự cảm nhận đối tượng ưa thích và không ưa thích; rồi đến tưởng, là sự ghi nhận đặc điểm của đối tượng của thọ, theo cách "cái gì người ấy cảm thọ, cái đó người ấy tưởng tri"; rồi đến các hành, là sự tạo tác theo tưởng; và sau cùng là thức, là pháp làm nền tảng và chủ đạo cho các pháp thọ v.v. Đây chính là thứ tự ở đây.
Anūnādhikatoti kasmā pana bhagavatā pañceva khandhā vuttā anūnā anadhikāti?
By not being less or more—why did the Blessed One teach only five aggregates, not less and not more?
Về "sự không thiếu không thừa", tại sao Đức Thế Tôn lại chỉ thuyết giảng năm uẩn, không thiếu, không thừa?
Sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgahato, attattaniyaggāhavatthussa etapparamato, aññesañca tadavarodhato.
Because all conditioned phenomena are included in homogeneous groups, because the object of self-apprehension and 'mine' goes no further than this, and because other* are comprised within these.
Vì sự tổng hợp tất cả các pháp hữu vi theo từng loại đồng nhất; vì đối tượng của sự chấp thủ tự ngã và tự ngã sở hữu chỉ có chừng ấy là tối cao; và vì các pháp khác cũng được bao gồm trong đó.
Anekappabhedesu hi saṅkhatadhammesu sabhāgavasena saṅgayhamānesu rūpaṃ rūpasabhāgekasaṅgahavasena eko khandho hoti, vedanā vedanāsabhāgekasaṅgahavasena eko khandho hoti.
Indeed, when conditioned phenomena of various kinds are collected homogeneously, form becomes one aggregate by way of inclusion in a homogeneous group of form; feeling becomes one aggregate by way of inclusion in a homogeneous group of feeling.
Thật vậy, trong các pháp hữu vi có nhiều loại khác nhau, khi được tổng hợp theo loại đồng nhất, sắc trở thành một uẩn do sự tổng hợp theo loại đồng nhất của sắc; thọ trở thành một uẩn do sự tổng hợp theo loại đồng nhất của thọ.
Esa nayo saññādīsupi, tasmā sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgahato pañceva vuttā.
This method applies to perception and so on; therefore, only five are taught because all conditioned phenomena are included in homogeneous groups.
Phương pháp này cũng áp dụng cho tưởng v.v. Do đó, vì sự tổng hợp tất cả các pháp hữu vi theo từng loại đồng nhất, nên chỉ có năm uẩn được thuyết giảng.
Etaparamañcetaṃ attattaniyaggāhavatthu, yadidaṃ rūpādayo pañca, tasmā attattaniyaggāhavatthussa etaparamatopi pañceva vuttā.
And the object of self-apprehension and 'mine' goes no further than these, namely, the five such as form; therefore, only five are taught because the object of self-apprehension and 'mine' goes no further than this.
Và đối tượng của sự chấp thủ tự ngã và tự ngã sở hữu này, tức là năm pháp sắc v.v., chỉ có chừng ấy là tối cao. Do đó, vì đối tượng của sự chấp thủ tự ngã và tự ngã sở hữu chỉ có chừng ấy là tối cao, nên chỉ có năm uẩn được thuyết giảng.
Yepi caññe sīlādayo pañca dhammakkhandhā vuttā, tepi saṅkhārakkhandhapariyāpannattā ettheva avarodhaṃ gacchanti, tasmā aññesaṃ tadavarodhatopi pañceva vuttāti ayaṃ anūnādhikato.
And other five aggregates of phenomena, such as morality (sīla) and so on, that are taught, are also comprised within the aggregate of formations; therefore, only five are taught because other* are comprised within these—this is by not being less or more.
Và cả năm pháp uẩn khác như giới v.v. đã được nói đến, chúng cũng được bao gồm ngay tại đây vì thuộc về hành uẩn. Do đó, vì các pháp khác cũng được bao gồm trong đó, nên chỉ có năm uẩn được thuyết giảng. Đây là về sự không thiếu không thừa.
Daṭṭhabbasamabhedatoti daṭṭhabbabhedato, upamābhedato ca.
By distinction in what is to be seen means by distinction in what is to be seen and by distinction in similes.
Về "sự phân biệt về điều cần thấy và ví dụ", tức là theo sự phân biệt về điều cần thấy và theo sự phân biệt về ví dụ.
Tattha daṭṭhabbabhedato tāva pañcupādānakkhandhā sāmaññato ukkhittāsikapaccatthikato, bhārato, khādakato, aniccadukkhaanattasaṅkhātavadhakato ca daṭṭhabbā.
Here, by distinction in what is to be seen, the five aggregates of clinging should be seen generally as hostile from a common lifted sword, as a burden, as a devourer, and as a slayer consisting of impermanence, suffering, and non-self.
Trong đó, trước hết về sự phân biệt về điều cần thấy, năm thủ uẩn nói chung cần được thấy như kẻ thù cầm gươm giơ lên, như gánh nặng, như kẻ ăn thịt, và như kẻ hành quyết được gọi là vô thường, khổ, vô ngã.
Visesato pana pheṇapiṇḍaṃ viya rūpaṃ daṭṭhabbaṃ, udakabubbuḷamarīcikakadalikkhandhamāyā viya yathākkamaṃ vedanādayo daṭṭhabbā.
Specifically, however, form should be seen like a lump of foam; feeling and so on should be seen respectively like a water bubble, a mirage, a plantain trunk, and a magical illusion.
Còn nói riêng, sắc cần được thấy như bọt nước, thọ v.v. theo thứ tự cần được thấy như bong bóng nước, như ảo ảnh, như thân cây chuối, và như trò ảo thuật.
Yathā hi pheṇapiṇḍo vimaddāsaho, so ca pattathālakādiatthaṃ gahitopi tamatthaṃ na sādheti, bhijjati, evaṃ rūpampi vimaddāsahaṃ, tañca subhādivasena gahitampi na tathā tiṭṭhati, asubhādiyeva hoti.
Just as a lump of foam cannot withstand pressure, and even if taken for the purpose of a plate or bowl, it does not accomplish that purpose but breaks apart, so too form cannot withstand pressure, and even if taken as beautiful and so on, it does not remain as such, but becomes ugly and so on.
Giống như bọt nước không chịu được sự chà xát, và dù được lấy với mục đích làm bát đĩa v.v. cũng không thể hoàn thành mục đích đó mà vỡ tan, cũng vậy, sắc không chịu được sự chà xát, và dù được nắm giữ với ý niệm là tốt đẹp v.v. cũng không tồn tại như vậy mà chỉ trở thành bất tịnh v.v.
Yathā pana marīcikā jalāsayādibhāvena vippalambhikā, evaṃ saññāpi niccādibhāvenāti marīcisadisā daṭṭhabbā.
But just as a mirage is deceptive in appearing as a body of water and so on, so too is perception deceptive in appearing as permanence and so on—thus it should be seen as similar to a mirage.
Giống như ảo ảnh đánh lừa người ta về sự hiện hữu của hồ nước v.v., cũng vậy, tưởng đánh lừa về sự thường hằng v.v. Do đó, nó cần được thấy giống như ảo ảnh.
Yathā pana kadalikkhandho agayhupago bahuvaṭṭisamodhāno, evaṃ saṅkhārakkhandhopi agayhupagoniccādisāravirahito, phassādibahudhammasamodhāno ca hotīti so kadalikkhandhasadiso daṭṭhabbo.
But just as a plantain trunk is not graspable and is composed of many layers, so too the aggregate of formations is not graspable, devoid of essence such as permanence and so on, and is composed of many phenomena such as contact and so on—thus it should be seen as similar to a plantain trunk.
Lại nữa, cũng như thân cây chuối không có lõi, là sự kết hợp của nhiều lớp vỏ, cũng vậy, hành uẩn cũng không có cốt lõi là thường, v.v., và là sự kết hợp của nhiều pháp như xúc, v.v., nên cần được thấy là tương tự như thân cây chuối.
Yathā pana māyā asuvaṇṇarajatādirūpānipi tathā gāhāpetvā mahājanaṃ vañceti, evaṃ viññāṇampi aniccādirūpaṃ teneva cittena āgacchantaṃ viya niccādito ca gāhāpetvā vañcetīti taṃ māyāsadisaṃ daṭṭhabbaṃ.
But just as magic deceives people by making non-gold, non-silver, etc., appear as such, so too consciousness deceives by making what is truly impermanent and so on appear as permanent and so on, as if coming with that very mind—thus it should be seen as similar to magic.
Lại nữa, cũng như ảo thuật đánh lừa dân chúng bằng cách làm cho họ nắm bắt những hình tướng không phải là vàng, bạc, v.v., cũng vậy, thức cũng đánh lừa bằng cách làm cho người ta nắm bắt theo cách thường, v.v., trong khi nó có bản chất vô thường, v.v., và dường như đến cùng với chính tâm ấy, nên cần được thấy là tương tự như ảo thuật.
Vuttañca –
And it is said:
Và đã được nói rằng –
Upamābhedato ca pana gilānasālūpamo rūpupādānakkhandho, gelaññūpamo vedanupādānakkhandho, gelaññasamuṭṭhānūpamo saññupādānakkhandho, asappāyasevanūpamo saṅkhārupādānakkhandho, gilānūpamo viññāṇupādānakkhandho.
And by way of the distinction of similes, the Aggregate of Clinging to Form is likened to a sick person's dwelling; the Aggregate of Clinging to Feeling is likened to sickness; the Aggregate of Clinging to Perception is likened to the origin of sickness; the Aggregate of Clinging to Mental Formations is likened to consuming unsuitable things; the Aggregate of Clinging to Consciousness is likened to a sick person.
Và về sự phân biệt ví dụ, sắc thủ uẩn ví như phòng bệnh, thọ thủ uẩn ví như bệnh, tưởng thủ uẩn ví như nguyên nhân phát sinh bệnh, hành thủ uẩn ví như việc sử dụng những thứ không thích hợp, thức thủ uẩn ví như người bệnh.
Apica cārakakāraṇaaparādhakāraṇakārakaaparādhikūpamā ete bhājanabhojanabyañjanaparivesakabhuñjakūpamā cāti ayamettha upamābhedo.
Furthermore, these are likened to the cause of imprisonment, the cause of an offense, the perpetrator, and the offender, and likened to the dish, the food, the side dish, the server, and the eater; this is the distinction of similes here.
Ngoài ra, chúng còn được ví như nhà tù, nguyên nhân phạm tội, người gây ra và người phạm tội; và được ví như vật chứa, thức ăn, món ăn phụ, người phục vụ và người ăn. Đây là sự phân biệt ví dụ ở đây.
Evaṃ pāḷimuttakavinicchayanayo ñeyyo.
Thus, the method of determination outside the Pali Canon should be understood.
Như vậy, cần biết phương pháp phân tích ngoài Pāḷi.
Āyatanavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – dvādasāyatanānīti ettha āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanāni.
Now, in the matrix of the Analysis of Sense Bases, concerning the meaning, in "the twelve sense bases," they are called sense bases due to their nature as bases, due to expanding the bases, and due to leading to a lengthened existence.
Trong mātikā của Phân Tích Xứ, trước hết về mặt ý nghĩa – trong câu “mười hai xứ”, do có sự phát sinh, do làm cho phát triển, và do dẫn đến sự kéo dài, nên gọi là “xứ” (āyatanāni).
Cakkhurūpādīsu hi taṃtaṃdvārārammaṇā cittacetasikā dhammā sena sena anubhavanādinā kiccena āyatanti upaṭṭhahanti ghaṭenti vāyamanti, te ca pana āyabhūte dhamme etāni tanonti vitthārenti, idañca atīva āyataṃ saṃsāradukkhaṃ nayanteva, pavattayantīti vuttaṃ hoti, tasmā ‘‘āyatanānī’’ti vuccanti.
For, regarding the eye, visible forms, and so on, the consciousnesses and mental factors, which are phenomena, exert themselves, establish themselves, strive, or exert effort in their respective functions of experiencing through their respective doors and objects; and these expand the phenomena that are bases; and it is said that they lead to, or cause to occur, this exceedingly long suffering of saṃsāra. Therefore, they are called "sense bases."
Thật vậy, trong nhãn, sắc, v.v., các pháp tâm và tâm sở, thông qua các cửa và đối tượng tương ứng, phát sinh (āyanti) tức là hiện khởi, nỗ lực, hay cố gắng bằng phận sự riêng của chúng là cảm nhận, v.v.; và những xứ này làm cho các pháp là nguồn phát sinh ấy được phát triển (tanonti) tức là mở rộng; và chúng dẫn đến (nayanteva) tức là làm cho diễn tiến khổ luân hồi vô cùng kéo dài này. Vì vậy, chúng được gọi là “xứ”.
Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjābhidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhena ca sāsane, loke ca ‘‘āyatana’’nti vuccanti.
Furthermore, in the Dispensation and in the world, they are called "sense bases" in the sense of a dwelling place, a mine, a place of convergence, a place of origin, and a cause.
Hơn nữa, trong giáo pháp và trong đời, chúng được gọi là “xứ” với ý nghĩa là nơi ở, là nguồn gốc, là nơi hội tụ, là nơi phát sinh, và là nguyên nhân.
Cakkhuādīsu hi te te cittacetasikā dhammā tadāyattavuttitāya nivasanti, tesu ca ākarabhūtesu ākiṇṇā vatthārammaṇavasena ca samosaranti, cakkhādayova nesaṃ sañjātideso, kāraṇañca, tasmā nivāsaṭṭhānādinā atthena cakkhādīni āyatanānīti veditabbāni.
For, in the eye, etc., those respective consciousnesses and mental factors dwell due to their dependence on these; and in these, which are like mines, they are abundant and converge by way of object and basis; and the eye, etc., are their place of origin and cause. Therefore, the eye, etc., should be understood as sense bases in the sense of a dwelling place, and so on.
Thật vậy, trong nhãn, v.v., các pháp tâm và tâm sở ấy cư ngụ do sự tồn tại của chúng phụ thuộc vào đó; và trong những xứ ấy là nguồn gốc, chúng hội tụ đông đảo về phương diện vật và đối tượng; chính nhãn, v.v., là nơi phát sinh của chúng, và cũng là nguyên nhân. Do đó, cần biết rằng nhãn, v.v., là xứ theo ý nghĩa là nơi ở, v.v.
Cakkhāyatanantiādīsu cakkhatīti cakkhu, rūpaṃ assādeti, vibhāveti cāti attho.
In " eye sense base" and so on, that which sees is the eye; the meaning is that it tastes or distinguishes visible forms.
Trong các từ “nhãn xứ”, v.v., thấy là “nhãn” (cakkhu), nghĩa là nó thưởng thức, làm hiển lộ sắc.
Rūpayatīti rūpaṃ.
That which forms is form.
Làm cho hiện rõ là “sắc” (rūpaṃ).
Vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti attho.
The meaning is that by undergoing a change in appearance, it reveals its captivating nature.
Nghĩa là, khi trải qua sự biến đổi màu sắc, nó biểu lộ trạng thái đã đi vào tâm.
Suṇātīti sotaṃ.
That which hears is the ear.
Nghe là “nhĩ” (sotaṃ).
Sappatīti saddo, udāharīyatīti attho.
That which spreads is sound; the meaning is that it is uttered.
Di chuyển là “thanh” (saddo), nghĩa là được phát ra.
Ghāyatīti ghānaṃ.
That which smells is the nose.
Ngửi là “tỷ” (ghānaṃ).
Gandhayatīti gandho, attano vatthuṃ sūcayatīti attho.
That which makes a scent is smell; the meaning is that it indicates its own substance.
Làm cho biết mùi là “hương” (gandho), nghĩa là nó chỉ ra vật của nó.
Jīvitaṃ avhāyatīti jivhā.
That which calls for life is the tongue.
Gọi mời sự sống là “thiệt” (jivhā).
Rasanti taṃ sattāti raso, assādentīti attho.
That which beings taste is taste; the meaning is that they savor it.
Chúng sinh nếm nó là “vị” (raso), nghĩa là chúng thưởng thức.
Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti kāyo, uppattideso.
That which is the base of defiled phenomena is the body; the place of origin.
Là nơi phát sinh của các pháp hữu lậu đáng chê trách là “thân” (kāyo), là nơi sinh khởi.
Phusīyatīti phoṭṭhabbaṃ.
That which is touched is tangible.
Được xúc chạm là “xúc” (phoṭṭhabbaṃ).
Manatīti mano.
That which minds is the mind.
Biết là “ý” (mano).
Attano lakkhaṇaṃ dhārentīti dhammā.
Those which bear their own characteristics are phenomena.
Mang giữ đặc tính riêng của mình là “pháp” (dhammā).
Cakkhu ca taṃ yathāvuttenatthena āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ…pe… dhammā ca te āyatanañcāti dhammāyatananti ayaṃ tāvettha padattho.
The eye, and that which is a sense base in the aforementioned sense, is the eye sense base...pe... and phenomena, and those which are a sense base, is the phenomena sense base; this is the etymology here.
Vừa là nhãn, vừa là xứ theo ý nghĩa đã nói, nên là “nhãn xứ”... cho đến... vừa là các pháp, vừa là xứ, nên là “pháp xứ”. Đây là ý nghĩa của các từ ở đây.
Dhammabhedato panettha sabbampi viññāṇaṃ manāyatanaṃ nāma.
By way of the distinction of phenomena here, all consciousness is called the mind sense base.
Về sự phân biệt pháp, ở đây tất cả thức được gọi là ý xứ.
Cetasikasukhumarūpanibbānāni dhammāyatanaṃ nāma.
Mental factors, subtle material forms, and Nibbāna are called the phenomena sense base.
Tâm sở, sắc tế, và Nibbāna được gọi là pháp xứ.
Sesāni suviññeyyāni.
The rest are easily understood.
Các xứ còn lại thì dễ hiểu.
Imesu ca āyatanesu atītādibhedabhinnā, kālavinimuttā ca lokiyalokuttarā sabbe nāmarūpadhammā, paññattiyo ca saṅgahitāti veditabbā.
And it should be understood that in these sense bases, all phenomena, both mundane and supramundane, differentiated into past, etc., and independent of time, along with concepts, are included.
Cần biết rằng trong các xứ này, tất cả các pháp danh và sắc thuộc thế gian và siêu thế, được phân chia theo quá khứ, v.v., và vượt ngoài thời gian, cùng các chế định đều được bao gồm.
‘‘Jāti dvīhi khandhehi ekenāyatanena ekāya dhātuyā saṅgahitā’’tiādivacanato (dhātu. 71) hi rūpārūpalakkhaṇānaṃ jātijarābhaṅgānaṃ saṅkhārakkhandhadhammāyatanadhammadhātūsu saṅgahitattā itarāsampi paññattīnaṃ yathārahaṃ tattha saṅgahitabhāvo veditabboti ayamettha dhammabhedo.
For, from statements such as "Birth is included in two aggregates, one sense base, and one element" (vibha. 71), since birth, aging, and dissolution, which are characteristics of form and non-form, are included in the saṅkhāra aggregate, phenomena sense base, and phenomena element, the inclusion of other concepts in their respective places should also be understood; this is the distinction of phenomena here.
Thật vậy, từ câu nói như “sanh được bao gồm bởi hai uẩn, một xứ, một giới”, do sanh, già, hoại là các đặc tính của sắc và phi sắc được bao gồm trong hành uẩn, pháp xứ và pháp giới, nên cần biết rằng các chế định khác cũng được bao gồm trong đó một cách thích hợp. Đây là sự phân biệt pháp ở đây.
Abhidhammabhājanīye pana pasādavisayāyatanāni tāva ‘‘tattha katamaṃ cakkhāyatanaṃ?
In the Abhidhamma division, the sense bases of sensitivity and object are first analyzed according to the method stated in the Section on Form (dha. sa. 597) thus: "What is the eye sense base here?
Còn trong Abhidhammabhājanīya, các xứ sắc thần kinh và xứ đối tượng trước hết được phân tích theo phương pháp đã nói trong chương Sắc như sau: “Trong đó, nhãn xứ là gì?
Yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’’tiādinā (vibha. 156) rūpakaṇḍe (dha. sa. 597) vuttanayena vibhattāni.
That eye which is the sensitivity derived from the four great primaries," and so on (vibha. 156).
Nhãn nào là sắc trong suốt do bốn đại chủng tạo thành”, v.v.
Manāyatanaṃ pana ekavidhato paṭṭhāya yāvadasavidhā vedanākkhandhe vuttanayena vibhattaṃ.
The mind sense base, however, is analyzed according to the method stated in the Aggregate of Feeling, from being onefold up to tenfold.
Còn ý xứ được phân tích theo phương pháp đã nói trong thọ uẩn, bắt đầu từ một loại cho đến mười loại.
Dhammāyatanaṃ pana ‘‘tattha katamaṃ dhammāyatanaṃ?
The phenomena sense base, however, is analyzed by first enumerating "What is the phenomena sense base here?
Còn pháp xứ, sau khi nêu lên: “Trong đó, pháp xứ là gì?
Vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho, yañca rūpaṃ anidassanaappaṭighaṃ dhammāyatanapariyāpannaṃ asaṅkhatā ca dhātū’’ti (vibha. 167) uddisitvā ‘‘tattha katamo vedanākkhandho’’tiādinā (vibha. 167) vedanākkhandhādīsu vuttanayena vibhattaṃ.
The Aggregate of Feeling, the Aggregate of Perception, the Aggregate of Mental Formations, and that form which is invisible and non-impinging, included in the phenomena sense base, and the unconditioned element" (vibha. 167), then by "What is the Aggregate of Feeling here?" and so on (vibha. 167), according to the method stated for the Aggregate of Feeling, etc.
Thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn, và sắc nào vô kiến vô đối đãi thuộc về pháp xứ, và giới vô vi”, đã được phân tích theo phương pháp đã nói trong thọ uẩn, v.v., bắt đầu bằng câu “Trong đó, thọ uẩn là gì?”.
Sukhumarūpanibbānāni rūpakaṇḍe vuttanayānevāti ayaṃ abhidhammabhājanīyanayo.
Subtle material forms and Nibbāna are according to the methods stated in the Section on Form; this is the Abhidhamma division method.
Sắc tế và Nibbāna cũng theo phương pháp đã nói trong chương Sắc. Đây là phương pháp của Abhidhammabhājanīya.
Pañhāpucchakanayaṃ pana ito paraṃ vitthārato adassetvā tikadukānaṃ ādiantehi ceva visesatthadīpakehi ca tikadukehi yojetvā dassayissāma, sesehipi tikadukehi yojanānayo khandhe vuttanayena sakkā ñātunti.
Now, the method of questioning will be shown here by connecting the triads and dyads from their beginning and end, and by triads and dyads that illustrate special meanings, without elaborating it further; the method of connection with the remaining triads and dyads can be known according to the method stated in the aggregates.
Còn phương pháp vấn đáp, từ đây về sau, chúng tôi sẽ không trình bày chi tiết mà sẽ trình bày bằng cách kết hợp với các bộ ba và bộ đôi ở đầu và cuối, cùng với các bộ ba và bộ đôi làm sáng tỏ ý nghĩa đặc biệt, vì phương pháp kết hợp với các bộ ba và bộ đôi còn lại có thể được biết theo cách đã nói trong phần uẩn.
Kathaṃ dvādasannaṃ āyatanānaṃ kati kusalā…pe… kati araṇāti?
How many of the twelve sense bases are wholesome...pe... how many are free from defilements?
Như thế nào? Trong mười hai xứ, bao nhiêu là thiện... cho đến... bao nhiêu là vô sân?
Dasāyatanā abyākatā, dvāyatanā siyā kusalā, siyā akusalā, siyā abyākatā.
Ten sense bases are indeterminate; two sense bases may be wholesome, may be unwholesome, may be indeterminate.
Mười xứ là vô ký, hai xứ có khi là thiện, có khi là bất thiện, có khi là vô ký.
Vedanāttike dasāyatanāni na vattabbāni, manāyatanaṃ tidhāpi, dhammāyatanaṃ tidhā na vattabbañca…pe… rūpāyatanaṃ sanidassanasappaṭighaṃ, navāyatanāni anidassanasappaṭighāni, manāyatanadhammāyatanāni anidassanaappaṭighāni, ekādasāyatanāni na hetū, dhammāyatanaṃ siyā hetu, siyā na hetu…pe… ekādasāyatanāni sappaccayāni, dhammāyatanaṃ siyā sappaccayaṃ, siyā appaccayaṃ…pe… dasāyatanāni rūpaṃ, manāyatanaṃ arūpaṃ, dhammāyatanaṃ dvidhāpi…pe… dasāyatanāni araṇāni, dvāyatanāni siyā saraṇāni, siyā araṇānīti ayaṃ pañhāpucchakanayo.
In the triad of feeling, ten sense bases are not to be spoken of; the mind sense base is threefold; the phenomena sense base is not to be spoken of in all three ways...pe... the visible form sense base is visible and impinging; nine sense bases are invisible and impinging; the mind sense base and phenomena sense base are invisible and non-impinging; eleven sense bases are not roots; the phenomena sense base may be a root, may not be a root...pe... eleven sense bases are conditioned; the phenomena sense base may be conditioned, may be unconditioned...pe... ten sense bases are form; the mind sense base is non-form; the phenomena sense base is both ways...pe... ten sense bases are free from defilements; two sense bases may be with defilements, may be free from defilements; this is the method of questioning.
Trong bộ ba về thọ, mười xứ không thể nói được, ý xứ có cả ba, pháp xứ có cả ba và không thể nói được... cho đến... sắc xứ là hữu kiến hữu đối đãi, chín xứ là vô kiến hữu đối đãi, ý xứ và pháp xứ là vô kiến vô đối đãi, mười một xứ không phải là nhân, pháp xứ có khi là nhân, có khi không phải là nhân... cho đến... mười một xứ là hữu duyên, pháp xứ có khi là hữu duyên, có khi là vô duyên... cho đến... mười xứ là sắc, ý xứ là phi sắc, pháp xứ có cả hai... cho đến... mười xứ là vô sân, hai xứ có khi là hữu sân, có khi là vô sân. Đây là phương pháp vấn đáp.
Tattha kamatoti idhāpi desanākkamova yujjati.
Here, by way of order, the order of teaching is also appropriate.
Ở đây, kamato (theo thứ tự) cũng nên được hiểu là thứ tự thuyết giảng.
Ajjhattikesu hi āyatanesu sanidassanasappaṭighavisayattā cakkhāyatanaṃ pākaṭanti paṭhamaṃ desitaṃ, tato anidassanasappaṭighavisayāni sotāyatanādīni.
For, among the internal sense bases, the eye sense base is clearly visible and impinging, so it is taught first; then come the ear sense base, etc., which are invisible and impinging.
Bởi vì trong các nội xứ, nhãn xứ do là đối tượng có thể thấy và có đối ngại nên rõ ràng, vì vậy được thuyết giảng trước tiên, sau đó là các xứ như nhĩ xứ v.v. là những đối tượng không thể thấy và có đối ngại.
Atha vā dassanānuttariyasavanānuttariyahetubhāvato bahūpakārattā cakkhusotāyatanāni paṭhamaṃ desitāni, tato ghānāyatanādīni tīṇi, pañcannampi pana gocaravisayattā ante manāyatanaṃ, cakkhāyatanādīnaṃ gocarattā tesaṃ anantaraṃ rūpāyatanādīni.
Alternatively, because they are causes of the supremacy of sight and the supremacy of hearing, and are highly beneficial, the eye and ear sense bases are taught first; then the nose sense base, etc., three of them; but the mind sense base is last because it is the domain of all five; and immediately after them, the visible form sense base, etc., because they are the objects of the eye sense base, etc.
Hoặc là, do là nhân cho sự vô thượng về thấy và sự vô thượng về nghe, và vì có nhiều lợi ích, nên nhãn xứ và nhĩ xứ được thuyết giảng trước tiên, sau đó là ba xứ như tị xứ v.v. Còn ý xứ, do là đối tượng của cả năm xứ kia, nên được thuyết ở cuối. Các xứ như sắc xứ v.v. được thuyết ngay sau các xứ như nhãn xứ v.v. vì chúng là đối tượng của các xứ ấy.
Apica viññāṇuppattikāraṇavavatthānatopi ayametesaṃ kamo veditabbo.
Furthermore, their order should be understood from the differentiation of the causes of the arising of consciousness.
Hơn nữa, thứ tự này của chúng cũng cần được biết từ sự phân định nguyên nhân phát sinh của thức.
Vuttaṃ hetaṃ ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ…pe… manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇa’’nti (ma. ni. 3.421; saṃ. ni. 4.60, 113; mahāni. 107) ayaṃ tāvettha kamo.
It is said: "Dependent on the eye and forms, eye-consciousness arises...pe... Dependent on the mind and mental objects, mind-consciousness arises." This is the order here.
Vì đã được nói rằng: “Do duyên con mắt và các sắc mà nhãn thức khởi sanh… cho đến… do duyên ý và các pháp mà ý thức khởi sanh”. Đây là thứ tự ở đây.
Tāvattatoti tāvabhāvato.
By being so many means by existing as that many.
Tāvattato có nghĩa là do mức độ ấy.
Idaṃ vuttaṃ hoti – cakkhādayopi hi dhammā eva, evaṃ sati dhammāyatanamicceva avatvā kasmā dvādasāyatanāni vuttānīti ce?
This is what is meant: The eye and so on are also phenomena; if this is the case, why are twelve bases taught, instead of simply saying "the base of phenomena"?
Điều này được nói như sau: Mắt v.v. cũng chính là các pháp, nếu vậy, tại sao lại nói mười hai xứ mà không chỉ nói là pháp xứ? Nếu có câu hỏi như vậy, thì câu trả lời là:
Chaviññāṇakāyuppattiyā dvārārammaṇavavatthānato ayametesaṃ bhedo hotīti dvādasa vuttāni.
It is because the distinction of these arises from the establishment of doors and objects for the arising of the six consciousness-groups that twelve are taught.
Do sự phân định về môn và cảnh cho sự phát sinh của sáu thân thức, nên có sự phân biệt này giữa chúng, vì vậy mười hai xứ được nói đến.
Cakkhuviññāṇavīthipariyāpannassa hi viññāṇakāyassa cakkhāyatanameva uppattidvāraṃ, rūpāyatanamevārammaṇaṃ.
Indeed, for the consciousness-group pertaining to the eye-consciousness process, the eye-base is the door of origination, and the form-base is the object.
Thật vậy, đối với thân thức thuộc lộ trình nhãn thức, nhãn xứ chính là môn phát sinh, và sắc xứ chính là cảnh.
Tathā itarāni itaresaṃ.
Similarly, the others for the others.
Tương tự như vậy đối với các xứ khác và các thân thức khác.
Chaṭṭhassa pana bhavaṅgamanasaṅkhāto manāyatanekadesova uppattidvāraṃ, asādhāraṇañca dhammāyatanaṃ ārammaṇanti.
For the sixth, however, a portion of the mind-base, consisting of the bhavanga-mind, is the door of origination, and the unshared phenomenon-base is the object.
Còn đối với thân thức thứ sáu, một phần của ý xứ được gọi là tâm bhavaṅga chính là môn phát sinh, và pháp xứ không chung với các xứ khác là cảnh.
Iti channaṃ viññāṇakāyānaṃ uppattidvārārammaṇavavatthānato dvādasa vuttānīti ayamettha tāvattatā.
Thus, twelve are taught due to the establishment of doors and objects for the arising of the six consciousness-groups—this is the 'being so many' here.
Như vậy, do sự phân định về môn và cảnh phát sinh cho sáu thân thức, mười hai xứ được nói đến. Đây là mức độ ở đây.
Daṭṭhabbabhedatoti ettha pana sabbāni cetāni āyatanāni anāgamanato, aniggamanato ca daṭṭhabbāni.
By distinction in what is to be seen—here, all these bases should be seen as not coming and not going.
Daṭṭhabbabhedato (từ sự phân biệt về cách thấy). Ở đây, tất cả các xứ này cần được thấy là không đến và không đi.
Na hi tāni pubbe udayā kutoci āgacchanti, napi uddhaṃ vayā kuhiñci gacchanti, atha kho pubbe udayā appaṭiladdhasabhāvāni uddhaṃ vayā paribhinnasabhāvāni, pubbantāparantavemajjhe paccayāyattavuttitāya avasāni pavattanti, tasmā anāgamanato, aniggamanato ca daṭṭhabbāni.
For they do not come from anywhere before their arising, nor do they go anywhere after their dissolution; rather, before their arising they are without an attained nature, and after their dissolution they are of a disintegrated nature, and between the former and latter ends, they continue dependent on conditions without a master; therefore, they should be seen as not coming and not going.
Thật vậy, trước khi sinh khởi, chúng không từ đâu đến, và sau khi diệt, chúng cũng không đi về đâu. Mà là, trước khi sinh khởi, chúng chưa có tự tánh; sau khi diệt, tự tánh của chúng đã tan rã; trong khoảng giữa quá khứ và vị lai, chúng vận hành một cách bất lực do tùy thuộc vào các duyên. Vì vậy, chúng cần được thấy là không đến và không đi.
Tathā nirīhato, abyāpārato ca.
Similarly, they are to be seen as being without craving and without exertion.
Tương tự, cần thấy là không có ý muốn, không có sự tác động.
Na hi cakkhurūpādīnaṃ evaṃ hoti ‘‘aho vata amhākaṃ sāmaggiyaṃ viññāṇaṃ nāma uppajjeyyā’’ti, na ca tāni viññāṇuppādanatthaṃ dvārabhāvena, vatthubhāvena, ārammaṇabhāvena vā byāpāramāpajjanti, atha kho dhammatāvesā yaṃ cakkhurūpādisāmaggiyaṃ cakkhuviññāṇādīni sambhavanti, tasmā nirīhato, abyāpārato ca daṭṭhabbāni.
Indeed, it does not occur to the eye, visible forms, etc., "Oh, if only consciousness would arise in our combination!" Nor do they exert themselves for the production of consciousness, whether as a door, a base, or an object. But rather, it is due to the nature of things (dhammatā) that eye-consciousness, etc., arise in the combination of eye, visible forms, etc. Therefore, they are to be seen as being without craving and without exertion.
Thật vậy, mắt và sắc v.v. không có ý nghĩ rằng: “Ôi, mong sao khi chúng ta hợp lại, một thứ gọi là thức sẽ phát sinh!”. Chúng cũng không tác động để làm phát sinh thức với vai trò là môn, là vật, hay là cảnh. Mà là, do bản chất của các pháp, khi mắt và sắc v.v. hợp lại, nhãn thức v.v. phát sinh. Vì vậy, chúng cần được thấy là không có ý muốn, không có sự tác động.
Apica ajjhattikāni suñño gāmo viya daṭṭhabbāni dhuvasubhasukhattabhāvavirahitattā, bāhirāni gāmaghātakacorā viya.
Moreover, the internal ones are to be seen like a deserted village, due to being devoid of permanence, beauty, and happiness; the external ones are like village-destroying robbers.
Hơn nữa, các nội xứ cần được thấy như một ngôi làng trống rỗng, vì chúng không có các tánh thường, lạc, ngã, tịnh; các ngoại xứ thì như những tên cướp phá làng.
Tathā ajjhattikāni chapāṇakā viya daṭṭhabbāni, bāhirāni tesaṃ gocarā viyāti ayamettha daṭṭhabbabhedo.
Similarly, the internal ones are to be seen like six creatures, and the external ones like their pastures. This is the distinction to be seen here.
Tương tự, các nội xứ cần được thấy như sáu loài sinh vật, các ngoại xứ như đối tượng của chúng. Đây là sự phân biệt về cách thấy ở đây.
Evaṃ pāḷimuttanayenettha viññātabbo vinicchayo.
Thus, the determination (vinicchaya) here should be understood according to the method apart from the Pāḷi text.
Như vậy, sự phân tích ở đây cần được hiểu theo phương pháp ngoài Pāḷi.
Dhātuvibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – aṭṭhārasa dhātuyoti ettha vidahati, dhīyate, vidhānaṃ, vidhīyate etāya, ettha vā dhīyatīti dhātu.
Now, in the Mātikā of the Analysis of Dhātus, in the phrase " eighteen dhātus," in terms of meaning (attha): that which establishes, that which is established, establishing, that by which it is established, or that in which it is established, is called dhātu.
Trong đề mục Phân Tích Giới, trước hết về ý nghĩa: trong câu mười tám giới, dhātu (giới) có nghĩa là cái tạo ra, cái được mang giữ, sự tạo ra, hoặc cái mà nhờ đó hay trong đó nó được tạo ra hoặc mang giữ.
Lokiyā hi dhātuyo kāraṇabhāvena vavatthitā.
Indeed, worldly dhātus are established in the sense of a cause.
Thật vậy, các giới thuộc thế gian được xác định là nguyên nhân.
Anekappakāraṃ saṃsāradukkhaṃ vidahanti nipphādenti, sattehi ca dhīyante dhārīyanti, dukkhavidhānamattameva cetā, etāhi ca kāraṇabhūtāhi saṃsāradukkhaṃ sattehi anuvidhīyati, yathāvihitañca dukkhaṃ etāsveva dhīyati ṭhapīyatīti etehi atthehi yathāsambhavaṃ ‘‘dhātuyo’’ti vuccanti.
They establish, or produce, various kinds of suffering in Saṃsāra, and they are borne or sustained by beings. These are merely producers of suffering. And by these causal elements, the suffering of Saṃsāra is experienced by beings. And the suffering that has been established is deposited or placed within these themselves. Thus, by these meanings, they are called "dhātus" as appropriate.
Chúng tạo ra, sản sinh ra vô số loại khổ đau trong luân hồi, và được các chúng sinh mang giữ, gánh chịu; chúng chỉ là sự tạo ra khổ đau. Và do những giới này là nguyên nhân, khổ đau trong luân hồi được các chúng sinh gánh chịu theo đó. Và nỗi khổ đã được tạo ra như thế nào thì được đặt để, chứa đựng trong chính những giới này. Do những ý nghĩa này, chúng được gọi là “giới” tùy theo trường hợp.
Yathā vā sarīrasaṅkhātassa samudāyassa avayavabhūtesu rasasoṇitādīsu aññamaññaṃ visabhāgalakkhaṇaparicchinnesu dhātusamaññā, evametesupi pañcakkhandhasaṅkhātassa attabhāvassa cakkhādīsu dhātusamaññā veditabbā.
Or, just as the term dhātu applies to constituents like essence (rasa) and blood (soṇita), which are parts of the aggregate called the body, and are distinguished by their mutually dissimilar characteristics; so too, the term dhātu should be understood to apply to the eye, etc., which are parts of the existence called the five aggregates.
Hoặc, cũng như danh từ “giới” được dùng cho máu, huyết tương v.v., là những thành phần của một tập hợp được gọi là thân thể, được phân biệt bởi các đặc tính khác nhau; cũng vậy, danh từ “giới” cần được hiểu cho mắt v.v., là những thành phần của thân mạng được gọi là năm uẩn.
Lokiyalokuttarasādhāraṇatthavasena pana attano sabhāvaṃ dhārentīti dhātuyo.
Moreover, in the sense of a meaning common to both worldly and supramundane, they are called dhātus because they sustain their own nature (sabhāva).
Còn theo ý nghĩa chung cho cả thế gian và siêu thế, chúng được gọi là giới vì chúng mang giữ tự tánh của mình.
Nijjīvamattānametaṃ adhivacanaṃ, tasmā yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ dhātu cāti cakkhudhātu.
This is a designation for what is soulless (nijjīva) and merely existent (atta). Therefore, by the meaning stated, the eye is also that element (dhātu), so it is cakkhudhātu (eye-element).
Đây là tên gọi cho cái chỉ là vô ngã. Do đó, theo ý nghĩa đã nói, cái vừa là mắt vừa là giới, nên gọi là nhãn giới.
Evaṃ sesesupīti ayaṃ tāvettha padattho.
Similarly, in the remaining cases. This is the meaning of the terms here.
Tương tự đối với các giới còn lại. Đây là ý nghĩa của từ ở đây.
Vibhaṅganayato panettha suttantabhājanīye tāva – ‘‘pathavīdhātu āpo tejo vāyo ākāsaviññāṇadhātū’’ti cha dhātuyo uddisitvā ādito pañca ajjhattikabāhiravasena, pacchimā ca cha viññāṇavasena vibhattā, aparāpi ‘‘sukhadhātu dukkhasomanassadomanassupekkhāavijjādhātū’’ti cha dhātuyo uddisitvā tathā tathā vibhattā, puna aparāpi ‘‘kāmadhātu byāpādavihiṃsānekkhammaabyāpādaavihiṃsādhātū’’ti cha dhātuyo uddisitvā, evaṃ tīhi chakkehi paccekaṃ tebhūmakā aṭṭhārasa dhātuyo sarūpato, lakkhaṇāhārato, nissayavisayapayogavinābhāvādito ca vuttāti veditabbāti ayaṃ suttantabhājanīyanayo.
Now, in terms of method of analysis (vibhaṅganaya), in the Suttanta-bhājanīya first, six dhātus—"earth-element, water-element, fire-element, wind-element, space-element, consciousness-element"—are enumerated. The first five are analyzed in terms of internal and external, and the last is analyzed in terms of six types of consciousness. Again, another six dhātus—"element of happiness, element of suffering, element of mental pleasure, element of mental pain, element of equanimity, element of ignorance"—are enumerated and analyzed in various ways. Furthermore, another six dhātus—"element of sensuality, element of ill-will, element of harmfulness, element of renunciation, element of non-ill-will, element of non-harmfulness"—are enumerated. Thus, by these three sets of six, the eighteen dhātus, belonging to the three planes of existence, are described individually in terms of their nature, characteristics, nutriment, dependence, sphere, application, and non-separation. This is the Suttanta-bhājanīya method.
Về phương pháp phân tích, trước hết trong phần phân tích theo Kinh Tạng: sau khi nêu lên sáu giới là “địa giới, thủy giới, hỏa giới, phong giới, không giới, thức giới”, năm giới đầu được phân tích theo phương diện nội và ngoại, và giới cuối cùng được phân tích theo phương diện sáu thức. Một bộ sáu giới khác cũng được nêu lên là “lạc giới, khổ giới, hỷ giới, ưu giới, xả giới, vô minh giới” và được phân tích theo cách tương tự. Lại một bộ sáu giới khác nữa được nêu lên là “dục giới, sân giới, hại giới, ly dục giới, vô sân giới, vô hại giới”. Như vậy, với ba bộ sáu giới này, mười tám giới thuộc ba cõi được nói đến theo từng loại về tự thể, về phương diện đặc tính, về phương diện nhân, đối tượng, sự ứng dụng, sự không tách rời v.v. cần được biết như vậy. Đây là phương pháp phân tích theo Kinh Tạng.
Evaṃ vibhattā.
Thus they are analyzed.
Như vậy là đã được phân tích.
Tattha sabbadhammesu vā pana paṭhamasamannāhāroti ettha pañcaviññāṇavisayesu sabbadhammesūti evaṃ attho gahetabbo.
Here, in " or, in all phenomena, as the first apprehending," the meaning should be taken as "in all phenomena that are objects of the five sense-consciousnesses."
Ở đây, trong câu hoặc là sự xem xét đầu tiên đối với tất cả các pháp, nên hiểu ý nghĩa là “đối với tất cả các pháp là đối tượng của năm thức”.
Manodhātuyāpi uppajjitvā niruddhasamanantarāti ettha pana pi-kāro sampiṇḍanattho, tasmā manodhātuyāpi santīraṇavoṭṭhabbanādimanoviññāṇadhātuyāpīti evamattho gahetabbo.
Here, in " and immediately after the mind-element has arisen and ceased," the particle " pi" (also) has the meaning of inclusion. Therefore, the meaning should be taken as "also after the mind-element (manodhātu), such as investigating consciousness (santīraṇa) and determining consciousness (voṭṭhabbana), and also after the mind-consciousness element (manoviññāṇadhātu)."
Còn ở đây, trong câu ngay sau khi ý giới đã sanh lên rồi diệt, từ pi có nghĩa là tổng hợp, do đó nên hiểu ý nghĩa là “cả ý giới và cả ý thức giới như thẩm tấn, đoán định v.v...”
Manañca paṭiccātiādīsu manodvāre bhavaṅgamanañceva catubhūmakadhammārammaṇañca paṭicca sahāvajjanakajavanaṃ nibbattatīti attho.
In " depending on the mind" and so forth, the meaning is that the adverting consciousness (āvajjana) and the impulsion consciousness (javana) arise, depending on the bhavanga-mind at the mind-door and also on the object of phenomena belonging to the four planes of existence.
Trong câu do duyên ý v.v..., ý nghĩa là: ở ý môn, do duyên ý hữu phần và đối tượng là pháp bốn cõi, (ý thức giới) cùng với hướng môn và tốc hành tâm sanh khởi.
Ayaṃ abhidhammabhājanīyanayo.
This is the Abhidhamma-bhājanīya method.
Đây là phương pháp phân loại theo Thắng Pháp.
Pañhāpucchakanaye pana aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ kati kusalā…pe… kati araṇāti?
Now, in the Pañhāpucchakanaya (Question-and-Answer method), for the eighteen dhātus, how many are wholesome…etc…. how many are without defilement (araṇa)?
Còn trong phương pháp vấn đáp, trong mười tám giới, có bao nhiêu là thiện… cho đến… có bao nhiêu là vô phiền?
Soḷasa dhātuyo abyākatā, dve dhātuyo tidhāpi honti…pe… dasa dhātuyo nevavipākanavipākadhammadhammā, pañca dhātuyo vipākā, manodhātu siyā vipākā, siyā nevavipākanavipākadhammadhammā, dve dhātuyo tidhāpi honti.
Sixteen elements are indeterminate, two elements are threefold… The ten elements are neither result nor productive of results. Five elements are results. The mind element (manodhātu) is sometimes a result, sometimes neither a result nor productive of results. Two elements are threefold.
Mười sáu giới là vô ký, hai giới có thể thuộc cả ba loại… cho đến… mười giới là pháp không phải quả cũng không phải pháp sanh quả, năm giới là quả, ý giới có khi là quả, có khi là pháp không phải quả cũng không phải pháp sanh quả, hai giới có thể thuộc cả ba loại.
Dasa dhātuyo upādinnupādāniyā, saddadhātuyo anupādinnupādāniyā, pañca dhātuyo siyā upādinnupādāniyā, siyā anupādinnupādāniyā, dve dhātuyo tidhāpi…pe… dasa dhātuyo siyā uppannā, siyā uppādino, saddadhātu siyā uppannā, siyā anuppannā, siyā na vattabbā uppādinoti, cha dhātuyo tidhāpi.
Ten elements are clung-to and clingable. The sound element (saddadhātu) is un-clung-to and un-clingable. Five elements are sometimes clung-to and clingable, sometimes un-clung-to and un-clingable. Two elements are threefold… Ten elements are sometimes arisen, sometimes arising. The sound element is sometimes arisen, sometimes unarisen, sometimes not to be called arising. Six elements are threefold.
Mười giới là bị thủ và là đối tượng của thủ, bảy giới không bị thủ nhưng là đối tượng của thủ, năm giới có khi bị thủ và là đối tượng của thủ, có khi không bị thủ nhưng là đối tượng của thủ, hai giới có thể thuộc cả ba loại… cho đến… mười giới có khi đã sanh, có khi sẽ sanh, bảy giới có khi đã sanh, có khi chưa sanh, có khi không thể nói là sẽ sanh, sáu giới có thể thuộc cả ba loại.
Dhammadhātu tidhāva…pe… rūpadhātu sanidassanasappaṭighā, nava dhātuyo anidassanasappaṭighā, aṭṭha dhātuyo anidassanaappaṭighā.
The dhamma element (dhammadhātu) is only threefold… The form element (rūpadhātu) is cognizable by eye and with impact. Nine elements are uncognizable by eye but with impact. Eight elements are uncognizable by eye and without impact.
Pháp giới chỉ có ba loại… cho đến… sắc giới có thể thấy và có đối ngại, chín giới không thể thấy và có đối ngại, tám giới không thể thấy và không có đối ngại.
Sattarasa dhātuyo na hetū, dhammadhātu dvidhāva…pe… soḷasa dhātuyo araṇā, dve dhātuyo dvidhāpīti ayaṃ pañhāpucchakanayo.
Seventeen elements are not roots. The dhamma element is twofold… Sixteen elements are without defilement (araṇā). Two elements are twofold. This is the method of questioning.
Mười bảy giới không phải là nhân, pháp giới có hai loại… cho đến… mười sáu giới là vô phiền, hai giới có hai loại. Đây là phương pháp vấn đáp.
Apica vijānanasabhāve viññāṇe jīvasaññīnaṃ tassā cakkhuviññāṇādibhedena anekataṃ, cakkhurūpādipaccayāyattavuttitāya aniccatañca pakāsetvā tasmiṃ dīgharattānusayitajīvasaññāsamūhananatthañca aṭṭhāraseva vuttā.
Furthermore, they are mentioned as eighteen to illustrate the multiplicity of consciousness (viññāṇa), which has the nature of cognizing, for those who conceive of a soul (jīvasaññī), in terms of eye-consciousness and so forth; and its impermanence, as its occurrence depends on conditions like eye and form; and to utterly demolish the notion of a soul, which has been adhered to for a long time.
Hơn nữa, chỉ có mười tám giới được nói đến nhằm mục đích nhổ bỏ tưởng về tự ngã đã ăn sâu từ lâu trong thức, vốn có bản chất nhận biết, bằng cách chỉ ra rằng thức có nhiều loại như nhãn thức v.v., và nó vô thường do sự tồn tại phụ thuộc vào các duyên như nhãn, sắc v.v.
Kiñca bhiyyo – veneyyajjhāsayavasena ca.
Moreover, it is due to the disposition of those to be trained (veneyyajjhāsayavasena).
Và còn nữa – là do tùy theo căn cơ của chúng sanh cần được giáo hóa.
Veneyyā hi arūpamūḷho rūpamūḷho ubhayamūḷhoti tividhā honti.
Indeed, those to be trained are of three kinds: those deluded about the formless, those deluded about form, and those deluded about both.
Vì chúng sanh cần được giáo hóa có ba loại: người mê lầm về vô sắc, người mê lầm về sắc, và người mê lầm về cả hai.
Tesaṃ tiṇṇampi yathākkamaṃ nātisaṅkhepavitthārato arūpabhedavibhāvinī khandhadesanā, rūpabhedavibhāvinī āyatanadesanā, tadubhayabhedavibhāvinī dhātudesanā sappāyāti veneyyajjhāsayavasena aṭṭhāraseva vuttāti.
For these three, respectively, the teaching of aggregates (khandhadesanā), which clarifies the distinctions of the formless, is appropriate; the teaching of sense bases (āyatanadesanā), which clarifies the distinctions of form; and the teaching of elements (dhātudesanā), which clarifies the distinctions of both, is appropriate, without being too brief or too expansive. Therefore, only eighteen are mentioned according to the disposition of those to be trained.
Đối với cả ba loại này, theo thứ tự, bài thuyết giảng về uẩn phân tích các loại vô sắc, bài thuyết giảng về xứ phân tích các loại sắc, và bài thuyết giảng về giới phân tích cả hai loại ấy, không quá cô đọng cũng không quá chi tiết, là thích hợp. Vì vậy, do tùy theo căn cơ của chúng sanh cần được giáo hóa mà chỉ có mười tám giới được nói đến.
Vuttañca –
And it has been said:
Và đã được nói rằng –
Daṭṭhabbato panetā sabbāpi saṅkhatā dhātuyo pubbantāparantavivittato, dhuvasubhasukhattabhāvasuññato, paccayāyattavuttito ca daṭṭhabbā.
To be seen (daṭṭhabbato), all these conditioned elements should be seen as devoid of past and future, empty of permanence, beauty, happiness, and self, and as arising dependent on conditions.
Còn theo cách quán sát, tất cả các giới hữu vi này nên được quán sát là trống không về quá khứ và vị lai, trống không về bản chất thường, tịnh, lạc, ngã, và có sự tồn tại phụ thuộc vào các duyên.
Visesato panettha bheritalaṃ viya cakkhudhātu daṭṭhabbā, daṇḍo viya rūpadhātu, saddo viya cakkhuviññāṇadhātu.
In particular, the eye element (cakkhudhātu) should be seen like a drum surface, the form element (rūpadhātu) like a drumstick, and the eye-consciousness element (cakkhuviññāṇadhātu) like a sound.
Đặc biệt, ở đây, nhãn giới nên được quán sát như mặt trống, sắc giới như dùi trống, nhãn thức giới như âm thanh.
Tathā tissopi cetā yathākkamaṃ ādāsatalamukhamukhanimittāni viya.
Similarly, these three should be seen, in order, like the surface of a mirror, a face, and its reflection.
Cũng vậy, cả ba giới này theo thứ tự như mặt gương, khuôn mặt và hình ảnh phản chiếu của khuôn mặt.
Tathā tilayantacakkatelāni viya, adharāraṇīuttarāraṇīaggī viya ca daṭṭhabbā.
Likewise, they should be seen like a sesame press, its wheel, and the oil; and like the lower fire-stick, the upper fire-stick, and fire.
Cũng vậy, nên được quán sát như hạt mè, bàn ép và dầu; và như thanh củi dưới, thanh củi trên và lửa.
Esa nayo sotadhātuādīsupi.
This method applies also to the ear element (sotadhātu) and so forth.
Phương pháp này cũng áp dụng cho nhĩ giới v.v.
Manodhātu pana yathāsambhavato cakkhuviññāṇadhātuādīnaṃ purecarānucarā viya daṭṭhabbā.
The mind element (manodhātu), however, should be seen as, where applicable, the forerunner and follower of the eye-consciousness element and so forth.
Còn ý giới, tùy theo trường hợp, nên được quán sát như kẻ đi trước và kẻ theo sau của nhãn thức giới v.v.
Dhammadhātuyaṃ pana vedanā sallasūlamiva, saññā rittamuṭṭhi viya, saṅkhārā visarukkhamiva, sukhumarūpaṃ khuracakkaṃ viya, asaṅkhatā dhātu khemantabhūmi viya ca daṭṭhabbā, manoviññāṇadhātu pana makkaṭo viya, assakhaḷuṅko viya, yatthakāmanipātito vehāsakkhittadaṇḍo viya, raṅganaṭo viya ca daṭṭhabbā.
In the dhamma element (dhammadhātu), feeling (vedanā) should be seen like a dart or a stake, perception (saññā) like an empty fist, volitional formations (saṅkhārā) like a poisonous tree, subtle form (sukumarūpa) like a sharp wheel, and the unconditioned element (asaṅkhatā dhātu) like a place of safety (khemantabhūmi). The mind-consciousness element (manoviññāṇadhātu), however, should be seen like a monkey, like an untamed horse, like a stick thrown into the air, falling anywhere, and like an actor on a stage.
Còn trong pháp giới, thọ nên được quán sát như mũi tên, mũi nhọn; tưởng như nắm tay rỗng; các hành như cây độc; sắc vi tế như bánh xe dao; và giới vô vi nên được quán sát như vùng đất an ổn. Còn ý thức giới nên được quán sát như con khỉ, như con ngựa bất kham, như cây gậy được ném lên không trung và rơi xuống bất cứ đâu, và như diễn viên trên sân khấu.
Ayamettha daṭṭhabbatā.
This is the way to see them here.
Đây là cách quán sát ở đây.
Paccayānaṃ vibhāgato panettha cakkhuviññāṇadhātuyā cakkhu nissayapaccayo, rūpaṃ ārammaṇapaccayo, kiriyāmanodhātu anantarapaccayo, tayo arūpino khandhā sahajātapaccayo.
By the division of conditions (paccayānaṃ vibhāgato), here, for the eye-consciousness element (cakkhuviññāṇadhātu), the eye is the support condition (nissayapaccayo), form is the object condition (ārammaṇapaccayo), active mind-element (kiriyāmanodhātu) is the immediately preceding condition (anantarapaccayo), and the three immaterial aggregates are the conascent condition (sahajātapaccayo).
Theo sự phân loại các duyên, ở đây, đối với nhãn thức giới, nhãn là y chỉ duyên, sắc là sở duyên duyên, ý giới hành là vô gián duyên, ba uẩn vô sắc là câu sanh duyên.
Evaṃ sotaviññāṇādīsupi.
This is similar for ear-consciousness and so forth.
Tương tự đối với nhĩ thức v.v.
Manoviññāṇadhātuyā pana manodhātu anantarapaccayo, dhammadhātu ārammaṇapaccayo, sampayuttanissayasahajātādipaccayoti ayaṃ paccayavibhāgo.
For the mind-consciousness element (manoviññāṇadhātu), however, the mind element (manodhātu) is the immediately preceding condition (anantarapaccayo), the dhamma element (dhammadhātu) is the object condition (ārammaṇapaccayo), and associated, support, conascent conditions and so forth are also present. This is the division of conditions.
Còn đối với ý thức giới, ý giới là vô gián duyên, pháp giới là sở duyên duyên, tương ưng y chỉ, câu sanh v.v. là các duyên. Đây là sự phân loại các duyên.
Evaṃ viññeyyo pāḷimuttavinicchayo.
Thus should the determination beyond the Pāḷi be understood.
Như vậy, nên biết sự quyết định ngoài Pāḷi.
Saccavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – cattāri ariyasaccānīti etthāyaṃ sacca-saddo anekesu atthesu dissati.
Now, in the Matrix of the Analysis of Truths, in meaning (atthato), regarding “ the four Noble Truths (cattāri ariyasaccānī),” this word “ sacca” (truth) is seen in many senses.
Còn trong đề cương Phân tích Thánh Đế, trước hết về mặt ý nghĩa – trong câu bốn Thánh Đế, từ sacca này được thấy trong nhiều ý nghĩa.
Seyyathidaṃ – ‘‘saccaṃ bhaṇe na kujjheyyā’’tiādīsu (dha. pa. 224) vācāsacce.
For example, in “Speak the truth, do not get angry,” and so forth, it refers to verbal truth.
Chẳng hạn như – trong câu “hãy nói lời chân thật, chớ nên sân giận” v.v., nó có nghĩa là chân thật trong lời nói.
‘‘Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā’’tiādīsu (jā. 2.21.433) viratisacce.
In “ascetics and brahmins established in truth,” and so forth, it refers to the truth of abstinence.
Trong câu “các Sa-môn, Bà-la-môn an trú trong sự thật” v.v., nó có nghĩa là chân thật trong sự chế ngự.
‘‘Kasmā nu saccāni vadanti nānā, pavādiyāse kusalāvadānā’’tiādīsu (su. ni. 891) diṭṭhisacce.
In “Why do they speak different truths, those debaters, wise in their assertions?” and so forth, it refers to the truth of views.
Trong câu “vì sao các nhà biện luận, những người được cho là thiện xảo, lại nói các sự thật khác nhau?” v.v., nó có nghĩa là chân thật trong tà kiến.
‘‘Ekaṃ hi saccaṃ, na dutiyamatthī’’tiādīsu (su. ni. 890) paramatthasacce, nibbāne ceva magge ca.
In “There is indeed one truth, there is no second,” and so forth, it refers to ultimate truth (paramatthasacca), Nibbāna and the Path.
Trong câu “chỉ có một sự thật, không có sự thật thứ hai” v.v., nó có nghĩa là chân thật tối hậu, tức là Niết-bàn và Đạo.
‘‘Catunnaṃ ariyasaccānaṃ kati kusalā’’tiādīsu (vibha. 216) ariyasacce.
In “How many wholesome things are there among the four Noble Truths?” and so forth, it refers to Noble Truths.
Trong câu “trong bốn Thánh Đế, có bao nhiêu là thiện?” v.v., nó có nghĩa là Thánh Đế.
Svāyamidhāpi ariyasacce vattati.
Here, too, it refers to Noble Truths.
Ở đây, từ này cũng được dùng với nghĩa là Thánh Đế.
Kenaṭṭhena saccāni?
In what sense are they truths (saccāni)?
Với ý nghĩa nào mà chúng là sự thật (saccāni)?
Tathaṭṭhena.
In the sense of reality (tathaṭṭhena).
Với ý nghĩa là như vậy (tatha).
Koyaṃ tathaṭṭho nāma?
What is this sense of reality?
Ý nghĩa là như vậy này là gì?
Yo paññācakkhunā upaparikkhamānānaṃ māyāva viparīto, marīcīva visaṃvādako, titthiyānaṃ atthā viya anupalabbhamānasabhāvo ca na hoti, atha kho bādhanappabhavasantiniyyānabhūtena tacchāviparītabhūtabhāvena ariyañāṇassa gocaro hoti.
That which, when examined by the eye of wisdom (paññācakkhunā), is not like an illusion, not misleading like a mirage, and not of a nature that cannot be apprehended like the assertions of sectarians; but rather, it becomes the object of Noble Knowledge (ariyañāṇa) through its true, unperverted nature, which is characterized by oppression, origination, and cessation leading to escape (bādhanappabhavasantiniyyānabhūtena tacchāviparītabhūtabhāvena).
Đó là điều mà khi được xem xét kỹ lưỡng bằng tuệ nhãn, không phải là đối nghịch như ảo ảnh, không lừa dối như ảo ảnh sa mạc, và không có bản chất không thể nhận biết được như các ý nghĩa của ngoại đạo; mà trái lại, nó là đối tượng của Thánh trí với bản chất chân thật, không sai lệch, là nền tảng của sự bức bách, sự phát sinh, sự an tịnh và sự giải thoát.
Ayaṃ tathaṭṭho saccaṭṭhoti veditabbo.
This sense of reality should be understood as the sense of truth.
Ý nghĩa là như vậy này nên được hiểu là ý nghĩa của sự thật.
Vuttañca –
And it has been said:
Và đã được nói rằng –
Ariyāni ca tāni saccāni cāti ariyasaccāni.
They are noble and they are truths, thus ariyasaccāni (Noble Truths).
Chúng là của các bậc Thánh và chúng là những sự thật, do đó gọi là Thánh Đế.
Ariyānīti uttamāni, avisaṃvādakānīti attho.
"Noble" means excellent, that is, unfailing.
Của các bậc Thánh có nghĩa là cao thượng, không lừa dối.
Ariyehi buddhādīhi paṭivijjhitabbāni saccāni, ariyassa vā sammāsambuddhassa santakāni saccāni tena uppāditattā, pakāsitattā ca, ariyabhāvakarāni vā saccāni tesaṃ abhisambuddhattā ariyabhāvasiddhitoti ariyasaccāni.
They are truths to be penetrated by the Noble Ones, such as the Buddhas; or they are the truths belonging to the Noble Perfectly Self-Enlightened One, because they were produced and proclaimed by him; or they are truths that lead to nobility, because by realizing them, one attains nobility – thus ariyasaccāni.
Các sự thật cần được thấu triệt bởi các bậc Thánh như chư Phật, v.v., hoặc là các sự thật thuộc về bậc Thánh là Đức Chánh Đẳng Giác do Ngài đã làm cho phát sinh và đã tuyên thuyết, hoặc là các sự thật làm cho thành tựu trạng thái bậc Thánh vì đã giác ngộ chúng, nên được gọi là Ariyasaccāni (Thánh Đế).
‘‘Dukkhaṃ ariyasacca’’ntiādīsu pana du-iti ayaṃ saddo kucchite dissati.
However, in “Dukkhaṃ ariyasaccaṃ” (Suffering is a Noble Truth) and so forth, this word “ du” is seen in the sense of despised or miserable.
Còn trong các câu như “Dukkhaṃ ariyasaccaṃ” (Khổ Thánh Đế), thì từ du được thấy với nghĩa là đáng khinh.
Kucchitaṃ hi puttaṃ ‘‘duputto’’ti vadanti.
Indeed, they call a despised son “duputto.”
Thật vậy, người ta gọi một đứa con đáng khinh là “duputto”.
Khaṃ-saddo pana tucche.
The word “ khaṃ,” however, is in the sense of empty.
Còn từ khaṃ có nghĩa là trống rỗng.
Tucchaṃ hi ākāsaṃ ‘‘kha’’nti vuccati.
Indeed, empty space is called “kha.”
Thật vậy, không gian trống rỗng được gọi là “khaṃ”.
Idañca paṭhamasaccaṃ kucchitaṃ anekopaddavādhiṭṭhānato, tucchaṃ bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahitato, tasmā kucchitattā, tucchattā ca ‘‘dukkha’’nti vuccati.
This first Noble Truth is called "suffering" because it is repulsive, being the abode of many calamities and afflictions; and because it is void, being devoid of permanence, beauty, and happiness, which are imagined by the foolish. Therefore, due to being repulsive and void, it is called "dukkha."
Và sự thật thứ nhất này là đáng khinh vì là nền tảng của nhiều tai họa, và là trống rỗng vì không có các trạng thái thường hằng, tốt đẹp, an lạc, tự ngã như kẻ phàm phu quan niệm; do đó, vì đáng khinh và trống rỗng nên được gọi là “dukkha” (khổ).
Saṃ-iti ca ayaṃ saddo ‘‘samāgamo, sameta’’ntiādīsu saṃyogaṃ dīpeti.
And the word " saṃ" in "samāgamo (coming together), sameta (assembled)" and so on, denotes conjunction.
Còn từ saṃ trong các câu như “samāgamo, sametaṃ” (sự hội tụ, sự kết hợp) chỉ sự liên kết.
U-iti ayaṃ saddo ‘‘uppannaṃ udita’’ntiādīsu uppattiṃ.
The word " u" in "uppannaṃ (arisen), udita (appeared)" and so on, denotes arising.
Từ u trong các câu như “uppannaṃ uditaṃ” (đã phát sinh, đã khởi lên) chỉ sự phát sinh.
Aya-saddo pana kāraṇaṃ dīpeti.
The word " aya" denotes cause.
Còn từ aya chỉ nguyên nhân.
Idañca dutiyasaccaṃ avasesapaccayasamāyoge sati dukkhassuppattikāraṇanti ‘‘dukkhasamudayo’’ti vuccati.
This second Noble Truth is called " dukkhasamudaya" (the origin of suffering) because, when there is a combination of other conditions, it is the cause of the arising of suffering.
Và sự thật thứ hai này, khi có sự hội tụ của các duyên còn lại, là nguyên nhân cho sự phát sinh của khổ, nên được gọi là “dukkhasamudayo” (nguồn gốc của khổ).
Dhammabhedato pana taṇhāvajjitā sabbalokiyadhammā, saṃkilesikavajjitā vā dukkhasaccaṃ nāma, taṇhā pana sabbā akusalā vā lokiyakusalā vā dhammā samudayasaccaṃ nāma, nibbānaṃ nirodhasaccaṃ nāma, lokuttarakusalacittasampayuttāni aṭṭhamaggaṅgāni dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ nāma.
By way of the classification of phenomena, all mundane phenomena, excluding craving, or excluding defiling phenomena, are called the noble truth of suffering (dukkhasacca). All craving, or all unwholesome or mundane wholesome phenomena, are called the noble truth of the origin (samudayasacca). Nibbāna is called the noble truth of cessation (nirodhasacca). The eight path factors associated with supramundane wholesome consciousness are called the noble truth of the path leading to the cessation of suffering (dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasacca).
Còn theo sự phân loại pháp, tất cả các pháp thuộc về thế gian ngoại trừ tham ái, hoặc ngoại trừ các pháp phiền não, được gọi là Khổ Đế; còn tham ái, hoặc tất cả các pháp bất thiện hay các pháp thiện thuộc về thế gian, được gọi là Tập Đế; Nibbāna được gọi là Diệt Đế; tám chi phần của đạo lộ tương ưng với tâm thiện siêu thế được gọi là Thánh Đế về con đường đưa đến sự diệt khổ.
Imehi pana maggaṅgehi sampayuttā cittacetasikā dhammā ceva sāmaññaphalāni cettha asaṅgahitānīti veditabbāni.
It should be understood that the consciousness and mental factors associated with these path factors, as well as the common fruits of recluseship, are not included here.
Cần phải hiểu rằng các tâm và tâm sở tương ưng với các chi phần của đạo lộ này và các quả Sa-môn không được bao gồm ở đây.
Tāni hi ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15) vacanato saṅkhāradukkhasaṅgahitānipi.
For these are also included in the suffering of formations (saṅkhāradukkha) by the statement, "Whatever is impermanent is suffering."
Bởi vì chúng, mặc dù được bao gồm trong khổ do hành (saṅkhāradukkha) theo câu “cái gì vô thường, cái đó là khổ”,
Yāya pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathattena na honti, dukkhaṃ ariyasaccanti na vuccanti, tāni ṭhapetvā sabbe lokiyalokuttaradhammā saṅgahitāti daṭṭhabbā.
Therefore, it should be seen that all mundane and supramundane phenomena are included, except for those by the full understanding of which the holy life is lived in the Blessed One, and which are not suffering as they truly are, and are not called the noble truth of suffering.
nhưng không phải là đối tượng của trí tuệ liễu tri mà nhờ đó phạm hạnh trong giáo pháp của Đức Thế Tôn được thực hành một cách chân chính; chúng không được gọi là Khổ Thánh Đế. Cần phải thấy rằng, ngoại trừ chúng, tất cả các pháp thuộc thế gian và siêu thế đều được bao gồm.
Ayaṃ dhammabhedo.
This is the classification of phenomena.
Đây là sự phân loại pháp.
Uddisitvā vibhattaṃ.
It is stated and analyzed.
đã được nêu lên và phân tích.
Tattha dukkhaṃ tividhaṃ hoti dukkhadukkhaṃ vipariṇāmadukkhaṃ saṅkhāradukkhanti.
Here, suffering is of three kinds: suffering as pain (dukkha-dukkha), suffering due to change (vipariṇāma-dukkha), and suffering as formations (saṅkhāra-dukkha).
Trong đó, khổ có ba loại: khổ khổ (dukkhadukkha), hoại khổ (vipariṇāmadukkha), và hành khổ (saṅkhāradukkha).
Tattha dukkhadukkhaṃ duvidhaṃ pariyāyadukkhaṃ nippariyāyadukkhanti.
Among these, suffering as pain is twofold: direct suffering and indirect suffering.
Trong đó, khổ khổ có hai loại: khổ quy ước (pariyāyadukkha) và khổ phi quy ước (nippariyāyadukkha).
Tattha kāyikacetasikadukkhadomanassavedanā nippariyāyadukkhaṃ nāma, tadavasesā pana dukkhadukkhassa vatthubhūtā pañcupādānakkhandhā pariyāyadukkhaṃ nāma.
Here, bodily and mental painful and displeasurable feelings are called direct suffering. The five aggregates of clinging, which are the basis for the rest of suffering as pain, are called indirect suffering.
Trong đó, các thọ khổ về thân và ưu về tâm được gọi là khổ phi quy ước; còn năm thủ uẩn còn lại, là nền tảng của khổ khổ, được gọi là khổ quy ước.
Sukhasomanassavedanā vipariṇāmadukkhaṃ nāma.
Pleasurable and joyful feelings are called suffering due to change.
Các thọ lạc và hỷ được gọi là hoại khổ.
Sabbe pana pañcupādānakkhandhā, sabbasaṅkhatā vā saṅkhāradukkhaṃ nāma.
However, all five aggregates of clinging, or all conditioned things, are called suffering as formations.
Còn tất cả năm thủ uẩn, hoặc tất cả các pháp hữu vi, được gọi là hành khổ.
Imesaṃ tiṇṇaṃ dukkhānaṃ vasena yathāyogaṃ tīsu bhavesu jātiādīnaṃ dukkhadukkhatā veditabbā.
By way of these three kinds of suffering, the suffering of birth and so forth in the three existences should be understood as suffering as pain, where applicable.
Cần phải hiểu tính chất khổ khổ của sanh, v.v., trong ba cõi hữu tùy theo sự tương ứng với ba loại khổ này.
Kāmabhavasmiṃ hi jāti tāva sayaṃ na dukkhā, apāyagatimanussagatiādīsu pana nirayaggisantāpādimūlakaṃ, gabbhokkantikādimūlakaṃ, jighacchāpipāsādimūlakañca dukkhaṃ tassa sabbassa kāyikacetasikadukkhassa vatthubhāvena pariyāyato dukkhanti.
For in the sense-sphere existence, birth itself is not suffering. But the suffering originating from the fire-like torment of hell, the suffering originating from conception, and the suffering originating from hunger and thirst in the woeful states and human realm, are indirectly suffering because birth is the basis for all such bodily and mental suffering.
Thật vậy, trong cõi Dục, sanh tự nó không phải là khổ, nhưng trong các cảnh giới như ác đạo, cảnh giới người, v.v., khổ có nguồn gốc từ sự thiêu đốt của lửa địa ngục, v.v., khổ có nguồn gốc từ việc nhập thai, v.v., và khổ có nguồn gốc từ đói khát, v.v., vì là nền tảng cho tất cả các khổ về thân và tâm đó, nên được gọi là khổ theo quy ước.
Tathā jarāmaraṇādayopi.
Similarly for old age and death.
Tương tự như vậy đối với già, chết, v.v.
Kevalaṃ jarā kāyadubbalatāmūlassa, puttadārādiparibhavamūlassa ca, maraṇaṃ pana māraṇantikavedanābhūtassa, nirayādigatinimittadassanamūlassa ca dukkhassa vatthubhāvato, sokādayo sokādimūlassa kāyikacetasikadukkhassa vatthubhāvattā ceva sayaṃ dukkhattā ca dukkhāti veditabbā.
Old age is considered suffering because it is the basis for bodily weakness and for being despised by children and wives, etc.; death is considered suffering because it is the basis for terminal pain and for seeing signs of a destination in hell, etc. Sorrow and so forth are suffering because they are the basis for bodily and mental suffering such as sorrow, and because they are suffering in themselves.
Chỉ có già, vì là nền tảng cho sự suy yếu của thân và sự khinh miệt của con cháu, v.v.; còn chết, vì là nền tảng cho các cảm thọ lúc lâm chung và khổ có nguồn gốc từ việc thấy các tướng của cảnh giới địa ngục, v.v.; sầu, v.v., vì là nền tảng cho khổ về thân và tâm có nguồn gốc từ sầu, v.v., và vì tự thân chúng là khổ, nên được hiểu là khổ.
Vipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhatā cesaṃ pasiddhāyeva.
Their quality of being suffering due to change and suffering as formations is well-known.
Tính chất hoại khổ và hành khổ của chúng thì đã rõ ràng.
Evaṃ kāmabhave jātiādīnaṃ tīhipi dukkhehi dukkhatā veditabbā.
Thus, in the sense-sphere existence, the suffering of birth and so forth should be understood through all three kinds of suffering.
Như vậy, cần phải hiểu tính chất khổ của sanh, v.v., trong cõi Dục qua cả ba loại khổ.
Rūpārūpabhavesu pana yasmā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā na santi, tasmā tattha jātiādīnaṃ vipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhavasena ca dukkhatā veditabbā, na dukkhadukkhavasenāti ayaṃ dukkhasacce nayo.
In the fine-material and immaterial existences, however, since sorrow, lamentation, pain, displeasure, and despair do not exist, the suffering of birth and so forth there should be understood by way of suffering due to change and suffering as formations, but not by way of suffering as pain. This is the method for the noble truth of suffering.
Còn trong các cõi Sắc và Vô Sắc, vì không có sầu, bi, khổ, ưu, não, nên cần phải hiểu tính chất khổ của sanh, v.v., ở đó theo phương diện hoại khổ và hành khổ, chứ không theo phương diện khổ khổ. Đây là phương pháp trong Khổ Đế.
Nirodhasaccaṃ pana ‘‘tassā eva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo’’ti (vibha. 204) vatvā puna ‘‘sā kho panesā taṇhā kattha nirujjhamānā nirujjhatī’’ti (vibha. 204) pucchitvā samudayasacce vuttaindriyādīnaṃ vasena paṭilomato taṇhāya nirodhaṃ pakāsetvā vitthārato vibhattaṃ.
The noble truth of cessation (nirodhasacca), however, having stated "the remainderless fading away and cessation of that very craving, its relinquishment, giving up, release, and non-attachment," then, questioning "where does this craving cease when it ceases?", it is extensively analyzed by revealing the cessation of craving in reverse order by way of the sense faculties and so forth mentioned in the noble truth of origin.
Còn Diệt Đế, sau khi nói “đó là sự ly tham và đoạn diệt không còn dư tàn, sự từ bỏ, sự xả ly, sự giải thoát, sự không chấp thủ đối với chính tham ái ấy”, rồi lại hỏi “vậy tham ái này, khi bị diệt, bị diệt ở đâu?”, và đã được phân tích chi tiết bằng cách chỉ ra sự đoạn diệt của tham ái theo thứ tự ngược lại, theo phương diện của các căn, v.v., đã được nói trong Tập Đế.
Tattha asesavirāganirodhotiādīni padāni nibbānavevacanāni.
Here, the terms such as "remainderless fading away and cessation" are synonyms for Nibbāna.
Ở đó, các từ ngữ như là asesavirāganirodho là những từ đồng nghĩa của Nibbāna.
Nibbānaṃ hi āgamma taṇhā asesā virajjati, nirujjhati, cajīyati, paṭinissajjīyati, muccati, na allīyati, tasmā ‘‘asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo’’ti vuccati.
For craving, by relying on Nibbāna, fades away remainderlessly, ceases, is relinquished, is given up, is released, and is not clung to. Therefore, it is called "remainderless fading away and cessation, relinquishment, giving up, release, non-attachment."
Quả vậy, nương vào Nibbāna, tham ái được ly tham không còn dư tàn, được đoạn diệt, được từ bỏ, được xả ly, được giải thoát, không còn dính mắc; do đó, được gọi là “sự đoạn diệt không còn dư tàn của tham ái, sự từ bỏ, sự xả ly, sự giải thoát, sự không dính mắc”.
Ekameva hi nibbānaṃ, nāmāni panassa sabbasaṅkhatānaṃ nāmapaṭipakkhavasena anekāni honti.
Nibbāna is indeed one, but its names are many, by way of being the opposite of the names of all conditioned things.
Quả vậy, Nibbāna chỉ là một, nhưng tên gọi của nó lại có nhiều do đối nghịch với tên gọi của tất cả các pháp hữu vi.
Nanu pāṭekkaṃ nibbānaṃ nāma natthi, kilesakkhayamattameva nibbānaṃ, teneva ca tāsu tāsu suttābhidhammadesanāsu ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo’’tiādinā (saṃ. ni. 4.314) vuttanti ce?
If it is asked whether there is no separate Nibbāna, but Nibbāna is merely the destruction of defilements, and for that reason, in various Sutta and Abhidhamma discourses, it is stated as "the destruction of lust, the destruction of hatred," and so forth?
Chẳng phải Niết Bàn riêng biệt không tồn tại, mà Niết Bàn chỉ là sự đoạn diệt các phiền não, và do đó, trong các bài giảng kinh và Abhidhamma khác nhau, đã được nói đến như “sự đoạn diệt tham, sự đoạn diệt sân,” v.v. hay sao?
Na, arahattanibbānānaṃ ekatāpajjanato.
No, because Arahantship and Nibbāna become one.
Không phải vậy, vì A-la-hán quả và Niết Bàn là một.
Arahattampi hi ‘‘yo kho, āvuso, rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo, idaṃ vuccati arahatta’’nti (saṃ. ni. 4.314) rāgādīnaṃ parikkhayante uppannattā upacārena arahattaṃ rāgakkhayādibhāvena vuccati, tathā rāgādīnaṃ khayahetuttā nibbānampi rāgakkhayādibhāvena vuttanti gahetabbaṃ.
For Arahantship is also said to be the destruction of lust and so forth by way of figurative language, as it arises upon the exhaustion of lust and so forth, as in "Friends, the destruction of lust, the destruction of hatred, the destruction of delusion—this is called Arahantship." Similarly, Nibbāna should be understood as being called the destruction of lust and so forth because it is the cause of the destruction of lust and so forth.
Quả A-la-hán cũng vậy, vì nó sinh khởi khi tham, v.v. đã bị đoạn diệt, như đã nói: “Này các bạn, sự đoạn diệt tham, sự đoạn diệt sân, sự đoạn diệt si, đó được gọi là A-la-hán quả,” nên A-la-hán quả được gọi một cách ẩn dụ là sự đoạn diệt tham, v.v. Tương tự, Niết Bàn cũng được hiểu là sự đoạn diệt tham, v.v. vì nó là nguyên nhân diệt trừ tham, v.v.
Itarathā nibbānassa bahuttaṃ āpajjati rāgādīnaṃ bahunnaṃ khayassāpi bahuttā.
Otherwise, Nibbāna would become manifold, because the destruction of many lusts and so forth is also manifold.
Nếu không như vậy, Niết Bàn sẽ trở thành nhiều loại, vì sự đoạn diệt của nhiều thứ như tham, v.v. cũng là nhiều loại.
Sabbakilesānampi khayassa ekattena paṭhamamaggena diṭṭhiādīnaṃ khaye sabbakilesakkhayo āpajjati, oḷārikattañcassa siyā tiracchānānampi uppannarāgakkhayassa pākaṭattena nibbānappattito, gotrabhūkkhaṇepi ca rāgādikkhayo hoti gotrabhuno nibbānavisayattā, maggassa pana nibbānārammaṇatāappasaṅgo.
If the destruction of all defilements were one, then the destruction of all defilements would occur with the destruction of wrong view and so forth by the first path. And it would be gross, because the destruction of arisen lust is evident even in animals, implying attainment of Nibbāna. And the destruction of lust and so forth occurs even at the gotrabhū moment, since the gotrabhū is directed towards Nibbāna, yet the path would not have Nibbāna as its object.
Nếu sự đoạn diệt tất cả phiền não là một, thì sự đoạn diệt tất cả phiền não sẽ xảy ra khi đoạn diệt tà kiến, v.v. bằng đạo lộ thứ nhất. Và nó sẽ trở thành thô thiển, vì sự đoạn diệt tham đã sinh khởi ở loài súc sinh cũng rõ ràng, dẫn đến sự chứng đắc Niết Bàn. Ngay cả trong khoảnh khắc Chuyển Tộc (gotrabhū), sự đoạn diệt tham, v.v. cũng xảy ra, vì Chuyển Tộc có đối tượng là Niết Bàn. Nhưng đạo lộ sẽ không có đối tượng là Niết Bàn.
Na hi attanā khepiyamānakilesakkhayamārabbha maggo uppajjati, abhāvo cassa āpajjati rāgādikkhayabhūtassa pana abhāvassa pakkhavasena tuccharūpattā, tassāpi bhāvattābhāvāva vivekalakkhaṇaṃ na siyā, saṅkhatatā cassa siyā.
For the path does not arise with reference to the destruction of defilements that it itself is destroying. And there would be no Nibbāna, because the destruction of lust and so forth, being non-existence, would be empty. Moreover, even if it were a state, it would not have the characteristic of detachment (viveka), and it would be conditioned.
Vì đạo lộ không sinh khởi để diệt trừ phiền não mà chính nó đang diệt trừ. Và nó sẽ trở thành không tồn tại, vì sự không tồn tại của Niết Bàn, vốn là sự đoạn diệt tham, v.v., là một hình thức trống rỗng về mặt đối tượng. Nếu nó cũng là một sự tồn tại, thì đặc tính ly dục sẽ không tồn tại, và nó sẽ là hữu vi.
Na hi kadāci upalabbhamānaṃ asaṅkhataṃ bhavitumarahati sabbesampi ahetukattāpattito, saṅkhatattepi cassa na nibbānattaṃ uppattijarābhaṅgasamaṅgitāya dukkhattā, tathā ca abhāvassāpi abhāvo, anavaṭṭhānañca khīṇānampi rāgādīnaṃ puna uppajjanaṃ yesaṃ tesameva abhāvo abhāvassa vinaṭṭhattā.
For that which is ever apprehended cannot be unconditioned (asaṅkhata), since everything would then be without cause; and even if it were conditioned (saṅkhata), it would not be Nibbāna, due to its association with arising, aging, and dissolution, and thus its nature as suffering (dukkha). And similarly, there would be the absence of absence, and the instability where even extinguished defilements like lust (rāga) might arise again for those whose absence has been destroyed.
Vì không thể nào một thứ được nhận biết đôi khi lại là vô vi, vì tất cả sẽ trở thành vô nhân. Ngay cả khi nó là hữu vi, nó cũng không phải là Niết Bàn, vì nó là khổ do đi kèm với sự sinh, già, hoại. Và như vậy, sự không tồn tại cũng là không tồn tại. Và sự không ổn định sẽ xảy ra, tức là tham, v.v. đã bị đoạn diệt sẽ tái sinh, và sự không tồn tại chỉ là sự không tồn tại của những thứ đó, vì sự không tồn tại đã bị hủy diệt.
Apica kāraṇantarena vā bhāve uppanne rāgādīnaṃ na kāci hāni hoti.
Moreover, if a being arises due to another cause, there is no harm to defilements like lust (rāga).
Hơn nữa, nếu có sự tồn tại sinh khởi do một nguyên nhân khác, thì tham, v.v. sẽ không có bất kỳ sự suy giảm nào.
Na hi aññassuppattiyaṃ aññaṃ vigacchati.
For when one thing arises, another does not cease.
Vì sự sinh khởi của một thứ không làm cho thứ khác biến mất.
Abhāvo bhāvassa virodhi, virodhisannidhāne ca itaraṃ vigacchatīti ce?
If it is said that absence is the opposite of existence, and in the presence of an opposite, the other ceases?
Nếu nói rằng sự không tồn tại là đối nghịch với sự tồn tại, và khi có sự hiện diện của cái đối nghịch thì cái kia sẽ biến mất?
Kimidaṃ vigamanaṃ nāma.
What is this ceasing?
Sự biến mất này là gì?
Yadi tampi bhāvarūpaṃ, samānadosatā cassa siyā anavaṭṭhānañca, na ca atthasiddhi.
If it is also an existent phenomenon, it would have the same fault and instability, and the purpose would not be achieved.
Nếu nó cũng là một hình thức tồn tại, thì nó sẽ có cùng lỗi lầm và sự không ổn định, và không đạt được mục đích.
Yadi tuccharūpaṃ, kiṃ paṭhamamevassa tuccharūpatāya upagatāya dūrampi gantvā upagantabbāti siddhā, rāgādikkhayabhūtassa nibbānassa tuccharūpatāya abhāvo, na ca abhāvo eva nibbānaṃ.
If it is a void phenomenon, what is the need to go far to accept that it is a void phenomenon in the first place? Thus, Nibbāna, which is the destruction of lust (rāga) and so on, is a void phenomenon, but absence itself is not Nibbāna.
Nếu nó là một hình thức trống rỗng, thì tại sao lại phải đi xa để đạt được sự trống rỗng ngay từ đầu? Điều này đã được chứng minh, sự không tồn tại của Niết Bàn, vốn là sự đoạn diệt tham, v.v., là một hình thức trống rỗng, nhưng sự không tồn tại không phải là Niết Bàn.
Atītānāgatadosānamabhāve nibbānappattiyā abhāvato vattamānānañca abhāvo nāma.
The absence of past and future faults leads to the attainment of Nibbāna, which is the absence of present faults.
Vì không có sự chứng đắc Niết Bàn khi không có sự không tồn tại của các phiền não quá khứ và vị lai, và sự không tồn tại của các phiền não hiện tại.
Abhāvo nāma na kilesavigamamatto, api tu anuppattibhāvena.
Absence is not merely the cessation of defilements, but their non-arising.
Sự không tồn tại không chỉ là sự biến mất của phiền não, mà là ở trạng thái không sinh khởi.
Accantavigamo nibbānenāpi sampādīyatīti ce?
If it is said that absolute cessation is also accomplished by Nibbāna?
Nếu nói rằng sự biến mất hoàn toàn cũng được thực hiện bởi Niết Bàn?
Na, tassa kāraṇabhāvā.
No, because Nibbāna is the cause.
Không, vì nó là một nguyên nhân.
Vipassanā kāraṇamiti ce?
If it is said that insight (vipassanā) is the cause?
Nếu nói rằng vipassanā là nguyên nhân?
Na, attādivikappajanakasaṅkhatadhammadassanena vinā anattādivikappabhūtāya vipassanāya anuppattito.
No, because insight (vipassanā), which is the discrimination of non-self and so on, does not arise without the perception of conditioned phenomena that generate discriminations of self and so on.
Không, vì vipassanā, vốn là sự phân biệt vô ngã, v.v., không thể sinh khởi nếu không có sự thấy các pháp hữu vi sinh ra sự phân biệt ngã, v.v.
Yadi hi uppajjeyya, tāya sabbepi sattā vimuttā eva siyuṃ, no ca kadāci na puccheyya viruddhadhammadassanābhāvā.
For if it were to arise, all beings would be liberated, and it would never question, due to the absence of perceiving contradictory phenomena.
Nếu nó sinh khởi, thì tất cả chúng sinh sẽ được giải thoát, và nó sẽ không bao giờ hỏi, vì không có sự thấy các pháp đối nghịch.
Na hi dassanaṃ vinā vikappo sambhavati, na ca attāti vikappajanakarūpādidassanameva tabbiruddhavikappajanakaṃ hoti.
For discrimination (vikappa) does not occur without perception, nor does the perception of form and so on, which generates the discrimination of self, become the generator of a contradictory discrimination.
Vì không có sự thấy thì không thể có sự phân biệt, và sự thấy sắc, v.v. sinh ra sự phân biệt là ngã không phải là thứ sinh ra sự phân biệt đối nghịch với nó.
Buddhānañca paramparopadesena rūpādīsu vipassanāvikappo uppajjatīti ce?
If it is said that for Buddhas, the insight-discrimination (vipassanāvikappa) concerning forms and so on arises through a lineage of teachings?
Nếu nói rằng sự phân biệt vipassanā đối với sắc, v.v. sinh khởi do sự truyền dạy kế thừa của chư Phật?
Na, tesampi viruddhadassanābhāvena vipassanāvikappānuppattito.
No, for them too, the insight-discrimination does not arise due to the absence of contradictory perception.
Không, vì ngay cả đối với các vị ấy, sự phân biệt vipassanā cũng không sinh khởi do không có sự thấy đối nghịch.
Na hi yādisāya kāraṇasāmaggiyā yādisaṃ kāriyaṃ uppajjati, tādisāya eva tabbiruddhaṃ uppajjati ahetukattappasaṅgato.
For a particular effect does not arise from the same combination of causes from which its opposite arises, as this would lead to the absurdity of being causeless.
Vì không thể nào một kết quả đối nghịch với một kết quả nào đó lại sinh khởi từ cùng một tập hợp nguyên nhân, vì sẽ dẫn đến sự vô nhân.
Na ca viruddhadassanābhāvena ekassa vipassanāvikappajanakasāmatthiyābhāvato tādisānaṃ paramparāyapi tabbhāvo, tadupadeso ca sambhavati.
And due to the absence of contradictory perception, there is no capacity in one to generate insight-discrimination, nor can it occur in a lineage of such beings, nor can such teaching arise.
Và do không có sự thấy đối nghịch, nên không có khả năng sinh ra sự phân biệt vipassanā cho một người, và cũng không có sự truyền dạy đó trong sự kế thừa của những người như vậy.
Tilakkhaṇūpadesanānantarikatāya pana buddhānaṃ nibbānasacchikiriyā siddhi, tenevassa kilesānamaccantappahānassa, vipassanopadesasāmatthiyassa ca siddhīti nibbānameva tadubhayakāraṇaṃ, nāññanti gahetabbaṃ.
However, the Buddhas' realization of Nibbāna is accomplished immediately after the teaching of the three characteristics (tilakkhaṇa); therefore, the absolute abandonment of defilements and the capacity for teaching insight are accomplished by Nibbāna. Hence, it should be understood that Nibbāna alone is the cause of both, and nothing else.
Tuy nhiên, do sự truyền dạy về Tam tướng, sự chứng đắc Niết Bàn của chư Phật được thành tựu, và do đó, sự đoạn trừ hoàn toàn các phiền não và khả năng truyền dạy vipassanā cũng được thành tựu. Vì vậy, cần phải hiểu rằng Niết Bàn chính là nguyên nhân của cả hai điều đó, chứ không phải thứ gì khác.
Kasmā pana nibbānadassanena rāgādīnaṃ accantappahānaṃ, tilakkhaṇañca hoti.
But why does the perception of Nibbāna lead to the absolute abandonment of defilements like lust (rāga) and to the three characteristics (tilakkhaṇa)?
Tại sao sự thấy Niết Bàn lại dẫn đến sự đoạn trừ hoàn toàn tham, v.v. và Tam tướng?
Na hi aññassa dassanena itararāgappahānaṃ, tilakkhaṇañāṇañca yuttanti?
For it is not proper that the abandonment of other defilements and the knowledge of the three characteristics should result from the perception of something else?
Vì sự thấy một thứ không hợp lý để dẫn đến sự đoạn trừ tham của thứ khác và trí tuệ về Tam tướng?
Na, asaṅkhatadassanena saṅkhatassa vā dosassa vā pākaṭattā.
No, because conditioned phenomena or their faults become clear through the perception of the unconditioned.
Không, vì sự thấy vô vi làm cho hữu vi hoặc lỗi lầm trở nên rõ ràng.
Diṭṭhaaccantasukhānaṃ hi vaṭṭasukhe, tannissayārammaṇādīsu ca sukhābhimāno, vaṭṭābhirati ca pahīyati diṭṭhaparatīrassa nāvikassa nāvāyekadese sukhābhimānābhiratiyo viya.
For those who have seen supreme happiness, the illusion of happiness in cyclic existence (vaṭṭasukha) and in its supports and objects, as well as attachment to cyclic existence, are abandoned, just as a boatman who has seen the further shore abandons the illusion of happiness and attachment to one part of the boat.
Đối với những người đã thấy hạnh phúc tuyệt đối, sự chấp trước vào hạnh phúc trong vòng luân hồi, và sự ưa thích trong vòng luân hồi, cũng như các đối tượng nương tựa vào đó, sẽ bị đoạn trừ, giống như một người lái thuyền đã thấy bờ bên kia thì sự chấp trước và ưa thích vào một phần của con thuyền sẽ biến mất.
Apica saṅkhatadhammesu allinā rāgādayo asaṅkhatadhamme saṇṭhātuṃ na sakkonti aggikkhandhe viya makkhikā, thale viya ca jalacarā, nibbānadassanena pahīnadosassa cittassa yāthāvato tesu saṅkhatesu tilakkhaṇadassanaṃ sambhavati bhesajjālepena vihatakācatimirādidosassa cakkhuno ghaṭādirūpadassanaṃ viya, diṭṭhadosesu cassa saṅkhāresu na puna rāgādīnamuppatti ñātā sucibhāve viya vaccakūpeti veditabbaṃ.
Moreover, defilements like lust (rāga) that cling to conditioned phenomena cannot remain in the unconditioned, just as flies cannot remain in a blazing fire, or aquatic creatures on dry land. For a mind whose defilements have been abandoned by the perception of Nibbāna, the perception of the three characteristics (tilakkhaṇa) in these conditioned phenomena truly arises, just as the eye, whose fault of cataract and darkness has been removed by medication, can perceive forms like pots. And it should be understood that for one who has perceived the faults in them, defilements like lust (rāga) do not arise again in conditioned things, just as in a clean latrine.
Hơn nữa, tham, v.v. bám víu vào các pháp hữu vi không thể trụ lại trong pháp vô vi, giống như ruồi không thể trụ lại trong đống lửa, và các loài thủy sinh không thể trụ lại trên đất liền. Đối với tâm đã đoạn trừ lỗi lầm do thấy Niết Bàn, sự thấy Tam tướng trong các pháp hữu vi đó sẽ sinh khởi một cách chân thật, giống như mắt đã bị loại bỏ lỗi lầm như bệnh đục thủy tinh thể do thuốc nhỏ mắt có thể thấy hình dạng của bình, v.v. Và cần phải hiểu rằng đối với các hành đã thấy lỗi lầm, tham, v.v. sẽ không tái sinh, giống như trong một hố phân đã được biết là không sạch.
Kathaṃ panettha rāgādīnaṃ accantavigamo nibbānena sādhīyatīti?
How then is the absolute cessation of defilements like lust (rāga) accomplished by Nibbāna in this context?
Vậy thì, sự đoạn trừ hoàn toàn tham, v.v. được Niết Bàn thực hiện như thế nào?
Na tāva so, atītānāgatānaṃ tesamidāni abhāvā, pubbe ca tassa vijjamānattā, vattamānānaṃ sarasanirodhato.
It is not so, because past and future defilements are now absent, and Nibbāna existed before; and present defilements cease by their very nature.
Không phải vậy, vì các phiền não quá khứ và vị lai hiện không tồn tại, và trước đây chúng đã tồn tại, còn các phiền não hiện tại thì tự chúng diệt đi.
Kathañcassa tuccharūpassa nibbānassa hetutte yathāvuttadosānamavasaroti ce?
And how can the aforementioned faults be relevant if Nibbāna is of the nature of emptiness (tuccharūpa)?
Nếu nói rằng làm sao Niết Bàn, vốn là một hình thức trống rỗng, lại có thể là nguyên nhân gây ra những lỗi lầm đã nói trên?
Na, tassa bhāvarūpattā.
No, because it is of the nature of existence (bhāvarūpa).
Không, vì nó là một hình thức tồn tại.
Pubbabhāgapaṭipattiyā hi nibbānamārabbha anusayājananabhāvena uppannamaggā eva kilesānamanuppādanirodho taduppattiyā āyatiṃ uppajjanārahānaṃ anuppattito aggisannidhāne aṅkurājanakabhāvena uppannasālikkhandhassa bījatābhāvarūpatā viya.
For the Noble Path (ariya-magga), which arises in the preliminary practice concerning Nibbāna by generating the latent tendencies (anusaya), is itself the non-arising and cessation of defilements, as future defilements capable of arising do not arise due to its occurrence, just as a rice stalk that has arisen as a germinator in the presence of fire loses its seed-nature, which is its existent nature.
Thật vậy, chính các đạo lộ sinh khởi do thực hành phần trước (pubbabhāgapaṭipatti) có đối tượng là Niết Bàn, ở trạng thái không làm phát sinh tùy miên, là sự diệt trừ không sinh khởi của các phiền não, vì các phiền não đáng lẽ phải sinh khởi trong tương lai sẽ không sinh khởi, giống như hạt lúa đã sinh ra thân cây lúa do sự hiện diện của lửa thì không còn là hạt giống nữa.
Na hi abhāvo nāma koci paramatthato atthi, yo kāraṇena janīyati tabbiruddhakkhaṇuppādanabhāvovuppādanaṃ anekakkhaṇuppādanena khandhakārābhāvuppādanaṃ viya, tasmā kilesānaṃ anuppattinirodhasaṅkhātassa ariyamaggassa upanissayattā upanissayopacārena nibbānaṃ ‘‘asesavirāganirodho’’tiādinā vuttaṃ.
For there is no such thing as absence (abhāva) in an ultimate sense (paramatthato) that is generated by a cause; rather, generation is the production of a contradictory moment, just as the production of the absence of a heap of aggregates by producing many moments. Therefore, Nibbāna is described as "the cessation of all dispassion" and so on, through the figure of speech of proximity (upanissayopacāra), because it is the proximate cause (upanissaya) of the Noble Path, which is termed the non-arising and cessation of defilements.
Vì không có cái gọi là không tồn tại theo nghĩa tối hậu (paramattha), cái được tạo ra bởi nguyên nhân. Việc tạo ra là sự sinh khởi của khoảnh khắc đối nghịch với nó, hoặc sự tạo ra sự không tồn tại của các uẩn do sự sinh khởi của nhiều khoảnh khắc, giống như sự tạo ra sự không tồn tại của các uẩn. Do đó, Niết Bàn được gọi là “sự ly tham và đoạn diệt hoàn toàn” v.v. một cách ẩn dụ về sự y chỉ mạnh mẽ (upanissaya), vì nó là sự y chỉ mạnh mẽ của Thánh đạo, vốn là sự diệt trừ không sinh khởi của các phiền não.
Sarūpeneva kasmā na vuttanti ce?
If it is asked why it is not stated in its own form?
Nếu nói rằng tại sao không nói trực tiếp bản chất của nó?
Abhisukhumattā, anupaladdhapubbattā ca, sukhumatā cassa bhagavato appossukkatāvacanato, ariyena cakkhunā passitabbato ca veditabbā.
Its extreme subtlety, its never having been attained before, its subtlety as spoken of by the Blessed One as being of little effort, and its being seen by the noble eye, should be understood.
Do quá vi tế, do chưa từng được nhận biết trước đây, và do sự vi tế của nó từ lời dạy của Thế Tôn về sự ít ham muốn, và do nó phải được thấy bằng mắt thánh, nên cần phải biết.
Ettha pana paravādī āha – ‘‘nattheva nibbānaṃ anupalabbhanīyato’’ti.
Here, however, an opponent might say: “Nibbāna certainly does not exist, because it is unattainable.”
Tuy nhiên, ở đây, người tranh luận khác nói: “Nibbāna không tồn tại vì không thể nhận biết được.”
Na anupalabbhanīyaṃ tassa siddhattā.
It is not unattainable, because its existence is established.
Không phải là không thể nhận biết, vì nó đã được chứng minh.
Upalabbhati hi taṃ tadanurūpapaṭipattiyā ariyehi.
Indeed, it is attained by the Noble Ones through a practice corresponding to it.
Quả thật, nó được các bậc Thánh nhận biết bằng sự thực hành tương ứng.
Apica nibbānaṃ natthīti na vattabbaṃ sabbasattānaṃ viruddhadhammānaṃ bhāvena apavaggābhāvappasaṅgato.
Furthermore, it should not be said that Nibbāna does not exist, for then there would be no escape for all beings, due to the existence of contradictory phenomena.
Hơn nữa, không nên nói Nibbāna không tồn tại, vì nếu không có Nibbāna thì sẽ dẫn đến việc không có sự thoát ly cho tất cả chúng sanh, do sự hiện hữu của các pháp đối nghịch.
Na ca taṃ yuttaṃ uṇhādipaṭipakkhassa sītādino viya bhavapaṭipakkhassa nibbānassapi avassaṃbhāvā.
And that is not appropriate, as Nibbāna, being the opposite of existence (bhava), must necessarily exist, just as cold, etc., exist as the opposite of heat, etc.
Điều đó không hợp lý, vì Nibbāna, là đối nghịch của hữu, cũng phải tồn tại như cái lạnh là đối nghịch của cái nóng.
Vuttañca –
And it has been said:
Và đã được nói:
Accantanirodhahetuno vipassanopadesassa dassanato ca attheva nibbānaṃ taṃ vinā tassāsambhavatoti vuttovāyamattho.
This meaning has been stated because Nibbāna certainly exists, being the cause of absolute cessation and the object of the instruction on insight (vipassanā); without it, that (instruction) would not be possible.
Do sự giảng dạy về thiền quán là nhân của sự diệt tận hoàn toàn, và do sự giảng dạy đó không thể có nếu không có Nibbāna, nên ý nghĩa này đã được nói rằng Nibbāna tồn tại.
Tadetaṃ purimāya koṭiyā abhāvato appabhavaṃ, tatova ajarāmaraṇaṃ, niccañca hotīti aṇuādīnampi niccabhāvapatti nibbānasseva niccattāti ce?
If this (Nibbāna) is unproduced because it is devoid of a prior state, and therefore deathless, and permanent—would not atomic particles (aṇu), etc., also attain permanence if Nibbāna is permanent?
Nếu nói rằng: “Nibbāna không sinh khởi vì không có điểm khởi đầu, do đó không già không chết, và là thường hằng; vậy thì các nguyên tử (aṇu) và những thứ tương tự cũng đạt đến trạng thái thường hằng vì Nibbāna là thường hằng,” thì sao?
Na, bhinnādhikaraṇattena hetulakkhaṇassānupapattito.
No, because the characteristic of causality is not applicable due to their having different substrata.
Không phải vậy, vì đặc tính nhân không thể áp dụng do sự khác biệt về căn cứ.
Aṇuādīnampi asaṅkhatatā iti ce?
If it is said that atomic particles, etc., are also unconditioned (asaṅkhata)?
Nếu nói rằng: “Các nguyên tử và những thứ tương tự cũng là vô vi,” thì sao?
Na, asaṅkhatatāsiddhito asaṅkhatānañcānekattānupapattito.
No, because their unconditioned nature is not established, and it is not possible for unconditioned things to be many.
Không phải vậy, vì sự vô vi của chúng chưa được chứng minh, và không thể có nhiều pháp vô vi.
Yadi hi asaṅkhataṃ nāma bhaveyya, ekeneva bhavitabbaṃ desakālasabhāvabhedassa kāraṇabhedakattā, bhinnasabhāvānampi ahetukatte atippasaṅgato.
For if there were such a thing as the unconditioned, it would have to be one, because the distinction of place, time, and nature causes distinction, and there would be an over-extension if things of different natures were also causeless.
Vì nếu có một pháp vô vi, nó phải là một, vì sự khác biệt về không gian, thời gian và bản chất là do sự khác biệt về nhân, và nếu các bản chất khác nhau mà không có nhân thì sẽ dẫn đến sự quá rộng.
Saṅkhatehi sabhāvabhinnassa nibbānassa kathaṃ ahetukatāti ce?
If it is asked how Nibbāna, whose nature is distinct from conditioned things, can be causeless?
Nếu nói rằng: “Nibbāna có bản chất khác với các pháp hữu vi, làm sao nó có thể là vô nhân?” thì sao?
Asaṅkhatasabhāvena saṅkhatasabhāvehi bhinnassa kāraṇānapekkhattā.
It is because its unconditioned nature is distinct from conditioned natures, and it is independent of causes.
Do bản chất vô vi của nó khác với bản chất hữu vi, nên nó không phụ thuộc vào các nhân.
Asaṅkhatatte hi samāne bhavasabhāvabhedo kāraṇabhedaṃ sūcayati, tasmā ekameva niccaṃ bhavitumarahati, tañca yathāvuttayuttito, sabbaññuvacanato ca paramatthato vijjamānaṃ nibbānameva.
If the unconditioned is uniform, a distinction in the nature of existence (bhava) implies a distinction in causes; therefore, only one thing can be permanent, and that is Nibbāna, which exists in the ultimate sense according to the aforementioned reasoning and the words of the Omniscient One.
Nếu là vô vi như nhau, thì sự khác biệt về bản chất của hữu vi cho thấy sự khác biệt về nhân; do đó, chỉ có một pháp thường hằng có thể tồn tại, và đó chính là Nibbāna, hiện hữu một cách tối thượng, theo lý lẽ đã nói và theo lời của bậc Toàn Giác.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (itivu. 43).
For it was said by the Blessed One: “There is, monks, the unborn, unbecome, unmade, unconditioned” (Iti. 43).
Vì Thế Tôn đã nói: “Này các Tỳ-khưu, có cái không sinh, không thành, không tạo tác, không hữu vi” (Iti. 43).
Ayaṃ dukkhanirodhasacce nayo.
This is the method in the Truth of the Cessation of Suffering.
Đây là phương pháp trong Khổ Diệt Thánh Đế.
Vatvā aṭṭha maggaṅgāni vitthārato niddisitvā ‘‘avasesā dhammā dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya sampayuttā’’ti (vibha. 206 ādayo) evaṃ paṭhamavāre cattāri saccāni vibhattāni.
After stating this, the eight path factors are detailed, and then it is said: “The remaining phenomena are associated with the path leading to the cessation of suffering” (Vibh. 206, etc.); in this way, the four truths are expounded in the first section.
Sau khi nói như vậy, và trình bày chi tiết tám chi phần đạo, rồi nói “các pháp còn lại tương ưng với Khổ Diệt Đạo” (Vibh. 206 và tiếp theo), như vậy trong lần đầu tiên, bốn Thánh Đế đã được phân tích.
Tāni puna aparehipi ‘‘taṇhā, avasesā ca kilesā samudayo, tathā taṇhā, avasesā ca kilesā, avasesā ca akusalā samudayo, tathā taṇhā, avasesā ca kilesā, avasesā ca akusalā, tīṇi ca kusalamūlāni, sāsavāni samudayo, tathā taṇhā, avasesā ca kilesā, avasesā ca akusalā, tīṇi ca kusalamūlāni, sāsavāni, avasesā ca sāsavakusaladhammā samudayo.
These are then expounded in other sections as follows: “Craving and the remaining defilements are the origin; similarly, craving and the remaining defilements and the remaining unwholesome things are the origin; similarly, craving and the remaining defilements and the remaining unwholesome things and the three wholesome roots, and defiled things are the origin; similarly, craving and the remaining defilements and the remaining unwholesome things and the three wholesome roots, and defiled things, and the remaining defiled wholesome phenomena are the origin.
Những điều đó lại được phân tích trong các lần khác với các cách sau: “ái, và các phiền não còn lại là tập; cũng vậy, ái, và các phiền não còn lại, và các pháp bất thiện còn lại là tập; cũng vậy, ái, và các phiền não còn lại, và các pháp bất thiện còn lại, và ba căn lành, các pháp hữu lậu là tập; cũng vậy, ái, và các phiền não còn lại, và các pháp bất thiện còn lại, và ba căn lành, các pháp hữu lậu, và các pháp thiện hữu lậu còn lại là tập.
Avasesā sāsavadhammā dukkhaṃ, tassa tassa samudayassa pahānaṃ nirodho, aṭṭhaṅgiko maggo paṭipadā’’ti imehi vārehi vibhattāni.
The remaining defiled phenomena are suffering; the abandonment of each respective origin is cessation; the Noble Eightfold Path is the path.” These are the sections by which they are expounded.
Các pháp hữu lậu còn lại là khổ; sự đoạn trừ của từng tập đó là diệt; Bát Chánh Đạo là đạo.”
Tattha ‘‘ariyasaccānī’’ti avatvā nippadesato paccayasaṅkhātaṃ samudayaṃ dassetuṃ ‘‘saccānī’’ti vuttaṃ.
Here, instead of saying “Noble Truths,” the word “Truths” is used to show the origin as a cause, comprehensively.
Ở đây, thay vì nói “Ariyasaccāni” (các Thánh Đế), đã nói “Saccāni” (các Đế) để chỉ ra tập đế là duyên một cách tổng quát.
Ariyasaccesu hi taṇhāva samudayo, na itare.
For in the Noble Truths, craving alone is the origin, not the others.
Vì trong các Thánh Đế, chỉ có ái là tập, chứ không phải các pháp khác.
Na ca kevalaṃ taṇhāva dukkhaṃ samudāneti, avasesā kusalākusalāpi paccayaṃ samudānentiyevāti tepi samudayato dassetuṃ ‘‘saccāni’’tveva vuttaṃ.
And craving alone does not originate suffering; the remaining wholesome and unwholesome things also originate causes. Therefore, to show these as also being the origin, it is simply called “Truths.”
Và không chỉ riêng ái sinh ra khổ, mà các pháp thiện và bất thiện còn lại cũng sinh ra duyên; do đó, để chỉ ra chúng cũng là tập, chỉ nói “Saccāni”.
Tato paraṃ yasmā aṭṭhaṅgiko maggova paṭipadāti.
Furthermore, because the Noble Eightfold Path alone is the path.
Sau đó, vì chỉ Bát Chánh Đạo là đạo.
Sampayuttā pana phassādayo sabbepi dhammā paṭipadā eva, tasmā taṃ nayaṃ dassetuṃ sabbasaṅgāhikavārepi sabbāni vibhattāni.
But all associated phenomena such as contact (phassa) are also the path; therefore, to show that method, all (truths) are expounded in the comprehensive section as well.
Tuy nhiên, tất cả các pháp tương ưng như xúc, v.v., đều là đạo; do đó, để chỉ ra phương pháp đó, tất cả đều được phân tích trong phần tổng hợp.
Ettha hi ariyadhanāneva saṅgahitāni.
For here, only the noble treasures (ariyadhana) are included.
Ở đây, chỉ có các thánh tài được bao gồm.
Sesaṃ sadisamevāti ayaṃ abhidhammabhājanīyanayo.
The rest is similar; this is the Abhidhamma exposition method.
Phần còn lại tương tự, đây là phương pháp phân tích theo Vi Diệu Pháp.
Pañhāpucchakanaye pana catunnaṃ ariyasaccānaṃ kati kusalā…pe… kati araṇā?
In the Question and Answer method, how many of the four Noble Truths are wholesome… and so on… how many are refuge-less (araṇā)?
Trong phương pháp vấn đáp thì: trong bốn Thánh Đế, bao nhiêu là thiện…pe… bao nhiêu là vô y?
Samudayasaccaṃ akusalaṃ, nirodhasaccaṃ abyākataṃ, dukkhasaccaṃ tidhāpi.
The Truth of Origin is unwholesome, the Truth of Cessation is indeterminate, and the Truth of Suffering is threefold.
Tập Đế là bất thiện, Diệt Đế là vô ký, Khổ Đế có cả ba.
Samudayo savitakkasavicāro, nirodho avitakkaavicāro, maggo tidhāpi, dukkhaṃ tidhāpi, na vattabbaṃ ca.
The Origin is accompanied by initial application and sustained application; the Cessation is without initial application and sustained application; the Path is threefold; Suffering is threefold and unstateable.
Tập là hữu tầm hữu tứ, Diệt là vô tầm vô tứ, Đạo có cả ba, Khổ có cả ba, và không thể nói.
Tīṇi saccāni anidassanaappaṭighāni, dukkhaṃ tidhāpi.
Three truths are non-manifesting and non-impinging; Suffering is threefold.
Ba Đế là vô kiến vô đối, Khổ có cả ba.
Samudayo hetu, nirodho na hetu, sesā dvidhāpi.
The Origin is a cause; the Cessation is not a cause; the others are twofold.
Tập là nhân, Diệt không phải là nhân, các pháp còn lại có cả hai.
Dve saccāni lokiyāni, magganirodhā lokuttarā.
Two truths are mundane; the Path and Cessation are supramundane.
Hai Đế là thế gian, Đạo và Diệt là siêu thế.
Samudayasaccaṃ saraṇaṃ, dve saccāni araṇāni, dukkhaṃ duvidhāpi.
The Truth of Origin is a refuge (saraṇa); two truths are refuge-less (araṇā); Suffering is twofold.
Tập Đế là hữu y, hai Đế là vô y, Khổ có cả hai loại.
Ayaṃ pañhāpucchakanayo.
This is the question and answer method.
Đây là phương pháp vấn đáp.
Idāni panettha –
Now, in this regard –
Bây giờ, ở đây –
Tattha kamato tāva idhāpi desanākkamova yujjati.
First, regarding the sequence (kamato), the sequence of teaching is appropriate here.
Trong đó, theo thứ tự, ở đây cũng áp dụng thứ tự thuyết giảng.
Ettha oḷārikattā, sabbasattasādhāraṇattā ca suviññeyyanti dukkhasaccaṃ paṭhamaṃ vuttaṃ, tato tasseva hetudassanatthaṃ samudayasaccaṃ, tato ‘‘hetunirodhā bhavanirodho’’ti ñāpanatthaṃ nirodhasaccaṃ, tadadhigamupāyadassanatthaṃ ante maggasaccaṃ.
Here, the Truth of Suffering is stated first because it is gross, common to all beings, and thus easily comprehensible; then, to show its cause, the Truth of Origin; then, to make known that "with the cessation of the cause, there is cessation of existence," the Truth of Cessation; and finally, the Truth of the Path to show the means of attaining it.
Ở đây, Khổ Đế được nói trước vì nó thô thiển, phổ biến cho tất cả chúng sanh và dễ hiểu; sau đó là Tập Đế để chỉ ra nhân của nó; sau đó là Diệt Đế để cho biết rằng “do nhân diệt nên hữu diệt”; cuối cùng là Đạo Đế để chỉ ra phương tiện đạt đến điều đó.
Bhavasukhassādagadhitānaṃ saṃvegajananatthaṃ paṭhamaṃ dukkhamāha, tato ‘‘bhavaṃ neva ahetukaṃ āgacchati, na issaranimmānādinā hoti, ito pana hotī’’ti ñāpanatthaṃ samudayasaccaṃ, tato sahetukena dukkhena abhibhūtattā saṃviggamānasānaṃ tannissaraṇadassanena assāsajananatthaṃ nirodhaṃ, tato nirodhasampāpakaṃ magganti ayamettha kamo.
To arouse spiritual urgency in those attached to the taste of worldly pleasures, suffering is taught first; then, to make known that "existence does not arise without a cause, nor is it due to creation by a lord, etc., but arises from this," the Truth of Origin; then, to inspire assurance by showing the escape from it to those whose minds are agitated by suffering with its cause, cessation; and then the path leading to cessation—this is the sequence here.
Để tạo sự xúc động cho những người say đắm vị ngọt của hữu, trước tiên nói về khổ; sau đó là Tập Đế để cho biết rằng “hữu không tự nhiên mà có, cũng không do sự tạo tác của Đấng Tối Cao, v.v., mà là từ đây mà có”; sau đó là Diệt Đế để tạo sự an ủi bằng cách chỉ ra sự thoát ly cho những tâm bị khổ hữu nhân chi phối và đã xúc động; sau đó là Đạo dẫn đến Diệt, đây là thứ tự ở đây.
Anūnādhikato pana kasmā cattāri eva saccānīti ce?
As for sufficiency/deficiency (anūnādhikato), why are there only four truths?
Còn không thiếu không thừa, tại sao chỉ có bốn Thánh Đế?
Tato aññassa asambhavato, aññatarassa ca anapaneyyato.
Because nothing else is possible, and none of them can be removed.
Vì không thể có pháp nào khác ngoài chúng, và không thể loại bỏ bất kỳ pháp nào trong số đó.
Apica pavattimācikkhanto bhagavā sahetukaṃ ācikkhati, nivattiñca saupāyaṃ.
Furthermore, when the Blessed One explained existence, he explained it with its cause, and when he explained cessation, he explained it with its means.
Hơn nữa, khi Thế Tôn giảng về sự vận hành (của luân hồi), Ngài giảng về cái có nhân, và khi giảng về sự chấm dứt (luân hồi), Ngài giảng về cái có phương tiện.
Iti pavattinivattitadubhayahetūnaṃ etaparamato cattāri eva vuttānīti ayametthānūnādhikato.
Thus, because these four are paramount for existence, cessation, and the causes of both, only four have been stated; this is the explanation regarding sufficiency/deficiency here.
Như vậy, do đây là điều tối thượng của sự vận hành, sự chấm dứt và nhân của cả hai, nên chỉ có bốn điều đã được nói, đây là ý nghĩa của không thiếu không thừa ở đây.
Lakkhaṇādīhi panettha lakkhaṇato bādhanalakkhaṇaṃ dukkhasaccaṃ, santāpanarasaṃ, pavattipaccupaṭṭhānaṃ.
Among these, by characteristics (lakkhaṇādīhi): the Truth of Suffering has the characteristic of oppressing, the function of tormenting, and appears as occurring.
Trong các đặc tính, v.v., theo đặc tính, Khổ Đế có đặc tính bị bức bách, vị là sự thiêu đốt, biểu hiện là sự vận hành.
Pabhavalakkhaṇaṃ samudayasaccaṃ, anupacchedakaraṇarasaṃ, palibodhapaccupaṭṭhānaṃ.
The Truth of Origin has the characteristic of originating, the function of causing non-cessation, and appears as an impediment.
Tập Đế có đặc tính sinh khởi, vị là sự không đoạn tuyệt, biểu hiện là sự ràng buộc.
Santilakkhaṇaṃ nirodhasaccaṃ, accutirasaṃ, animittapaccupaṭṭhānaṃ.
The Truth of Cessation has the characteristic of peace, the function of imperishability, and appears as signless.
Diệt Đế có đặc tính an tịnh, vị là sự bất biến, biểu hiện là vô tướng.
Niyyānalakkhaṇaṃ maggasaccaṃ, kilesapahānakaraṇarasaṃ, vuṭṭhānapaccupaṭṭhānaṃ.
The Truth of the Path has the characteristic of leading out, the function of abandoning defilements, and appears as emergence.
Đạo Đế có đặc tính xuất ly, vị là sự đoạn trừ phiền não, biểu hiện là sự xuất khởi.
Apica pavattipavattakanivattinivattakalakkhaṇāni paṭipāṭiyā, tathā saṅkhatataṇhāasaṅkhatadassanalakkhaṇāni cāti imānettha lakkhaṇāni.
Moreover, in sequence, these are the characteristics here: arising, that which causes arising, ceasing, that which causes ceasing; and also the characteristics of the conditioned, craving, the unconditioned, and vision.
Hơn nữa, những đặc tính của sự sinh khởi, sự khiến sinh khởi, sự chấm dứt, và sự khiến chấm dứt theo thứ tự; cùng với những đặc tính của ái hữu vi và kiến vô vi—đây là những đặc tính ở đây.
Nirodhasuññāni vā tīṇi.
Or the three are empty of nirodha.
Hoặc ba điều là không có sự diệt.
Nirodho ca sesattayasuñño.
And nirodha is empty of the other three.
Và sự diệt là không có ba điều còn lại.
Phalasuñño vā hettha hetu samudayamaggesu dukkhanirodhānaṃ abhāvā pakativādīnaṃ pakati viya.
Or the cause here, in the aggregates of suffering, its origin, and the path, is empty of fruit, due to the absence of the cessation of suffering, like the original nature (pakati) for the proponents of original nature.
Hoặc ở đây, nhân, tập, đạo là không có quả, do không có sự diệt khổ, giống như bản chất của những người chủ trương thuyết bản chất.
Hetusuññañca phalaṃ dukkhasamudayānaṃ, nirodhamaggānañca asamavāyā, na hetusamavetaṃ hetuphalaṃ.
And the fruit is empty of cause, due to the non-concomitance of suffering and its origin, and of cessation and the path; thus, cause and fruit are not concomittant with cause.
Và quả là không có nhân, do không có sự kết hợp của khổ và tập, của diệt và đạo, nên quả không phải là cái kết hợp với nhân.
Hetuphalasamavāyavādīnaṃ dviaṇukādīni viyāti ayamettha suññatā.
For the proponents of concomitance of cause and fruit, like the atom pairs and so forth—this is the emptiness here.
Giống như các nguyên tử đôi, v.v., của những người chủ trương thuyết nhân quả kết hợp—đây là tánh không ở đây.
Ñāṇakiccatoti ettha duvidhaṃ saccañāṇaṃ anubodhañāṇaṃ, paṭivedhañāṇañca.
Regarding as to the function of knowledge, here there are two kinds of truth-knowledge: knowledge of comprehension (anubodhañāṇa) and knowledge of penetration (paṭivedhañāṇa).
Ở đây, xét về chức năng của tuệ (ñāṇakicca), có hai loại chánh trí (saccañāṇa): tuệ thấu hiểu (anubodhañāṇa) và tuệ chứng đắc (paṭivedhañāṇa).
Tattha anubodhañāṇaṃ lokiyaṃ, taṃ anussavādivasena nirodhe, magge ca pavattati.
Among these, knowledge of comprehension is mundane; it arises in nirodha and the path through hearing and so forth.
Trong đó, tuệ thấu hiểu (anubodhañāṇa) là thuộc thế gian, nó khởi lên trong sự diệt và đạo qua sự nghe giảng, v.v.
Paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, taṃ saccāvabodhapaṭipakkhakilese khepentaṃ nirodhamārammaṇaṃ katvā kiccato cattāripi saccāni paṭivijjhati.
Knowledge of penetration is supramundane; it penetrates all four truths as to their function, making nirodha its object, while expelling the defilements that are contrary to the comprehension of the truths.
Tuệ chứng đắc (paṭivedhañāṇa) là siêu thế, nó lấy sự diệt làm đối tượng, và bằng chức năng của nó, nó thâm nhập cả bốn sự thật, loại bỏ các phiền não đối nghịch với sự giác ngộ các sự thật.
Yaṃ panetaṃ lokiyaṃ, tattha dukkhañāṇaṃ pariyuṭṭhānābhibhavanavasena pavattamānaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ nivatteti, samudayañāṇaṃ ucchedadiṭṭhiṃ, nirodhañāṇaṃ sassatadiṭṭhiṃ, maggañāṇaṃ akiriyadiṭṭhiṃ.
And as for this mundane knowledge, the knowledge of suffering, arising through the overcoming of obsessions, eliminates sakkāya-diṭṭhi; the knowledge of origin eliminates uccheda-diṭṭhi; the knowledge of cessation eliminates sassata-diṭṭhi; and the knowledge of the path eliminates akiriya-diṭṭhi.
Còn đối với tuệ thuộc thế gian này, tuệ về khổ, khi khởi lên bằng cách chế ngự các triền cái, sẽ loại bỏ tà kiến thân kiến (sakkāyadiṭṭhi); tuệ về tập loại bỏ tà kiến đoạn kiến (ucchedadiṭṭhi); tuệ về diệt loại bỏ tà kiến thường kiến (sassatadiṭṭhi); tuệ về đạo loại bỏ tà kiến vô tác kiến (akiriyadiṭṭhi).
Dukkhañāṇaṃ vā tesu dhuvasubhasukhattabhāvarahitesu khandhesu dhuvasubhasukhattabhāvasaññāsaṅkhātaṃ phale vippaṭipattiṃ, samudayañāṇaṃ ‘‘issarapadhānakālasabhāvādīhi loko pavattatī’’ti akāraṇe kāraṇābhimānappavattaṃ hetumhi vippaṭipattiṃ, nirodhañāṇaṃ arūpalokādīsu apavaggaggāhabhūtaṃ nirodhe vippaṭipattiṃ, maggañāṇaṃ kāmasukhallikaattakilamathānuyogappabhede avisuddhimagge visuddhimaggaggāhavasena pavattaṃ upāye vippaṭipattiṃ nivatteti.
Or, among these, the knowledge of suffering eliminates the error concerning fruit, which is the perception of permanence, beauty, pleasure, and self in the aggregates that are devoid of permanence, beauty, pleasure, and self; the knowledge of origin eliminates the error concerning cause, which arises from the belief in a cause where there is no cause, such as ‘‘the world arises from an Isvara, primal matter, time, or nature’’; the knowledge of cessation eliminates the error concerning nirodha, which is the notion of liberation in the arupa-worlds and so forth; the knowledge of the path eliminates the error concerning the means, which arises from taking an impure path, such as indulgence in sensual pleasures or self-mortification, as the pure path.
Hoặc trong những điều đó, tuệ về khổ loại bỏ sự hiểu sai về quả, tức là nhận thức về thường, lạc, ngã, tịnh trong các uẩn vốn không có thường, lạc, ngã, tịnh; tuệ về tập loại bỏ sự hiểu sai về nhân, tức là sự tự mãn về nhân khi cho rằng "thế gian vận hành bởi thần linh, bản chất, thời gian, tự tánh, v.v." trong những điều không phải là nhân; tuệ về diệt loại bỏ sự hiểu sai về sự diệt, tức là sự chấp thủ sự giải thoát tối thượng trong các cõi vô sắc, v.v.; tuệ về đạo loại bỏ sự hiểu sai về phương tiện, tức là sự chấp thủ con đường thanh tịnh trong con đường không thanh tịnh, vốn là sự theo đuổi khoái lạc dục lạc và sự tự hành khổ.
Idamettha ñāṇakiccaṃ.
This is the function of knowledge here.
Đây là chức năng của tuệ ở đây.
Upamāto panettha bhāro viya hi dukkhasaccaṃ daṭṭhabbaṃ, bhārādānamiva samudayasaccaṃ, bhāranikkhepanamiva nirodhasaccaṃ, bhāranikkhepanupāyo viya maggasaccaṃ.
As to simile, the truth of suffering should be seen like a burden; the truth of origin like the taking up of a burden; the truth of cessation like the laying down of a burden; and the truth of the path like the means of laying down a burden.
Tuy nhiên, xét về ví dụ (upamāto), sự thật về khổ nên được xem như gánh nặng; sự thật về tập như sự gánh vác gánh nặng; sự thật về diệt như sự đặt gánh nặng xuống; sự thật về đạo như phương tiện để đặt gánh nặng xuống.
Apica rogatannidānatadupasamabhesajjehi, orimatīramahoghapārimatīrataṃsampāpakopāyehi cāti evamādīhi yathākkamaṃ yojetvāpi etāni upamāto veditabbāni.
Moreover, these should be understood by simile, by sequentially connecting them with sickness, its cause, its remedy, and medicine; or with the near shore, the great flood, the far shore, and the means to reach it, and so forth.
Hơn nữa, những điều này cũng nên được hiểu qua ví dụ bằng cách lần lượt kết hợp với bệnh tật, nguyên nhân của bệnh, sự chấm dứt bệnh, và thuốc chữa bệnh; và với bờ bên này, dòng nước lớn, bờ bên kia, và phương tiện đưa đến bờ bên kia, v.v.
Ayamettha upamā.
This is the simile here.
Đây là ví dụ ở đây.
Evaṃ ñeyyo pāḷimuttavinicchayo.
Thus, the determination outside of the Pāḷi is to be understood.
Như vậy, sự phân tích ngoài bản Pāḷi nên được hiểu.
Indriyavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – dvāvīsati indriyānīti ettha indriyaṭṭhasambhavato indriyāni.
Now, in the Indriyavibhaṅga Mātikā, as to meaning, the twenty-two faculties are called faculties because of the possibility of the meaning of ‘faculty’ (indriyaṭṭha).
Trong Bảng Tóm Tắt Phân Tích Các Quyền (Indriyavibhaṅgamātikā), trước hết xét về ý nghĩa (atthato) – trong cụm từ "hai mươi hai quyền (dvāvīsati indriyāni)", chúng là các quyền (indriyāni) vì ý nghĩa của quyền có thể áp dụng.
Ko panesa indriyaṭṭho nāmāti?
What then is this meaning of ‘faculty’?
Vậy ý nghĩa của quyền là gì?
Indaliṅgaṭṭho, indadesitaṭṭho, indadiṭṭhaṭṭho, indasiṭṭhaṭṭho, indajuṭṭhaṭṭho ca, so sabbopi idha yathāyogaṃ yujjati.
It is the meaning of a sign of Indra, of being taught by Indra, of being seen by Indra, of being ordered by Indra, and of being enjoyed by Indra; all of these apply here as appropriate.
Đó là ý nghĩa của dấu hiệu của Indra, ý nghĩa được Indra chỉ dạy, ý nghĩa được Indra thấy, ý nghĩa được Indra ban hành, và ý nghĩa được Indra hưởng dùng; tất cả những điều này đều phù hợp ở đây tùy theo trường hợp.
Kusalākusalaṃ kammaṃ indo nāma kammesu kassaci issariyābhāvato, tenevettha kammasañjanitāni tāva indriyāni attano janakakammaṃ ulliṅgenti, tena ca siṭṭhānīti indaliṅgaṭṭhena, indasiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni.
Skillful and unskillful kamma is called Indra because no one has sovereignty over kammas; therefore, the faculties generated by kamma indicate their generating kamma, and they are ordered by it; hence, they are faculties in the sense of a sign of Indra and of being ordered by Indra.
Nghiệp thiện và bất thiện được gọi là Indra, vì không có ai là chủ tể trong các nghiệp; do đó, các quyền do nghiệp sinh ra biểu thị nghiệp tạo ra chúng, và chúng được nghiệp ban hành; vậy nên chúng là các quyền (indriyāni) theo ý nghĩa dấu hiệu của Indra và ý nghĩa được Indra ban hành.
Sammāsambuddho pana paramissariyabhāvato indo, tato sabbānipetāni indriyāni bhagavatā yathābhūtato pakāsitāni, abhisambuddhāni cāti indadesitaṭṭhena, indadiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni.
But the Perfectly Self-Enlightened One is Indra because of his supreme sovereignty; therefore, all these faculties were revealed by the Fortunate One as they truly are, and fully comprehended by him; hence, they are faculties in the sense of being taught by Indra and seen by Indra.
Tuy nhiên, Đức Chánh Đẳng Giác là Indra vì Ngài là đấng tối thượng; do đó, tất cả các quyền này đã được Đức Thế Tôn tuyên bố đúng như thực, và đã được Ngài chứng ngộ hoàn toàn; vậy nên chúng là các quyền (indriyāni) theo ý nghĩa được Indra chỉ dạy và ý nghĩa được Indra thấy.
Teneva bhagavatā kānici gocarāsevanāya, kānici bhāvanāsevanāya sevitānīti indajuṭṭhaṭṭhenapi indriyāni.
And thus, because the Fortunate One cultivated some through association with sense objects and some through the cultivation of meditation, they are also faculties in the sense of being enjoyed by Indra.
Vì lẽ đó, một số quyền đã được Đức Thế Tôn thực hành bằng cách sống với đối tượng (gocara), một số khác bằng cách thực hành thiền định (bhāvanā); vậy nên chúng cũng là các quyền (indriyāni) theo ý nghĩa được Indra hưởng dùng.
Apica ādhipaccasaṅkhātena issariyaṭṭhenāpi etāni indriyāni.
Moreover, these are also faculties in the sense of sovereignty, called dominion (ādhipacca).
Hơn nữa, những điều này cũng là các quyền (indriyāni) theo ý nghĩa của sự thống trị, tức là quyền lực tối cao.
Cakkhundriyantiādīsu cakkhādīnaṃ padattho heṭṭhā pakāsito.
In the eye-faculty (cakkhundriyaṃ), etc., the literal meaning of eye, etc., has been explained below.
Trong nhãn quyền (cakkhundriya), v.v., ý nghĩa của các từ như mắt (cakkhu), v.v., đã được giải thích ở phần dưới.
Pacchimesu pana tīsu pubbabhāge anaññātaṃ amataṃ padaṃ, catusaccadhammaṃ vā jānissāmīti evaṃ paṭipannassa uppajjanato, indriyaṭṭhasambhavato ca anaññātaññassāmītindriyaṃ.
As for the last three, the faculty of knowing the unknown (anaññātaññassāmītindriyaṃ) arises in one who is practicing with the intention "I shall know the unknown, the Deathless state, or the four noble truths," and thus has the meaning of a faculty.
Tuy nhiên, trong ba quyền cuối cùng, quyền vị lai tri (anaññātaññassāmītindriya) là quyền khởi lên ở người đã thực hành với ý định "tôi sẽ biết Niết Bàn vô vi chưa được biết, hoặc Giáo Pháp Tứ Thánh Đế", và vì ý nghĩa của quyền có thể áp dụng.
Ājānanato aññā eva indriyanti aññindriyaṃ.
The faculty of final knowledge (aññindriyaṃ) is simply knowledge itself, by virtue of knowing.
Quyền liễu tri (aññindriya) là chính sự biết, vì nó biết rõ.
Aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavassa indriyanti aññātāvindriyaṃ.
The faculty of one who has finally known (aññātāvindriyaṃ) is the faculty of an Arahant (khīṇāsava) whose function of knowledge in the four truths is completed, one who has finally known.
Quyền cứu cánh tri (aññātāvindriya) là quyền của vị A-la-hán đã đoạn trừ các lậu hoặc, người đã hoàn thành chức năng của tuệ trong Tứ Thánh Đế.
Tattha ca pasādindriyānantaraṃ cakkhuviññāṇādivīthicittappavattiyaṃ rūpādīnaṃ niyatabhāvassa, attano tikkhamandatānuvidhānassa ca āpādanato ādhipaccaṃ veditabbaṃ.
In this regard, after the faculty of sensitivity, the dominion should be understood in the arising of the consciousness-process (vīthicitta) of eye-consciousness and so forth, due to the determination of forms and so forth, and due to the adaptation of one's own keenness and dullness.
Ở đó, quyền lực tối cao nên được hiểu là sự chi phối các sắc, v.v., trong sự khởi lên của các tâm lộ như nhãn thức, v.v., sau nhãn quyền tịnh sắc, và sự phù hợp với tính sắc bén hay chậm lụt của chính nó.
Manindriyādīnaṃ pana attano attano vijānanādilakkhaṇe ādhipaccaṃ veditabbaṃ.
As for the mind-faculty and so forth, their dominion should be understood in their respective characteristics of knowing and so forth.
Tuy nhiên, quyền lực tối cao của ý quyền (manindriya), v.v., nên được hiểu là sự chi phối trong các đặc tính nhận biết, v.v., của chính nó.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Ayaṃ tāvettha padattho.
This is the literal meaning here.
Đây là ý nghĩa của các từ ở đây.
Pañhāpucchakanaye pana dvāvīsatiyā indriyānaṃ kati kusalā…pe… kati araṇāti?
In the method of questioning, among the twenty-two faculties, how many are skillful... etc. ... how many are free from defilements?
Tuy nhiên, trong phương pháp vấn đáp (pañhāpucchakanaya), trong hai mươi hai quyền, bao nhiêu là thiện...v.v... bao nhiêu là vô lậu?
Anaññātaññassāmītindriyaṃ kusalaṃ, domanassindriyaṃ akusalaṃ, saddhāsatipaññāaññindriyāni cattāri kusalābyākatāni, manajīvitasomanassaupekkhāvīriyasamādhindriyāni cha tidhāpi, sesāni dasa abyākatāni.
The faculty of knowing the unknown is skillful; the faculty of displeasure (domanassindriya) is unskillful; the four faculties of faith, mindfulness, wisdom, and final knowledge are skillful and indeterminate; the six faculties of mind, life, pleasure, equanimity, energy, and concentration are threefold; the remaining ten are indeterminate.
Quyền vị lai tri (anaññātaññassāmītindriya) là thiện; ưu quyền (domanassindriya) là bất thiện; bốn quyền tín, niệm, tuệ, liễu tri (saddhā, sati, paññā, aññindriyāni) là thiện và vô ký; sáu quyền ý, sinh mạng, hỷ, xả, tinh tấn, định (mana, jīvita, somanassa, upekkhā, vīriya, samādhindriyāni) là cả ba loại; mười quyền còn lại là vô ký.
Cha indriyāni siyā sukhāya vedanāya sampayuttā, siyā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttāti, tīṇi tidhāpi, jīvitaṃ tidhā ca na vattabbañca, dvādasindriyāni na vattabbāni eva.
Six faculties are associated with pleasant feeling, or associated with neither-pleasant-nor-unpleasant feeling; three are threefold; life is threefold and also not to be stated; twelve faculties are simply not to be stated.
Sáu quyền có thể tương ưng với thọ lạc, có thể tương ưng với thọ không khổ không lạc; ba quyền là cả ba loại; sinh mạng không thể nói là cả ba loại; mười hai quyền không thể nói được.
Tīṇi vipākāni, dve vipākadhammadhammāni, rūpindriyāni satta nevavipākanavipākadhammadhammāni, aññindriyaṃ siyā vipākaṃ, siyā vipākadhammadhammaṃ, navindriyāni tidhāpi.
Three are results (vipāka); two are phenomena whose nature is to be results (vipākadhammadhamma); the seven material faculties are neither results nor phenomena whose nature is to be results; the faculty of final knowledge may be a result, or it may be a phenomenon whose nature is to be a result; nine faculties are threefold.
Ba quyền là quả dị thục; hai quyền là pháp có quả dị thục; bảy quyền sắc là không phải quả dị thục cũng không phải pháp có quả dị thục; quyền liễu tri (aññindriya) có thể là quả dị thục, có thể là pháp có quả dị thục; chín quyền là cả ba loại.
Navindriyāni upādinnupādāniyāni, domanassindriyaṃ anupādinnupādāniyaṃ, tīṇi anupādinnaanupādāniyāni, nava tidhāpi.
Nine faculties are grasped and graspable; the faculty of mental pain is ungrasped but graspable; three are ungrasped and ungraspable; nine are of all three types.
Chín quyền là bị chấp thủ và có thể chấp thủ; quyền ưu là không bị chấp thủ và có thể chấp thủ; ba quyền (vô lậu) là không bị chấp thủ và không thể chấp thủ; chín quyền (còn lại) là cả ba loại.
Domanassindriyaṃ savitakkasavicāraṃ, upekkhindriyaṃ tathā ca avitakkaavicārañca, nava avitakkaavicārāni, ekādasa tidhāpi.
The faculty of mental pain is accompanied by initial application and sustained application; the faculty of equanimity is both that and without initial application and sustained application; nine are without initial application and sustained application; eleven are of all three types.
Quyền ưu là có tầm có tứ; quyền xả là có tầm có tứ và không tầm không tứ; chín quyền (còn lại) là không tầm không tứ; mười một quyền (còn lại) là cả ba loại.
Satta rūpindriyāni ceva sukhadukkhadomanassindriyāni cāti dasa parittāni, pacchimāni tīṇi appamāṇāni, sesāni nava tidhāva.
The seven material faculties and the faculties of pleasure, pain, and mental pain—these ten are limited. The last three are immeasurable. The remaining nine are of all three types.
Bảy quyền sắc và các quyền lạc, khổ, ưu là mười quyền nhỏ hẹp (paritta); ba quyền cuối cùng (vô lậu) là vô lượng; chín quyền (còn lại) là cả ba loại.
Tattha ca somanassindriyaṃ rūpāvacaravaseneva mahaggataṃ, tadavasesāni arūpāvacaravasenāpīti veditabbaṃ.
Among these, the faculty of mental pleasure is mahaggata (exalted) only in the rūpāvacara realm, while the remaining ones are also mahaggata in the arūpāvacara realm; thus it should be understood.
Trong đó, quyền hỷ là đại hành chỉ theo phương diện sắc giới; các quyền còn lại cũng là đại hành theo phương diện vô sắc giới – điều này cần được biết.
Pañcindriyāni anidassanasappaṭighāni, sattarasa anidassanaappaṭighāneva.
Five faculties are invisible and with impingement; seventeen are invisible and without impingement.
Năm quyền là bất hiển thị và hữu đối (anidassanasappaṭighā); mười bảy quyền là bất hiển thị và vô đối (anidassanaappaṭighā) mà thôi.
Kamatoti ayampi desanākkamova.
“ In sequence” means this order of exposition.
Theo thứ tự (Kamato) – đây cũng là thứ tự thuyết giảng.
Tattha ajjhattadhamme pariññāya ariyabhūmipaṭilābho hotīti attabhāvapariyāpannāni cakkhundriyādīni paṭhamaṃ desitāni.
Among these, by fully understanding the internal phenomena, one attains the Noble State; therefore, the faculties pertaining to one’s own existence, such as the eye-faculty, are expounded first.
Trong đó, sau khi thấu triệt các pháp nội tại, sự thành tựu Thánh địa sẽ có; do đó, các quyền như nhãn quyền thuộc về tự thân được thuyết giảng trước tiên.
So manussattabhāvo yaṃ dhammaṃ upādāya ‘‘itthī’’ti vā ‘‘puriso’’ti vā saṅkhaṃ gacchati, ‘‘ayaṃ so’’ti nidassanatthaṃ tato itthindriyaṃ, purisindriyañca.
In order to indicate, “This is that” for the human existence, by virtue of which phenomenon it is termed “woman” or “man,” the female faculty and the male faculty are expounded thereafter.
Tự thân con người đó, nương vào pháp nào mà được gọi là “nữ” hay “nam”, để chỉ rõ “đây là điều đó”, sau đó là nữ quyền và nam quyền.
So duvidhopi jīvitindriyapaṭibaddhavuttīti ñāpanatthaṃ tato jīvitindriyaṃ.
To show that both types of existence are sustained by the life-faculty, the life-faculty is expounded thereafter.
Để cho biết rằng cả hai loại đó đều duy trì sự tồn tại nhờ sinh mạng quyền, sau đó là sinh mạng quyền.
Yāva tassa pavatti, tāva etesaṃ vedayitānaṃ anivatti.
As long as its occurrence lasts, so long does the non-cessation of these feelings persist.
Chừng nào sự tồn tại của nó còn, chừng đó các cảm thọ này không chấm dứt.
Yañca kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ sukhaṃ dukkhanti ñāpanatthaṃ tato sukhindriyādīni.
To show that whatever feeling exists, all of it is pleasure or pain, the faculties of pleasure and so on are expounded thereafter.
Để cho biết rằng bất cứ cảm thọ nào, tất cả đều là lạc hay khổ, sau đó là các quyền như lạc quyền.
Tannirodhatthaṃ pana ete dhammā bhāvetabbāti paṭipattidassanatthaṃ tato saddhādīni.
To show the practice that these phenomena should be developed for their cessation, the faculties of faith and so on are expounded thereafter.
Để chỉ rõ sự thực hành rằng các pháp này cần được tu tập để diệt trừ chúng, sau đó là các quyền như tín quyền.
‘‘Imāya paṭipattiyā esa dhammo paṭhamaṃ attani pātubhavatī’’ti paṭipattiyā amoghabhāvadassanatthaṃ tato anaññātaññassāmītindriyaṃ.
To show the unfailing nature of the practice, that “by this practice, this phenomenon first manifests in oneself,” the faculty of one who will know the unknown is expounded thereafter.
Để chỉ rõ sự không vô ích của sự thực hành rằng “nhờ sự thực hành này, pháp đó xuất hiện trước tiên trong tự thân”, sau đó là Vị tri đương tri quyền (anaññātaññassāmītindriya).
Tasseva phalattā, tato anantaraṃ bhāvetabbattā ca tato aññindriyaṃ.
Since it is the fruit of that, and since it is to be developed immediately thereafter, the faculty of final knowledge is expounded thereafter.
Vì nó là quả của quyền đó, và vì nó cần được tu tập ngay sau đó, nên sau đó là Tri quyền (aññindriya).
Ito paraṃ bhāvanāya imassa adhigamo, adhigate ca pana imasmiṃ natthi kiñci uttari karaṇīyanti ñāpanatthaṃ ante paramassāsabhūtaṃ aññātāvindriyaṃ desitanti evaṃ kamato pāḷimuttavinicchayanayo viññeyyo.
To show that the attainment of this occurs through further development, and that once this is attained, there is nothing further to be done, the faculty of one who has finally known, which is supreme assurance, is expounded at the end. In this way, the method of determination independent of the Pāḷi text should be understood in sequence.
Để cho biết rằng sau đó là sự chứng đắc này nhờ sự tu tập, và khi đã chứng đắc điều này thì không còn gì cần làm thêm nữa, nên cuối cùng là Toàn tri quyền (aññātāvindriya) được thuyết giảng như là nơi an ủi tối thượng – như vậy, phương pháp phân tích ngoài Pāḷi theo thứ tự cần được biết.
Paccayākāravibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – avijjāpaccayātiādīsu avindiyaṃ kāyaduccaritādiṃ vindati paṭilabhati, vindiyaṃ vā kāyasucaritādiṃ na vindati, dhammānaṃ vā yathāsabhāvaṃ aviditaṃ karoti, antavirahite vā saṃsāre satte javāpeti, avijjamānesu vā javati, vijjamānesu vā na javatīti avijjā.
In the Matrix of the Classification of Causal Conditions, literally (atthato), in phrases like “ conditioned by ignorance” (avijjāpaccayā), avijjā means: one experiences (vindi) that which should be experienced (vindiya), such as misconduct in body, etc., or one does not experience that which should be experienced, such as good conduct in body, etc.; or it makes things unknowable as they truly are; or it drives beings in endless wandering (saṃsāra); or it drives them in non-existent things, or it does not drive them in existent things—that is avijjā (ignorance).
Trong Ma-tika của Phân Tích Duyên Khởi, trước hết, về nghĩa lý – trong các câu như Do vô minh duyên (avijjāpaccayā) v.v… “vô minh” (avijjā) là: không tìm thấy (avindiyaṃ) những điều ác về thân v.v… (kāyaduccaritādiṃ) hoặc không tìm thấy (na vindati) những điều thiện về thân v.v… (kāyasucaritādiṃ); hoặc làm cho các pháp không được biết theo bản chất của chúng; hoặc thúc đẩy chúng sinh trong vòng luân hồi không có tận cùng; hoặc thúc đẩy trong những điều không tồn tại; hoặc không thúc đẩy trong những điều tồn tại.
Paṭicca phalameti etasmāti paccayo, dhammānaṃ uppattiyā, ṭhitiyā ca upakārako dhammo.
A condition (paccayo) is that from which a result arises dependently; it is a phenomenon that assists in the arising and stability of phenomena.
Duyên (paccaya) là cái mà từ đó quả sinh khởi nhờ nương tựa vào nó; là pháp hỗ trợ cho sự sinh khởi và tồn tại của các pháp.
Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo, tasmā avijjāpaccayā.
It is both ignorance (avijjā) and a condition (paccayo), hence avijjāpaccayo; therefore, “ conditioned by ignorance” (avijjāpaccayā).
Vô minh đó là duyên, nên là vô minh duyên (avijjāpaccayo); do đó do vô minh duyên.
Saṅkhatamabhisaṅkharontīti saṅkhārā.
They construct the conditioned, hence they are formations (saṅkhārā).
Những gì tạo tác các pháp hữu vi thì gọi là hành (saṅkhārā).
Ito paraṃ saṅkhārapaccayā viññāṇantiādīsu vuttaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
Hereafter, in phrases like “ conditioned by formations, consciousness” (saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ), what is stated should be understood in the stated manner.
Từ đây trở đi, những gì đã được nói trong các câu như do hành duyên thức (saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ) v.v… cần được hiểu theo cách đã nói.
Avuttesu pana vijānātīti viññāṇaṃ.
Among what is not stated: that which cognizes is consciousness (viññāṇaṃ).
Trong những điều chưa nói, cái gì biết thì gọi là thức (viññāṇaṃ).
Namatīti nāmaṃ, ruppatīti rūpaṃ, nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpanti ekadesasarūpekasesanayena veditabbaṃ.
That which bends (or inclines) is mentality (nāmaṃ); that which is afflicted (or changes) is materiality (rūpaṃ). Mentality and materiality, or mentality-materiality, should be understood as mentality-materiality (nāmarūpaṃ) by the rule of ekadesasarūpekasesa (where one part stands for the whole of a similar kind).
Cái gì uốn cong thì gọi là danh (nāmaṃ); cái gì biến hoại thì gọi là sắc (rūpaṃ); danh và sắc là danh sắc (nāmarūpaṃ) – điều này cần được hiểu theo phương pháp hợp nhất một phần bản chất.
Āye tanoti, āyatañca nayatīti āyatanaṃ, chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti ekasesanayena veditabbaṃ.
It extends (tanoti) to the sphere (āya), and it leads (nayeti) to the extended (āyataṃ); thus it is a sense-base (āyatanaṃ). The sixth sense-base and the six sense-bases are the six sense-bases (saḷāyatanaṃ) by the rule of ekasesa (where one term includes others of the same kind).
Cái gì mở rộng (tanoti) đến các xứ (āye), và dẫn đến các xứ (āyatañca nayatīti) thì gọi là xứ (āyatanaṃ); sáu xứ (chaṭṭhāyatanañca) và sáu xứ (saḷāyatanañca) là sáu xứ (saḷāyatanaṃ) – điều này cần được hiểu theo phương pháp hợp nhất.
Phusatīti phasso.
That which contacts is contact (phasso).
Cái gì tiếp xúc thì gọi là xúc (phasso).
Vedayatīti vedanā.
That which feels is feeling (vedanā).
Cái gì cảm thọ thì gọi là thọ (vedanā).
Paritassatīti taṇhā.
That which yearns is craving (taṇhā).
Cái gì khát khao thì gọi là ái (taṇhā).
Upādiyatīti upādānaṃ.
That which grasps is clinging (upādānaṃ).
Cái gì chấp thủ thì gọi là thủ (upādānaṃ).
Bhavati, bhāvayati cāti bhavo.
That which exists, and that which causes to exist, is existence (bhavo).
Cái gì tồn tại và làm cho tồn tại thì gọi là hữu (bhavo).
Jananaṃ jāti.
Generating is birth (jāti).
Sự sinh ra là sinh (jāti).
Jīraṇaṃ jarā.
Decaying is old age (jarā).
Sự già nua là già (jarā).
Maranti etenāti maraṇaṃ.
They die by this, hence death (maraṇaṃ).
Cái mà nhờ nó chúng sinh chết thì gọi là chết (maraṇaṃ).
Socanaṃ soko.
Grieving is sorrow (soko).
Sự than khóc là sầu (soko).
Paridevanaṃ paridevo.
Lamenting is lamentation (paridevo).
Sự than vãn là bi (paridevo).
Dukkhayati, uppādaṭṭhitivasena dvidhā khaṇatītipi dukkhaṃ.
That which pains, and that which destroys in two ways, by arising and by persisting, is suffering (dukkhaṃ).
Cái gì làm đau khổ, hoặc cắt đứt làm hai theo phương diện sinh và trụ thì gọi là khổ (dukkhaṃ).
Dummanassa bhāvo domanassaṃ.
The state of mental pain is mental pain (domanassaṃ).
Trạng thái của tâm bất mãn là ưu (domanassaṃ).
Bhuso āyāso upāyāso.
Excessive distress is despair (upāyāso).
Sự đau khổ tột độ là não (upāyāso).
Sambhavantīti nibbattanti.
They arise (sambhavanti) means they come into being.
Sambhavantī (sinh khởi) nghĩa là phát sinh.
Na kevalañca sokādīheva, atha kho avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantītiādinā sabbapadehipi sambhavanti-saddassa yojanā kātabbā.
And not only from sorrow and so on, but the word sambhavanti should be construed with all terms, as in “conditioned by ignorance, formations arise,” and so on.
Và không chỉ là các pháp như sầu v.v… mà còn phải liên kết từ “sinh khởi” (sambhavanti) với tất cả các từ trong câu “do vô minh duyên các hành sinh khởi” (avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantīti) v.v…
Evaṃ hi paccayapaccayuppannavavatthānaṃ kataṃ hoti.
In this way, the distinction between cause and result is made.
Như vậy, sự xác định duyên và pháp do duyên đã được thực hiện.
Dhammabhedato panettha avijjāti suttantapariyāyena dukkhādīsu catūsu, abhidhammapariyāyena pubbantādīhi saddhiṃ aṭṭhasu vā ṭhānesu aññāṇaṃ.
Regarding the classification of phenomena: ignorance (avijjā) is, according to the Suttanta method, unknowing in four instances (suffering, etc.), or according to the Abhidhamma method, unknowing in eight instances, including the past and so on.
Dhammabhedato (theo sự phân loại pháp) ở đây, vô minh (avijjā) theo phương pháp phân chia trong kinh điển là sự không biết về bốn điều như khổ v.v…; theo phương pháp phân chia trong A-tì-đàm là sự không biết về tám điều cùng với quá khứ v.v…
Saṅkhārā pana puññāpuññāneñjābhisaṅkhārā tayo, kāyavacīcittasaṅkhārā tayo cāti chabbidhā.
Formations (saṅkhārā) are of six kinds: the three meritorious, demeritorious, and imperturbable formations; and the three bodily, verbal, and mental formations.
Còn các hành (saṅkhārā) thì có sáu loại: ba loại là phúc hành (puññābhisaṅkhāra), phi phúc hành (apuññābhisaṅkhāra), và bất động hành (āneñjābhisaṅkhāra); và ba loại là thân hành (kāyasaṅkhāra), khẩu hành (vacīsaṅkhāra), và ý hành (cittasaṅkhāra).
Tattha aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā, pañca rūpāvacarakusalacetanā ceti terasa cetanā puññābhisaṅkhāro nāma.
Among these, the eight wholesome volitions of the kāmāvacara realm and the five wholesome volitions of the rūpāvacara realm—these thirteen volitions are called meritorious formations (puññābhisaṅkhāro).
Trong đó, mười ba tâm sở tư (cetanā) gồm tám tâm sở tư thiện dục giới và năm tâm sở tư thiện sắc giới, được gọi là phúc hành.
Dvādasa akusalacetanā apuññābhisaṅkhāro nāma.
The twelve unwholesome volitions are called demeritorious formations (apuññābhisaṅkhāro).
Mười hai tâm sở tư bất thiện được gọi là phi phúc hành.
Catasso arūpāvacarakusalacetanā āneñjābhisaṅkhāro nāma.
The four wholesome volitions of the arūpāvacara realm are called imperturbable formations (āneñjābhisaṅkhāro).
Bốn tâm sở tư thiện vô sắc giới được gọi là bất động hành.
Imesaṃ pana tiṇṇaṃ saṅkhārānaṃ eva dvārato pavattidassanatthaṃ ayaṃ saṅkhārādittiko vutto.
This triad of formations is stated to show the occurrence of these three formations through the doors.
Để chỉ rõ sự vận hành của ba hành này qua các cửa (dvāra), bộ ba hành này đã được nói.
Aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā ceva dvādasākusalacetanā ca kāyadvāre pavattiyaṃ kāyasaṅkhāro, vacīdvāre pavattiyaṃ vacīsaṅkhāro, etā ceva manodvāre pavattiyaṃ, manodvāre eva pavattanakā rūpārūpakusalacetanā ca cittasaṅkhāroti vuccanti.
The eight wholesome volitions of the kāmāvacara realm and the twelve unwholesome volitions, when occurring through the bodily door, are called bodily formations (kāyasaṅkhāro); when occurring through the verbal door, they are called verbal formations (vacīsaṅkhāro). These same volitions occurring through the mental door, and the wholesome volitions of the rūpāvacara and arūpāvacara realms which occur only through the mental door, are called mental formations (cittasaṅkhāro).
Tám tâm sở tư thiện dục giới và mười hai tâm sở tư bất thiện, khi vận hành qua thân môn được gọi là thân hành; khi vận hành qua khẩu môn được gọi là khẩu hành; và khi các tâm sở tư này vận hành qua ý môn, cùng với các tâm sở tư thiện sắc giới và vô sắc giới chỉ vận hành qua ý môn, thì được gọi là ý hành.
Abhiññācetanā, panettha uddhaccacetanā ca parato paṭisandhiviññāṇapaccayabhāve apanetabbāpi avijjāpaccayā sambhavato idha gahetabbāvāti ayaṃ tiko purimattikameva pavisatīti atthato lokiyakusalākusalacetanāva avijjāpaccayā saṅkhārāti veditabbaṃ.
Here, the volition of supernormal knowledge and the volition of restlessness, though to be excluded later as conditions for rebirth-consciousness, should be included here because they arise conditioned by ignorance. Thus, this triad falls into the former triad, meaning that literally, only mundane wholesome and unwholesome volitions are formations conditioned by ignorance.
Ở đây, tâm sở tư về thắng trí (abhiññācetanā) và tâm sở tư về phóng dật (uddhaccacetanā), mặc dù sau này cần được loại bỏ khỏi việc làm duyên cho thức tái tục, nhưng vì chúng sinh khởi do vô minh duyên nên được bao gồm ở đây; do đó, bộ ba này thuộc về bộ ba trước đó, và về nghĩa lý, chỉ có các tâm sở tư thiện và bất thiện thế gian mới là các hành do vô minh duyên sinh khởi – điều này cần được biết.
Idañca suttantabhājanīyanayena, abhidhammabhājanīyanayena pana lokiyalokuttare ekekacittakkhaṇe dvādasaṅgassa paṭiccasamuppādassa gahaṇato sabbāpi cetanā saṅkhārāti veditabbaṃ.
This is according to the Suttanta method of division. However, according to the Abhidhamma method of division, since the twelve-linked dependent origination is understood to occur in each single mind-moment, whether mundane or supramundane, all volitions should be understood as formations (saṅkhārā).
Và điều này là theo phương pháp phân chia của kinh điển; còn theo phương pháp phân chia của A-tì-đàm, vì duyên khởi mười hai chi được bao gồm trong mỗi sát-na tâm, dù là thế gian hay siêu thế, nên tất cả các tâm sở tư đều được biết là các hành.
Evaṃ viññāṇanāmarūpādīsupi sabbacittasampayuttavasena ca dhammabhedo veditabbo.
Similarly, in the case of consciousness (viññāṇaṃ), mentality-materiality (nāmarūpaṃ), and so on, the classification of phenomena should be understood as being associated with all consciousnesses.
Tương tự, sự phân loại pháp cũng cần được hiểu đối với thức, danh sắc v.v… theo cách liên hợp với tất cả các tâm.
Suttantabhājanīyanayeneva pana dassayissāma.
However, we will explain it according to the Suttanta method of division.
Tuy nhiên, chúng tôi sẽ trình bày theo phương pháp phân chia của kinh điển.
Saṅkhārapaccayā viññāṇañca cakkhuviññāṇādichabbidhaṃ bāttiṃsalokiyavipākaviññāṇameva hoti, lokuttarāni pana vaṭṭakathāya na yujjantīti na gahitāni.
Conditioned by volitional formations, consciousness is only the thirty-two mundane resultant consciousnesses, of six kinds, beginning with eye-consciousness. The supramundane (lokuttara) ones are not included because they do not fit into the discourse on Saṃsāra (vaṭṭa).
Do các hành duyên khởi thức, thức ở đây là ba mươi hai thức quả dị thục thế gian, gồm sáu loại như nhãn thức, v.v. Còn các thức siêu thế thì không phù hợp với lời giải thích về luân hồi, nên không được đề cập.
Viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ pana sabbalokiyaviññāṇasampayuttā tayo arūpino khandhā.
But nāmarūpa, conditioned by consciousness, refers to the three immaterial aggregates associated with all mundane consciousnesses.
Còn do thức duyên khởi danh sắc, danh ở đây là ba uẩn vô sắc đi kèm với tất cả các thức thế gian.
Rūpaṃ sabbāni bhūtupādāyarūpāni.
Form refers to all fundamental and derived material phenomena.
Sắc là tất cả các sắc do đại chủng tạo ra.
Saḷāyatanaṃ manacchaṭṭhāni indriyāni.
The six sense bases refer to the sense faculties, with mind as the sixth.
Sáu xứ là các căn, với ý căn là thứ sáu.
Phasso cakkhusamphassādiko chavipākaphasso, tathā vedanāpi.
Contact is the six resultant contacts, beginning with eye-contact; likewise also feeling.
Xúc là sáu xúc quả dị thục như nhãn xúc, v.v., và thọ cũng vậy.
Taṇhā rūpataṇhādibhedato chabbidho lobho.
Craving is the six kinds of greed, categorized as craving for forms, etc.
Ái là sáu loại tham như tham sắc, v.v.
Upādānaṃ kāmupādānādito catubbidhā lobhadiṭṭhiyova.
Clinging is only the four kinds of greed and wrong views, starting with sensual clinging.
Thủ là bốn loại tham và tà kiến như dục thủ, v.v.
Bhavo pana duvidho kammabhavo, upapattibhavoti.
But existence (bhava) is twofold: kamma-existence and rebirth-existence.
Còn hữu thì có hai loại: nghiệp hữu và tái sanh hữu.
Tattha kammabhavo tebhūmakakusalākusalacetanā ca taṃsampayuttā abhijjhādayo ca.
Among these, kamma-existence refers to wholesome and unwholesome volitions pertaining to the three planes of existence, and the associated covetousness, etc.
Trong đó, nghiệp hữu là các tư thiện và bất thiện thuộc ba cõi, cùng với các pháp đi kèm như tham lam, v.v.
Upapattibhavo pana kammābhinibbattā pañcapi khandhā.
Rebirth-existence (upapattibhava), on the other hand, refers to the five aggregates produced by kamma.
Tái sanh hữu là năm uẩn do nghiệp tạo ra.
So pabhedato kāmarūpārūpabhavā tayo, saññā asaññā nevasaññānāsaññā bhavā tayo, ekacatupañcavokārabhavā tayoti navavidho niddiṭṭho.
It is explained as being of nine kinds: the three existences of the sensual, form, and immaterial planes; the three existences of perception, non-perception, and neither-perception-nor-non-perception; and the three existences of one, four, and five aggregates.
Theo phân loại, nó được trình bày là chín loại: ba loại là dục hữu, sắc hữu, vô sắc hữu; ba loại là hữu có tưởng, hữu không tưởng, hữu phi tưởng phi phi tưởng; ba loại là hữu nhất uẩn, hữu tứ uẩn, hữu ngũ uẩn.
Jātiādīni pubbe vuttāni.
Birth and the others have been mentioned previously.
Sanh, v.v., đã được nói ở trước.
Tesu jātiggahaṇena viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanāva gahitā tadavinābhāvato.
Among these, by "birth" are included consciousness, nāmarūpa, the six sense bases, contact, and feeling, because they are inseparable from it.
Trong đó, việc nắm bắt sanh là nắm bắt thức, danh sắc, sáu xứ, xúc, thọ, vì chúng không thể tách rời khỏi sanh.
Tathā jarāmaraṇaggahaṇenāpi tesaññeva pākabhedattā.
Likewise, by "aging and death" are included the same, because they are their different results.
Cũng vậy, việc nắm bắt già chết là do chúng là các loại quả dị thục của chính những pháp ấy.
Sokādayo pana jarāmaraṇena dvādasamena aṅgena ekasaṅkhepaṃ katvā vuttā, na visuṃ aṅgabhāvena.
But sorrow and the others are mentioned by combining them with aging and death, the twelfth factor, into a single summary, not as separate factors.
Còn sầu, v.v., được nói gộp lại thành một nhóm với chi thứ mười hai là già chết, chứ không phải là một chi riêng biệt.
Kimatthanti ce?
Why is that, if you ask?
Vì mục đích gì ư?
Bhavacakkassa avicchedadassanatthaṃ.
To show the unbroken continuity of the Wheel of Existence.
Để chỉ ra sự liên tục không gián đoạn của vòng luân hồi.
Sokādito hi avijjā siddhā hoti avijjāvippayogato, avijjāsamuppattito ca.
For from sorrow and the like, ignorance is established, both due to separation from ignorance and due to the arising of ignorance.
Thật vậy, từ sầu, v.v., vô minh được xác lập là do sự không ly hệ với vô minh và do sự sanh khởi của vô minh.
Jarāmaraṇabbhāhatassa hi bālasseva te sambhavanti, tehi ca avijjāya siddhāya puna avijjāpaccayā saṅkhārāti evaṃ hetuphalaparamparāya bhavacakkaṃ avicchinnaṃ, anādikaṃ, apariyantaṃ, apariyosānañca hoti.
Indeed, these arise only in a foolish person afflicted by aging and death; and when ignorance is thus established by them, then from ignorance as condition, volitional formations arise. In this way, the Wheel of Existence, by this succession of causes and effects, is unbroken, beginningless, endless, and without conclusion.
Thật vậy, những điều ấy chỉ sanh khởi ở kẻ ngu phàm bị già chết đè nặng; và khi vô minh đã được xác lập bởi những điều ấy, thì do vô minh duyên khởi các hành. Cứ như thế, vòng luân hồi liên tục không gián đoạn, không có khởi đầu, không có giới hạn, không có kết thúc, theo chuỗi nhân quả.
Yadi evaṃ, kasmā avijjā ādito vuttāti?
If so, why is ignorance mentioned first?
Nếu vậy, tại sao vô minh lại được nói đầu tiên?
Padhānadassanatthaṃ pana ādito vuttā.
It is mentioned first to show its predominance.
Nó được nói đầu tiên để chỉ ra sự chủ yếu.
Tiṇṇaṃ hi vaṭṭānaṃ avijjā padhāno hetu tassā bhāve bhāvato, nirodhena ca nirujjhanato.
For ignorance is the predominant cause of the three rounds (vaṭṭa), existing when it exists, and ceasing with its cessation.
Thật vậy, vô minh là nhân chủ yếu của ba vòng luân hồi, vì khi nó hiện hữu thì chúng hiện hữu, và khi nó diệt thì chúng diệt.
Evaṃ avijjādīhi dvādasahi aṅgehi suttantabhājanīyanayena sabbe lokiyadhammāva paccayapaccayuppannabhāvena vuttāti veditabbā.
Thus it should be understood that by these twelve factors, beginning with ignorance, all mundane phenomena are explained as cause and conditioned phenomenon, according to the Suttanta method of analysis.
Như vậy, cần phải hiểu rằng, theo phương pháp phân tích của kinh tạng, tất cả các pháp thế gian đều được nói là nhân và quả của nhau thông qua mười hai chi như vô minh, v.v.
Abhidhammapariyāyena pana lokuttarāpīti ayamettha dhammabhedo.
However, according to the Abhidhamma method, supramundane phenomena are also included; this is the difference in principles here.
Còn theo phương pháp của A-tì-đàm thì cả các pháp siêu thế cũng vậy. Đây là sự khác biệt về pháp ở đây.
Evaṃ paccayacatukkaṃ, puna ‘‘avijjāpaccayā saṅkhāro avijjāhetuko’’tiādinā (vibha. 244) vuttanayeneva hetucatukkaṃ, puna ‘‘avijjāpaccayā saṅkhāro avijjāsampayutto’’tiādinā (vibha. 245) sampayuttacatukkaṃ, puna ‘‘avijjāpaccayā saṅkhāro, saṅkhārapaccayāpi avijjā’’tiādinā (vibha. 246) aññamaññapaccayacatukkanti evaṃ avijjāmūlakāni cattāri catukkāni vuttāni.
In this way, four tetrads of conditions are stated; again, four tetrads of causes are stated in the manner mentioned by ‘‘Conditioned by ignorance are volitional formations, which have ignorance as their cause’’; again, four tetrads of association are stated by ‘‘Conditioned by ignorance are volitional formations, which are associated with ignorance’’; again, four tetrads of mutual condition are stated by ‘‘Conditioned by ignorance are volitional formations, and also conditioned by volitional formations is ignorance.’’ Thus, four tetrads originating from ignorance are stated.
Như vậy, bốn nhóm nhân duyên, rồi bốn nhóm nhân (hetucatukka) được nói theo phương pháp “Do vô minh duyên khởi các hành, do vô minh làm nhân” (v.v.), rồi bốn nhóm tương ưng (sampayuttacatukka) được nói theo phương pháp “Do vô minh duyên khởi các hành, tương ưng với vô minh” (v.v.), rồi bốn nhóm tương hỗ duyên (aññamaññapaccayacatukka) được nói theo phương pháp “Do vô minh duyên khởi các hành, và do các hành cũng duyên khởi vô minh” (v.v.). Như vậy, bốn nhóm bốn pháp có gốc từ vô minh đã được nói.
Evaṃ ‘‘saṅkhārapaccayā avijjā’’tiādinā saṅkhārādimūlakādiupādānamūlakapariyosānāni aṭṭhasu padesu cattāri cattāri catukkānīti bāttiṃsa catukkāni mātikaṃ katvā nikkhipitvā puna akusalakusalavipākakiriyacittesu lokiyalokuttaresu ekekasmiṃ citte yathānikkhittehi chattiṃsabāttiṃsamātikācatukkehi vitthārato yathānurūpaṃ paccayākāro vibhatto.
In this way, from ‘‘conditioned by volitional formations is ignorance’’ and so on, for eight sections from volitional formations as the origin up to clinging as the conclusion, there are four tetrads each, making thirty-two tetrads. These are laid down as a matrix, and then, in each wholesome, unwholesome, resultant, and functional consciousness, both mundane and supramundane, the mode of conditionality is extensively analyzed according to the respective thirty-six or thirty-two matrix tetrads as they are laid down.
Cũng vậy, từ “Do các hành duyên khởi vô minh” (v.v.), từ gốc là hành cho đến gốc là thủ, mỗi nơi có bốn nhóm bốn pháp, tổng cộng là ba mươi hai nhóm bốn pháp được đặt làm mẫu đề. Rồi, trong mỗi tâm bất thiện, thiện, quả dị thục, duy tác, thế gian và siêu thế, duyên khởi được phân tích chi tiết theo từng loại phù hợp với ba mươi sáu hoặc ba mươi hai mẫu đề nhóm bốn pháp đã được đặt.
Idañca yasmā na kevalaṃ ayaṃ paccayākāro nānācittesu eva hoti, ekacittepi hotiyeva.
And this is stated because this mode of conditionality not only occurs in various consciousnesses but also in a single consciousness-moment.
Và điều này được nói là vì không chỉ duyên khởi này xảy ra trong nhiều tâm khác nhau, mà còn xảy ra trong một tâm duy nhất.
Nāpi vaṭṭacitte eva hoti, taṇhābhāvato vivaṭṭacittepi, tasmā taṃ nippadesato ekacittakkhaṇikaṃ paccayākāraṃ dassetuṃ vuttaṃ.
Nor does it occur only in consciousnesses of the round (vaṭṭa); even in consciousnesses of the unbinding (vivaṭṭa), due to the absence of craving. Therefore, it is stated to show the mode of conditionality as entirely present and occurring in a single consciousness-moment.
Cũng không chỉ xảy ra trong tâm luân hồi, mà còn trong tâm thoát luân hồi do không có ái. Do đó, điều này được nói để chỉ ra duyên khởi xảy ra trong một khoảnh khắc tâm duy nhất một cách toàn diện.
Teneva hettha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti avatvā ‘‘avijjāpaccayā saṅkhāro’’ti ekavacanena vuttaṃ ekacittakkhaṇe bahucetanābhāvā.
It is for this reason that it is not stated here as ‘‘conditioned by ignorance are volitional formations’’ (plural), but rather ‘‘conditioned by ignorance is a volitional formation’’ (singular), due to the absence of multiple volitions in a single consciousness-moment.
Chính vì vậy, ở đây không nói “Do vô minh duyên khởi các hành” (số nhiều) mà nói “Do vô minh duyên khởi hành” (số ít), vì trong một khoảnh khắc tâm không có nhiều tư.
Tattha yadetaṃ paṭhamacatukkaṃ, tattha paṭhamavāro nāmarūpaṭṭhāne nāmaṃ, saḷāyatanaṭṭhāne chaṭṭhāyatanañca gahetvā rūpārūpādisabbabhavasādhāraṇavasena, ekacittakkhaṇapariyāpannadhammaggahaṇavasena ca rūpaṃ chaḍḍetvā vutto rūpassa sabbabhavāsādhāraṇattā, bahucittakkhaṇikattā ca.
Among these, in the first tetrad, the first variation is stated by taking name in place of nāmarūpa and the sixth sense base in place of the six sense bases, in order to include all existences, such as form and immaterial existences, and in order to include phenomena contained within a single consciousness-moment, while omitting form, because form is not common to all existences and occurs over multiple consciousness-moments.
Trong đó, đối với nhóm bốn pháp đầu tiên, trường hợp đầu tiên được nói là bỏ sắc, lấy danh ở vị trí danh sắc, và lấy ý xứ ở vị trí sáu xứ, theo cách nói chung cho tất cả các hữu như sắc hữu, vô sắc hữu, v.v., và theo cách nắm bắt các pháp thuộc một khoảnh khắc tâm duy nhất, vì sắc không phải là chung cho tất cả các hữu và thuộc nhiều khoảnh khắc tâm.
Dutiyo nāmarūpaṭṭhāne nāmaṃ, ‘‘nāmapaccayā phasso’’ti saḷāyatanaṭṭhāne phassameva gahetvā phassassa saḷāyatanaṃ vināpi paccayavisesasambhavadassanavasena ceva mahānidānasuttanayadassanavasena (dī. ni. 2.95 ādayo) ca vutto.
The second is stated by taking name in place of nāmarūpa, and contact itself in place of the six sense bases, as in ‘‘conditioned by name is contact,’’ in order to show the possibility of a specific conditionality of contact even without the six sense bases, and also to show the method of the Mahānidāna Sutta.
Trường hợp thứ hai được nói là lấy danh ở vị trí danh sắc, và chỉ lấy xúc ở vị trí sáu xứ (trong câu “do danh duyên khởi xúc”), theo cách chỉ ra khả năng đặc biệt của xúc làm duyên ngay cả khi không có sáu xứ, và theo cách chỉ ra phương pháp của Kinh Đại Duyên.
Tatiyo saḷāyatanaṭṭhāne chaṭṭhāyatanameva gahetvā gabbhaseyyakānaṃ aparipuṇṇāyatanānaṃ, rūpabhavikādīnañca vasena vutto.
The third is stated by taking only the sixth sense base in place of the six sense bases, with reference to those in the womb whose sense bases are not complete, and to those in the formless realms, etc.
Trường hợp thứ ba được nói là chỉ lấy ý xứ ở vị trí sáu xứ, theo cách nói cho những chúng sanh nằm trong thai mẹ với các căn chưa hoàn thiện, và những chúng sanh trong sắc hữu, v.v.
Catuttho ‘‘nāmapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso’’ti evaṃ itarāyatanehipi saḷāyatanassa visesato phassapaccayataṃva dassetvā opapātikānaṃ, paripuṇṇāyatanānaṃ kāmabhavikānañca vasena vutto.
The fourth is stated as ‘‘conditioned by name are the six sense bases, conditioned by the six sense bases is contact,’’ thus demonstrating the specific conditionality of the six sense bases for contact even with respect to other sense bases, with reference to spontaneously arisen beings and those in the sensual realm with complete sense bases.
Trường hợp thứ tư được nói là “do danh duyên khởi sáu xứ, do sáu xứ duyên khởi xúc”, như vậy, chỉ ra sáu xứ đặc biệt là duyên của xúc ngay cả đối với các xứ khác, theo cách nói cho những chúng sanh hóa sanh, những chúng sanh có các căn hoàn thiện và những chúng sanh trong dục hữu.
Evaṃ dutiyacatukkādīsupi.
This is also the case in the second tetrad and so on.
Cũng vậy đối với các nhóm bốn pháp thứ hai, v.v.
Sabbatthāpi cettha yasmā sokādayo sabbe ekacittakkhaṇe na sambhavanti, sabbasmiñca citte, bhave ca nappavattanti, tasmā na gahitā.
In all cases here, because sorrow and the others do not all occur in a single consciousness-moment, and do not arise in every consciousness and every existence, they are not included.
Ở đây, trong tất cả các trường hợp, sầu, v.v., không được đề cập vì chúng không thể cùng sanh khởi trong một khoảnh khắc tâm duy nhất, và chúng cũng không xảy ra trong tất cả các tâm và tất cả các hữu.
Jātijarāmaraṇāni panettha arūpadhammānaṃ lakkhaṇamattāni, tāni ca acittakkhaṇamattānipi samānāni cittakkhaṇe antogadhattā pariyāyato paccayuppanne katvā aṅgaparipūraṇatthaṃ gahitāni.
Birth, aging, and death here are merely characteristics of immaterial phenomena, and although they are not merely consciousness-moments, they are included as conditioned phenomena by implication, being encompassed within a consciousness-moment, for the purpose of completing the factors.
Sanh, già, chết ở đây chỉ là những đặc tính của các pháp vô sắc, và mặc dù chúng không chỉ giới hạn trong một khoảnh khắc tâm, nhưng vì chúng được bao gồm trong khoảnh khắc tâm, nên chúng được nắm bắt một cách gián tiếp như là các pháp quả dị thục để hoàn thiện các chi.
Bhavoti cettha upādānādipaccayavirahitā cattāro arūpino khandhā, taṇhāpaccayā upādānanti ettha kāmupādānaṃ vajjetvā tīṇi upādānāni eva gahetabbāni.
Here, by ‘‘existence’’ are meant the four immaterial aggregates devoid of the condition of clinging, etc. In ‘‘conditioned by craving is clinging,’’ only the three clingings, excluding sensual clinging, should be taken.
Hữu ở đây là bốn uẩn vô sắc không có các duyên như thủ, v.v. Trong câu “do ái duyên khởi thủ”, cần phải lấy ba loại thủ, ngoại trừ dục thủ.
Dvinnampi ekalakkhaṇānaṃ dhammānaṃ ekakkhaṇe asambhavā lobhamūlavirahitesu dosamohamūlesu ceva kusalābyākatesu ca cittesu vedanāpaccayā paṭighaṃ vicikicchā uddhaccanti evaṃ taṇhāṭhāne yathāyogaṃ paṭighādayo tayo.
Due to the impossibility of two phenomena with a single characteristic arising at the same moment, in minds free from greed-roots, and in minds rooted in hate and delusion, and in wholesome and indeterminate minds, ill-will, doubt, and restlessness arise from feeling as a condition. Thus, in the place of craving, ill-will and the other two (doubt, restlessness) are taken according to suitability.
Vì hai pháp có cùng một đặc tính không thể đồng thời sinh khởi trong cùng một sát na, nên trong các tâm không có gốc tham, nhưng có gốc sân và si, cũng như trong các tâm thiện và vô ký, do duyên thọ mà sân, hoài nghi, phóng dật sinh khởi. Như vậy, tại vị trí của ái, ba pháp sân, hoài nghi, phóng dật được lấy một cách thích hợp.
Tesu vicikicchāvajjitesu ceva diṭṭhivippayuttesu ca upādānaṭṭhāne adhimokkho gahito.
Among these, in those free from doubt and disjoined from wrong view, resolve (adhimokkha) is taken in the place of clinging.
Trong những tâm đó, trừ hoài nghi và ly tà kiến, tại vị trí của thủ, adhimokkha (quyết định) được lấy.
Vicikicchāya pana saddhiṃ adhimokkhassāpi asambhavā vicikicchāpaccayā bhavoti ca gahito.
However, since resolve (adhimokkha) cannot arise together with doubt, existence (bhava) is also taken as conditioned by doubt.
Vì adhimokkha không thể đồng thời với hoài nghi, nên do duyên hoài nghi mà hữu sinh khởi cũng được lấy.
Upādānaṭṭhāne ca adhimokkho ca gahito.
And resolve (adhimokkha) is taken in the place of clinging.
Và tại vị trí của thủ, adhimokkha cũng được lấy.
Lokiyānañcettha kusalābyākatānaṃ upanissayavasena avijjāpaccayatā vuttā.
Here, for mundane wholesome and indeterminate phenomena, the conditionality of ignorance (avijjāpaccayatā) is stated by way of decisive support (upanissaya).
Ở đây, đối với các pháp thiện và vô ký thuộc thế gian, tính duyên vô minh được nói đến theo cách upanissaya (cận y duyên).
Lokuttarānaṃ pana yasmā appahīnāvijjo avijjāya pahānatthaṃ, paṭippassambhanatthañca lokuttaraṃ bhāveti, tasmā samatikkamanavasena avijjāpaccayatā vuttā, na sahajātavasena.
For supramundane (lokuttara) phenomena, however, since one whose ignorance is not yet abandoned cultivates the supramundane for the sake of abandoning and allaying ignorance, the conditionality of ignorance is stated by way of overcoming, not by way of co-arising.
Còn đối với các pháp siêu thế, vì người chưa đoạn trừ vô minh thực hành pháp siêu thế để đoạn trừ và làm lắng dịu vô minh, nên tính duyên vô minh được nói đến theo cách vượt qua, chứ không phải theo cách đồng sinh.
Teneva tesaṃ niddesavāresu ‘‘tattha katamā avijjā’’ti avibhajitvā ‘‘tattha katamo avijjāpaccayā saṅkhāro’’ti (vibha. 240) vibhattaṃ.
Therefore, in their explanation sections, instead of dividing "What is ignorance there?", it is divided as "What are the volitional formations conditioned by ignorance there?".
Chính vì thế, trong các phần niddesa (giải thích), không phân tích “Ở đó, vô minh là gì?” mà phân tích “Ở đó, hành do duyên vô minh là gì?”
Kiriyadhammānaṃ pana kenaci pariyāyena avijjāmūlakattaṃ natthīti ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’ntiādinā saṅkhāramūlakādiko nayo vutto, na avijjāmūlako.
For functional (kiriyā) phenomena, however, there is no root in ignorance by any means, so the method rooted in volitional formations is stated, such as "consciousness conditioned by volitional formations," not one rooted in ignorance.
Tuy nhiên, các pháp hành động (kiriya) không có gốc vô minh theo bất kỳ phương cách nào, nên phương pháp dựa vào gốc hành, v.v., được nói đến với “Hành duyên thức,” v.v., chứ không phải dựa vào gốc vô minh.
Apica lokiyakusalādīsu tesaṃ dhammānaṃ dukkhasaccapariyāpannattā ‘‘evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti (vibha. 225) evaṃ appanā katā, lokuttarakusalādīsu ‘‘evametesaṃ dhammāna’’nti.
Furthermore, in the case of mundane wholesome and other such phenomena, since these phenomena are included in the truth of suffering, the determination "thus arises this entire mass of suffering" is made; in the case of supramundane wholesome and other such phenomena, "thus these phenomena".
Hơn nữa, trong các pháp thiện thế gian, v.v., vì các pháp đó thuộc về Khổ đế, nên sự xác định được thực hiện như “Như vậy, toàn bộ khối khổ này sinh khởi.” Trong các pháp thiện siêu thế, v.v., thì “Như vậy, các pháp này.”
Ayaṃ lokiyato lokuttarānaṃ desanāya visesoti ayaṃ abhidhammabhājanīye nayo.
This is the distinction in teaching between mundane and supramundane, and this is the method in the Abhidhamma classification.
Đây là sự khác biệt trong cách thuyết giảng giữa thế gian và siêu thế, và đây là phương pháp trong Abhidhamma-bhājanīya.
Tattha paccayanayo sāmaññato, visesato cāti duvidho hoti.
Among these, the method of conditions is twofold: general and specific.
Ở đó, phương pháp duyên có hai loại: tổng quát và đặc biệt.
Tattha tabbhāvabhāvimattatāpakāsako sāmaññato paccayanayo.
Among these, the method of conditions in general reveals only that something exists if that exists.
Ở đó, phương pháp duyên tổng quát là sự hiển lộ về tính chất của sự tồn tại tùy thuộc vào sự tồn tại của cái khác.
Visesato pana paṭṭhāne āgatesu hetupaccayādicatuvīsatiyā paccayesu yathānurūpaṃ paccayavisesuppannamattatāpakāsako.
Specifically, however, it reveals only the arising of specific conditions in accordance with the twenty-four conditions such as the root condition that appear in the Paṭṭhāna.
Còn đặc biệt là sự hiển lộ về tính chất của sự sinh khởi các duyên đặc biệt một cách thích hợp trong hai mươi bốn duyên như hetupaccaya (nhân duyên), v.v., được đề cập trong Paṭṭhāna.
Sā ca nesaṃ catuvīsatiyā paccayānaṃ vibhāgatā paṭṭhānamātikatthasaṃvaṇṇanāya āvi bhavissati.
And that classification of these twenty-four conditions will become evident in the commentary on the Paṭṭhāna mātikā.
Và sự phân chia của hai mươi bốn duyên đó sẽ được làm rõ trong phần giải thích ý nghĩa của Paṭṭhāna-mātikā.
Tattha sāmaññato saṅkhārādayo avijjādipaccayabhāve eva bhāvinoti veditabbā.
Here, generally, it should be understood that volitional formations and the like exist only when conditions like ignorance exist.
Ở đó, theo cách tổng quát, các hành, v.v., cần được hiểu là tồn tại chỉ khi vô minh, v.v., tồn tại dưới dạng duyên.
Yassa hi catūsu saccesu, pubbantādīsu ca avijjā appahīnā hoti, so dukkhe tāva pubbantādīsu ca aññāṇena tīsu bhavesu jātijarārogamaraṇādianekādīnavavokiṇṇaṃ puññaphalasaṅkhātaṃ saṅkhāravipariṇāmadukkhaṃ dukkhato ajānanto sukhasaññāya patthetvā tīhi dvārehi puññāneñjābhisaṅkhāre ārabhati.
For indeed, if ignorance is not abandoned concerning the four truths and the past, etc., then, being ignorant of suffering in suffering and in the past, etc., he does not know the suffering of the alteration of formations, which is the fruit of merit, intermingled with many dangers such as birth, aging, sickness, and death in the three existences, as suffering, but desiring it with a perception of happiness, he commences meritorious and imperturbable volitional formations through the three doors.
Thật vậy, đối với người mà vô minh chưa được đoạn trừ trong Tứ Thánh Đế và các thời kỳ quá khứ, v.v., do sự ngu muội về khổ và các thời kỳ quá khứ, v.v., không biết rằng khổ của sự biến hoại của hành, được gọi là quả của phước, bị xen lẫn với vô số hiểm nguy như sinh, già, bệnh, chết trong ba cõi, người đó mong cầu với nhận thức về lạc, và qua ba cửa, khởi tạo các hành phước và bất động hành.
Samudaye aññāṇena dukkhahetubhūtesupi taṇhāparikkhāresu dukkhahetukaṃ āpāyikādidukkhaṃ, dukkhahetubhūtesu kāmūpasevanādīsu ca ādīnavaṃ apassanto sukhahetusaññāya ceva kilesābhibhūtatāya ca tividhepi saṅkhāre ārabhati.
Being ignorant of the origin, and not seeing the danger in the requisites of craving that are causes of suffering—which is suffering leading to woeful states, etc.—and not seeing the danger in the causes of suffering such as the indulgence in sensual pleasures, he commences the three kinds of volitional formations with a perception of happiness and overpowered by defilements.
Do ngu muội về tập, không thấy hiểm nguy trong các thứ dục lạc, v.v., vốn là nguyên nhân của khổ, và trong các thứ thuộc về ái, vốn là nguyên nhân của khổ, dẫn đến khổ ở các cõi địa ngục, v.v., người đó do nhận thức về nguyên nhân của lạc và do bị phiền não chi phối, khởi tạo ba loại hành.
Nirodhe, pana magge ca aññāṇena anirodhabhūte gativisese nirodhasaññī, nirodhassa ca vā amaggabhūtesupi yaññāmaratapādīsupi nirodhamaggasaññī hutvā tividhepi saṅkhāre ārabhati.
In regard to cessation and the path, however, being ignorant, he perceives a specific destiny that is not cessation as cessation, and perceives sacrifices and vows that are not the path to cessation as the path to cessation, and thus commences the three kinds of volitional formations.
Còn do ngu muội về diệt và đạo, người đó nhận thức về diệt trong các cảnh giới không phải là diệt, và nhận thức về đạo diệt trong các lễ tế và các hành khổ hạnh, v.v., vốn không phải là đạo, rồi khởi tạo ba loại hành.
Idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇena ‘‘ahetū appaccayā sattā uppajjanti, na honti paraṃ maraṇā’’ti vā ‘‘attāva jānāti vā na jānāti vā, sova saṅkhāre saṅkharoti, sova paṭisandhiyaṃ uppajjati, tassa aṇuissarādayo kalalādibhāvena sarīraṃ saṇṭhāpentā indriyāni sampādenti, sova indriyasampanno phusati, vedayati, taṇhiyati, upādānādīni ca karotī’’ti vā ‘‘sabbe sattā niyatisaṅgatibhavapariṇatā’’ti vā vikappeti.
Being ignorant of the phenomena that arise conditioned by specific conditions (idappaccayatāpaṭiccasamuppanna), he speculates either that "beings arise without cause or condition, and do not exist after death," or that "the self alone knows or does not know, that self alone forms volitional formations, that self alone is reborn in re-linking, and that atoms or Ishvara, etc., form the body in the state of kalala, etc., and produce the faculties, and that self, endowed with faculties, contacts, feels, craves, and performs clingings, etc.," or that "all beings are destined, connected, and evolved by fate."
Do ngu muội về các pháp duyên khởi (idappaccayatāpaṭiccasamuppanna), người đó suy nghĩ hoặc là “Chúng sinh sinh khởi không có nguyên nhân, không có duyên, và không tồn tại sau khi chết,” hoặc là “Chính bản ngã biết hoặc không biết, chính nó tạo ra các hành, chính nó tái sinh, các nguyên tử và thần linh tạo ra thân thể dưới dạng kalala (hợp chất đầu tiên) và tạo ra các căn, chính nó có đủ các căn xúc chạm, cảm thọ, ái dục, và thực hiện các hành thủ, v.v.,” hoặc là “Tất cả chúng sinh đều bị chi phối bởi định mệnh và sự biến đổi của hữu.”
So evaṃ avijjāya andhīkato –
Such a one, blinded by ignorance –
Người đó, bị vô minh che mờ như vậy –
Vuttanayena tividhe saṅkhāre abhisaṅkharotīti.
in this manner forms the three kinds of volitional formations.
Như đã nói, người đó tạo ra ba loại hành.
Kiṃ panettha ekāva avijjā saṅkhārānaṃ paccayo hoti, nanu ekasmā kāraṇā ekaṃva kāriyaṃ uppajjati, anekaṃ kāriyaṃ na uppajjati, anekasmā vā ekanti, anekasmā kāraṇā anekaṃ kāriyaṃ uppajjatīti?
Is only one ignorance a condition for volitional formations here? Surely, from one cause only one effect arises, not many effects; or from many causes, one; or from many causes, many effects arise, don't they?
Ở đây, chỉ một vô minh có phải là duyên của các hành không? Chẳng phải từ một nguyên nhân chỉ sinh ra một kết quả, không sinh ra nhiều kết quả, hoặc từ nhiều nguyên nhân sinh ra một kết quả, hoặc từ nhiều nguyên nhân sinh ra nhiều kết quả sao?
Saccaṃ, padhānattapākaṭattaasādhāraṇattadīpanatthaṃ panettha anekesu kāraṇesupi ekā avijjā eva paccayabhāvena niddiṭṭhā ‘‘phassapaccayā vedanā (udā. 3), semhasamuṭṭhānā ābādhā’’tiādīsu (a. ni. 10.60; mahāni. 5; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) viya.
It is true. Here, among many causes, only ignorance is designated as a condition to highlight its predominance, conspicuousness, and unique nature, just as in phrases like "feeling conditioned by contact" or "diseases arising from phlegm".
Đúng vậy, ở đây, trong nhiều nguyên nhân, chỉ một vô minh được chỉ định là duyên để làm nổi bật tính chủ yếu, tính rõ ràng và tính không phổ biến của nó, giống như trong các trường hợp “Thọ do duyên xúc” và “Các bệnh tật do đàm sinh ra,” v.v.
Avijjā hi padhāno hetu, saṅkhārānaṃ pākaṭo, asādhāraṇo ca taṇhādihetūnampi hetuttā, na vatthārammaṇādīni khīṇāsavassa tesaṃ sambhavepi saṅkhārānaṃ abhāvāti.
Ignorance is indeed the predominant cause, conspicuous for volitional formations, and unique because it is also the cause of other causes like craving, whereas physical bases and objects, etc., even if they exist for an Arahant, volitional formations do not arise.
Thật vậy, vô minh là nguyên nhân chính, rõ ràng và không phổ biến của các hành, vì nó cũng là nguyên nhân của các nguyên nhân như ái, v.v., và vì các hành không tồn tại ngay cả khi đối tượng và cảnh giới, v.v., tồn tại đối với một vị A-la-hán.
Evaṃ tāvettha vaṭṭasaṅkhārānaṃ avijjāya eva bhāve bhāvo veditabbo.
Thus, here, the existence of volitional formations belonging to the round of existence should be understood as existing only when ignorance exists.
Như vậy, ở đây, sự tồn tại của các hành luân hồi do sự tồn tại của vô minh cần được hiểu.
Tathā viññāṇassāpi upacitakammābhāve abhāvato, sabbattha sabbesañca sabbavipākaviññāṇuppattippasaṅgato ca saṅkhārānaṃ eva bhāve bhāvo veditabbo.
Similarly, the existence of consciousness should also be understood as existing only when volitional formations exist, because in the absence of accumulated kamma there is no consciousness, and otherwise there would be a risk of all resultant consciousness arising everywhere for everyone.
Tương tự, sự tồn tại của thức cũng cần được hiểu là do sự tồn tại của các hành, vì nếu không có nghiệp tích lũy thì không có thức, và nếu không thì sẽ có sự sinh khởi của tất cả các thức quả ở khắp mọi nơi và cho tất cả mọi người.
Yathā cettha, evaṃ uparipi nāmarūpādīnaṃ viññāṇādibhāve bhāvo yathānurūpaṃ anubhavayuttīhi ñātabboti ayaṃ sāmaññato paccayanayo.
Just as here, so too above, the existence of mind-and-matter and the like, when consciousness and the like exist, should be understood by appropriate reasoning from experience. This is the general method of conditions.
Cũng như ở đây, ở trên, sự tồn tại của danh sắc, v.v., do sự tồn tại của thức, v.v., cần được biết qua các lý lẽ kinh nghiệm một cách thích hợp. Đây là phương pháp duyên tổng quát.
Visesato pana avijjā puññābhisaṅkhārānaṃ tāva ārammaṇapaccayena, upanissayapaccayena cāti dvidhā paccayo hoti.
Specifically, however, ignorance is a condition for meritorious volitional formations in two ways: by way of objective condition (ārammaṇapaccaya) and by way of decisive support condition (upanissayapaccaya).
Còn theo cách đặc biệt, vô minh là duyên của các hành phước theo hai cách: ārammaṇapaccaya (cảnh duyên) và upanissayapaccaya (cận y duyên).
Sā hi avijjaṃ ārabbha sammasanādivasena uppattiyaṃ kāmāvacarānaṃ, abhiññācittena samohacittassa jānanakāle rūpāvacarānañca puññābhisaṅkhārānaṃ tāva ārammaṇapaccayena paccayo hoti, avijjāsamatikkamanatthāya pana avijjāsammūḷhatāya kāmarūpabhavasampattiyo patthetvāva kāmarūpāvacarapuññāni karontassa upanissayapaccayena paccayo hoti.
When ignorance is taken as an object, it serves as the objective condition for the arising of sense-sphere and fine-material-sphere meritorious volitional formations, for instance, in the contemplation of ignorance, or when an abhiññā-mind comprehends a deluded mind. However, for one who performs sense-sphere and fine-material-sphere meritorious deeds desiring rebirth in those realms due to being deluded by ignorance, for the sake of overcoming ignorance, it serves as the decisive support condition.
Thật vậy, vô minh là duyên của các hành phước thuộc dục giới và sắc giới theo cách cảnh duyên khi chúng sinh khởi do quán xét vô minh, v.v., và khi tâm samoha (si) được biết bởi tâm abhiññā (thắng trí). Còn khi một người bị vô minh che mờ, mong cầu sự thành tựu của các cõi dục giới và sắc giới để vượt qua vô minh, rồi thực hiện các hành phước thuộc dục giới và sắc giới, thì vô minh là duyên theo cách cận y duyên.
Apuññābhisaṅkhārānaṃ panesā avijjaṃ ārabbha rāgādīnaṃ uppajjanakāle ārammaṇādipaccayena avijjāsammūḷhatāya pāṇātipātādīni karontassa nissayapaccayena, dutiyajavanādīnaṃ anantarūpanissayāsevananatthivigatapaccayehi yaṃ kiñci akusalaṃ karontassa hetusahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatapaccayehīti evaṃ anekadhā paccayo hoti, āneñjābhisaṅkhārānaṃ pana ekena upanissayapaccayeneva paccayo hoti.
For demeritorious volitional formations, when ignorance is taken as an object, it acts as the objective condition, etc., during the arising of greed, etc.; for one performing acts like killing due to being deluded by ignorance, it acts as the support condition (nissayapaccaya); for one performing any unwholesome act through consequent impulsion, etc., by way of immediately contiguous, decisive support, repeated practice, absence, and disappearance conditions, and for the initial impulsion, by way of root, co-arising, mutuality, support, association, presence, and non-disappearance conditions. Thus, it acts as a condition in many ways. For imperturbable volitional formations, however, it acts as a condition only by way of decisive support condition.
Đối với các hành bất thiện, vô minh là duyên theo nhiều cách: khi tham, v.v., sinh khởi do duyên vô minh, thì đó là cảnh duyên, v.v. Khi một người bị vô minh che mờ thực hiện các hành sát sinh, v.v., thì đó là nissayapaccaya (y chỉ duyên). Khi một người thực hiện bất kỳ hành bất thiện nào đối với các javana (tốc hành tâm) thứ hai, v.v., thì đó là anantarūpanissayāsevananatthivigatapaccaya (vô gián, cận y, thường cận hành, vô hữu, ly khứ duyên). Và khi thực hiện bất kỳ hành bất thiện nào, thì đó là hetusahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatapaccaya (nhân, câu sinh, hỗ tương, y chỉ, tương ưng, hữu, bất ly khứ duyên). Còn đối với các bất động hành, vô minh chỉ là duyên theo một cách duy nhất là cận y duyên.
Viññāṇapaccayā nāmarūpapade pana viññāṇaṃ vipākabhūtaṃ, avipākabhūtañca nāmassa kevalassa vā rūpamissakassa vā paṭisandhipavattīsu sahajātaaññamaññanissayasampayuttavipākaāhāraindriyaatthiavigatapaccayehi yathārahaṃ navadhā, aṭṭhadhā vā paccayo hoti.
In the section "Consciousness is the condition for Name-and-Form," consciousness, both resultant and non-resultant, is appropriately a condition for name alone or mixed with form, in relinking and continuation, in nine ways or eight ways, through co-arising, mutuality, support, association, resultant, nutriment, faculty, presence, and non-disappearance conditions.
Trong mục "duyên thức sinh danh sắc", thức thuộc quả dị thục và không thuộc quả dị thục, đối với danh chỉ riêng hoặc danh hòa hợp với sắc, trong tái tục và tiếp diễn, tùy theo trường hợp, làm duyên theo chín cách hoặc tám cách do các duyên đồng sinh, hỗ tương, nương tựa, tương ưng, quả dị thục, vật thực, quyền, hiện hữu, bất ly.
Paṭisandhiyaṃ vipākaviññāṇaṃ vatthurūpassa sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyavippayuttaatthi avigatapaccayehi navadhā paccayo hoti.
At relinking, resultant consciousness is a condition for the physical base (vatthurūpa) in nine ways through co-arising, mutuality, support, resultant, nutriment, faculty, dissociation, presence, and non-disappearance conditions.
Trong tái tục, thức quả dị thục đối với sắc y xứ làm duyên theo chín cách do các duyên đồng sinh, hỗ tương, nương tựa, quả dị thục, vật thực, quyền, bất tương ưng, hiện hữu, bất ly.
Ṭhapetvā pana vatthurūpaṃ sesarūpassa teheva aññamaññapaccayarahitehi aṭṭhahi paccayo hoti.
But excluding the physical base, it is a condition for the remaining form in eight ways, lacking the mutuality condition.
Trừ sắc y xứ ra, đối với các sắc còn lại, thức làm duyên theo tám cách, không có duyên hỗ tương.
Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ pana ekavokārapañcavokārabhavesu kammajarūpassa suttantikapariyāyena upanissayavasena paccayo hoti.
Furthermore, volitional consciousness (abhisaṅkhāraviññāṇa) is a condition for kamma-born form in the one-constituent (ekavokāra) and five-constituent (pañcavokāra) existences by way of decisive support, according to the Suttanta method.
Còn thức do nghiệp tạo ra, trong các cõi nhất uẩn và ngũ uẩn, đối với sắc do nghiệp sinh, theo phương pháp kinh tạng, làm duyên theo cách y chỉ mạnh.
Pavattiyaṃ pana sabbampi viññāṇaṃ tassa tassa nāmarūpassa yathārahaṃ paccayo hoti.
In the continuing existence (pavatti), all consciousness is a condition for its respective name-and-form.
Trong tiếp diễn, tất cả thức đều tùy theo trường hợp, làm duyên cho danh sắc của nó.
Tattha arūpabhave viññāṇaṃ nāmasseva, asaññibhave rūpasseva, pañcavokārabhave nāmarūpassa paccayo hotīti veditabbaṃ.
Here, it should be understood that in the formless realm, consciousness is a condition for name alone; in the non-percipient realm, for form alone; and in the five-constituent realm, for name-and-form.
Trong đó, cần phải hiểu rằng trong cõi Vô sắc, thức làm duyên cho riêng danh; trong cõi Vô tưởng, thức làm duyên cho riêng sắc; trong cõi Ngũ uẩn, thức làm duyên cho danh sắc.
Teneva nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpanti nibbacanaṃ katanti.
Therefore, the definition "name and form is name-and-form" has been made.
Vì vậy, có giải thích rằng: danh và sắc là danh sắc.
Nāmarūpapaccayā saḷāyatanapade pana nāmaṃ vipākabhūtaṃ, avipākabhūtañca arūpabhave chaṭṭhāyatanassa avakaṃsato sahajātaaññamaññanissayasampayuttavipākaatthiavigatavasena yathārahaṃ sattadhā paccayo hoti.
In the section "Name-and-Form is the condition for Six Sense Bases," name, both resultant and non-resultant, is appropriately a condition for the sixth sense base (manāyatana) in the formless realm by way of predominance, in seven ways through co-arising, mutuality, support, association, resultant, presence, and non-disappearance conditions.
Trong mục "duyên danh sắc sinh sáu xứ", danh thuộc quả dị thục và không thuộc quả dị thục, trong cõi Vô sắc, đối với lục xứ (ý xứ) một cách nổi bật, tùy theo trường hợp, làm duyên theo bảy cách do các duyên đồng sinh, hỗ tương, nương tựa, tương ưng, quả dị thục, hiện hữu, bất ly.
Itaresaṃ panetaṃ pañcannaṃ cakkhāyatanādīnaṃ pañcavokārabhave paṭisandhiyaṃ catumahābhūtasahāyaṃ hutvā sahajātanissayavipākavippayuttaatthiavigatavasena chadhā paccayo hoti.
For the other five, namely the eye base, etc., in the five-constituent realm at relinking, it becomes an aid to the four great primaries, and is a condition in six ways through co-arising, support, resultant, dissociation, presence, and non-disappearance conditions.
Còn đối với năm xứ còn lại là nhãn xứ v.v., trong cõi Ngũ uẩn, trong tái tục, danh cùng với tứ đại sắc, làm duyên theo sáu cách do các duyên đồng sinh, nương tựa, quả dị thục, bất tương ưng, hiện hữu, bất ly.
Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayena cāti tesaṃ vasena sabbavāresu ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.
In some cases here, it is by way of root condition; in others, by way of nutriment condition. Thus, the predominance and subordinance in all instances should be understood by means of these.
Trong đó, một số làm duyên do duyên nhân, một số làm duyên do duyên vật thực; vậy nên, sự nổi bật và không nổi bật cần được hiểu theo các duyên đó trong tất cả các trường hợp.
Pavatte pana cakkhādīnaṃ pañcannaṃ vipākamavipākampi nāmaṃ pacchājātavippayuttaatthiavigatavasena catudhā paccayo hotīti.
In the continuing existence, both resultant and non-resultant name is a condition for the five (eye, etc.) in four ways through post-natant, dissociation, presence, and non-disappearance conditions.
Trong tiếp diễn, danh thuộc quả dị thục và không thuộc quả dị thục, đối với năm xứ nhãn v.v., làm duyên theo bốn cách do các duyên hậu sinh, bất tương ưng, hiện hữu, bất ly.
Evaṃ tāva nāmameva saḷāyatanassa paccayo hotīti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that name alone is a condition for the six sense bases.
Như vậy, cần phải hiểu rằng chỉ có danh làm duyên cho sáu xứ.
Rūpaṃ pana vatthubhūtaṃ paṭisandhiyaṃ chaṭṭhāyatanassa sahajātaaññamaññanissayavippayuttaatthiavigatavasena chadhā paccayo hoti.
Form, being the physical base (vatthurūpa), is a condition for the sixth sense base (manāyatana) at relinking in six ways through co-arising, mutuality, support, dissociation, presence, and non-disappearance conditions.
Còn sắc y xứ, trong tái tục, đối với lục xứ (ý xứ), làm duyên theo sáu cách do các duyên đồng sinh, hỗ tương, nương tựa, bất tương ưng, hiện hữu, bất ly.
Catumahābhūtarūpaṃ cakkhādīnaṃ pañcannaṃ paṭisandhiyaṃ, pavatte ca sahajātanissayaatthiavigatapaccayehi catudhā paccayo hoti.
The four great primaries (catumahābhūtarūpa) are a condition for the five (eye, etc.) at relinking and in continuing existence in four ways through co-arising, support, presence, and non-disappearance conditions.
Tứ đại sắc, đối với năm xứ nhãn v.v., trong tái tục và trong tiếp diễn, làm duyên theo bốn cách do các duyên đồng sinh, nương tựa, hiện hữu, bất ly.
Rūpajīvitindriyaṃ pana indriyaatthiavigatavasena tividhā.
Physical life faculty (rūpajīvitindriya) is of three kinds by way of faculty, presence, and non-disappearance conditions.
Còn sắc mạng quyền làm duyên theo ba cách do các duyên quyền, hiện hữu, bất ly.
Tathā āhāro āhāratthiavigatavasena.
Similarly, nutriment (āhāra) is by way of nutriment, presence, and non-disappearance conditions.
Cũng vậy, vật thực làm duyên do các duyên vật thực, hiện hữu, bất ly.
So ca āhārūpajīvīnaṃ pavatteyeva, no paṭisandhiyaṃ.
And that nutriment, being the life-sustaining principle (āhārūpajīvīnaṃ), is so only in the continuing existence, not at relinking.
Và vật thực đó chỉ có trong tiếp diễn, không có trong tái tục.
Tāni pana pañca cakkhāyatanādīni pañcaviññāṇasaṅkhātassa chaṭṭhassa manāyatanassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chadhā paccayā honti pavatteyeva, no paṭisandhiyaṃ.
These five, namely the eye base, etc., are conditions for the sixth mind base (manāyatana), which consists of the five consciousnesses, in six ways through support, pre-natant, faculty, dissociation, presence, and non-disappearance conditions, only in the continuing existence, not at relinking.
Còn năm xứ nhãn v.v., đối với ý xứ thứ sáu được gọi là ngũ thức, chỉ trong tiếp diễn, không trong tái tục, làm duyên theo sáu cách do các duyên nương tựa, tiền sinh, quyền, bất tương ưng, hiện hữu, bất ly.
Tathā pañcaviññāṇavirahitamanāyatanassa vatthurūpaṃ nissayapurejātavippayuttaatthiavigatavasena pañcadhā paccayo hotīti.
Likewise, the physical base (vatthurūpa) of the mind base devoid of the five consciousnesses is a condition in five ways through support, pre-natant, dissociation, presence, and non-disappearance conditions.
Cũng vậy, sắc y xứ đối với ý xứ không có ngũ thức, làm duyên theo năm cách do các duyên nương tựa, tiền sinh, bất tương ưng, hiện hữu, bất ly.
Evaṃ rūpameva chaṭṭhāyatanassa, saḷāyatanassa ca paccayo hotīti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that form alone is a condition for the sixth sense base and for the six sense bases.
Như vậy, cần phải hiểu rằng chỉ có sắc làm duyên cho lục xứ và sáu xứ.
Khandhattayavatthurūpasaṅkhātaṃ pana nāmarūpaṃ chaṭṭhāyatanassa paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayasampayuttavippayuttavipākaatthiavigatādivasena yathārahaṃ paccayo hotīti.
Furthermore, name-and-form, consisting of the three aggregates and the physical base, is appropriately a condition for the sixth sense base at relinking through co-arising, mutuality, support, association, dissociation, resultant, presence, non-disappearance, and other conditions.
Còn danh sắc bao gồm ba uẩn và sắc y xứ, trong tái tục, tùy theo trường hợp, làm duyên cho lục xứ do các duyên đồng sinh, hỗ tương, nương tựa, tương ưng, bất tương ưng, quả dị thục, hiện hữu, bất ly v.v.
Evaṃ nāmañca rūpañca nāmarūpañca yathārahaṃ chaṭṭhāyatanassa, saḷāyatanassa ca paccayo hotīti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that name, form, and name-and-form are appropriately conditions for the sixth sense base and for the six sense bases.
Như vậy, cần phải hiểu rằng danh và sắc và danh sắc tùy theo trường hợp, làm duyên cho lục xứ và sáu xứ.
Saḷāyatanapaccayā phassapade pana chaṭṭhāyatanaṃ vipākaṃ, avipākañca sabbattha sampayuttaphassassa sahajātādivasena navadhā, aṭṭhadhā vā paccayo hoti.
In the section "Six Sense Bases are the condition for Contact," the sixth sense base, both resultant and non-resultant, is a condition for associated contact everywhere, in nine ways or eight ways, through co-arising, etc.
Trong mục "duyên sáu xứ sinh xúc", lục xứ (ý xứ) thuộc quả dị thục và không thuộc quả dị thục, ở khắp nơi, đối với xúc tương ưng, làm duyên theo chín cách hoặc tám cách do các duyên đồng sinh v.v.
Cakkhāyatanādīni pañca yathākkamaṃ pavatte cakkhusamphassādīnaṃ pañcannaṃ nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chadhā, rūpāyatanādīni pañca tesaṃ ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena tidhā.
The five, namely the eye base, etc., are conditions for the five, namely eye-contact, etc., respectively in continuing existence, in six ways through support, pre-natant, faculty, dissociation, presence, and non-disappearance conditions. And the five, namely the visible object base, etc., are conditions for these (contacts) in three ways through object pre-natant, presence, and non-disappearance conditions.
Năm xứ nhãn v.v. theo thứ tự, trong tiếp diễn, đối với năm xúc nhãn xúc v.v., làm duyên theo sáu cách do các duyên nương tựa, tiền sinh, quyền, bất tương ưng, hiện hữu, bất ly; năm xứ sắc v.v. đối với chúng, làm duyên theo ba cách do các duyên sở duyên tiền sinh, hiện hữu, bất ly.
Manosamphassassa pana tāni, dhammārammaṇañca tathā ca ārammaṇādhipatimattena cāti bahudhā paccayā honti.
However, those (sense bases) and the mind-object (dhamma) are conditions for mind-contact (manosamphassa) in many ways, by being object and by being predominant object, respectively.
Còn đối với ý xúc, chúng và pháp sở duyên, cũng vậy, làm duyên theo nhiều cách chỉ với duyên sở duyên và duyên tăng thượng.
Evaṃ chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca chabbidhassāpi phassassa paccayo hotīti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that both the sixth sense base and the six sense bases are conditions for all six kinds of contact.
Như vậy, cần phải hiểu rằng lục xứ và sáu xứ đều làm duyên cho tất cả sáu loại xúc.
Kārakādīhi suññato panete avijjādayo dvādasa dhammā yasmā evaṃ paccayapaccayuppannabhāvena aññamaññaṃ paṭibaddhā aññanirapekkhā hutvā avicchinnā anādikā pavattanti, tasmā tato aññena brahmādinā kārakena, pakatiaṇukālādihetunā vā kārakavedakarūpena paraparikappitena attanā vā rahitā.
Since these twelve phenomena—ignorance, etc.—are thus interrelated by way of being condition and conditioned, they arise, without depending on anything else, without interruption, beginningless, and continuously, being empty of an agent etc. Hence, they are devoid of an agent such as Brahmā or others conceived by others, or of a cause like primordial matter (pakati), atoms (aṇu), time (kāla), etc., or of a self (atta) conceived by others as the experiencer.
Còn mười hai pháp vô minh v.v. này, vì chúng liên kết với nhau theo bản chất duyên và sở duyên như vậy, không phụ thuộc vào cái khác, tiếp diễn không gián đoạn và không có khởi thủy, nên chúng không có một đấng tạo hóa nào khác như Phạm thiên, hoặc một nguyên nhân nào khác như tự nhiên, nguyên tử, thời gian v.v., hoặc một tự ngã được tưởng tượng bởi người khác dưới hình thức người tạo tác và người cảm nhận.
Na cete attā, na attani, na attavanto, suññā ete attena vā attaniyena vā dhuvabhāvena vā subhabhāvena vā sukhabhāvena vāti ayaṃ kārakādīhi suññatā.
These are not self, nor in self, nor do they possess self; they are empty of self, or of anything belonging to self, or of permanence, or of beauty, or of happiness. This is emptiness in terms of agent, etc.
Chúng không phải là tự ngã, không ở trong tự ngã, không có tự ngã; chúng trống rỗng với tự ngã, với những gì thuộc tự ngã, với trạng thái thường còn, với trạng thái tốt đẹp, hay với trạng thái an lạc – đây là sự trống rỗng với chủ thể hành động và các yếu tố khác.
Mūladdhasandhisaṅkhepākāravaṭṭavibhāgatoti ettha mūlato tāva avijjā, taṇhā cāti dve dhammā mūlanti veditabbā.
In "From the divisions of root, period, connection, summary, aspect, and round," ignorance (avijjā) and craving (taṇhā) are the two phenomena to be known as the root.
Trong cụm từ Mūladdhasandhisaṅkhepākāravaṭṭavibhāgato (phân loại theo căn bản, thời kỳ, mối liên hệ, tóm tắt, phương diện và vòng luân hồi), trước hết, hai pháp là vô minh (avijjā) và ái (taṇhā) cần được hiểu là căn bản (mūla).
Addhato panettha avijjā, saṅkhārāti dve aṅgāni atīto addhā, viññāṇādīni bhavāvasānāni aṭṭha paccuppanno addhā, jāti ceva jarāmaraṇañcāti dve anāgato addhāti tayo addhā veditabbā.
In terms of period (addhā), ignorance (avijjā) and volitional formations (saṅkhārā) are two factors of the past period; consciousness (viññāṇa) and so forth, up to becoming (bhava), are eight factors of the present period; and birth (jāti) and old age and death (jarāmaraṇa) are two factors of the future period. Thus, three periods should be known.
Về phương diện thời kỳ (addha), ở đây, vô minh (avijjā) và hành (saṅkhāra) là hai chi phần thuộc thời quá khứ (atīto addhā); tám chi phần từ thức (viññāṇa) cho đến hữu (bhava) là thời hiện tại (paccuppanno addhā); và sanh (jāti) cùng già chết (jarāmaraṇa) là hai chi phần thuộc thời vị lai (anāgato addhā) – như vậy cần phải hiểu ba thời kỳ.
Sandhito pana saṅkhārānaṃ, paṭisandhiviññāṇassa ca antarā eko hetuphalasandhi, vedanāya ca taṇhāya ca antarā eko phalahetusandhi, bhavassa ca jātiyā ca antarā eko hetuphalasandhi cāti tayo sandhī veditabbā.
In terms of connection (sandhi), between volitional formations (saṅkhārā) and rebirth-linking consciousness (paṭisandhiviññāṇa) there is one cause-effect connection; between feeling (vedanā) and craving (taṇhā) there is one effect-cause connection; and between becoming (bhava) and birth (jāti) there is one cause-effect connection. Thus, three connections should be known.
Về phương diện mối liên hệ (sandhi), giữa hành (saṅkhāra) và thức tái tục (paṭisandhiviññāṇa) có một mối liên hệ nhân-quả (hetuphalasandhi); giữa thọ (vedanā) và ái (taṇhā) có một mối liên hệ quả-nhân (phalahetusandhi); và giữa hữu (bhava) và sanh (jāti) có một mối liên hệ nhân-quả (hetuphalasandhi) – như vậy cần phải hiểu ba mối liên hệ (sandhī).
Saṅkhepato pana sandhīnaṃ ādipariyosānavavatthitā cattāro saṅkhepā honti.
In terms of summary (saṅkhepa), there are four summaries established at the beginning and end of the connections.
Về phương diện tóm tắt (saṅkhepa), có bốn sự tóm tắt được thiết lập ở đầu và cuối các mối liên hệ.
Seyyathidaṃ – avijjāsaṅkhārā eko saṅkhepo, viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā dutiyo, taṇhupādānabhavā tatiyo, jātijarāmaraṇāni catutthoti evaṃ cattāro saṅkhepā veditabbā.
Namely, ignorance and volitional formations are one summary; consciousness, name-and-form, six sense bases, contact, and feeling are the second; craving, clinging, and becoming are the third; and birth, old age, and death are the fourth. Thus, four summaries should be known.
Đó là: vô minh (avijjā) và hành (saṅkhāra) là một sự tóm tắt; thức (viññāṇa), danh sắc (nāmarūpa), lục nhập (saḷāyatana), xúc (phassa), thọ (vedanā) là sự tóm tắt thứ hai; ái (taṇhā), thủ (upādāna), hữu (bhava) là sự tóm tắt thứ ba; sanh (jāti) và già chết (jarāmaraṇa) là sự tóm tắt thứ tư – như vậy cần phải hiểu bốn sự tóm tắt (saṅkhepā).
Ettha hi sarūpato vuttā avijjāsaṅkhārā, tesaṃ gahaṇena tadavinābhāvato gahitā taṇhupādānabhavāti ime pañca dhammā atīte hetuyo nāma, sarūpato vuttā viññāṇādayo pañca dhammā idāni phalapañcakaṃ nāma, sarūpato pana vuttā taṇhupādānabhavā, tesaṃ gahaṇena tadavinābhāvato gahitā avijjāsaṅkhārāti ime pañca idāni hetuyo nāma.
Here, the five phenomena — ignorance and volitional formations, which are stated explicitly, and craving, clinging, and becoming, which are implicitly included due to their inseparability from them — are called past causes. The five phenomena beginning with consciousness, which are stated explicitly, are called the present five results. The five phenomena — craving, clinging, and becoming, which are stated explicitly, and ignorance and volitional formations, which are implicitly included due to their inseparability from them — are called present causes.
Ở đây, vô minh (avijjā) và hành (saṅkhāra) được nói đến theo bản chất, và ái (taṇhā), thủ (upādāna), hữu (bhava) được bao gồm do không thể tách rời khỏi chúng – năm pháp này được gọi là nhân trong quá khứ (atīte hetuyo); năm pháp từ thức (viññāṇa) trở đi được nói đến theo bản chất được gọi là năm quả trong hiện tại (idāni phalapañcakaṃ); ái (taṇhā), thủ (upādāna), hữu (bhava) được nói đến theo bản chất, và vô minh (avijjā), hành (saṅkhāra) được bao gồm do không thể tách rời khỏi chúng – năm pháp này được gọi là nhân trong hiện tại (idāni hetuyo).
Jātiādiapadesena vuttā viññāṇādayo pañca dhammā āyatiṃ phalapañcakaṃ nāmāti evaṃ vīsati ākārā veditabbā.
The five phenomena beginning with consciousness, which are stated through the designation of birth and so forth, are called the future five results. Thus, twenty aspects should be known.
Năm pháp từ thức (viññāṇa) trở đi được nói đến bằng cách chỉ định sanh (jāti) và các pháp khác được gọi là năm quả trong vị lai (āyatiṃ phalapañcakaṃ) – như vậy cần phải hiểu hai mươi phương diện (ākārā).
Vaṭṭato panettha saṅkhārabhavā kammavaṭṭaṃ, avijjātaṇhupādānā kilesavaṭṭaṃ, sesāni vipākavaṭṭanti tīṇi vaṭṭāni honti.
In terms of round (vaṭṭa) here, volitional formations and becoming constitute the round of kamma (kammavaṭṭa); ignorance, craving, and clinging constitute the round of defilements (kilesavaṭṭa); and the rest constitute the round of results (vipākavaṭṭa). Thus, there are three rounds.
Về phương diện vòng luân hồi (vaṭṭa), ở đây, hành (saṅkhāra) và hữu (bhava) là vòng luân hồi của nghiệp (kammavaṭṭa); vô minh (avijjā), ái (taṇhā), thủ (upādāna) là vòng luân hồi của phiền não (kilesavaṭṭa); các pháp còn lại là vòng luân hồi của quả dị thục (vipākavaṭṭa) – như vậy có ba vòng luân hồi (vaṭṭāni).
Yāva ca tesu kilesavaṭṭaṃ ariyamaggena na upacchijjati, tāva idaṃ bhavacakkaṃ anupacchinnaṃ pavattatīti ayamettha mūladdhasandhisaṅkhepākāravaṭṭavibhāgo.
And as long as the round of defilements among them is not eradicated by the Noble Path, this wheel of existence continues unceasingly. This is the division of root, period, connection, summary, aspect, and round here.
Và chừng nào vòng luân hồi của phiền não trong số đó chưa bị đoạn trừ bởi Thánh đạo (ariyamagga), thì bánh xe sinh tử này vẫn tiếp tục luân chuyển không ngừng – đây là sự phân loại theo căn bản, thời kỳ, mối liên hệ, tóm tắt, phương diện và vòng luân hồi ở đây.
Gambhīranayabhedatoti ettha gambhīrabhedo tāva imesaṃ avijjādīnaṃ paccekaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīratā veditabbā.
In "From the division of profound meaning and method," the profound division here is the profundity of the teaching of the meaning of each phenomenon and of penetration regarding these ignorance and other factors.
Trong cụm từ Gambhīranayabhedato (từ sự phân biệt các phương pháp thâm sâu), trước hết, sự phân biệt thâm sâu ở đây cần được hiểu là sự thâm sâu của việc thuyết giảng và thể nhập nghĩa của pháp (dhammattha) đối với từng pháp vô minh (avijjā) và các pháp khác.
Ime hi avijjādayo dhammā yenākārena yadavatthā ca saṅkhārādīnaṃ phalānaṃ paccayā honti, so nesaṃ paccayaṭṭho duravabodhato gambhīroti ayamettha dhammagambhīratā.
The conditional relationship (paccayaṭṭha) of these phenomena, ignorance and so forth, in terms of how and under what conditions they are causes for their results like volitional formations, is profound because it is difficult to comprehend. This is the profundity of phenomena (dhammagambhīratā) here.
Thật vậy, các pháp vô minh (avijjā) và các pháp khác này, với phương cách nào và ở trạng thái nào chúng trở thành nhân duyên cho các quả như hành (saṅkhāra) và các pháp khác, thì nghĩa nhân duyên (paccayaṭṭha) đó là thâm sâu vì khó thấu hiểu – đây là sự thâm sâu của pháp (dhammagambhīratā) ở đây.
Dhammoti hetu ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720) vacanato.
"Phenomenon" means cause, according to the saying: "Knowledge in cause is dhammapaṭisambhidā."
Pháp (dhamma) là nhân, theo câu ‘‘Trí tuệ về nhân là pháp phân tích (dhammapaṭisambhidā)’’ (Vibha. 720).
Jarāmaraṇādīnaṃ phalānaṃ jātiādīhi paccayehi sambhūtasamudāgataṭṭho duravabodhato gambhīroti ayaṃ atthagambhīratā.
The state of being born and originated for the results like old age and death from the causes like birth and so forth, is profound because it is difficult to comprehend. This is the profundity of meaning (atthagambhīratā).
Nghĩa là các quả như già chết (jarāmaraṇa) và các pháp khác được sinh ra và tập khởi từ các nhân như sanh (jāti) và các pháp khác là thâm sâu vì khó thấu hiểu – đây là sự thâm sâu của nghĩa (atthagambhīratā).
Atthoti phalaṃ ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720) vacanato.
"Meaning" means result, according to the saying: "Knowledge in cause and result is atthapaṭisambhidā."
Nghĩa (attha) là quả, theo câu ‘‘Trí tuệ về nhân và quả là nghĩa phân tích (atthapaṭisambhidā)’’ (Vibha. 720).
Tesaṃ pana hetūnaṃ, phalānañca tena tenākārena aviparītato desanāpi sabbaññutaññāṇasseva gocarato gambhīrāti ayaṃ desanāgambhīratā.
And the teaching of these causes and results in that particular, non-erroneous way is also profound because it is within the scope of omniscient knowledge alone. This is the profundity of teaching (desanāgambhīratā).
Và sự thuyết giảng về các nhân và quả đó một cách không sai lệch theo từng phương cách cũng là thâm sâu vì nó thuộc phạm vi của trí tuệ Toàn tri (sabbaññutaññāṇa) – đây là sự thâm sâu của thuyết giảng (desanāgambhīratā).
Yo panesaṃ avijjāsaṅkhārādīnaṃ adassanāyūhanādisabhāvo, so mandapaññehi duppariyogāhattā gambhīroti ayaṃ paṭivedhagambhīratāti ayamettha gambhīrabhedo.
The inherent nature of these ignorance, volitional formations, etc., such as non-seeing and accumulation, is profound because it is difficult for those of weak wisdom to penetrate. This is the profundity of penetration (paṭivedhagambhīratā). This is the profound division here.
Còn bản chất của vô minh (avijjā), hành (saṅkhāra) và các pháp khác, như không thấy, tích lũy, v.v… là thâm sâu vì khó thấu hiểu đối với người có trí tuệ kém – đây là sự thâm sâu của thể nhập (paṭivedhagambhīratā) ở đây.
Satipaṭṭhānavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – cattāroti gaṇanaparicchedo, tena na tato heṭṭhā, na uddhanti dīpeti.
In the summary of the analysis of Satipaṭṭhāna, first, "four" is a numerical delimitation; thereby it shows that it is neither below nor above that number.
Trong Maṭikā về Phân tích Tứ Niệm Xứ, trước hết về ý nghĩa thì – bốn là sự phân định về số lượng, điều đó cho thấy không ít hơn và không nhiều hơn.
Satipaṭṭhānāti ettha dve satipaṭṭhānā satigocaropi satipi.
In "Satipaṭṭhānā," there are two satipaṭṭhānas: both the object of mindfulness and mindfulness itself.
Trong từ Satipaṭṭhāna (Niệm xứ) này, có hai Niệm xứ: đối tượng của niệm (sati-gocara) và niệm (sati).
‘‘Catunnaṃ, bhikkhave, satipaṭṭhānānaṃ samudayañca atthaṅgamañca desessāmī’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.408) hi satigocaro ‘‘satipaṭṭhāna’’nti vuccati, tassattho patiṭṭhāti tasminti paṭṭhānaṃ, kā patiṭṭhāti?
For in passages such as, "Monks, I will teach the origin and the passing away of the four foundations of mindfulness" (Saṃ. Ni. 5.408), the object of mindfulness is called "satipaṭṭhāna." Its meaning is that in which it is established is paṭṭhāna. What is established?
Trong các câu như: “Này các tỳ khưu, Ta sẽ thuyết về sự tập khởi và sự hoại diệt của bốn niệm xứ” (Saṃ. ni. 5.408), đối tượng của niệm được gọi là “niệm xứ”. Ý nghĩa của nó là: “patiṭṭhāti tasminti paṭṭhānaṃ” (nơi đó niệm được an trụ), cái gì an trụ?
Satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ.
The foundation of mindfulness is satipaṭṭhāna.
Nơi an trụ của niệm là satipaṭṭhāna (niệm xứ).
Padhānaṃ ṭhānanti vā paṭṭhānaṃ, satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ.
Or, the primary station is paṭṭhāna; the primary station of mindfulness is satipaṭṭhāna.
Hoặc “paṭṭhānaṃ” (xứ) là “ṭhānaṃ padhānaṃ” (chỗ chính yếu), chỗ chính yếu của niệm là satipaṭṭhāna (niệm xứ).
‘‘Cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā bahulīkatā satta bojjhaṅge paripūrentī’’tiādīsu (ma. ni. 3.147) pana sati.
However, in passages such as, "The four foundations of mindfulness, developed and frequently practiced, fulfill the seven factors of enlightenment" (Ma. Ni. 3.147), it refers to mindfulness itself.
Nhưng trong các câu như: “Bốn niệm xứ được tu tập, được làm cho sung mãn sẽ làm viên mãn bảy chi phần giác ngộ” (Ma. ni. 3.147), thì là niệm.
Tassattho patiṭṭhātīti paṭṭhānaṃ, upaṭṭhāti okkantitvā pakkhanditvā pavattatīti attho.
Its meaning is that which is established is paṭṭhāna, meaning it arises, it enters, it permeates, it occurs.
Ý nghĩa của nó là: “patiṭṭhātīti paṭṭhānaṃ” (cái gì an trụ thì là xứ), nghĩa là phát sinh, xuất hiện, vận hành.
Satiyeva paṭṭhānatthena satipaṭṭhānaṃ.
Mindfulness itself, in the sense of a foundation, is satipaṭṭhāna.
Chính niệm, với ý nghĩa là xứ, là satipaṭṭhāna (niệm xứ).
Atha vā saraṇaṭṭhena sati, sā ca upaṭṭhānaṭṭhena paṭṭhānanti satipaṭṭhānaṃ, idamidha adhippetaṃ.
Alternatively, mindfulness in the sense of recollecting (saraṇa), and that which is established in the sense of being present (upaṭṭhāna), is satipaṭṭhāna; this is what is intended here.
Hoặc niệm là “saraṇaṭṭhena sati” (niệm với ý nghĩa là nhớ), và niệm đó là “upaṭṭhānaṭṭhena paṭṭhānaṃ” (xứ với ý nghĩa là hiện tiền) nên là satipaṭṭhāna (niệm xứ). Điều này được đề cập ở đây.
Yadi evaṃ, kasmā satipaṭṭhānāti bahuvacanaṃ kataṃ?
If so, why is "satipaṭṭhānā" put in the plural?
Nếu vậy, tại sao lại dùng số nhiều là “satipaṭṭhānā” (các niệm xứ)?
Satiyā bahuttā.
Because of the multiplicity of mindfulness.
Vì niệm có nhiều loại.
Ārammaṇabhedena hi bahukā tā satiyo.
For there are many such instances of mindfulness, due to the diversity of their objects.
Vì các niệm đó có nhiều loại do sự khác biệt về đối tượng.
Ajjhattanti niyakajjhattaṃ.
"Ajjhattaṃ" means one's own internal self.
Ajjhattaṃ (nội phần) là nội phần của chính mình.
Kāyeti ettha āyanti tatoti āyo.
In "kāye," "āya" means "it comes into being there."
Trong từ Kāye (thân) này, “āyo” là “từ đó mà đến”.
Ke āyanti?
What comes into being?
Cái gì đến?
Kucchitā kesādayo, iti kucchitānaṃ āyoti kāyo.
The despicable things like hair, etc. Thus, the aggregate of despicable things is kāya.
Các thứ dơ uế như tóc v.v. Như vậy, “kāyo” là nơi đến của những thứ dơ uế.
Atha vā aṅgapaccaṅgānaṃ, kesādīnañca samūhaṭṭhenapi kāyo, rūpakāyo, tasmiṃ attano kāyeti attho.
Alternatively, kāya also means the body in the sense of an aggregate of limbs and minor limbs, and hair, etc., the material body. The meaning here is "in one's own body."
Hoặc “kāyo” cũng có nghĩa là tập hợp các chi phần và các thứ như tóc v.v., tức là sắc thân. Nghĩa là trong thân của chính mình.
Kāyānupassīti kāyaṃ anupassanasīlo.
"Kāyānupassī" means one who habitually observes the body.
Kāyānupassī (quán thân) là người có thói quen quán thân.
‘‘Kāye’’ti ca vatvā puna ‘‘kāyānupassī’’ti dutiyakāya-ggahaṇaṃ ‘‘evaṃ na kāye aṅgapaccaṅgavinimuttaekadhammānupassī, nāpi kesalomādivinimuttaitthipurisānupassī, na ca bhūtupādāyavinimuttaekadhammānupassī, atha kho rathasambhāranagarāvayavakadalikkhandhavibhāgānupassako viya yathākkamaṃ aṅgapaccaṅgakesādibhūtupādāyasamūhānupassī evā’’ti dassanatthaṃ kataṃ.
The second mention of "body" ("kāya") after saying "in the body" ("kāye"), and again "observing the body" ("kāyānupassī"), is made to show that "one does not observe a single phenomenon devoid of limbs and minor limbs in the body, nor an individual (man or woman) devoid of hair and body-hair, nor a single phenomenon devoid of primary and secondary elements, but rather, one observes the aggregates of limbs and minor limbs, hair, etc., and primary and secondary elements in their respective divisions, just like one observes the components of a chariot, the parts of a city, or the sections of a banana tree trunk."
Sau khi nói “Kāye” (trong thân), việc dùng lại từ “Kāyānupassī” (quán thân) lần thứ hai là để chỉ rõ rằng: “Không phải quán một pháp duy nhất tách rời khỏi các chi phần của thân, cũng không phải quán một người nam hay nữ tách rời khỏi tóc, lông v.v., cũng không phải quán một pháp duy nhất tách rời khỏi các đại hiển sắc và sở y sắc, mà là quán tập hợp các chi phần, tóc v.v., các đại hiển sắc và sở y sắc theo thứ tự, giống như người quán xét các bộ phận của xe, các bộ phận của thành phố, các phần của thân cây chuối”.
Tathā hettha yathāvuttadhammasamūhavinimutto itthipurisādiko, añño vā koci dhammo na dissati, yathāvuttadhammasamūhamatteyeva pana bālā tathā tathā subhādito ca micchābhinivesaṃ karonti, ayaṃ pana yogī tattha kāyānupassī eva aniccadukkhaanattāsubhānupassī evāti vuttaṃ hoti.
For here, no individual (man or woman), or any other phenomenon, devoid of the aforementioned aggregates of phenomena is seen. The foolish, however, form various wrong views, such as that of beauty, precisely regarding these aforementioned aggregates of phenomena. But this yogi, in this regard, is indeed an observer of the body, meaning an observer of impermanence, suffering, non-self, and unpleasantness.
Ở đây, không có người nam, nữ v.v., hoặc bất kỳ pháp nào khác tách rời khỏi tập hợp các pháp đã nói. Nhưng những kẻ ngu si cứ chấp thủ sai lầm về sự thanh tịnh v.v., theo cách này cách khác trong tập hợp các pháp đã nói đó. Nhưng vị hành giả này chỉ quán thân, tức là quán vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh.
Atha vā yvāyaṃ mahāsatipaṭṭhāne assāsapassāsādiko cuddasavidho kāyo vutto, tassa sabbassa imasmiṃyeva kāye anupassanato ‘‘kāye kāyānupassī’’ti evamādināpi attho daṭṭhabbo.
Alternatively, the meaning of "kāye kāyānupassī" (observing the body in the body) and so on should be understood as observing all fourteen kinds of body, such as in-breathing and out-breathing, which are mentioned in the Mahāsatipaṭṭhāna Sutta, within this very body.
Hoặc, ý nghĩa của “kāye kāyānupassī” (quán thân trên thân) v.v., cũng nên được hiểu theo cách là quán tất cả mười bốn loại thân đã được nói trong Đại Niệm Xứ, như hơi thở vào, hơi thở ra v.v., đều ở chính thân này.
Viharatīti iriyati, catūsu iriyāpathesu ekenāgataṃ sarīrabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā apatamānaṃ attabhāvaṃ harati, pavattetīti attho.
"Viharati" means one behaves, one carries on, one maintains one's existence by interrupting one bodily discomfort caused by one posture with another posture, meaning one lives on.
Viharatī (an trú) là đi đứng, nghĩa là vị ấy duy trì, vận hành tự thân, bằng cách chấm dứt sự mệt mỏi của thân do một trong bốn oai nghi gây ra bằng một oai nghi khác, không để cho nó rơi rụng.
Bahiddhā kāyeti parassa kāye.
"Bahiddhā kāye" means in another's body.
Bahiddhā kāye (trên thân ngoại phần) là trên thân của người khác.
Ajjhattabahiddhā kāyeti kālena attano, kālena parassa kāye.
"Ajjhattabahiddhā kāye" means sometimes in one's own body, sometimes in another's body.
Ajjhattabahiddhā kāye (trên thân nội phần và ngoại phần) là đôi khi trên thân của chính mình, đôi khi trên thân của người khác.
Kālena hi ajjhattabahiddhākāyesupi ekasmiṃ khaṇe kāyānupassanā uppajjati, paguṇakammaṭṭhānassa pana aparāparaṃ sañcaraṇakālo ettha kathito.
For sometimes, the observation of the body arises in a single moment even in the internal and external bodies. However, here, the time for repeatedly shifting one's well-developed meditation object is spoken of.
Vì đôi khi sự quán thân phát sinh trên thân nội phần và ngoại phần trong cùng một khoảnh khắc. Tuy nhiên, ở đây nói về thời gian luân chuyển liên tục của người đã thành thạo đề mục thiền.
Ātāpīti kāyapariggāhakavīriyena vīriyavā.
"Ātāpī" means one who is energetic with the energy that fully comprehends the body.
Ātāpī (nhiệt tâm) là người có tinh tấn với sự tinh tấn nắm giữ thân.
So hi yasmā kilesānaṃ ātāpanato ātāpo vuccati vīriyaṃ, so cassa atthi, tasmā ātāpīti vuccati.
For energy is called ātāpa because it burns up the defilements, and since he possesses it, he is called ātāpī.
Vị ấy được gọi là “ātāpī” (nhiệt tâm) vì tinh tấn được gọi là “ātāpa” (nhiệt) do đốt cháy các phiền não, và vị ấy có tinh tấn đó.
Sampajānoti kāyapariggāhakena sampajaññena samannāgato.
"Sampajāno" means one who is endowed with comprehension that fully comprehends the body.
Sampajāno (tỉnh giác) là người có sự tỉnh giác nắm giữ thân.
Satimāti kāyapariggāhikāya satiyā samannāgato.
"Satimā" means one who is endowed with mindfulness that fully comprehends the body.
Satimā (chánh niệm) là người có sự chánh niệm nắm giữ thân.
Ayaṃ pana yasmā satiyā ārammaṇaṃ pariggahetvā paññāya anupassati, vīriyena ca antarā vosānaṃ nāpajjati, tasmā yesaṃ dhammānaṃ ānubhāvena taṃ satipaṭṭhānaṃ sampajjati, tesaṃ dassanatthaṃ ‘‘ātāpī sampajāno satimā’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.
It should be understood that this phrase "ātāpī sampajāno satimā" is stated to show the qualities by the power of which that satipaṭṭhāna is accomplished, because one grasps the object with mindfulness and observes with wisdom, and does not cease midway due to energy.
Điều này nên được hiểu là “ātāpī sampajāno satimā” (nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm) được nói ra để chỉ rõ các pháp mà nhờ năng lực của chúng, niệm xứ đó được thành tựu, vì vị ấy nắm giữ đối tượng bằng niệm và quán sát bằng tuệ, và không dừng lại giữa chừng bằng tinh tấn.
Iti kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, sampayogaṅgañca dassetvā idāni pahānaṅgaṃ dassetuṃ ‘‘vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti vuttaṃ.
Thus, having shown the kāyānupassanāsatipaṭṭhāna and its associated factors, now to show the factor of abandoning, it is said: "vineyya loke abhijjhādomanassaṃ" (having removed covetousness and distress in the world).
Sau khi chỉ rõ niệm xứ quán thân và các chi phần phối hợp, bây giờ để chỉ rõ chi phần đoạn trừ, đã nói “vineyya loke abhijjhādomanassaṃ” (loại bỏ tham ưu ở đời).
Tattha vineyyāti tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā vinayitvā.
Therein, "vineyyā" means having removed by way of temporary abandonment or by way of suppression.
Trong đó, vineyya (loại bỏ) là loại bỏ bằng sự đoạn trừ từng phần (tadaṅgavinaya) hoặc bằng sự trấn áp (vikkhambhanavinaya).
Loketi yvāyaṃ ajjhattādibhedo kāyo vutto, sveva idha lujjanapalujjanaṭṭhena loko nāma.
"Loke" means the very body spoken of with internal and other distinctions, which here is called loka in the sense of decaying and disintegrating.
Loke (ở đời) là chính cái thân đã được nói với sự phân biệt nội phần v.v., ở đây được gọi là “loka” (thế gian) với ý nghĩa là sự tan rã và hủy hoại.
Vibhaṅge pana yasmā rūpakāye pahīnaabhijjhādayo vedanādīsupi pahīyanti eva, tasmā pañcapi upādānakkhandhā ‘‘loko’’ti vuttaṃ.
However, in the Vibhaṅga, since the abhijjhā (covetousness) and other defilements abandoned in the material body are also abandoned in feelings, etc., all five aggregates of clinging are called "loka."
Tuy nhiên, trong Vibhaṅga, vì tham v.v., đã được đoạn trừ trong sắc thân cũng sẽ được đoạn trừ trong thọ v.v., nên năm uẩn chấp thủ được gọi là “loka” (thế gian).
Tasmiṃ loke abhijjhādomanassasaṅkhātaṃ kāmacchandabyāpādaṃ vineyyāti sambandho.
The connection is: "having removed sensual desire and ill will, which are called abhijjhā and domanassa, in that world."
Có sự liên kết là “loại bỏ tham ưu, tức là dục tham và sân hận, trong thế gian đó”.
Imassa ca nīvaraṇesu balavadhammadvayassa pahānadassanena sesanīvaraṇānampi pahānaṃ vuttaṃyevāti veditabbaṃ.
It should be understood that by showing the abandonment of these two strong defilements among the hindrances, the abandonment of the remaining hindrances is also implicitly stated.
Và nên biết rằng, bằng việc chỉ rõ sự đoạn trừ hai pháp mạnh mẽ này trong các triền cái, sự đoạn trừ các triền cái còn lại cũng đã được nói đến.
Visesena cettha abhijjhādomanassavinayena yathākkamaṃ kāyasampattivipattimūlānaṃ anurodhavirodhānaṃ, attaabhiratitadasubhākārādibhāvanānabhiratīnaṃ, abhūtaguṇapakkhepabhūtadosāpanayanānañca pahānaṃ vuttaṃ, tena yogāvacarassa yogānubhāvanibbattaphalaṃ, yogasamatthatā ca dīpitā hoti.
Specifically, by the removal of covetousness and distress here, the abandonment of attachment and aversion (which are the roots of bodily success and failure respectively), the abandonment of delight in self and non-delight in the development of aspects such as the unpleasant, and the abandonment of attributing non-existent good qualities and removing existent faults are stated. Thereby, the fruit attained through the power of practice and the competence in practice of the meditator are demonstrated.
Đặc biệt ở đây, bằng sự đoạn trừ tham ưu, sự đoạn trừ sự thuận theo và chống đối, là cội rễ của sự thành tựu và thất bại của thân, sự không hoan hỷ trong việc tu tập các tướng bất tịnh v.v., là sự hoan hỷ trong tự ngã, và sự loại bỏ các lỗi lầm đã tồn tại cũng như sự thêm vào các phẩm chất không có thật, đã được nói đến theo thứ tự. Do đó, quả được tạo ra bởi năng lực của sự tu tập và khả năng tu tập của hành giả đã được chỉ rõ.
Ajjhattaṃ vedanāsūtiādīsupi ajjhattādīni vuttanayena veditabbāni.
Similarly, in "Ajjhattaṃ vedanāsū" and so on, the terms ajjhatta, etc., should be understood in the manner already explained.
Trong Ajjhattaṃ vedanāsu (trên các thọ nội phần) v.v., các từ nội phần v.v., cũng nên được hiểu theo cách đã nói.
Ettha pana vedanāti tisso vedanā lokiyā, tathā cittaṃ, dhammā ca, tesaṃ vibhāgo vibhaṅganaye āvi bhavissati.
Here, however, "vedanā" means the three worldly feelings, and likewise "citta" (consciousness) and "dhammā" (mental objects). Their analysis will become evident in the Vibhaṅga method.
Tuy nhiên, ở đây, vedanā (thọ) là ba loại thọ thuộc thế gian, cũng như cittaṃ (tâm) và dhammā (các pháp). Sự phân biệt của chúng sẽ được làm rõ trong phương pháp Vibhaṅga.
Kevalaṃ panettha yathā vedanādayo anupassanto vedanādianupassī nāma hoti, so nayo dassetabbo.
Here, it should simply be shown how one who contemplates feelings and so on becomes one who contemplates feelings and so on.
Ở đây, chỉ cần chỉ ra phương pháp này: giống như người quán chiếu thọ v.v... được gọi là người quán chiếu thọ v.v...
Seyyathidaṃ – vedanāsu tāva sukhā vedanā dukkhato, dukkhā sallato, itarā ca aniccato anupassitabbā.
For example, among feelings, pleasant feeling should be contemplated as suffering, painful feeling as a dart, and neither-pleasant-nor-painful feeling as impermanent.
Ví như sau – đối với các thọ, lạc thọ nên được quán chiếu là khổ, khổ thọ là mũi tên, thọ còn lại là vô thường.
Yathāha –
As it is said:
Như có lời dạy rằng:
Sabbā eva etā dukkhato anupassitabbā ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 4.259) vacanato.
All of these should be contemplated as suffering, according to the saying: “Whatever is felt, I declare to be suffering.”
Tất cả những thọ này nên được quán chiếu là khổ, theo như lời dạy: “Bất cứ cái gì được cảm thọ, ta nói rằng cái đó ở trong khổ”.
Evaṃ anupassanto pana aniccādisattānupassanāvasena vā anupassantopi ‘‘imaṃ vedanaṃ ko vedayati, kassāyaṃ vedanā, kiṃ kāraṇāyaṃ vedanā’’ti upaparikkhitvā ‘‘na koci sattādiko vedayati, na kesañci sattādīnaṃ vedanā, vatthārammaṇādikāraṇā panāyaṃ vedanā uppajjatī’’ti anupassantopi vedanānupassī nāma hoti.
One who contemplates in this way, or even one who contemplates in terms of impermanence and so on, after examining "Who feels this feeling? Whose is this feeling? What is the cause of this feeling?" and realizing "No being or the like feels it, it is not the feeling of any being or the like, but this feeling arises due to the cause of a basis and an object and so on," is called a contemplator of feelings (vedanānupassī).
Vả lại, người quán chiếu như vậy theo cách quán chiếu bảy pháp như vô thường v.v..., hoặc người quán chiếu sau khi đã xem xét rằng: “Ai cảm thọ cảm thọ này, cảm thọ này của ai, cảm thọ này do nhân gì?”, rồi quán chiếu rằng: “Không có chúng sinh nào cảm thọ, cảm thọ không phải của chúng sinh nào, mà cảm thọ này sanh khởi do các nhân như vật và cảnh v.v...”, cũng được gọi là người quán chiếu thọ.
Atha vā sukhādīnaṃ uppattikkhaṇe dukkhādīnaṃ asambhavā aniccā addhuvā vipariṇāmadhammāti evaṃ vā anupassanto vedanānupassī nāma hoti.
Alternatively, one who contemplates that pleasant and so on are impermanent, unstable, and subject to change, because suffering and so on are impossible at the moment of their arising, is also called a contemplator of feelings (vedanānupassī).
Hoặc, người quán chiếu rằng: “Vào sát-na sanh khởi của lạc v.v..., do không có khổ v.v... nên chúng là vô thường, không bền vững, có bản chất biến đổi”, cũng được gọi là người quán chiếu thọ.
Imināva nayena pāḷinayānusārena sesacittadhammānampi anupassanākāro veditabbo.
In this same way, following the method of the Pāḷi, the manner of contemplating other mind-states and phenomena should be understood.
Theo phương pháp này, cách quán chiếu các tâm pháp còn lại cũng nên được hiểu theo phương pháp trong Pāḷi.
Visesato panettha cittesu aniccatāvasena, dhammesu anattatāvasena ca anupassanto cittānupassī, dhammānupassī ca nāma hotīti veditabbaṃ.
Specifically, in this context, one who contemplates mind-states in terms of impermanence, and phenomena in terms of non-self, is to be understood as a contemplator of mind-states (cittānupassī) and a contemplator of phenomena (dhammānupassī).
Cần hiểu rằng, một cách đặc biệt ở đây, người quán chiếu các tâm theo phương diện vô thường và người quán chiếu các pháp theo phương diện vô ngã được gọi là người quán chiếu tâm và người quán chiếu pháp.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại thì dễ hiểu.
Ayaṃ tāvettha padattho.
This is the meaning of the terms here.
Trước hết, đây là ý nghĩa của từ ngữ.
Vibhaṅganayato panettha suttantabhājanīye tāva ajjhattabahiddhātadubhayakāye kesādikoṭṭhāsabhāvanāvasena paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ vitthāritaṃ.
Here, in the method of analysis, in the Suttanta division, the first foundation of mindfulness is first expounded by way of developing contemplation of the bodily parts such as hair, in oneself, externally, and in both.
Ở đây, theo phương pháp của Vibhaṅga, trước hết, trong Suttantabhājanīya, niệm xứ thứ nhất được trình bày chi tiết theo cách tu tập về các phần như tóc v.v... trong thân nội phần, ngoại phần và cả hai.
Tathā ajjhattādīsu paccekaṃ sāmisanirāmisavasena duvidhānaṃ sukhadukkhaadukkhamasukhavedanānaṃ vasena dutiyaṃ, sarāgavītarāgasadosavītadosasamohavītamohasaṃkhittavikkhittamahaggataamahaggatasauttarānuttarasamāhitāsamāhitavimuttāvimuttabhedato soḷasavidhehi cittapajānanavasena tatiyaṃ, pañcanīvaraṇānaṃ, sattabojjhaṅgānañca sambhavāsambhavauppādapahānapahīnānuppattibhāvanāpāripūrihetujjhānavasena catutthaṃ satipaṭṭhānaṃ vitthāritaṃ.
Similarly, the second (foundation of mindfulness is expounded) by way of contemplating two kinds of pleasant, painful, and neither-pleasant-nor-painful feelings, each either mundane or supramundane, in oneself, etc. The third (foundation of mindfulness is expounded) by way of knowing the mind in sixteen ways, such as with lust, without lust, with hatred, without hatred, with delusion, without delusion, contracted, scattered, exalted, unexalted, with something higher, without something higher, concentrated, unconcentrated, liberated, unliberated. The fourth (foundation of mindfulness is expounded) by way of the arising and non-arising, the generation and abandonment, the abandonment and non-recurrence, the development and completion, the cause, and the absorption regarding the five hindrances and the seven factors of enlightenment.
Tương tự, niệm xứ thứ hai được trình bày chi tiết theo các thọ lạc, khổ, bất khổ bất lạc, mỗi loại trong nội phần v.v... đều có hai loại là hữu nhiễm và vô nhiễm; niệm xứ thứ ba theo cách biết rõ tâm qua mười sáu loại, được phân loại thành tâm có tham và không có tham, có sân và không có sân, có si và không có si, tâm co rút và tâm tán loạn, tâm đại hành và không đại hành, tâm hữu thượng và vô thượng, tâm định và không định, tâm giải thoát và không giải thoát; niệm xứ thứ tư theo cách quán chiếu về sự hiện hữu và không hiện hữu, sự sanh khởi, sự từ bỏ, sự không sanh khởi của pháp đã từ bỏ, và sự viên mãn của việc tu tập đối với năm triền cái và bảy giác chi, là nhân của thiền.
Ayaṃ suttantabhājanīyanayo.
This is the Suttanta division method.
Đây là phương pháp của Suttantabhājanīya.
Pañhāpucchakanayepi catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ kati kusalā…pe… kati araṇā?
Even in the method of interrogatory questions, regarding the four foundations of mindfulness, how many are wholesome… how many are free from defilement?
Trong phương pháp vấn đáp cũng vậy, trong bốn niệm xứ, có bao nhiêu là thiện... v.v... có bao nhiêu là vô tranh?
Siyā kusalā, siyā abyākatā…pe… anupādinnaanupādāniyāva, asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesikāva…pe… anidassanaappaṭighāva.
Some are wholesome, some are indeterminate… they are only ungrasped and not conducive to grasping, only undefiled and not conducive to defilement… only invisible and non-colliding.
Có thể là thiện, có thể là vô ký... v.v... chỉ là không bị chấp thủ và không phải là đối tượng của chấp thủ, chỉ là không ô nhiễm và không gây ô nhiễm... v.v... chỉ là vô kiến vô đối.
Na hetū ahetukāva…pe… anuttarā araṇāvāti lokuttaravaseneva vibhattā.
They are not roots; they are only rootless… they are only unsurpassed and free from defilement. Thus, they are expounded solely in terms of the supramundane.
Không phải là nhân, chỉ là vô nhân... v.v... là vô thượng, là vô tranh, các niệm xứ được phân tích chỉ theo phương diện siêu thế.
Sammāsambuddhena hi suttantabhājanīyasmiññeva lokiyalokuttaramissakā satipaṭṭhānā kathitā, abhidhammabhājanīyapañhāpucchakesu pana lokuttarāyeva.
Indeed, the Perfectly Self-Enlightened One spoke of foundations of mindfulness that are a mixture of mundane and supramundane in the Suttanta division, but only supramundane ones in the Abhidhamma division and the interrogatory questions.
Quả vậy, Đức Chánh Đẳng Giác đã thuyết giảng các niệm xứ hỗn hợp giữa hiệp thế và siêu thế chỉ trong Suttantabhājanīya, còn trong Abhidhammabhājanīya và Pañhāpucchaka thì chỉ là siêu thế.
Tesu ca lokiyā nānācittesu eva labbhanti.
And among these, the mundane ones are attained only through different cittas.
Trong số đó, các niệm xứ hiệp thế chỉ có được trong các tâm khác nhau.
Aññeneva hi cittena kāyaṃ paggaṇhanti, aññena vedanādayoti.
For one directs attention to the body with one citta, and to feelings, etc., with another.
Vì người ta nắm bắt thân bằng một tâm khác, và thọ v.v... bằng một tâm khác.
Lokuttarā pana cattāropi maggakkhaṇe ekacitteyeva labbhanti.
However, all four supramundane ones are attained in one citta at the moment of the path.
Còn các niệm xứ siêu thế, cả bốn đều có được trong cùng một tâm vào sát-na của đạo.
Ekasmiñhi maggacittakkhaṇe ārammaṇato nibbānārammaṇā ekāva sati kāyādīsu subhasukhaniccaattavipallāsasamucchedakatāya catukiccasādhanaṭṭhena cattāripi nāmāni labhatīti ayamettha vibhaṅganayo.
For at a single moment of path-citta, mindfulness, being one in terms of its object, having Nibbāna as its object, receives all four designations due to its function of eradicating the perversions of beauty, pleasure, permanence, and self in relation to body, etc., and by accomplishing the four tasks. This is the method of analysis here.
Quả vậy, trong một sát-na của đạo tâm, chỉ có một niệm duy nhất có Nibbāna làm đối tượng, nhưng nó nhận được cả bốn tên gọi do hoàn thành bốn công việc là đoạn trừ các điên đảo về tịnh, lạc, thường, ngã trong thân v.v... Đây là phương pháp của Vibhaṅga ở đây.
Tattha kamato tāva ayampi desanākkamova, sopi pākaṭāpākaṭavasena vutto.
Therein, first, by order: this too is an order of exposition, and it is spoken of by way of what is manifest and what is not manifest.
Ở đó, trước hết về thứ tự, đây cũng chính là thứ tự thuyết giảng, và thứ tự đó được nói theo phương diện rõ ràng và không rõ ràng.
Imāsu hi rūpakammaṭṭhānaṃ pākaṭanti paṭhamaṃ kāyānupassanā vuttā.
For among these, the body meditation is manifest, so kāyānupassanā is mentioned first.
Quả vậy, trong các pháp này, đề mục sắc là rõ ràng, nên quán thân được nói trước tiên.
Tato arūpakammaṭṭhānaṃ.
Then the non-material meditation.
Sau đó là đề mục vô sắc.
Tatthāpi ārammaṇaṃ anubhavantī uppajjamānā vedanā pākaṭāti anantarā vedanānupassanā, tato ārammaṇaṃ vijānantaṃ viññāṇaṃ pākaṭanti cittānupassanā, citte pākaṭe tannissitā sukhumāpi dhammā pākaṭā hontīti ante dhammānupassanā vuttā.
Even there, feeling, arising as it experiences the object, is manifest, so vedanānupassanā follows immediately. Then consciousness, which cognizes the object, is manifest, so cittānupassanā. When the citta is manifest, even subtle dhammas dependent on it become manifest, so dhammānupassanā is mentioned last.
Trong đó cũng vậy, thọ sanh khởi cảm nhận đối tượng là rõ ràng, nên quán thọ được nói kế tiếp; sau đó, thức biết rõ đối tượng là rõ ràng, nên quán tâm được nói; khi tâm đã rõ ràng, các pháp vi tế nương vào nó cũng trở nên rõ ràng, nên quán pháp được nói cuối cùng.
Ayaṃ tāvettha kamo.
This is the order here.
Trước hết, đây là thứ tự ở đây.
Anūnādhikatoti ettha pana kasmā bhagavatā cattārova satipaṭṭhānā vuttā, anūnā anadhikāti?
Not less or more: Here, why did the Blessed One teach only four foundations of mindfulness, neither less nor more?
Còn ở đây, về không thiếu không thừa, tại sao Đức Thế Tôn chỉ thuyết bốn niệm xứ, không thiếu không thừa?
Taṇhācaritadiṭṭhicaritasamathayānikavipassanāyānikānaṃ mandatikkhavasena dvidhā pavattānaṃ visuddhimaggavasena.
It is by way of the path to purification for those with craving and speculative views, and for those proceeding by serenity and by insight, acting in two ways as dull or keen.
Là vì con đường thanh tịnh cho những người có tánh tham ái, tánh kiến, người tu chỉ và người tu quán, mỗi loại diễn tiến theo hai cách là chậm và nhanh.
Mandassa hi taṇhācaritassa oḷārikaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo, tikkhassa sukhumaṃ vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, diṭṭhicaritassāpi mandassa nātippabhedagataṃ cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, tikkhassa atippabhedagataṃ dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo.
For the dull person with craving, the coarse kāyānupassanā-satipaṭṭhāna is the path to purification; for the keen, the subtle vedanānupassanā-satipaṭṭhāna. For the dull person with speculative views, the not-too-differentiated cittānupassanā-satipaṭṭhāna is the path to purification; for the keen, the highly-differentiated dhammānupassanā-satipaṭṭhāna. And for the dull person proceeding by serenity, the first foundation of mindfulness, whose sign is easily attainable, is the path to purification; for the keen, the second. For the dull person proceeding by insight, the third; for the keen, the fourth is the path to purification. Thus, four are taught according to the dispositions of the trainees.
Quả vậy, đối với người có tánh tham ái chậm, niệm xứ quán thân thô thiển là con đường thanh tịnh; đối với người nhanh, niệm xứ quán thọ vi tế là con đường thanh tịnh. Đối với người có tánh kiến chậm, niệm xứ quán tâm không quá nhiều phân loại là con đường thanh tịnh; đối với người nhanh, niệm xứ quán pháp có rất nhiều phân loại là con đường thanh tịnh.
Samathayānikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittaṃ paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo, tikkhassa dutiyaṃ, vipassanāyānikassāpi mandassa tatiyaṃ, tikkhassa catutthaṃ visuddhimaggoti veneyyajjhāsayato cattāro vuttā.
Or four are taught, neither less nor more, for the eradication of the perversions of beauty, pleasure, permanence, and self, and for the abandonment of the four floods, bonds, taints, knots, clingings, and destinations, and for the full understanding of the four kinds of nutriment. This is the "not less or more" aspect here.
Và đối với người tu chỉ chậm, niệm xứ thứ nhất có tướng dễ chứng đắc là con đường thanh tịnh; đối với người nhanh là niệm xứ thứ hai. Đối với người tu quán chậm là niệm xứ thứ ba; đối với người nhanh là niệm xứ thứ tư, là con đường thanh tịnh. Do ý muốn của người cần được giáo hóa mà bốn niệm xứ được thuyết giảng.
Subhasukhaniccaattabhāvavipallāsappahānatthaṃ vā caturoghayogāsavaganthaupādānaagatippahānatthampi catubbidhāhārapariññatthañca cattārova vuttā, anūnā anadhikāti ayamettha anūnādhikatā.
Or, for the abandoning of the perversions of beauty, happiness, permanence, and self-existence; and also for the abandoning of the four floods, yokes, taints, bonds, clingings, and destinations; and for the full understanding of the four kinds of nutriment, only four are stated, neither less nor more. This is the 'neither less nor more' in this context.
Hoặc, để từ bỏ các điên đảo về tịnh, lạc, thường, ngã; cũng để từ bỏ bốn bộc lưu, ách phược, lậu hoặc, triền phược, thủ, và ác thú; và để liễu tri bốn loại vật thực, nên chỉ có bốn niệm xứ được thuyết giảng, không thiếu không thừa. Đây là sự không thiếu không thừa ở đây.
Evaṃ pāḷimuttanayo ñeyyo.
Thus, the method beyond the Pāḷi should be understood.
Như vậy, phương pháp ngoài Pāḷi nên được hiểu.
Sammappadhānavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – sammappadhānāti kāraṇappadhānā upāyappadhānā.
In the synopsis of the analysis of the Right Endeavours, in terms of meaning, sammappadhānā means endeavors that are causes, endeavors that are means.
Còn trong đề mục Phân Tích Chánh Cần, trước hết về ý nghĩa – sammappadhānā có nghĩa là sự tinh tấn có lý do, sự tinh tấn có phương tiện.
Yoniso padahanato paramaṃ dhānaṃ padhānaṃ, padhānavīriyānīti attho.
By striving wisely, it is the highest striving, the endeavor, meaning the energy of endeavor.
Sự tinh tấn một cách như lý là sự tinh tấn tối thượng, có nghĩa là các tinh tấn chính.
Idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane paṭipannako bhikkhu.
Here, a bhikkhu means a bhikkhu who has entered upon the practice in this Dispensation.
Idha bhikkhu có nghĩa là vị Tỳ-khưu thực hành trong giáo pháp này.
Anuppannānanti anibbattānaṃ.
Of unarisen means of those not yet arisen.
Anuppannānaṃ có nghĩa là chưa sanh khởi.
Pāpakānanti lāmakānaṃ.
Evil means bad.
Pāpakānaṃ có nghĩa là của những điều xấu xa.
Akusalānaṃ dhammānanti akosallasambhūtānaṃ dhammānaṃ.
Unholesome dhammas means dhammas born of unwholesomeness.
Akusalānaṃ dhammānaṃ có nghĩa là của các pháp bất thiện.
Anuppādāyāti na uppādanatthāya.
For their non-arising means for not causing them to arise.
Anuppādāya có nghĩa là để không sanh khởi.
Chandaṃ janetīti kattukamyatāsaṅkhātaṃ kusalacchandaṃ janeti uppādeti.
He arouses zeal means he arouses, he generates wholesome zeal, which is the desire to act.
Chandaṃ janeti có nghĩa là sanh khởi, làm phát sanh dục thiện được gọi là ý muốn làm.
Vāyamatīti payogaṃ parakkamaṃ karoti.
He makes an effort means he makes an application, an exertion.
Vāyamati có nghĩa là thực hiện sự cố gắng, nỗ lực.
Vīriyaṃ ārabhatīti kāyikacetasikavīriyaṃ karoti.
He applies energy means he performs physical and mental energy.
Vīriyaṃ ārabhati có nghĩa là thực hiện tinh tấn thuộc thân và tâm.
Cittaṃ paggaṇhātīti teneva sahajātavīriyena cittaṃ ukkhipati.
"He uplifts the mind" means he uplifts the mind with that co-arising energy.
Cittaṃ paggaṇhāti có nghĩa là nâng đỡ tâm bằng chính tinh tấn đồng sanh ấy.
Padahatīti padhānavīriyaṃ karoti.
"He strives" means he makes strenuous effort.
Padahati có nghĩa là thực hiện tinh tấn chính.
Paṭipāṭiyā panetāni cattāripi padāni vīriyasseva āsevanābhāvanābahulīkammasātaccakiriyāhi yojetabbāni.
In due order, these four terms should be connected with the repeated practice, development, cultivation, and continuous action of energy itself.
Hơn nữa, bốn thuật ngữ này nên được áp dụng theo thứ tự với các hành động thực hành, tu tập, làm cho sung mãn, và kiên trì của chính tinh tấn.
Uppannānanti anuppannāti avattabbataṃ āpannānaṃ.
"Of those arisen" means of those which have reached the state of being impossible to call 'not arisen'.
Uppannānaṃ có nghĩa là của những pháp đã đến chỗ không thể nói là chưa sanh khởi.
Pahānāyāti pajahanatthāya.
"For the abandoning" means for the sake of abandoning.
Pahānāya có nghĩa là để đoạn trừ.
Anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānanti anibbattānaṃ kosallasambhūtānaṃ dhammānaṃ.
"Of unarisen wholesome states" means of unproduced states born of skill.
Anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ có nghĩa là của các pháp thiện chưa sanh khởi.
Uppādāyāti uppādanatthāya.
"For the arising" means for the sake of producing.
Uppādāya có nghĩa là để làm sanh khởi.
Uppannānanti nibbattānaṃ.
"Of those arisen" means of those produced.
Uppannānaṃ có nghĩa là của những pháp đã sanh khởi.
Ṭhitiyāti ṭhitatthāya.
"For the continuation" means for the sake of continuing.
Ṭhitiyā có nghĩa là để an trú.
Asammosāyāti anassanatthaṃ.
"For their non-disappearance" means for their not vanishing.
Asammosāya có nghĩa là để không quên lãng.
Bhiyyobhāvāyāti punappunaṃ bhavanāya.
"For their increase" means for their repeated existence.
Bhiyyobhāvāya có nghĩa là để có được nhiều lần.
Vepullāyāti vipulabhāvāya.
"For their development" means for their full growth.
Vepullāya có nghĩa là để được rộng lớn.
Bhāvanāyāti vaḍḍhiyā.
"For their cultivation" means for their proliferation.
Bhāvanāya có nghĩa là để tăng trưởng.
Pāripūriyāti paripūraṇatthāya.
"For their perfection" means for the sake of their full completion.
Pāripūriyā có nghĩa là để được viên mãn.
Sesaṃ padato uttānameva.
The rest is clear word by word.
Phần còn lại, về mặt thuật ngữ, đã rõ ràng.
Atthato panettha ‘‘anuppannānaṃ pāpakāna’’ntiādīsu asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vā kilesānaṃ anuppatti veditabbā.
In terms of meaning, the non-arising of defilements in phrases like "unarisen evil states" should be understood as due to their non-functioning or their not having experienced an object.
Về mặt ý nghĩa, ở đây trong các câu như “của các pháp ác chưa sanh khởi”, sự chưa sanh khởi của các phiền não nên được hiểu theo nghĩa là chưa biểu hiện hoặc theo nghĩa là chưa kinh nghiệm đối tượng.
Aññathā hi anamatagge saṃsāre anuppannā akusaladhammā nāma natthi.
Otherwise, in this beginningless Saṃsāra, there are no unarisen unwholesome states.
Nếu không, trong vòng luân hồi vô thủy này, không có cái gọi là các pháp bất thiện chưa từng sanh khởi.
Kusaladhammesu pana ratanattayappasādavipassanādivivaṭṭūpanissayakusalādivasena anuppannāpi atthi.
Among wholesome states, however, there are those that have not arisen, such as those wholesome states that are a condition for liberation like faith in the Triple Gem and insight.
Tuy nhiên, trong các pháp thiện, có những pháp chưa sanh khởi, chẳng hạn như các pháp thiện làm duyên cho sự giải thoát như niềm tịnh tín nơi Tam Bảo, tuệ quán, v.v.
Tesampi uppannapubbatte sati sabbasattānaṃ ito pubbe ca āsavakkhayappasaṅgato.
If even these had arisen previously, it would imply the destruction of defilements for all beings up to this point.
Nếu cả những pháp ấy cũng đã từng sanh khởi trước đây, thì tất cả chúng sanh đã phải đoạn tận các lậu hoặc từ trước rồi.
Ekantappavattasādhakā tesaṃ.
These are exclusively conducive to occurrence.
Những pháp ấy là tác nhân dẫn đến sự sanh khởi một cách chắc chắn.
Tattha ekaccassa vattaganthadhutaṅgasamādhivipassanānavakammesu aññatarasmiṃ niccappayuttassa, ghaṭato, vāyamato ca brahmalokā āgatattā bhavavasena kilesesu aladdhāsevanassa sattassa kilesā na samudācaranti, aparabhāge panassa vattādīni vissajjetvā kusītassa carato ceva akalyāṇamittādito kilesesu laddhāsevanassa ca ayonisomanasikāraṃ, sativossaggañca āgamma uppajjanti.
Among these, for a certain being constantly engaged in one of the duties of conduct, ascetic practices, concentration, insight, or the nine kinds of skillful actions, who has come from the Brahmaloka striving and exerting himself, defilements do not function, owing to their not having gained a footing in defilements due to their previous existence. But later, after abandoning duties and the like, if he lives lazily, and if he has gained a footing in defilements from unwholesome friends and the like, defilements arise due to unwise attention and neglect of mindfulness.
Trong đó, đối với một số người thường xuyên chuyên tâm vào một trong các việc như giữ gìn bổn phận, tu khổ hạnh, tu định, tu tuệ quán, hoặc các công việc mới, đang nỗ lực, đang tinh tấn, và do đã đến từ cõi Phạm thiên, nên các phiền não không biểu hiện do chưa thực hành trong đời sống hiện tại; nhưng về sau, khi người ấy từ bỏ các bổn phận, v.v., sống lười biếng, và đã thực hành các phiền não do thân cận ác hữu, v.v., thì chúng sanh khởi do như lý tác ý và thất niệm.
Evaṃ tāva asamudācāravasena kilesānaṃ anuppatti veditabbā.
Thus, the non-arising of defilements should be understood in terms of their non-functioning.
Như vậy, sự chưa sanh khởi của các phiền não nên được hiểu theo nghĩa là chưa biểu hiện.
‘‘Uppannānaṃ pāpakāna’’nti ettha pana catubbidhaṃ uppannaṃ vattamānabhūtāpagataokāsakatabhūmiladdhavasena, tesaṃ vibhāgo uppannattike vuttova.
Here, in "of arisen evil states," 'arisen' is fourfold: in terms of what is present, what has occurred and passed, what has created an opportunity, and what has gained a basis. Their classification is as stated in the chapter on 'arisen'.
Trong câu “của các pháp ác đã sanh khởi”, có bốn loại đã sanh khởi: theo nghĩa là hiện tại, đã qua, đã có cơ hội, và đã có nền tảng. Sự phân chia của chúng đã được nói trong tam đề về sự sanh khởi.
Aparampi catubbidhaṃ uppannaṃ samudācāraārammaṇādhiggahitaavikkhambhitaasamugghātitavasena.
There is another fourfold 'arisen': in terms of functioning, having seized an object, having not been suppressed, and having not been eradicated.
Lại có bốn loại đã sanh khởi khác: theo nghĩa là biểu hiện, đã nắm bắt đối tượng, chưa được đè nén, và chưa được nhổ bật gốc.
Tattha sampati vattamānaṃyeva samudācāruppannaṃ nāma.
Among these, that which is currently present is called 'arisen by functioning'.
Trong đó, chỉ cái đang hiện hành được gọi là đã sanh khởi do biểu hiện.
Sesaṃ pākaṭameva.
The rest is obvious.
Phần còn lại đã rõ ràng.
Yasmā panettha imesu uppannesu vattamānabhūtāpagataokāsakatasamudācārasaṅkhātaṃ catubbidhaṃ uppannaṃ na maggādivajjhaṃ, tasmā bhūmiladdhaārammaṇādhiggahitaasamugghātitasaṅkhātaṃ catubbidhaṃ uppannaṃ sandhāyettha ‘‘uppannānaṃ pāpakānaṃ pahānāyā’’ti vuttaṃ.
Since among these arisen states, the fourfold 'arisen' – that which is present, that which has occurred and passed, that which has created an opportunity, and that which is called 'arisen by functioning' – is not to be abandoned by the path and so on, therefore, in the statement "for the abandoning of arisen evil states," 'arisen' refers to the fourfold 'arisen' in terms of having gained a basis, having seized an object, and having not been eradicated.
Vì trong số những pháp đã sanh khởi này, bốn loại được gọi là hiện tại, đã qua, đã có cơ hội, và biểu hiện không phải là đối tượng bị đoạn trừ bởi đạo, v.v., do đó, câu “để đoạn trừ các pháp ác đã sanh khởi” ở đây được nói đến với ý chỉ bốn loại đã sanh khởi được gọi là đã có nền tảng, đã nắm bắt đối tượng, và chưa được nhổ bật gốc.
Vibhaṅganayato pana suttantabhājanīye tāva cattāro sammappadhānā lokiyalokuttarakusalacittasampayuttavīriyavasena akusalādipadehi saddhiṃ vitthārato vibhattā.
According to the method of analysis, in the Suttanta division, the four Right Exertions are extensively analyzed in conjunction with terms like 'unwholesome' in terms of wholesome states associated with mundane and supramundane consciousness.
Theo phương pháp của Vibhaṅga, trong phần Suttantabhājanīya, bốn chánh cần được phân tích chi tiết cùng với các thuật ngữ bất thiện, v.v., theo nghĩa tinh tấn tương ưng với tâm thiện thuộc thế gian và siêu thế.
Abhidhammabhājanīyapañhāpucchakesu panete lokuttarakusalacittasampayuttavaseneva vibhattā, phalacittasampayuttā pana na gahitā.
However, in the Abhidhamma division's question-and-answer sections, they are analyzed only in terms of wholesome states associated with supramundane consciousness, while those associated with fruition consciousness are not included.
Còn trong các phần Abhidhammabhājanīya và Pañhāpucchaka, chúng chỉ được phân tích theo nghĩa tương ưng với tâm thiện siêu thế, còn phần tương ưng với tâm quả thì không được đề cập.
Teneva pañhāpucchake ‘‘kusalā eva, vipākadhammadhammā eva, apacayagāminova, sekhāvā’’tiādinā vuttā.
Hence, in the question-and-answer sections, they are referred to as "only wholesome, only states leading to results, only leading to diminution, only those in training" and so on.
Chính vì vậy, trong phần Pañhāpucchaka, chúng được nói bằng các câu như “chỉ là thiện, chỉ là các pháp có quả là pháp, chỉ dẫn đến sự không tích lũy, chỉ thuộc hữu học”.
Seso panettha vinicchayo satipaṭṭhāne vuttanayānusārena veditabbo.
The remaining explanation here should be understood according to the method stated in the Satipaṭṭhāna.
Phần quyết đoán còn lại ở đây nên được hiểu theo phương pháp đã được trình bày trong phần niệm xứ.
Iddhipādavibhaṅgamātikāya pana cattāro iddhipādāti ettha ijjhatīti iddhi, samijjhati nipphajjatīti attho, iddhi eva pādo iddhipādo, iddhikoṭṭhāsoti attho.
In the Matrix of the Analysis of the Bases of Psychic Power, regarding "the four bases of psychic power," iddhi means 'it succeeds', meaning it is accomplished, it is brought to fruition; iddhipāda is iddhi itself as a basis, meaning a component of psychic power.
Trong đề mục Phân tích Thần túc, ở câu bốn thần túc, ijjhati có nghĩa là thành tựu, tức là thành công, hoàn tất, nên gọi là iddhi; iddhi cũng chính là pāda, nên gọi là iddhipāda, có nghĩa là phần của thần thông.
Ijjhanti vā etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontītipi iddhi, pajjanti etenāti pādo, patiṭṭhā adhigamūpāyoti attho, iddhiyā pādo iddhipādo.
Or, iddhi means that by which beings become accomplished, grown, and elevated; pāda means that by which one proceeds, meaning a foundation or a means of attainment; iddhipāda is the basis of psychic power.
Hoặc chúng sanh nhờ đó mà trở nên thành tựu, tăng trưởng, đạt đến sự cao thượng, nên cũng gọi là iddhi; pajjanti etena có nghĩa là đi đến bằng cái đó, nên gọi là pāda, có nghĩa là nền tảng, là phương tiện chứng đắc; pāda của iddhi là iddhipādo.
Chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgata nti ettha chandahetuko, chandādhiko vā samādhi chandasamādhi, kattukamyatāchandaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhissetaṃ adhivacanaṃ.
In "endowed with concentration of zeal and volitional formations of exertion," chandasamādhi is concentration caused by zeal, or concentration in which zeal predominates; this is a term for concentration attained by making the zeal to act the dominant factor.
Chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgata có nghĩa là, định có dục làm nhân, hoặc có dục làm chủ, được gọi là chandasamādhi; đây là tên gọi của định được thành tựu bằng cách lấy dục muốn làm làm chủ.
Padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā, catukiccasādhakassa sammappadhānavīriyassetaṃ adhivacanaṃ.
"Volitional formations of exertion" (padhānasaṅkhārā) are the principal volitional formations; this is a term for the energy of Right Exertion which accomplishes the four functions.
Các hành chính yếu được gọi là padhānasaṅkhāra; đây là tên gọi của tinh tấn chánh cần, tác nhân thành tựu bốn phận sự.
Samannāgatanti tena chandasamādhinā, padhānasaṅkhārena ca upetaṃ.
"Endowed with" means possessed of that concentration of zeal and volitional formations of exertion.
Samannāgata có nghĩa là được trang bị bởi dục định và các hành chính yếu đó.
Iddhipādanti yathāvuttatthena ‘‘iddhī’’ti saṅkhyaṃ gatānaṃ upacārajjhānādikusalacittasampayuttānaṃ chandasamādhipadhānasaṅkhārānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena pādabhūtasesacittacetasikarāsiṃ.
"Basis of psychic power" refers to the remaining mass of consciousness and mental factors that act as a basis for the concentration of zeal and volitional formations of exertion associated with wholesome states, such as proximate Jhana, which are considered "psychic power" in the sense already stated.
Iddhipāda có nghĩa là, theo ý nghĩa đã nói, là tập hợp các tâm và tâm sở còn lại, làm nền tảng cho dục, định và các hành chính yếu tương ưng với các tâm thiện như cận hành thiền, v.v., được gọi là "thần thông".
Bhāvetīti vaḍḍheti, attano santāne punappunaṃ janetīti attho.
"He develops" means he increases, meaning he repeatedly produces in his own continuity.
Bhāveti có nghĩa là làm cho tăng trưởng, tức là làm cho sanh khởi nhiều lần trong dòng tâm thức của mình.
Iminā nayena sesesupi attho veditabbo.
The meaning should be understood in the same way for the rest.
Theo phương pháp này, ý nghĩa trong các phần còn lại cũng nên được hiểu như vậy.
Tattha vīmaṃsāti paññā.
Among these, "investigation" (vīmaṃsā) means wisdom.
Trong đó, vīmaṃsā có nghĩa là trí tuệ.
Sesaṃ padato suviññeyyameva.
The rest is easily understood word by word.
Phần còn lại, về mặt thuật ngữ, đã rất dễ hiểu.
Atthato panettha tena kiṃ kathitaṃ?
In terms of meaning, what is stated here?
Về mặt ý nghĩa, điều gì đã được nói ở đây?
Catunnaṃ bhikkhūnaṃ matthakappattaṃ kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ.
The meditation object that leads to the summit for four monks is stated.
Đề mục nghiệp xứ đã đạt đến đỉnh cao của bốn vị Tỳ khưu đã được nói đến.
Yathā hi catūsu amaccaputtesu ṭhānantaraṃ patthetvā vicarantesu eko upaṭṭhānena, eko sūrabhāvena, eko jātisampattiyā, eko mantabalenāti evaṃ te paccekakāraṇena rājānaṃ ārādhetvā ṭhānantaraṃ pāpuṇanti, evaṃ bhikkhūpi chandavīriyacittavīmaṃsāsu ekekaṃ jeṭṭhaṃ dhuraṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattakā honti.
Just as among four ministers' sons seeking office, one pleases the king through service, one through bravery, one through noble birth, and one through magical power, and thus they each attain office through their respective means, so too monks, by making each of zeal, energy, mind, or investigation the chief and foremost, become producers of supramundane states.
Ví như trong bốn người con của vị đại thần đang mong muốn địa vị, một người nhờ sự hầu cận, một người nhờ sự dũng cảm, một người nhờ dòng dõi cao quý, và một người nhờ sức mạnh mưu lược, mỗi người làm hài lòng đức vua bằng một lý do riêng và đạt được địa vị; cũng vậy, các vị Tỳ khưu, bằng cách lấy một trong bốn yếu tố dục, tinh tấn, tâm, và thẩm sát làm chủ đạo, làm tiên phong, trở thành người tạo ra các pháp siêu thế.
Ettha ca chando samādhi padhānasaṅkhāroti tayo dhammā iddhīpi honti iddhipādāpi, sesā pana sampayuttā cattāro khandhā iddhipādā eva.
Here, zeal, concentration, and volitional formations of exertion – these three states – are both psychic power and bases of psychic power, while the remaining four associated aggregates are only bases of psychic power.
Và ở đây, ba pháp là dục, định, và hành chính yếu vừa là iddhi (thần thông) vừa là iddhipāda (thần túc), còn bốn uẩn tương ưng còn lại thì chỉ là iddhipāda.
Evaṃ sesādhipatiyuttacittesupi iddhipādāti veditabbā.
Similarly, in other types of consciousness accompanied by a dominant factor, they should be understood as bases of psychic power.
Như vậy, trong các tâm hợp với các quyền còn lại, cũng cần được hiểu là các như ý túc.
Apica jhānavipassanāsu pubbabhāgo iddhipādo.
Furthermore, the preparatory stage in Jhana and Vipassana is a basis of psychic power.
Hơn nữa, trong thiền và minh sát, giai đoạn ban đầu là như ý túc.
Yo paṭilābho, sā iddhi.
The attainment itself is psychic power.
Sự chứng đắc nào, đó là thần thông.
Paṭhamajjhānādīnaṃ hi pubbabhāgaparikammāni iddhipādo nāma, paṭhamajjhānādayo iddhi nāma.
For the preparatory actions of the first Jhana and so on are called bases of psychic power, and the first Jhana and so on are called psychic power.
Quả vậy, các sự chuẩn bị ở giai đoạn ban đầu của sơ thiền v.v... được gọi là như ý túc, còn sơ thiền v.v... được gọi là thần thông.
Paṭhamamaggādīnaṃ pubbabhāgavipassanā iddhipādo nāma, paṭhamamaggādayo iddhi nāma.
The preliminary insight (vipassanā) leading to the first path and so on is called iddhipāda; the first path and so on are called iddhi.
Minh sát ở giai đoạn ban đầu của sơ đạo v.v... được gọi là như ý túc, còn sơ đạo v.v... được gọi là thần thông.
Paṭilābhavasenāpi dīpetuṃ vaṭṭati.
It is also suitable to explain it in terms of attainment.
Cũng có thể trình bày theo phương diện chứng đắc.
Paṭhamajjhānādayo hi paṭhamamaggādayo ca iddhipādo nāma, dutiyajjhānādayo, dutiyamaggādayo ca iddhi nāmāti ayaṃ tāvettha padattho.
For here, the first jhāna and so on, and the first path and so on, are called iddhipāda; and the second jhāna and so on, and the second path and so on, are called iddhi – this is the meaning of the terms here.
Quả vậy, sơ thiền v.v... và sơ đạo v.v... được gọi là như ý túc, còn nhị thiền v.v... và nhị đạo v.v... được gọi là thần thông. Trước hết, đây là ý nghĩa của từ ở đây.
Abhidhammabhājanīye pana chandādīni padāni vibhajitvā ante ‘‘iddhipādoti tathābhūtassa phasso…pe… paggāho avikkhepo’’ti (vibha. 447) evaṃ sabbe lokuttarakusaladhammā iddhipādāti vatvā puna ‘‘chandiddhipādo vīriyiddhipādo cittiddhipādo vīmaṃsiddhipādo’’ti (vibha. 457) mātikaṃ ṭhapetvā ‘‘tattha katamo chandiddhipādo?
In the Abhidhamma-bhājanīya, however, after analyzing the terms like chanda and so on, it concludes, "Iddhipāda means the contact (phasso)... and so on... the exertion (paggāho), the undistractedness (avikkhepo) of one who is thus." Having thus stated that all supramundane wholesome phenomena are iddhipāda, it then sets out the matrix: "The iddhipāda of desire (chandiddhipādo), the iddhipāda of energy (vīriyiddhipādo), the iddhipāda of consciousness (cittiddhipādo), the iddhipāda of investigation (vīmaṃsiddhipādo)." And then, "What is the chandiddhipādo there? Here, when a bhikkhu develops supramundane jhāna... and so on... the desire, the state of desiring... and so on... which exists at that time, this is called the chandiddhipādo." In this way, it is stated that only the chanda, viriya, citta, and vīmaṃsā associated with supramundane wholesome consciousness are iddhipāda.
Còn trong phần phân loại theo Vi Diệu Pháp, sau khi phân tích các từ như dục v.v..., ở cuối có nói: “Như ý túc là xúc… cho đến… sự tinh cần, sự không tán loạn của người như vậy.” Như vậy, sau khi nói rằng tất cả các pháp thiện siêu thế đều là như ý túc, lại đặt ra đề mục: “Dục như ý túc, tinh tấn như ý túc, tâm như ý túc, thẩm như ý túc,” rồi nói: “Trong đó, thế nào là dục như ý túc?
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… yo tasmiṃ samaye chando chandikatā…pe… ayaṃ vuccati chandiddhipādo’’tiādinā lokuttarakusalacittasampayuttachandavīriyacittavīmaṃsā eva iddhipādāti vuttā.
Similarly, in the Pañhāpucchaka, they are only wholesome, only without manifestation and without impingement (anidassanaappaṭighā). The vīmaṃsiddhipādo is a root (hetu), the others are not roots... and so on... the cittiddhipādo should not be spoken of; the others are associated with consciousness... and so on... they are only unsurpassed (anuttarā), only without blemish (araṇāvā).
Ở đây, vị Tỳ khưu vào lúc tu tập thiền siêu thế… cho đến… vào lúc ấy, dục nào, sự muốn làm nào… cho đến… đây được gọi là dục như ý túc,” v.v..., chỉ có dục, tinh tấn, tâm, và thẩm tương ưng với tâm thiện siêu thế mới được gọi là như ý túc.
Tathā pañhāpucchakepi kusalā eva, anidassanaappaṭighā eva, vīmaṃsiddhipādo hetu, sesā na hetū…pe… cittiddhipādo na vattabbo, sesā cittasampayuttā…pe… anuttarāva, araṇāvāti.
Similarly, in the Pañhāpucchaka, they are only wholesome, only without manifestation and without impingement (anidassanaappaṭighā). The vīmaṃsiddhipādo is a root (hetu), the others are not roots... and so on... the cittiddhipādo should not be spoken of; the others are associated with consciousness... and so on... they are only unsurpassed (anuttarā), only without blemish (araṇāvā).
Tương tự, trong phần Vấn Đáp, chỉ có các pháp thiện, chỉ có các pháp vô kiến vô đối ngại, thẩm như ý túc là nhân, các pháp còn lại không phải là nhân… cho đến… tâm như ý túc không thể tu tập, các pháp còn lại tương ưng với tâm… cho đến… chỉ là vô thượng, là vô tranh.
Sesamettha satipaṭṭhāne vuttasadisameva.
The rest here is similar to what was stated regarding the Foundations of Mindfulness (satipaṭṭhāna).
Phần còn lại ở đây cũng tương tự như đã nói trong phần Tứ Niệm Xứ.
Pāḷimuttakanayo panetthāpi na uddhaṭoti.
The external Pāli method has not been drawn out here.
Tuy nhiên, phương pháp ngoài Pāḷi cũng không được trích dẫn ở đây.
Bojjhaṅgavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – satta bojjhaṅgāti ettha bodhiyā, bodhissa vā aṅgāti bojjhaṅgā.
In the matrix of the analysis of the Bojjhaṅga, first, semantically – regarding " seven factors of awakening" (satta bojjhaṅgā), they are the factors (aṅgā) of awakening (bodhiyā) or of the awakened one (bodhissa).
Còn trong đề mục Phân Tích Giác Chi, trước hết về ý nghĩa: trong câu bảy giác chi, bojjhaṅgā có nghĩa là các chi phần của sự giác ngộ, hoặc của người giác ngộ.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yāya eva dhammasāmaggiyā maggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccādianekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayādisattavidhāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhati, kilesaniddāya uṭṭhahati, saccāni vā paṭivijjhati, tassā dhammasāmaggisaṅkhātāya bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgā jhānaṅgamaggaṅgāni viya.
This is what is meant: that collection of phenomena, comprising the seven kinds of phenomena such as mindfulness (sati), investigation of phenomena (dhammavicaya), and so on, which arises at the moment of the path (maggakkhaṇe) and is opposed to numerous hindrances like sloth-and-torpor and restlessness; by means of this collection of phenomena, the noble disciple awakens, rises up for the destruction of defilements, or penetrates the truths. These are the factors of that awakening (bodhi), which is this collection of phenomena, just like the factors of jhāna and the factors of the path.
Điều này được nói như sau: Bằng sự hợp nhất của các pháp nào, tức là sự hợp nhất của bảy loại pháp như niệm, trạch pháp, v.v..., vốn là đối nghịch với nhiều phiền não như hôn trầm, trạo cử, v.v..., sanh khởi trong khoảnh khắc đạo, mà vị Thánh đệ tử giác ngộ, thức tỉnh khỏi giấc ngủ phiền não, hay thấu triệt các sự thật, thì các pháp đó được gọi là bojjhaṅgā, tức là các chi phần của sự giác ngộ được gọi là sự hợp nhất của các pháp ấy, giống như các thiền chi và đạo chi.
Yo panesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako ‘‘bodhī’’ti vuccati, tassa bodhissa aṅgāti bojjhaṅgā senaṅgarathaṅgādayo viya.
And the noble disciple, being one who awakens by means of this collection of phenomena of the kind described, is called "awakening" (bodhī). The factors of that awakened one (bodhissa) are the factors of awakening (bojjhaṅgā), just like the factors of an army, the factors of a chariot, and so on.
Còn vị Thánh đệ tử nào, do giác ngộ bằng sự hợp nhất của các pháp như đã nói, được gọi là “bodhi”, thì các pháp đó là bojjhaṅgā, tức là các chi phần của người giác ngộ ấy, giống như các quân chi, xa chi, v.v...
Apica ‘‘bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā’’tiādinā paṭisambhidānayenāpi bojjhaṅgattho veditabbo.
Furthermore, the meaning of bojjhaṅga should be understood according to the Paṭisambhidāmagga method, as in "they conduce to awakening, therefore they are bojjhaṅgā," and so on.
Hơn nữa, ý nghĩa của giác chi cũng cần được hiểu theo phương pháp của bộ Vô Ngại Giải Đạo, qua câu: “Vì chúng dẫn đến sự giác ngộ, nên gọi là giác chi,” v.v...
Pasattho, sundaro vā bojjhaṅgo sambojjhaṅgo, satiyeva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgo.
An excellent or beautiful bojjhaṅga is a sambojjhaṅga (factor of complete awakening). Mindfulness itself is the sambojjhaṅga, thus satisambojjhaṅga (mindfulness factor of awakening).
Giác chi tốt đẹp, hay thù thắng là sambojjhaṅga, niệm chính là sambojjhaṅga, nên gọi là satisambojjhaṅgo.
Evaṃ sesesupi.
Similarly in the rest.
Tương tự trong các chi phần còn lại.
Tattha dhamme vicināti aniccādito parivīmaṃsati jānāti, dhamme vā etena sattā vicinantīti dhammavicayo, paññā.
Therein, one investigates phenomena, examines and knows them in terms of impermanence and so on; or by means of this, beings investigate phenomena—this is dhammavicaya (investigation of phenomena), which is wisdom (paññā).
Trong đó, dhammavicayo là trí tuệ, vì nó phân tích các pháp, thẩm xét, biết rõ từ phương diện vô thường v.v..., hoặc chúng sanh dùng nó để phân tích các pháp.
Upekkhati samarasānaṃ dhammānaṃ hāpanavaḍḍhane avāvaṭatāya paṭisaṅkhānākārena majjhattā hotīti upekkhā, tatramajjhattatā.
One remains equanimous, is impartial in the mode of reflection, not being engaged in reducing or increasing phenomena that have the same flavor—this is upekkhā (equanimity), which is tatramajjhattatā (impartiality in that).
Upekkhā là tâm xả, là sự trung lập, vì nó xả, giữ thái độ trung lập bằng cách quán xét, không bận tâm đến việc làm suy giảm hay tăng trưởng các pháp có tính chất quân bình.
Paṭisaṅkhānalakkhaṇo hi upekkhāsambojjhaṅgoti.
For the upekkhāsambojjhaṅga (equanimity factor of awakening) has the characteristic of reflection.
Quả vậy, xả giác chi có đặc tính là quán xét.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Ayaṃ tāvettha padattho.
This is the meaning of the terms here.
Trước hết, đây là ý nghĩa của từ ở đây.
Dhammabhedopettha suviññeyyova.
The distinction of phenomena (dhammabheda) here is also easily understood.
Sự phân loại các pháp ở đây cũng rất dễ hiểu.
Vibhaṅganayato panettha suttantabhājanīye tāva lokiyalokuttaravasena sesesu lokuttarakusalavipākavasena vibhattā.
In the Vibhaṅga method, the Suttanta-bhājanīya differentiates them in terms of mundane (lokiya) and supramundane (lokuttara) for the others, and in terms of supramundane wholesome and resultant (vipāka).
Về phương pháp của bộ Phân Tích, ở đây, trước hết trong phần phân loại theo Kinh tạng, các giác chi được phân loại theo phương diện thế gian và siêu thế, trong các phần còn lại thì theo phương diện thiện và quả siêu thế.
Pañhāpucchake pana siyā kusalā, siyā abyākatā, pītisambojjhaṅgo sukhāya vedanāya sampayuttova, sesā dvīhi…pe… pītisambojjhaṅgo sukhasahagatova, sesā tidhāpi, anidassanaappaṭighā, dhammavicayasambojjhaṅgo hetu, sesā na hetū…pe… rūpāvacarāva, araṇāvāti.
In the Pañhāpucchaka, however, some are wholesome, some are indeterminate (abyākatā); the pītisambojjhaṅga (rapture factor of awakening) is only associated with pleasant feeling, the others are with two... and so on... the pītisambojjhaṅga is only accompanied by pleasure, the others are in all three ways; they are without manifestation and without impingement (anidassanaappaṭighā); the dhammavicayasambojjhaṅga (investigation of phenomena factor of awakening) is a root (hetu), the others are not roots... and so on... they are only of the rūpa realm (rūpāvacarā), only without blemish (araṇāvā).
Còn trong phần Vấn Đáp, có khi là thiện, có khi là vô ký; hỷ giác chi chỉ tương ưng với lạc thọ, các chi còn lại tương ưng với hai thọ… cho đến… hỷ giác chi chỉ đi kèm với lạc, các chi còn lại có thể theo cả ba cách; là vô kiến vô đối ngại; trạch pháp giác chi là nhân, các chi còn lại không phải là nhân… cho đến… chỉ là sắc giới, là vô tranh.
Sesaṃ satipaṭṭhāne vuttanayameva.
The rest is in the manner stated in the Satipaṭṭhāna.
Phần còn lại tương tự như phương pháp đã nói trong phần Tứ Niệm Xứ.
Ayamettha vibhaṅganayo.
This is the Vibhaṅga method here.
Đây là phương pháp của bộ Phân Tích ở đây.
Tāvattato pana kasmā te satteva vuttā, anūnā anadhikāti?
As for by number, why are only these seven stated, neither less nor more?
Về số lượng, tại sao chỉ nói đến bảy giác chi, không thiếu không thừa?
Līnuddhaccapaṭipakkhato, sabbattikato ca.
Because they are opposed to sloth-and-torpor and restlessness, and because of their universal applicability.
Vì để đối trị hôn trầm và trạo cử, và vì có một pháp cần thiết trong mọi trường hợp.
Ettha hi tayo bojjhaṅgā līnassa paṭipakkhā.
Here, three bojjhaṅgas are opposed to sloth-and-torpor.
Trong đó, ba giác chi là đối trị của hôn trầm.
Yathāha – ‘‘yasmiṃ ca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriya…pe… pītisambojjhaṅgassa bhāvanāyā’’ti (saṃ. ni. 5.234).
As it is said: "And when, bhikkhus, the mind is sluggish, at that time it is time for the development of the dhammavicayasambojjhaṅga, it is time for the development of the vīriya... and so on... pītisambojjhaṅga."
Như đã nói: “Này các Tỳ khưu, vào lúc nào tâm bị hôn trầm, lúc ấy là thời điểm để tu tập trạch pháp giác chi, là thời điểm để tu tập tinh tấn… cho đến… hỷ giác chi.”
Tayo uddhaccassa paṭipakkhā.
Three are opposed to restlessness.
Ba giác chi là đối trị của trạo cử.
Yathāha – ‘‘yasmiṃ ca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhi…pe… upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāyā’’ti (saṃ. ni. 5.234).
As it is said: "And when, bhikkhus, the mind is restless, at that time it is time for the development of the passaddhisambojjhaṅga (tranquility factor of awakening), it is time for the development of the samādhi... and so on... upekkhāsambojjhaṅga."
Như đã nói: “Này các Tỳ khưu, vào lúc nào tâm bị trạo cử, lúc ấy là thời điểm để tu tập khinh an giác chi, là thời điểm để tu tập định… cho đến… xả giác chi.”
Eko panettha loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu sabbabojjhaṅgesu icchitabbo.
One here is desirable in all preparations, like seasoning salt, in all bojjhaṅgas.
Một giác chi trong đó thì cần thiết trong tất cả các giác chi, giống như muối và gia vị trong tất cả các món ăn.
Yathāha – ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234).
As it is said: "And mindfulness (sati), bhikkhus, I declare to be universally applicable."
Như đã nói: “Này các Tỳ khưu, Ta nói rằng niệm cần thiết trong mọi trường hợp.”
Evaṃ līnuddhaccapaṭipakkhato ca sabbatthikato ca satteva vuttāti ayaṃ tāvattato.
Thus, because they are opposed to sloth-and-torpor and restlessness, and because of their universal applicability, only seven are stated. This is the explanation by number.
Như vậy, vì để đối trị hôn trầm và trạo cử, và vì có một pháp cần thiết trong mọi trường hợp, nên chỉ nói đến bảy giác chi. Đây là về số lượng.
Hetubhūmivibhāgatoti ettha hetuvibhāgato tāva – cattāro satisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti satisampajaññaṃ muṭṭhassatipuggalaparivajjanatā upaṭṭhitassatipuggalasevanatā tadadhimuttatāti.
Regarding by distinction of cause and plane, first, by distinction of cause – four things conduce to the arising of the satisambojjhaṅga: mindfulness and clear comprehension (satisampajaññaṃ), avoiding persons of confused mindfulness, associating with persons of established mindfulness, and inclining towards that.
Về sự phân loại nhân và nền tảng, trong đó, trước hết về sự phân loại nhân: bốn pháp dẫn đến sự sanh khởi của niệm giác chi là niệm và tỉnh giác, tránh xa người thất niệm, gần gũi người có niệm hiện tiền, và hướng tâm về điều đó.
Tathā satta dhammā dutiyassa paripucchakatā vatthuvisadakiriyā indriyasamattapaṭipādanā duppaññapuggalaparivajjanā paññavantapuggalasevanā gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇatā tadadhimuttatāti.
Similarly, seven phenomena conduce to the second (dhammavicayasambojjhaṅga): inquisitiveness, clarifying the basis, establishing the balance of faculties, avoiding persons of dull wisdom, associating with persons of wisdom, reflecting on profound knowledge and conduct, and inclining towards that.
Tương tự, bảy pháp (làm phát sanh Trạch Pháp giác chi) là: sự hay hỏi han, sự làm trong sạch các vật, sự thực hành quân bình các căn, sự tránh xa người thiểu trí, sự thân cận người có trí, sự quán xét về hành trạng của trí tuệ sâu sắc, và sự hướng tâm đến điều đó.
Tattha ajjhattikabāhirānaṃ sarīraparikkhārabhūtānaṃ vatthūnaṃ visadabhāvakaraṇaṃ vatthuvisadakiriyā nāma.
Among these, making pure the bases that serve as bodily requisites, both internal and external, is called vatthuvisadakiriyā (clarifying the basis).
Trong đó, việc làm cho trong sạch các vật bên trong và bên ngoài, tức là thân thể và vật dụng, được gọi là sự làm trong sạch các vật.
Tathā ekādasa dhammā tatiyassa apāyabhayagamanavīthidāyajjamahattasatthumahattajātimahattasabrahmacārimahattānaṃ paccavekkhaṇatā ānisaṃsadassāvitā piṇḍapātāpacāyanatā kusītapuggalaparivajjanatā āraddhavīriyapuggalasevanatā tadadhimuttatāti.
Likewise, the eleven qualities for the third are: contemplation of the greatness of the path that leads beyond the fear of the lower realms, the greatness of the donors, the greatness of the Teacher, the greatness of one's birth, and the greatness of one's fellow practitioners; exhibiting the advantages; honoring the alms-food; avoiding lazy persons; associating with energetic persons; and being devoted to that.
Tương tự, mười một pháp (làm phát sanh Tinh Tấn giác chi) là: sự quán xét về sự đáng sợ của khổ cảnh, về sự vĩ đại của việc kế thừa con đường, về sự vĩ đại của bậc Đạo Sư, về sự vĩ đại của dòng dõi, về sự vĩ đại của các vị đồng phạm hạnh; sự chỉ rõ lợi ích; sự tôn trọng vật thực khất thực; sự tránh xa người biếng nhác; sự thân cận người tinh tấn; và sự hướng tâm đến điều đó.
Tattha ‘‘buddhādīhi gatamaggo mayā gantabbo’’ti paccavekkhaṇā vīthipaccavekkhaṇā nāma.
Therein, the reflection, 'The path trodden by the Buddhas and others must be trodden by me,' is called contemplation of the path.
Trong đó, sự quán xét rằng: “Con đường mà các bậc như Đức Phật đã đi, ta phải đi theo,” được gọi là sự quán xét con đường.
‘‘Dāyakehi dinnapiṇḍapātassa mahapphalataṃ sampādessāmī’’ti attānaṃ damanaṃ piṇḍapātāpacāyanaṃ nāma.
Taming oneself with the thought, 'I shall bring about great fruit from the alms-food given by the donors,' is called honoring the alms-food.
Sự chế ngự bản thân rằng: “Ta sẽ làm cho vật thực khất thực do các thí chủ dâng cúng có được quả lớn,” được gọi là sự tôn trọng vật thực khất thực.
Tathā ekādasa dhammā catutthassa buddhadhammasaṅghasīlacāgadevatopasamānussatiyo satta, lūkhapuggalaparivajjanatā siniddhapuggalasevanatā pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇatā tadadhimuttatāti.
Likewise, the eleven qualities for the fourth are: the seven recollections of the Buddha, Dhamma, Saṅgha, morality, generosity, devas, and peace; avoiding disagreeable persons; associating with agreeable persons; contemplating the suttas that inspire confidence; and being devoted to that.
Tương tự, mười một pháp (làm phát sanh Hỷ giác chi) là: bảy pháp tùy niệm Phật, Pháp, Tăng, giới, thí, thiên, và sự an tịnh; sự tránh xa người thô thiển; sự thân cận người hòa ái; sự quán xét các kinh tạng làm phát sanh tịnh tín; và sự hướng tâm đến điều đó.
Tathā satta dhammā pañcamassa paṇītabhojanasevanatā, utusukhairiyāpathasukhasevanatā dve majjhattappayogatā sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā santakāyapuggalasevanatā tadadhimuttatāti.
Likewise, the seven qualities for the fifth are: partaking of excellent food; enjoying comfortable seasons and comfortable postures (two); applying neutrality (two); avoiding persons with agitated bodies; associating with persons with tranquil bodies; and being devoted to that.
Tương tự, bảy pháp (làm phát sanh Khinh An giác chi) là: sự thọ dụng vật thực tinh diệu; hai pháp là sự thọ dụng thời tiết thoải mái và oai nghi thoải mái; sự thực hành trung đạo; sự tránh xa người có thân mệt mỏi; sự thân cận người có thân an tịnh; và sự hướng tâm đến điều đó.
Ekādasa dhammā chaṭṭhassa vatthuvisadakiriyā indriyasamattapaṭipādanā nimittakusalatā samaye cittassa paggahaniggahasampahaṃsanajjhupekkhanā catasso, asamāhitasamāhitapuggalānaṃ parivajjanasevanatā dve, jhānavimokkhapaccavekkhaṇatā tadadhimuttatāti.
The eleven qualities for the sixth are: purifying the foundation; bringing the faculties to equipoise; skill in the sign; at the proper time, grasping, suppressing, gladdening, and looking on with equanimity at the mind (four); avoiding and associating with uncollected and collected persons (two); contemplating jhāna and liberation; and being devoted to that.
Mười một pháp (làm phát sanh Định giác chi) là: sự làm trong sạch các vật; sự thực hành quân bình các căn; sự khéo léo về tướng; bốn pháp là sự nâng đỡ, chế ngự, làm cho hoan hỷ, và xả tâm vào đúng lúc; hai pháp là sự tránh xa và thân cận người không có định và có định; sự quán xét về thiền và giải thoát; và sự hướng tâm đến điều đó.
Tattha kasiṇādinimittānaṃ uggahaṇakusalatā nimittakusalatā nāma.
Therein, skill in apprehending the kasiṇa and other signs is called skill in the sign.
Trong đó, sự khéo léo trong việc nắm bắt các tướng như kasiṇa được gọi là sự khéo léo về tướng.
Pañca dhammā sattamassa sattasaṅkhārakelāyanamajjhattapuggalānaṃ parivajjanasevanatā dve dve, tadadhimuttatāti.
The five qualities for the seventh are: avoiding and associating with persons who are indifferent to the seven formations (two two); and being devoted to that.
Năm pháp (làm phát sanh Xả giác chi) là: hai cặp pháp là sự tránh xa và thân cận những người luyến ái chúng sanh và các pháp hữu vi, và những người trung lập; và sự hướng tâm đến điều đó.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana sammohavinodaniyā vibhaṅgaṭṭhakathāya gahetabboti ayamettha hetuvibhāgo.
This is the summary here; the detailed explanation should be taken from the Vibhaṅga Commentary, the Sammohavinodanī; this is the division by cause.
Đây là phần tóm tắt ở đây; còn phần chi tiết nên được tìm hiểu trong Sammohavinodanī, tức Chú giải Vibhaṅga. Đây là phần phân tích về nhân ở đây.
Bhūmivibhāgato panete kāmāvacarā, lokuttarā vā honti, kāmāvacaresu balavavipassanādīsu eva bojjhaṅgā labbhanti, na itaresu.
From the division by plane, these are either belonging to the sense-sphere or supramundane; among those belonging to the sense-sphere, the factors of awakening are obtained only in powerful vipassanā and so forth, not in others.
Còn theo sự phân chia về cõi, các giác chi này thuộc dục giới hoặc siêu thế; trong các cõi dục giới, các giác chi chỉ có được trong các pháp như thiền minh sát có năng lực, chứ không có trong các pháp khác.
Lokuttaresu pana sabbattha labbhanti, rūpāvacarārūpāvacaracittesu sabbathā na labbhanti abodhipakkhikattā.
However, in the supramundane, they are obtained everywhere; in consciousness belonging to the form-sphere and formless-sphere, they are never obtained because they are not conducive to awakening.
Còn trong các cõi siêu thế, chúng có được ở khắp nơi; trong các tâm sắc giới và vô sắc giới, chúng hoàn toàn không có được vì không thuộc về giác phần.
Keci pana therā vipassanāpādakesu kasiṇāsubhabrahmavihārajjhānesupi bojjhaṅge uddharanti, na ca te paṭisiddhā aṭṭhakathācariyehi, tasmā tesaṃ matena rūpāvacarāpi honti, na kenaci pariyāyena arūpāvacarāti ayamettha bhūmivibhāgo.
Some elders, however, derive the factors of awakening even in the form-sphere jhānas of kasiṇa, asubha, and brahmavihāra that are conducive to vipassanā, and these are not contradicted by the Aṭṭhakathā teachers; therefore, according to their view, they are also of the form-sphere, but in no way are they of the formless-sphere. This is the division by plane here.
Tuy nhiên, một số trưởng lão cũng nêu lên các giác chi trong các thiền kasiṇa, bất tịnh, và phạm trú làm nền tảng cho thiền minh sát, và điều này không bị các vị Chú giải sư bác bỏ. Do đó, theo quan điểm của các vị ấy, các giác chi cũng có thể thuộc sắc giới, nhưng không thể thuộc vô sắc giới bằng bất kỳ phương diện nào. Đây là phần phân chia về cõi ở đây.
Vivekatoti ettha vivekoti vivittatā, svāyaṃ pañcavidho tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭipassaddhinissaraṇavivekavasena.
In division by seclusion (viveka), seclusion means separateness; this is fivefold, according to the seclusion of suppression by opposite, suppression by inhibition, suppression by eradication, suppression by tranquillization, and suppression by escape.
Về sự viễn ly, ở đây viễn ly có nghĩa là sự xa lìa. Sự viễn ly này có năm loại: viễn ly theo từng phần, viễn ly bằng cách đè nén, viễn ly bằng cách đoạn tuyệt, viễn ly bằng cách khinh an, và viễn ly bằng cách xuất ly.
Tadaṅgavivekoti vipassanā, vikkhambhanavivekoti aṭṭha samāpattiyo, samucchedavivekoti maggo, paṭipassaddhivivekoti phalaṃ, nissaraṇavivekoti sabbanimittanissaṭaṃ nibbānaṃ.
Suppression by opposite (tadaṅgaviveka) is vipassanā; suppression by inhibition (vikkhambhanaviveka) is the eight attainments; suppression by eradication (samucchedaviveka) is the path; suppression by tranquillization (paṭipassaddhiviveka) is the fruition; suppression by escape (nissaraṇaviveka) is Nibbāna, which is free from all signs.
Tadaṅgaviveka là thiền minh sát; vikkhambhanaviveka là tám thiền chứng; samucchedaviveka là đạo; paṭipassaddhiviveka là quả; nissaraṇaviveka là Nibbāna, sự thoát khỏi mọi tướng.
Tatrime tadaṅgasamucchedapaṭipassaddhinissaraṇavivekanissitā honti.
Herein, these are supported by the seclusion of suppression by opposite, eradication, tranquillization, and escape.
Trong đó, các giác chi này nương vào viễn ly theo từng phần, viễn ly bằng cách đoạn tuyệt, viễn ly bằng cách khinh an, và viễn ly bằng cách xuất ly.
Tathā hete vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitā, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitā.
Indeed, at the moment of vipassanā, they are supported by suppression by opposite in terms of function, and by suppression by escape in terms of intention.
Cụ thể, trong khoảnh khắc của thiền minh sát, về mặt phận sự, chúng nương vào viễn ly theo từng phần; về mặt ý hướng, chúng nương vào viễn ly bằng cách xuất ly.
Maggakāle pana kiccato samucchedavivekanissitā, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitā, phalakkhaṇe kiccato paṭipassaddhivivekanissitā.
At the time of the path, they are supported by suppression by eradication in terms of function, and by suppression by escape in terms of object.
Còn trong thời điểm của đạo, về mặt phận sự, chúng nương vào viễn ly bằng cách đoạn tuyệt; về mặt đối tượng, chúng nương vào viễn ly bằng cách xuất ly. Trong khoảnh khắc của quả, về mặt phận sự, chúng nương vào viễn ly bằng cách khinh an.
Ārammaṇato nissaraṇavivekanissitā ca honti.
And at the moment of fruition, they are supported by suppression by tranquillization in terms of function and by suppression by escape in terms of object.
Và về mặt đối tượng, chúng nương vào viễn ly bằng cách xuất ly.
Kesañci therānaṃ mate vipassanāpādakarūpāvacarajjhānakkhaṇe vikkhambhanavivekanissitāvāti pañcavivekanissitāpi hontīti ayamettha viveko.
According to the view of some elders, they are also supported by suppression by inhibition at the moment of form-sphere jhānas conducive to vipassanā; thus, they are also supported by the five seclusions. This is the seclusion here.
Theo quan điểm của một số trưởng lão, trong khoảnh khắc của thiền sắc giới làm nền tảng cho thiền minh sát, chúng nương vào viễn ly bằng cách đè nén; do đó, chúng cũng có thể nương vào cả năm loại viễn ly. Đây là phần về viễn ly ở đây.
Evaṃ viññeyyo pāḷimuttavinicchayo.
In this way, the extra-canonical explanation should be understood.
Như vậy, cần phải hiểu về sự quyết đoán ngoài Pāḷi.
Maggaṅgavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – ariyoti taṃtaṃmaggavajjhakilesehi ārakattā, ariyabhāvakarattā ca ariyo, aṭṭha aṅgāni assāti aṭṭhaṅgiko, nibbānatthikehi maggīyati, nibbānaṃ vā maggati, kilese vā mārento gacchatīti maggo.
In the Mātikā for the division of the path factors, in terms of meaning, noble (ariyo) means noble because it is far from the defilements that should be eliminated by each path, and because it brings about the state of being noble; eight-factored (aṭṭhaṅgiko) means it has eight factors; path (maggo) means it is sought by those seeking Nibbāna, or it leads to Nibbāna, or it goes, killing defilements.
Còn trong đề mục của Phân Tích Đạo Chi, trước hết về mặt ý nghĩa – ariyo (thánh) là vì xa lìa các phiền não cần phải diệt trừ bởi từng đạo tương ứng, và vì làm cho trở thành bậc thánh; aṭṭhaṅgiko (có tám chi) là vì có tám chi phần; maggo (con đường) là vì được những người tìm cầu Nibbāna đi theo, hoặc vì nó đi đến Nibbāna, hoặc vì nó tiến tới trong khi diệt trừ các phiền não.
Seyyathida nti so katamoti ce, idāni svāyaṃ maggo caturaṅginī viya senā aṅgamattameva hoti, aṅgavinimutto natthīti dassento ‘‘sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhī’’ti āha.
When asked, "Which is it?"—now this path is just the factors, like an army with four divisions; there is nothing apart from the factors—thus it says: "Right view...and right concentration."
Seyyathidaṃ (như là) – nếu hỏi con đường đó là gì, thì bây giờ, để chỉ ra rằng con đường đó giống như đạo quân có bốn binh chủng, chỉ là tập hợp các chi phần, không tồn tại tách rời khỏi các chi phần, Ngài đã nói “sammādiṭṭhi… cho đến… sammāsamādhi” (chánh kiến… cho đến… chánh định).
Tattha sammā passatīti sammādiṭṭhi, paññā.
Therein, one who sees rightly is right view (sammādiṭṭhi); it is wisdom.
Trong đó, thấy một cách chân chánh là sammādiṭṭhi (chánh kiến), tức là trí tuệ.
Sammā saṅkappeti takketīti sammāsaṅkappo, vitakko.
One who intends rightly, thinks rightly, is right intention (sammāsaṅkappo); it is vitakka (initial application).
Suy nghĩ, tầm cầu một cách chân chánh là sammāsaṅkappo (chánh tư duy), tức là tầm.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại thì dễ hiểu.
Tato dhammabhedopi vibhaṅganayopi bojjhaṅgesu vuttasadiso.
Then, the division of dhammas and the mode of division (vibhaṅganaya) are similar to what was stated for the factors of awakening.
Từ đó, sự phân chia các pháp và phương pháp phân tích cũng tương tự như đã nói trong phần giác chi.
Tattha kamato tāva ayampi desanākkamova.
Therein, by order means this is the order of exposition.
Trong đó, trước hết về mặt thứ tự, đây cũng là thứ tự thuyết giảng.
Bhagavatā hi nibbānādhigamāya paṭipannassa paññāpajjotapaññāsatthatāya avijjandhakāravidhamanato bahūpakārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā.
For the Blessed One first taught right view because it is greatly beneficial to one practicing for the attainment of Nibbāna, serving as the light of wisdom and the sword of wisdom, dispelling the darkness of ignorance.
Đức Thế Tôn đã thuyết giảng chánh kiến trước tiên, vì đối với người thực hành để chứng đắc Nibbāna, nó có nhiều lợi ích trong việc xua tan bóng tối vô minh nhờ ánh sáng trí tuệ và vũ khí trí tuệ.
Tato heraññikassa kahāpaṇaparivattakahattho viya yathāsabhāvadassanassa sammādiṭṭhiyā bahūpakārattā sammāsaṅkappo.
Then, right intention, because it is greatly beneficial to right view, which is the seeing of things as they truly are, like the hand of a money-changer turning over coins.
Sau đó là chánh tư duy, vì nó có nhiều lợi ích cho chánh kiến trong việc thấy đúng bản chất, giống như bàn tay của người đổi tiền giúp nhận ra đồng kahāpaṇa.
Svāyaṃ yathā sammādiṭṭhiyā, evaṃ sammāvācāyapi upakārako.
This right intention is beneficial to right speech, just as it is to right view.
Chánh tư duy này, cũng như đối với chánh kiến, cũng có lợi ích cho chánh ngữ.
Yathāha ‘‘pubbe kho, gahapati, takketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti (ma. ni. 1.463), tasmā tadanantaraṃ sammāvācā.
As it is said, "First, householder, having considered and reflected, one then utters speech" (M.N. 1.463); therefore, right speech follows immediately after.
Như có lời dạy: “Này gia chủ, trước hết người ta suy nghĩ, tư duy, sau đó mới thốt ra lời nói,” do đó, sau đó là chánh ngữ.
Yasmā pana vācāya saṃvidahitvā loke kammante payojenti, tasmā tadanantaraṃ sammākammanto.
Since people plan with speech and then engage in worldly activities, right action follows immediately after that.
Và vì người ta hoạch định bằng lời nói rồi mới thực hiện các công việc trên đời, do đó, sau đó là chánh nghiệp.
Kāyavacīduccaritaṃ pahāya ubhayasucaritaṃ pūrentasseva yasmā ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ pūrati, na itarassa, tasmā tadubhayānantaraṃ sammāājīvo vutto.
Since the eighth precept, right livelihood, is fulfilled only by one who has abandoned misconduct in body and speech and perfected good conduct in both, and not by others, right livelihood is taught immediately after those two.
Vì chỉ người nào từ bỏ thân và khẩu ác hạnh, làm viên mãn cả hai thiện hạnh, thì giới thứ tám là chánh mạng mới được viên mãn, chứ không phải người khác, do đó, sau cả hai chi phần ấy, chánh mạng được nói đến.
Evaṃ ‘‘visuddhadiṭṭhisīlenāpi ettāvatā paritosaṃ akatvā idaṃ vīriyaṃ ārabhitabba’’nti dassetuṃ tadanantaraṃ sammāvāyāmo.
Thus, to show that "even with purified view and morality, one should not be content with this, but should exert this energy," right effort follows immediately after that.
Như vậy, để chỉ ra rằng: “Dù đã có kiến và giới thanh tịnh, cũng không nên hài lòng đến chừng đó mà phải khởi lên sự tinh tấn này,” do đó, sau đó là chánh tinh tấn.
Āraddhavīriyenāpi kāyādīsu sati sūpaṭṭhitā kātabbāti dassanatthaṃ tadanantaraṃ sammāsati.
To show that even by one who has aroused energy, mindfulness should be well established in the body and so forth, right mindfulness follows immediately after that.
Để chỉ ra rằng, ngay cả người đã tinh tấn nỗ lực cũng cần phải thiết lập vững chắc niệm trên thân v.v..., nên sau đó là Chánh Niệm.
Sūpaṭṭhitāya satiyā ekattārammaṇe cittaṃ samādhātuṃ sakkāti tadanantaraṃ sammāsamādhi vuttoti ayaṃ tāvettha kamo.
Since, with well-established mindfulness, it is possible to concentrate the mind on a single object, right concentration is taught immediately after that. This is the order here.
Khi niệm đã được thiết lập vững chắc, tâm có thể định trên một đối tượng duy nhất, nên sau đó Chánh Định được nói đến. Đây chính là thứ tự ở đây.
Kiccato panesaṃ ekekassa tīṇi tīṇi kiccāni, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, ārammaṇato nirodhasaccaṃ sacchikaroti, asammohato sesasaccāni paṭivijjhati.
Regarding function, each of these has three functions, namely – right view, first, abandons wrong view together with other opposing defilements; by way of object, it realizes the truth of cessation; by way of non-delusion, it penetrates the remaining truths.
Về mặt phận sự, mỗi chi phần trong số này có ba ba phận sự, đó là: trước hết, chánh kiến từ bỏ tà kiến cùng với các phiền não đối nghịch khác của chính mình; về mặt đối tượng, chứng ngộ Diệt đế; về mặt không mê lầm, thâm nhập các đế còn lại.
Evaṃ sammāsaṅkappādīnaṃ micchāsaṅkappapajahanādivasena yathānurūpanti kiccatā veditabbā.
Thus, the function of right thought and so on should be understood in a corresponding manner, by way of abandoning wrong thought and so on.
Như vậy, phận sự của chánh tư duy và các chi phần khác cần được hiểu theo cách từ bỏ tà tư duy và các điều tương tự, một cách tương ứng.
Visesato panettha sammāsaṅkappo sahajātadhamme abhiniropeti, sammāvācā pariggaṇhāti, sammākammanto samuṭṭhāpeti, sammāājīvo vodāpeti, sammāvāyāmo paggaṇhāti, sammāsati upaṭṭhāpeti, sammāsamādhi samādahatīti idamettha kiccaṃ.
Specifically here, right thought applies concomitant phenomena; right speech comprehends; right action produces; right livelihood purifies; right effort exerts; right mindfulness establishes; right concentration unifies – this is their function here.
Đặc biệt ở đây, chánh tư duy đặt vào (đối tượng) các pháp đồng sinh; chánh ngữ bao gồm; chánh nghiệp khởi lên; chánh mạng thanh lọc; chánh tinh tấn nắm giữ; chánh niệm thiết lập; chánh định làm cho định tĩnh – đây là phận sự ở đây.
Bhedato pana pubbabhāge sammādiṭṭhi ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādinā catūsu saccesu ñāṇavasena nānakkhaṇā nānārammaṇā nānānāmā hoti, dutiyo pana nekkhammaabyāpādaavihiṃsāsaṅkappavasena, viratiyo catubbidhavacīduccaritatividhakāyaduccaritamicchājīvaviramaṇasaṅkhātacetanāvasenapi virativasenapi, chaṭṭhasattamā catubbidhasammappadhānasatipaṭṭhānavasena nānakkhaṇā nānārammaṇā nānānāmā honti.
Regarding distinction, in the preliminary stage, right view is of different moments, different objects, and different names, by way of knowledge in the four truths, beginning with "knowledge in suffering." The second, however, is by way of thoughts of renunciation, non-ill-will, and non-harming. The abstinences are by way of volition, which is abandoning the four kinds of verbal misconduct, three kinds of bodily misconduct, and wrong livelihood, and also by way of abstinence. The sixth and seventh are of different moments, different objects, and different names, by way of the four right efforts and the four foundations of mindfulness.
Về mặt sai biệt, trong giai đoạn trước, chánh kiến, theo cách là trí tuệ về bốn chân lý như “trí tuệ về Khổ”, có những sát na khác nhau, đối tượng khác nhau, tên gọi khác nhau; chi phần thứ hai thì theo cách tư duy về xuất ly, vô sân, vô hại; các giới thì theo cách tâm sở tư (cetanā) được gọi là sự từ bỏ bốn loại ác ngữ, ba loại ác nghiệp thân, và tà mạng, cũng như theo cách từ bỏ; chi phần thứ sáu và thứ bảy thì theo cách bốn chánh cần và bốn niệm xứ, có những sát na khác nhau, đối tượng khác nhau, tên gọi khác nhau.
Maggakāle panete sammādiṭṭhiādayo ekakkhaṇā ekārammaṇā.
However, at the moment of the path (magga-kāla), these right view and so on are of a single moment and a single object.
Tuy nhiên, trong giai đoạn Đạo, chánh kiến và các chi phần khác này có cùng một sát na, cùng một đối tượng.
Kiccato pana tāni pubbabhāge nānānāmāni labhanti, sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi catukkapañcakajjhānavasena nānakkhaṇo nānānāmo, maggakkhaṇe pana ekārammaṇo hoti.
Regarding function, in the preliminary stage they obtain different names. Right concentration, however, in the preliminary stage as well as at the moment of the path, is of different moments and different names, by way of the four-fold or five-fold jhānas. At the moment of the path, however, it is of a single object.
Nhưng về mặt phận sự, chúng có những tên gọi khác nhau trong giai đoạn trước; còn chánh định, cả trong giai đoạn trước và trong sát na Đạo, có những sát na khác nhau, tên gọi khác nhau theo cách thiền tứ chi và thiền ngũ chi, nhưng trong sát na Đạo thì có cùng một đối tượng.
Ekassa hi paṭhamamaggo pādakajjhānādiniyamato paṭhamajjhānādiko vā dutiyajjhānādīsu aññatarajjhāniko vā, dutiyamaggādayopissa paṭhamamaggasadisajjhānikā vā visadisajjhānikā vāti so maggakālepi nānakkhaṇo nānānāmo vāti ayamettha bhedo.
For, the first path of a person is either associated with the first jhāna (paṭhamajjhānādiko), due to the rule of jhānas as its foundation, or associated with any of the subsequent jhānas. His second path and so on are either associated with jhānas similar to the first path, or dissimilar. Thus, even at the moment of the path, it is of different moments and different names – this is the distinction here.
Thật vậy, đối với một người, Đạo thứ nhất của vị ấy, do quy định về các thiền làm nền tảng, là thiền sơ thiền hoặc một trong các thiền nhị thiền trở đi; các Đạo thứ hai trở đi của vị ấy cũng có thể là thiền tương tự như Đạo thứ nhất hoặc thiền khác biệt – đây là sự sai biệt ở đây, tức là trong sát na Đạo cũng có những sát na khác nhau, tên gọi khác nhau.
Jhānavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – pātimokkhasaṃvarasaṃvutotiādīsu pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ.
In the Jhānavibhaṅgamātikā, regarding meaning, first – in phrases like “Pātimokkha-saṃvara-saṃvuto”, pātimokkha refers to the moral precepts (sikkhāpada-sīla).
Tuy nhiên, trong Maṭikā phân tích các thiền, về mặt ý nghĩa trước hết – trong câu pātimokkhasaṃvarasaṃvuto (được phòng hộ bằng giới Pātimokkha) và các câu tương tự, pātimokkha là giới học xứ.
Taṃ hi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehi, tasmā ‘‘pātimokkha’’nti vuccati.
For it protects (pāti) one who guards (rakkhati) it, and it releases (mokkheti moceti) that person from sufferings such as those in the lower realms; therefore, it is called “pātimokkha”.
Thật vậy, giới này bảo vệ (pāti) người nào, thì giải thoát (mokkheti, moceti) người ấy khỏi các khổ đau như khổ cảnh (āpāyikādīhi); do đó, nó được gọi là “pātimokkha”.
Saṃvaraṇaṃ, saṃvaranti vā tenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, kammavācāpariyosāne ijjhanakassa atthato cetanādirūpassa pātimokkhasaṃvarasīlassevetaṃ adhivacanaṃ.
Saṃvaraṇa (restraint), or that by which one restrains (saṃvarati) is saṃvara. Pātimokkha itself is saṃvara, hence pātimokkhasaṃvara. This is a designation for the pātimokkha restraint-sīla, which is volition (cetanā) by nature, and which is accomplished at the end of the kammavācā.
Sự phòng hộ, hoặc được phòng hộ bằng nó, nên gọi là saṃvara (sự phòng hộ); Pātimokkha chính là sự phòng hộ, Pātimokkhasaṃvara (phòng hộ Pātimokkha). Đây là tên gọi của giới Pātimokkhasaṃvara, có bản chất là tâm sở tư (cetanā) và các pháp tương tự, được thành tựu khi kết thúc nghi thức tụng đọc (kammavācā).
Tena saṃvuto pihitakāyavacīpayogoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto.
Restrained (saṃvuto) by that, meaning having body and speech actions closed off (pihitakāya-vacī-payogo), hence pātimokkhasaṃvara-saṃvuto.
Được phòng hộ (saṃvuto) bằng giới đó, tức là các hành vi thân và ngữ được che đậy, nên gọi là pātimokkhasaṃvarasaṃvuto.
Viharatīti iriyati pavatteti.
Lives (Viharati) means moves, proceeds.
Viharatī (an trú) nghĩa là hành xử, duy trì.
Ācāragocarasampannoti ettha ācaritabbato ācāro, gāvo caranti etthāti gocaro, gunnaṃ caraṇaṭṭhānaṃ.
Accomplished in conduct and resort (Ācāragocarasampanno): here, that which is to be observed (ācaritabba) is ācāra (conduct); that in which cows graze (gāvo caranti) is gocara (resort), the grazing ground of cows.
Trong câu ācāragocarasampanno (thành tựu về oai nghi và phạm vi hoạt động) này, ācāra (oai nghi) là điều cần phải hành xử; gocara (phạm vi hoạt động) là nơi bò (gāvo) đi lại (caranti), nơi chăn thả của bò.
Taṃsadisatāya pana sabbopi pavattivisayo gocaroti veditabbo.
By resemblance to that, every sphere of activity should be understood as gocara.
Tuy nhiên, do sự tương tự, tất cả các đối tượng của hành vi đều được hiểu là gocara.
Tesaṃ vibhāgo niddese vuttanayeneva veditabbo.
The distinction of these should be understood according to the method stated in the Niddesa.
Sự phân biệt của chúng cần được hiểu theo cách đã nói trong phần Niddesa.
‘‘Ācāragocarasampannoti atthi ācāro, atthi anācāro.
“‘Accomplished in conduct and resort (Ācāragocarasampanno)’ means there is conduct (ācāra), and there is misconduct (anācāra).
“Ācāragocarasampanno (thành tựu về oai nghi và phạm vi hoạt động) nghĩa là có oai nghi, có phi oai nghi.
Tattha katamo anācāro?
Among these, what is misconduct?
Trong đó, thế nào là phi oai nghi?
Kāyiko vītikkamo, vācasiko vītikkamo, kāyikavācasiko vītikkamo, ayaṃ vuccati anācāro, sabbampi dussīlyaṃ anācāro, idhekacco veḷudānena vā patta…pe… pupphaphalasinānadantakaṭṭhadānena vā cāṭukamyatāya vā muggasupyatāya vā pāribhaṭutāya vā jaṅghapesanikena vā aññataraññatarena vā buddhapatikuṭṭhena micchāājīvena jīvikaṃ kappeti, ayaṃ vuccati anācāro.
Bodily transgression, verbal transgression, bodily and verbal transgression – this is called misconduct. All immorality (dussīlya) is misconduct. Here, some person sustains his life by offering bamboo, or alms-bowls… and so on… or by offering flowers, fruits, bathing powder, tooth sticks, or by flattery, or by buttering up, or by attendance, or by acting as a messenger, or by some other wrong livelihood condemned by the Buddha – this is called misconduct.
Sự phạm giới về thân, sự phạm giới về ngữ, sự phạm giới về thân và ngữ, đây được gọi là phi oai nghi; tất cả sự ác giới đều là phi oai nghi. Ở đây, một số người kiếm sống bằng cách tặng tre, hoặc bát… hoặc tặng hoa quả, xà phòng, bàn chải răng, hoặc bằng cách nịnh bợ, hoặc bằng cách nói lời ngọt ngào, hoặc bằng cách làm người hầu, hoặc bằng cách làm người đưa tin, hoặc bằng bất kỳ tà mạng nào bị Đức Phật quở trách, đây được gọi là phi oai nghi.
‘‘Gocaroti atthi gocaro, atthi agocaro.
“‘Resort (Gocara)’ means there is resort, and there is non-resort.
“Gocara (phạm vi hoạt động) nghĩa là có gocara, có agocara.
Tattha katamo agocaro?
Among these, what is non-resort?
Trong đó, thế nào là agocara?
Idhekacco vesiyāgocaro vā hoti, vidhavā…pe… thullakumārīpaṇḍakabhikkhunīpānāgāragocaro vā, saṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena saṃsaggena, yāni vā pana tāni kulāni assaddhāni appasannāni…pe… tathārūpāni kulāni sevati bhajati payirupāsati, ayaṃ vuccati agocaro.
Here, some person frequents harlots, or widows… and so on… or grown-up virgins, eunuchs, bhikkhunīs, or places for drinking (pānāgāra). He associates with kings, royal ministers, heretics, disciples of heretics, in an unsuitable association. Or he resorts to, associates with, and attends such families as are without faith (assaddhā), without confidence (appasannā)… and so on… – this is called non-resort.
Ở đây, một số người có phạm vi hoạt động là nhà kỹ nữ, hoặc quả phụ… hoặc thiếu nữ trưởng thành, người hoạn, tỳ khưu ni, quán rượu; sống giao du với vua chúa, quan lại, ngoại đạo, đệ tử ngoại đạo bằng sự giao du không phù hợp; hoặc những gia đình nào không có đức tin, không có tịnh tín… hoặc thường xuyên lui tới, giao du, phục vụ những gia đình như vậy, đây được gọi là agocara.
Apicettha therānaṃ bhikkhūnaṃ purato gamananisīdanacaṅkamanaghaṭṭanābhibhavanādikāyikācittīkārakiriyānañceva there bhikkhū anāpucchā dhammakathanakhuṃsanādivācasikācittīkārakiriyānañca anācārānaṃ paṭipakkhavasena kāyikavācasiko ācāro veditabbo.
Furthermore, bodily conduct and verbal conduct should be understood here as the opposite of misconduct, such as walking, sitting, pacing, jostling, overwhelming, and other bodily disrespectful actions, and also speaking the Dhamma or grumbling without asking elder bhikkhus first, and other verbal disrespectful actions.
Hơn nữa, ở đây, oai nghi về thân và ngữ cần được hiểu theo cách đối nghịch với các hành vi phi oai nghi như đi, ngồi, đi kinh hành, va chạm, lấn át các vị tỳ khưu trưởng lão, và các hành vi thiếu tôn trọng về thân; cũng như các hành vi thiếu tôn trọng về ngữ như thuyết pháp, chế giễu các vị tỳ khưu trưởng lão mà không hỏi ý kiến.
Apica bhikkhu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantādinā okkhittacakkhu iriyāpathasampanno ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācāro.
Moreover, a bhikkhu lives respectfully, reverently, endowed with conscientiousness and moral dread, well-dressed, well-cloaked, with pleasant deportment such as advancing, with downcast eyes, accomplished in bodily postures, diligently performing acts of courtesy, and highly appreciative of respected ones – this is called conduct.
Hơn nữa, một tỳ khưu sống với lòng tôn kính, biết hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi, ăn mặc chỉnh tề, che thân đúng cách, có oai nghi đi đứng trang nghiêm, mắt nhìn xuống, thành tựu về oai nghi, siêng năng thực hành các giới luật oai nghi, với nhiều sự tôn kính, đây được gọi là oai nghi.
Gocaro pana tividho upanissayagocaro ārakkhagocaro upanibandhagocaroti.
Resort, however, is of three kinds: support-resort (upanissayagocara), protection-resort (ārakkhagocara), and object-binding resort (upanibandhagocara).
Còn gocara có ba loại: upanissayagocara (phạm vi hoạt động nương tựa), ārakkhagocara (phạm vi hoạt động giữ gìn), upanibandhagocara (phạm vi hoạt động gắn bó).
Tattha dasakathāvatthuguṇasamannāgato kalyāṇamitto upanissayagocaro nāma.
Among these, a good friend (kalyāṇamitta) endowed with the ten qualities of Dhamma talks is called support-resort.
Trong đó, một thiện hữu có đủ mười phẩm chất về đề tài nói chuyện (kathāvatthu) được gọi là upanissayagocara.
Antaragharādīsu okkhittacakkhutādīhi disā vidisā anoloketvā gamanaṃ ārakkhagocaro nāma.
Walking in the village (antaraghara) and other places with downcast eyes, not looking in the cardinal or intermediate directions, is called protection-resort.
Việc đi lại trong các khu dân cư và các nơi khác mà không nhìn các hướng, các phía, với mắt nhìn xuống, được gọi là ārakkhagocara.
Cattāro pana satipaṭṭhānā upanibandhagocaro nāma.
The four foundations of mindfulness (satipaṭṭhāna) are called object-binding resort.
Còn bốn niệm xứ được gọi là upanibandhagocara.
Yattha cittaṃ upanibandhati, ayaṃ tividhopettha gocaroti veditabbo.
That which the mind is bound to – this three-fold resort should be understood here.
Nơi tâm gắn bó, ba loại gocara này cần được hiểu ở đây.
Imināti iminā ācārena, gocarena ca samannāgato ācāragocarasampanno nāma.
By this means, endowed with this conduct and resort, is called accomplished in conduct and resort.
Iminā (bằng điều này) nghĩa là thành tựu bằng oai nghi này và gocara này, được gọi là ācāragocarasampanno.
Indriyesu guttadvāroti manacchaṭṭhesu indriyesu rūpādiārammaṇanimittādīnaṃ aggahaṇasaṅkhātasatisaṃvarena pihitadvāro.
With guarded doors of the sense faculties (Indriyesu guttadvāro) means having the doors of the six sense faculties (manacchaṭṭhesu indriyesu) closed off by the restraint of mindfulness, which is the non-grasping of signs (nimitta) and so on in objects such as visible forms (rūpādi).
Indriyesu guttadvāro (cửa các căn được phòng hộ) nghĩa là cửa được đóng kín bằng sự phòng hộ niệm, tức là không nắm giữ các tướng trạng của đối tượng như sắc v.v. trong sáu căn (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý).
Bhojane mattaññūti piṇḍapāte paṭiggahaṇaparibhogesu paccavekkhaṇañāṇavasena ceva appicchatādīhi ca mattajānanako, piṇḍapātavasena cettha catunnaṃ paccayānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.
Moderate in eating (Bhojane mattaññū) means one who knows the measure in receiving and consuming alms-food, by way of reflective knowledge (paccavekkhaṇañāṇa) and by way of contentment (appicchatā) and so on. Here, the acceptance of the four requisites should be understood by way of alms-food.
Bhojane mattaññū (biết đủ trong bữa ăn) nghĩa là người biết đủ trong việc thọ nhận và thọ dụng vật thực khất thực, bằng trí tuệ quán chiếu và bằng các đức tính như thiểu dục v.v. Và ở đây, việc thọ nhận bốn vật dụng cần được hiểu theo cách vật thực khất thực.
Atha vā bhuñjitabbato bhojananti catunnaṃ paccayānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.
Alternatively, that which is to be eaten is food (bhojana), so the acceptance of the four requisites should be understood.
Hoặc, việc thọ nhận bốn vật dụng cần được hiểu là bhojana (vật thực) vì chúng được thọ dụng.
Pubbarattāpararattanti ettha aḍḍharattisaṅkhātāya rattiyā pubbe pubbarattaṃ, iminā paṭhamayāmañceva pacchābhattañca gaṇhāti.
Here, pubbarattāpararatta means the early part of the night, which is before the night reckoned as midnight; by this, the first watch and the period after the meal are understood.
Phần đầu đêm và phần cuối đêm: Ở đây, “phần đầu đêm” là trước nửa đêm; với điều này, bao gồm cả canh đầu và thời gian sau bữa ăn.
Rattiyā pacchā apararattaṃ, iminā pacchimayāmañceva purebhattañca gaṇhāti.
The latter part of the night is after midnight; by this, the last watch and the period before the meal are understood.
“Phần cuối đêm” là sau nửa đêm; với điều này, bao gồm cả canh cuối và thời gian trước bữa ăn.
Pacchimayāmo panassa bhikkhuno niddākilamathavinodanokāsoti na gahito.
However, the last watch is not taken into account because it is an occasion for the monk to dispel sleepiness and weariness.
Tuy nhiên, canh cuối của vị tỳ khưu là thời gian để xua tan mệt mỏi và buồn ngủ, nên không được tính đến.
Idāni taṃ jāgariyānuyogaṃ sarūpato dassento ‘‘bodhipakkhikānaṃ dhammāna’’ntiādimāha.
Now, showing the nature of that application of wakefulness, he said bodhipakkhikānaṃ dhammāna and so forth.
Bây giờ, để trình bày sự chuyên cần thực hành sự tỉnh thức đó theo bản chất của nó, Đức Phật đã nói “các pháp trợ bồ đề” và vân vân.
Bodhipakkhikānaṃ dhammānanti catusaccāvabodhasaṅkhātassa maggañāṇassa pakkhe bhavānaṃ catusaccasatipaṭṭhānādisattatiṃsadhammānaṃ.
Bodhipakkhikānaṃ dhammāna means the thirty-seven qualities such as the four foundations of mindfulness that belong to the side of the path-knowledge, which is the comprehension of the Four Noble Truths.
Các pháp trợ bồ đề: Là ba mươi bảy pháp như Tứ Niệm Xứ (catusaccasatipaṭṭhāna) và vân vân, những pháp thuộc về trí tuệ đạo (maggañāṇa) được gọi là sự giác ngộ Tứ Diệu Đế (catusaccāvabodhasaṅkhāta).
Niddese panassa lokiyabhāvanāya visesabodhipakkhiyadhamme ekārammaṇe pavattanasamatthatāya satta bojjhaṅgā eva niddiṭṭhā.
In the Niddesa, however, only the seven factors of enlightenment (bojjhaṅga) are mentioned as special qualities conducive to enlightenment, due to their ability to function with a single object in worldly meditation.
Tuy nhiên, trong phần giải thích của nó, chỉ có bảy chi giác ngộ (bojjhaṅga) được nêu ra như những pháp trợ bồ đề đặc biệt, có khả năng vận hành trên một đối tượng duy nhất trong sự phát triển thế gian.
Tesaṃ gahaṇena pana sesānampi tattha gahaṇaṃ veditabbaṃ.
It should be understood that by the inclusion of these, the remaining qualities are also included therein.
Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng việc bao gồm chúng cũng bao gồm các pháp còn lại.
So abhikkante paṭikkantetiādīsu abhikkantaṃ vuccati purato gamanaṃ, paṭikkantaṃ nivattanaṃ, tadubhayañca ṭhānanisajjāsayanesupi purato, pacchato ca kāyassa abhigamanaapagamanavasena labbhati.
In so abhikkante paṭikkante and so forth, abhikkantaṃ is called going forward, and paṭikkantaṃ is turning back, and both are taken to mean the body’s approaching and withdrawing, whether forward or backward, even in standing, sitting, and lying down.
Trong “khi đi tới, khi đi lui” và vân vân: “Đi tới” được gọi là đi về phía trước, “đi lui” là quay trở lại, cả hai điều đó cũng được áp dụng cho việc thân tiến tới và lùi lại khi đứng, ngồi và nằm.
Sampajānakārī hotīti sampajaññena sabbakiccakārī, sampajaññasseva vā kārī, sampajañña-ggahaṇena cettha avippayogato satipi gahitāva hoti.
Sampajānakārī hotī means performing all actions with full awareness (sampajañña), or simply being one who practices full awareness; and here, by the mention of full awareness, mindfulness (sati) is also included due to their inseparability.
Hành động với chánh niệm: Là người thực hiện mọi việc với chánh niệm (sampajañña), hoặc là người thực hành chánh niệm (sampajañña); ở đây, với việc nắm giữ chánh niệm, niệm (sati) cũng được bao gồm vì không tách rời.
Tenevassa niddese ‘‘sato sampajāno abhikkamatī’’tiādi vuttaṃ.
For this very reason, it is said in the Niddesa, "mindful and fully aware, he goes forward," and so forth.
Vì lẽ đó, trong phần giải thích của nó, đã nói “đi tới với niệm và chánh niệm” và vân vân.
Samiñjite pasāriteti pabbānaṃ samiñjane, pasāraṇe ca.
Samiñjite pasārite means in bending and stretching the limbs.
Khi co duỗi: Là khi co và duỗi các chi.
Saṅghāṭipattacīvaradhāraṇeti ettha saṅghāṭicīvarānaṃ nivāsanapārupanavasena, pattassa bhikkhāpaṭiggahaṇādivasena ca paribhogo dhāraṇaṃ nāma.
In saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe, the wearing (dhāraṇa) refers to the use of the outer robe (saṅghāṭi) and other robes by way of putting them on and covering oneself, and the bowl by way of receiving alms food and so forth.
Khi mang y Saṅghāṭi, bát và y: Ở đây, việc sử dụng y Saṅghāṭi và các y khác bằng cách mặc và đắp, và việc sử dụng bát bằng cách nhận thực phẩm và vân vân, được gọi là mang (dhāraṇa).
Asiteti piṇḍapātādibhojane.
Asite means in eating food such as alms-food.
Khi ăn: Là khi ăn thực phẩm như khất thực và vân vân.
Pīteti yāguādipāne.
Pīte means in drinking beverages such as gruel.
Khi uống: Là khi uống các loại nước như cháo và vân vân.
Khāyiteti piṭṭhakhajjādikhādane.
Khāyite means in consuming crunchy foods such as cakes.
Khi nhai: Là khi nhai các loại thức ăn như bánh bột và vân vân.
Sāyiteti madhuphāṇitādisāyite.
Sāyite means in tasting delicacies such as honey and molasses.
Khi nếm: Là khi nếm các loại như mật và đường phèn.
Uccārapassāvakammeti uccārassa ca passāvassa ca karaṇe.
Uccārapassāvakamme means in urinating and defecating.
Khi đại tiện, tiểu tiện: Là khi thực hiện việc đại tiện và tiểu tiện.
Gateti gamane.
Gate means in going.
Khi đi: Là khi đi lại.
Ṭhiteti ṭhāne.
Ṭhite means in standing.
Khi đứng: Là khi đứng.
Nisinneti nisajjāya.
Nisinne means in sitting.
Khi ngồi: Là khi ngồi.
Sutteti sayane.
Sutte means in sleeping.
Khi ngủ: Là khi nằm.
Jāgariteti jāgaraṇe.
Jāgarite means in waking.
Khi thức: Là khi thức giấc.
Ettha ca bhikkhācāragamanādivasena ‘‘abhikkante’’ti vuttaṃ.
Here, abhikkante is said in reference to going for alms-round and so forth.
Ở đây, “khi đi tới” được nói đến theo nghĩa đi khất thực và vân vân.
Vihāre pana caṅkamanādiiriyāpathavaseneva ‘‘gate’’tiādi vuttanti veditabbaṃ.
However, in the monastery, gate and so forth are said in reference to postures such as walking meditation.
Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng trong tu viện, “khi đi” và vân vân được nói đến theo nghĩa các oai nghi như đi kinh hành.
Bhāsiteti kathane.
Bhāsite means in speaking.
Khi nói: Là khi nói chuyện.
Tuṇhībhāveti akathane.
Tuṇhībhāve means in being silent.
Khi im lặng: Là khi không nói chuyện.
Sabbesu pana tesu abhikkantādīsu paccekaṃ sātthakasampajaññaṃ sappāyasampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ asammohasampajaññanti catubbidhaṃ sampajaññaṃ veditabbaṃ.
In all these, from going forward (abhikkanta) onwards, four kinds of full awareness should be understood individually: full awareness of purpose (sātthakasampajañña), full awareness of suitability (sappāyasampajañña), full awareness of spiritual domain (gocarasampajañña), and full awareness of non-delusion (asammohasampajañña).
Tuy nhiên, trong tất cả các hành động đi tới và vân vân đó, cần phải hiểu rằng có bốn loại chánh niệm riêng biệt: chánh niệm có mục đích (sātthakasampajañña), chánh niệm thích hợp (sappāyasampajañña), chánh niệm đối tượng (gocarasampajañña), và chánh niệm không mê lầm (asammohasampajañña).
Tattha abhikkamitukāmatādicitte uppanne cittavaseneva gamanādiṃ akatvā ‘‘kiṃ nu me tattha gatena attho’’ti pariggaṇhitvā cetiyadassanādino tassa tassa atthassa pariggaṇhanaṃ sātthakasampajaññaṃ nāma.
Among these, when a thought to go forward arises, instead of acting on that thought alone, one considers, "What is the purpose of my going there?" and grasps the purpose, such as seeing a stupa; this is called full awareness of purpose.
Trong số đó, khi một ý muốn đi tới và vân vân phát sinh trong tâm, không hành động đi lại và vân vân chỉ theo ý muốn của tâm, mà quán xét “việc tôi đi đến đó có lợi ích gì không?” và nắm bắt lợi ích đó như việc chiêm bái tháp và vân vân, đó được gọi là chánh niệm có mục đích.
Sātthakesu panetesu gamanādīsu jīvitabrahmacariyantarāyānañceva sallekhapaṭipattivighātakarānaṃ kāyikacetasikaparikkilesānañca sabbesānaṃ sabbhāvābhāvaṃ pariggahetvā sappāyapariggaṇhanaṃ sappāyasampajaññaṃ nāma.
Having grasped the suitability by considering the presence or absence of obstacles to life and the holy life, as well as all bodily and mental defilements that hinder the practice of austerity, in these purposeful acts of going forth and so forth, is called full awareness of suitability.
Tuy nhiên, trong các hành động đi lại và vân vân có mục đích này, việc quán xét sự hiện hữu hay không hiện hữu của tất cả các chướng ngại đối với đời sống phạm hạnh, các ô nhiễm thân và tâm gây trở ngại cho sự thực hành thanh lọc, và sau đó nắm bắt điều thích hợp, đó được gọi là chánh niệm thích hợp.
Evaṃ pariggahitasātthakasappāyassa pana aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu, vipassanāya vā attano abhirucitaṃ kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocaraṃ avissajjetvāva abhikkamādīnaṃ karaṇaṃ gocarasampajaññaṃ nāma.
For one who has thus grasped the purpose and suitability, performing acts of going forth and so forth without abandoning one's preferred meditation object, which is called the spiritual domain, among the thirty-eight meditation objects or insight, is called full awareness of spiritual domain.
Tuy nhiên, đối với người đã nắm bắt chánh niệm có mục đích và chánh niệm thích hợp như vậy, việc thực hiện các hành động đi tới và vân vân mà không từ bỏ đối tượng thiền định (kammaṭṭhāna) yêu thích của mình trong ba mươi tám đề mục thiền định hoặc thiền quán (vipassanā), đó được gọi là chánh niệm đối tượng.
Abhikkamādīsu pana andhabālaputhujjanā ‘‘attā abhikkamādīni karoti, ahaṃ karomī’’ti vā sammuyhanti, tathā asammuyhitvā ‘‘abhikkamitukāmatādicittakiriyavāyodhātu vipphārādikāraṇasāmaggiyā ayaṃ kāyasaṅkhāto aṭṭhisaṅghāṭo abhikkamādīni karoti, tato añño abbhantare attā vā satto vā abhikkamanto vā paṭikkamanto vā…pe… tuṇhī bhavanto vā natthī’’ti evamādinā yāthāvato jānanavasena paññāya pavattanaṃ asammohasampajaññaṃ nāma.
However, in acts like going forward, foolish ordinary people are deluded, thinking, "The self performs acts of going forward, I do them." Not being deluded in such a way, but rather knowing truly by means of wisdom, "This heap of bones, called the body, performs acts of going forward due to the confluence of factors such as the activity of the mind that desires to go forward, the element of motion, and expansion; there is no self or being within that goes forward or turns back... or remains silent," and so forth, is called full awareness of non-delusion.
Tuy nhiên, trong các hành động đi tới và vân vân, những người phàm phu ngu si và mù quáng thường mê lầm nghĩ rằng “tự ngã thực hiện các hành động đi tới và vân vân, tôi thực hiện”, nhưng không mê lầm như vậy, mà biết rõ ràng rằng “cái khối xương được gọi là thân này thực hiện các hành động đi tới và vân vân do sự kết hợp của các nguyên nhân như ý muốn đi tới và vân vân, hành động của tâm, sự lan tỏa của yếu tố gió (vāyodhātu); không có một tự ngã hay chúng sinh nào khác bên trong đang đi tới, hay đi lui… hay đang im lặng”, đó được gọi là chánh niệm không mê lầm.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 508) gahetabbo.
This is a summary here; for a detailed explanation, one should refer to the Sammohavinodanī (Vibha.a. 508).
Đây là tóm tắt về điều này; phần chi tiết nên được tham khảo trong Sammohavinodanī (Vibha. Aṭṭha. 508).
Idāni yasmā yassa abbhantare yathāvuttā ettakā guṇā natthi, tassa araññavāso pana makkaṭādīnaṃ viya anucchaviko na hoti, upacāramattampissa jhānaṃ na uppajjati.
Now, because one who lacks the aforementioned qualities does not find forest dwelling suitable, just like monkeys and other animals, and not even access concentration arises for him.
Bây giờ, bởi vì nếu một người không có những phẩm chất đã nói trên, thì việc sống trong rừng không phù hợp với người đó, giống như đối với loài khỉ và vân vân; ngay cả thiền cận định (upacāramattaṃ jhānaṃ) cũng không thể phát sinh.
Yassa pana santi, tassa araññavāso anucchaviko hoti.
But for one who possesses them, forest dwelling is suitable.
Nhưng nếu một người có những phẩm chất đó, thì việc sống trong rừng là phù hợp với người đó.
So hi tattha sabbappakārajjhānaṃ nibbattetuṃ sakkoti, araññavāsañceva āraññake ca upasobheti, sakalañca sāsanaṃ pasādeti, tasmā evarūpassa bhikkhuno upāsanaṭṭhānayogapathaṃ sappāyasenāsanaṃ dassento ‘‘so vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’tiādimāha.
Such a person is capable of developing all kinds of jhānas there, adorns both forest dwelling and forest dwellers, and inspires faith in the entire Dispensation. Therefore, showing the suitable lodging place and path of practice for such a monk, he said, so vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī and so forth.
Người đó có thể phát triển tất cả các loại thiền ở đó, làm đẹp cho việc sống trong rừng và những cư dân rừng, và làm cho toàn bộ giáo pháp trở nên hưng thịnh; vì vậy, để chỉ ra nơi tu tập và con đường tu hành thích hợp cho vị tỳ khưu như vậy, Đức Phật đã nói “vị ấy tìm đến một chỗ ở vắng vẻ” và vân vân.
Tattha vivittanti suññaṃ.
Here, vivittaṃ means solitary or empty.
Trong đó, “vắng vẻ” có nghĩa là trống rỗng.
Seti ceva āsati ca etthāti senāsanaṃ, mañcādi, vihārādi ca.
Senāsanaṃ is that where one lies down and sits, such as beds and chairs, and also monasteries and so forth.
“Chỗ ở” là nơi người ta nằm và ngồi, như giường, ghế và tu viện.
Tenevassa niddese ‘‘mañco pīṭha’’ntiādi vuttaṃ.
For this reason, in the Niddesa, it is said, "a couch, a chair," and so forth.
Vì lẽ đó, trong phần giải thích của nó, đã nói “giường, ghế” và vân vân.
Idāni aññampissa pabhedaṃ dassetuṃ ‘‘arañña’’ntiādi vuttaṃ.
Now, to show another division of it, arañña and so forth are mentioned.
Bây giờ, để chỉ ra một loại khác của nó, đã nói “rừng” và vân vân.
Tattha araññanti vinayapariyāyena tāva ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ, suttantapariyāyena ca āraññakaṃ bhikkhuṃ sandhāya pañcadhanusatikaṃ pacchimaṃ araññanti vuttaṃ, abhidhammapariyāyena pana gāmadvārassa indakhīlato bahi sabbaṃ ‘‘arañña’’nti gahetabbaṃ.
Here, arañña (forest), according to the Vinaya, refers to everything else apart from a village and its immediate surroundings; according to the Suttanta, in reference to a forest-dwelling monk, it is said to be the forest beyond five hundred bow-lengths; but according to the Abhidhamma, everything outside the village gatepost (indakhīla) should be taken as "forest."
Trong đó, “rừng”: theo nghĩa của Luật (Vinaya), là phần còn lại sau khi trừ làng và vùng lân cận làng; theo nghĩa của Kinh (Suttanta), là khu rừng cách làng năm trăm cung, được nói đến khi đề cập đến vị tỳ khưu ở rừng; tuy nhiên, theo nghĩa của Vi Diệu Pháp (Abhidhamma), tất cả mọi thứ bên ngoài cột trụ cửa làng (indakhīla) đều được hiểu là “rừng”.
‘‘Nikkhamitvā bahi indakhīlā’’ti (vibha. 529) hi vuttaṃ.
For it is said, "having gone forth outside the gatepost" (Vibha. 529).
Vì đã nói “sau khi ra khỏi cột trụ cửa” (Vibha. 529).
Kandaranti kaṃ vuccati udakaṃ, tena daritaṃ udakena bhinnaṃ pabbatapadesaṃ, yaṃ ‘‘nitumba’’ntipi ‘‘nadīkuñja’’ntipi vadanti.
Kandaraṃ (cave) means a mountainous region split by water, where kaṃ refers to water; which they also call nitumba (hollow) or nadīkuñja (river bend).
“Hang động”: “Kaṃ” có nghĩa là nước; đó là một khu vực núi bị nước xói mòn, bị nước chia cắt, mà người ta cũng gọi là “nitumba” hay “nadīkuñja”.
Tattha hi rajatapaṭṭasadisavālikāpuline maṇivitānasadise sandacchāye vanagahane nisīditvā maṇikkhandhasadise udake sandamāne sītena vātena bījiyamānassa samaṇadhammaṃ karoto cittaṃ ekaggaṃ hoti.
For there, as one sits in a dense forest with cool shade, on a sandbank like a silver plate, under a canopy of jewels, while water like a gem-cluster flows, being fanned by a cool breeze, the mind of one practicing the ascetic's duty becomes unified.
Ở đó, khi một vị Sa-môn thực hành pháp Sa-môn, ngồi trên bãi cát trắng như bạc, trong khu rừng rậm rạp có bóng mát dày đặc như mái vòm đá quý, với nước chảy như dòng đá quý, và được gió mát thổi qua, tâm của vị ấy trở nên định tĩnh.
Giriguhanti dvinnaṃ pabbatānamantaraṃ, ekasmiññeva vā umaṅgasadisaṃ mahāvivaraṃ.
Mountain cave means a space between two mountains, or a large opening within a single mountain, like a tunnel.
Hang núi là khoảng giữa hai ngọn núi, hoặc là một khe hở lớn giống như đường hầm trong một ngọn núi.
Vanapatthanti gāmantaṃ atikkamitvā manussānaṃ anupacāraṭṭhānaṃ, yattha na kasanti na vapanti.
Forest grove means a place not frequented by humans, beyond the village boundary, where they neither plough nor sow.
Rừng sâu là nơi vượt ra khỏi vùng ngoại ô làng, là chỗ mà con người không lui tới, nơi mà người ta không cày cấy, không gieo trồng.
Tenevassa niddese ‘‘vanapatthanti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’ntiādi vuttaṃ.
Therefore, in its definition, it is stated, "forest grove is a designation for distant abodes," and so forth.
Do đó, trong phần giải thích của nó, đã nói rằng: “Rừng sâu là từ đồng nghĩa với những trú xứ xa xôi,” v.v.
Abbhokāsanti acchannaṃ.
Open air means uncovered.
Nơi trống trải là không có mái che.
Ākaṅkhamāno panettha cīvarakuṭiṃ katvā vasati.
Desiring, one makes a robe hut here and dwells.
Nếu mong muốn, ở đây vị ấy làm một túp lều bằng y và sống.
Palālapuñjanti palālarāsiṃ.
Heap of straw means a pile of straw.
Đống rơm là một đống rơm.
Mahāpalālapuñjato hi palālaṃ nikkaḍḍhitvā pabbhāraleṇasadise ālaye karonti, gacchagumbādīnampi upari palālaṃ pakkhipitvā heṭṭhā nisīdanti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Indeed, from a large heap of straw, people pull out straw and make shelters resembling a natural cave, or they place straw over bushes and shrubs and sit underneath; this is what is referred to.
Thật vậy, người ta kéo rơm từ đống rơm lớn ra và làm thành nơi trú ngụ giống như hang động hay mái hiên; hoặc người ta chất rơm lên trên các bụi cây, lùm cây, v.v., rồi ngồi bên dưới. Điều này được nói đến để chỉ những nơi như vậy.
Appasaddantiādīsu vacanasaddena virahitattā appasaddaṃ.
Among quiet and so forth, it is quiet due to being devoid of the sound of speech.
Trong các từ ít tiếng động v.v., ít tiếng động là do không có tiếng nói.
Nagaranigghosasaddena ceva migapakkhinigghosena ca rahitattā appanigghosaṃ.
It is without noise due to being devoid of the sound of the city and the noise of animals and birds.
Ít ồn ào là do không có tiếng ồn của thành phố và tiếng ồn của các loài thú, chim chóc.
Vijanavātanti anusañcarakajanassa sarīravātena virahitattā vijanavātaṃ, ‘‘vijanavāda’’ntipi pāṭho.
Secluded wind means devoid of the body wind of people passing through; "secluded speech" is also a reading.
Nơi vắng vẻ là do không có hơi người của những người qua lại; cũng có bản đọc là “vijanavāda” (ít tiếng nói của người).
Senāsanassa anto janavādasaddena rahitanti attho.
The meaning is that the abode is devoid of the sound of human speech inside.
Nghĩa là, bên trong trú xứ không có tiếng nói của người.
Manussānaṃ rahassa kiriyārahattā manussarāhasseyyakaṃ, tato tato paṭinivattitvā sammadeva kammaṭṭhāne cittassa līyanato paṭisallānasaṅkhātassa vivekassa bhāvanārāmassa anurūpattā paṭisallānasāruppaṃ.
It is fit for human seclusion due to being a secluded place for human activities; it is suitable for reclusion because, by turning away from various things and thoroughly settling the mind on the meditation object, it is appropriate for the cultivation of seclusion, known as reclusion (paṭisallāna).
Phù hợp cho sự ẩn cư của con người là do sự bí mật trong hành động của con người; thích hợp cho sự độc cư là do tâm rút lui khỏi mọi thứ và đúng đắn lắng đọng vào đề mục thiền, phù hợp cho sự phát triển của sự độc cư được gọi là paṭisallāna.
Bhajatīti sambandho.
"Resorts to" is the connection.
Liên kết với từ “bhajati” (thực hành).
Araññagatotiādīsu araññaṃ, rukkhamūlañca ṭhapetvā avasesaṃ sabbampi senāsanaṃ suññāgārena saṅgahitaṃ.
Among gone to the forest and so forth, excluding the forest and the root of a tree, all remaining abodes are comprised by the term "empty dwelling."
Trong các từ đi vào rừng v.v., tất cả các trú xứ còn lại, ngoại trừ rừng và gốc cây, đều được bao gồm trong suññāgāra (nơi vắng vẻ).
Pallaṅkaṃ ābhujitvāti samantato ūrubaddhāsanaṃ bandhitvā.
Having folded the legs crosswise means having formed the cross-legged posture with the thighs bound all around.
Kiết già là ngồi kiết già, hai đùi bắt chéo.
Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti uparimakāyaṃ ujuṃ ṭhapetvā, aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake koṭiyā koṭiṃ paṭipādetvā.
Having set the body erect means having straightened the upper body, aligning the eighteen vertebrae of the spine tip to tip.
Thẳng lưng là giữ cho phần thân trên thẳng, mười tám đốt xương sống thẳng hàng từ đầu đến cuối.
Evaṃ nisinnassa hi cammamaṃsanahārūni na paṇamanti, athassa tesaṃ apaṇamanapaccayā khaṇe khaṇe vedanā na uppajjanti, tato cittaṃ ekaggaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ vuddhiṃ upagacchati.
For one sitting thus, the skin, flesh, and sinews do not bend down; and due to their not bending down, painful sensations do not arise moment by moment, whereupon the mind becomes one-pointed, and the meditation object progresses.
Khi ngồi như vậy, da, thịt và gân không bị chùng xuống; do đó, các cảm giác đau đớn không phát sinh từng khoảnh khắc, tâm trở nên nhất tâm, và đề mục thiền phát triển.
Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti kammaṭṭhānābhimukhaṃ satiṃ paṭṭhapetvā, mukhasamīpe vā katvā.
Having established mindfulness in front means having established mindfulness towards the meditation object, or having kept it near the mouth.
Thiết lập niệm trước mặt là thiết lập niệm hướng về đề mục thiền, hoặc đặt niệm gần mặt.
Tenevassa niddese ‘‘ayaṃ sati upaṭṭhitā hoti sūpaṭṭhitā, nāsikagge vā mukhanimitte vā’’ti (vibha. 537) vuttaṃ.
Therefore, in its definition, it is stated, "This mindfulness is established, well-established, either at the tip of the nose or at the sign of the mouth."
Do đó, trong phần giải thích của nó, đã nói rằng: “Niệm này được thiết lập, được thiết lập tốt, ở chóp mũi hoặc ở dấu hiệu của mặt” (Vibh. 537).
Mukhanimittanti cettha uttaroṭṭhassa vemajjhapadeso, yattha nāsikāvāto paṭihaññati.
Here, sign of the mouth means the middle part of the upper lip where the nasal breath strikes.
Dấu hiệu của mặt ở đây là phần giữa của môi trên, nơi hơi thở từ mũi chạm vào.
Atha vā ‘‘parīti pariggahaṭṭho, mukhanti niyyānaṭṭho, satīti upaṭṭhānaṭṭho, tena vuccati parimukhaṃ sati’’nti (paṭi. ma. 1.164) vaṃ paṭisambhidāyaṃ vuttanayenapettha attho daṭṭhabbo.
Alternatively, the meaning here should be understood in the way stated in the Paṭisambhidā (Path of Discrimination): " 'Pari' means grasping, 'mukha' means egress, 'sati' means establishment; therefore, it is called 'parimukhaṃ sati' (mindfulness established in front/at the egress)."
Hoặc, nghĩa ở đây nên được hiểu theo cách đã nói trong Paṭisambhidā rằng: “‘Pari’ có nghĩa là bao trùm, ‘mukha’ có nghĩa là lối thoát, ‘sati’ có nghĩa là thiết lập; do đó được gọi là parimukhaṃ sati” (Paṭi. Ma. 1.164).
Tatrāyaṃ saṅkhepattho ‘‘pariggahitaniyyānaṃ satiṃ katvā’’ti.
The condensed meaning here is, "having made mindfulness with grasped egress."
Nghĩa tóm tắt ở đây là: “Thiết lập niệm với lối thoát đã được bao trùm.”
Abhijjhaṃ loketiādīsu abhimukhaṃ jhāyati cintetīti abhijjhā, rāgo.
Among covetousness towards the world and so forth, abhijjhā (covetousness) means to deeply think or contemplate towards something; it is lust (rāga).
Trong các từ tham lam đối với thế gian v.v., abhijjhā là tham lam, là rāga (dục tham) – tâm hướng về đối tượng và suy nghĩ về nó.
Lujjanapalujjanaṭṭhena loko, pañcupādānakkhandhā.
Loka (world) means the five aggregates of clinging, in the sense of crumbling and breaking down.
Thế gian (loka) là năm uẩn chấp thủ, theo nghĩa là bị hoại diệt và tan rã.
Tesu kāmacchandaṃ vikkhambhetvāti attho.
The meaning is having suppressed sensual desire regarding these.
Nghĩa là, đã trấn áp kāmacchanda (dục tham) đối với chúng.
Vikkhambhanavaseneva vigatābhijjhena, na cakkhuviññāṇādisadisenāti attho.
The meaning is having become free from covetousness solely by means of suppression, not like eye-consciousness and so forth.
Nghĩa là, đã thoát khỏi tham lam bằng cách trấn áp, chứ không phải giống như cakkhuviññāṇa (nhãn thức) v.v.
Cetasāti cittena, itthambhūto viharatīti attho.
With the mind means with the citta; the meaning is he dwells thus.
Với tâm là với citta (tâm). Nghĩa là, vị ấy an trú như vậy.
Abhijjhāyāti abhijjhāto.
From covetousness means from covetousness.
Khỏi tham lam là khỏi abhijjhā.
Cittaṃ parisodhetīti yathā naṃ sā muñcitvā na puna gaṇhāti, evaṃ parimocetīti attho.
Purifies the mind means he frees it in such a way that it abandons it and does not seize it again.
Làm thanh tịnh tâm là giải thoát tâm sao cho nó không bị tham lam nắm giữ lại lần nữa.
Byāpajjati iminā cittaṃ pūtikummāsādayo viya pakatiṃ jahātīti byāpādo.
Byāpāda (ill-will) is that by which the mind becomes corrupted, just as stale rice-gruel, etc., loses its natural state.
Sân hận (byāpāda) là tâm bị hư hoại bởi nó, giống như cơm thiu v.v., mất đi trạng thái tự nhiên.
Vikārappattiyā padussati, paraṃ vā padūseti vināsetīti padoso, ubhayampetaṃ kodhassevādhivacanaṃ.
Padosa (malice) means becoming corrupt through reaching a state of alteration, or corrupting and destroying others; both of these are synonyms for anger.
Padosa là sự biến dạng, làm hư hỏng người khác hoặc hủy hoại người khác; cả hai từ này đều là đồng nghĩa của kodha (tức giận).
Yasmā cetaṃ sabbakammaṭṭhānasādhāraṇavasena desīyati, tasmā ‘‘sabbapāṇabhūtahitānukampī’’ti evaṃ mettāvasena avatvā ‘‘abyāpannacitto’’ti ettakameva vuttaṃ.
Since this is taught generally for all meditation objects, it is said only "with a mind free from ill-will," without saying "sympathetic to the welfare of all beings," as in the case of loving-kindness.
Vì điều này được giảng dạy theo cách chung cho tất cả các đề mục thiền, nên thay vì nói theo cách từ bi là “sabbapāṇabhūtahitānukampī” (thương xót và mong lợi ích cho tất cả chúng sinh), chỉ nói “abyāpannacitto” (tâm không sân hận) là đủ.
Anuddhatoti avikkhitto tathā eva ajjhattaṃ vūpasantacitto.
Undistracted means not scattered, and likewise, with a mind inwardly appeased.
Không phóng dật là không bị phân tán, và tâm đã được an tịnh bên trong như vậy.
Tiṇṇavicikicchoti vicikicchaṃ atikkamitvā ṭhito.
Crossed over doubt means standing having overcome doubt.
Đã vượt qua hoài nghi là đã vượt qua vicikicchā (hoài nghi) và an trú.
Akathaṃkathī kusalesu dhammesūti anavajjadhammesu ‘‘kathaṃ ime, kathaṃ ime’’ti evaṃ pavattanato kathaṃkathīsaṅkhātāya vicikicchāya virahito.
Without perplexity regarding wholesome states means devoid of doubt, which arises in the form of "How are these? How are these?" regarding blameless states.
Không còn hoài nghi về các thiện pháp là không còn vicikicchā được gọi là “kathaṃkathī” (người nghi ngờ) do sự nghi ngờ “những điều này là gì, những điều này là gì” đối với các pháp không có lỗi.
Evaṃ pañcanīvaraṇappahānaṃ dassetvā idāni yasmā appahīnanīvaraṇassa jhānaṃ na uppajjati, na hi kāmacchandādīhi nānāvisayavikkhittacittaṃ ekattārammaṇe samādhiyati, na kāmadhātusamatikkamanāya vā paṭipajjati, tasmā ‘‘so ime pañca nīvaraṇe pahāyā’’tiādi vuttaṃ.
Having thus shown the abandonment of the five hindrances, it is now stated, " Having abandoned these five hindrances," and so forth, because absorption (jhāna) does not arise for one whose hindrances are not abandoned; for a mind scattered by various objects such as sensual desire cannot be concentrated on a single object, nor does it proceed to transcend the sensual realm.
Sau khi trình bày sự đoạn trừ năm triền cái như vậy, bây giờ, vì thiền không thể phát sinh ở người chưa đoạn trừ triền cái, và tâm bị phân tán bởi các đối tượng khác nhau như dục tham v.v. không thể định tĩnh trên một đối tượng duy nhất, cũng không thể tiến tới vượt qua cõi dục, nên đã nói “vị ấy đoạn trừ năm triền cái này” v.v.
Tattha soti yo yathāvuttasīlādiguṇe patiṭṭhāya araññādianurūpasenāsanagato attano cariyānukulakammaṭṭhāne līnuddhaccarahitāya sātaccakiriyāya uppāditupacārajjhānena pahīnapañcanīvaraṇo paṭhamajjhānādhigamāya vāyamati, soti attho.
Here, he refers to the one who, established in the aforementioned virtues and having gone to a suitable abode like a forest, strives for the attainment of the first jhāna, having abandoned the five hindrances through the attainment of access jhāna produced by continuous effort, free from agitation and dullness, suitable for his temperament's meditation object.
Trong đó, “vị ấy” là người đã an trú trong các đức hạnh như đã nói, đã đến trú xứ thích hợp như rừng v.v., đã đoạn trừ năm triền cái bằng upacāra-jhāna (cận định) đã được phát sinh do sự thực hành liên tục không có hôn trầm và phóng dật đối với đề mục thiền phù hợp với hạnh của mình, và đang nỗ lực để đạt được paṭhama-jhāna (sơ thiền).
Cetaso upakkileseti cittassa appabhassarabhāvakaraṇe.
Corruptions of the mind means those that make the mind not brilliant.
Các ô nhiễm của tâm là những điều làm cho tâm không sáng chói.
Paññāya dubbalīkaraṇeti yasmā ime nīvaraṇā uppajjamānā anuppannāya lokiyalokuttarāya paññāya uppajjituṃ na denti, uppannāya pana lokiyaaṭṭhasamāpattiyā, abhiññābhūtāya vā mūlaṃ upacchinditvā pātenti, tasmā ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuccanti.
Weakening of wisdom means because these hindrances, when arising, do not allow unarisen mundane and supramundane wisdom to arise, and for arisen mundane eight attainments or those that have become higher knowledge, they cut off their root and cause them to fall; therefore, they are called "weakening of wisdom."
Làm suy yếu trí tuệ là vì khi các triền cái này phát sinh, chúng không cho phép trí tuệ thế gian và siêu thế chưa phát sinh được phát sinh, và chúng cắt đứt gốc rễ của tám thiền định thế gian đã phát sinh hoặc của các abhiññā (thắng trí); do đó, chúng được gọi là “làm suy yếu trí tuệ.”
Vivicceva kāmehītiādīsu kāmehīti vatthukāmakilesakāmehi.
Among Quite secluded from sensual pleasures and so forth, sensual pleasures means both object-sensual pleasures (vatthukāma) and defilement-sensual pleasures (kilesakāma).
Trong các từ ly biệt dục lạc v.v., dục lạc (kāmehi) là vatthukāma (dục lạc vật chất) và kilesakāma (dục lạc phiền não).
Viviccevāti viviccitvā vinā hutvā, apakkamitvāti attho.
Quite secluded means having separated, having been without, having departed; this is the meaning.
Ly biệt là đã ly biệt, đã không còn, đã rời bỏ.
Niyamatthena panettha eva-kārena jhānapaṭipakkhabhūtānaṃ kāmānaṃ pariccāgeneva paṭhamajjhānādhigamo, andhakārapariccāgeneva dīpappavatti viyāti dasseti.
Here, the particle eva (only/just) by way of emphasis indicates that the attainment of the first jhāna occurs solely through the renunciation of sensual pleasures, which are adverse to jhāna, just as the appearance of a lamp occurs only through the renunciation of darkness.
Ở đây, từ eva (chỉ) theo nghĩa xác định cho thấy rằng paṭhama-jhāna chỉ đạt được bằng cách từ bỏ các dục lạc đối nghịch với thiền, giống như ánh sáng của đèn chỉ có thể phát ra khi bóng tối được từ bỏ.
Uttarapadepi cesa eva-kāro ānetvā ‘‘vivicceva akusalehi dhammehī’’ti sambandhitabbo.
This particle eva should also be brought into the following phrase and connected as "quite secluded from unwholesome states."
Từ eva này cũng nên được đưa vào vế sau để liên kết thành “vivicceva akusalehi dhammehī” (chỉ ly biệt các pháp bất thiện).
Na hi sakkā kāmato aññehi nīvaraṇasaṅkhātehi akusaladhammehi aviviccāpi jhānaṃ upasampajja viharituṃ.
For it is not possible to dwell in jhāna without being secluded from other unwholesome states, namely the hindrances, in addition to sensual pleasures.
Thật vậy, không thể an trú trong thiền nếu không ly biệt các pháp bất thiện khác được gọi là triền cái, ngoài dục lạc.
Padadvayepi pana ‘‘viviccā’’ti iminā kāyavivekādīsu, tadaṅgavivekādīsu ca tadaṅganissaraṇavivekavajjitā sabbepi vivekā idha adhippetā.
In both phrases, however, by " secluded," all forms of seclusion are intended here, excluding the seclusion of escape, such as seclusion of body, seclusion by suppression, and so on.
Trong cả hai vế, từ “viviccā” (ly biệt) ở đây bao hàm tất cả các loại ly biệt, ngoại trừ nissaraṇa-viveka (ly biệt thoát ly) trong kāya-viveka (thân ly) v.v., và tadaṅga-viveka (đoạn phần ly) v.v.
Vatthukāmavivekavacanato hi kāyaviveko vutto, kilesakāmehi pana sesākusalehi ca vivekavacanato cittaupadhivivekā, vikkhambhanādivivekā ca vuttā.
Indeed, by the mention of seclusion from object-sensual pleasures, seclusion of body is stated; and by the mention of seclusion from defilement-sensual pleasures and other unwholesome states, seclusion of mind, seclusion from impediments, and seclusion by suppression are stated.
Thật vậy, kāya-viveka được nói đến từ sự ly biệt dục lạc vật chất; còn citta-upadhi-viveka (tâm ly phiền não) và vikkhambhanā-di-viveka (ly biệt bằng cách trấn áp) được nói đến từ sự ly biệt dục lạc phiền não và các pháp bất thiện còn lại.
Lokuttarajjhānampi saṅgahitattā daṭṭhabbaṃ.
Supramundane jhāna should also be understood as included.
Lokuttara-jhāna (siêu thế thiền) cũng nên được bao gồm.
Evametena padadvayena yathākkamaṃ kāmacchandanīvaraṇasesanīvaraṇavikkhambhanādiko vutto.
Thus, by these two phrases, the suppression of sensual desire hindrance and the remaining hindrances are stated respectively.
Như vậy, bằng hai vế này, kāmacchanda-nīvaraṇa (triền cái dục tham) và sự trấn áp các triền cái còn lại đã được nói đến theo thứ tự.
Evaṃ oghādīsupi yathārahaṃ yojetabbaṃ.
Similarly, it should be applied to floods (ogha) and so forth, as appropriate.
Tương tự, điều này cũng nên được áp dụng cho ogha (bộc lưu) v.v. một cách thích hợp.
Ettāvatā ca paṭhamassa jhānassa pahānaṅgaṃ dassetvā idāni sampayogaṅgaṃ dassetuṃ ‘‘savitakkaṃ savicāra’’ntiādi vuttaṃ.
Having shown the factor of abandonment of the first jhāna up to this point, now, to show the factor of conjunction, "with initial application, with sustained application" and so forth is stated.
Cho đến đây, sau khi đã chỉ ra chi phần đoạn trừ của thiền thứ nhất, bây giờ để chỉ ra chi phần tương ưng, đã nói v.v... "có tầm, có tứ".
Tattha vitakkena ca vicārena ca saha vattati rukkho viya pupphena, phalena cāti idaṃ jhānaṃ ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti vuccati.
Here, this jhāna is called "with initial application, with sustained application" because it proceeds together with initial application and sustained application, like a tree with flowers and fruits.
Trong đó, thiền này được gọi là "có tầm, có tứ" vì nó vận hành cùng với tầm và tứ, như cây với hoa và quả.
Vivekajanti ettha vivitti viveko, nīvaraṇavigamoti attho.
In "born of seclusion", vivitti is seclusion, meaning the fading away of hindrances.
Ở đây, "do viễn ly sinh" (vivekajaṃ), sự viễn ly là viveka, nghĩa là sự đoạn trừ các triền cái.
Vivittoti vā viveko, nīvaraṇavivitto jhānasampayuttadhammarāsīti attho, tasmā vivekato, tasmiṃ vā viveke jātanti vivekajaṃ.
Or vivitto is seclusion, meaning a mass of jhāna-conjoined dhammas secluded from hindrances; therefore, it is born of seclusion, or born in that seclusion, hence vivekajaṃ.
Hoặc viveka là bậc viễn ly, nghĩa là khối pháp tương ưng với thiền đã viễn ly các triền cái. Do đó, vì sinh từ sự viễn ly, hoặc sinh trong sự viễn ly đó, nên gọi là vivekajaṃ.
Pītisukhanti ettha pītīti appanāppattā pharaṇāpīti, sukhañca taṃsampayuttaṃ, iti ayañca pīti idañca sukhaṃ assa jhānassa, asmiṃ vā atthīti idaṃ jhānaṃ ‘‘pītisukha’’nti vuccati.
In "with joy and happiness", pīti refers to penetrating joy that has attained absorption, and sukha is happiness conjoined with it. Thus, because this joy and this happiness belong to this jhāna, or are present in it, this jhāna is called "with joy and happiness".
Ở đây, "hỷ lạc" (pītisukhaṃ), pīti (hỷ) là pharaṇāpīti (biến mãn hỷ) đã đạt đến định, và sukha (lạc) tương ưng với nó. Vì thiền này có pīti này và sukha này, hoặc pīti này và sukha này có trong thiền này, nên thiền này được gọi là "hỷ lạc".
Atha vā pīti ca sukhañca pītisukhaṃ, vivekajaṃ pītisukhaṃ assa, asmiṃ vāti vivekajaṃ pītisukhaṃ, evaṃ ekapadavasena ‘‘vivekajapītisukha’’nti vattabbe niggahītāgamaṃ katvā ‘‘vivekajaṃ pītisukha’’ntipi vattuṃ yujjati.
Alternatively, joy and happiness are pītisukhaṃ; the joy and happiness born of seclusion are its, or in it, thus vivekajaṃ pītisukhaṃ. Although it should be said "vivekajapītisukhaṃ" as one word, it is also appropriate to say "vivekajaṃ pītisukhaṃ" by undergoing niggahītāgama.
Hoặc pīti và sukha là pītisukha. Thiền này có pītisukha do viễn ly sinh, hoặc pītisukha do viễn ly sinh có trong thiền này, nên gọi là vivekajaṃ pītisukhaṃ. Tương tự như vậy, thay vì nói "vivekajapītisukha" theo cách một từ, thì việc nói "vivekajaṃ pītisukhaṃ" bằng cách loại bỏ âm ṃ cũng hợp lý.
Yatheva hi jhānaṃ, evaṃ pītisukhampi vivekajameva hotīti.
For just as the jhāna, so also joy and happiness are born of seclusion.
Vì hỷ lạc cũng là do viễn ly sinh, giống như thiền.
Paṭhamaṃ jhānanti gaṇanānupubbato paṭhamaṃ, paṭhamaṃ uppattitopi paṭhamaṃ.
The first jhāna means first in numerical order, and also first in terms of initial arising.
Thiền thứ nhất là thứ nhất theo thứ tự đếm, và cũng là thứ nhất theo thứ tự phát sinh.
Ārammaṇūpanijjhānato, paccanīkajhāpanato vā jhānaṃ, iminā nayena upari ‘‘dutiyaṃ jhāna’’ntiādīsu attho veditabbo.
Jhāna is so called from intently observing the object (ārammaṇūpanijjhāna) or from burning up the adversaries (paccanīkajhāpana). In this way, the meaning in "the second jhāna" and so forth above should be understood.
Thiền (jhāna) là do quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) hoặc do đốt cháy các chướng ngại (paccanīkajhāpana). Theo cách này, ý nghĩa của "thiền thứ hai" v.v... ở trên cần được hiểu.
Upasampajja viharatīti evaṃ pañcaṅgavippahīnaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ tividhakalyāṇaṃ dasalakkhaṇasampannaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ adhigantvā tadanurūpena iriyāpathavihārena pavattatīti attho.
Dwells having attained (upasampajja viharati) means that having attained the first jhana, which is free from five factors, endowed with five factors, three-fold excellent, and possessed of ten characteristics, one proceeds with a comportment suitable to it.
Chứng và trú (upasampajja viharati) nghĩa là sau khi chứng đắc thiền thứ nhất đã đoạn trừ năm chi phần, có đủ năm chi phần, có ba loại thiện và đầy đủ mười đặc tính như vậy, thì hành giả duy trì bằng oai nghi và sự trú phù hợp với nó.
Ettha ca cittekaggatā kiñcāpi ‘‘savitakkasavicāra’’nti imasmiṃ pāṭhe na niddiṭṭhā, tathāpi vibhaṅge ‘‘jhānanti vitakko vicāro pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti (vibha. 569) vuttattā aṅgameva.
And here, although one-pointedness of mind is not explicitly stated in this passage, "with initial application, with sustained application", nevertheless, because it is stated in the Vibhaṅga (Vibh. 569) that "jhana means initial application, sustained application, rapture, bliss, one-pointedness of mind", it is indeed a factor.
Ở đây, tuy tâm định nhất (cittekaggatā) không được nêu rõ trong đoạn văn "có tầm, có tứ" này, nhưng vì trong Vibhaṅga có nói "Thiền là tầm, tứ, hỷ, lạc, tâm định nhất" (Vibha. 569), nên nó cũng là một chi phần.
Evaṃ paṭhamajjhānādhigamaṃ dassetvā idāni tadanantaraṃ adhigatapaṭhamajjhānassa taṃ āvajjanasamāpajjanavuṭṭhānādhiṭṭhānapaccavekkhaṇasaṅkhātāhi pañcahi vasīhi vasībhūtaṃ katvā tato vuṭṭhāya tattha āsannanīvaraṇapaccatthikatāya ceva oḷārikavitakkavicārakkhobhasamaṅgitāya ca dosaṃ disvā nikantiṃ pariyādāya vitakkādibhedoḷārikaṅgappahānāya, pītiādisantaṅgapaṭilābhāya ca tadeva kammaṭṭhānaṃ punappunaṃ manasikaroto dutiyaṃ jhānaṃ uppajjati, tappādakañca lokuttarajjhānaṃ puggalādhiṭṭhānena dassetuṃ ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’tiādimāha.
Having thus shown the attainment of the first jhana, now, to show the second jhana, which arises when the attained first jhana has been mastered by means of the five masteries—namely, reflecting, entering, emerging, resolving, and reviewing—and having emerged from it, seeing the fault in it due to its proximity to the hindrances which are its enemies, and also due to its being accompanied by the agitation of coarse initial and sustained application; having put an end to attachment, and repeatedly reflecting on that same meditation object for the abandoning of the coarse factors such as initial application and for the acquisition of the subtle factors such as rapture; and also to show the supramundane jhana that produces it from the perspective of the individual, the text states, "with the subsiding of initial application and sustained application" and so forth.
Sau khi đã chỉ ra sự chứng đắc thiền thứ nhất như vậy, bây giờ để chỉ ra thiền thứ hai phát sinh cho người đã chứng đắc thiền thứ nhất, sau khi đã thành tựu năm loại thông thạo (vasī) là quán tưởng, nhập, xuất, an trú, và quán xét, rồi xuất khỏi thiền đó, nhận thấy lỗi lầm trong thiền đó do sự thù địch của các triền cái gần kề và sự xao động của tầm tứ thô thiển, đoạn trừ sự ham muốn, để đoạn trừ các chi phần thô thiển như tầm v.v..., và để đạt được các chi phần vi tế như hỷ v.v..., khi hành giả liên tục chú tâm vào cùng đề mục thiền định đó, thiền thứ hai phát sinh. Để chỉ ra thiền siêu thế tạo ra nó theo cách cá nhân, Đức Phật đã nói "do sự lắng dịu của tầm và tứ" v.v...
Tattha vūpasamāti samatikkamā, dutiyajjhānakkhaṇe apātubhāvāti vuttaṃ hoti.
Therein, subsiding (vūpasamā) means transcending, it is said to mean non-appearance at the moment of the second jhana.
Trong đó, vūpasamā là sự vượt qua, nghĩa là không xuất hiện vào khoảnh khắc của thiền thứ hai.
Ajjhattanti attani jātaṃ, attasantāne nibbattanti attho.
Internal (ajjhattaṃ) means arisen in oneself, arisen in one's own continuum.
Ajjhatta (nội tại) nghĩa là sinh trong tự thân, phát sinh trong dòng tâm thức của mình.
Sampasādananti saddhāsaṅkhātasampasādanayogato jhānampi sampasādanaṃ nīlavaṇṇayogato nīlavatthaṃ viya.
Internal assurance (sampasādanaṃ): jhana itself is internal assurance, due to its association with internal assurance (faith), just as a blue cloth is called blue due to its association with the blue color.
Sampasādana (tịnh tín) nghĩa là thiền cũng là sự tịnh tín do sự tương ưng với sự tịnh tín được gọi là niềm tin, giống như một tấm vải màu xanh do tương ưng với màu xanh.
Ekodibhāvanti ettha vitakkavicārehi anajjhāruḷhattā eko aggo seṭṭho udetīti ekodi, samādhi.
Unification of mind (ekodibhāvaṃ): here, being unassailed by initial and sustained application, 'one' (eka) is supreme (agga), meaning samādhi, so it is 'ekodi'.
Ở đây, ekodibhāvaṃ (nhất tâm) nghĩa là do không bị tầm và tứ lấn át, nên một cái tối thượng, cao quý xuất hiện, đó là ekodi, tức là samādhi (định).
Taṃ bhāveti vaḍḍhetīti dutiyajjhānaṃ ekodibhāvaṃ.
The second jhana is unification of mind (ekodibhāvaṃ) because it develops and increases that (samādhi).
Thiền thứ hai ekodibhāvaṃ là cái làm phát triển, làm tăng trưởng cái đó.
So panāyaṃ ekodi yasmā cetaso, na sattassa, na jīvassa, tasmā etaṃ ‘‘cetaso ekodibhāva’’nti vuttaṃ.
And this 'ekodi' (unification) is of the mind, not of a being, not of a soul; therefore, it is called "unification of mind (cetaso ekodibhāvaṃ)."
Vì ekodi này là của tâm, không phải của chúng sinh, không phải của sinh mạng, nên nó được gọi là "cetaso ekodibhāvaṃ" (tâm nhất tâm).
Nanu cāyaṃ saddhā paṭhamajjhānepi atthi, ayañca ekodināmako samādhi, atha kasmā idameva evaṃ vuttanti?
But is not this faith present even in the first jhana, and is not this samādhi called ekodi? Why then is this (second jhana) alone referred to in this way?
Chẳng phải niềm tin này cũng có trong thiền thứ nhất, và định này được gọi là ekodi sao? Vậy tại sao chỉ có thiền này mới được nói như vậy?
Vuccate – imasmiñhi jhāne vitakkavicārakkhobhābhāvena balavatī saddhā, samādhi ca, tasmā idameva evaṃ vuttanti.
It is said—in this jhana, due to the absence of the agitation of initial and sustained application, faith and samādhi are strong. Therefore, this (second jhana) alone is referred to in this way.
Được nói là – trong thiền này, do không có sự xao động của tầm và tứ, nên niềm tin và định rất mạnh mẽ. Do đó, chỉ thiền này mới được nói như vậy.
Avitakkaṃ avicāranti bhāvanāya pahīnattā natthi etasmiṃ, etassa vā vitakko vicāro, na tatiyajjhānādi viya, cakkhuviññāṇādi viya ca abhāvappattito, tasmā imassa ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti idaṃ kāraṇavacananti daṭṭhabbaṃ.
Without initial application, without sustained application (avitakkaṃ avicāraṃ): there is no initial application or sustained application in it, or for it, because they have been abandoned through development, not because of their non-existence as in the third jhana and so forth, or as in eye-consciousness and so forth. Therefore, "with the subsiding of initial application and sustained application" should be understood as the reason for this (designation).
Không tầm, không tứ (avitakkaṃ avicāraṃ) nghĩa là không có tầm, không có tứ trong thiền này hoặc của thiền này do đã được đoạn trừ bằng sự tu tập, chứ không phải do không tồn tại như thiền thứ ba v.v... hoặc nhãn thức v.v... Do đó, "do sự lắng dịu của tầm và tứ" này cần được xem là lời giải thích nguyên nhân cho thiền này.
Samādhijanti paṭhamajjhānasamādhito, sampayuttasamādhito vā jātaṃ, vitakkādikkhobhābhāvena cetassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ idameva ‘‘samādhija’’nti vuttaṃ.
Born of concentration (samādhijaṃ) means arisen from the samādhi of the first jhana, or from associated samādhi. To describe the excellence of the mind due to the absence of the agitation of initial application and so forth, this alone is called "born of concentration".
Samādhija (do định sinh) nghĩa là sinh từ định của thiền thứ nhất, hoặc từ định tương ưng. Để ca ngợi tâm do không có sự xao động của tầm v.v..., chỉ thiền này mới được gọi là "do định sinh".
Upasampajja viharatīti evaṃ duvaṅgavippahīnaṃ tivaṅgasamannāgataṃ tividhakalyāṇādiyuttaṃ dutiyaṃ jhānaṃ adhigantvā vuttanayena vattatīti attho.
Dwells having attained (Upasampajja viharati) means that having attained the second jhana, which is free from two factors, endowed with three factors, and possessed of three-fold excellence and so forth, one proceeds in the manner stated.
Chứng và trú (upasampajja viharati) nghĩa là sau khi chứng đắc thiền thứ hai đã đoạn trừ hai chi phần, có đủ ba chi phần, có ba loại thiện v.v... như vậy, thì hành giả duy trì theo cách đã nói.
Evaṃ dutiyajjhānādhigamaṃ dassetvā idāni tadanantaraṃ adhigatadutiyajjhānassa taṃ vuttanayeneva vasībhūtaṃ katvā tattha āsannavitakkavicārapaccatthikatāya ceva oḷārikapītaṅgasamaṅgitāya ca dosaṃ disvā nikantiṃ pariyādāya tadoḷārikaṅgappahānāya sesasantaṅgapaṭilābhāya tadevārammaṇaṃ punappunaṃ manasikaroto tatiyaṃ jhānaṃ uppajjati, tappādakañca lokuttaraṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘pītiyā ca virāgā’’tiādimāha.
Having thus shown the attainment of the second jhana, now, to show the third jhana, which arises when the attained second jhana has been mastered in the manner stated, and having seen the fault in it due to its proximity to the hostile initial and sustained application, and also due to its being accompanied by the coarse factor of rapture; having put an end to attachment, and repeatedly reflecting on that same meditation object for the abandoning of that coarse factor and for the acquisition of the remaining subtle factors; and also to show the supramundane (jhana) that produces it, the text states, "with the fading of rapture" and so forth.
Sau khi đã chỉ ra sự chứng đắc thiền thứ hai như vậy, bây giờ để chỉ ra thiền thứ ba phát sinh cho người đã chứng đắc thiền thứ hai, sau khi đã thành tựu thông thạo theo cách đã nói, nhận thấy lỗi lầm trong thiền đó do sự thù địch của tầm tứ gần kề và sự tương ưng với chi phần hỷ thô thiển, đoạn trừ sự ham muốn, để đoạn trừ chi phần thô thiển đó và để đạt được các chi phần vi tế còn lại, khi hành giả liên tục chú tâm vào cùng đề mục thiền định đó, thiền thứ ba phát sinh. Để chỉ ra thiền siêu thế tạo ra nó, Đức Phật đã nói "do sự ly tham hỷ" v.v...
Tattha virajjanaṃ virāgo, samatikkamo, tasmā virāgā.
Therein, fading is virāga, transcending, hence from fading (virāgā).
Trong đó, virajjana là virāga (ly tham), sự vượt qua. Do đó, virāgā.
Ca-kārena vitakkavicārānaṃ vūpasamaṃ sampiṇḍeti ‘‘pītiyā ca virāgā, vitakkavicārānañca vūpasamā’’ti.
The particle ca connects the subsiding of initial and sustained application, saying "with the fading of rapture, and with the subsiding of initial and sustained application".
Từ ca (và) tóm tắt sự lắng dịu của tầm và tứ, nghĩa là "do sự ly tham hỷ, và do sự lắng dịu của tầm và tứ".
Idañcetassa āgamanamaggaparidīpanatthaṃ, vaṇṇabhaṇanatthañca vuttaṃ.
And this is stated to indicate the path of its arrival and to describe its excellence.
Điều này được nói để chỉ ra con đường dẫn đến nó và để ca ngợi nó.
Upekkhako viharatīti ettha upapattito ikkhati apakkhapatitā hutvā passatīti upekkhā, tatramajjhattatā.
Dwells with equanimity (upekkhako viharati): here, equanimity (upekkhā) means seeing, being impartial, due to having approached (upapattito) it; it is neutrality in that regard.
Ở đây, trú xả (upekkhako viharati), upekkhā là sự nhìn thấy không thiên vị, không nghiêng về bên nào, đó là sự trung dung.
Tāya visadāya pītivirāgapadaṭṭhānāya thāmagatāya samannāgatattā tatiyajjhānasamaṅgī ‘‘upekkhako’’ti vuccati, vitakkādikkhobhābhāvena panesā ettheva paribyattakiccā jātā, na paṭhamajjhānādīsūti.
One endowed with the third jhana is called "equanimous" because of being endowed with that clear, strong equanimity which has the fading of rapture as its proximate cause. And this (equanimity) becomes fully manifest in its function only here, not in the first jhana and so forth.
Hành giả có đủ thiền thứ ba được gọi là "người trú xả" vì có đủ sự xả trong sáng, vững chắc, là nơi phát sinh của sự ly tham hỷ. Sự xả này trở nên rõ ràng trong thiền này, chứ không phải trong thiền thứ nhất v.v... do không có sự xao động của tầm v.v...
Sato ca sampajānoti puggalādhiṭṭhānena sati ca sampajaññañca vuttaṃ, idañca satisampajaññabaleneva ṭhitaṃ taṃpītisahacaritaṃ sukhaṃ, tato apanītaṃ vaccho viya bandhanabalena dhenuṃ pītiṃ na upagacchati, imasmiñca sati atimadhure sukhe yogino na sārajjanti, no aññathāti imampi atthavisesaṃ dassetuṃ idheva vuttanti veditabbaṃ.
Mindful and clearly comprehending (sato ca sampajāno): mindfulness and clear comprehension are stated from the perspective of the individual. And this bliss, accompanied by rapture, stands firm by the power of mindfulness and clear comprehension; once it is removed, like a calf held by a rope, it does not approach the cow (rapture). And in this (state), practitioners do not become attached to the exceedingly sweet bliss when mindfulness is present, but not otherwise. This special meaning is also to be understood as having been stated here.
Chánh niệm và tỉnh giác (sato ca sampajāno) là niệm và tuệ được nói theo cách cá nhân. Hơn nữa, lạc đi kèm với hỷ đó được duy trì nhờ sức mạnh của niệm và tuệ này. Khi bị tách khỏi nó, như con bê bị tách khỏi mẹ bằng dây buộc, nó không đạt được hỷ. Và khi có niệm và tuệ này, các hành giả không tham đắm vào lạc cực kỳ vi diệu này, chứ không phải cách khác. Điều này cũng cần được hiểu là để chỉ ra ý nghĩa đặc biệt này nên nó được nói ở đây.
Sukhañca kāyena paṭisaṃvedetīti ettha kiñcāpi tatiyajjhānasamaṅgino sukhapaṭisaṃvedanābhogo natthi, evaṃ santepi yasmā tassa nāmakāyena sampayuttaṃ atipaṇītaṃ sukhaṃ, taṃsamuṭṭhitena tassa atipaṇītena rūpena rūpakāyo phuṭṭho, yassa phuṭṭhattā jhānā vuṭṭhitopi kāyikasukhaṃ paṭisaṃvedeyya, tasmā etamatthaṃ dassento ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’ti āha.
And feels bliss with the body (sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti): here, although one endowed with the third jhana does not consciously attend to the feeling of bliss, even so, since there is an exceedingly refined bliss associated with their mental body (nāmakāya), their physical body (rūpakāya) is pervaded by that exceedingly refined form (rūpa) arisen from it, because of which, even when emerged from jhana, one might experience physical bliss. Therefore, to show this meaning, it states, "and feels bliss with the body".
Cảm nhận lạc bằng thân (sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti) ở đây, mặc dù người có đủ thiền thứ ba không có sự cảm nhận lạc một cách trực tiếp, nhưng vì thân danh (nāmakāya) của vị ấy có lạc rất vi diệu tương ưng với thiền, và thân sắc (rūpakāya) của vị ấy được thấm nhuần bởi sắc pháp rất vi diệu phát sinh từ lạc đó, nhờ sự thấm nhuần đó mà ngay cả khi xuất khỏi thiền, vị ấy vẫn cảm nhận được lạc thân. Do đó, để chỉ ra ý nghĩa này, Đức Phật đã nói "cảm nhận lạc bằng thân".
Yaṃ tantiādīsu yanti yasmā, yaṃ jhānahetūti attho.
In yaṃ taṃ and so forth, yaṃ means "because of which," or "because of which jhana," is the meaning.
Trong yaṃ ta v.v..., yaṃ nghĩa là vì, nghĩa là do nhân của thiền.
Tanti taṃ tatiyajjhānasamaṅgipuggalaṃ buddhādayo ariyā ācikkhanti pasaṃsanti.
Taṃ means that individual endowed with the third jhana, the Buddhas and other Noble Ones declare (ariyā ācikkhanti) and praise.
Ta nghĩa là người thành tựu tam thiền ấy, chư Phật và các bậc Thánh gọi là (tán thán).
‘‘Upekkhako satimā sukhavihārī’’ti.
"Equanimous, mindful, abiding in bliss."
“Người có xả, có niệm, an trú trong lạc”.
Evaṃ ekaṅgavippahīnaṃ duvaṅgasamannāgataṃ tividhakalyāṇādiyuttaṃ tatiyaṃ jhānaṃ adhigantvā pavattatīti attho.
Thus, it means that having attained the third jhana, which is free from one factor, endowed with two factors, and possessed of three-fold excellence and so forth, one proceeds.
Nghĩa là, đã chứng đắc tam thiền, nơi một chi đã được đoạn trừ, hai chi đã được thành tựu, và có đủ ba loại thiện (thiện ở ban đầu, giữa, cuối), rồi an trú.
Yaṃ pana jhānaṃ vibhaṅge ‘‘jhānanti upekkhā sati sampajaññaṃ sukhaṃ cittassekaggatā’’ti (vibha. 591) vuttaṃ, taṃ saparikkhāraṃ jhānaṃ dassetuṃ pariyāyena vuttaṃ.
However, the jhana that is stated in the Vibhaṅga (Vibh. 591) as "jhana means equanimity, mindfulness, clear comprehension, bliss, one-pointedness of mind" is said in a figurative sense to show the jhana with its accessories.
Còn thiền đã được nói trong Phân Tích (Vibhaṅga) là “thiền tức là xả, niệm, tỉnh giác, lạc, nhất tâm của tâm” (Vibha. 591), điều đó được nói theo phương tiện để chỉ rõ thiền cùng với các yếu tố phụ trợ.
Upanijjhānalakkhaṇānaṃ pana sukhacittekaggatānaṃ vasena duvaṅgikamevetaṃ veditabbaṃ.
But from the perspective of the characteristics of close contemplation (upanijjhāna), namely bliss and one-pointedness of mind, it should be understood as having only two factors.
Tuy nhiên, cần biết rằng đây chỉ là thiền có hai chi, dựa trên đặc tính quán sát (upanijjhāna) là lạc và nhất tâm.
Yathāha – ‘‘duvaṅgikaṃ jhānaṃ hotī’’tiādi (vibha. 624).
As it is said: "jhana is two-factored" and so forth (Vibh. 624).
Như đã nói: “Thiền có hai chi” v.v. (Vibha. 624).
Evaṃ tatiyajjhānādhigamaṃ dassetvā idāni tadanantaraṃ adhigatatatiyajjhānassa taṃ vasībhūtaṃ katvā tato vuṭṭhāya tattha vuttanayena dosaṃ disvā nikantiṃ pariyādāya oḷārikasukhaṅgappahānāya, upekkhekaggatāsaṅkhātasesasantaṅgapaṭilābhāya ca tadeva nimittaṃ manasikaroto catutthaṃ jhānaṃ uppajjati, tappādakañca lokuttaraṃ, taṃ puggalādhiṭṭhānena dassetuṃ ‘‘sukhassa ca pahānā’’tiādimāha.
Having thus shown the attainment of the third jhana, now, to show the fourth jhana, which arises when the attained third jhana has been mastered, and having emerged from it, seeing the fault in it in the manner stated; having put an end to attachment, and repeatedly reflecting on that same sign for the abandoning of the coarse factor of bliss and for the acquisition of the remaining subtle factors of equanimity and one-pointedness of mind; and also to show the supramundane (jhana) that produces it from the perspective of the individual, the text states, "with the abandoning of bliss" and so forth.
Sau khi đã chỉ rõ sự chứng đắc tam thiền như vậy, bây giờ để chỉ rõ tứ thiền và thiền siêu thế sinh khởi cho người đã chứng đắc tam thiền, đã làm cho nó thuần thục, sau đó xuất khỏi đó, thấy được lỗi lầm theo cách đã nói, đoạn trừ sự ưa thích, để đoạn trừ chi lạc thô thiển, và để đạt được các chi an tịnh còn lại là xả và nhất tâm, khi tác ý đến cùng một tướng ấy, thì tứ thiền sinh khởi. Để chỉ rõ điều đó theo cách của một người, Đức Phật đã nói: “Do sự đoạn trừ lạc” v.v.
Tattha sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānāti kāyikassa sukhassa, dukkhassa ca pahānā.
Therein, with the abandoning of bliss and the abandoning of pain means the abandoning of bodily bliss and pain.
Trong đó, do sự đoạn trừ lạc và đoạn trừ khổ là do sự đoạn trừ khổ và lạc thuộc thân.
Pubbevāti tañca kho pubbeva, na catutthajjhānakkhaṇeti attho.
Already before (pubbeva): and that (abandoning) indeed occurred already before, not at the moment of the fourth jhana, is the meaning.
Trước đó nghĩa là điều đó đã được đoạn trừ trước đó, không phải vào khoảnh khắc của tứ thiền.
Somanassadomanassānaṃ atthaṅgamāti cetasikassa sukhassa, dukkhassa ca pubbeva pahānā.
By the disappearance of joy and displeasure means by the prior abandonment of mental pleasure and pain.
Do sự diệt mất hỷ và ưu là do sự đoạn trừ lạc và khổ thuộc tâm trước đó.
Kadā pana tesaṃ pahānaṃ hotīti?
But when does their abandonment occur?
Vậy khi nào thì chúng được đoạn trừ?
Catunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe.
At the access moment of the four jhānas.
Vào khoảnh khắc cận định của bốn thiền.
Dukkhadomanassasukhasomanassāni hi yathākkamaṃ paṭhamādicatunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe eva pahīyanti.
For pain and displeasure, and pleasure and joy, are indeed abandoned respectively at the access moment of the first to fourth jhānas.
Thật vậy, khổ, ưu, lạc và hỷ được đoạn trừ lần lượt vào khoảnh khắc cận định của bốn thiền đầu tiên.
Yadi evaṃ, kasmā panesa ‘‘vivicceva…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, etthuppannaṃ somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti (saṃ. ni. 5.510) evaṃ jhānesveva nirodho vuttoti?
If so, why is it stated that cessation occurs only in the jhānas thus: "Having withdrawn... having entered and remained in the first jhāna, the faculty of pain that has arisen there ceases without remainder... having entered and remained in the fourth jhāna, the faculty of joy that has arisen there ceases without remainder"?
Nếu vậy, tại sao sự diệt trừ lại được nói trong các tầng thiền như sau: “Này chư Hiền, vị tỳ khưu ly dục… chứng và trú thiền thứ nhất, tại đây khổ căn sinh khởi được diệt trừ không còn dư sót… chứng và trú thiền thứ tư, tại đây hỷ căn sinh khởi được diệt trừ không còn dư sót” (Saṃ. Ni. 5.510)?
Atisayanirodhassa vuttattā.
Because the ultimate cessation is stated.
Vì đã nói về sự diệt trừ tột cùng.
Upacārakkhaṇesu hi yo nirodho, so nirodho eva, nātisayanirodho, so pana jhānakkhaṇesu eva.
For the cessation that occurs in the access moments is indeed cessation, but not ultimate cessation; that occurs only in the jhāna moments.
Thật vậy, sự diệt trừ trong các khoảnh khắc cận định chỉ là sự diệt trừ, không phải là sự diệt trừ tột cùng; sự diệt trừ tột cùng chỉ có trong các khoảnh khắc thiền.
Tato eva hi tattha tattha aparisesaggahaṇaṃ katanti, tattha tattha pana pahīnāpi etā vedanā ettha duviññeyyalakkhaṇāya adukkhamasukhāya vedanāya dukkhādibyatirekena sukhaggahaṇatthaṃ, vaṇṇabhaṇanatthañcassa jhānassa samāhaṭā, paccayadassanatthañcassa.
It is precisely for this reason that "without remainder" is stated here and there; these feelings, though abandoned here and there, are brought together here to be grasped as pleasure, distinct from pain, etc., in relation to the feeling of neither-pain-nor-pleasure, which is difficult to discern, and to describe that jhāna, and to show its condition.
Chính vì thế mà ở đó đã có sự thâu tóm “không còn dư sót”. Tuy nhiên, những cảm thọ này, dù đã được đoạn trừ ở đó, nhưng ở đây chúng được tập hợp lại để nắm bắt lạc bằng cách loại trừ khổ v.v. khỏi cảm thọ không khổ không lạc có đặc tính khó nhận biết, và để nói lên sự ca ngợi thiền ấy, cũng như để chỉ rõ nhân duyên của nó.
Yathāha – ‘‘cattāro kho, āvuso, paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā, idhāvuso, bhikkhu sukhassa ca pahānā’’tiādi (ma. ni. 1.458).
As it is said: "There are four conditions, friends, for the attainment of neither-pain-nor-pleasure release of mind: here, friends, a bhikkhu abandons pleasure," and so on.
Như đã nói: “Này chư Hiền, có bốn nhân duyên để chứng nhập tâm giải thoát không khổ không lạc. Này chư Hiền, ở đây, vị tỳ khưu do sự đoạn trừ lạc” v.v. (Ma. Ni. 1.458).
Upekkhāsatipārisuddhinti tatramajjhattatāsaṅkhātāya upekkhāya janitasatiyā pārisuddhi.
Purity of mindfulness due to equanimity means the purity of mindfulness generated by equanimity, which is tatramajjhattatā.
Sự thanh tịnh của niệm xả là sự thanh tịnh của niệm được sinh ra bởi xả, tức là sự trung dung.
Nirupaklesatāya hi taṃ parisuddhattaṃ.
For it is pure by being free from defilements.
Thật vậy, sự thanh tịnh ấy là do không có phiền não.
Na kevalañcettha upekkhāya sati eva parisuddhā, apica kho sabbepi sampayuttadhammā, satisīsena panāyaṃ desanā katāti.
And not only is mindfulness pure here due to equanimity, but all concomitant phenomena are also pure; however, this discourse is made with mindfulness as the head.
Không chỉ niệm được thanh tịnh bởi xả ở đây, mà tất cả các pháp tương ưng cũng vậy; tuy nhiên, lời dạy này được thực hiện dựa trên niệm.
Upasampajja viharatīti evaṃ ekaṅgavippahīnaṃ duvaṅgasamannāgataṃ tividhakalyāṇādiyuttaṃ catutthaṃ jhānaṃ adhigantvā tadanurūpena iriyāpathavihārena pavattatīti attho.
Enters and remains means, having attained the fourth jhāna, which is thus purified of one factor and endowed with two factors, and possessing the three kinds of excellence, etc., one proceeds in a manner appropriate to that posture.
Chứng và trú nghĩa là đã chứng đắc tứ thiền, nơi một chi đã được đoạn trừ, hai chi đã được thành tựu, và có đủ ba loại thiện (thiện ở ban đầu, giữa, cuối), rồi an trú bằng oai nghi thích hợp.
Evaṃ rūpāvacaralokuttaracatukkajjhānaṃ dassetvā idāni arūpāvacarajjhānaṃ dassento yaṃ tattha paṭhamaṃ, evaṃ adhigatarūpāvacaracatutthajjhānassa karajarūpe daṇḍādānādīnañceva cakkhurogādiābādhānañca vasena diṭṭhādīnavassa karajarūpassa samatikkamāya ākāsakasiṇavirahitesu navasu kasiṇesu aññatarasmiṃ catutthaṃ jhānaṃ uppādetvā tassārammaṇabhūtaṃ kasiṇapaṭibhāgarūpampi karajarūpapaṭibhāgatāya, araññe sappānubandhassa bhayena palāyato rajjutālapaṇṇādiṃ sappapaṭibhāgatāya viya samatikkamitukāmassa pañcahākārehi taṃ jhānaṃ vasībhūtaṃ katvā tato vuṭṭhāya tattha nibbejanīyarūpapaṭibhāgārammaṇatāya, āsannasomanassapaccatthikatāya ca dosaṃ disvā nikantiṃ pariyādāya aṅgesu samatikkamitabbābhāvena ārammaṇasamatikkamabhūtaṃ ākāsānañcāyatanaṃ santato manasikaritvā cakkavāḷapariyantaṃ vā yattakaṃ vā icchati, tattakaṃ kasiṇaṃ pattharitvā vā kasiṇaṃ amanasikaritvā tena phuṭṭhokāsaṃ ‘‘ākāso ākāso’’ti vā ‘‘ananto ākāso’’ti vā manasikārena kasiṇaṃ ugghāṭetvā vā taṃ kasiṇugghāṭimākāsanimittaṃ ‘‘ākāso’’ti punappunaṃ manasikaroto ākāsānañcāyatanaṃ uppajjati, taṃ tāva dassetuṃ ‘‘sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā’’tiādimāha.
Having thus shown the rūpāvacara and lokuttara fourfold jhāna, now, wishing to show the arūpāvacara jhāna, which is the first of these, and wishing to transcend the form born of kamma, which is seen as a source of danger in the form of arising from a staff, etc., and from diseases such as eye ailments, having generated the fourth jhāna in one of the nine kasiṇas that are devoid of the space kasiṇa, and also wishing to transcend that kasiṇa counterpart sign, which is the object of that jhāna, because it is also a counterpart of kamma-born form, like one fleeing in a forest from the fear of a snake, taking a rope or a palm leaf as a counterpart of a snake, having made that jhāna proficient in five ways, one emerges from it and, seeing the fault in it being an object resembling a repulsive form and being an adversary to nearby joy, having rooted out attachment, and because there is no component to be transcended, one continuously focuses on the ākāsānañcāyatana, which is the transcendence of the object; having spread the kasiṇa as far as the world-system or as far as one wishes, or by not focusing on the kasiṇa but by focusing on the pervaded space as "space, space" or "infinite space," or by opening up the kasiṇa, the ākāsānañcāyatana arises in one who repeatedly focuses on that space-opening kasiṇa sign as "space." To show this, it begins: "By completely transcending perceptions of form."
Sau khi đã chỉ rõ tứ thiền sắc giới và siêu thế như vậy, bây giờ để chỉ rõ các tầng thiền vô sắc, đầu tiên là tầng thiền vô sắc thứ nhất. Đối với người đã chứng đắc tứ thiền sắc giới như vậy, khi thấy được sự nguy hiểm của sắc do nghiệp sinh (karajarūpa) qua các việc như cầm gậy đánh đập, và các bệnh tật như bệnh mắt v.v., để vượt qua sắc do nghiệp sinh, vị ấy tạo ra tứ thiền trên một trong chín biến xứ không có biến xứ không gian. Sau đó, tướng đối lại của biến xứ (kasiṇapaṭibhāga) làm đối tượng của thiền ấy, cũng là tướng đối lại của sắc do nghiệp sinh, giống như người chạy trốn vì sợ rắn trong rừng mà thấy dây, lá cọ v.v. như tướng đối lại của rắn. Khi muốn vượt qua tướng ấy, vị ấy làm cho thiền ấy thuần thục bằng năm cách, rồi xuất khỏi đó, thấy được lỗi lầm ở đó do đối tượng là tướng đối lại của sắc đáng nhàm chán, và do sự đối nghịch với hỷ gần kề. Đoạn trừ sự ưa thích, do không có chi nào cần phải vượt qua, vị ấy tác ý đến không gian vô biên xứ (ākāsānañcāyatana) vốn là sự vượt qua đối tượng một cách an tịnh. Vị ấy hoặc trải rộng biến xứ đến tận cùng thế giới (cakkavāḷa) hoặc đến bất cứ mức độ nào mình muốn, hoặc không tác ý đến biến xứ mà tác ý đến không gian đã được biến xứ bao phủ là “không gian, không gian” hoặc “không gian vô biên”, hoặc bằng cách mở biến xứ ra bằng tác ý, rồi tác ý lặp đi lặp lại đến tướng không gian đã mở rộng biến xứ ấy là “không gian”, thì không gian vô biên xứ sinh khởi. Để chỉ rõ điều đó, Đức Phật đã nói: “Do vượt qua hoàn toàn các tưởng về sắc” v.v.
Tattha sabbasoti sabbākārena, sabbāsaṃ vā anavasesānanti attho.
Here, completely means in every way, or without any remainder of all perceptions.
Trong đó, hoàn toàn nghĩa là bằng mọi cách, hoặc không còn sót lại bất kỳ điều gì.
Rūpasaññānanti saññāsīsena vuttānaṃ kusalavipākakiriyavasena pañcadasarūpāvacarajjhānānañceva tadārammaṇānañca.
Perceptions of form refers to the fifteen rūpāvacara jhānas, whether wholesome, resultant, or functional, spoken of with perception as the head, and their objects.
Các tưởng về sắc là mười lăm thiền sắc giới thuộc thiện, quả dị thục và duy tác, cùng với các đối tượng của chúng, được nói dựa trên tưởng.
Rūpajjhānampi hi ‘‘rūpe saññā rūpasaññā’’ti evaṃ saññāsīsena vuccati, tadārammaṇakasiṇampi rūpanti saññā nāmamassāti ‘‘rūpasañña’’nti vuccati.
For the rūpa-jhāna is also called "rūpa-saññā" (perception of form) in the sense of "perception in form," and the kasiṇa, its object, is called "rūpa-saññā" in the sense that its name is "perception of form."
Thiền sắc giới cũng được gọi là “tưởng về sắc” (rūpasaññā) như “tưởng trong sắc là tưởng về sắc”. Biến xứ làm đối tượng của nó cũng được gọi là “tưởng về sắc” vì nó có tên là “tưởng” đối với sắc.
Samatikkamāti virāgā, nirodhā ca.
Transcending means by dispassion and cessation.
Vượt qua là do ly tham và diệt trừ.
Vibhaṅge pana saññāsu samatikkantāsu ārammaṇaṃ samatikkantameva hotīti ‘‘samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā’’tiādinā (vibha. 602) saññānameva samatikkamo vutto, ārammaṇe avirattassa saññāsamatikkamo natthevāti taṃ samatikkamavasenāpi atthavaṇṇanā kātabbāva.
In the Vibhaṅga, however, the transcendence of perceptions themselves is stated, saying "for one who has attained or been reborn or dwells in happiness in this very life," because when perceptions are transcended, the object is also transcended; and since there is no transcendence of perception for one who is not dispassionate towards the object, the meaning should also be explained in terms of that transcendence.
Tuy nhiên, trong Phân Tích (Vibhaṅga), khi các tưởng đã được vượt qua, đối tượng cũng được vượt qua. Vì vậy, sự vượt qua của các tưởng đã được nói đến bằng cách “đối với người đã nhập định hoặc đã tái sinh hoặc người an trú trong lạc ngay trong hiện tại” v.v. (Vibha. 602). Đối với người chưa ly tham đối với đối tượng, không có sự vượt qua tưởng. Vì vậy, cần phải giải thích ý nghĩa dựa trên sự vượt qua đó.
Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamāti cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ, rūpādīnañca ārammaṇānaṃ paṭighātena samuppannā dvipañcaviññāṇasaññā paṭighasaññā, tāsaṃ atthaṅgamā.
By the disappearance of perceptions of impingement refers to the dvipañcaviññāṇa-saññā (perceptions of the ten sense-consciousnesses) that arise from the impingement of bases such as the eye and objects such as forms; by their disappearance.
Do sự diệt mất các tưởng về đối ngại là các tưởng về năm song thức (dvipañcaviññāṇasaññā) sinh khởi do sự va chạm của các căn như mắt và các đối tượng như sắc, tức là tưởng về đối ngại (paṭighasaññā). Do sự diệt mất của chúng.
Kiñcāpi tā rūpāvacarajjhānasamāpannassāpi na santi, atha kho na pahīnattā na santi.
Although they do not exist even for one who has attained rūpāvacara jhāna, they do not exist because they are not abandoned.
Mặc dù chúng không tồn tại đối với người đã nhập thiền sắc giới, nhưng chúng không tồn tại vì chưa được đoạn trừ.
Na hi rūpavirāgāya rūpāvacarabhāvanā saṃvattati, rūpāyattāva etāsaṃ pavatti, ayaṃ pana bhāvanā rūpavirāgāya saṃvattati, tasmā tā ettha pahīnāti vattuṃ vaṭṭati.
For the development of rūpāvacara jhāna does not lead to dispassion towards form; their occurrence depends on form. But this development leads to dispassion towards form; therefore, it is appropriate to say that they are abandoned here.
Thật vậy, sự tu tập thiền sắc giới không dẫn đến sự ly tham sắc. Sự tồn tại của chúng phụ thuộc vào sắc. Nhưng sự tu tập này dẫn đến sự ly tham sắc. Do đó, có thể nói rằng chúng đã được đoạn trừ ở đây.
Nānattasaññānaṃ amanasikārāti nānatte gocare pavattānaṃ, nānattānaṃ vā manoviññāṇadhātuvasena pavattānañca catucattālīsakāmāvacarasaññānaṃ amanasikārā anāvajjanā.
By not attending to perceptions of diversity means by not attending to the forty-four kāmāvacara perceptions that occur in various spheres, or that occur as various mental-consciousness elements.
Do không tác ý đến các tưởng về sai biệt là do không tác ý, không hướng tâm đến bốn mươi bốn tưởng dục giới sinh khởi trong các đối tượng sai biệt, hoặc sinh khởi dựa trên tâm thức (manoviññāṇadhātu) sai biệt.
Ettha ca rūpapaṭighasaññānaṃ iminā jhānena nibbattabhavepi anuppattito ‘‘samatikkamā atthaṅgamā’’ti evaṃ abhāvo eva vutto.
And here, it is stated that the perceptions of form and impingement, not arising even in the existence produced by this jhāna, are "transcended and have faded away," thus their non-existence is stated.
Ở đây, do các tưởng về sắc và tưởng về đối ngại không sanh khởi ngay cả trong cõi được tạo ra bởi thiền này, nên chỉ có sự không hiện hữu được nói đến là "vượt qua, biến mất."
‘‘Nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti aṭṭhakāmāvacarakusalānaṃ navakiriyānaṃ dasākusalānaṃ vasena sattavīsatisaññānaṃ arūpabhavepi manasikārena uppattisambhavato tāsaṃ amanasikārā icceva vuttanti veditabbaṃ.
It should be understood that "from not attending to perceptions of diversity" refers to the non-attention to the twenty-seven perceptions belonging to the eight wholesome sensuous sphere (kāmāvacara) states, the nine functional (kiriya) states, and the ten unwholesome (akusala) states, because these can arise through attention even in the formless existence.
"Do không tác ý các tưởng sai biệt" – cần phải hiểu rằng, do có khả năng sanh khởi các tưởng qua sự tác ý ngay cả trong cõi Vô sắc, nên đối với hai mươi bảy tưởng, tức là tám tưởng thiện dục giới, chín tưởng duy tác, và mười tưởng bất thiện, chỉ có sự không tác ý chúng được nói đến.
Ananto ākāsoti ettha nāssa uppādanto vā vayanto vā paññāyatīti ananto.
Here, regarding "Infinite space", it is infinite because neither its arising limit nor its perishing limit is perceived.
Ở đây, không gian vô biên có nghĩa là không có điểm khởi đầu hay điểm kết thúc của nó được nhận biết, nên gọi là vô biên.
Ākāsoti kasiṇugghāṭimākāso vuccati, manasikāravasenapettha anantatā veditabbā.
Space refers to the space that is unveiled by the kasiṇa; its infinitude here should be understood by way of attention.
Không gian được gọi là không gian sau khi loại bỏ (kasiṇa). Ở đây, sự vô biên cũng cần được hiểu theo cách tác ý.
Teneva vibhaṅge vuttaṃ ‘‘tasmiṃ ākāse cittaṃ ṭhapeti…pe… anantaṃ pharati, tena vuccati ananto ākāso’’ti (vibha. 605).
Therefore, it is stated in the Vibhaṅga: "He fixes his mind on that space...pe... pervades it infinitely; thus it is called infinite space" (Vibh. 605).
Chính vì vậy, trong Phân Tích (Vibhaṅga) đã nói: "Vị ấy đặt tâm vào không gian đó... (v.v.)... lan tỏa vô biên, do đó gọi là không gian vô biên."
Idaṃ panassa bhāvanākāradassanaṃ.
This is a description of its mode of development.
Đây là sự trình bày phương thức tu tập của nó.
Ākāsānañcāyatananti ettha nāssa antoti anantaṃ ākāsameva anantaṃ ākāsānantaṃ, ākāsānantameva ākāsānañcaṃ, tadeva ākāsānañcaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena, sañjātisamosaraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ, taṃ ārammaṇamassa sasampayuttadhammassa jhānassāti ākāsānañcāyatanaṃ.
Regarding "Sphere of infinite space" (ākāsānañcāyatanaṃ), that which has no end is infinite; space itself is infinite, thus "infinite space" (ākāsānantaṃ); this "infinite space" itself is ākāsānañcaṃ; that ākāsānañcaṃ is an āyatana because it is a basis (adhiṭṭhāna) and a place of arising and converging (sañjātisamosaraṇaṭṭhena); that is the object (ārammaṇa) for this jhāna and its associated phenomena, hence "ākāsānañcāyatanaṃ".
Không Vô Biên Xứ (Ākāsānañcāyatana) – ở đây, không có giới hạn nên là vô biên; chính không gian vô biên là ākāsānantaṃ; chính ākāsānantaṃ là ākāsānañcaṃ. Chính ākāsānañcaṃ ấy là xứ (āyatana) theo nghĩa là nền tảng, và theo nghĩa là nơi sanh khởi, nơi tập hợp. Thiền này có đối tượng đó và các pháp tương ưng của nó, nên gọi là Không Vô Biên Xứ.
Taṃ upasampajja vuttanayena viharatīti attho.
The meaning is that he enters upon that and dwells in the manner described.
Có nghĩa là vị ấy chứng đắc và an trú theo cách đã nói.
Evaṃ ākāsānañcāyatanādhigamaṃ dassetvā idāni yaṃ tadanantaraṃ adhigatapaṭhamāruppassa taṃ vasībhūtaṃ katvā tattha āsannarūpajjhānapaccatthikatāya, rūpapaṭibhāgākāsārammaṇatāya ca dosaṃ disvā nikantiṃ pariyādāya taṃ samatikkamāya ākāsaṃ pharitvā pavattaṃ viññāṇaṃ ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti punappunaṃ manasikaroto viññāṇañcāyatanaṃ uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’tiādi vuttaṃ.
Having thus shown the attainment of the sphere of infinite space, now, to show that the sphere of infinite consciousness (viññāṇañcāyatana) arises for one who, having mastered the first formless attainment, sees the fault in it as being antagonistic to the proximate rūpa-jhāna and having the space of the counterpart sign (rūpapaṭibhāgākāsa) as its object, eradicates attachment, and to transcend it, repeatedly attends to the consciousness that pervades space as "infinite consciousness," it is stated, "Having completely transcended the sphere of infinite space" and so on.
Sau khi trình bày sự chứng đắc Không Vô Biên Xứ như vậy, bây giờ để trình bày sự sanh khởi của Thức Vô Biên Xứ, đó là khi sau khi chứng đắc Vô sắc thiền thứ nhất, vị ấy làm chủ nó, thấy lỗi lầm trong đó do nó là đối nghịch với thiền sắc giới gần kề, và do nó có đối tượng là không gian tương tự sắc (rūpapaṭibhāgākāsa), vị ấy từ bỏ sự yêu thích, và để vượt qua nó, vị ấy tác ý lặp đi lặp lại thức đã lan tỏa không gian là "thức vô biên", nên "hoàn toàn vượt qua Không Vô Biên Xứ" (sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā) v.v. đã được nói.
Tattha pubbe vuttanayena jhānampi ākāsānañcāyatanaṃ ārammaṇampi.
Here, the jhāna itself is the sphere of infinite space, as explained previously, and so is the object.
Ở đây, cần phải hiểu rằng thiền cũng là Không Vô Biên Xứ theo cách đã nói trước đây, và đối tượng cũng vậy.
Ārammaṇampi hi purimanayena ākāsānañcañca taṃ paṭhamāruppassa ārammaṇattā vuttanayena āyatanañcāti ‘‘ākāsānañcāyatana’’nti vuccati.
For the object too, in the former way, it is ākāsānañca, and because it is the object of the first formless attainment, it is also an āyatana in the manner described, thus it is called "ākāsānañcāyatanaṃ."
Đối tượng cũng là ākāsānañcaṃ theo cách trước đây, và do nó là đối tượng của Vô sắc thiền thứ nhất, nên nó cũng là xứ (āyatana) theo cách đã nói, do đó được gọi là "Không Vô Biên Xứ".
Iti ubhayassāpi appavattikaraṇena, amanasikaraṇena ca ekajjhaṃ katvā ‘‘ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.
Therefore, by causing both to cease and by non-attention to them, this statement "ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā" should be understood as made in a unified sense.
Vì vậy, cần phải hiểu rằng câu "hoàn toàn vượt qua Không Vô Biên Xứ" này đã được nói bằng cách gộp chung cả hai (thiền và đối tượng) lại, thông qua việc làm cho chúng không sanh khởi và không tác ý chúng.
Evaṃ viññāṇañcāyatanaṃ dassetvā idāni yaṃ tadanantaraṃ adhigatadutiyāruppassa taṃ vasībhūtaṃ katvā tattha āsannākāsānañcāyatanapaccatthikatāya, tadārammaṇatāya ca dosaṃ disvā nikantiṃ pariyādāya taṃ samatikkamāya paṭhamāruppaviññāṇābhāvaṃ ‘‘natthi natthī’’ti vā ‘‘suññaṃ suñña’’nti vā ‘‘vivittaṃ vivitta’’nti vā punappunaṃ manasikaroto ākiñcaññāyatanaṃ uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘sabbaso’’tiādimāha.
Having thus shown the sphere of infinite consciousness, now, to show that the sphere of nothingness (ākiñcaññāyatana) arises for one who, having mastered the second formless attainment, sees the fault in it as being antagonistic to the proximate sphere of infinite space and having that as its object, eradicates attachment, and to transcend it, repeatedly attends to the non-existence of the first formless consciousness as "nothing, nothing" or "empty, empty" or "devoid, devoid," he says, "Having completely" and so on.
Sau khi trình bày Thức Vô Biên Xứ như vậy, bây giờ để trình bày sự sanh khởi của Vô Sở Hữu Xứ, đó là khi sau khi chứng đắc Vô sắc thiền thứ hai, vị ấy làm chủ nó, thấy lỗi lầm trong đó do nó là đối nghịch với Không Vô Biên Xứ gần kề, và do nó có đối tượng là thức đó, vị ấy từ bỏ sự yêu thích, và để vượt qua nó, vị ấy tác ý lặp đi lặp lại sự không hiện hữu của thức Vô sắc thiền thứ nhất là "không có gì, không có gì" hoặc "trống rỗng, trống rỗng" hoặc "vắng lặng, vắng lặng", nên nói "hoàn toàn" (sabbaso) v.v.
Idhāpi vuttanayena jhānassa, tadārammaṇassa ca viññāṇañcāyatanassa samatikkamova veditabbo.
Here too, the transcendence of the jhāna and of its object, the sphere of infinite consciousness, should be understood in the manner described.
Ở đây cũng cần phải hiểu rằng đó là sự vượt qua thiền và đối tượng Thức Vô Biên Xứ của nó theo cách đã nói.
Natthi kiñcīti ‘‘natthi natthi, suññaṃ suññaṃ, vivittaṃ vivitta’’nti evaṃ manasikarototi attho.
"There is nothing" means that he attends as "nothing, nothing, empty, empty, devoid, devoid."
Không có gì (natthi kiñcī) có nghĩa là vị ấy tác ý "không có gì, không có gì; trống rỗng, trống rỗng; vắng lặng, vắng lặng" như vậy.
Evaṃ ākiñcaññāyatanādhigamaṃ dassetvā idāni yaṃ tadanantaraṃ adhigatatatiyāruppassa taṃ vasībhūtaṃ katvā tattha āsannaviññāṇañcāyatanapaccatthikatāya dosaṃ disvā nikantiṃ pariyādāya taṃ samatikkamāya tadeva ākiñcaññāyatanaṃ ‘‘santaṃ santa’’nti punappunaṃ manasikaroto nevasaññānāsaññāyatanaṃ uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘sabbaso’’tiādimāha.
Having thus shown the attainment of the sphere of nothingness, now, to show that the sphere of neither perception nor non-perception (nevasaññānāsaññāyatana) arises for one who, having mastered the third formless attainment, sees the fault in it as being antagonistic to the proximate sphere of infinite consciousness, eradicates attachment, and to transcend it, repeatedly attends to that very sphere of nothingness as "peaceful, peaceful," he says, "Having completely" and so on.
Sau khi trình bày sự chứng đắc Vô Sở Hữu Xứ như vậy, bây giờ để trình bày sự sanh khởi của Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ, đó là khi sau khi chứng đắc Vô sắc thiền thứ ba, vị ấy làm chủ nó, thấy lỗi lầm trong đó do nó là đối nghịch với Thức Vô Biên Xứ gần kề, vị ấy từ bỏ sự yêu thích, và để vượt qua nó, vị ấy tác ý lặp đi lặp lại chính Vô Sở Hữu Xứ đó là "tĩnh lặng, tĩnh lặng", nên nói "hoàn toàn" (sabbaso) v.v.
Tattha nevasaññānāsaññāyatananti oḷārikāya saññāya abhāvato, sukhumāya ca bhāvato nevassa sasampayuttadhammassa jhānassa saññā nāsaññāti nevasaññānāsaññaṃ, tadeva dhammāyatanamanāyatanapariyāpannattā āyatananti nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
Here, nevasaññānāsaññāyatanaṃ (sphere of neither perception nor non-perception) means that due to the absence of gross perception and the presence of subtle perception, for this jhāna and its associated phenomena, it is neither perception nor non-perception, hence nevasaññānāsaññaṃ; and that very state, because it is included in the dhāmmāyatana and anāyatana, is an āyatana, thus nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
Ở đây, Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ (Nevasaññānāsaññāyatana) có nghĩa là do không có tưởng thô và có tưởng vi tế, nên đối với thiền này và các pháp tương ưng của nó, tưởng không phải là tưởng, cũng không phải là không tưởng, nên là nevasaññānāsaññaṃ. Chính nó là xứ (āyatana) do nó nằm trong phạm vi của pháp xứ (dhammāyatana) không phải là không xứ, nên gọi là Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.
Atha vā yāyamettha saññā, sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññāti nevasaññānāsaññā, nevasaññānāsaññā ca sā sampayuttadhammānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
Alternatively, the perception (saññā) here, being unable to perform the function of coarse perception, is "not perception" (nevasaññā); and existing due to the extremely subtle nature of the remaining formations (saṅkhāra), it is "not non-perception" (nāsaññā); thus it is nevasaññānāsaññā; and that nevasaññānāsaññā, being an āyatana (basis/sphere) for its associated phenomena, is nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
Hoặc là, tưởng ở đây, do không có khả năng thực hiện chức năng của tưởng thô, nên không phải là tưởng (nevasaññā); và do nó vẫn hiện hữu ở trạng thái vi tế còn sót lại của các hành (saṅkhārāvasesasukhumabhāvena), nên không phải là không tưởng (nāsaññā), do đó là nevasaññānāsaññā. Chính nevasaññānāsaññā đó là xứ (āyatana) theo nghĩa là nền tảng của các pháp tương ưng, nên gọi là Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.
Na kevalañcettha saññāva edisī, api tu phassopi nevaphasso nāphasso, cittampi nevacittaṃ nācittaṃ, evaṃ sesasampayuttadhammāpi, saññāsīsena panāyaṃ desanā katāti veditabbā.
And not only is perception of this kind here, but contact (phassa) is also neither contact nor non-contact, and consciousness (citta) is neither consciousness nor non-consciousness; similarly for the other associated phenomena, but this teaching should be understood as given with perception as the head.
Không chỉ tưởng ở đây là như vậy, mà xúc cũng không phải là xúc, cũng không phải là không xúc; tâm cũng không phải là tâm, cũng không phải là không tâm; các pháp tương ưng còn lại cũng vậy. Nhưng cần phải hiểu rằng sự thuyết giảng này được thực hiện dựa trên tưởng là chính yếu.
Tattha saṅkhārāvasesasukhumabhāvenāti accantasukhumabhāvappattasaṅkhārabhāvena.
Here, saṅkhārāvasesasukhumabhāvenāti means by the nature of formations that have attained extreme subtlety.
Ở đây, "ở trạng thái vi tế còn sót lại của các hành" (saṅkhārāvasesasukhumabhāvenā) có nghĩa là ở trạng thái của các hành đã đạt đến sự vô cùng vi tế.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as described.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Ayaṃ panettha ādito paṭṭhāya piṇḍatthappakāsanā – ‘‘idha bhikkhu pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādinā sāsane lokiyalokuttarajjhānanibbattakapuggalassa patiṭṭhābhūtasīlesu pātimokkhasaṃvarasīlavisuddhiṃ upadisati.
This is a summary explanation from the beginning: "Here, a bhikkhu, guarded by the restraint of the Pātimokkha" and so on, describes the purity of moral conduct (sīla) of Pātimokkha restraint, which is the foundation for a person who generates mundane and supramundane jhānas in the Dispensation.
Đây là sự trình bày ý nghĩa tổng quát từ đầu: "Ở đây, một tỳ khưu sống phòng hộ với sự phòng hộ của giới bổn Pātimokkha" v.v. dạy về sự thanh tịnh của giới Pātimokkha, là nền tảng cho người tạo ra các thiền thế gian và xuất thế gian trong giáo pháp.
‘‘Viharatī’’ti iminā tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaṃ.
By "dwells," it indicates being endowed with a dwelling (vihāra) suitable for that.
"An trú" (viharati) trình bày sự đầy đủ của sự an trú phù hợp với điều đó.
‘‘Ācāragocarasampanno’’ti iminā ājīvapārisuddhisīlaṃ, tadupakārake ca dhamme.
By "endowed with proper conduct and resort," it indicates the purity of livelihood morality (ājīvapārisuddhisīla) and supporting qualities.
"Đầy đủ oai nghi và phạm vi hoạt động" (ācāragocarasampanno) trình bày giới thanh tịnh về phương tiện sinh sống, và các pháp hỗ trợ điều đó.
‘‘Aṇumattesū’’tiādinā yathāvuttasīlehi acavanaṃ, tesañca anavasesato samādānaṃ.
By "even in the slightest things" and so on, it refers to not falling away from the aforementioned moral precepts, and to undertaking them completely.
"Ngay cả trong những lỗi nhỏ nhất" (aṇumattesū) v.v. trình bày sự không vi phạm các giới đã nói, và sự thọ trì chúng một cách trọn vẹn.
‘‘Indriyesu guttadvāro’’ti iminā indriyasaṃvarasīlaṃ.
By "guarded in his sense faculties," it indicates the morality of sense-restraint (indriyasaṃvarasīla).
"Phòng hộ các căn" (indriyesu guttadvāro) trình bày giới phòng hộ các căn.
‘‘Bhojane mattaññū’’ti iminā paccayasannissitasīlaṃ, santosādiguṇañca.
By "moderate in eating," it indicates the morality pertaining to requisites (paccayasannissitasīla) and qualities like contentment.
"Biết đủ trong ăn uống" (bhojane mattaññū) trình bày giới nương tựa vào các vật dụng, và các đức tính như sự tri túc.
‘‘Pubbarattāpararatta’’ntiādinā sīladhutaṅgesu patiṭṭhitassa bhāvanārāmassa tadupakārake dhamme.
By "during the first part of the night and the last part of the night" and so on, it refers to the qualities supporting one who delights in meditation, established in morality and ascetic practices (dhutaṅga).
"Canh đầu và canh cuối" (pubbarattāpararatta) v.v. trình bày các pháp hỗ trợ cho người tu tập, đã an trú trong giới và các hạnh đầu đà.
‘‘Bodhipakkhikāna’’ntiādinā paṭipattiyā nibbedhabhāgiyataṃ.
By "qualities pertaining to enlightenment" and so on, it refers to the penetration-partaking (nibbedhabhāgiya) nature of the practice.
"Các chi phần giác ngộ" (bodhipakkhikāna) v.v. trình bày sự hướng đến sự thấu triệt của sự thực hành.
‘‘So abhikkante’’tiādinā yathāvuttaguṇānaṃ aparihānāya, vakkhamānānañca paṭilābhāya satisampayogaṃ.
By "he, when going forward" and so on, it refers to the association with mindfulness (satisampayoga) for the non-deterioration of the aforementioned qualities and for the attainment of those to be explained.
"Vị ấy khi đi tới" (so abhikkante) v.v. trình bày sự phối hợp của chánh niệm để không làm mất các đức tính đã nói, và để đạt được những điều sẽ được nói.
‘‘So vivitta’’ntiādinā bhāvanānurūpasenāsanapariggahaṃ.
By "he, having secluded" and so on, it refers to the selection of a dwelling suitable for meditation.
"Vị ấy ở nơi thanh vắng" (so vivitta) v.v. trình bày sự chọn lựa chỗ ở phù hợp với sự tu tập.
‘‘So araññagato’’tiādinā jhānabhāvanārambhappakāraṃ.
"He gone to the forest," and so on, indicates the manner of commencing jhāna meditation.
Với câu ‘‘Vị ấy đi vào rừng’’ v.v… là cách bắt đầu tu tập thiền định.
‘‘So abhijjha’’ntiādinā jhānabhāvanābhiyogena pahīnapañcanīvaraṇassa upacārajjhānuppattiṃ.
"He, craving," and so on, indicates the arising of access jhāna for one who has abandoned the five hindrances through diligence in jhāna meditation.
Với câu ‘‘Vị ấy từ bỏ tham ái’’ v.v… là sự phát sinh cận định cho người đã từ bỏ năm triền cái nhờ sự tinh cần tu tập thiền định.
‘‘So ime pañca nīvaraṇe’’tiādinā tassa uparūpari vāyamato rūpārūpajjhānuppattikkamaṃ upadisati.
"He, these five hindrances," and so on, describes the sequence of the arising of rūpa and arūpa jhānas for one who strives continuously.
Với câu ‘‘Vị ấy từ bỏ năm triền cái này’’ v.v… chỉ ra trình tự phát sinh các thiền sắc giới và vô sắc giới cho vị ấy đang tinh tấn không ngừng.
Ayaṃ tāvettha padattho.
This much, then, is the meaning of the terms here.
Đây là nghĩa của các từ tại đây.
Dhammabhedo panettha vibhaṅganaye pākaṭo bhavissati.
The classification of phenomena here will become clear in the Vibhanga method.
Sự phân loại pháp ở đây sẽ rõ ràng theo phương pháp phân tích (vibhaṅga).
Tīsu hi nayesu mahaggatalokuttarā kusalavipākakiriyacittasampayuttā vitakkavicārapītisukhaupekkhāekaggatāsaṅkhātā jhānadhammā nānānayehi vibhattā, jhānasampayuttā pana sesakāmāvacaradhammāva idha saṅgahitā.
Indeed, in the three methods, the jhāna phenomena – consisting of vitakka, vicāra, pīti, sukha, upekkhā, and ekaggatā – associated with mundane and supramundane wholesome, resultant, and functional consciousness are divided in various ways; however, the remaining kāma-sphere phenomena associated with jhāna are included here.
Thật vậy, trong ba phương pháp, các pháp thiền định được gọi là tầm (vitakka), tứ (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha), xả (upekkhā), và nhất tâm (ekaggatā), liên hợp với các tâm thiện, tâm quả, tâm duy tác siêu thế và đại hành, được phân loại theo nhiều cách khác nhau; nhưng các pháp dục giới còn lại liên hợp với thiền định thì được bao gồm ở đây.
Kiñcāpi panettha pātimokkhasaṃvarasīlādayopi vuttā, tathāpi te jhānānaṃ pubbabhāgappaṭipattidassanavasena ceva jhānasampayuttadhammavasena ca vuttā, idha pana na saṅgahitāti veditabbā.
Although the Pātimokkha restraint, moral precepts, and so forth are mentioned here, they are spoken of for the purpose of showing the preliminary practice to jhānas and due to being phenomena associated with jhānas; but it should be understood that they are not included here.
Mặc dù giới luật Pātimokkha và các giới khác cũng được đề cập ở đây, nhưng chúng được nói đến theo cách trình bày thực hành sơ khởi của các thiền định và theo cách các pháp liên hợp với thiền định; nhưng ở đây chúng không được bao gồm, cần phải hiểu như vậy.
Pañhāpucchake pana siyā kusalā, siyā abyākatā, tīṇi jhānāni sukhāya vedanāya sampayuttā, catutthaṃ adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttaṃ, upekkhā panettha vedanā na vattabbā, siyā vipākā, siyā vipākadhammadhammā, paṭhamajjhānaṃ vitakkavicāravajjitaṃ savitakkasavicāraṃ, vitakko panettha avitakkavicāramatto, vicāro na vattabbo, tīṇi jhānāni avitakkaavicārā, dve jhānāni pītivajjitāni pītisahagatāni, tīṇi sukhavajjitāni sukhasahagatāni, catutthaṃ upekkhāvajjitaṃ upekkhāsahagataṃ, tatiyajjhāne sukhaṃ, upekkhā ca idha na vattabbaṃ…pe… siyā mahaggatā, siyā appamāṇā, tīṇi siyā appamāṇārammaṇā, siyā na vattabbā, catutthaṃ tidhāpi na vattabbañca, tīṇi siyā maggahetukā, siyā maggādhipatino, siyā na vattabbā, catutthaṃ tidhāpi na vattabbañca…pe… pīti bahiddhārammaṇāni, catutthaṃ tidhāpi na vattabbañca…pe… anidassanaappaṭighā na hetū…pe… nocittacetasikā araṇāti.
In the questionnaire, however, they may be wholesome, they may be indeterminate; three jhānas are associated with pleasant feeling, the fourth is associated with neither-pleasant-nor-unpleasant feeling; upekkhā here should not be called feeling; they may be resultant, they may be phenomena productive of results; the first jhāna, devoid of vitakka and vicāra, has vitakka and vicāra; vitakka here is merely avitakka-vicāra, vicāra should not be mentioned; three jhānas are without vitakka and without vicāra; two jhānas are devoid of pīti, accompanied by pīti; three are devoid of sukha, accompanied by sukha; the fourth is devoid of upekkhā, accompanied by upekkhā; in the third jhāna, sukha and upekkhā should not be mentioned here…and so on…they may be mundane, they may be immeasurable; three may have an immeasurable object, or should not be mentioned; the fourth should not be mentioned in all three ways; three may have a path-cause, may have a path-predominance, or should not be mentioned; the fourth should not be mentioned in all three ways…and so on…pīti has external objects; the fourth should not be mentioned in all three ways…and so on…the non-manifest and non-impinging are not roots…and so on…they are not citta-cetasikas, they are not passions.
Trong phần vấn đáp thì có thể là thiện, có thể là vô ký; ba thiền định liên hợp với thọ lạc, thiền thứ tư liên hợp với thọ không khổ không lạc; xả ở đây không nên nói là thọ; có thể là quả, có thể là pháp có khả năng sinh quả; sơ thiền không có tầm và tứ là có tầm có tứ; tầm ở đây chỉ là tầm không có tứ; tứ không nên nói; ba thiền định là không tầm không tứ; hai thiền định không có hỷ là đồng sanh với hỷ; ba thiền định không có lạc là đồng sanh với lạc; thiền thứ tư không có xả là đồng sanh với xả; trong tam thiền thì lạc và xả ở đây không nên nói… v.v… có thể là đại hành, có thể là vô lượng; ba thiền định có thể có đối tượng vô lượng, có thể không nên nói; thiền thứ tư cả ba trường hợp đều không nên nói; ba thiền định có thể là nhân đạo, có thể là chủ đạo, có thể không nên nói; thiền thứ tư cả ba trường hợp đều không nên nói… v.v… hỷ có đối tượng bên ngoài; thiền thứ tư cả ba trường hợp đều không nên nói… v.v… không hiển thị, không đối kháng không phải là nhân… v.v… không phải tâm, không phải tâm sở là vô lậu.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Pāḷimuttanayo panettha natthi, ito paraṃ pana ettakampi avatvā vijjamānaṭṭhāne eva vakkhāma.
There is no extra-Pāli method here; from now on, without saying this much, we will speak only where it exists.
Ở đây không có phương pháp ngoài Pāḷi; nhưng từ đây trở đi, chúng ta sẽ không nói nhiều như vậy mà chỉ nói ở những chỗ cần thiết.
Appamaññāvibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – catasso appamaññāyotiādīsu pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyo.
In the Matrix of the Appamaññā-Vibhaṅga, as to the meaning, in "the four immeasurables" and so on, they are immeasurables due to their pervading limitlessness.
Trong mẫu đề mục phân tích Vô Lượng Tâm, về nghĩa thì – trong các câu ‘‘bốn vô lượng tâm’’ v.v… là các vô lượng tâm theo cách biến mãn vô lượng.
Etā hi ārammaṇavasena appamāṇe vā satte pharanti, ekasattamhi vā anavasesapharaṇavasena appamāṇato pharantīti evaṃ pharaṇaappamāṇavasena ‘‘appamaññāyo’’ti vuccanti, satta appamāṇavasenāpi vattuṃ vaṭṭati.
For these, either they pervade immeasurable beings as their object, or they pervade without remainder in one being, thus they are called " immeasurables" in the sense of pervading limitlessly; it is also appropriate to speak of them in the sense of immeasurable beings.
Thật vậy, chúng được gọi là ‘‘vô lượng tâm’’ theo cách biến mãn vô lượng, vì chúng biến mãn các chúng sanh vô lượng theo đối tượng, hoặc biến mãn một chúng sanh một cách vô hạn theo cách biến mãn không còn sót lại; cũng có thể nói theo cách chúng sanh vô lượng.
Mettāsahagatenāti mettāya samannāgatena.
" Accompanied by mettā" means endowed with mettā.
Đồng sanh với tâm từ (mettāsahagatena) là cùng với tâm từ.
Ekaṃ disanti puratthimādīsu catūsu disāsu yaṃ kiñci ekaṃ disaṃ, taṃdisāpariyāpannasattapharaṇavasena cetaṃ vuttaṃ.
" One direction" means any one direction among the four such as the east; this is stated in the sense of pervading beings comprised within that direction.
Một phương (ekaṃ disaṃ) là bất kỳ một phương nào trong bốn phương như phương đông v.v…, điều này được nói theo cách biến mãn chúng sanh trong phương đó.
Pharitvāti phusitvā ārammaṇaṃ katvā.
" Having pervaded" means having touched, having made it an object.
Biến mãn (pharitvā) là chạm đến, lấy làm đối tượng.
Viharatīti pavatteti.
" Dwells" means continues.
An trú (viharatī) là duy trì.
Tathā dutiyantiādīsu.
In "in the same way, the second," and so on.
Trong các câu ‘‘cũng vậy phương thứ hai’’ v.v….
Yathā ekaṃ disaṃ pharitvā, tatheva tadanantaraṃ dutiyaṃ, tatiyaṃ, catutthañcāti attho.
The meaning is: just as one pervades one direction, so too, subsequently, the second, the third, and the fourth.
Nghĩa là, cũng như biến mãn một phương, ngay sau đó là phương thứ hai, thứ ba, và thứ tư.
Iti uddhamadho tiriyanti eteneva nayena uparimaṃ disaṃ, heṭṭhimaṃ disaṃ, anudisañca anukkamena mettāsahagatena cetasā pharitvā viharatīti attho.
" Thus upward, downward, and across" means that in this same manner, one dwells having pervaded the upper direction, the lower direction, and the intermediate directions successively with a mind accompanied by mettā.
Như vậy, phương trên, phương dưới, phương ngang (iti uddhamadho tiriyaṃ) nghĩa là, theo cách này, tuần tự biến mãn phương trên, phương dưới, và các phương phụ với tâm đồng sanh với tâm từ và an trú.
Ettāvatā ekamekaṃ disaṃ pariggahetvā odhiso mettāpharaṇataṃ dassitaṃ.
Thus far, the pervading of mettā specifically, by embracing each individual direction, has been shown.
Đến đây, sự biến mãn tâm từ vô hạn định đã được chỉ ra bằng cách nắm giữ từng phương một.
Sabbadhītiādi pana anodhiso dassanatthaṃ vuttaṃ.
" Everywhere" and so on, is stated to show the non-specific pervading.
Còn câu ‘‘khắp mọi nơi’’ v.v… được nói để chỉ ra sự vô hạn định.
Tattha sabbadhīti sabbattha.
Here, " everywhere" means in all places.
Trong đó, khắp mọi nơi (sabbadhī) là ở khắp mọi chỗ.
Sabbattatāyāti sabbesu hīnamajjhimukkaṭṭhamittasapattamajjhattādippabhedesu attatāya, tesu vibhāgaṃ akatvā attasamatāyāti vuttaṃ hoti.
" With all beings as self" means with all beings differentiated as inferior, middling, superior, friends, enemies, neutral, and so on, as self; it means without making distinctions among them, with self-equality.
Với tất cả chúng sanh như chính mình (sabbattatāya) là đối với tất cả chúng sanh được phân loại thành hạ, trung, thượng, bạn, thù, trung lập v.v… như chính mình, nghĩa là không phân biệt giữa chúng mà xem chúng bình đẳng như chính mình.
Atha vā sabbattatāyāti sabbena cittabhāvena, īsakampi bahi avikkhepamānoti attho.
Alternatively, " with all beings as self" means with the entire mental state, without even a slight scattering outwards.
Hoặc với tất cả chúng sanh như chính mình (sabbattatāya) nghĩa là với tất cả tâm ý, không bị phân tán dù chỉ một chút ra bên ngoài.
Sabbāvantanti sabbasattavantaṃ, sabbasattayuttanti attho.
" The entire" means all beings, meaning endowed with all beings.
Toàn bộ thế giới (sabbāvantaṃ) nghĩa là toàn bộ chúng sanh, toàn bộ các chúng sanh.
Lokanti sattalokaṃ.
" World" means the world of beings.
Thế giới (lokaṃ) là thế giới chúng sanh.
Puna ‘‘mettāsahagatenā’’ti idaṃ ‘‘vipulenā’’tiādīhi visesanehi sambandhadassanavasena vā vuttaṃ, nigamanavasena vā.
Again, "accompanied by mettā" is stated either to show the connection with epithets such as "boundless," or as a conclusion.
Lại nữa, câu ‘‘đồng sanh với tâm từ’’ này được nói theo cách liên kết với các đặc tính như ‘‘rộng lớn’’ v.v… hoặc theo cách kết luận.
Tattha pharaṇavasena vipulatā veditabbā.
Therein, vastness should be understood in terms of pervading.
Trong đó, sự rộng lớn cần được hiểu theo cách biến mãn.
Bhūmivasena pana mahaggatatā.
But being mundane in terms of plane.
Còn sự đại hành (mahaggatatā) theo cấp độ (bhūmi).
Paguṇavasena, appamāṇasattārammaṇavasena ca appamāṇatā.
And being immeasurable in terms of being well-practiced and having immeasurable beings as the object.
Sự vô lượng (appamāṇatā) theo cách thuần thục và theo cách có đối tượng là chúng sanh vô lượng.
Byāpādapaccatthikappahānena averatā.
Being free from enmity through the abandonment of ill-will and opposition.
Sự không thù địch (averatā) do đã từ bỏ sự ác ý và đối nghịch.
Domanassappahānena niddukkhatā, saṅkhatatā, abyāpajjatā ca daṭṭhabbā.
Being free from suffering through the abandonment of dejection, being conditioned, and being unoppressed, should be seen.
Sự không khổ (niddukkhatā), sự hữu vi (saṅkhatatā), và sự không làm hại (abyāpajjatā) cần được thấy do đã từ bỏ sự ưu phiền.
Evaṃ karuṇāsahagatenātiādīsupi attho veditabboti ayaṃ tāvettha padattho.
In the same way, the meaning should be understood in "accompanied by karuṇā," and so on; this much, then, is the meaning of the terms here.
Cũng vậy, trong các câu ‘‘đồng sanh với tâm bi’’ v.v… nghĩa cũng cần được hiểu như vậy, đây là nghĩa của các từ tại đây.
Dhammabhedo panettha suviññeyyova.
The classification of phenomena here is easily understood.
Sự phân loại pháp ở đây rất dễ hiểu.
Vibhaṅganayena pana tīsu rūpāvacarakusalavipākakiriyācittesu sampayuttā sattesu mettādibrahmavihārabhūtā adoso karuṇā muditā tatramajjhattatāti cattāro dhammā nānānayehi vibhattā, taṃsampayuttā pana kāmāvacarabhūtā ca etā idha na gahitā.
In the Vibhanga method, however, the four phenomena – adosa, karuṇā, muditā, and tatramajjhattatā, which are the divine abodes of mettā and so on, associated with the three rūpāvacara wholesome, resultant, and functional cittas, are divided in various ways; but the kāma-sphere phenomena associated with them are not included here.
Theo phương pháp phân tích (vibhaṅga), bốn pháp là vô sân (adoso), bi (karuṇā), hỷ (muditā), và xả (tatramajjhattatā), là các phạm trú (brahmavihāra) như tâm từ v.v… đối với chúng sanh, liên hợp với các tâm thiện, tâm quả, tâm duy tác sắc giới, được phân loại theo nhiều cách khác nhau; nhưng các pháp dục giới liên hợp với chúng thì không được bao gồm ở đây.
Arūpāvacaralokuttaresu panetā appamaññā natthevāti.
And these immeasurables do not exist at all in the arūpāvacara and lokuttara realms.
Còn trong các tâm vô sắc giới và siêu thế thì các vô lượng tâm này hoàn toàn không có.
Pañhāpucchake panetā tāva siyā kusalā, siyā abyākatā.
In the questionnaire, however, these may be wholesome, they may be indeterminate.
Trong phần vấn đáp thì các tâm này có thể là thiện, có thể là vô ký.
Tisso sukhāya, catutthā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā.
Three are associated with pleasant feeling, the fourth with neither-pleasant-nor-unpleasant feeling.
Ba tâm đồng sanh với thọ lạc, tâm thứ tư đồng sanh với thọ không khổ không lạc.
Vipākattike tidhāpi, upekkhā avitakkaavicārā, sesā tidhāpi, mahaggatāva, parittārammaṇaatītārammaṇattikesu na vattabbāva, bahiddhārammaṇāva, anidassanaappaṭighāva, mettā hetu, sesā na hetū, no cittā, cetasikā, rūpāvacarā, sauttarāva.
In the triad of resultants, in all three ways; upekkhā is without vitakka and without vicāra, the rest are in all three ways; they are only mundane; in the triads of limited object and past object, they should not be mentioned at all; they have only external objects; they are non-manifest and non-impinging; mettā is a root, the rest are not roots; they are not citta, they are cetasika, they are rūpāvacara, they are only superior.
Trong ba trường hợp của quả, xả là không tầm không tứ, các tâm còn lại cả ba trường hợp; chỉ là đại hành, trong ba trường hợp có đối tượng hữu hạn và đối tượng quá khứ thì không nên nói; chỉ có đối tượng bên ngoài; chỉ là không hiển thị không đối kháng; tâm từ là nhân, các tâm còn lại không phải là nhân; không phải là tâm, là tâm sở; là sắc giới; chỉ là hữu thượng.
Sesaṃ suviññeyyamevāti.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Sikkhāpadavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – sikkhāpadānīti sikkhitabbapadāni, sikkhākoṭṭhāsāti attho.
In the Matrix of the Sikkhāpada-Vibhaṅga, as to the meaning, " sikkhāpadas" means things to be trained in, meaning constituents of training.
Trong mẫu đề mục phân tích Giới Học, về nghĩa thì – các giới học (sikkhāpadāni) là các điều cần học, nghĩa là các phần của sự học.
Apica sabbepi kusalā dhammā sikkhitabbato sikkhā, tāsaṃ patiṭṭhānaṭṭhena padaṃ, pañcasu pana sīlaṅgesu yaṃ kiñci aṅgaṃ.
Furthermore, all wholesome phenomena are training because they are to be trained in, and "pada" is a foundation for these trainings; but in the five moral precepts, it refers to any one constituent.
Hơn nữa, tất cả các pháp thiện đều là sự học vì chúng cần được học, và là giới (pada) theo nghĩa là nền tảng của chúng; còn trong năm giới, là bất kỳ một giới nào.
Pāṇātipātādīsu pāṇassa atīva pāto pāṇātipāto, pāṇavadhoti attho.
Among killing living beings and so on, "pāṇātipāta" is the excessive striking down of a living being, meaning the killing of a living being.
Trong các điều như sát sanh (pāṇātipāta) v.v…, sự hủy hoại mạng sống (pāṇassa atīva pāto) là sát sanh, nghĩa là giết hại mạng sống.
Pāṇoti cettha vohārato satto, paramatthato jīvitindriyaṃ, tasmiṃ pana pāṇe pāṇasaññino jīvitindriyupacchedakaupakkamasamuṭṭhāpikā kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārappavattā vadhakacetanā pāṇātipāto, tasmā pāṇātipātā.
Here, " pāṇā" means a being in conventional usage, ultimately it is the faculty of life (jīvitindriya); and regarding this living being, when one perceives it as a living being, the volition to kill, which initiates an act that cuts off the faculty of life, arising through either the bodily or verbal door, is pāṇātipāta; therefore, " from pāṇātipāta."
Ở đây, mạng sống (pāṇo) theo cách thông thường là chúng sanh, theo nghĩa tối hậu là sinh mạng quyền (jīvitindriya); còn đối với mạng sống đó, khi có tưởng về mạng sống, thì ý muốn giết hại (vadhakacetanā) phát sinh từ nỗ lực hủy hoại sinh mạng quyền, được thực hiện qua một trong hai cửa thân hoặc khẩu, đó là sát sanh (pāṇātipāto); do đó, từ bỏ sát sanh (pāṇātipātā).
Veramaṇī ti virati, sā eva vuttanayena sikkhāpadanti veramaṇisikkhāpadaṃ.
" Veramaṇī" means abstinence; that itself, in the manner described, is a sikkhāpada, hence " the precept of abstinence."
Từ bỏ (veramaṇī) là sự kiêng cữ, chính sự kiêng cữ đó theo cách đã nói là giới học (sikkhāpada), nên là giới học về sự từ bỏ (veramaṇisikkhāpadaṃ).
Adinnanti na dinnaṃ, parapariggahitaṃ, parapariggahitassa adinnassa ādānaṃ adinnādānaṃ.
" Adinna" means not given, that which is taken by another; the taking of what is not given and belongs to another is adinnādāna.
Vật chưa cho (adinnaṃ) là vật không được cho, vật thuộc sở hữu của người khác; việc lấy vật chưa cho của người khác là trộm cắp (adinnādānaṃ).
Parassa haraṇaṃ theyyaṃ corikāti vuttaṃ hoti.
It is said to be the carrying away of another's property, theft, robbery.
Nghĩa là, hành vi lấy cắp tài sản của người khác là trộm cắp, là hành vi ăn trộm.
Atthato pana parapariggahite tathāsaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā theyyacetanā adinnādānaṃ.
But in terms of meaning, taking what is not given is the intention of theft, arisen from the effort to take what is possessed by another, perceiving it as such, and intending to take it.
Về ý nghĩa, ý muốn trộm cắp phát sinh do hành vi lấy của người khác, biết rõ đó là của người khác, đó là lấy của không cho.
Kāmesūti vatthukāmesu.
The word " Kāmesu" refers to sensual objects.
Trong các dục (Kāmesu) là trong các dục về vật chất.
Micchācārāti kilesakāmavasena lāmakācārā, purisassa māturakkhitādisaṅkhātāsu, itthiyā attano niyamitapurisato parapurisasaṅkhātesu ca agamanīyaṭṭhānesu vītikkamācārāti vuttaṃ hoti.
" Micchācāra" means base conduct due to defilements and sensual desire; it is said to be transgressive conduct for a man in places such as those protected by a mother, etc., and for a woman in relation to other men, apart from her designated man, in places not to be gone to.
Tà hạnh (Micchācārā) là những hành vi xấu ác do phiền não dục, tức là hành vi vượt quá giới hạn ở những nơi không nên đến, như đối với người đàn ông là những người phụ nữ được mẹ bảo vệ v.v., và đối với người phụ nữ là những người đàn ông khác không phải là người đàn ông đã được quy định cho mình.
Atthato pana agamanīyavatthūsu maggenamaggappaṭipādanopakkamasamuṭṭhāpikā, adhivāsanākārappavattā vā methunacetanā kāmesumicchācāro.
But in terms of meaning, sexual misconduct is the intention for sexual intercourse, arisen from the effort of proceeding on the path to objects not to be gone to, or occurring in the manner of acquiescence.
Về ý nghĩa, tà hạnh trong các dục là ý muốn hành dâm phát sinh do hành vi đưa bộ phận sinh dục vào bộ phận sinh dục ở những đối tượng không nên đến, hoặc do sự chấp nhận.
Musā ti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu, vādoti tassa abhūtataṃ ñatvāva bhūtato tacchato viññāpanaṃ.
" Musā" is something false, untrue; " vādo" is making someone understand its falseness, knowing it to be false, as if it were true and real.
Nói dối (Musā) là sự việc không thật, không đúng; lời nói (vādo) là việc làm cho người khác biết điều không thật đó là thật, là đúng, khi đã biết nó không thật.
Lakkhaṇato pana atathaṃ vatthuṃ ñatvā tathato paraṃ viññāpetukāmassa atthabhañjakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo.
In terms of characteristic, false speech is the intention, arisen from verbal or physical effort that spoils the meaning, of someone who knows a matter to be untrue and wishes to make another understand it as true.
Về đặc tính, nói dối là ý muốn làm cho người khác biết điều không thật là thật, phát sinh do hành vi thân hoặc khẩu phá hoại lợi ích.
Surāti piṭṭhasurā pūvasurā odanasurā kiṇṇapakkhittā sambhārasaṃyuttāti pañca surā.
" Surā" refers to five kinds of intoxicating liquor: liquor made from flour, liquor made from cakes, liquor made from boiled rice, liquor with yeast added, and liquor with other ingredients.
Rượu (Surā) là năm loại rượu: rượu bột, rượu bánh, rượu cơm, rượu có men, rượu có pha trộn nguyên liệu.
Merayanti pupphāsavo phalāsavo guḷāsavo madhvāsavo sambhārasaṃyuttoti pañca āsavā.
" Meraya" refers to five kinds of fermented drinks: flower extract, fruit extract, molasses extract, honey extract, and extract with other ingredients.
Men (Meraya) là năm loại rượu lên men: rượu hoa, rượu trái cây, rượu đường, rượu mật ong, rượu có pha trộn nguyên liệu.
Tadubhayampi madanīyaṭṭhena majjaṃ, yāya cetanāya taṃ majjaṃ pivati, sā pamādakāraṇattā pamādaṭṭhānaṃ, tasmā surāmerayamajjapamādaṭṭhānā.
Both of these are intoxicants in the sense of causing intoxication. The intention by which one drinks such an intoxicant is a cause for heedlessness because it causes heedlessness. Therefore, " surāmerayamajjapamādaṭṭhānā" means intoxicating liquors and fermented drinks are a cause for heedlessness.
Cả hai loại đó đều là chất say (majjaṃ) vì có tính chất làm say; ý muốn uống chất say đó, vì là nguyên nhân của sự phóng dật, nên là nơi của sự phóng dật (pamādaṭṭhānaṃ). Do đó, rượu, men, chất say, nơi của sự phóng dật.
Sesaṃ suviññeyyamevāti ayaṃ tāvettha padattho.
The rest is easily understood, and this is the meaning of the words here.
Phần còn lại dễ hiểu. Đây là ý nghĩa của các từ ngữ ở đây.
Pañhāpucchake pana cetanāya, phassādīnañca pariyāyasikkhāpadattā nippariyāyasikkhāpadabhūtānaṃ viratīnaṃ vaseneva vibhattāni.
In the Pañhāpucchaka, they are divided according to the abstinences which are direct precepts, as intention and contact, etc., are indirect precepts.
Tuy nhiên, trong phần vấn đáp (Pañhāpucchake), chúng được phân chia dựa trên ý muốn (cetanā) và các giới (viratī) không phải là giới gián tiếp, mà là giới trực tiếp của xúc (phassa) v.v.
Tattha hi pañca sikkhāpadāni kusalā eva, siyā sukhāya, siyā adukkhamasukhāya sampayuttā…pe… parittārammaṇāva, paccuppannārammaṇāva, bahiddhārammaṇāva, anidassanaappaṭighāva, na hetū, sahetukā, no cittā, cetasikā, kāmāvacarā, sauttarāva, araṇāvāti.
For there, the five precepts are indeed wholesome, sometimes associated with pleasant feeling, sometimes with neutral feeling… (etc.)… they always have limited objects, always have present objects, always have external objects, are non-manifesting and non-impinging, are not roots, are rooted, are not consciousness, are mental concomitants, are Kāmāvacara, are always superior, are undefiled.
Ở đó, năm giới chỉ là thiện, có thể đi kèm với lạc thọ, có thể đi kèm với xả thọ… (v.v.)… chỉ có đối tượng nhỏ, chỉ có đối tượng hiện tại, chỉ có đối tượng bên ngoài, không hiển lộ, không đối kháng, không phải là nhân, có nhân, không phải là tâm, thuộc tâm sở, thuộc Dục giới, chỉ là có cấp độ cao hơn, là vô tranh.
Ettha ca yāni sikkhāpadāni sattārammaṇāni vuttāni, tāni ca viratisabhāvattā yasmā ‘‘satto’’ti saṅkhaṃ gate parittadhamme eva paccuppanne eva dhamme ārammaṇaṃ karonti, tasmā parittārammaṇāti ca vuttāti veditabbā.
And here, the precepts which are said to have beings as their object, because they are of the nature of abstinence, make only limited dhammas which are reckoned as "beings," and only present dhammas, their object. Therefore, they are said to have limited objects.
Ở đây, cần phải biết rằng, những giới được nói là có đối tượng là chúng sinh, vì bản chất của chúng là giới (virati), do đó chúng chỉ lấy những pháp nhỏ, những pháp hiện tại được gọi là "chúng sinh" làm đối tượng, nên chúng được gọi là có đối tượng nhỏ.
Idāni viramitabbapāṇātipātādīnaṃ –
Now, regarding the cessation of the unwholesome deeds of taking life, etc., from which one should abstain—
Bây giờ, đối với việc từ bỏ sát sinh v.v. –
Tattha dhammato tāva – pañcapete pāṇātipātādayo cetanāsabhāvāva honti.
First, in terms of Dhamma — these five deeds, taking life and so forth, are of the nature of intention.
Ở đây, trước hết, về pháp – năm điều sát sinh v.v. này chỉ có bản chất là ý muốn.
Kammapathato pañca kammapathāva.
In terms of Kamma-patha — they are the five Kamma-patha.
Về con đường nghiệp – chỉ có năm con đường nghiệp.
Ārammaṇato pana pāṇātipāto jīvitindriyārammaṇo, adinnādānaṃ sattārammaṇaṃ, saṅkhārārammaṇaṃ vā, tathā musāvādo, micchācāro itthipurisārammaṇo, surāpānaṃ saṅkhārārammaṇaṃ.
In terms of object — taking life has the faculty of life as its object. Taking what is not given has beings as its object, or conditioned phenomena as its object; similarly, false speech. Sexual misconduct has men and women as its object. Drinking intoxicants has conditioned phenomena as its object.
Về đối tượng – sát sinh có đối tượng là sinh mạng (jīvitindriya); lấy của không cho có đối tượng là chúng sinh (satta) hoặc có đối tượng là các hành (saṅkhāra); nói dối cũng vậy; tà hạnh có đối tượng là phụ nữ và đàn ông; uống rượu có đối tượng là các hành (saṅkhāra).
Vedanāto pana pāṇātipāto dukkhavedano, adinnādānaṃ tivedanaṃ, tathā musāvādo, micchācāro pana sukhamajjhattavasena dvivedano, tathā surāpānaṃ.
In terms of feeling — taking life is associated with painful feeling. Taking what is not given is associated with all three feelings; similarly, false speech. Sexual misconduct, however, is associated with two feelings: pleasant and neutral. Similarly, drinking intoxicants.
Về thọ – sát sinh có thọ khổ; lấy của không cho có ba thọ; nói dối cũng vậy; tà hạnh có hai thọ, là lạc và xả; uống rượu cũng vậy.
Mūlato pana paṭhamo dosamohamūlo, dutiyaṃ siyā lobhamohamūlaṃ, siyā dosamohamūlaṃ, tathā musāvādo, micchācāro pana lobhamohamūlova, tathā surāpānaṃ.
In terms of root — the first is rooted in hatred and delusion. The second may be rooted in greed and delusion, or in hatred and delusion; similarly, false speech. Sexual misconduct, however, is rooted only in greed and delusion; similarly, drinking intoxicants.
Về gốc rễ – điều thứ nhất có gốc rễ là sân và si; điều thứ hai có thể có gốc rễ là tham và si, có thể có gốc rễ là sân và si; nói dối cũng vậy; tà hạnh chỉ có gốc rễ là tham và si; uống rượu cũng vậy.
Kammato panettha musāvādo vacīkammaṃ, sesā kāyakammameva.
In terms of action here, false speech is verbal action, and the others are purely bodily action.
Về nghiệp – ở đây, nói dối là khẩu nghiệp, còn lại là thân nghiệp.
Sāvajjato pana pāṇātipāto tāva amanussake pāṇe appasāvajjo, manussake mahāsāvajjo.
In terms of blameworthiness — taking life is less blameworthy when concerning non-human beings, but highly blameworthy when concerning human beings.
Về có tội – sát sinh đối với chúng sinh không phải loài người thì ít tội, đối với loài người thì rất tội.
Tesu ca khuddakasarīre appasāvajjo, mahāsarīre mahāsāvajjo.
Among these, it is less blameworthy for a small body, and highly blameworthy for a large body.
Trong số đó, đối với thân nhỏ thì ít tội, đối với thân lớn thì rất tội.
Payogamahantatāya.
Due to the magnitude of the effort.
Vì mức độ lớn của hành vi.
Payogasamattepi appaguṇe appasāvajjo, mahāguṇe mahāsāvajjo.
Even with equal effort, it is less blameworthy for one of lesser qualities, and highly blameworthy for one of great qualities.
Ngay cả khi mức độ hành vi bằng nhau, đối với người ít đức thì ít tội, đối với người nhiều đức thì rất tội.
Sarīraguṇānaṃ samabhāve sati kilesānaṃ, upakkamānañca mudutibbatāya appamahāsāvajjo hoti, khīṇāsave pana mahāsāvajjataroti.
When the qualities of the body are equal, it is more or less blameworthy due to the mildness or intensity of the defilements and endeavors. But towards an Arahant, it is exceedingly blameworthy.
Khi phẩm chất thân thể bằng nhau, thì tội ít hay nhiều tùy thuộc vào sự nhẹ nhàng hay mãnh liệt của phiền não và hành vi; nhưng đối với bậc A-la-hán thì tội rất nặng.
Adinnādānaṃ vatthuno hīnappaṇītatāya ceva guṇavirahitatabbantasantakatāya ca.
Taking what is not given is based on the inferiority or superiority of the object, and on whether the owner is devoid of qualities or possesses them.
Lấy của không cho tùy thuộc vào sự thấp kém hay cao quý của vật, và sự không có đức hạnh hoặc là của người đó.
Tatthāpi taṃ taṃ upādāyupādāya ca appamahāsāvajjaṃ, khīṇāsavasantake mahāsāvajjataranti veditabbaṃ.
There too, it should be understood as more or less blameworthy depending on each specific case, and exceedingly blameworthy when it belongs to an Arahant.
Ở đó, cũng cần phải biết rằng, tùy thuộc vào từng trường hợp mà tội ít hay nhiều, và đối với tài sản của bậc A-la-hán thì tội rất nặng.
Micchācāro dussīlasīlavantavatthuvītikkamanena.
Sexual misconduct is by transgressing against a person who is immoral or moral.
Tà hạnh tùy thuộc vào việc vượt giới với người không giữ giới hay người giữ giới.
Tatthāpi taṃ taṃ upādāyupādāya ca appamahāsāvajjo, khīṇāsavavatthuvītikkamane mahāsāvajjataroti ca veditabbo.
There too, it should be understood as more or less blameworthy depending on each specific case, and exceedingly blameworthy when transgressing against an Arahant.
Ở đó, cũng cần phải biết rằng, tùy thuộc vào từng trường hợp mà tội ít hay nhiều, và việc vượt giới với bậc A-la-hán thì tội rất nặng.
Musāvādo yamatthaṃ bhañjati, tassa appamahantataṃ, vatthusāmino guṇavirahitataṃ, tabbantatañca upādāyupādāya appamahāsāvajjo hoti.
False speech is more or less blameworthy depending on the insignificance or importance of the matter it corrupts, and on whether the owner of the matter is devoid of qualities or possesses them.
Nói dối thì tội ít hay nhiều tùy thuộc vào sự ít hay nhiều của lợi ích bị phá hoại, sự không có đức hạnh của chủ tài sản, và việc đó là của người đó.
Apica attano santakaṃ adātukāmatāya, hasādhippāyena vā ‘‘nattheta’’ntiādinayappavatto appasāvajjo, adiṭṭhaṃ ‘‘diṭṭha’’ntiādinā kūṭasakkhiādibhāvena vā pavatto mahāsāvajjo, musā vatvā pana saṅghabhedane mahāsāvajjataro.
Furthermore, it is less blameworthy when it arises from an unwillingness to give what one possesses, or with a joking intention, saying "it is not there" and so on. It is highly blameworthy when it arises in the manner of a false witness, saying "seen" concerning what was not seen, and so forth. But by speaking falsely and causing a schism in the Saṅgha, it is exceedingly blameworthy.
Hơn nữa, việc nói dối phát sinh theo cách như "không có ở đây" với ý không muốn cho của mình, hoặc với ý đùa giỡn thì ít tội; việc nói dối phát sinh theo cách như làm chứng gian, nói "thấy" điều chưa thấy v.v. thì rất tội; nhưng nói dối để phá hòa hợp Tăng thì tội rất nặng.
Surāpānaṃ bindumattato paṭṭhāya taṃ taṃ upādāyupādāya appasāvajjaṃ, bahuke mahāsāvajjaṃ, kāyavikārajananapahonakapāne pana mahāsāvajjatarameva.
Drinking intoxicants is less blameworthy from a mere drop, depending on each specific case, and highly blameworthy for a large quantity. But for a drink potent enough to cause bodily distortion, it is exceedingly blameworthy.
Uống rượu thì tội ít hay nhiều tùy thuộc vào từng trường hợp, bắt đầu từ một giọt thì ít tội, uống nhiều thì rất tội, nhưng uống đủ để gây ra sự biến đổi thân thể thì tội rất nặng.
Aṅgādito pana pāṇātipātassa pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittaṃ upakkamo tena maraṇanti pañca aṅgāni.
In terms of factors — taking life has five factors: a living being, perception of a living being, intention to kill, effort, and death as a result of that effort.
Về các chi phần – sát sinh có năm chi phần: chúng sinh, biết là chúng sinh, ý muốn giết, hành vi, và do đó mà chết.
Sāhatthiko āṇattiko nissaggiko thāvaro vijjāmayo iddhimayoti cha payogā.
There are six methods: by one's own hand, by command, by missile, by fixed object, by incantation, by psychic power.
Có sáu cách thực hiện: tự tay làm, ra lệnh, thả ra, cố định, dùng thần chú, dùng thần thông.
Adinnādānassa parapariggahitatā tathāsaññitā theyyacittaṃ upakkamo tena haraṇanti pañca aṅgāni.
Taking what is not given has five factors: something belonging to another, perception of it as such, intention to steal, effort, and removal as a result of that effort.
Lấy của không cho có năm chi phần: đó là của người khác, biết là của người khác, ý muốn trộm cắp, hành vi, và do đó mà lấy được.
Sāhatthikādayo cha eva payogā.
There are also six methods, such as by one's own hand.
Cũng có sáu cách thực hiện như tự tay làm v.v.
Te ca kho yathānurūpaṃ theyyāvahārādīnaṃ vasena pavattā.
And these occur according to appropriate acts of theft and removal, etc.
Và chúng được thực hiện tùy theo các trường hợp như trộm cắp v.v.
Micchācārassa agamanīyavatthutā sevanacittaṃ maggena maggappaṭipattīti tīṇi aṅgāni.
Sexual misconduct has three factors: an object not to be gone to, intention to engage, and proceeding on the path by way of the genital organ.
Tà hạnh có ba chi phần: đối tượng không nên đến, ý muốn giao cấu, và hành vi đưa bộ phận sinh dục vào bộ phận sinh dục.
Sāhatthiko ekova payogo.
There is only one method: by one's own hand.
Chỉ có một cách thực hiện là tự tay làm.
Evaṃ sesānampi payogo veditabbo.
Similarly, the method for the rest should be understood.
Tương tự, cách thực hiện của các điều còn lại cũng phải được biết.
Musāvādassa atathaṃ vatthu, visaṃvādanacittaṃ, tajjo vāyāmo, parassa tadatthavijānananti cattāri aṅgāni.
False speech has four factors: an untrue matter, intention to deceive, an effort to that effect, and the other person's understanding of that matter.
Nói dối có bốn chi phần: sự việc không thật, ý muốn lừa dối, sự cố gắng tương ứng, và người khác biết được ý nghĩa đó.
Surāpānassa surādīnaṃ aññataratā ajjhoharaṇanti dve aṅgānīti.
Drinking intoxicants has two factors: one of the intoxicants (surā, etc.), and consumption.
Uống rượu có hai chi phần: một trong các loại rượu v.v., và việc nuốt vào.
Tattha dhammakammapathato vinicchayo vuttanayova.
Here, the determination in terms of Dhamma and Kamma-patha is as stated before.
Ở đây, sự xác định về pháp và con đường nghiệp giống như đã nói.
Ārammaṇato panetāni jīvitindriyāditaṃtaṃvītikkamitabbavatthārammaṇāni.
In terms of object, these have as their objects the respective objects of transgression, such as the faculty of life.
Về đối tượng – chúng có đối tượng là những điều cần từ bỏ như sinh mạng v.v.
Samādānato ekassa santike vā sayameva vā ‘‘pañca sīlāni adhiṭṭhahāmī’’ti ekato vā pāṭiekkaṃ vā samādiyantena etāni samādinnāneva honti.
From the perspective of undertaking: These are undertaken either by observing them in the presence of someone, or by oneself, saying, "I undertake the five precepts," or by undertaking them collectively or individually.
Về phương diện thọ trì, hoặc từ một người nào đó, hoặc tự mình, hoặc cùng nhau, hoặc riêng lẻ, bằng cách thọ trì rằng: "Tôi xin thọ trì năm giới", thì những điều này đã được thọ trì.
Payogato pana sabbānipi sāhatthikapayogāneva.
From the perspective of application: All of them are applied by oneself.
Nhưng về phương diện thực hành, tất cả đều là sự thực hành tự thân.
Khaṇḍato gahaṭṭhā yaṃ yaṃ vītikkamanti, taṃ tadeva khaṇḍaṃ hoti, netare.
From the perspective of breaking: Laypersons break whichever precept they transgress; only that one is broken, not the others.
Về phương diện bị phá vỡ, gia chủ vi phạm điều nào thì chỉ điều đó bị phá vỡ, không phải những điều khác.
Gahaṭṭhā anibaddhasīlā honti, yaṃ yaṃ sakkonti, taṃ tadeva gopenti.
Laypersons have non-fixed precepts; they protect whichever they are able to.
Các gia chủ có giới không cố định; điều nào họ có thể giữ thì họ giữ điều đó.
Sāmaṇerānaṃ pana ekasmiṃ vītikkamite sabbānipi bhijjantīti evaṃ vijānīyo pāḷimuttavinicchayo.
However, for novices, when one precept is transgressed, all are broken – this is how the determination outside the Pali Canon should be understood.
Nhưng đối với các Sa-di, khi một điều bị vi phạm thì tất cả đều bị phá vỡ – đây là sự phân định ngoài kinh điển cần được hiểu như vậy.
Paṭisambhidāvibhaṅgamātikāya atthato tāva – catasso paṭisambhidāti cattāro pabhedā.
In the Mātikā of the Analysis of the Paṭisambhidās, regarding meaning first – "the four paṭisambhidās" means four divisions.
Trong Mātika về phân tích các Paṭisambhidā, về phương diện ý nghĩa thì – bốn Paṭisambhidā là bốn loại.
Niddese pana ‘‘atthe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā’’tiādinā (vibha. 718) ñāṇavasena niddiṭṭhattā ñāṇasseva, na aññassa kassacīti veditabbaṃ.
However, in the Exposition, since it is stated in terms of knowledge, such as "knowledge of meaning is atthappaṭisambhidā," it should be understood as referring to knowledge itself, and not to anything else.
Nhưng trong phần giải thích, vì được giải thích theo phương diện trí tuệ như "trí tuệ về ý nghĩa là Atthapaṭisambhidā" (Vibh. 718), nên cần hiểu rằng đây là trí tuệ, không phải bất cứ điều gì khác.
Atthapaṭisambhidāti atthavisayañāṇappabhedā, atthappabhedasallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthatāvasena atthe pabhedagataṃ ñāṇanti attho.
Atthapaṭisambhidā means the divisions of knowledge concerning meaning; the meaning is the knowledge that pertains to the divisions within meaning, by way of the ability to discern, clarify, and establish the distinctions of meaning.
Atthapaṭisambhidā là các loại trí tuệ về ý nghĩa, nghĩa là trí tuệ về các loại ý nghĩa theo khả năng nhận biết, phân tích, làm rõ và xác định các loại ý nghĩa.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Đối với các từ ngữ còn lại cũng theo cách này.
Ettha ca atthoti hetuphalaṃ.
Here, meaning (attha) refers to cause and effect.
Ở đây, ý nghĩa (attha) là nhân và quả.
So hi hetuvasena araṇīyato gantabbato, uppādetabbato ca ‘‘attho’’ti vuccati.
Indeed, it is called "meaning" because, in terms of cause, it is to be arrived at, to be reached, and to be produced.
Vì nó cần được thực hiện, cần được đạt đến, và cần được tạo ra theo phương diện nhân, nên nó được gọi là "attha" (ý nghĩa).
Pabhedato panesopi pañcavidho hoti yaṃ kiñci paccayuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti.
In terms of division, it is also fivefold: whatever is condition-originated, Nibbāna, the meaning of what is spoken, result, and activity.
Nhưng về phương diện loại, điều này cũng có năm loại: bất cứ điều gì do duyên mà sinh, Nibbāna, ý nghĩa đã được nói, quả dị thục (vipāka), và hành vi (kiriya).
Ettha ca niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā, na paññattārammaṇā, paṭisambhidāpatto hi ‘‘phasso vedanā’’tiādikaṃ saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā vedano’’tiādikaṃ pana ‘‘na sabhāvaniruttī’’ti jānāti.
Here, Niruttipaṭisambhidā has sound as its object, not concept. For one who has attained paṭisambhidā, upon hearing a sound such as "phasso vedanā," he knows, "This is sabhāvanirutti," but upon hearing "phassā vedano," he knows, "This is not sabhāvanirutti."
Ở đây, Niruttipaṭisambhidā có âm thanh làm đối tượng, không phải khái niệm làm đối tượng, vì người đạt Paṭisambhidā khi nghe âm thanh như "xúc, thọ" thì biết "đây là sabhāvanirutti", nhưng khi nghe "xúc, thọ" (với cách chia ngữ pháp sai) thì biết "đây không phải sabhāvanirutti".
Sabhāvaniruttīti (vibha. aṭṭha. 718) ca māgadhikā bhāsā, yāya sammāsambuddhā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ tantiṃ āropenti, brahmāno ca agāmake araññe kiñci vacanaṃ asutvā vaḍḍhitadārakā ca attano dhammatāya bhāsanti, yā ca apāyesu manusse devaloke ceva māgadhabhāsā ussannā, pacchā ca tato andhakayonakadamiḷādidesabhāsā ceva sakkatādiaṭṭhārasamahābhāsā ca nibbattā, sā hi yasmā itarāsu bhāsāsu parivattantāsupi na parivattati, sabbakālaṃ attano sabhāve eva tiṭṭhati, tasmā ‘‘sabhāvaniruttī’’ti vuccati.
And sabhāvanirutti is the Māgadhī language, in which the Perfectly Self-Enlightened Ones incorporate the Tipiṭaka Buddha-word into the canon. It is also the language spoken naturally by Brahmās and by children raised in a village-less forest without hearing any words. It is also the Māgadhabhāsā that is abundant in the lower realms, among humans, and in the deva worlds. From it later arose the languages of countries like Andhaka, Yonaka, and Damiḷa, as well as the eighteen major languages such as Sanskrit. This language, since it does not change even when other languages change, and always remains in its own nature, is therefore called "sabhāvanirutti."
Và sabhāvanirutti (VibhA. 718) là ngôn ngữ Māgadha, là ngôn ngữ mà các Đức Chánh Đẳng Giác dùng để đưa Tam Tạng Phật ngôn vào kinh điển, và các Phạm thiên, cũng như những đứa trẻ lớn lên trong rừng không nghe bất kỳ lời nói nào, cũng nói theo bản chất của chúng; và ngôn ngữ Māgadha phổ biến ở các cõi khổ, loài người và cõi trời, và sau đó từ đó mà 18 đại ngôn ngữ như ngôn ngữ Andhaka, Yonaka, Damiḷa và Saṅskṛta đã phát sinh. Vì ngôn ngữ này không thay đổi ngay cả khi các ngôn ngữ khác thay đổi, mà luôn giữ nguyên bản chất của nó, nên nó được gọi là "sabhāvanirutti".
Yā brahmavohāro, ariyavohāroti ca vuccati, tāya pana māgadhabhāsāya tantiṃ āruḷhassa buddhavacanassa paṭisambhidāpattānaṃ sotapathāgamanameva papañco.
It is also called "Brahmā-usage" and "noble usage." However, for those who have attained paṭisambhidā, the Buddha's word, which has entered the canon in that Māgadhī language, is merely a proliferation when it reaches their ear-path.
Sự truyền bá của Phật ngôn đã được đưa vào kinh điển bằng ngôn ngữ Māgadha, tức là ngôn ngữ Phạm thiên (Brahmavohāra) và ngôn ngữ Thánh nhân (ariyavohāra), chỉ là việc nó đến tai của những người đã đạt Paṭisambhidā.
Sote pana saṅghaṭṭitamatte eva nayasatena nayasahassena attho upaṭṭhāti.
But as soon as it strikes the ear, the meaning arises in hundreds and thousands of ways.
Chỉ cần âm thanh chạm vào tai, ý nghĩa sẽ hiện ra bằng hàng trăm, hàng ngàn cách.
Aññāya pana bhāsāya tantiṃ āruḷhaṃ taṃ tesaṃ cittaṃ sahasā nārohati, kicchena uggahetabbaṃ hoti, puthujjanānañca sakalaṃ buddhavacanaṃ uggahetvāpi paṭisambhidāpatti nāma natthi, ariyasāvako no paṭisambhidāpatto nāma natthi, paṭisambhidāpatto aññaṃ saddaṃ nāmākhyātopasagganipātabhedato jānāti, na jānātīti?
However, if it has entered the canon in another language, their mind does not grasp it immediately; it must be learned with difficulty. For ordinary people, even after learning the entire Buddha's word, there is no attainment of paṭisambhidā. There is no noble disciple who has not attained paṭisambhidā. Does one who has attained paṭisambhidā know or not know other words by their divisions into noun, verb, prefix, and particle?
Nhưng khi Phật ngôn được đưa vào kinh điển bằng ngôn ngữ khác, tâm của họ không dễ dàng tiếp nhận, mà phải học một cách khó khăn. Và đối với phàm nhân, dù có học thuộc toàn bộ Phật ngôn cũng không thể đạt được Paṭisambhidā. Không có vị Thánh đệ tử nào mà không đạt Paṭisambhidā. Người đạt Paṭisambhidā có biết phân biệt từ ngữ theo danh từ, động từ, giới từ, và tiểu từ không?
Yadaggena saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti, tadaggena etampi jānissati, na cetaṃ paṭisambhidākiccanti veditabbaṃ.
When he hears a word and knows, "This is sabhāvanirutti, this is not sabhāvanirutti," by that very means, he will also know this. And it should be understood that this is not the function of paṭisambhidā.
Cần hiểu rằng, với khả năng nghe âm thanh và biết "đây là sabhāvanirutti, đây không phải sabhāvanirutti", thì người đó cũng sẽ biết điều này; nhưng đây không phải là chức năng của Paṭisambhidā.
Ñāṇavibhaṅgamātikāya pana atthato tāva – ekavidhenāti ekappakārena, ekakoṭṭhāsena vā.
In the Mātikā of the Analysis of Knowledge, regarding meaning first – "in one way" means in one type, or in one category.
Trong Mātika về phân tích các Ñāṇa, về phương diện ý nghĩa thì – một loại là một phương thức, hoặc một phần.
Ñāṇavatthūti ettha pana ñāṇañca taṃ vatthu ca nānappakārānaṃ sampattīnanti ñāṇavatthu.
In "ñāṇavatthu," it refers to knowledge (ñāṇa) and that foundation (vatthu), which are the foundations of various kinds of accomplishments.
Còn trong Ñāṇavatthu (cơ sở của trí tuệ), thì đó là trí tuệ và cơ sở của các thành tựu khác nhau.
Pañca viññāṇāti cakkhuviññāṇādīni pañca.
"The five viññāṇas" are eye-consciousness, etc., the five.
Năm thức là năm thức như nhãn thức, v.v.
Na hetū ahetukātiādīsu heṭṭhā hetudukādīsu vuttanayānusārena sabbattha attho veditabbo.
In phrases like "not rooted, rootless," the meaning should be understood everywhere according to the method stated in the root-dukas etc. below.
Trong các phần như không có nhân, vô nhân, v.v., ý nghĩa cần được hiểu ở mọi nơi theo phương pháp đã nói trong các cặp nhân, v.v. ở dưới.
Apica hetudukādīsu pañca viññāṇā hetū dhammāti vā sahetukā dhammāti vā na vattabbā, ekantena pana na hetū eva, ahetukā evāti.
Furthermore, in the root-dukas etc., the five viññāṇas should not be spoken of as "rooted phenomena" or "phenomena conjoined with roots," but are absolutely "not rooted" and "rootless."
Hơn nữa, trong các cặp nhân, v.v., năm thức không thể nói là các pháp có nhân hoặc các pháp có nhân duyên, mà tuyệt đối là vô nhân.
Evaṃ ‘‘yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā’’ti iminā upari ekavidhaparicchedāvasāne vakkhamānena sambandhoti.
Thus, it connects with "wisdom is the discernment of true things," which will be explained at the conclusion of the one-fold classification above.
Như vậy, điều này liên quan đến điều sẽ được nói ở cuối phần phân loại một loại, tức là "trí tuệ làm rõ bản chất của sự vật".
Iminā nayena sabbattha yathānurūpaṃ attho veditabbo.
In this manner, the meaning should be understood appropriately everywhere.
Theo cách này, ý nghĩa cần được hiểu ở mọi nơi một cách thích hợp.
Tattha ca acetasikāti cittāni eva pañcaviññāṇasampayuttānaṃ idha aparāmaṭṭhattā.
And there, non-mental refers to the cittas, as those associated with the five sense-consciousnesses are not touched upon here.
Ở đây, từ acetasikā (không có tâm sở) là chỉ riêng các tâm, bởi vì ở đây không đề cập đến các tâm tương ưng với năm thức.
Uppannavatthukā uppannārammaṇāti khaṇapaccuppannavasena anāgatapaṭikkhepo.
Having arisen-bases and arisen-objects means the exclusion of the future by way of momentary present.
Uppannavatthukā uppannārammaṇā (có y xứ đã sinh, có đối tượng đã sinh) là để bác bỏ ý nghĩa vị lai theo khía cạnh hiện tại của sát-na.
Na hi tāni anāgatesu pañcasu vatthārammaṇesu uppajjanti.
For they do not arise with future five bases and objects.
Quả thật, chúng không sinh khởi trên năm y xứ và đối tượng vị lai.
Purejātavatthukā purejātārammaṇāti sahuppattipaṭikkhepo.
Having pre-arisen-bases and pre-arisen-objects means the exclusion of co-arising.
Purejātavatthukā purejātārammaṇā (có y xứ đã sinh trước, có đối tượng đã sinh trước) là để bác bỏ ý nghĩa đồng sinh.
Na hi tāni sahuppannaṃ vatthārammaṇaṃ paṭicca uppajjanti.
For they do not arise dependent on a co-arisen base and object.
Quả thật, chúng không sinh khởi nương vào y xứ và đối tượng đồng sinh.
Ajjhattikavatthukāti ajjhattajjhattabhūte pañca pasāde vatthuṃ katvā uppajjanakā.
Having internal bases means those that arise making the five internal sense faculties, which are intrinsically internal, their base.
Ajjhattikavatthukā (có y xứ nội tại) là những tâm sinh khởi lấy năm tịnh sắc là nội tại và thuộc nội tại làm y xứ.
Ettha ca pañca viññāṇā sayampi ajjhattikā, ajjhattikavatthukā ca, manoviññāṇaṃ hadayanissitaṃ ajjhattikaṃ, bāhiravatthukaṃ, pañcaviññāṇasampayuttā tayo khandhā bāhirā, ajjhattikavatthukā, manoviññāṇasampayuttā tayo khandhā bāhirā, bāhiravatthukāti evaṃ catukkaṃ veditabbaṃ.
Here, the five consciousnesses are themselves internal and have internal bases; the mind-consciousness, being dependent on the heart-base, is internal but has an external base; the three aggregates associated with the five consciousnesses are external and have internal bases; and the three aggregates associated with the mind-consciousness are external and have external bases – thus this fourfold classification should be understood.
Ở đây, năm thức tự chúng cũng là nội tại, và có y xứ nội tại. Thức ý nương vào y xứ là tim là nội tại, có y xứ ngoại tại. Ba uẩn tương ưng với năm thức là ngoại tại, có y xứ nội tại. Ba uẩn tương ưng với thức ý là ngoại tại, có y xứ ngoại tại. Như vậy, cần phải hiểu bốn nhóm này.
Asambhinnavatthukā asambhinnārammaṇāti aniruddhavatthārammaṇā.
Having unmingled bases and unmingled objects means having unceased bases and objects.
Asambhinnavatthukā asambhinnārammaṇā (có y xứ không bị gián đoạn, có đối tượng không bị gián đoạn) là có y xứ và đối tượng không bị diệt.
Na hi tāni niruddhavatthārammaṇaṃ paṭicca uppajjanti.
For they do not arise dependent on ceased bases and objects.
Quả thật, chúng không sinh khởi nương vào y xứ và đối tượng đã diệt.
Nānāvatthukā nānārammaṇāti tāni yathākkamaṃ cakkhurūpādiniyatekekavatthārammaṇatāya aññamaññaṃ bhinnavatthukā, bhinnārammaṇā ca.
Having distinct bases and distinct objects means that these, in their respective order, by having specific single bases and objects like eye and visible form, have mutually distinct bases and distinct objects.
Nānāvatthukā nānārammaṇā (có y xứ khác nhau, có đối tượng khác nhau) là chúng, theo thứ tự, có y xứ và đối tượng khác nhau do sự cố định của mỗi y xứ và đối tượng như mắt và sắc, v.v.
Na hi cakkhuviññāṇaṃ cakkhuṃ muñcitvā sotādīsu aññataraṃ vatthuṃ katvā rūpaṃ muñcitvā saddādīsu aññatarārammaṇaṃ paṭicca uppajjati, na itarāni cetarāni.
For eye-consciousness does not arise dependent on any other base such as ear, etc., apart from the eye, nor on any other object such as sound, etc., apart from visible form; nor do the others arise dependent on other bases and objects.
Quả thật, nhãn thức không sinh khởi nương vào một y xứ nào khác ngoài mắt, như tai, v.v., và cũng không nương vào một đối tượng nào khác ngoài sắc, như tiếng, v.v.; các thức khác cũng không như vậy.
Na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhontīti iminā ca nesaṃ nānārammaṇataṃyeva vibhāveti.
And by this, they do not experience each other's domain of activity, he further explains their distinctness of objects.
Với câu Na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhontī (Chúng không kinh nghiệm phạm vi đối tượng của nhau) này, Ngài giải thích chính sự khác biệt về đối tượng của chúng.
Na asamannāhārā uppajjantīti anāvajjane na uppajjanti, pañcadvārāvajjanena anāvajjite visaye na uppajjantīti attho.
They do not arise without preparation means they do not arise without adverting; the meaning is that they do not arise with regard to an object that has not been adverted to by the five-door adverting.
Na asamannāhārā uppajjantī (Chúng không sinh khởi mà không có sự chú ý) có nghĩa là chúng không sinh khởi khi không có sự hướng tâm; chúng không sinh khởi trên đối tượng không được hướng tâm bởi ngũ môn hướng tâm.
Na amanasikārāti tamevettha pariyāyantarena vibhāveti.
Not without attention further explains this same point by another means.
Na amanasikārā (Không phải không tác ý) là Ngài giải thích cùng một ý nghĩa đó bằng một cách khác ở đây.
Na abbokiṇṇāti aññamaññaṃ nirantarā hutvā na uppajjanti.
Not continuous means they do not arise one after another without interruption.
Na abbokiṇṇā (Không gián đoạn) là chúng không sinh khởi liên tục nối tiếp nhau.
Na apubbaṃ acarimanti ekakkhaṇepi saha na uppajjanti.
Not earlier or later means they do not arise simultaneously, even in one moment.
Na apubbaṃ acarimaṃ (Không trước không sau) là chúng không sinh khởi đồng thời trong cùng một sát-na.
Na kevalañca etāni, aññānipi viññāṇāni dve vā taduttariṃ vā ekato na uppajjanti, ekekameva pana viññāṇaṃ uppajjatīti veditabbaṃ.
And not only these, but other consciousnesses, two or more, do not arise together; rather, each consciousness arises one by one—this should be understood.
Không chỉ riêng những tâm này, mà các thức khác cũng không sinh khởi hai hoặc nhiều hơn cùng một lúc; mà cần phải hiểu rằng chỉ có một thức duy nhất sinh khởi.
Yathāha – ‘‘aññaṃ uppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhatī’’tiādi (dī. ni. aṭṭha. 1.214; ma. ni. aṭṭha. 1.109; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.368; vibha. aṭṭha. 523).
As it is said: "One citta arises, another citta ceases," and so on.
Như đã nói: "Một tâm sinh khởi, một tâm diệt đi," v.v. (Dī. Ni. Aṭṭha. 1.214; Ma. Ni. Aṭṭha. 1.109; Saṃ. Ni. Aṭṭha. 3.5.368; Vibha. Aṭṭha. 523).
Na aññamaññassa samanantarāti iminā anabbokiṇṇatāya eva vibhāvanā.
Not immediately successive to each other further explains their non-interruptedness.
Na aññamaññassa samanantarā (Không phải là cận y duyên của nhau) là sự giải thích về tính không gián đoạn của chúng.
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpīti manodhātuyāpi.
Even immediately successive to the five consciousnesses refers even to the mind-element (manodhātu).
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi (Ngay cả sau năm thức) cũng là của ý giới.
Api-saddo cettha sampiṇḍanattho, tena na kevalaṃ manodhātuyāva, tato parehipi pañcadvārikaviññāṇehi tadārammaṇapariyosānehi na kiñci kusalākusalaṃ dhammaṃ paṭivijānātīti ayamattho dassitoti gahetabbo.
Here, the particle api has the sense of encompassing, meaning that not only through the mind-element, but also through the five-door consciousnesses that succeed it and terminate at that object, one does not understand any wholesome or unwholesome dhamma—this meaning should be taken as demonstrated.
Từ api ở đây có nghĩa là bao hàm; do đó, cần phải hiểu rằng ý nghĩa được chỉ ra là không chỉ riêng ý giới, mà ngay cả sau các thức ngũ môn tiếp theo, kết thúc bằng đối tượng đó, cũng không nhận biết bất kỳ pháp thiện hay bất thiện nào.
Kiñcāpi pañcadvāre kusalākusalādīni javanāni uppajjanti, tathāpi tāni moghapupphāni viya abbohārikānīti daṭṭhabbāni.
Although wholesome and unwholesome impulsion processes (javana) arise at the five doors, they should be regarded as inconsequential, like barren flowers.
Mặc dù các tâm tốc hành thiện và bất thiện, v.v., sinh khởi ở ngũ môn, nhưng cần phải xem chúng như những bông hoa vô dụng, không có ý nghĩa trong giao dịch.
Na kañci iriyāpathaṃ kappetītiādīsupi eseva nayo.
The same principle applies to does not adopt any posture, and so on.
Trong các câu Na kañci iriyāpathaṃ kappetī (Không thiết lập bất kỳ oai nghi nào), v.v., cũng theo cùng một cách.
Na hi pañcadvārikaviññāṇehi gamanādīsu kañci iriyāpathaṃ kappeti, na kāyavacīkammaṃ paṭṭhapeti, na viññattiṃ vā samuṭṭhāpeti, na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyati, na lokiyalokuttaraṃ samādhiṃ samāpajjati, na tato vuṭṭhāti, na bhavato cavati, na bhavantare uppajjati, sabbampetaṃ kiccaṃ manodvārikacitteneva hoti.
For one does not adopt any posture like walking, etc., through the five-door consciousnesses; one does not initiate bodily or verbal action; one does not arouse any intimation (viññatti); one does not undertake wholesome or unwholesome dhammas; one does not attain mundane or supramundane jhāna; one does not emerge from it; one does not fall from existence; one does not arise in another existence. All these functions occur only through the mind-door consciousness.
Quả thật, bằng các thức ngũ môn, người ta không thiết lập bất kỳ oai nghi nào như đi, v.v.; không bắt đầu hành động thân hay khẩu; không khởi lên biểu tri; không thực hành pháp thiện hay bất thiện; không nhập các thiền định thế gian hay siêu thế; không xuất khỏi chúng; không chuyển di khỏi hữu; không tái sinh vào hữu khác. Tất cả những việc này đều do tâm ý môn thực hiện.
Yathā cetesaṃ etāni kiccāni natthi, evaṃ niyāmokkamanādīnipi.
Just as these functions are absent for them, so are the determinative descents, and so on.
Cũng như những việc này không thuộc về chúng, thì việc đi vào định đoạt, v.v., cũng vậy.
Na hi koci pañcadvārikajavanehi micchattaniyāmaṃ, sammattaniyāmaṃ vā okkamati, na cetāni nāmagottaṃ vā kasiṇādipaññattiṃ vā tilakkhaṇādiṃ vā ārabbha bhavanti.
For no one enters the wrong path (micchattaniyāma) or the right path (sammattaniyāma) by means of the five-door impulsion processes; nor do these arise with reference to names and clans, or concepts like kasiṇa, or the three characteristics, and so on.
Quả thật, không ai đi vào tà định hay chánh định bằng các tâm tốc hành ngũ môn; và chúng cũng không sinh khởi liên quan đến danh hiệu, họ tộc, hay các khái niệm như kasiṇa, v.v., hay ba tướng, v.v.
Na supatītiādīsu sabbehi pañcadvārikacittehi na niddaṃ okkamati, na kiñci supinaṃ passati.
Does not sleep, and so on: one does not fall asleep through any of the five-door consciousnesses, nor does one see any dream.
Trong các câu Na supatī (Không ngủ), v.v., có nghĩa là không đi vào giấc ngủ bằng tất cả các tâm ngũ môn, không thấy bất kỳ giấc mơ nào.
Niddāyantassa hi indriyesu mahāpadīpaturiyasaddādioḷārikehipi rūpādipañcārammaṇehi ghaṭṭitesu paṭhamaṃ pañcadvārikāni āvajjanāni bhavaṅgaṃ āvaṭṭetuṃ na sakkonti, manodvārikameva āvajjanaṃ sakkoti, tasmiñca uppanne manodvārikajavanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati.
For when one is sleeping, even when the sense faculties are struck by gross objects like loud lamps or musical sounds, the five-door advertings initially cannot turn the life-continuum (bhavaṅga); only the mind-door adverting can. And when that arises, the mind-door impulsion process impels and then descends into the life-continuum.
Khi một người đang ngủ, dù năm đối tượng như sắc, v.v., có va chạm mạnh vào các căn như đèn lớn, tiếng nhạc, v.v., thì các tâm hướng ngũ môn ban đầu không thể làm rung chuyển tâm hữu phần; chỉ có tâm hướng ý môn mới có thể. Và khi tâm đó sinh khởi, tâm tốc hành ý môn vận hành rồi đi vào hữu phần.
Dutiyavāre pana pañcadvārikaāvajjanesu yaṃ kiñci yathārahaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti, tato tadārammaṇapariyosānāni taṃtaṃdvārikavīthicittāni yathākkamaṃ pavattitvā bhavaṅgaṃ otaranti.
In the second turn, whatever five-door advertings arise, they turn the life-continuum appropriately; then the respective door-process consciousnesses, concluding with that object, proceed in order and descend into the life-continuum.
Trong lần thứ hai, bất kỳ tâm hướng ngũ môn nào thích hợp sẽ làm rung chuyển tâm hữu phần, sau đó các tâm lộ trình môn tương ứng sẽ tuần tự vận hành cho đến khi đối tượng đó kết thúc, rồi đi vào hữu phần.
Tatiyavāre pana manodvārikāvajjanajavanāni pavattanti, tasmiṃ khaṇe rūpādipañcārammaṇavavatthānaṃ hoti, satto ca niddāya paṭibuddhoti, evaṃ manodvārikacitteneva paṭibujjhati.
In the third turn, the mind-door adverting and impulsion processes arise; at that moment, there is the ascertainment of the five objects like visible forms, and the being is said to be awakened from sleep; thus, one awakens only through the mind-door consciousness.
Trong lần thứ ba, các tâm hướng ý môn và tâm tốc hành ý môn vận hành. Vào sát-na đó, sự phân định năm đối tượng như sắc, v.v., xảy ra, và chúng sinh tỉnh dậy từ giấc ngủ; như vậy, người đó tỉnh dậy bằng tâm ý môn.
Supinampi hi teneva passati, na pañcadvārikena, tañca panetaṃ supinaṃ passanto catūhi kāraṇehi passati dhātukkhobhato vā anubhūtapubbato vā devatopasaṃhārato vā pubbanimittato vā.
One also sees dreams only through it, not through the five-door consciousness. And indeed, one sees dreams by four causes: due to disturbance of elements, or from past experience, or due to divine intervention, or due to a prior omen.
Người đó cũng thấy giấc mơ bằng chính tâm ý môn, không phải bằng tâm ngũ môn. Và khi thấy giấc mơ, người đó thấy do bốn nguyên nhân: do rối loạn yếu tố, hoặc do kinh nghiệm đã trải qua, hoặc do chư thiên hiển thị, hoặc do điềm báo trước.
Imesaṃ pana saṃsaggasannipātatopi bahudhā papañcenti.
And they elaborate further in many ways from the mixture and combination of these.
Tuy nhiên, từ sự kết hợp và hội tụ của những nguyên nhân này, người ta cũng giải thích nhiều cách.
Tattha yaṃ vātapittādidhātukkhobhato, anubhūtapubbato ca supinaṃ passati, na taṃ saccaṃ.
Among these, a dream one sees due to disturbance of elements like wind and bile, or from past experience, is not true.
Trong đó, giấc mơ thấy do rối loạn các yếu tố như gió, mật, v.v., và do kinh nghiệm đã trải qua, thì không phải là thật.
Yaṃ devatopasaṃhārato passati, taṃ saccaṃ vā hoti alikaṃ vā.
A dream one sees due to divine intervention may be true or false.
Giấc mơ thấy do chư thiên hiển thị, thì có thể là thật hoặc giả.
Kuddhā hi devatā viparītampi katvā dassenti.
For angry devas show things in a distorted manner.
Quả thật, chư thiên tức giận có thể hiển thị những điều sai lệch.
Yaṃ pubbanimittato passati, taṃ ekantasaccameva bodhisattakosalarājādīnaṃ pañcasoḷasamahāsupināni viya.
A dream one sees due to a prior omen is absolutely true, like the five or sixteen great dreams of the Bodhisatta, King Kosala, and so on.
Giấc mơ thấy do điềm báo trước, thì hoàn toàn là thật, như mười sáu đại mộng của Bồ Tát và vua Kosala, v.v.
Tañca panetaṃ catubbidhaṃ supinaṃ sekhaputhujjanāva passanti, na asekhā pahīnavipallāsattā.
And these four kinds of dreams are seen only by trainees (sekha) and ordinary individuals (puthujjana), not by arahants (asekha), because their perversions are abandoned.
Và bốn loại giấc mơ này chỉ có những bậc Hữu Học và phàm phu mới thấy, không phải các bậc Vô Học vì họ đã đoạn trừ mọi lầm lạc.
Kiṃ panetaṃ passanto sutto passati paṭibuddho vā?
But does one see this dream while asleep or awake?
Nhưng khi thấy giấc mơ đó, người đó đang ngủ hay đã tỉnh?
Kiñcettha, yadi sutto passati, supinassa kusalādisabhāvato, bhavaṅgassa ca tadabhāvā abhidhammavirodho āpajjati.
What is the point here? If one sees it while asleep, there would be a contradiction with the Abhidhamma due to the wholesome, etc., nature of the dream and the absence of such nature in the life-continuum.
Và ở đây, nếu người đó đang ngủ mà thấy, thì sẽ mâu thuẫn với Vi Diệu Pháp do tính thiện, v.v., của giấc mơ và tính không có của hữu phần.
Atha paṭibuddho, supinaṃ passantena katassa abbohārikassāpi vītikkamassa sabbohārikasseva ekantasāvajjattā anāpatti na siyāti vinayavirodho āpajjati.
If awake, there would be a contradiction with the Vinaya, because the transgression committed by one seeing a dream, even if inconsequential (abbōhārika), would be absolutely blameworthy, just like a consequential (sabbohārika) one, and thus there would be no non-offence.
Nếu người đó đã tỉnh, thì sẽ mâu thuẫn với Luật Tạng vì sự vi phạm dù không có ý nghĩa giao dịch do người thấy giấc mơ thực hiện, cũng hoàn toàn có tội như có ý nghĩa giao dịch, nên không thể không có tội.
Pakārantaro ca natthi, yena supinaṃ passeyyāti supinassa abhāvova āpajjatīti?
And there is no other way for one to see a dream, so does the non-existence of dreams arise?
Và không có cách nào khác để có thể thấy một giấc mơ, vậy có phải giấc mơ không tồn tại?
Nāpajjati.
It does not arise.
Không phải vậy.
Yasmā kapimiddhapareto passati ‘‘kapimiddhapareto kho, mahārāja, supinaṃ passatī’’ti (mi. pa. 5.3.5) vacanato, yā pana niddā makkaṭaniddā viya punappunaṃ kusalādicittavokiṇṇattā lahuparivattā, taṃ kapimiddhaṃ, tena sutto supinaṃ passati, tasmā supino kusalopi hoti akusalopi, āvajjanatadārammaṇavasena abyākatopi, supine ca kataṃ kusalākusaladubbalatāya paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ na sakkoti, pavatte vedanīyaṃ pana hoti.
Because one who is overcome by sloth-and-torpor sees a dream, as it is said, "Indeed, O Great King, one who is overcome by sloth-and-torpor sees a dream"; and the sleep that is swift-changing, interrupted again and again by wholesome and unwholesome thoughts, like a monkey's sleep, that is sloth-and-torpor, and one who sleeps with that sees a dream. Therefore, a dream can be wholesome or unwholesome, or indeterminate depending on attention and its object; and what is done in a dream, due to its weakness, cannot draw forth rebirth, but it can bring about an experience in the present life.
Vì một người bị kapimiddha (ngủ vặt như khỉ) chi phối sẽ thấy (giấc mơ), như đã nói, ‘‘Thưa đại vương, người bị kapimiddha chi phối thấy giấc mơ’’. Giấc ngủ giống như giấc ngủ của loài khỉ, do liên tục xen lẫn với các tâm thiện và các tâm khác nên thay đổi nhanh chóng, đó là kapimiddha. Người ngủ với trạng thái đó sẽ thấy giấc mơ. Do đó, giấc mơ có thể là thiện hoặc bất thiện, và cũng có thể là vô ký (abyākata) tùy theo sự hướng tâm và đối tượng của nó. Và điều được làm trong giấc mơ, do sự yếu kém của nó, không thể dẫn đến tái sinh, nhưng nó có thể được cảm nhận trong quá trình hiện hữu.
‘‘Yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā’’ti ettha yo pañcannaṃ viññāṇānaṃ yathāvutto na hetukaṭṭho, ahetukaṭṭho…pe… na supinaṃ passanaṭṭho, so yāthāvaṭṭho, taṃtaṃyāthāvatthuṃ vibhāvetīti yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā.
In the phrase "wisdom that illuminates the true nature of things," that which for the five consciousnesses is not caused as previously described, or is not caused... or is not the state of seeing a dream, that is the true state of things; it illuminates the true nature of each of those things, therefore it is "wisdom that illuminates the true nature of things."
Trong câu ‘‘Yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā (Tuệ phân biệt các đối tượng đúng như thật)’’, cái không phải là nhân (ahetukaṭṭha) như đã nói về năm thức, không phải là nhân… cho đến… không phải là trạng thái thấy giấc mơ, đó là đúng như thật (yāthāvaṭṭha). Tuệ phân biệt các đối tượng đúng như thật đó được gọi là yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā.
Evaṃ ekavidhena ñāṇavatthūti evaṃ vuttena ekena pakārena ekena ākārena, ekakoṭṭhāsena ñāṇavatthu hotīti.
Thus, a knowledge-basis of one kind means that in this way, in one manner, in one aspect, or as one category, it is a knowledge-basis.
Evaṃ ekavidhena ñāṇavatthu (Như vậy, là đối tượng của trí tuệ theo một cách) nghĩa là, theo một cách thức, một phương diện, một khía cạnh như đã nói, là đối tượng của trí tuệ.
Dukesu atthajāpikāti ettha atthapaṭisambhidāvibhaṅge vuttesu pañcasu atthesu yathānurūpaṃ atthaṃ jāpeti janeti pavattetīti atthajāpikā, catubhūmakakusalacittesu ceva asekhānaṃ abhiññāsamāpattīnaṃ parikammādibhūtakāmāvacarakiriyācittesu ca sampayuttā paññā.
In the section on pairs, that which generates meaning refers to that which generates, produces, or manifests meaning appropriately among the five meanings mentioned in the section on the analysis of meaning-analysis (atthapaṭisambhidāvibhaṅga); it is the wisdom concomitant with the four-level wholesome consciousnesses and with the kāmāvacara functional consciousnesses that serve as preparatory work for the abhiññā attainments of the Asekhas.
Trong phần hai, atthajāpikā (làm phát sinh ý nghĩa) ở đây, là tuệ liên hợp với các tâm thiện thuộc bốn cõi và các tâm thiện hành dục giới là tiền hành v.v. của các abhiññāsamāpatti (thiền chứng thắng trí) của các vị Hữu học, làm phát sinh, tạo ra, duy trì ý nghĩa tương ứng trong năm ý nghĩa đã nói trong atthapaṭisambhidāvibhaṅga (phân tích về vô ngại giải nghĩa).
Tāsu hi yasmā kusalasampayuttāva paññā attano attano bhūmipariyāpannaṃ vipākasaṅkhātaṃ atthaṃ jāpeti janeti.
Because among them, wisdom associated with wholesome states generates or produces its own fruit, which is vipāka, pertaining to its respective plane.
Trong các tâm đó, vì tuệ liên hợp với thiện tâm làm phát sinh, tạo ra ý nghĩa được gọi là quả (vipāka) thuộc cõi của chính nó.
Kāmāvacarakiriyāsampayuttā pana parikammādibhūtā abhiññāsamāpattikiriyā arahattaphalasaṅkhātaṃ atthaṃ jāpeti janeti, tasmā etā atthajāpikāti vuttā.
However, the active jhāna states associated with the sense-sphere, which are preliminary (parikamma) and so on, or the active states of supernormal attainments (abhiññāsamāpatti), generate or produce the fruit known as arahantship. Therefore, these are called 'generators of meaning' (atthajāpikā).
Còn tuệ liên hợp với tâm thiện hành dục giới, là tiền hành v.v. của abhiññāsamāpatti thiện hành, làm phát sinh, tạo ra ý nghĩa được gọi là quả A-la-hán. Do đó, các tuệ này được gọi là atthajāpikā.
Aṭṭhakathāsu pana pāḷiyaṃ avuttāpi tīsu bhūmīsu kiriyajavanapaññā anantarādipaccayavasena attano anantaraṃ kiriyatthaṃ jāpetīti ‘‘atthajāpikā’’tveva vuttā.
In the Commentaries, however, even though not mentioned in the Pāḷi, the active javana wisdom in the three planes, by way of the proximate and other conditions, generates its own proximate active meaning/purpose. Therefore, it is also called 'atthajāpikā'.
Tuy nhiên, trong các Chú giải, dù không được nói trong Pāḷi, tuệ thiện hành (kiriyajavana-paññā) ở ba cõi cũng được gọi là ‘‘atthajāpikā’’ vì nó làm phát sinh ý nghĩa thiện hành ngay sau nó, theo cách duyên liền sau v.v.
Jāpitatthā paññāti sahajātaṃ vipākatthaṃ jāpetvā ṭhitā, attano vā kāraṇehi jāpitā janitā pavattitā sayampi atthabhūtāti jāpitatthā.
Jāpitatthā paññā (wisdom that has generated its meaning) means wisdom that stands having generated co-arisen vipāka-meaning/fruit, or it is that which is generated, produced, or brought into being by its own causes, and is itself a meaning/purpose; hence, jāpitatthā.
Jāpitatthā paññā (tuệ có ý nghĩa được phát sinh) là tuệ đã làm phát sinh ý nghĩa quả đồng sinh và tồn tại, hoặc tự nó được làm phát sinh, tạo ra, duy trì bởi các nhân của chính nó, và tự nó cũng là ý nghĩa. Do đó là jāpitatthā.
Catubhūmakavipākesu ca kiriyābhiññāsamāpattīsu ca sampayuttā paññā.
This is wisdom associated with vipāka in the four planes, and with active supernormal attainments (kiriyābhiññāsamāpattīsu).
Là tuệ liên hợp với các quả thuộc bốn cõi và với các abhiññāsamāpatti thiện hành.
Aṭṭhakathāsu pana pāḷiyaṃ avuttā sesakiriyāsampayuttāpi paññā yathāsakaṃ kāraṇehi jāpitā, sayañca atthabhūtāti ‘‘jāpitatthā’’tveva vuttā.
In the Commentaries, however, even though not mentioned in the Pāḷi, wisdom associated with other active states is also said to be 'jāpitatthā' as it is generated by its respective causes and is itself a meaning/purpose.
Tuy nhiên, trong các Chú giải, dù không được nói trong Pāḷi, các tuệ liên hợp với các tâm thiện hành còn lại cũng được gọi là ‘‘jāpitatthā’’ vì chúng được làm phát sinh bởi các nhân riêng của chúng, và tự chúng cũng là ý nghĩa.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Tikesu pana cintāmayattike parato adisvā asutvāva attano dhammatāya ‘‘evaṃ sati evaṃ bhavissatī’’ti evaṃ cintāmayaanubuddhiyā uppāditā anavajjakammāyatanasippāyatanavijjāṭṭhānesu paññā ceva kammassakatañāṇaṃ, saccānulomikañāṇañca cintāmayā nāma paññā.
In the Triads, in the section on 'cintāmaya', cintāmayā paññā (wisdom born of reflection) refers to the wisdom in blameless vocational skills (kammāyatana), craft skills (sippāyatana), and fields of knowledge (vijjāṭṭhāna), which is produced by a reflective understanding (cintāmayaanubuddhi) such as, "If this is so, that will be so," without having seen or heard it from others through one's own nature; this also includes knowledge of kamma's ownership (kammassakatañāṇa) and knowledge conducive to the Noble Truths (saccānulomikañāṇa).
Trong phần ba, ở nhóm ba cintāmaya (do tư duy), tuệ và kammassakatañāṇa (trí tuệ về nghiệp sở hữu), và saccānulomikañāṇa (trí tuệ thuận theo các sự thật) trong các lĩnh vực nghề nghiệp không lỗi lầm, kỹ năng và kiến thức, được tạo ra bởi sự giác ngộ do tư duy theo cách ‘‘nếu có điều này thì điều kia sẽ xảy ra’’ theo bản chất của nó, mà không cần thấy hay nghe từ người khác, được gọi là tuệ cintāmayā.
Tattha vaḍḍhakikammapupphachaḍḍakakammādi hīnañceva kasivāṇijjādi ukkaṭṭhañca kammameva kammāyatanaṃ.
Therein, kammāyatanaṃ (vocational skill) means various types of kamma, both inferior like carpentry and flower-picking, and superior like agriculture and trade.
Trong đó, nghề nghiệp của thợ mộc, nghề làm vòng hoa v.v. là các nghề thấp, và nghề nông, buôn bán v.v. là các nghề cao, đó chính là kammāyatana (lĩnh vực nghề nghiệp).
Naḷakārapesakārasippādi hīnañceva muddāgaṇanālekhādi ukkaṭṭhañca sippameva sippāyatanaṃ.
Sippāyatanaṃ (craft skill) means various types of craft, both inferior like making bamboo tubes and turning, and superior like seal-making, calculation, and writing.
Nghề làm ống sáo, nghề thợ may v.v. là các nghề thấp, và nghề in ấn, tính toán, viết lách v.v. là các nghề cao, đó chính là sippāyatana (lĩnh vực kỹ năng).
Nāgamaṇḍalaparittādi dhammikavijjāva vijjāṭṭhānaṃ.
Vijjāṭṭhānaṃ (field of knowledge) means righteous knowledge like the Nāga-maṇḍala Paritta and so on.
Các loại kiến thức hợp pháp như nāgamaṇḍalaparitta (hộ trì vòng rắn) v.v. là vijjāṭṭhāna (lĩnh vực kiến thức).
Tesu cintābaleneva uppannā paññā.
In these, wisdom arises solely through the power of reflection.
Tuệ phát sinh chỉ bằng sức mạnh của tư duy trong các lĩnh vực đó.
Bodhisattādayo hi sattahitāya adiṭṭhaṃ asutaṃ taṃtaṃanavajjakammasippatadupakaraṇakaraṇappakārañca ñāṇabalena cintetvā nipphādenti.
For instance, Bodhisattas, for the welfare of beings, reflect with the power of knowledge on blameless actions, crafts, and ways of making their tools, which they have neither seen nor heard of, and then accomplish them.
Các vị Bồ-tát v.v. vì lợi ích của chúng sinh, đã tư duy và tạo ra các loại nghề nghiệp, kỹ năng và dụng cụ không lỗi lầm khác nhau mà chưa từng thấy hay nghe, bằng sức mạnh của trí tuệ.
Nāgamaṇḍalaparittādivijjampi uppādenti, evaṃ katānipi tāni pubbe uggaṇhitvā karontehi katasippasadisāneva honti.
They also generate knowledge such as the Nāga-maṇḍala Paritta and so on. Even when these are made in this way, they are similar to crafts made by those who have learned them previously.
Họ cũng tạo ra các loại kiến thức như nāgamaṇḍalaparitta v.v. Ngay cả khi được tạo ra như vậy, chúng vẫn giống như các kỹ năng được thực hiện bởi những người đã học trước đây.
Kammassakatañāṇaṃ nāma kusalakammaṃ sattānaṃ sakaṃ, akusalaṃ no sakanti evaṃ jānanapaññā.
Kammassakatañāṇaṃ (knowledge of kamma's ownership) is the wisdom of knowing that wholesome kamma belongs to beings, but unwholesome kamma does not.
Kammassakatañāṇaṃ (trí tuệ về nghiệp sở hữu) là tuệ biết rằng nghiệp thiện là sở hữu của chúng sinh, còn nghiệp bất thiện thì không phải là sở hữu của họ.
Atha vā kusalakammameva sattānaṃ sakaṃ tadāyatthavuttitāya, nāññanti evaṃ jānanapaññāpi.
Alternatively, it is the wisdom of knowing that only wholesome kamma belongs to beings because their existence depends on it, and not otherwise.
Hoặc là tuệ biết rằng chỉ nghiệp thiện mới là sở hữu của chúng sinh, vì sự tồn tại của chúng phụ thuộc vào nghiệp thiện, chứ không phải cái khác.
Saccānulomikaṃ ñāṇanti vipassanāñāṇaṃ.
Saccānulomikaṃ ñāṇaṃ (knowledge conducive to the Truths) is vipassanā knowledge.
Saccānulomikaṃ ñāṇa (trí tuệ thuận theo các sự thật) là tuệ quán.
Taṃ hi maggasaccassa paramatthasaccassa anulomanato ‘‘saccānulomika’’nti vuccati.
It is called 'saccānulomika' because it is conducive to the Truth of the Path (magga-sacca), which is the ultimate truth.
Trí tuệ đó được gọi là ‘‘saccānulomika’’ vì nó thuận theo chân đế, tức là Đạo đế.
Idampi hi ñāṇadvayaṃ parato asutvā cintābalena uppāditaṃ cintāmayañāṇameva hoti.
This pair of knowledges also arises through the power of reflection without having heard it from others, hence it is cintāmaya knowledge.
Hai loại trí tuệ này cũng là trí tuệ cintāmaya (do tư duy) được tạo ra bằng sức mạnh của tư duy mà không nghe từ người khác.
Idañca na yesaṃ kesañci sattānaṃ uppajjati, abhiññātānaṃ pana puññavantānaṃ mahāsattānameva uppajjati.
However, this does not arise in just any beings; it arises only in renowned, meritorious great beings (mahāsattā).
Và điều này không phát sinh ở bất kỳ chúng sinh nào, mà chỉ phát sinh ở các bậc đại sĩ có phước báu, đã được biết đến.
Tatthāpi saccānulomikañāṇaṃ pacchimabhavikānaṃ dvinnaññeva bodhisattānaṃ uppajjatīti veditabbaṃ.
Among them, the saccānulomikañāṇa arises only in two Bodhisattas who are in their last existence (pacchimabhavika); this should be understood.
Trong đó, saccānulomikañāṇa chỉ phát sinh ở hai vị Bồ-tát có kiếp cuối cùng.
Sutamayā paññāti parato sutvā sutavasena uppāditā yathāvuttakammāyatanādipaññāva.
Sutamayā paññā (wisdom born of hearing) is the aforementioned wisdom pertaining to vocational skills and so on, which arises through hearing from others.
Sutamayā paññā (tuệ do nghe) là tuệ về các lĩnh vực nghề nghiệp v.v. như đã nói, được tạo ra bằng cách nghe từ người khác.
Parato asutvā pana kammāyatanādi parena kayiramānaṃ, kataṃ vā disvā uggahetvā vā paṭiladdhāpi paññā ‘‘sutamayā’’tveva vuccati.
However, even wisdom gained by seeing another person performing or having performed a vocational skill and so on, and then learning or acquiring it without having heard it from others, is still called 'sutamayā'.
Tuy nhiên, ngay cả tuệ được tiếp thu bằng cách thấy hoặc học hỏi các lĩnh vực nghề nghiệp v.v. do người khác làm hoặc đã làm, mà không nghe từ người khác, cũng được gọi là ‘‘sutamayā’’.
Tadubhayāpi cintāmayā, sutamayā ca kāmāvacarāva.
Both cintāmayā and sutamayā wisdoms are of the sense-sphere (kāmāvacara) only.
Cả hai loại cintāmayā và sutamayā đều thuộc dục giới.
Bhāvanāmayā pana paññā cintāmayavasena, sutamayavasena vā pavattitakāmāvacarapubbabhāgabhāvanānipphattiyā samuppannā mahaggatalokuttarajavanapaññā.
Bhāvanāmayā paññā (wisdom born of development), however, is the supra-mundane (lokuttara) javana wisdom of the exalted planes (mahaggata), which arises through the accomplishment of previous development (pubbabhāgabhāvanā) in the sense-sphere, whether it proceeds by way of reflection (cintāmaya) or by way of hearing (sutamaya).
Còn tuệ bhāvanāmayā (tuệ do tu tập) là tuệ javana (tốc hành tâm) siêu thế và đại hành, phát sinh từ sự thành tựu của tu tập tiền hành dục giới, được thực hiện theo cách cintāmaya hoặc sutamayā.
Dānamayattike deyyadhammapariccāgavasena pavattā dānamayā, sīlapūraṇavasena pavattā sīlamayā, tadubhayāpi kāmāvacarāva.
In the section on 'dānamaya', dānamayā (born of giving) arises through the giving up of gifts (deyyadhamma), and sīlamayā (born of morality) arises through the fulfillment of morality (sīla). Both of these are of the sense-sphere only.
Trong nhóm ba dānamaya (do bố thí), tuệ dānamayā là tuệ được thực hiện bằng cách bố thí các pháp đáng cúng dường; tuệ sīlamayā là tuệ được thực hiện bằng cách viên mãn giới. Cả hai đều thuộc dục giới.
Bhāvanāmayā panettha samathavipassanāvasena pavattā catubhūmakapaññā.
Bhāvanāmayā (born of development) here is the four-planar wisdom that arises by way of serenity (samatha) and insight (vipassanā).
Tuệ bhāvanāmayā ở đây là tuệ thuộc bốn cõi, được thực hiện theo cách samatha (chỉ) và vipassanā (quán).
Niddese panassa kiñcāpi ‘‘samāpannassa paññā’’ti (vibha. 768) evaṃ mahaggatalokuttarapaññāva vuttā, tathāpi taṃ ukkaṭṭhavasena vuttaṃ.
Although in the Vibhaṅga, it is stated as "the wisdom of one who has attained absorption" (vibha. 768), thus referring only to exalted and supra-mundane wisdom, that is said in the sense of the excellent.
Dù trong Niddesa (Phân tích chi tiết) chỉ nói đến tuệ siêu thế và đại hành như ‘‘tuệ của người nhập định’’, nhưng đó là cách nói theo nghĩa tối thượng.
Kāmāvacarānaṃ pana pubbabhāgabhāvanānaṃ, anussatiupacārabhāvanānañca bhāvanāmaye saṅgahoti daṭṭhabbaṃ.
It should be understood that previous development (pubbabhāgabhāvanā) in the sense-sphere, and the development of recollections (anussati) and access concentration (upacārabhāvanā) are also included in bhāvanāmaya.
Cần hiểu rằng các tu tập tiền hành dục giới, các tu tập niệm và cận định cũng được bao gồm trong bhāvanāmaya.
Purimattike panetāsaṃ cintāmaye saṅgahitattā bhāvanāmaye asaṅgaho, tatthāpi bhāvanābalanipphannānameva saṅgaho daṭṭhabbo.
However, in the previous triad, since these are included in cintāmaya, they are not included in bhāvanāmaya; there also, only those arising from the power of development should be understood as included.
Trong nhóm ba trước đó, vì các tuệ này được bao gồm trong cintāmaya, nên chúng không được bao gồm trong bhāvanāmaya. Ở đó, cần hiểu rằng chỉ các tuệ phát sinh từ sức mạnh của tu tập mới được bao gồm.
Adhisīlattike pātimokkhasaṃvarasīlaṃ vipassanāhetuttā sesasīlato adhikaṃ sīlanti adhisīlaṃ, tasmiṃ sampayuttā paññā adhisīle paññā.
In the section on 'adhisīla', the morality of restraint by the Pātimokkha is superior to other moralities because it is a cause for insight (vipassanā); this is adhisīla. Wisdom associated with this is adhisīle paññā (wisdom in higher morality).
Trong nhóm ba adhisīla (giới tăng thượng), pātimokkhasaṃvarasīla (giới luật Ba-la-đề-mộc-xoa) là giới tăng thượng (adhisīla) hơn các giới khác vì nó là nhân của tuệ quán. Tuệ liên hợp với giới đó là adhisīle paññā (tuệ trong giới tăng thượng).
Vipassanāpādikā pana aṭṭha samāpattiyo sesacittehi adhikattā adhicittaṃ, tasmiṃ paññā adhicitte paññā, cittasīsena cettha samādhi niddiṭṭho.
The eight attainments that are the basis for insight are superior to other states of mind, and thus are adhicitta (higher consciousness); wisdom therein is adhicitte paññā (wisdom in higher consciousness), where concentration (samādhi) is indicated by the term 'citta' (mind).
Tám thiền chứng là nền tảng của tuệ quán thì tăng thượng hơn các tâm khác, nên gọi là adhicitta (tâm tăng thượng). Tuệ trong tâm đó là adhicitte paññā (tuệ trong tâm tăng thượng). Ở đây, định được chỉ định bằng danh từ tâm.
Savipassanā pana maggaphalapaññā sesāhi adhikattā adhipaññā nāma.
Path and Fruition wisdom, together with insight, is superior to other wisdoms, and thus is called adhipaññā (higher wisdom).
Còn tuệ Đạo và Quả cùng với tuệ quán thì tăng thượng hơn các tuệ khác, nên gọi là adhipaññā (tuệ tăng thượng).
Sā ca adhipaññāya paññāti desanāya samarasatāya vuttā.
And that is stated as "adhipaññāya paññā" (wisdom of higher wisdom) in the discourse, signifying its equal essence.
Tuệ đó được nói là đồng nhất với sự giảng dạy ‘‘tuệ trong tuệ tăng thượng’’.
Sīlādayo ‘‘sīlaṃ cittaṃ paññā, adhisīlaṃ adhicittaṃ adhipaññā’’ti paccekaṃ duvidhā honti.
Morality and so on, "morality, concentration, wisdom, higher morality, higher concentration, higher wisdom," are each of two kinds.
Giới v.v. ‘‘giới, tâm, tuệ, giới tăng thượng, tâm tăng thượng, tuệ tăng thượng’’ mỗi loại có hai khía cạnh.
Tesu purimā pañcasīladasasīlāni, vaṭṭapādikaaṭṭhasamāpattiyo, nibbedhabhāgiyakammassakatapaññā ca yathākkamaṃ honti.
Among them, the former are the Five Precepts and Ten Precepts, the eight attainments which are the basis for rebirth, and wisdom concerning kamma's ownership that is conducive to penetration, respectively.
Trong đó, các loại trước tương ứng là năm giới, mười giới, tám thiền chứng làm nền tảng cho vòng luân hồi, và tuệ về nghiệp sở hữu thuộc phần xuyên phá.
Te ca dhammā anuppannepi tathāgate bodhisattānaṃ, tāpasaparibbājakānaṃ, cakkavattirājādīnañca kāle pavattanti, pacchimā pana vuttāvasesā uppanne eva tathāgate vitthārikā honti, no anuppanneti veditabbo.
And those qualities exist even when a Tathāgata has not arisen, during the time of bodhisattas, ascetics, wanderers, and universal monarchs. However, the latter, the remaining ones, become extensive only when a Tathāgata has arisen, not when one has not arisen – this should be understood.
Và các pháp ấy, ngay cả khi Như Lai chưa xuất hiện, vẫn hiện hành trong thời của các vị Bồ Tát, các đạo sĩ khổ hạnh, các du sĩ, các vị Chuyển Luân Vương v.v... Nhưng cần hiểu rằng các pháp còn lại được nói đến sau cùng chỉ được trình bày rộng rãi khi Như Lai đã xuất hiện, chứ không phải khi chưa xuất hiện.
Ettha ca ratanattaye dānāpacāyanādivasena, saraṇagamanasaddhammasavanādivasena ca pavattā vivaṭṭūpanissayabhūtā kusaladhammāpi adhisīlaadhipaññāsu gahitā evāti gahetabbā.
Here, the wholesome qualities that occur by way of giving, reverence, etc., and by way of going for refuge, listening to the Saddhamma, etc., in the Triple Gem, which are the proximate causes for emancipation, should be understood as being included in adhisīla and adhipaññā.
Ở đây, cần hiểu rằng các pháp thiện là nhân cận y cho sự thoát khỏi vòng luân hồi, phát sinh thông qua việc bố thí, cung kính v.v... đối với Tam Bảo, và thông qua việc quy y, nghe diệu pháp v.v... cũng đã được bao gồm trong adhisīla (thắng giới) và adhipaññā (thắng tuệ).
Āyakosallattike āyoti vaḍḍhi, sā akusalādianatthahānito, kusalādiatthuppattito ca duvidhā.
In the triad of skill in prosperity, prosperity means increase, which is twofold: from the abandonment of unwholesome and other unbeneficial things, and from the arising of wholesome and other beneficial things.
Trong tam đề về sự thiện xảo trong tăng trưởng, āyo nghĩa là sự tăng trưởng. Sự tăng trưởng ấy có hai loại: do sự suy giảm của những điều bất thiện, bất lợi và do sự phát sinh của những điều thiện, lợi ích.
Apāyoti avaḍḍhi, sāpi kusalādiatthahānito, akusalādianatthuppattito ca duvidhā.
Decline means non-increase, which is also twofold: from the abandonment of wholesome and other beneficial things, and from the arising of unwholesome and other unbeneficial things.
Apāyo nghĩa là sự không tăng trưởng. Sự không tăng trưởng ấy cũng có hai loại: do sự suy giảm của những điều thiện, lợi ích và do sự phát sinh của những điều bất thiện, bất lợi.
Tesu kosallaṃ, kusalasabhāvā paññā.
Skill in these is wisdom, the nature of wholesome states.
Sự thiện xảo trong những điều ấy là trí tuệ có bản chất thiện.
Apāyakosallaṃ paññavato eva ‘‘evaṃ manasikārādippavattiyaṃ avaḍḍhi uppajjati, vaḍḍhi parihāyatī’’ti ñatvā tadubhayapaṭipattisambhavato.
Skill in decline arises because a wise person knows, "Due to the occurrence of such-and-such attention, decline arises and prosperity diminishes," and thus both these practices are possible for them.
Sự thiện xảo trong không tăng trưởng chỉ có thể có ở người có trí tuệ, vì người ấy biết rằng "khi tác ý v.v... diễn tiến như thế này, sự không tăng trưởng phát sinh, sự tăng trưởng suy giảm", và từ đó có thể thực hành cả hai phương diện.
Upāyakosallanti atra upāyo accāyikakiccādīsu ṭhānuppattikaupāyajānanapaññā, tividhāpi cetā kāmāvacarapaññāti veditabbā.
Skill in means: here, "means" refers to the wisdom of knowing the opportune means in urgent matters; all three types of this wisdom should be understood as sense-sphere wisdom.
Upāyakosallaṃ (thiện xảo trong phương tiện) ở đây, upāya là trí tuệ biết được phương tiện ứng biến trong các công việc khẩn cấp v.v... Cần biết rằng cả ba loại trí tuệ này đều là trí tuệ thuộc cõi Dục.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Dhammacatukke maggaphalesu paññā dhamme ñāṇaṃ nāma.
In the tetrad of Dhammas, wisdom in the paths and fruits is called knowledge of Dhamma.
Trong tứ đề về Pháp, trí tuệ trong Đạo và Quả được gọi là dhamme ñāṇaṃ (trí về Pháp).
Tesu hi maggañāṇaṃ tāva catusaccadhammānaṃ ekapaṭivedhavasena jānanato ‘‘dhamme ñāṇa’’nti vuccati.
Indeed, path-knowledge is called "knowledge of Dhamma" because it knows the qualities of the Four Noble Truths by way of simultaneous penetration.
Trong đó, Đạo trí được gọi là "trí về Pháp" vì nó biết bốn pháp chân đế qua một lần liễu ngộ.
Phalañāṇaṃ pana nirodhasaccavasena dhamme ñāṇanti veditabbaṃ.
Fruit-knowledge, however, should be understood as knowledge of Dhamma by way of the truth of cessation.
Còn Quả trí cần được hiểu là dhamme ñāṇaṃ (trí về Pháp) theo phương diện Diệt đế.
Maggānubhāvanibbattaṃ pana atītānāgatesu saccapaṭivedhanayasaṅgahaṇavasena pavattaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ anvaye ñāṇaṃ nāma.
Reviewing knowledge, which arises from the experience of the path and pertains to the method of penetrating the truths in the past and future, is called knowledge of analogy (anvaye ñāṇaṃ).
Phản khán trí, phát sinh nhờ năng lực của Đạo, diễn tiến theo cách thâu tóm phương pháp liễu ngộ các chân đế trong quá khứ và vị lai, được gọi là anvaye ñāṇaṃ (tùy trí).
Tassa ca yehi nayehi ariyā atītamaddhānaṃ catusaccadhammaṃ jāniṃsu, tepi imaññeva catusaccaṃ evameva jāniṃsu, anāgatamaddhānampi jānissantīti evaṃ jānanavasena pavatti ākāro veditabbo.
And the manner of its occurrence should be understood as knowing that "by which methods the Noble Ones knew the qualities of the Four Truths in the past, by those same methods they knew these same Four Truths, and they will know them in the future as well."
Cần hiểu rằng cách thức diễn tiến của trí ấy là biết rằng: "Các bậc Thánh trong quá khứ đã biết pháp Tứ Diệu Đế bằng những phương pháp nào, thì các vị ấy cũng đã biết chính Tứ Diệu Đế này như thế này; và trong tương lai cũng sẽ biết như vậy".
Sarāgādivasena paracittaparicchedañāṇaṃ pariye ñāṇaṃ nāma.
Knowledge of discerning the minds of others by way of lust, etc., is called circumstantial knowledge (pariye ñāṇaṃ).
Trí phân biệt tâm chúng sinh khác theo phương diện tham v.v... được gọi là pariye ñāṇaṃ (biến tri tha tâm trí).
Dhammanvayapariyañāṇāni pana ṭhapetvā sabbalokiyapaññāñāṇanti sammatattā sammutimhi ñāṇanti sammutiñāṇaṃ nāma.
All mundane wisdom, with the exception of knowledge of Dhamma, analogy, and circumstance, is considered conventional knowledge (sammutiñāṇaṃ), as it is recognized as wisdom in conventional reality.
Vì ngoại trừ các trí về pháp, tùy và biến tri, tất cả trí tuệ thế gian được chấp nhận là trí, nên nó được gọi là sammutiñāṇaṃ (tục đế trí), tức là trí trong phạm vi tục đế.
Ācayacatukke kāmāvacarakusale paññā ācayāya no apacayāya.
In the tetrad of accumulation, wisdom in mundane wholesome states is for accumulation, not for decrease.
Trong tứ đề về sự tích tập, trí tuệ trong thiện cõi Dục là dành cho sự tích tập, không dành cho sự tiêu giảm.
Sā hi cutipaṭisandhiṃ ācinoti eva, no apacinoti.
For it indeed accumulates death and rebirth-linking, not decreases them.
Vì nó chỉ tích tập tử và tục sinh, chứ không tiêu giảm.
Maggapaññā pana apacayāya no ācayāya.
Path-wisdom, however, is for decrease, not for accumulation.
Còn Đạo tuệ là dành cho sự tiêu giảm, không dành cho sự tích tập.
Rūpārūpakusalapaññā ācayāya ceva apacayāya ca.
Form-sphere and formless-sphere wholesome wisdom is both for accumulation and for decrease.
Trí tuệ thiện cõi Sắc và Vô Sắc là vừa dành cho sự tích tập, vừa dành cho sự tiêu giảm.
Sā hi vikkhambhanavasena kilese ca tammūlake ca vipākadhamme apacinoti.
For it decreases defilements and their resultant dhammas by way of suppression.
Vì nó tiêu giảm các phiền não và các pháp quả có gốc rễ từ phiền não ấy bằng cách trấn áp.
Sesā abyākatā paññā nevācayāya no apacayāya.
The remaining unclassified wisdom is neither for accumulation nor for decrease.
Trí tuệ vô ký còn lại là không dành cho sự tích tập, cũng không dành cho sự tiêu giảm.
Nibbidācatukke rūpāvacarapaṭhamajjhānapaññā nibbidāya no paṭivedhāya.
In the tetrad of disillusionment, wisdom of the first rūpa-jhāna is for disillusionment, not for penetration.
Trong tứ đề về sự nhàm chán, trí tuệ của Sơ thiền Sắc giới là dành cho sự nhàm chán, không dành cho sự liễu ngộ.
Sā hi kāmavivekena pattabbattā kilesanibbidāya pavattati, abhiññāpādakabhāvaṃ pana appattatāya nevābhiññāpaṭivedhāya saṃvattati.
For, being attainable through detachment from sense-desires, it occurs for disillusionment with defilements. However, not having attained the basis for supernormal knowledge, it does not lead to the penetration of supernormal knowledge.
Vì nó có được nhờ ly dục, nên nó diễn tiến đến sự nhàm chán phiền não, nhưng vì chưa đạt đến trạng thái làm nền tảng cho thắng trí, nên nó không đưa đến sự liễu ngộ thắng trí.
Catutthajjhānapaññā paṭivedhāya no nibbidāya.
Wisdom of the fourth jhāna is for penetration, not for disillusionment.
Trí tuệ của Tứ thiền là dành cho sự liễu ngộ, không dành cho sự nhàm chán.
Sā hi abhiññāpādakabhāvenāpi abhiññābhāvappattiyāpi paṭivedhāya saṃvattati.
For it leads to penetration both by being the basis for supernormal knowledge and by attaining the state of supernormal knowledge.
Vì nó vừa là nền tảng cho thắng trí, vừa đạt đến trạng thái thắng trí, nên nó đưa đến sự liễu ngộ.
Paṭhamajjhānakkhaṇe eva nīvaraṇanibbindanattā no nibbidāya.
It is not for disillusionment because the hindrances are abandoned at the moment of the first jhāna.
Vì đã nhàm chán các triền cái ngay trong khoảnh khắc Sơ thiền, nên nó không dành cho sự nhàm chán.
Dutiyatatiyajjhānapaññā pana somanassasahagatatāya paṭhamajjhānasannissitā vā avitakkatāya catutthajjhānasannissitā vā kātabbā.
Wisdom of the second and third jhāna, however, being accompanied by joy, should be included either with the first jhāna or, due to being without initial application, with the fourth jhāna.
Còn trí tuệ của Nhị thiền và Tam thiền, do tương ưng với hỷ, nên cần được xem là phụ thuộc vào Sơ thiền, hoặc do không có tầm, nên cần được xem là phụ thuộc vào Tứ thiền.
Maggapaññā pana nibbidāya ceva paṭivedhāya ca.
Path-wisdom, however, is both for disillusionment and for penetration.
Còn Đạo tuệ là vừa dành cho sự nhàm chán, vừa dành cho sự liễu ngộ.
Ettha hi catusaccapaṭivedhavasena nibbidāya cevetāsaṃ chaḷabhiññāppattiyā paṭivedhāya ca saṃvattanaṃ veditabbaṃ.
Here, it should be understood that these lead to disillusionment by way of penetrating the Four Truths, and to penetration by attaining the six supernormal knowledges.
Ở đây, cần hiểu rằng nó đưa đến sự nhàm chán theo phương diện liễu ngộ Tứ Diệu Đế, và đưa đến sự liễu ngộ do đạt được sáu thắng trí này.
Sesā lokiyalokuttarā paññā neva nibbidāya no paṭivedhāya.
The remaining mundane and supramundane wisdom is neither for disillusionment nor for penetration.
Trí tuệ thế gian và siêu thế còn lại là không dành cho sự nhàm chán, cũng không dành cho sự liễu ngộ.
Hānabhāgiyacatukke hānaṃ bhajatīti hānabhāginī, evaṃ sesesupi.
In the tetrad pertaining to decline, "pertaining to decline" means tending to decline; likewise for the others.
Trong tứ đề về phần thoái giảm, hānabhāginī là phần thuộc về sự thoái giảm; tương tự như vậy trong các trường hợp còn lại.
Nibbedhoti cettha ariyamaggo tannibbattakavipassanāpādakattā.
Here, penetration means the Noble Path, because it is the basis for the vipassanā that produces it.
Ở đây, nibbedho là Thánh Đạo, vì nó là nền tảng cho tuệ quán minh sát dẫn đến Đạo.
Nibbedhabhāginīti catūsupi ṭhānesu rūpārūpakusalapaññāva vuttā.
Pertaining to penetration refers to form-sphere and formless-sphere wholesome wisdom in all four instances.
Nibbedhabhāginī (phần thuộc về sự xuyên thấu), trong cả bốn trường hợp, chỉ nói đến trí tuệ thiện cõi Sắc và Vô Sắc.
Tāni hi attano sabhāvā parihāyitvā heṭṭhā orohaṇapaccayabhūtā hānabhāginī.
For these, by their nature, are conducive to falling to a lower state, thus pertaining to decline.
Cần hiểu rằng, chúng là hānabhāginī (phần thoái giảm) khi là nhân duyên cho sự đi xuống, thoái lui khỏi bản chất của mình.
Upanijjhānapaccayabhūtā visesabhāginī, taṃ pana jhānanikantiyā balavatāya visesaṃ, hāniṃ vā anussukkitvā ṭhitikoṭṭhāsikā ṭhitibhāginī, ariyamaggapadaṭṭhānavipassanāpādakabhūtāva nibbedhabhāginī ca hontīti veditabbā.
Conducive to contemplation, thus pertaining to distinction; however, being strong in jhāna-liking, not eager for distinction or decline, thus pertaining to stability; and being the vipassanā that is the immediate cause of the Noble Path, thus pertaining to penetration.
Là visesabhāginī (phần thù thắng) khi là nhân duyên cho sự chuyên chú; là ṭhitibhāginī (phần an trú) khi ở trong trạng thái an trú, không nỗ lực để đạt đến sự thù thắng hay thoái giảm do sự yêu thích thiền định mạnh mẽ; và là nibbedhabhāginī (phần xuyên thấu) khi là nền tảng cho tuệ quán minh sát, là nền tảng của Thánh Đạo.
Pañcakesu pana pañcaṅgiko sammāsamādhīti pītipharaṇatā sukhapharaṇatā cetopharaṇatā ālokapharaṇatā paccavekkhaṇanimittanti evaṃ pāḷiyaṃ vuttehi pañcahi ñāṇaṅgehi samannāgato samādhi.
Among the pentads, the right concentration with five factors refers to concentration endowed with the five factors of knowledge mentioned in the Pāḷi: suffusion with rapture, suffusion with happiness, suffusion with consciousness, suffusion with light, and the sign of reviewing.
Trong các ngũ đề, Chánh Định gồm năm chi phần là định được hợp thành bởi năm chi phần của trí tuệ được nói đến trong Chánh Tạng là: pītipharaṇatā (sự biến mãn của hỷ), sukhapharaṇatā (sự biến mãn của lạc), cetopharaṇatā (sự biến mãn của tâm), ālokapharaṇatā (sự biến mãn của ánh sáng), và paccavekkhaṇanimittaṃ (phản khán tướng).
Tattha pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma, sukhaṃ pharamānā uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma.
Here, wisdom in the two jhānas, as it arises suffusing with rapture, is called suffusion with rapture; wisdom in the three jhānas, as it arises suffusing with happiness, is called suffusion with happiness.
Trong đó, trí tuệ phát sinh trong hai thiền, khi đang biến mãn hỷ, được gọi là pītipharaṇatā; trí tuệ phát sinh trong ba thiền, khi đang biến mãn lạc, được gọi là sukhapharaṇatā.
Paresaṃ cetopharamānā uppajjatīti cetopariyañāṇaṃ cetopharaṇatā nāma.
The knowledge of discerning others' minds, as it arises suffusing the consciousness of others, is called suffusion with consciousness.
Tha tâm trí, phát sinh khi đang biến mãn tâm của người khác, được gọi là cetopharaṇatā.
Ālokapharaṇe uppajjatīti dibbacakkhuñāṇaṃ ālokapharaṇatā nāma.
The knowledge of the divine eye, as it arises suffusing with light, is called suffusion with light.
Thiên nhãn trí, phát sinh trong sự biến mãn của ánh sáng, được gọi là ālokapharaṇatā.
Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimittaṃ nāma.
Reviewing knowledge is called the sign of reviewing.
Phản khán trí được gọi là paccavekkhaṇanimittaṃ.
Ettha ca pītipharaṇatā, sukhapharaṇatā ca dve pādā viya, cetopharaṇatā, ālokapharaṇatā ca dve hatthā viya, paccavekkhaṇanimittaṃ sīsaṃ viya, abhiññāpādakajjhānaṃ majjhimakāyo viya.
Here, suffusion with rapture and suffusion with happiness are like two legs; suffusion with consciousness and suffusion with light are like two hands; the sign of reviewing is like the head; and the jhāna that is the basis for supernormal knowledge is like the middle body.
Ở đây, sự biến mãn của hỷ và sự biến mãn của lạc giống như hai chân; sự biến mãn của tâm và sự biến mãn của ánh sáng giống như hai tay; phản khán tướng giống như cái đầu; và thiền định làm nền tảng cho thắng trí giống như thân mình.
Iti bhagavā pañcaṅgikaṃ sammāsamādhiṃ aṅgapaccaṅgasampannaṃ purisaṃ viya katvā dasseti.
Thus, the Blessed One presents the right concentration with five factors as a person complete with limbs and parts.
Như vậy, Đức Thế Tôn trình bày Chánh Định gồm năm chi phần như một người có đầy đủ các chi phần và bộ phận.
Iminā ca samādhinā aṅgāni pañca ñāṇaṅgāni vuttānīti veditabbāni.
And by this concentration, it should be understood that the five factors of knowledge have been stated as the factors.
Và nên biết rằng, do định này, năm chi phần của trí tuệ đã được nói đến.
Evaṃ pāḷiyaṃ vuttehi pañcahi paccavekkhaṇañāṇehi yutto arahattaphalasaṅkhāto samāpattiphalasamādhi.
This refers to the concentration of the fruition of attainment, which is the fruition of arahantship, endowed with the five review knowledges mentioned in the Pāḷi.
Như vậy, samādhi quả nhập, tức quả vị A-la-hán, được trang bị năm loại tri kiến quán xét đã được nói đến trong kinh Pāli.
So evaṃ hi appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho, purimo purimo pacchimassa pacchimassa samādhisukhassa ceva attanā samuṭṭhāpitampi paṇītarūpena phuṭṭhasakalakāyatāya phalasamāpattito vuṭṭhitakāle atipaṇītaṃ kāyaviññāṇasukhassa paccayattā āyatiṃ sukhavipāko uppajjati, imināpi pariyāyena āyatiṃ sukhavipākoti ekaṃ aṅgaṃ, kilesehi ārakattā ariyo kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvā nirāmisoti ekaṃ, buddhādīhi mahāpurisehi sevitattā akāpurisasevisoti ekaṃ, aṅgārammaṇe santatāya, sabbakilesadarathasantatāya ca santo atappanīyaṭṭhena paṇīto kilesapaṭipassaddhibhāvassa laddhattā paṭipassaddhaladdho ekodibhāvena ca adhigato appaguṇasāsavasamādhi viya sasaṅkhārena sappayogena paccanīkadhamme niggayha kilese vāretvā anadhigatattā na sasaṅkhāraniggayhavāritagato.
Because it is pleasant at each moment of absorption, it is paccuppannasukho (pleasant in the present); each preceding concentration, being a condition for the subsequent concentration's pleasure, and because the entire body is pervaded with an excellent form of pleasure generated by oneself, it is a condition for the extremely excellent bodily consciousness pleasure upon emerging from the fruition attainment; in this way also it is āyatiṃ sukhavipāko (yields pleasant results in the future), which is one factor. It is ariyo (noble) because it is far from defilements; it is nirāmiso (unworldly) because there is no worldliness of sense-pleasures, rebirth, or the world; it is served by the Buddhas and other great beings, hence it is not served by ordinary people; it is santo (peaceful) because it is tranquil in its object and tranquilizes all defilements and suffering; it is paṇīto (sublime) because it is unquenchable; it is paṭipassaddhaladdho (obtained through tranquility) because the state of defilement-tranquility is attained; and it is attained through unification, not like the imperfect, defilement-bound concentration that is attained by suppressing opposing mental states and restraining defilements by effort and exertion, hence na sasaṅkhāraniggayhavāritagato (not attained through suppressing and restraining by effort and exertion).
Vì nó an lạc trong từng khoảnh khắc được an trú như vậy, nên nó an lạc trong hiện tại (paccuppannasukho). Vì mỗi samādhi trước đó là nhân duyên cho samādhi an lạc sau đó, và vì tự thân nó tạo ra sự an lạc, khi xuất khỏi quả nhập samādhi, toàn bộ thân được bao trùm bởi một trạng thái vi diệu, trở thành nhân duyên cho sự an lạc của thân thức vô cùng vi diệu, nên nó có quả vị an lạc trong tương lai (āyatiṃ sukhavipāko) theo cách này. Đây là một chi phần. Vì nó xa lìa các phiền não, nên nó cao thượng (ariyo). Vì không có dục lạc, không có luân hồi, không có thế gian, nên nó ly dục (nirāmiso). Đây là một chi phần. Vì được các bậc đại nhân như chư Phật phụng sự, nên nó được các bậc đại nhân phụng sự (mahāpurisasevito). Đây là một chi phần. Vì an tịnh trong đối tượng, và an tịnh mọi phiền não, nên nó tịch tịnh (santo). Vì không gây khổ, nên nó vi diệu (paṇīto). Vì đạt được sự lắng dịu các phiền não, nên nó đạt được sự lắng dịu (paṭipassaddhiladdho). Và vì đạt được trạng thái nhất tâm, không giống như samādhi hữu lậu có ít công đức, nó không phải do sự cưỡng ép hay ngăn chặn các phiền não bằng cách dùng tác ý và nỗ lực đối trị các pháp đối nghịch, nên nó không phải do sự cưỡng ép hay ngăn chặn với tác ý (na sasaṅkhāraniggayhavāritagato).
Puggalassāyaṃ samādhīti evaṃ khīṇāsavassa sativepullappattiyā yathāparicchinnakālavasena imaṃ samādhiṃ satova samāpajjati, uṭṭhahati cāti ekamaṅganti imehi pañcahi aṅgehi sabbākārato yuttattā ‘‘pañcañāṇiko sammāsamādhī’’ti vuccati.
This concentration is for the individual; thus, an arahant, having attained full mindfulness, enters into and emerges from this concentration mindfully, according to the determined time. This is one factor. Therefore, because it is endowed in all respects with these five factors, it is called "Right Concentration with Five Knowledges."
Thiền định này là của người, tức là do sự viên mãn chánh niệm của vị A-la-hán, vị ấy nhập thiền định này một cách chánh niệm và xuất thiền định này một cách chánh niệm theo thời gian đã định. Đây là một chi phần. Vì được trang bị đầy đủ năm chi phần này, nên nó được gọi là ‘‘chánh định có năm tri kiến’’.
Dasake tathāgatassāti yathā vipassīādayo pubbakā isayo āgatā, tathā āgatassa sammāsambuddhassa.
In the Section on Ten, Tathāgata means one who has come in the same way as previous sages like Vipassī, a Perfectly Self-Enlightened One.
Trong phần mười chi phần, của Như Lai (tathāgatassa) nghĩa là của vị Chánh Đẳng Giác, người đã đến như các vị tiên hiền như Vipassī v.v… đã đến.
Tathāgatabalānīti aññehi asādhāraṇāni tathāgatasseva balāni, yathā vā pubbabuddhānaṃ balāni puññussayasampattiyā āgatāni, tathā āgatāni balānītipi attho.
Tathāgata’s powers means powers peculiar to the Tathāgata, not shared by others. Alternatively, it means powers that have come into being through the accumulation of merit, just like the powers of previous Buddhas.
Các lực của Như Lai (tathāgatabalānī) là các lực chỉ thuộc về Như Lai, không chung với ai khác. Hoặc cũng có nghĩa là các lực đã đến do sự viên mãn công đức tích lũy của các vị Phật quá khứ.
Tattha duvidhaṃ tathāgatassa balaṃ kāyabalaṃ, ñāṇabalañca.
Among these, the Tathāgata has two kinds of power: physical strength and knowledge-power.
Trong số đó, lực của Như Lai có hai loại: thân lực và tuệ lực.
Tesu kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ.
Of these, physical strength should be understood according to the categories of elephants.
Trong số đó, thân lực (kāyabalaṃ) cần được hiểu theo dòng dõi voi.
Vuttaṃ hetaṃ porāṇehi –
For it has been said by the ancients:
Các bậc cổ nhân đã nói rằng:
Imāni hi dasa hatthikulāni.
These are indeed the ten categories of elephants.
Đây là mười dòng dõi voi.
Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ, yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakahatthino balaṃ, yaṃ tesaṃ dasannaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa, tesaṃ dasannaṃ paṇḍarassa, tesaṃ dasannaṃ tambassa, tesaṃ dasannaṃ piṅgalassa, tesaṃ dasannaṃ gandhahatthino, tesaṃ dasannaṃ maṅgalassa, tesaṃ dasannaṃ hemassa, tesaṃ dasannaṃ uposathassa, tesaṃ dasannaṃ balaṃ chaddantassa, yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ balaṃ, taṃ tathāgatassa nārāyaṇabalanti vuccati.
Among them, Kāḷāvaka refers to a normal elephant category; the physical strength of ten men is the strength of one Kāḷāvaka elephant; the strength of ten such is that of one Gaṅgeyya; the strength of ten such is that of one Paṇḍara; the strength of ten such is that of one Tamba; the strength of ten such is that of one Piṅgala; the strength of ten such is that of one Gandha elephant; the strength of ten such is that of one Maṅgala; the strength of ten such is that of one Hema; the strength of ten such is that of one Uposatha; the strength of ten such is that of one Chaddanta; and the strength of ten Chaddanta elephants is called the Nārayaṇa strength of the Tathāgata.
Trong số đó, Kāḷāvaka là dòng voi bình thường. Sức mạnh của mười người là sức mạnh của một con voi Kāḷāvaka. Sức mạnh của mười con voi Kāḷāvaka là sức mạnh của một con voi Gaṅgeyya. Sức mạnh của mười con Gaṅgeyya là của một con Paṇḍara. Sức mạnh của mười con Paṇḍara là của một con Tamba. Sức mạnh của mười con Tamba là của một con Piṅgala. Sức mạnh của mười con Piṅgala là của một con voi Gandha. Sức mạnh của mười con Gandha là của một con Maṅgala. Sức mạnh của mười con Maṅgala là của một con Hema. Sức mạnh của mười con Hema là của một con Uposatha. Sức mạnh của mười con Uposatha là của một con Chaddanta. Sức mạnh của mười con Chaddanta được gọi là Nārāyaṇa-bala của Như Lai.
Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti.
This is the strength of a thousand crores of elephants by counting ordinary elephants, or the strength of ten thousand crores of men.
Như vậy, tính theo số lượng voi bình thường, đó là sức mạnh của một ngàn vạn voi, và tính theo số lượng người, đó là sức mạnh của một ngàn vạn người.
Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ.
This, then, is the physical strength of the Tathāgata.
Đây là thân lực của Như Lai.
Yāni pana dasabalacatuvesārajjādīni anekāni ñāṇasahassāni, etaṃ ñāṇabalaṃ nāma.
However, the many thousands of knowledges such as the ten powers (dasabala) and the four kinds of intrepidity (catuvesārajja) are called knowledge-power.
Còn hàng ngàn tri kiến khác như mười lực (dasabala) và bốn vô sở úy (catuvesārajja) v.v… thì đó gọi là tuệ lực (ñāṇabala).
Idhāpi ñāṇabalameva adhippetaṃ.
Here, knowledge-power is intended.
Ở đây, tuệ lực được đề cập đến.
Ñāṇañhi akampiyaṭṭhena, upatthambhanaṭṭhena ca balanti vuttaṃ.
For knowledge is called power because of its unshakeability and supporting quality.
Tri kiến được gọi là lực vì nó không lay chuyển và vì nó hỗ trợ.
Yehi balehi samannāgatoti yehi dasahi ñāṇabalehi upeto.
Endowed with which powers means endowed with which ten knowledge-powers.
Người được trang bị những lực nào (yehi balehi samannāgato) nghĩa là người được trang bị mười tuệ lực nào.
Āsabhaṇṭhānanti seṭṭhaṭṭhānaṃ.
Āsabhañṭhāna means a preeminent position.
Địa vị tối thượng (āsabhaṇṭhānaṃ) nghĩa là địa vị cao quý nhất.
Apica gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho.
Furthermore, a bull (usabha) is the chief of a hundred cows, a powerful bull (vasabha) is the chief of a thousand cows.
Hơn nữa, con bò đực đầu đàn của một trăm con bò là usabha, con bò đực đầu đàn của một ngàn con bò là vasabha.
Vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho nisabho, seto pāsādiko mahābhāravaho sabbaparissayasaho asanisatasaddehipi akampanīyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto.
Or, a bull (usabha) is the chief of a hundred herds, a powerful bull (vasabha) is the chief of a thousand herds, the most supreme of all cows is a superb bull (nisabha). A white, pleasant, great burden-bearer, enduring all dangers, unshakeable even by a hundred claps of thunder, such a superb bull (nisabha) is intended here by usabha.
Hoặc con bò đực đầu đàn của một trăm đàn bò là usabha, con bò đực đầu đàn của một ngàn đàn bò là vasabha, con bò đực tốt nhất trong tất cả các con bò là nisabha. Nisabha là con bò trắng, đẹp, mang vác nặng, chịu đựng mọi hiểm nguy, không lay chuyển ngay cả trước tiếng sét trăm lần. Ở đây, usabha được hiểu là nisabha.
Idampi hi tassa pariyāyavacanaṃ.
For this is also a synonymous term for it.
Đây cũng là một từ đồng nghĩa của nó.
Usabhassa idanti āsabhaṃ.
That which belongs to an usabha is āsabha.
Cái này là của usabha, nên là āsabha.
Ṭhānanti tassa nisabhabalasamannāgatassa catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānaṃ, idaṃ pana āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ.
Position (ṭhāna) is the unmoving position of one endowed with the strength of a superb bull, pressing the earth with its four feet. This is āsabha, like that of a superb bull.
Địa vị (ṭhānaṃ) là địa vị vững chãi, không lay chuyển, khi con bò đực nisabha ấy dùng bốn chân ấn chặt xuống đất. Còn cái này giống như āsabha, nên là āsabha.
Yatheva hi nisabhasaṅkhāto usabho usabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi hi dasabalasamannāgato catuvesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci appadhaṃsiyo acalena ṭhānena tiṭṭhati, tañcesa paṭijānāti upagacchati na paccakkhāti attani āropeti, tena vuttaṃ ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti (vibha. 760).
Just as a bull, called a leader-bull, endowed with the strength of a bull, stands in an unshakeable position, pressing the earth with its four feet, so too the Tathāgata, endowed with the ten powers, stands in an unshakeable position, unassailable by anyone in the world with its devas, pressing the earth of the eight assemblies with the feet of the four kinds of self-confidence. He acknowledges, embraces, and does not reject it, but takes it upon himself. Therefore, it is said: "He claims the supreme state."
Thật vậy, giống như con bò đực được gọi là bò đầu đàn (nisabha), được phú cho sức mạnh của bò đực, dẫm nát đất bằng bốn chân và đứng vững chắc ở một vị trí không lay chuyển; cũng vậy, Như Lai, được phú cho mười lực (dasabala), dùng bốn chân vô sở úy (catuvesārajja) dẫm nát đất của tám hội chúng (aṭṭhaparisā), đứng vững chắc ở một vị trí không ai trong thế gian chư thiên và loài người có thể đánh bại. Ngài tuyên bố điều đó, chấp nhận nó, không chối bỏ, và gán cho mình. Do đó đã nói: “Tuyên bố vị trí tối thượng (āsabhaṃ ṭhānaṃ).”
Brahmacakkantiādīsu brahmanti uttamaṃ visuddhaṃ.
In "Brahmacakka" and so on, "brahma" means supreme and pure.
Trong Pháp luân tối thượng (Brahmacakka) và các từ khác, brahma có nghĩa là tối thượng, thanh tịnh.
Cakka-saddo panāyaṃ ‘‘cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) sampattiyaṃ dissati.
This word "cakka" is seen in the sense of 'accomplishment' in phrases such as "Monks, these are the four wheels, by which devas and humans are endowed..."
Từ cakka này được thấy trong ý nghĩa thành tựu trong các câu như: “Này các Tỳ-kheo, có bốn bánh xe này, nhờ đó các chư thiên và loài người được phú cho…” (A. IV, 31).
‘‘Pādatalesu cakkāni jātānī’’tiādīsu (dī. ni. 2.35; 3.204; ma. ni. 2.386) lakkhaṇe.
In the sense of 'mark' in "wheels were born on the soles of the feet," and so on.
Trong ý nghĩa tướng tốt trong các câu như: “Ở lòng bàn chân có các bánh xe…” (D. II, 35; III, 204; M. II, 386).
‘‘Cakkaṃva vahato pada’’nti (dha. pa. 1) ettha rathaṅge.
In the sense of 'wheel of a chariot' in "the wheel follows the bearer's foot."
Trong ý nghĩa bánh xe (rathaṅga) trong câu: “Bánh xe theo người kéo” (Dhp. 1).
‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) ettha iriyāpathe.
In the sense of 'posture' in "four-wheeled, nine-doored."
Trong ý nghĩa oai nghi trong câu: “Bốn bánh xe, chín cửa” (S. I, 29).
‘‘Cakkaṃ pavattaya sabbapāṇina’’nti (jā. 1.7.149) ettha dāne.
In the sense of 'generosity' in "turn the wheel for all beings."
Trong ý nghĩa bố thí trong câu: “Hãy chuyển bánh xe cho tất cả chúng sinh” (Jā. I, 7, 149).
‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti (dī. ni. 3.85) ettha ratanacakke.
In the sense of 'wheel-treasure' in "a divine wheel-treasure appeared."
Trong ý nghĩa bánh xe báu (ratanacakka) trong câu: “Bánh xe báu của chư thiên xuất hiện” (D. III, 85).
‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.1.104; 1.5.103) ettha uracakke.
In the sense of 'forehead' in "the wheel spins on the head of a person overcome by desire."
Trong ý nghĩa bánh xe trong ngực (uracakka) trong câu: “Bánh xe quay trên đầu người bị tham ái đánh bại” (Jā. I, 1, 104; I, 5, 103).
‘‘Khurapariyantena cepi cakkenā’’ti (dī. ni. 1.166) ettha paharaṇacakke.
In the sense of 'weapon-wheel' in "even with a wheel whose edge is a razor."
Trong ý nghĩa bánh xe vũ khí (paharaṇacakka) trong câu: “Ngay cả với bánh xe có cạnh bén như dao cạo” (D. I, 166).
‘‘Asanicakka’’nti (dī. ni. 3.61; saṃ. ni. 2.162) ettha asanimaṇḍale.
In the sense of 'lightning disc' in "asanicakka" (lightning wheel).
Trong ý nghĩa vòng tròn sấm sét (asanimaṇḍala) trong câu: “Bánh xe sấm sét” (D. III, 61; S. II, 162).
‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) ettha dhammacakke.
In the sense of 'Dhamma-wheel' in "the wheel set in motion by me."
Trong ý nghĩa Pháp luân (dhammacakka) trong câu: “Pháp luân do ta chuyển” (Sn. 562).
Idha pana dhammacakke pavattati.
Here, however, it refers to the Dhamma-wheel.
Ở đây, nó có ý nghĩa Pháp luân.
Idāni yāni dasa ñāṇāni ādito ‘‘tathāgatabalānī’’ti nikkhittāni, tāni vitthāretuṃ ‘‘katamāni dasa?
Now, in order to elaborate on the ten knowledges initially presented as "powers of the Tathāgata," he states, "What are these ten?
Bây giờ, để giải thích mười trí tuệ đã được nêu ra ban đầu là “các lực của Như Lai”, Ngài nói: “Mười điều nào?
Idha tathāgato’’tiādimāha.
Here the Tathāgata..." and so on.
Ở đây, Như Lai…” và tiếp tục.
Tattha ṭhānañca ṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato.
In this context, "the possible as possible" means the cause as the cause.
Trong đó, nguyên nhân và nguyên nhân (ṭhānañca ṭhānato) có nghĩa là lý do và lý do.
Kāraṇaṃ hi yasmā tattha phalaṃ tiṭṭhati tadāyattavuttitāya uppajjati ceva pavattati ca, tasmā ṭhānanti vuccati.
For a cause is called ṭhāna (possible) because the result stands there, it arises and proceeds by depending on it.
Vì quả tồn tại ở đó, phát sinh và diễn ra tùy thuộc vào nó, nên lý do được gọi là ṭhāna (nguyên nhân, chỗ đứng).
Aṭṭhānañca aṭṭhānatoti akāraṇañca akāraṇato.
"The impossible as impossible" means the non-cause as the non-cause.
Phi nguyên nhân và phi nguyên nhân (aṭṭhānañca aṭṭhānato) có nghĩa là không phải lý do và không phải lý do.
Yampīti yena ñāṇena yathābhūtaṃ pajānāti, idampi ṭhānāṭhānañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ nāma hotīti attho.
"That also" means that by which knowledge he knows truly, this knowledge of the possible and impossible is also called a power of the Tathāgata. This is the meaning.
Yampī có nghĩa là trí tuệ mà nhờ đó Ngài biết đúng như thật. Trí tuệ về nguyên nhân và phi nguyên nhân này cũng là lực của Như Lai, được gọi là lực của Như Lai.
Evaṃ uparipi sabbattha yojanā veditabbā.
Similarly, the application should be understood everywhere above.
Cũng vậy, cần hiểu cách áp dụng ở tất cả các trường hợp tiếp theo.
Kathaṃ panettha bhagavā ṭhānañca ṭhānato, aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānātīti?
How, in this case, does the Blessed One truly know the possible as possible and the impossible as impossible?
Vậy ở đây, Thế Tôn biết đúng như thật nguyên nhân là nguyên nhân, và phi nguyên nhân là phi nguyên nhân như thế nào?
Aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya…pe… kañci dhammaṃ attato upagaccheyya, mātaraṃ jīvitā voropeyya, pitaraṃ…pe… arahantaṃ jīvitā voropeyya, paduṭṭhacittena tathāgatassa lohitaṃ uppādeyya, saṅghaṃ bhindeyya, aññaṃ satthāraṃ uddiseyya, aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puthujjano panetaṃ sabbaṃ kareyyāti ṭhānametaṃ vijjatīti pajānāti, tathā yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, tathā dve rājāno cakkavattī uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjati, eko pana uppajjati, ṭhānametaṃ vijjatīti pajānāti, tathā yaṃ kāyaduccaritādīnaṃ tiṇṇaṃ duccaritānaṃ iṭṭho vipāko, sucaritānañca aniṭṭho vipāko nibbatteyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, tabbiparīto pana nesaṃ vipāko nibbatteyyāti ṭhānametaṃ vijjatīti, ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānaṃ, itare aṭṭhānanti yathābhūtaṃ pajānāti, ettha panāyaṃ saṅkhepato aṭṭhakathāvinicchayo.
"This is impossible, there is no opportunity, for a person endowed with right view to regard any formation as permanent... to regard any phenomenon as a self, or to intentionally deprive his mother of life, or his father... or an Arahant of life, or to intentionally draw the Tathāgata's blood with a malevolent mind, or to split the Saṅgha, or to declare another teacher, or to produce an eighth existence (rebirth beyond seven states of existence)." "This is not possible." But he knows, "It is possible for a worldling to do all these things." Similarly, he knows, "It is not possible for two Arahants, Fully Self-Awakened Ones, to arise simultaneously, one after the other, in a single world-system. Similarly, it is not possible for two Universal Monarchs to arise." "But it is possible for one to arise." He knows this. Similarly, he knows, "It is not possible for the result of the three evil deeds, such as misconduct in body, to be desirable, or for the result of good conduct to be undesirable. But it is possible for their results to be the opposite." He truly knows that whatever phenomena are causes and conditions for the arising of other phenomena, those are the possible, and the others are the impossible. Here, this is a brief decision of the commentaries.
Đây là phi nguyên nhân, là điều không thể có, một người có chánh kiến lại chấp nhận bất kỳ hành (saṅkhāra) nào là thường còn… (tương tự như vậy)… chấp nhận bất kỳ pháp nào là tự ngã, giết hại mẹ, cha… (tương tự như vậy)… giết hại một vị A-la-hán, làm chảy máu Như Lai với tâm ác độc, chia rẽ Tăng đoàn, tuyên bố một vị đạo sư khác, tái sinh vào kiếp thứ tám. Điều đó không thể có. Nhưng một phàm phu có thể làm tất cả những điều này, đó là điều có thể có. Ngài biết điều đó. Cũng vậy, việc hai vị A-la-hán Chánh Đẳng Giác xuất hiện đồng thời trong một thế giới, hoặc hai vị Chuyển Luân Vương xuất hiện đồng thời, điều đó không thể có. Nhưng một vị xuất hiện, đó là điều có thể có. Ngài biết điều đó. Cũng vậy, việc ba ác hạnh như thân ác hạnh… có quả dị thục khả ái, và các thiện hạnh có quả dị thục không khả ái, điều đó không thể có. Nhưng quả dị thục của chúng ngược lại, đó là điều có thể có. Ngài biết đúng như thật rằng những pháp nào là nhân, là duyên cho sự phát sinh của những pháp nào, đó là nguyên nhân (ṭhāna), còn những cái khác là phi nguyên nhân (aṭṭhāna). Ở đây, đây là sự xác định của Chú giải một cách tóm tắt.
‘‘Sukhato upagaccheyyā’’ti idaṃ ‘‘ekantasukhī attā’’tiādinā (ma. ni. 3.27) diṭṭhivipallāsavasena sukhato gāhaṃ sandhāya vuttaṃ, saññācittavipallāsavasena pana ariyasāvakopi kilesapariḷāhābhibhūto mattahatthiparitāsito viya, sucikāmo gūthakūpaṃ viya kañci saṅkhāraṃ sukhato upagacchati, attato upagamanavāre kasiṇādipaṇṇattiyā, nibbānassa ca saṅgaṇhanatthaṃ ‘‘saṅkhāra’’nti avatvā ‘‘kañci dhamma’’nti vuttaṃ.
The phrase "regard as pleasant" refers to the grasping of pleasure due to the perversion of view, such as "the self is absolutely happy." However, due to the perversion of perception and consciousness, even a noble disciple, when oppressed by the fever of defilements, just like one terrified by a maddened elephant, or like one desiring cleanliness entering a cesspool, regards some formation as pleasant. In the context of regarding as self, the word "kañci dhamma" (any phenomenon) is used instead of "saṅkhāra" to include kasiṇas and the like, and Nibbāna.
“Chấp nhận là hạnh phúc (Sukhato upagaccheyyā)” điều này được nói liên quan đến sự chấp thủ hạnh phúc do sự đảo ngược kiến chấp như “tự ngã là hạnh phúc tuyệt đối” (M. III, 27). Nhưng do sự đảo ngược tưởng và tâm, ngay cả một vị Thánh đệ tử, khi bị phiền não thiêu đốt, giống như một con voi điên bị hoảng sợ, hoặc một người yêu sạch sẽ nhìn thấy hố phân, cũng chấp nhận một số hành là hạnh phúc. Trong trường hợp chấp nhận là tự ngã, để bao gồm sự chế định của kasiṇa và Niết Bàn, thay vì nói “saṅkhāra” (hành), đã nói “kañci dhamma” (bất kỳ pháp nào).
Mātarantiādīsu kiñcāpi ariyasāvako sīsacchedaṃ pāpuṇantopi kunthakipillikaṃ upādāya pāṇātipātaṃ, adinnādānādīsu vā yaṃkiñci duccaritaṃ apāyahetubhūtaṃ kātuṃ bhavantarepi na sakkoti, puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjatādassanatthamettha pañcānantariyāneva uddhaṭāni.
Regarding "mother" and so on, although a noble disciple, even when facing decapitation, is unable to commit any evil deed that leads to woeful states, such as killing a tiny worm or ant, or stealing, in any future existence, nevertheless, the five heinous crimes (ānantariya-kamma) are mentioned here to show the extreme gravity of the state of a worldling.
Trong Mẹ (Mātaraṃ) và các từ khác, mặc dù một vị Thánh đệ tử, ngay cả khi phải chịu chặt đầu, cũng không thể thực hiện hành vi sát sinh, từ kiến thức về côn trùng nhỏ đến các ác hạnh khác như trộm cắp, v.v., dẫn đến khổ cảnh, ngay cả trong các kiếp tương lai; nhưng ở đây, năm tội vô gián đã được nêu ra để chỉ ra mức độ nghiêm trọng của trạng thái phàm phu.
Sāvajjo hi puthujjanabhāvo, yatra hi nāma ānantariyānipi karissatīti.
For the state of a worldling is blameworthy, seeing that such a person might even commit ānantariya-kammas.
Thật vậy, trạng thái phàm phu là có tội, đến nỗi nó có thể thực hiện cả những tội vô gián.
Ettha ca manussabhūtasseva manussabhūtaṃ janikaṃ mātaraṃ, pitaraṃ vā api parivattaliṅgaṃ jīvitā voropentassa kammaṃ ānantariyaṃ hoti.
Here, the action of depriving of life one's own human mother or father who is also human, even if they have undergone a change of gender, constitutes an ānantariya-kamma.
Ở đây, hành vi vô gián xảy ra khi một người là con người giết hại người mẹ hoặc người cha là con người đã sinh ra mình, ngay cả khi giới tính đã thay đổi.
Tiracchānabhūtaṃ pana mātaraṃ, pitaraṃ vā sayaṃ vā tiracchānabhūto manussabhūtaṃ, tiracchānabhūtaṃ vā jīvitā voropento ānantariyaṃ na phusati, kammaṃ pana bhāriyaṃ, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati.
However, if one deprives of life an animal mother or father, or if one, being an animal, deprives a human or animal of life, one does not commit an ānantariya-kamma, but the action is grave, and an ānantariya-kamma is committed immediately.
Tuy nhiên, nếu giết hại mẹ hoặc cha là loài súc sinh, hoặc tự mình là loài súc sinh giết hại người mẹ hoặc người cha là con người hoặc súc sinh, thì không phạm tội vô gián. Tuy nhiên, nghiệp vẫn nặng, và tội vô gián vẫn tồn tại.
Arahantampi manussabhūtameva ghātento ānantariyaṃ phusati.
Killing an Arahant who is a human being also incurs an ānantariya-kamma.
Giết hại một vị A-la-hán là con người thì phạm tội vô gián.
Tassa ca puthujjanakāle pahāraṃ datvā arahattaṃ patvā tasmiṃ teneva rogena matepi arahantaghātako hoti, na yakkhabhūtaṃ arahantaṃ, sesaariyapuggale vā manussabhūtepi ghātento, kammaṃ pana ānantariyasadisaṃ hoti.
Even if one inflicted a blow during one's worldling state and then attained Arahantship, and that Arahant died of that same illness, one is considered a killer of an Arahant. However, killing an Arahant who is a yakkha, or killing other noble individuals who are human, does not incur an ānantariya-kamma, but the action is similar in gravity to an ānantariya-kamma.
Và nếu một người đánh một vị A-la-hán khi vị ấy còn là phàm phu, rồi sau đó vị ấy đạt A-la-hán quả và chết vì căn bệnh đó, thì người đó vẫn là kẻ giết A-la-hán. Nhưng nếu giết một vị A-la-hán là thần linh, hoặc giết các bậc Thánh khác là con người, thì không phải là tội vô gián. Tuy nhiên, nghiệp vẫn tương tự như tội vô gián.
Yaṃ pana puthujjanakāle dinnaṃ dānaṃ arahattaṃ patvā paribhuñjati, puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hoti, sesaariyapuggale mārentassa ānantariyaṃ natthi, kammaṃ pana garukaṃ hoti.
However, a donation given during one's worldling state and consumed after attaining Arahantship is considered a gift given to a worldling. There is no ānantariya-kamma for killing other noble individuals, but the action is serious.
Tuy nhiên, nếu một sự bố thí được thực hiện khi người nhận còn là phàm phu, và sau đó người đó đạt A-la-hán quả và thọ dụng, thì đó vẫn là sự bố thí cho một phàm phu. Không có tội vô gián khi giết các bậc Thánh khác, nhưng nghiệp vẫn rất nặng.
Ettha ca eḷakādicatukkaṃ veditabbaṃ – ‘‘eḷakaṃ māremī’’ti hi abhisandhinā eḷakaṭṭhāne nipannaṃ mātaraṃ, pitaraṃ, arahantaṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati, eḷakābhisandhinā vā mātādiabhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati, mātādiabhisandhinā te eva mārento phusateva.
Here, the tetrad concerning the sheep and so on should be understood: Indeed, with the intention, "I will kill a sheep," one who kills a mother, father, or Arahant lying in the place of a sheep, incurs an immediate retribution. But one who kills a sheep with the intention of killing a sheep, or with the intention of killing a mother and so on, does not incur an immediate retribution. One who kills them (mother and so on) with the intention of killing a mother and so on, certainly incurs it.
Và ở đây, cần biết về bộ bốn bắt đầu bằng con cừu. Thật vậy, với ý định "ta sẽ giết một con cừu", nếu giết mẹ, cha, hoặc một vị A-la-hán đang nằm ở vị trí của con cừu, thì phạm tội vô gián. Còn với ý định giết cừu, hoặc với ý định giết mẹ, v.v., nếu giết một con cừu, thì không phạm tội vô gián. Nhưng với ý định giết mẹ, v.v., nếu giết chính những người đó, thì phạm tội.
Esa nayo coracatukkādīsupi.
This method applies also to the tetrad of thieves and so on.
Cách này cũng áp dụng cho bộ bốn về kẻ trộm, v.v.
Lohituppāde tathāgatassa abhejjakāyatāya kuddhacittassa parassa upakkamena cammacchedo, lohitapaggharaṇaṃ vā natthi, devadattena pana paviddhasilāto bhijjitvā gatasakkhalikappahārena viya sarīrassa antoyeva ekasmiṃ ṭhāne yathā khuddikamakkhikāpivanamattampi lohitaṃ visamaṃ samosarati, tathā karontassa ānantariyaṃ hoti, na pana jīvakasseva muducittena duṭṭhalohitaṃ nīharitvā phāsukaṃ karontassa, puññameva panassa hoti, parinibbute bhagavati cetiyaṃ bhindantassa, bodhiṃ chindantassa, dhātūsu upakkamantassa ca ānantariyaṃ na hoti, kammaṃ pana ānantariyasadisaṃ hoti.
In the case of causing blood to flow, due to the Tathāgata's invulnerable body, a cutting of the skin or a flowing of blood by the effort of another with an angry mind does not occur. However, just as by the impact of a splinter that broke off from the rock hurled by Devadatta, a small amount of blood, even like a tiny drop for a fly to drink, gathered unevenly within the body at one spot, one who acts in such a way incurs an immediate retribution. This is not the case for Jīvaka, who, with a gentle mind, extracted bad blood to bring comfort; for him, it is indeed merit. For one who shatters a cetiya, cuts down a Bodhi tree, or schemes against the relics after the Blessed One's Parinibbāna, there is no immediate retribution, but the kamma is similar to an immediate retribution.
Trong trường hợp làm thân Phật chảy máu, do thân của Đức Như Lai không thể bị phá hoại, nên không có việc cắt da hay chảy máu do sự tấn công của người có tâm sân hận. Tuy nhiên, giống như việc đá bị Devadatta ném vỡ ra và một mảnh đá văng trúng, nếu có ai đó làm cho một lượng máu nhỏ như một con ruồi nhỏ tụ lại một cách bất thường ở một chỗ bên trong thân thể của Ngài, thì đó là tội vô gián. Chứ không phải như trường hợp của Jīvaka, với tâm từ ái, đã lấy máu độc ra để làm cho Ngài được khỏe mạnh, việc đó chỉ là phước báu. Khi Đức Thế Tôn đã nhập Niết-bàn, việc phá hoại tháp, chặt cây Bồ-đề, hoặc tấn công xá-lợi thì không phải là tội vô gián, nhưng nghiệp đó tương tự như tội vô gián.
Bodhirukkhassa pana thūpaṃ vā sadhātukaṃ paṭimaṃ vā bādhayamānaṃ sākhaṃ, cetiyavatthuṃ bhinditvā gacchantaṃ bodhimūlañca chinditvā harituṃ vaṭṭati.
However, it is permissible to cut and remove a branch that obstructs a thūpa of the Bodhi tree or a statue with relics, or a Bodhi root that breaks through and passes through the cetiya ground.
Tuy nhiên, nếu có cành cây Bồ-đề làm hư hại tháp hoặc tượng có xá-lợi, hoặc rễ cây Bồ-đề xuyên phá nền tháp, thì được phép chặt bỏ.
Sacepi sākhāya nilīnā sakuṇā cetiye vaccaṃ pātenti, chindituṃ vaṭṭati.
Even if birds perched on a branch drop excrement on the cetiya, it is permissible to cut it.
Ngay cả khi chim chóc đậu trên cành cây và phóng uế lên tháp, cũng được phép chặt bỏ cành cây.
Paribhogacetiyato hi sarīracetiyameva mahantataraṃ.
For indeed, the bodily cetiya is greater than the commemorative cetiya.
Vì tháp xá-lợi (sarīracetiya) vĩ đại hơn tháp vật dụng (paribhogacetiya).
Dhātunidhānarahitaṃ paṭimāgharaṃ vā bodhigharaṃ vā bādhentaṃ sākhaṃ chindituṃ na vaṭṭati, ojoharaṇasākhaṃ, panassa pūtiṭṭhānaṃ vā chindituṃ vaṭṭati, sarīrapaṭijaggane viya puññameva hoti.
It is not permissible to cut a branch that obstructs an image house or Bodhi house devoid of relics. However, it is permissible to cut a branch that drains its nutrients or a rotten part. It is indeed merit, as in caring for one's own body.
Nếu cành cây làm hư hại nhà thờ tượng hoặc nhà cây Bồ-đề không có xá-lợi, thì không được phép chặt bỏ. Tuy nhiên, được phép chặt bỏ cành cây hút nhựa hoặc phần bị hư thối của nó. Việc đó giống như chăm sóc thân thể, chỉ là phước báu.
Saṅghabhede samānasaṃvāsasīmāya samānasaṃvāsake saṅghe ekato ṭhite visuṃ vaggasaṅghaṃ gahetvā pañcahi kāraṇehi saṅghaṃ bhindantassa saṅghabhedo hoti ānantariyakammañca.
In a schism of the Saṅgha, when the Saṅgha, sharing the same dwelling and living together within the same sīmā, is united, one who takes a separate faction of bhikkhus and breaks the Saṅgha by five reasons incurs a schism of the Saṅgha and an ānantariya kamma.
Trong việc phá hòa hợp Tăng, khi Tăng chúng cùng sinh hoạt trong một trú xứ giới hạn (samānasaṃvāsasīmā) và cùng thực hiện các nghi lễ, nếu có người tách ra thành một nhóm Tăng riêng biệt và phá hòa hợp Tăng bằng năm cách, thì đó là việc phá hòa hợp Tăng và là nghiệp vô gián.
Vuttaṃ hetaṃ ‘‘pañcahi, upāli, ākārehi saṅgho bhijjati.
For it is said, "By five modes, Upāli, the Saṅgha is broken.
Điều này đã được nói: "Này Upāli, Tăng chúng bị phá hòa hợp bởi năm cách.
Katamehi pañcahi?
Which five?
Năm cách nào?
Kammena uddesena voharanto anussāvanena salākaggāhenā’’ti (pari. 458).
By a kamma, by a recitation, by declaration, by persuasion, by receiving the voting-sticks."
Bằng nghi thức (kamma), bằng tụng giới (uddesa), bằng lời tuyên bố (vohāranto), bằng lời khuyên nhủ (anussāvana), bằng việc bỏ phiếu (salākaggāhena)" (Pari. 458).
Tattha kammenāti apalokanādīsu catūsu aññatarena kammena.
There, by a kamma means by one of the four kammas such as apalokana.
Trong đó, bằng nghi thức (kammena) là bằng một trong bốn nghi thức như tuyên bố (apalokana), v.v.
Uddesenāti pātimokkhuddesena.
By a recitation means by the recitation of the Pātimokkha.
Bằng tụng giới (uddesena) là bằng việc tụng giới Pātimokkha.
Voharanto kathayanto tāhi tāhi upapattīhi ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādīni aṭṭhārasa bhedakaravatthūni dīpento.
By declaring means by speaking, expounding the eighteen schism-causing grounds like "what is not Dhamma is Dhamma" by various propositions.
Bằng lời tuyên bố (voharanto) là bằng cách nói, bằng những lý do khác nhau, trình bày mười tám điều gây chia rẽ như "pháp không phải là pháp", v.v.
Anussāvanenāti ‘‘nanu tumhe jānātha mayhaṃ bahussutādibhāvaṃ, kathaṃ hi nāma mādiso uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ gāheyya, kimahaṃ apāyato na bhāyāmī’’tiādinā nayena kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvā anussāvanena.
By persuasion means by creating a division of words in their ears through persuasion, saying things like, "Surely, you know my erudition and so on. How could one like me embrace an un-Dhamma, un-Vinaya teaching of the Master? Am I not afraid of the lower realms?"
Bằng lời khuyên nhủ (anussāvanena) là bằng cách nói lời chia rẽ vào tai, theo cách như "Há các ông không biết sự đa văn của tôi ư? Làm sao một người như tôi lại chấp nhận giáo pháp của Bậc Đạo Sư mà là phi pháp, phi luật? Há tôi không sợ đọa xứ sao?", v.v.
Salākaggāhenāti evaṃ vohārānussāvanehi tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā anivattidhammaṃ katvā ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena.
By receiving the voting-sticks means by establishing their minds firmly through such declarations and persuasions, making them irreversible, and then receiving the voting-sticks, saying, "Take these voting-sticks."
Bằng việc bỏ phiếu (salākaggāhena) là bằng cách củng cố tâm trí của họ thông qua những lời tuyên bố và khuyên nhủ như vậy, khiến họ không thể quay lại, rồi nói "Hãy nhận phiếu này!" và bỏ phiếu.
Ettha ca kammameva uddeso vā pamāṇaṃ, vohārānussāvanasalākaggāhā pana pubbabhāgā.
Here, the kamma itself or the recitation is the criterion; the declarations, persuasions, and receiving of voting-sticks are preliminary steps.
Ở đây, chỉ nghi thức (kamma) hoặc tụng giới (uddesa) là tiêu chuẩn; còn lời tuyên bố, lời khuyên nhủ và việc bỏ phiếu chỉ là các giai đoạn chuẩn bị.
Tesu nipphannesupi abhinnova hoti saṅgho.
Even when these are completed, the Saṅgha is only just divided.
Ngay cả khi những điều đó đã hoàn thành, Tăng chúng vẫn chưa bị phá hòa hợp.
Yadā pana vohārānussāvanehi cattāro vā atireke vā bhikkhū salākaṃ gāhetvā vaggaṃ saṅghaṃ gahetvā visuṃ kammaṃ vā uddesaṃ vā karoti, tadā saṅgho bhinno nāma hoti.
But when, through declarations and persuasions, four or more bhikkhus take the voting-sticks, form a faction of the Saṅgha, and perform a kamma or a recitation separately, then the Saṅgha is said to be broken.
Nhưng khi bốn hoặc nhiều hơn bốn Tỳ-kheo, thông qua lời tuyên bố và lời khuyên nhủ, đã nhận phiếu và lập thành một nhóm Tăng riêng biệt, rồi thực hiện nghi thức hoặc tụng giới riêng, thì lúc đó Tăng chúng được gọi là đã bị phá hòa hợp.
Abhedapurekkhārassa pana samaggasaññāya vaṭṭati.
However, for one whose intention is to prevent a schism, it is permissible with the perception of unity.
Tuy nhiên, đối với người có ý định không phá hòa hợp, việc hành động với tâm hòa hợp thì được phép.
Samaggasaññāya hi karontassa neva bhedo hoti, na ānantariyaṃ, tathā tato ūnaparisāya karontassa.
For one who acts with the perception of unity, there is neither a schism nor an immediate retribution, and likewise for one who acts with a smaller assembly.
Thật vậy, đối với người hành động với tâm hòa hợp, không có việc phá hòa hợp, cũng không có tội vô gián. Tương tự, đối với người hành động với số lượng ít hơn (số lượng tối thiểu để phá hòa hợp).
Vuttaṃ hetaṃ ‘‘ekato, upāli, cattāro honti ekato cattāro, navamo anussāvetī’’tiādi (cūḷava. 351).
For it is said, "On one side, Upāli, there are four; on the other side, there are four; the ninth one announces it," and so on.
Điều này đã được nói: "Này Upāli, một bên có bốn, một bên có bốn, người thứ chín tuyên bố" (Cūḷava. 351).
Imesu pana pañcasu ānantariyesu saṅghabhedo vacīkammaṃ, sesāni kāyakammāni, sabbāneva kho tāni kāyadvāratopi vacīdvāratopi samuṭṭhahanti.
Among these five ānantariya kammas, the schism of the Saṅgha is a verbal kamma, while the others are bodily kammas. All of them arise through both the bodily door and the verbal door.
Trong năm nghiệp vô gián này, phá hòa hợp Tăng là nghiệp khẩu, còn các nghiệp khác là nghiệp thân. Tuy nhiên, tất cả chúng đều phát sinh từ cửa thân và cửa khẩu.
Saṅghabhedopi hi hatthamuddāya bhedaṃ karontassa kāyadvāratopi samuṭṭhāti, saṅghabhedo cettha kappaṭṭhitiyo.
For even the schism of the Saṅgha can arise through the bodily door for one who creates division with a hand gesture, and the schism of the Saṅgha in this case endures for an eon (kappa).
Thật vậy, phá hòa hợp Tăng cũng phát sinh từ cửa thân nếu người đó dùng cử chỉ tay để phá hòa hợp. Và ở đây, việc phá hòa hợp Tăng tồn tại suốt một kiếp.
Kappavināse eva hi saṅghabhedato muccati, sesānaṃ pana tathā niyamo natthi.
For one is released from the schism of the Saṅgha only upon the destruction of the eon; for the others, there is no such fixed rule.
Chỉ khi kiếp tận diệt thì mới thoát khỏi nghiệp phá hòa hợp Tăng, còn các nghiệp khác thì không có quy định như vậy.
Yena ca pañcapetāni kammāni katāni honti, tassa saṅghabhedova niraye vipaccati, sesāni ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko’’ti evamādīsu saṅkhyaṃ gacchanti.
For one by whom these five kammas have been committed, only the schism of the Saṅgha ripens in hell; the others fall into the category of "the kamma existed, but its kamma-result did not," and so on.
Đối với người đã thực hiện năm nghiệp này, chỉ nghiệp phá hòa hợp Tăng mới chín muồi trong địa ngục, còn các nghiệp khác được xếp vào loại "nghiệp đã có nhưng quả nghiệp không có", v.v.
Saṅghabhedābhāve lohituppādo, tadabhāve arahantaghāto, tadabhāve mātughāto, pitughāto vā, tasmimpi sīlasampannatare.
In the absence of a schism of the Saṅgha, there is the causing of blood to flow; in its absence, the killing of an Arahant; in its absence, the killing of a mother or father; and among these, the one with greater virtue.
Nếu không có nghiệp phá hòa hợp Tăng, thì nghiệp làm thân Phật chảy máu; nếu không có nghiệp đó, thì nghiệp giết A-la-hán; nếu không có nghiệp đó, thì nghiệp giết mẹ hoặc giết cha, và trong số đó, nghiệp giết người có giới đức cao hơn.
Purimāni cettha cattāri sabbesaṃ gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇāni, saṅghabhedo pana pakatattassa bhikkhunova, asādhāraṇo aññesaṃ, bhikkhunīpi hi saṅghaṃ na bhindati, pageva itare.
The former four of these are common to all householders and renunciants, but the schism of the Saṅgha is only for a bhikkhu in his natural state, not common to others. For even a bhikkhunī does not break the Saṅgha, much less others.
Bốn nghiệp đầu tiên ở đây là chung cho tất cả cư sĩ và người xuất gia, nhưng nghiệp phá hòa hợp Tăng chỉ dành cho Tỳ-kheo có đủ điều kiện, không chung cho những người khác. Ngay cả Tỳ-kheo-ni cũng không phá hòa hợp Tăng, huống chi là những người khác.
Pañcapi cetāni dukkhavedanāsampayuttāni, dosamūlāni cāti veditabbāni.
All five of these are associated with painful feeling and rooted in hatred, so it should be understood.
Cần biết rằng cả năm nghiệp này đều liên quan đến thọ khổ (dukkhavedanāsampayutta) và có gốc rễ từ sân hận (dosamūla).
Aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyyāti ettha ariyasāvakassa aṭṭhamabhavāgahaṇaṃ kena niyāmitanti?
Regarding "would take an eighth existence" here, by what is the non-taking of an eighth existence by a noble disciple determined?
Ở đây, câu "sẽ không tái sinh lần thứ tám" (aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyyā) có nghĩa là sự không tái sinh lần thứ tám của một vị Thánh đệ tử được quy định bởi điều gì?
Vipassanāya.
By insight (vipassanā).
Bởi tuệ quán (vipassanā).
Yassa hi sā tikkhā, so ekaṃ eva bhavaṃ nibbattitvā arahattaṃ patvā ekabījī nāma hoti.
For one whose insight is sharp, having taken only one existence, he attains Arahantship and is called an ekabījī (one-seeded).
Thật vậy, người có tuệ quán sắc bén thì chỉ tái sinh một lần rồi đạt A-la-hán quả, được gọi là Nhất chủng tử (ekabījī).
Yassa mandā, so dutiye…pe… chaṭṭhe vā bhave arahattaṃ patvā kolaṃkolo nāma hoti.
For one whose insight is dull, he attains Arahantship in the second... or sixth existence, and is called a kolaṃkolo (family-to-family).
Người có tuệ quán yếu hơn thì đạt A-la-hán quả trong lần tái sinh thứ hai... hoặc thứ sáu, được gọi là Gia gia (kolaṃkolo).
Yassa pana atimandā, so sattamaṃ bhavaṃ nātikkamati, tattha niyamena arahattaṃ pāpuṇitvā sattakkhattuparamo nāma hoti.
But for one whose insight is extremely dull, he does not exceed the seventh existence; there, he necessarily attains Arahantship and is called a sattakkhattuparamo (one who reaches the highest in seven times).
Còn người có tuệ quán rất yếu thì không vượt quá lần tái sinh thứ bảy, tại đó nhất định đạt A-la-hán quả, được gọi là Thất lai (sattakkhattuparamo).
Sacepi hissa sattame bhave niddaṃ okkantassa matthake asani vā pabbatakūṭo vā pateyya, tasmimpi kāle arahattaṃ patvāva parinibbāti.
Even if, in his seventh existence, while he is asleep, a thunderbolt or a mountain peak should fall on his head, he attains Arahantship at that very moment and then enters Parinibbāna.
Ngay cả khi sét đánh hoặc đỉnh núi rơi xuống đầu vị ấy khi đang ngủ trong lần tái sinh thứ bảy, vị ấy vẫn đạt A-la-hán quả rồi mới nhập Niết-bàn vào thời điểm đó.
Uttamakoṭiyā hi sattamabhavānatikkamanaññeva sandhāyeva ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo’’ti (ma. ni. 1.66; 2.169; saṃ. ni. 5.998) vuttoti.
It is precisely by referring to the ultimate limit of not exceeding the seventh existence that it is said, "fixed, destined for perfect enlightenment."
Thật vậy, chỉ dựa vào việc không vượt quá lần tái sinh thứ bảy ở mức cao nhất mà đã nói "nhất định hướng đến giác ngộ" (Ma. Ni. 1.66; 2.169; Saṃ. Ni. 5.998).
Ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhātiādīsu dasasahassacakkavāḷasaṅkhātaṃ jātikhettaṃ ekā lokadhātu nāma āṇāvisayakhettesu buddhuppattisaṅkāya evābhāvato.
In phrases like "two Arahants, Perfectly Enlightened Ones, in one world-system," the birth-realm, consisting of ten thousand world-systems, is called one world-system, because there is no possibility of a Buddha arising in the domains of authority.
Trong các câu như "hai vị A-la-hán, Chánh Đẳng Giác trong một thế giới" (ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā), một thế giới (ekā lokadhātu) được gọi là trường sinh (jātikhetta) bao gồm mười ngàn thế giới, vì không có sự xuất hiện của chư Phật trong các trường quyền năng (āṇāvisayakhetta).
Tattha dvinnaṃ buddhānaṃ uppattipaṭisedhaṃ akatvā jātikhette eva kato.
There, the prohibition of the arising of two Buddhas is made in the birth-realm itself, not otherwise.
Ở đó, việc cấm sự xuất hiện của hai vị Phật đã được thực hiện chỉ trong trường sinh.
Ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā na uppajjanti buddhattahetūnaṃ anādibuddhaparamparādīnaṃ tathābhāvā.
Apart from this world-system, Buddhas do not arise in other world-systems, due to the nature of the causes for Buddhahood, such as the beginningless succession of Buddhas.
Ngoại trừ vũ trụ này, chư Phật không xuất hiện trong các vũ trụ khác, vì các nhân tố dẫn đến Phật quả, như dòng truyền thừa Phật vô thủy, v.v., là như vậy.
Tato eva hi sattā niravasesato nibbutiṃ na pāpuṇanti.
It is precisely for this reason that beings do not attain Nibbāna completely.
Chính vì lý do đó mà chúng sinh không đạt được Niết-bàn một cách hoàn toàn.
Yadi hi sabbacakkavāḷesu buddhā uppajjeyyuṃ, sabbe sattā ito pubbe niravasesato nibbutiṃ pāpuṇeyyuṃ, na ca taṃ atthi, tasmā anādibuddhaparamparāya vivaṭṭūpanissayasampannānaṃ nivāsabhūte imasmiṃ cakkavāḷe eva uppajjantīti veditabbā.
For if Buddhas were to arise in all world-systems, all beings would have completely attained Nibbāna before this, and that is not the case. Therefore, it should be understood that Buddhas arise only in this world-system, which is the abode of those endowed with the prerequisites for liberation through the beginningless succession of Buddhas.
Nếu chư Phật xuất hiện trong tất cả các vũ trụ, thì tất cả chúng sinh đã đạt được Niết-bàn hoàn toàn từ trước đây, nhưng điều đó không có. Do đó, cần biết rằng chư Phật chỉ xuất hiện trong vũ trụ này, nơi là nơi cư trú của những chúng sinh có đầy đủ các yếu tố hỗ trợ cho sự thoát ly (vivaṭṭūpanissayasampanna) từ dòng truyền thừa Phật vô thủy.
Te cetthāpi dullabhā, tesaṃ dullabhattā evettha kappānaṃ asaṅkhyeyyampi buddhuppādarahitaṃ hoti.
And even here, they are rare, and because of their rarity, even innumerable eons pass without the arising of a Buddha.
Và ngay cả ở đây, chư Phật cũng rất khó gặp, chính vì sự khó gặp của các Ngài mà ngay cả hàng trăm ngàn kiếp cũng không có sự xuất hiện của chư Phật.
Yadi ca te sulabhā bhaveyyuṃ, ekasmiṃ vivaṭṭaṭṭhāyiasaṅkhyeyye catusaṭṭhibuddhānampi uppajjituṃ sakkā bhaveyya antarakappassa buddhantarattā.
If they were easily obtainable, then even sixty-four Buddhas could arise in one eon of evolution, since the interval between Buddhas is an intermediate eon.
Và nếu các vị ấy dễ dàng có được, thì trong một a-tăng-kỳ trụ kiếp có sự tiến hóa, sáu mươi bốn vị Phật cũng có thể xuất hiện, vì một tiểu kiếp là khoảng thời gian giữa các vị Phật.
Bhaddakappesu cettha pañca buddhā eva uppajjanti.
However, in propitious eons, only five Buddhas arise here.
Nhưng trong các hiền kiếp, chỉ có năm vị Phật xuất hiện.
Kathaṃ panetthāpi dullabhatarā cakkavāḷantaresu uppajjeyyuṃ, buddhānañca dullabhatā kāraṇadullabhatāya, tasmā imasmiññeva cakkavāḷe buddhā uppajjanti?
How then could more difficult-to-find Buddhas arise even in the intervals between world-systems? The rarity of Buddhas is due to the rarity of the conditions for their arising; therefore, Buddhas arise only in this world-system.
Vậy làm sao các vị ấy, vốn đã hiếm có hơn ở đây, lại có thể xuất hiện ở các thế giới khác? Sự hiếm có của các vị Phật là do sự hiếm có của các nguyên nhân, vì vậy các vị Phật chỉ xuất hiện trong thế giới này mà thôi.
Etthāpi na devabrahmalokesu, manussaloke eva pana uppajjanti ettheva sabbaso tividhasaddhammādhārassa saṅgharatanassa pātubhāvato, itaralokesu niravasesato pakārāsambhavato ca.
Even here, they do not arise in the deva and Brahma realms, but only in the human realm, because it is only here that the Saṅgha jewel, the support for the three kinds of Saddhamma, manifests completely, and because in other realms, such conditions are entirely impossible.
Ngay cả ở đây, các ngài cũng không xuất hiện ở các cõi trời và Phạm thiên, mà chỉ xuất hiện ở cõi người, vì chỉ ở đây mới có sự xuất hiện của Tăng bảo, là nền tảng cho ba loại chánh pháp một cách trọn vẹn, và vì ở các cõi khác, điều này hoàn toàn không thể xảy ra.
Yadi hi buddhā devalokādīsu uppajjeyyuṃ, manussā bhayena upasaṅkamitumeva na sakkonti, pageva dhammasavanapabbajjādiṃ kātuṃ, teneva amhākaṃ bodhisatto attano rūpakāyānubhāvādisampattiyā uppannaamanussasaṅkākutūhalaṃ janaṃ nijjhāpetuṃ uttānaseyyakādiniyāmena vaḍḍhitvā dārapariggahādiṃ akāsi, evaṃ katvā pabbajitampi naṃ rājagahe piṇḍāya pavisitvā paṇḍavapabbatapasse nisīditvā piṇḍapātaṃ paribhuñjantaṃ bimbisāro nānappakārato manussabhāvaṃ vicinitvāva upasaṅkamituṃ visahi, no aññathā.
If Buddhas were to arise in the deva realms and so forth, humans would not even be able to approach them out of fear, let alone listen to the Dhamma or undertake ordination. For this very reason, our Bodhisatta, in order to reassure the people whose curiosity had arisen due to his physical radiance and power, grew up in the normal way, lying on his back, etc., and engaged in marriage and so forth. Even after he had thus renounced the world and entered Rājagaha for alms, sitting on the side of Paṇḍava Mountain and partaking of his almsfood, King Bimbisāra was able to approach him only after having ascertained in various ways his human nature, and not otherwise.
Bởi nếu các vị Phật xuất hiện ở các cõi trời, v.v., thì loài người vì sợ hãi sẽ không thể đến gần, huống chi là nghe pháp, xuất gia, v.v. Chính vì thế, Bồ-tát của chúng ta, để xua tan sự nghi ngờ và tò mò của dân chúng cho rằng ngài không phải là người, vốn nảy sinh do sự toàn hảo về sắc thân và uy lực của ngài, đã lớn lên theo cách thức của một đứa trẻ nằm ngửa, v.v., và đã lập gia đình. Dù đã làm như vậy và xuất gia, khi ngài vào thành Vương Xá khất thực, ngồi bên sườn núi Paṇḍava và thọ thực, vua Bimbisāra sau khi đã xem xét kỹ lưỡng về thân phận con người của ngài qua nhiều cách khác nhau mới dám đến gần, chứ không phải cách nào khác.
Lokanitthāraṇatthāya hi buddhā uppajjanti, na attano sakkārādiatthāya, tasmā manussesu eva uppajjantīti veditabbo.
For Buddhas arise for the salvation of the world, not for their own honor, etc.; therefore, it should be understood that they arise only among humans.
Bởi vì các vị Phật xuất hiện vì mục đích cứu độ thế gian, chứ không phải vì lợi lộc, danh vọng, v.v. cho bản thân, nên cần hiểu rằng các ngài chỉ xuất hiện giữa loài người.
Tatthāpi imasmiṃ jambudīpe eva, tatthāpi imasmiṃ majjhimapadese eva.
Even there, only in this Jambudīpa, and even there, only in this middle region.
Ngay cả ở đó, cũng chỉ ở châu Diêm-phù-đề này, và ngay cả ở đó, cũng chỉ ở trung thổ này.
Na kevalañca buddhāva, paccekabuddhā, aggasāvakamahāsāvakā ca cakkavattiādayo ca aññepi puññavantasattā ettheva uppajjanti.
Not only Buddhas, but also Paccekabuddhas, chief disciples, great disciples, and universal monarchs, and other meritorious beings, all arise here.
Không chỉ có các vị Phật, mà cả các vị Phật Độc Giác, các vị Thượng thủ Thinh văn, Đại Thinh văn, các vị Chuyển luân vương, v.v., và các chúng sanh có phước báu khác cũng chỉ xuất hiện ở đây.
Pañca hi antaradhānāni nāma adhigamaantaradhānaṃ paṭipattiantaradhānaṃ pariyattiantaradhānaṃ liṅgaantaradhānaṃ dhātuantaradhānanti.
Indeed, there are five disappearances: the disappearance of attainment, the disappearance of practice, the disappearance of learning, the disappearance of the characteristic, and the disappearance of the relics.
Có năm sự biến mất, đó là: sự biến mất của sự chứng đắc, sự biến mất của sự hành trì, sự biến mất của sự học hỏi, sự biến mất của hình tướng, và sự biến mất của xá-lợi.
Tattha adhigamoti maggaphalābhiññāpaṭisambhidāyo, so parihāyamāno paṭisambhidāto paṭṭhāya parihāyati.
Here, "attainment" refers to the paths, fruits, supernormal powers, and analytical knowledge (paṭisambhidā). When it declines, it declines starting from analytical knowledge.
Trong đó, sự chứng đắc là đạo, quả, thắng trí và vô ngại giải. Khi nó suy tàn, nó bắt đầu suy tàn từ các vô ngại giải.
Parinibbānato hi vassasahassameva paṭisambhidā nibbattetuṃ sakkonti, tato paraṃ abhiññā, tāpi nibbattetuṃ asakkontā sukkhavipassakakhīṇāsavā honti, tato anāgāmino, tato sakadāgāmino, sotāpannā ca honti, tesu dharantesupi adhigamo anantarahitova hoti, pacchimakassa pana sotāpannassa jīvitakkhayena adhigamo antarahito nāma hoti.
Indeed, for only a thousand years after the Parinibbāna, analytical knowledge can be attained. After that, supernormal powers, and failing to attain them, one becomes a dry-insight arahant. Then come non-returners, then once-returners, and then stream-enterers. As long as these exist, attainment is not yet disappeared. But with the termination of the life of the last stream-enterer, attainment is said to have disappeared.
Bởi vì từ khi Đức Phật nhập Niết-bàn, người ta chỉ có thể đạt được các vô ngại giải trong một nghìn năm. Sau đó là các thắng trí. Khi không thể đạt được cả những điều này, họ trở thành các vị A-la-hán thuần quán. Sau đó là các vị Bất lai, rồi các vị Nhất lai, và các vị Dự lưu. Khi các vị này còn tại thế, sự chứng đắc vẫn chưa biến mất. Nhưng với sự mệnh chung của vị Dự lưu cuối cùng, sự chứng đắc được gọi là đã biến mất.
Idaṃ adhigamaantaradhānaṃ.
This is the disappearance of attainment.
Đây là sự biến mất của sự chứng đắc.
Pariyattīti sāṭṭhakathaṃ tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ, gacchante gacchante kāle adhammikehi kaliyugarājādīhi vipannasassādisampattitāya paccayadāyakā duggatā honti, bhikkhū ca paccayehi kilamantā antevāsike gahetuṃ na sakkonti.
"Learning" refers to the three-piṭaka Buddha's teaching with its commentaries. As time passes, unrighteous kings of the Kali age and so forth, due to the failure of crops and other resources, providers become poor, and bhikkhus, suffering from lack of requisites, cannot take on pupils.
Sự học hỏi là lời Phật dạy trong Tam tạng cùng với chú giải. Theo dòng thời gian, do các vị vua tà kiến trong thời mạt pháp, v.v., mùa màng thất bát, các thí chủ hộ trì trở nên nghèo khó, và các vị tỳ-khưu vì thiếu thốn vật dụng nên không thể nhận đệ tử.
Tato aṭṭhakathā parihāyati, pāḷivaseneva pariyattiṃ dhārenti, tato pāḷiṃ sakalaṃ dhāretuṃ na sakkonti, paṭhamaṃ abhidhammapiṭakaṃ parihāyati, tañcassa parihāyanaṃ matthakato paṭhāya.
Then the commentaries decline. They preserve the learning only in the Pāḷi text. Then they cannot preserve the entire Pāḷi text. First, the Abhidhamma Piṭaka declines, and its decline begins from the top.
Từ đó, các bộ chú giải suy tàn, họ chỉ còn duy trì việc học hỏi theo bản kinh Pāḷi. Sau đó, họ không thể ghi nhớ toàn bộ kinh điển Pāḷi. Đầu tiên, tạng Vi Diệu Pháp suy tàn, và sự suy tàn này bắt đầu từ đầu.
Paṭhamameva hi mahāpakaraṇaṃ parihāyati, tato yamakaṃ kathāvatthu puggalapaññatti dhātukathā vibhaṅgo dhammasaṅgaho ca anukkamena parihāyanti, tato matthakato paṭṭhāya suttantapiṭakaṃ parihāyati, paṭhamaṃ hi aṅguttaranikāyo ekādasakanipātato paṭṭhāya yāvaekakanipātā parihāyati, tato matthakato paṭṭhāya saṃyuttanikāyo, paṭhamaṃ hi mahāvaggo parihāyati, tato saḷāyatanavaggo khandhakavaggo nidānavaggo sagāthāvaggoti, evaṃ majjhimanikāyadīghanikāyādayo ca matthakato paṭṭhāya parihāyanti, tato vinayapiṭakameva tiṭṭhati, tampi parivārato paṭṭhāya yāva mahāvibhaṅgā parihāyati, tato uposathakkhandhakato mātikāmattameva dhārenti, tadāpi yāva catuppadikāpi gāthā manussesu pavattati, tāva pariyatti anantarahitāva hoti, tāya antarahitāya pariyatti antarahitā nāma hoti.
Indeed, first the Mahāpakaraṇa declines, then the Yamaka, Kathāvatthu, Puggalapaññatti, Dhātukathā, and Vibhaṅga, and Dhammasaṅgaṇī decline in order. Then, starting from the top, the Suttanta Piṭaka declines. Indeed, first the Aṅguttara Nikāya declines, starting from the Elevenfold Nipāta down to the Onefold Nipāta. Then, starting from the top, the Saṃyutta Nikāya. Indeed, first the Mahāvagga declines, then the Saḷāyatana Vagga, Khandhaka Vagga, Nidāna Vagga, and Sagāthā Vagga. Similarly, the Majjhima Nikāya, Dīgha Nikāya, and so forth decline from the top. Then only the Vinaya Piṭaka remains, and even that declines from the Parivāra down to the Mahāvibhaṅga. Then they preserve only the Mātika, starting from the Uposatha Khandhaka. Even then, as long as even a four-lined verse is current among humans, learning is not yet disappeared. When that disappears, learning is said to have disappeared.
Đầu tiên, bộ Đại Phát Thú suy tàn, sau đó lần lượt là các bộ Đối Pháp, Ngữ Tông, Nhân Chế Định, Giới Thuyết, Phân Tích và Pháp Tụ. Tiếp theo, tạng Kinh suy tàn, cũng bắt đầu từ đầu. Đầu tiên, Tăng Chi Bộ suy tàn, từ chương mười một pháp cho đến chương một pháp. Sau đó, Tương Ưng Bộ suy tàn, cũng bắt đầu từ đầu. Đầu tiên, phẩm Đại Phẩm suy tàn, rồi đến phẩm Sáu Xứ, phẩm Uẩn, phẩm Nhân Duyên và phẩm Có Kệ. Tương tự, Trung Bộ, Trường Bộ, v.v., cũng suy tàn từ đầu. Sau đó, chỉ còn lại tạng Luật. Tạng này cũng suy tàn, từ bộ Tập Yếu cho đến bộ Đại Phân Tích. Sau đó, họ chỉ còn ghi nhớ phần đề mục của chương Bố-tát. Ngay cả khi đó, chừng nào một bài kệ bốn câu còn lưu truyền giữa nhân gian, thì sự học hỏi vẫn chưa biến mất. Khi bài kệ đó biến mất, sự học hỏi được gọi là đã biến mất.
Idaṃ pariyattiantaradhānaṃ nāma.
This is the disappearance of learning.
Đây là sự biến mất của sự học hỏi.
Gacchante gacchante kāle pattacīvaraggahaṇādiākappaṃ na pāsādikaṃ hoti, nigaṇṭhādayo viya alābupattādiṃ aggabāhāya pakkhipitvāpi olambitvāpi sikkāya olaggetvāpi vicaranti, cīvararajanampi na sāruppaṃ, oṭṭhaṭṭhikavaṇṇaṃ katvā dhārenti, tato rajanampi ovaṭṭikavijjhanampi na hoti, dasā chetvā paribbājakā viya kāsāvamattameva dhārenti, tato parikkhīṇe kāle khuddakakāsāvakhaṇḍaṃ hatthe vā gīvāya vā bandhitvā kasikammādīni katvā dārabharaṇādiṃ karonti, tadā dakkhiṇaṃ dento jano saṅghaṃ uddissa etesaṃ deti, idaṃ sandhāya bhagavatā vuttaṃ ‘‘bhavissanti kho panānanda, anāgatamaddhānaṃ gotrabhuno kāsāvakaṇṭhā dussīlā pāpadhammā, tesu dussīlesu saṅghaṃ uddissa dānaṃ dassanti, tadāpahaṃ, ānanda, saṅghagataṃ dakkhiṇaṃ asaṅkhyeyyaṃ appameyyaṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 3.380).
As time passes, the proper deportment, such as holding the alms-bowl and robes, is no longer agreeable. Like Nigaṇṭhas and others, they carry a gourd-bowl and so forth by hanging it from the arm, or suspending it, or carrying it in a net. The dyeing of robes is also not appropriate; they wear them dyed in the color of an ass's skull. Then there is no more dyeing or threading for securing the robes. Cutting off the tassels, they wear just a piece of kāṣāya cloth like wandering ascetics. Then, when that time is exhausted, they tie a small piece of kāṣāya cloth on their hand or neck, engaging in farming and other work, and supporting their families. At that time, people giving donations give to them, dedicating it to the Saṅgha. It is with reference to this that the Blessed One said: "There will be, Ānanda, in the future, clansmen with yellow necks (kāsāvakaṇṭhā), immoral and of evil nature (dussīlā pāpadhammā). To these immoral ones, people will give gifts, dedicating them to the Saṅgha. Even then, Ānanda, I say that the gift given to the Saṅgha is immeasurable and incalculable" (MN 3.380).
Theo dòng thời gian, cách thức mang y bát, v.v., không còn trang nghiêm nữa. Giống như các lõa thể ngoại đạo, họ mang bát bằng quả bầu khô, v.v., bằng cách kẹp vào nách, đeo lủng lẳng hoặc treo trong túi lưới. Việc nhuộm y cũng không còn phù hợp, họ mặc y có màu như xương lạc đà. Sau đó, việc nhuộm và cắt may y cũng không còn nữa, họ chỉ cắt các tua rua và mặc một tấm y cà-sa như các du sĩ ngoại đạo. Rồi khi thời gian suy tàn, họ buộc một mảnh y cà-sa nhỏ vào tay hoặc cổ, làm ruộng, v.v., để nuôi sống gia đình. Khi đó, người ta cúng dường cho những người này với tâm hướng về Tăng đoàn. Chính điều này đã được Đức Thế Tôn nói đến: "Này Ānanda, trong tương lai sẽ có những người mang dòng dõi, cổ đeo y cà-sa, giới hạnh buông thả, theo tà pháp. Người ta sẽ cúng dường đến Tăng đoàn cho những người giới hạnh buông thả ấy. Này Ānanda, khi đó, Ta nói rằng sự cúng dường đến Tăng đoàn là vô số, vô lượng".
Tato ‘‘papañco esa, kiṃ iminā amhāka’’nti taṃ kāsāvakhaṇḍaṃ chinditvā araññe khipanti, etasmiṃ kāle liṅgaṃ antarahitaṃ nāma hoti.
Then, thinking, "This is an impediment, what is it to us?", they cut that piece of kāṣāya cloth and throw it into the forest. At this time, the characteristic (liṅga) is said to have disappeared.
Sau đó, họ nghĩ "đây là sự rườm rà, có ích gì cho chúng ta", rồi họ cắt mảnh y cà-sa đó và vứt vào rừng. Vào lúc này, hình tướng được gọi là đã biến mất.
Idaṃ liṅgaantaradhānaṃ nāma.
This is the disappearance of the characteristic.
Đây là sự biến mất của hình tướng.
Tato tattha tattha sakkārasammānaṃ alabhamānā dhātuyo buddhānaṃ adhiṭṭhānabalena sakkārasammānalabbhamānakaṭṭhānaṃ gamissanti, tato sabbattha alabhamānā sabbadhātuyo mahābodhimaṇḍameva gamissanti.
Then, the relics, not receiving veneration and honor here and there, will go to places where they can receive veneration and honor, by the power of the Buddhas’ determination. Then, not receiving* anywhere, all the relics will go to the great Bodhimaṇḍa itself.
Sau đó, khi không nhận được sự tôn kính, cúng dường ở khắp nơi, các Xá-lợi, nhờ năng lực gia trì của chư Phật, sẽ đi đến những nơi có thể nhận được sự tôn kính, cúng dường. Sau đó, khi không nhận được sự tôn kính ở tất cả mọi nơi, tất cả các Xá-lợi sẽ đi đến chính Bồ-đề đạo tràng.
Sāsapamattāpi hi dhātu na antarā nassissati, tā pana bodhimaṇḍe pallaṅkena nisinnabuddhasarīrasiriṃ, yamakapāṭihāriyañca dassessanti, tato dhātusarīrato tejo samuṭṭhāya taṃ sarīraṃ apaṇṇattikabhāvaṃ gameti, tadā dasasahassacakkavāḷe devatā parinibbānadivase viya paridevitvā pūjāsakkāraṃ katvā pakkamanti.
Indeed, not even a mustard-seed-sized relic will perish midway. But they will display the glory of the Buddha’s body seated on the throne at the Bodhimaṇḍa, and the Twin Miracle. Then, fire will arise from the relic-body, causing that body to become unrecognizable. At that time, devas in ten thousand world-systems, lamenting as on the day of the Parinibbāna, will offer homage and veneration, and then depart.
Thật vậy, dù chỉ là một Xá-lợi nhỏ bằng hạt cải cũng sẽ không bị tiêu mất giữa chừng. Tuy nhiên, tại Bồ-đề đạo tràng, chúng sẽ hiển lộ vẻ huy hoàng của thân Phật đang ngồi kiết già, cùng với song thần thông. Sau đó, ánh sáng sẽ phát ra từ thân Xá-lợi, khiến thân ấy trở nên vô hình. Khi ấy, chư thiên trong mười ngàn thế giới sẽ than khóc như vào ngày Đức Phật nhập Niết-bàn, sau khi cúng dường và tôn kính thì họ sẽ rời đi.
Idaṃ dhātuantaradhānaṃ nāma.
This is called the disappearance of the relics.
Đây gọi là Xá-lợi ẩn diệt.
Kasmā pana dve sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ na uppajjantīti?
Why do not two Perfect Buddhas arise neither before nor after each other?
Vì sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện đồng thời hoặc nối tiếp nhau?
Niratthakatova.
Because it would be useless.
Vì vô ích.
Ekova hi sammāsambuddho anantesu cakkavāḷesu sabbasattānampi yadi upanissayo bhaveyya, ekakkhaṇe sapāṭihāriyaṃ sabbānukūlaṃ dhammaṃ desetvā te vinetuṃ sakkoti, kimaṅgaṃ pana nānakkhaṇesu, tasmā ekasmiṃ kāle anekesaṃ sammāsambuddhānaṃ uppatti niratthikāva.
For one Perfect Buddha, if there were sufficient disposition for all beings in countless world-systems, would be able to discipline them by teaching the Dhamma with miracles agreeable to all, at a single moment. What then of different moments? Therefore, the arising of many Perfect Buddhas at the same time is useless.
Thật vậy, chỉ một vị Chánh Đẳng Giác cũng có thể, nếu có sự hỗ trợ (upanissaya), giáo hóa tất cả chúng sinh trong vô số thế giới, bằng cách thuyết giảng Pháp với thần thông và phù hợp với tất cả trong cùng một khoảnh khắc. Huống chi là trong những khoảnh khắc khác nhau. Do đó, sự xuất hiện của nhiều vị Chánh Đẳng Giác cùng một lúc là vô ích.
Anatthakatā pana anacchariyaagāravavivādādidosato ceva mahāpathaviyā dvinnaṃ buddhānaṃ dhāraṇe asamatthatāya vikiraṇādidosato ca veditabbā.
And it should be known that it is disadvantageous due to the fault of being unmarvelous, disrespectful, quarrelsome, and so forth, and due to the great earth’s inability to support two Buddhas, leading to the fault of scattering and so forth.
Hơn nữa, điều đó còn gây ra những lỗi lầm như thiếu sự tôn kính, tranh cãi không đáng có, và Trái Đất không đủ sức chứa hai vị Phật, dẫn đến những lỗi lầm như phân tán.
Cakkavattino pana ekasmiṃ cakkavāḷe dve ekato na uppajjanti, ekova uppajjati.
However, two Wheel-Turning Monarchs do not arise together in one world-system; only one arises.
Tuy nhiên, hai vị Chuyển Luân Vương không xuất hiện đồng thời trong cùng một thế giới, chỉ một vị xuất hiện.
Nānācakkavāḷesu pana bahūpi ekato uppajjantīti veditabbā.
But in different world-systems, many can arise together; this should be understood.
Nhưng trong các thế giới khác nhau, nhiều vị Chuyển Luân Vương có thể xuất hiện cùng lúc, điều này nên được biết.
Ettha hi ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti etassa ekasmiṃ cakkavāḷeti attho gahetabbo.
Here, the meaning of ‘‘in one world-system’’ is to be taken as ‘‘in one cakkavāḷa (world-system)’’.
Ở đây, ý nghĩa của “trong một thế giới” là “trong một cakkavāḷa” (vũ trụ) nên được hiểu.
Apubbaṃ acarimañcettha cakkaratanapātubhāvaantaradhānānaṃ vemajjhaṃ veditabbaṃ.
Here, the interval between the appearance and disappearance of the Wheel-Gem is to be known as neither before nor after.
Ở đây, “không đồng thời và không nối tiếp” nên được hiểu là khoảng thời gian giữa sự xuất hiện và biến mất của Bánh xe báu (cakkaratana).
Antaradhānañcassa cakkavattino kālakiriyato, pabbajjāto vā sattame divase hoti, tassa ca ānubhāvena dvinnaṃ ekattha sahaanuppatti ca veditabbā.
Its disappearance occurs seven days after the Wheel-Turning Monarch’s death or renunciation, and by its power, the non-arising of two together in one place should be understood.
Sự biến mất của nó xảy ra vào ngày thứ bảy sau khi Chuyển Luân Vương qua đời hoặc xuất gia. Và nhờ năng lực của nó, sự không xuất hiện đồng thời của hai vị trong cùng một nơi cũng nên được biết.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại thì dễ hiểu.
Ṭhānāṭhānañāṇabalaṃ paṭhamaṃ.
The power of knowing what is possible and what is not (ṭhānāṭhānañāṇabala) is the first.
Trí lực về chỗ hợp lý và không hợp lý là thứ nhất.
Dutiye kammasamādānānanti samādiyitvā katānaṃ kusalākusalānaṃ, kammameva vā kammasamādānaṃ.
In the second, kammasamādānānaṃ refers to the wholesome and unwholesome actions undertaken, or action itself is kammasamādāna.
Trong trí lực thứ hai, kammasamādānānaṃ (các hành động đã thực hiện) là những hành động thiện và bất thiện đã được thực hiện; hoặc chính nghiệp là kammasamādāna.
Ṭhānaso hetusoti paccayato ceva hetusaṅkhātakāraṇato ca.
Ṭhānaso hetuso means by way of conditions and by way of causes, which are called roots.
Ṭhānaso hetuso (theo nguyên nhân và điều kiện) là theo các duyên và theo các nhân tố được gọi là nhân.
Tattha gatiupadhikālapayogā vipākassa paccayā, kammaṃ hetu.
Among these, destination (gati), physical form (upadhi), time (kāla), and application (payoga) are conditions for vipāka (result), and kamma is the cause.
Trong đó, cảnh giới (gati), thân thể (upadhi), thời gian (kāla), và sự áp dụng (payoga) là các duyên của quả báo; nghiệp là nhân.
Tadubhayato kammavipākaṃ yathābhūtaṃ pajānāti.
He rightly understands the kamma-vipāka from both of these.
Đức Phật biết rõ quả báo của nghiệp từ cả hai phương diện đó.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Bhagavā hi ‘‘ekaccassa bahūni pāpakammāni gatiupadhikālapayogānaṃ sampattiyā paṭibāhitāni na vipaccanti, tesaṃ vipattiṃ āgamma vipaccanti, ekaccassa bahūni kalyāṇakammāni tesaṃ vipattiyā paṭibāhitāni na vipaccanti, tesaṃ sampattiṃ āgamma vipaccantī’’ti pajānāti.
For the Blessed One knows that ‘‘in some cases, many unwholesome actions, being obstructed by the attainment of suitable destination, physical form, time, and application, do not ripen; they ripen only when these conditions fail. In some cases, many wholesome actions, being obstructed by the failure of these conditions, do not ripen; they ripen only when these conditions are attained.’’
Đức Thế Tôn biết rằng: “Đối với một số người, nhiều ác nghiệp bị ngăn cản bởi sự thuận lợi của cảnh giới, thân thể, thời gian và sự áp dụng, nên không trổ quả; chúng trổ quả khi có sự bất lợi của những yếu tố đó. Đối với một số người, nhiều thiện nghiệp bị ngăn cản bởi sự bất lợi của những yếu tố đó, nên không trổ quả; chúng trổ quả khi có sự thuận lợi của những yếu tố đó.”
Tattha gativipattīti cattāro apāyā.
Here, gativipatti means the four lower realms (apāyā).
Trong đó, gativipatti (sự bất lợi của cảnh giới) là bốn cõi khổ (apāya).
Gatisampattīti manussadevagatiyo.
Gatisampatti means human and divine realms.
Gatisampatti (sự thuận lợi của cảnh giới) là cảnh giới người và trời.
Upadhīti attabhāvo.
Upadhi means one’s existence or physical form.
Upadhi là thân thể.
Tassa samiddhi sampatti nāma, asamiddhi vipatti nāma.
Its perfection is called sampatti; its imperfection is called vipatti.
Sự thành tựu của nó gọi là sampatti (thuận lợi), sự không thành tựu gọi là vipatti (bất lợi).
Kālasampattīti surājasumanussakālasaṅkhāto sampannakālo, tappaṭipakkho kālavipatti nāma.
Kālasampatti means a favorable time, such as the time of a good king or good people; its opposite is called kālavipatti.
Kālasampatti (sự thuận lợi của thời gian) là thời gian thịnh vượng được gọi là thời của vua tốt và người tốt. Ngược lại là kālavipatti (sự bất lợi của thời gian).
Tassa tassa pana kammassa sammāpayogo payogasampatti, micchāpayogo payogavipatti nāma.
The right application (sammāpayoga) for a particular kamma is payogasampatti; wrong application (micchāpayoga) is called payogavipatti.
Sự áp dụng đúng đắn (sammāpayoga) của từng nghiệp gọi là payogasampatti (sự thuận lợi của sự áp dụng), sự áp dụng sai lầm (micchāpayoga) gọi là payogavipatti (sự bất lợi của sự áp dụng).
Tattha hi ekaccassa kusalakammena devagatiādīsu gatiyaṃ nibbattassa taṃ gatisampattiṃ āgamma kusalāni eva vipaccanti.
For here, when a certain person, born in a divine realm or similar destination due to wholesome kamma, experiences wholesome results by virtue of that gatisampatti.
Trong đó, đối với một số người, khi tái sinh vào cảnh giới chư thiên hoặc các cảnh giới khác nhờ thiện nghiệp, thì chỉ có thiện nghiệp trổ quả nhờ sự thuận lợi của cảnh giới đó.
Tāya pana gatisampattiyā paṭibāhitāni akusalāni tattha vipaccituṃ na sakkonti.
But unwholesome actions, being obstructed by that gatisampatti, cannot ripen there.
Nhưng các ác nghiệp bị ngăn cản bởi sự thuận lợi của cảnh giới đó nên không thể trổ quả ở đó.
Tāni puna nirayādīsu apāyesu nibbattassa taṃ gativipattiṃ āgamma yathāsukhaṃ vipaccanti.
These, however, ripen easily for one born in lower realms like hells, by virtue of that gativipatti.
Các ác nghiệp đó lại trổ quả một cách dễ dàng khi người đó tái sinh vào các cõi khổ như địa ngục, nhờ sự bất lợi của cảnh giới đó.
Tāya pana gativipattiyā paṭibāhitāni kusalāni tattha vipaccituṃ na sakkonti.
But wholesome actions, being obstructed by that gativipatti, cannot ripen there.
Nhưng các thiện nghiệp bị ngăn cản bởi sự bất lợi của cảnh giới đó nên không thể trổ quả ở đó.
Ekaccassa dassanīyenābhirūpena kāyena samannāgatassa yadipi so dāso vā hoti hīnajacco vā, taṃ upadhisampattiṃ āgamma kusalāni evassa vipaccanti.
In some cases, even if one endowed with an attractive and beautiful body is a slave or of low birth, wholesome actions ripen for him by virtue of that upadhisampatti.
Đối với một số người, dù là nô lệ hay thuộc dòng dõi thấp kém, nhưng có thân thể đẹp đẽ, đáng nhìn, thì chỉ có thiện nghiệp trổ quả nhờ sự thuận lợi của thân thể đó.
Tādisaṃ hi surūpaṃ ‘‘ayaṃ kiliṭṭhakammassa nānucchaviko’’ti uccesu amaccādiṭṭhānesu ṭhapenti, caṇḍālimpi surūpaṃ aggamahesiādiṭṭhānesu ṭhapenti.
For such a beautiful person, thinking ‘‘this one is not suitable for unwholesome kamma’’, they place him in high positions like minister; even a caṇḍālī (outcaste woman) if beautiful, they place in positions like chief queen.
Thật vậy, một người có hình dáng đẹp như vậy, dù là người thấp kém, cũng được đặt vào các vị trí cao như quan đại thần, vì người ta nghĩ: “Người này không xứng đáng với nghiệp xấu.” Ngay cả một phụ nữ thuộc dòng dõi thấp kém nhưng có hình dáng đẹp cũng được đặt vào vị trí hoàng hậu.
Tāya pana upadhisampattiyā paṭibāhitāni akusalānassa vipaccituṃ na sakkonti.
But unwholesome actions, being obstructed by that upadhisampatti, cannot ripen for him.
Nhưng các ác nghiệp bị ngăn cản bởi sự thuận lợi của thân thể đó nên không thể trổ quả.
Tāni pana upadhivipattiyaṃ ca ṭhitassa yathāsukhaṃ vipaccanti.
Those, however, ripen easily for one in a state of upadhivipatti.
Các ác nghiệp đó lại trổ quả một cách dễ dàng khi người đó ở trong tình trạng bất lợi về thân thể.
Rājakulādīsu hi uppannampi durūpaṃ hīnesu ṭhapenti.
For even one born in a royal family, if ugly, is placed among the low-born.
Thật vậy, ngay cả người sinh ra trong dòng dõi hoàng tộc nhưng có hình dáng xấu xí cũng bị đặt vào các vị trí thấp kém.
Ekaccassa pana paṭhamakappikānaṃ vā cakkavattirañño vā buddhānaṃ vā surājasumanussānaṃ sampanne kāle nibbattassa taṃ kālasampattiṃ āgamma kusalāni eva vipaccanti, na akusalāni.
In some cases, for one born in a favorable time, such as the time of the first inhabitants (paṭhamakappikā) or a Wheel-Turning Monarch or Buddhas or good kings and good people, wholesome actions ripen by virtue of that kālasampatti, not unwholesome ones.
Đối với một số người, khi tái sinh vào thời kỳ thuận lợi của những người sống vào thời kỳ đầu tiên (paṭhamakappika), hoặc của các vị Chuyển Luân Vương, hoặc của chư Phật, hoặc của những vị vua tốt và người tốt, thì chỉ có thiện nghiệp trổ quả nhờ sự thuận lợi của thời gian đó, chứ không phải ác nghiệp.
Tāni puna durājadumanussānaṃ vipanne kāle taṃ kālavipattiṃ āgamma vipaccanti, na pana kusalāni tāya kālavipattiyā paṭibāhitattā.
Those, however, ripen when the time is unfavorable, such as the time of bad kings and bad people, by virtue of that kālavipatti; but wholesome ones do not, being obstructed by that kālavipatti.
Các ác nghiệp đó lại trổ quả khi có sự bất lợi của thời gian, tức là thời của những vị vua xấu và người xấu, chứ không phải thiện nghiệp vì chúng bị ngăn cản bởi sự bất lợi của thời gian đó.
Ekaccassa pana sīlasaṃyamādianavajjapayogena ceva sāvajjena vā anavajjena vā desakālānusārena āyudhasippādipayogasāmatthiyena ca samannāgatassa taṃ payogasampattiṃ āgamma kusalāni eva vipaccanti, na akusalāni.
In some cases, for one endowed with blameless application such as morality (sīla) and self-restraint (saṃyama), or with skill in using weapons and crafts suitable for the time and place, whether blameworthy or blameless, wholesome actions ripen by virtue of that payogasampatti, not unwholesome ones.
Đối với một số người, nhờ sự áp dụng không lỗi lầm như giữ giới và tự chế, hoặc nhờ năng lực áp dụng các kỹ năng vũ khí phù hợp với không gian và thời gian, dù là có lỗi hay không có lỗi, thì chỉ có thiện nghiệp trổ quả nhờ sự thuận lợi của sự áp dụng đó, chứ không phải ác nghiệp.
Tāni puna yathāvuttaviparītapayogavipattiṃ āgamma vipaccanti, na pana kusalāni tāya paṭibāhitattā.
Those, however, ripen by virtue of the aforementioned opposite payogavipatti; but wholesome ones do not, being obstructed by it.
Các ác nghiệp đó lại trổ quả khi có sự bất lợi của sự áp dụng trái ngược với những điều đã nói, chứ không phải thiện nghiệp vì chúng bị ngăn cản bởi sự bất lợi đó.
Yuddhādīsu hi pāṇātipātādiakusalaṃ karontāpi taṃtaṃāyudhasippādipayogasampattiṃ nissāyeva senāpatiṭṭhānādimahāsampattiṃ labhanti, na pana taṃ akusalaṃ nissāya.
Indeed, in battles and so forth, those who commit unwholesome actions like killing, relying on the payogasampatti of their particular weapon skills and crafts, attain great wealth and positions like commander-in-chief, but not by relying on those unwholesome actions.
Thật vậy, ngay cả những người phạm ác nghiệp như sát sinh trong chiến tranh, nhờ sự thuận lợi của việc áp dụng các kỹ năng vũ khí đó, họ đạt được những thành công lớn như chức vụ tổng tư lệnh, chứ không phải nhờ ác nghiệp đó.
Yathā dānaveyyāvaccādīsu kusalaṃ karontāpi adhimattavāyāmādipayogavipattiṃ nissāya anayabyasanampi pāpuṇanti, na pana taṃ kusalaṃ nissāya.
Similarly, those who perform wholesome actions like giving and service, relying on payogavipatti such as excessive exertion, may encounter misfortune and disaster, but not by relying on those wholesome actions.
Tương tự, ngay cả những người làm thiện nghiệp như bố thí, phụng sự, nhưng vì sự bất lợi của việc áp dụng quá mức nỗ lực, họ cũng gặp phải tai họa và bất hạnh, chứ không phải nhờ thiện nghiệp đó.
Evametāhi catūhi sampattīhi, vipattīhi ca kusalākusalānaṃ vipaccanāvipaccanavibhāgaṃ bhagavā yathābhūtaṃ pajānāti.
Thus, the Blessed One rightly knows the distinction between the ripening and non-ripening of wholesome and unwholesome actions through these four attainments and failures.
Như vậy, Đức Thế Tôn biết rõ sự phân biệt về việc thiện nghiệp và ác nghiệp trổ quả hay không trổ quả nhờ bốn sự thuận lợi và bốn sự bất lợi này.
Ayaṃ tāvettha vibhaṅganayena dutiyabalassa vibhāvanā.
This much, by way of analysis, is the explanation of the second power.
Đây trước hết là sự giải thích về năng lực thứ hai theo phương pháp phân tích.
Iminā paṭisambhidāyaṃ vuttenāpi nayena vibhāvanā veditabbā.
The explanation should be understood also by this method stated in the Paṭisambhidā.
Cũng theo phương pháp được nói trong Paṭisambhidāmagga này, cần phải biết sự giải thích.
Tattha yaṃ atītattabhāve āyūhitaṃ kammaṃ vuttaṃ, hetupaccayaṃ āgamma tattheva vipākaṃ adāsi.
Here, the kamma said to have been accumulated in a past existence, having acquired its conditions, yielded its result there and then.
Trong đó, nghiệp đã được tích lũy trong kiếp quá khứ, nương vào nhân duyên, đã cho quả ngay trong kiếp ấy.
Idaṃ sandhāya ‘‘ahosi kammaṃ ahosi kammavipāko’’ti paṭhamaṃ padaṃ vuttaṃ.
With reference to this, the first phrase, “There was kamma; there was kamma-result,” was stated.
Liên quan đến điều này, câu đầu tiên ‘‘Đã có nghiệp, đã có quả nghiệp’’ được nói đến.
Yaṃ atītesu pana diṭṭhadhammavedanīyādīsu bahūsu ekaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ laddhapaccayaṃ vipākaṃ deti, sesāni avipākāni.
Of the many past kamma, such as those ripening in this very life, one that is diṭṭhadhammavedanīya (ripening in this very life) yields a result upon acquiring conditions; the rest are fruitless.
Nghiệp trong quá khứ, trong nhiều loại như diṭṭhadhammavedanīya (quả hiện tại), nếu một nghiệp diṭṭhadhammavedanīya có đủ duyên thì cho quả, các nghiệp còn lại không cho quả.
Ekaṃ upapajjavedanīyaṃ pana paṭisandhiṃ ākaḍḍhati, ekaṃ ānantariyaṃ nirayapaṭisandhiṃ deti, sesāni avipākāni.
One upapajjavedanīya (ripening in the next birth) draws forth a rebirth-linking consciousness; one ānantariya (immediately effective) yields a rebirth-linking consciousness in hell; the rest are fruitless.
Một nghiệp upapajjavedanīya (quả tái sinh) kéo theo một sự tái sinh; một nghiệp ānantariya (nghiệp vô gián) cho sự tái sinh vào địa ngục; các nghiệp còn lại không cho quả.
Aṭṭhasu samāpattīsu ekāya brahmaloke nibbattati, sesā avipākā.
Among the eight attainments, one leads to rebirth in the Brahmā world; the rest are fruitless.
Trong tám thiền chứng (samāpatti), một thiền chứng dẫn đến tái sinh vào cõi Phạm thiên; các thiền chứng còn lại không cho quả.
Idaṃ sandhāya ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko’’ti dutiyaṃ padaṃ vuttaṃ.
With reference to this, the second phrase, “There was kamma; there was no kamma-result,” was stated.
Liên quan đến điều này, câu thứ hai ‘‘Đã có nghiệp, không có quả nghiệp’’ được nói đến.
Yaṃ atītaṃ kammaṃ etarahi vipākaṃ deti, idaṃ sandhāya tatiyaṃ.
The third phrase refers to past kamma that yields a result at present.
Nghiệp quá khứ hiện tại đang cho quả, liên quan đến điều này là câu thứ ba.
Yaṃ purimanayena na vipaccati, idaṃ sandhāya catutthaṃ.
The fourth refers to kamma that does not ripen according to the previous method.
Nghiệp không cho quả theo phương pháp trước, liên quan đến điều này là câu thứ tư.
Yaṃ anāgate vipākaṃ dassati, idaṃ sandhāya pañcamaṃ.
The fifth refers to kamma that will yield a result in the future.
Nghiệp sẽ cho quả trong tương lai, liên quan đến điều này là câu thứ năm.
Yaṃ na vipaccati, idaṃ sandhāya chaṭṭhaṃ.
The sixth refers to kamma that will not ripen.
Nghiệp sẽ không cho quả, liên quan đến điều này là câu thứ sáu.
Yaṃ etarahi āyūhitaṃ kammaṃ etaraheva vipākaṃ deti, idaṃ sandhāya sattamaṃ.
The seventh refers to kamma accumulated at present that yields a result at present.
Nghiệp hiện tại được tích lũy và cho quả ngay hiện tại, liên quan đến điều này là câu thứ bảy.
Yaṃ na vipaccati, idaṃ sandhāya aṭṭhamaṃ.
The eighth refers to kamma that does not ripen.
Nghiệp không cho quả, liên quan đến điều này là câu thứ tám.
Iminā nayena sesapadānampi attho daṭṭhabbo.
In this way, the meaning of the remaining phrases should also be understood.
Theo phương pháp này, ý nghĩa của các câu còn lại cũng cần được hiểu.
Idaṃ tathāgatassāti idaṃ sabbehi etehi pakārehi atītānāgatapaccuppannānaṃ kammantaravipākantarānaṃ yathābhūtato jānanañāṇanti attho.
“This is of the Tathāgata” means that this is the knowledge of knowing, as it truly is, the various kamma and their various results of the past, future, and present, in all these ways.
Idaṃ tathāgatassāti: Đây là trí tuệ biết rõ đúng như thật về sự khác biệt giữa các nghiệp và sự khác biệt giữa các quả nghiệp trong quá khứ, vị lai và hiện tại, theo tất cả các phương cách này.
Dutiyabalaṃ.
The second power.
Năng lực thứ hai.
Tatiye sabbatthagāmininti sabbagatigāminiñca agatigāminiñca.
In the third, “leading everywhere” refers to paths leading to all destinations (sabbatigāminī) and paths leading away from all destinations (agatigāminī).
Trong năng lực thứ ba, sabbatthagāmininti: là đi đến tất cả các cõi (gatigāmini) và không đi đến các cõi (agatigāmini).
Paṭipadanti maggaṃ.
“Path” means the way.
Paṭipadanti: là con đường (magga).
Yathābhūtaṃ pajānātīti bahūsupi manussesu pāṇātipātādīsu ekameva akusalaṃ ekato karontesu imassa cetanā nirayagāminī bhavissati, imassa tiracchānayonigāminī, imassa pettivisayagāminī, nirayādīsupi panesā evarūpe evarūpe ṭhāne evañcevañca vipākaṃ dassati, imassa paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ na sakkoti, aññena kammena dinnapaṭisandhikassa dubbalaṃ upadhivepakkaṃ bhavissati.
“Knows as it truly is”: Among many people, even those performing the same unwholesome deeds like killing living beings, one’s volition will lead to the hell realm, another’s to the animal realm, another’s to the realm of hungry ghosts. Even within the hells and other realms, such and such kamma will yield such and such results in such and such places. One kamma cannot draw forth a rebirth-linking consciousness, but will be a weak upadhivepakka (supportive-resultant) for one whose rebirth-linking consciousness has been given by another kamma.
Yathābhūtaṃ pajānātīti: Trong số rất nhiều người cùng thực hiện một ác nghiệp như sát sinh, vị ấy biết rằng ý chí của người này sẽ dẫn đến địa ngục, của người kia sẽ dẫn đến loài súc sinh, của người khác sẽ dẫn đến ngạ quỷ; và ngay cả trong địa ngục, v.v., nghiệp này sẽ cho quả như thế này, như thế này ở những nơi như thế này, như thế này; ý chí của người này không thể kéo theo tái sinh, đối với người đã tái sinh do nghiệp khác, nghiệp này sẽ là quả phụ yếu ớt.
Bahūsu vā ekato dānādikusalaṃ, vipassanaṃ vā paṭṭhapentesu imassa cetanā manussagatigāminī bhavissati, imassa devagatigāminī, tatthāpi evañcevañca vipākaṃ dassati, imassa vā vipassanā ekaṃ maggaṃ dve vā tayo vā cattāro vā paṭisambhidādisahite vā rahite vā nipphādessati, imassa na kañci paṭivedhaṃ sādhessatītiādinā anantehi ākārehi ekavatthusmimpi uppannaṃ kusalākusalasaṅkhātaṃ sabbatthagāminipaṭipadaṃ aviparītato pajānātīti.
Or, among many cultivating wholesome deeds like giving, or engaging in insight practice, one’s volition will lead to the human realm, another’s to the deva realm. There too, such and such kamma will yield such and such results. One’s insight may bring forth one path, or two, or three, or four, with or without the paṭisambhidā (analytical knowledges); another’s will not accomplish any penetration. Thus, he knows, in endless ways, the path that leads everywhere, comprised of wholesome and unwholesome kamma arising even in a single object, as it truly is.
Hoặc trong số rất nhiều người cùng thực hiện một thiện nghiệp như bố thí, hoặc bắt đầu tu tập thiền quán (vipassanā), vị ấy biết rằng ý chí của người này sẽ dẫn đến cõi người, của người kia sẽ dẫn đến cõi trời; và ở đó cũng sẽ cho quả như thế này, như thế này; hoặc thiền quán của người này sẽ thành tựu một đạo, hai, ba hoặc bốn đạo, có hoặc không có các phân tích trí (paṭisambhidā), còn của người kia sẽ không thành tựu bất kỳ sự chứng ngộ nào. Cứ như vậy, với vô số cách, vị ấy biết rõ đúng như thật con đường dẫn đến tất cả các cõi, tức là các thiện và bất thiện nghiệp phát sinh ngay cả trong một đối tượng.
Tatiyabalaṃ.
The third power.
Năng lực thứ ba.
Catutthe anekadhātunti cakkhudhātuādīhi, kāmadhātuādīhi vā bahudhātuṃ.
In the fourth, “many elements” refers to many elements, such as the eye-element, and so on; or the kāma-element, and so on.
Trong năng lực thứ tư, anekadhātunti: là nhiều giới (dhātu) như giới nhãn (cakkhudhātu), v.v., hoặc giới dục (kāmadhātu), v.v.
Nānādhātunti tāsaññeva dhātūnaṃ vilakkhaṇattā nānappakāraṃ dhātuṃ.
“Various elements” refers to elements of various kinds due to the distinct characteristics of those very elements.
Nānādhātunti: là các giới khác nhau do sự dị biệt của chính các giới ấy.
Lokanti khandhāyatanadhātulokaṃ.
“World” refers to the world of aggregates, sense bases, and elements.
Lokanti: là thế gian (loka) của các uẩn (khandha), xứ (āyatana), giới (dhātu).
Yathābhūtaṃ pajānātīti tāsaṃ tāsaṃ dhātūnaṃ khandhāyatanadhātuvibhaṅgādīsu vuttanayena anantappabhedaṃ nānattaṃ aviparītato pajānāti.
“Knows as it truly is” means he knows, as it truly is, the endless variety of those various elements as stated in the analysis of aggregates, sense bases, and elements, and so on.
Yathābhūtaṃ pajānātīti: Vị ấy biết đúng như thật sự đa dạng vô biên của các giới ấy, theo phương pháp đã nói trong phân tích các uẩn, xứ, giới, v.v.
Na kevalañca tathāgato upādinnakasaṅkhāralokasseva nānattaṃ pajānāti, atha kho anupādinnakasaṅkhāralokassāpi paccekabuddhādīhi paṭivijjhituṃ asakkuṇeyyaṃ nānattaṃ pajānātiyeva.
Not only does the Tathāgata know the diversity of the world of conditioned phenomena that are clung to (upādinnakasaṅkhāraloka), but he also knows the diversity of the world of conditioned phenomena that are not clung to (anupādinnakasaṅkhāraloka), which even Paccekabuddhas and others are unable to penetrate.
Đức Như Lai không chỉ biết sự đa dạng của thế giới hữu sinh (upādinnakasaṅkhāraloka), mà còn biết sự đa dạng của thế giới vô sinh (anupādinnakasaṅkhāraloka) mà ngay cả các Bích-chi Phật cũng không thể thấu hiểu.
Tehi upādinnakalokassāpi nānattaṃ ekadesatova jānanti, anupādinnassa pana neva jānanti, sabbaññubuddhassevetaṃ visayo.
They know only a partial diversity of the world of phenomena that are clung to, but they do not know at all the diversity of phenomena that are not clung to; this is the exclusive domain of a Sabbaññū Buddha (Omniscient Buddha).
Họ chỉ biết một phần sự đa dạng của thế giới hữu sinh, còn thế giới vô sinh thì họ không hề biết. Điều này chỉ là cảnh giới của một vị Phật Toàn Giác.
Evaṃ hi imāya nāma dhātuyā ussannāya imesaṃ rukkhagacchalatādīnaṃ, khandhadaṇḍavallitacapattapupphaphalādino saṇṭhānavaṇṇagandharasaojāhi, desakālehi ca anantappabhedaṃ nānattaṃ, pathavīpabbatādīnañca nānattaṃ hotīti anantehi ākārehi jānituṃ sakkoti, nāññeti.
Thus, he can know, in endless ways, that due to the prevalence of such and such an element, there is endless diversity in the form, color, smell, taste, and nutriment, and in the place and time, of these trees, bushes, vines, and so on, and their branches, stems, creepers, bark, leaves, flowers, and fruits; and the diversity of earth, mountains, and so on; no one else can.
Thật vậy, vị ấy có thể biết vô số cách mà sự đa dạng phát sinh khi giới này thịnh vượng, chẳng hạn như sự đa dạng vô biên về hình dáng, màu sắc, mùi vị, hương vị, dinh dưỡng của cây cối, bụi cây, dây leo, v.v., thân cây, cành cây, dây leo, vỏ cây, lá, hoa, quả, v.v., cũng như sự đa dạng của đất, núi, v.v. Không ai khác có thể biết được điều này.
Catutthabalaṃ.
The fourth power.
Năng lực thứ tư.
Pañcame nānādhimuttikanti hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāvaṃ.
In the fifth, “various dispositions” refers to the state of having various dispositions, whether inferior, and so on.
Trong năng lực thứ năm, nānādhimuttikanti: là sự khác biệt về khuynh hướng do các khuynh hướng thấp kém, v.v.
Yathābhūtaṃ pajānātīti tīsupi kālesu hīnādhimuttikā hīnādhimuttike eva sevanti, paṇītādhimuttikā ca paṇītādhimuttike.
“Knows as it truly is” means that he knows that, in all three times, those with inferior dispositions associate with those with inferior dispositions, and those with noble dispositions associate with those with noble dispositions.
Yathābhūtaṃ pajānātīti: Trong cả ba thời, những người có khuynh hướng thấp kém chỉ kết giao với những người có khuynh hướng thấp kém, và những người có khuynh hướng cao thượng chỉ kết giao với những người có khuynh hướng cao thượng.
Tatthāpi assaddhā assaddhe, dussīlā dussīle, micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhike, saddhā saddhe, sīlasutacāgapaññādisampannā ca te te eva sevantīti nānappakārato jānāti.
Among them too, he knows in various ways that the faithless associate with the faithless, the immoral with the immoral, the wrong-viewed with the wrong-viewed, and the faithful, the virtuous, and those endowed with learning, generosity, wisdom, and so on, associate with others who are likewise.
Trong đó, vị ấy biết rõ nhiều loại người: những người không có đức tin kết giao với những người không có đức tin; những người vô giới kết giao với những người vô giới; những người tà kiến kết giao với những người tà kiến; những người có đức tin kết giao với những người có đức tin; và những người có đầy đủ giới, nghe, bố thí, trí tuệ, v.v., chỉ kết giao với những người như vậy.
Saddhāsīlādisampannā hi tabbirahite attano ācariyupajjhāyepi na sevanti, tepi itare, attanā attanā pana sadise eva sevantīti.
Indeed, those endowed with faith and virtue do not associate with their own teachers and preceptors who lack these qualities, nor do the latter associate with them; rather, they associate with those similar to themselves.
Thật vậy, những người có đầy đủ đức tin, giới, v.v., không kết giao với những người thiếu các phẩm chất ấy, ngay cả khi họ là thầy hoặc vị bổn sư của mình; và những người kia cũng không kết giao với họ. Thay vào đó, mỗi người chỉ kết giao với những người giống mình.
Pañcamabalaṃ.
The fifth power.
Năng lực thứ năm.
Chaṭṭhe parasattānanti padhānasattānaṃ.
In the sixth, “of other beings” refers to prominent beings.
Trong năng lực thứ sáu, parasattānanti: là những chúng sinh ưu việt.
Parapuggalānanti tato paresaṃ hīnasattānaṃ.
“Of other individuals” refers to beings inferior to those.
Parapuggalānanti: là những chúng sinh thấp kém hơn họ.
Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ veneyyavasena dvidhā vuttaṃ.
Or, these two phrases refer to the same thing, but are stated in two ways for the sake of trainees.
Hoặc hai từ này có cùng ý nghĩa, nhưng được nói ra hai cách tùy theo đối tượng cần giáo hóa.
Indriyaparopariyattanti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvañca aparabhāvañca, vuddhiñca hāniñcāti attho.
“The maturity and immaturity of the faculties” means the superiority and inferiority, the growth and decline, of the faculties of faith and so on.
Indriyaparopariyattanti: là sự cao thấp của các căn như tín (saddhā), v.v., tức là sự tăng trưởng và suy giảm.
Yathābhūtanti sabbesaṃ sattānaṃ āsayānusayacaritādhimuttiādīhi saddhādi tikkhindriyamudindriyataṃ sabbākārato jānāti.
“As it truly is” means he knows in all respects the sharp or dull faculties of faith and so on of all beings, through their inclinations (āsaya), latent tendencies (anusaya), temperaments (carita), dispositions (adhimutti), and so on.
Yathābhūtanti: Vị ấy biết rõ đúng như thật về sự sắc bén hay mềm yếu của các căn như tín, v.v., của tất cả chúng sinh theo mọi phương diện, dựa trên khuynh hướng (āsaya), tùy miên (anusaya), hành vi (carita), khuynh hướng (adhimutti), v.v.
Tattha āsayoti nivāsaṭṭhānaṃ, yattha sattānaṃ cittasantānaṃ niccaṃ nivasati.
Here, inclination (āsaya) is the dwelling place where the mind-continuum of beings constantly resides.
Trong đó, āsayoti: là nơi cư trú, nơi dòng tâm thức của chúng sinh thường xuyên cư ngụ.
So duvidho vaṭṭāsayo vivaṭṭāsayo ca.
It is of two kinds: vaṭṭāsaya (inclination towards the cycle of existence) and vivaṭṭāsaya (inclination towards release from the cycle of existence).
Nó có hai loại: āsaya luân hồi (vaṭṭāsaya) và āsaya thoát ly (vivaṭṭāsaya).
Tattha sassatucchedavasena pavattaṃ sabbaṃ diṭṭhigataṃ vaṭṭāsayo nāma.
Among these, all wrong views arising from eternalism and annihilationism are called inclination towards the cycle of existence (vaṭṭāsaya).
Trong đó, tất cả các tà kiến phát sinh theo thuyết thường kiến và đoạn kiến được gọi là vaṭṭāsayo.
Sappaccayanāmarūpapariggahato paṭṭhāya sabbaṃ vipassanāñāṇaṃ, maggañāṇañca vivaṭṭāsayo nāma.
All insight-knowledge, starting from the discernment of dependent mind-and-matter, and path-knowledge are called inclination towards release from the cycle of existence (vivaṭṭāsaya).
Tất cả các trí tuệ thiền quán (vipassanāñāṇa) và trí tuệ đạo (maggañāṇa) từ khi quán xét danh sắc có duyên được gọi là vivaṭṭāsayo.
Maggañāṇampi hi ‘‘dasayime, bhikkhave, ariyāvāsā, yadariyā āvasiṃsū’’tiādivacanato (a. ni. 10.19) āsayova.
Even path-knowledge is an inclination, as stated in the saying, “Monks, these are the ten abodes of the Noble Ones, where the Noble Ones have dwelt.”
Thật vậy, trí tuệ đạo cũng là một āsaya, theo lời dạy ‘‘Này các Tỳ-kheo, có mười nơi trú ngụ của bậc Thánh, nơi mà các bậc Thánh đã trú ngụ’’.
Imaṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto ubhinnaṃ diṭṭhiñāṇānaṃ appavattikkhaṇepi jānāti eva.
The Blessed One, knowing this inclination of beings, knows it even at the moment when both wrong views and right knowledge do not arise.
Đức Thế Tôn khi biết āsaya này của chúng sinh, Ngài vẫn biết ngay cả khi các tà kiến và trí tuệ không phát sinh.
Kāmarāgādikilesādhimuttaññeva hi puggalaṃ bhagavā tatheva jānāti.
Indeed, the Blessed One knows a person inclined to defilements like sensual lust just as they are.
Thật vậy, Đức Thế Tôn biết rõ người chỉ ưa thích các phiền não như dục ái, v.v., là người như vậy.
‘‘Ayaṃ nekkhammādiabhirato vivaṭṭāsayo’’ti nekkhammādiṃ sevantaññeva jānāti, ‘‘ayaṃ kāmādiabhirato vaṭṭāsayo’’ti anusayacaritādijānanepi eseva nayo.
He knows one devoted to renunciation and so on as “this one is vivaṭṭāsaya (inclined to release),” and he knows one devoted to sensual pleasures and so on as “this one is vaṭṭāsaya (inclined to the cycle of existence).” The same method applies to knowing latent tendencies, temperaments, and so on.
Ngài biết người ưa thích sự xuất ly, v.v., là ‘‘āsaya thoát ly’’, và người ưa thích dục, v.v., là ‘‘āsaya luân hồi’’. Phương pháp này cũng tương tự khi biết tùy miên, hành vi, v.v.
Tattha anusayo kāmarāgānusayādito sattavidho.
Therein, latent tendency (anusayo) is sevenfold, beginning with the latent tendency of sensual desire.
Ở đó, anusaya (tùy miên) có bảy loại, bắt đầu từ tùy miên tham dục.
Caritanti tīhi dvārehi abhisaṅkhatalokiyakusalākusalaṃ.
Conduct (caritaṃ) is the mundane wholesome and unwholesome kamma generated through the three doors (of action).
Carita (tánh) là thiện và bất thiện hiệp thế được tạo tác bởi ba cửa.
Adhimuttīti ajjhāsayo.
Inclination (adhimutti) is disposition.
Adhimutti (khuynh hướng) là thiên tư (ajjhāsaya).
Evamettha āsayānusayañāṇaṃ, indriyaparopariyattañāṇañcāti dve ñāṇāni ekato hutvā ekaṃ balañāṇaṃ nāma jātanti.
Thus herein, the knowledge of dispositions and latent tendencies, and the knowledge of the maturity and immaturity of faculties, having combined, are born as one power-knowledge.
Như vậy, ở đây, trí biết thiên tư và tùy miên và trí biết các căn thượng hạ của chúng sanh, hai trí này hợp lại làm một, được gọi là một balañāṇa (trí lực).
Chaṭṭhabalaṃ.
The sixth power.
Trí lực thứ sáu.
Sattame jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ, ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ, savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ, paṭhamajjhānasamāpattiādīnaṃ navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ.
In the seventh, regarding jhānas, vimokkhas, samādhis, and samāpattis: (knowledge of) the four jhānas beginning with the first; the eight vimokkhas beginning with "one perceiving forms sees forms"; the three samādhis beginning with those accompanied by initial and sustained application; and the nine successive attainments (anupubbasamāpattīnaṃ) beginning with the attainment of the first jhāna.
Trong trí lực thứ bảy, jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ (của các thiền, giải thoát, định, và chứng đắc) là của bốn thiền, bắt đầu từ sơ thiền; của tám giải thoát, bắt đầu từ câu “người có sắc thấy các sắc”; của ba loại định, bắt đầu từ định có tầm có tứ; của chín sự tuần tự chứng đắc, bắt đầu từ sự chứng đắc sơ thiền.
Saṃkilesanti hānabhāgiyadhammaṃ.
Defilement (saṃkilesaṃ) refers to factors leading to decline.
Saṃkilesaṃ (sự ô nhiễm) là pháp thuộc phần thoái hóa.
Vodānanti visesabhāgiyaṃ dhammaṃ.
Purification (vodānaṃ) refers to factors leading to distinction.
Vodānaṃ (sự trong sạch) là pháp thuộc phần thù thắng.
Vuṭṭhānanti yena kāraṇena jhānādīhi vuṭṭhahanti, taṃ kāraṇaṃ.
Emergence (vuṭṭhānaṃ) refers to the condition by which one emerges from jhānas and so forth.
Vuṭṭhānaṃ (sự xuất khởi) là nguyên nhân do đó chúng sanh xuất khỏi các thiền v.v.
Taṃ pana duvidhaṃ vodānampi bhavaṅgampi.
This, however, is of two kinds: purification and bhavaṅga.
Nguyên nhân ấy có hai loại: sự trong sạch (vodāna) và hữu phần (bhavaṅga).
Heṭṭhimaṃ hi paguṇaṃ jhānaṃ attano vodānavasena uparimassa jhānassa padaṭṭhānato ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuccati, tamhā tamhā pana samādhimhā bhavaṅgavaseneva vuṭṭhānato bhavaṅgampi.
For indeed, a cultivated lower jhāna is called "emergence" in the sense of being a proximate cause for a higher jhāna by way of its own purification; but also bhavaṅga, because one emerges from each of those samādhis by way of bhavaṅga.
Thiền dưới đã thuần thục, do sự trong sạch của chính nó làm nền tảng cho thiền trên, nên được gọi là “sự xuất khởi”; và do sự xuất khởi từ mỗi định ấy chỉ bằng hữu phần, nên hữu phần cũng (là sự xuất khởi).
Nirodhato pana phalasamāpattiyāva vuṭṭhahanti.
However, from cessation, one emerges only into fruition attainment.
Còn từ Diệt định, họ xuất khởi bằng quả chứng đắc.
Idaṃ pāḷimuttakavuṭṭhānaṃ nāma, taṃ sabbaṃ bhagavā yathābhūtaṃ sabbākārena pajānāti.
This is called the emergence beyond the Pali Canon (pāḷimuttakavuṭṭhānaṃ), and the Blessed One fully understands all of this as it actually is, in every aspect.
Đây được gọi là sự xuất khởi ngoài Thánh điển, tất cả những điều đó Đức Thế Tôn biết rõ như thật theo mọi phương diện.
Sattamabalaṃ.
The seventh power.
Trí lực thứ bảy.
Imānīti yāni heṭṭhā ‘‘tathāgatassa dasa tathāgatabalānī’’ti avoca, imāni tānīti appanaṃ karoti.
These (imāni) refers to the ten Tathāgata powers that were mentioned earlier as "these ten Tathāgata powers of the Tathāgata," making an affirmation.
Imāni (đây là): Ngài xác quyết rằng, những gì đã nói ở trên “mười trí lực Như Lai của Như Lai”, chính là những điều này.
Yasmā cetopariyañāṇādīni sāvakādīnampi yathārahaṃ vijjamānānipi savisayaṃ kiñcideva jānanti, na ca sabbākārato.
Even though knowledges like the knowledge of others' minds (cetopariyañāṇa) are present in disciples and others to a certain extent, they only know something within their own sphere, and not in every aspect.
Bởi vì, tha tâm thông v.v., dù có hiện hữu nơi các vị Thanh văn v.v. tùy theo mức độ, cũng chỉ biết được một phần đối tượng của chúng, chứ không biết theo mọi phương diện.
Buddhānaṃ pana sabbaññutaññāṇaṃ viya sabbadhammesu yathāsakaṃ visaye sabbattha sabbākārato ekakkhaṇe appaṭihataṃ pavattati, tasmā ‘‘tathāgatabalānī’’ti vuccanti.
However, the Buddha's omniscience, like His full enlightenment, functions unimpededly in all things, in all aspects, in every moment, in their respective spheres. Therefore, they are called " Tathāgata powers."
Nhưng đối với các vị Phật, (các trí này) giống như nhất thiết trí, vận hành không bị ngăn ngại trong một sát-na, ở khắp mọi nơi, theo mọi phương diện, trong đối tượng riêng của mỗi trí đối với tất cả các pháp, do đó chúng được gọi là “trí lực Như Lai”.
Yadi evaṃ sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedo hoti, kasmā pana ‘‘dasabalañāṇānī’’ti visuṃ vibhattānīti?
If this is merely a differentiation of omniscience, why are they enumerated separately as "ten power-knowledges"?
Nếu vậy, đây chỉ là một sự phân loại của nhất thiết trí, tại sao lại được phân chia riêng thành “mười trí lực”?
Visayakiccabhūmibhedato nesaṃ aññattā.
Because their scope, function, and planes of existence are different.
Do sự khác biệt về đối tượng, phận sự, và cảnh giới của chúng.
Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti, dutiyaṃ kammantaravipākantarameva jānāti, tatiyaṃ kammaparicchedameva, catutthaṃ nānattakāraṇameva, pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva, dasamaṃ saccaparicchedameva, nāññaṃ.
Among the ten power-knowledges: the first knows only what is possible and impossible; the second knows only the difference in kamma and results; the third knows only the distinction of all paths; the fourth knows only the diversity of worlds; the fifth knows only the dispositions and inclinations of beings; the sixth knows only the sharpness and dullness of faculties; the seventh knows only their defilement and so forth in relation to jhānas; the eighth knows only the continuum of previously dwelt-in aggregates; the ninth knows only the passing away and rebirth of beings; the tenth knows only the discrimination of the Truths—nothing else.
Trong mười trí lực, trí thứ nhất chỉ biết nguyên nhân và phi nguyên nhân, trí thứ hai chỉ biết sự khác biệt của nghiệp và quả, trí thứ ba chỉ biết sự phân định của nghiệp, trí thứ tư chỉ biết nguyên nhân của sự đa dạng, trí thứ năm chỉ biết thiên tư và khuynh hướng của chúng sanh, trí thứ sáu chỉ biết sự lanh lợi và chậm lụt của các căn, trí thứ bảy chỉ biết sự ô nhiễm v.v. của chúng cùng với các thiền v.v., trí thứ tám chỉ biết dòng tương tục của các uẩn đã từng sống trong quá khứ, trí thứ chín chỉ biết sự chết và tái sanh của chúng sanh, trí thứ mười chỉ biết sự phân định các chân lý, chứ không biết điều gì khác.
Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttariñca sabbaṃ atītādibhedaṃ ekakkhaṇe sabbākārato jānāti, etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti.
Omniscience, however, knows all that is to be known by these, and even beyond, everything related to the past and so forth, in every aspect, in a single moment, but it does not perform all of their specific functions.
Còn nhất thiết trí thì biết tất cả những gì cần được biết bởi các trí này và cả những gì vượt ngoài chúng, thuộc về quá khứ v.v., trong một sát-na, theo mọi phương diện, nhưng không thực hiện tất cả phận sự của các trí này.
Taṃ hi jhānaṃ hutvā appetuṃ, iddhi hutvā vikubbituṃ, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti.
For it cannot become jhāna and attain it, or become psychic power and perform transformations, or become path and eradicate defilements.
Trí ấy không thể trở thành thiền để an trú, không thể trở thành thần thông để biến hóa, không thể trở thành đạo để đoạn trừ các phiền não.
Dasabalañāṇāni pana taṃ sabbaṃ yathārahaṃ kātuṃ sakkonti.
But the ten power-knowledges can perform all of that appropriately.
Nhưng mười trí lực có thể thực hiện tất cả những điều đó tùy theo mức độ.
Tesu ca paṭipāṭiyā satta ñāṇāni kāmāvacarāni, tato dve rūpāvacarāni, avasāne ekaṃ lokuttaraṃ.
Among these, seven knowledges are of the sense-sphere, then two are of the fine-material sphere, and finally, one is supramundane.
Trong số đó, theo thứ tự, bảy trí thuộc Dục giới, sau đó hai trí thuộc Sắc giới, và trí cuối cùng thuộc Siêu thế.
Sabbaññutaññāṇaṃ pana kāmāvacaramevāti evaṃ visayakiccabhūmibhedato aññameva dasabalañāṇaṃ.
Omniscience, however, is of the sense-sphere. Thus, the ten power-knowledges are different due to their distinct scope, function, and planes of existence.
Còn nhất thiết trí thì chỉ thuộc Dục giới. Như vậy, do sự khác biệt về đối tượng, phận sự, và cảnh giới, mười trí lực là một pháp khác.
Aññaṃ sabbaññutaññāṇanti.
Omniscience is distinct.
Nhất thiết trí là một pháp khác.
Ayaṃ tāva padatthānusārato vinicchayo.
This is the determination according to the meaning of the words.
Đến đây là sự quyết định theo nghĩa của từ.
Dhammabhedādito pana sabbopi vinicchayo ekavidhakoṭṭhāsato paṭṭhāya ettha vuttānusāratova ñātabbo, suttantabhājanīyādayo hi vibhaṅganayabhedā ettha, ito paresu ca vibhaṅgesu natthīti.
However, from the perspective of differences in dhammas and so forth, all further determinations should be understood based on what is stated here, starting from a single category, because the Suttanta divisions and other distinctions of the Vibhaṅga method are not found here or in the following Vibhaṅgas.
Còn tất cả sự quyết định từ sự phân loại pháp v.v., bắt đầu từ phần một pháp, nên được hiểu theo cách đã nói ở đây, vì các sự phân loại theo phương pháp của Phân Tích như phần giải thích Kinh v.v. không có ở đây và trong các phần Phân Tích sau này.