Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehāti āyasmato jentattherassa gāthā.
Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā (difficult is renunciation, indeed, difficult are homes to live in)—this is the verse of the Venerable Thera Jenta.
Bài kệ Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā này là của Tôn giả Jenta Thera.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện gì đã xảy ra?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto sikhissa bhagavato kāle devaputto hutvā nibbatti.
This thera, too, having made aspirations under past Buddhas and accumulated wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn as a deva in the time of Sikhi Bhagavā.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Phật quá khứ, tích lũy thiện nghiệp là nền tảng cho sự thoát ly khỏi luân hồi trong các kiếp sống khác nhau, và đã tái sinh làm thiên tử vào thời Đức Phật Sikhī.
So ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kiṃkirātapupphehi pūjaṃ akāsi.
One day, seeing the Teacher, with a gladdened mind, he offered Kiṃkirāta flowers.
Một ngày nọ, thấy Đức Bổn Sư, với tâm hoan hỷ, ông đã cúng dường hoa kiṃkirāta.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe jentagāme ekassa maṇḍalikarājassa putto hutvā nibbatti, jentotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn as the son of a provincial ruler in Jentagāma in the Magadha kingdom, and his name was Jenta.
Với công đức đó, ông đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật hiện tại, ông đã tái sinh làm con trai của một vị tiểu vương ở làng Jenta, xứ Magadha, và được đặt tên là Jenta.
So viññutaṃ patto daharakāleyeva hetusampattiyā codiyamāno pabbajjāninnamānaso hutvā puna cintesi – ‘‘pabbajjā nāma dukkarā, gharāpi durāvāsā, dhammo ca gambhīro, bhogā ca duradhigamā, kiṃ nu kho kattabba’’nti evaṃ pana cintābahulo hutvā vicaranto ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇi.
Having attained understanding, even in his youth, he was prompted by the fulfillment of conditions, and his mind inclined towards renunciation. But then he reflected again: “Renunciation is difficult, and homes are difficult to dwell in, and the Dhamma is profound, and wealth is hard to acquire. What then should be done?” Thus, being full of such thoughts, he wandered about. One day, he went to the Teacher and listened to the Dhamma.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngay từ khi còn trẻ, được thúc đẩy bởi sự đầy đủ của các nhân duyên, ông có khuynh hướng xuất gia. Sau đó, ông lại suy nghĩ: “Sự xuất gia thật khó khăn, cuộc sống gia đình cũng khó ở, Dhamma thì sâu xa, tài sản thì khó kiếm được. Ta nên làm gì đây?” Với nhiều suy tư như vậy, một ngày nọ, ông đi đến chỗ Đức Bổn Sư và nghe pháp.
Sutakālato paṭṭhāya pabbajjābhirato hutvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya arahattaṃ sacchākāsi.
From the time he heard it, he became devoted to renunciation. He went forth under the Teacher, took a meditation subject, developed vipassanā, and quickly realized arahantship through an easy path of practice with swift penetration.
Từ khi nghe pháp, ông trở nên hoan hỷ với sự xuất gia, và đã xuất gia dưới sự chỉ dẫn của Đức Bổn Sư. Sau khi nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna), ông đã phát triển vipassanā và đạt đến Arahantship một cách nhanh chóng với con đường thực hành dễ dàng.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.21-24) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy đã nói trong Apadāna:
Tattha duppabbajjanti appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhañceva ñātiparivaṭṭañca pahāya imasmiṃ sāsane uraṃ datvā pabbajanassa dukkarattā dukkhaṃ pabbajanaṃ, dukkarā pabbajjāti duppabbajjaṃ.
Therein, duppabbajjaṃ means hard to go forth, difficult is going forth, because it is hard for one who has gone forth in this Dispensation, giving up little or much wealth and a circle of relatives, to embrace the ascetic life. Difficult is going forth, thus duppabbajjaṃ.
Trong đó, duppabbajjaṃ có nghĩa là sự xuất gia khó khăn, vì việc từ bỏ khối tài sản nhỏ hay lớn cùng với dòng họ để xuất gia trong giáo pháp này là điều khó khăn. Sự xuất gia là khó khăn, nên gọi là duppabbajjaṃ.
Veti nipātamattaṃ, daḷhattho vā ‘‘pabbajjā dukkhā’’ti.
Ve is merely an indeclinable particle, or it has the meaning of emphasis, "going forth is suffering."
Ve là một tiểu từ, hoặc có nghĩa là sự kiên định, “sự xuất gia là khổ đau”.
Gehañce āvaseyyaṃ, duradhivāsā gehā, yasmā gehaṃ adhivasantena raññā rājakiccaṃ, issarena issarakiccaṃ, gahapatinā gahapatikiccaṃ kattabbaṃ hoti, parijano ceva samaṇabrāhmaṇā ca saṅgahetabbā, tasmiṃ tasmiñca kattabbe kariyamānepi gharāvāso chiddaghaṭo viya mahāsamuddo viya ca duppūro, tasmā gehā nāmete adhivasituṃ āvasituṃ dukkhā dukkarāti katvā duradhivāsā durāvāsāti.
If one were to dwell in a house, duradhivāsā gehā, since one dwelling in a house, as a king, must perform royal duties; as a master, must perform a master's duties; as a householder, must perform a householder’s duties; and family members, ascetics, and brahmins must be supported. Even while performing those various duties, household life is hard to fill, like a broken pot or a great ocean. Therefore, these houses are difficult to dwell in, difficult to live in; thus, duradhivāsā (hard to dwell in), durāvāsā (hard to inhabit).
Nếu sống trong gia đình, gehā duradhivāsā (cuộc sống gia đình thật khó ở), bởi vì khi sống trong gia đình, một vị vua phải làm việc của vua, một vị quan phải làm việc của quan, một gia chủ phải làm việc của gia chủ; người thân và các sa-môn, bà-la-môn phải được chăm sóc. Dù làm tất cả những việc cần làm đó, cuộc sống gia đình vẫn khó lấp đầy như một cái bình thủng hay như đại dương. Vì vậy, những ngôi nhà này khó sống, khó ở, nên gọi là duradhivāsā hay durāvāsā (khó ở).
Pabbajjañce anutiṭṭheyyaṃ dhammo gambhīro, yadatthā pabbajjā, so pabbajitena adhigantabbo paṭivedhasaddhammo gambhīro, gambhīrañāṇagocarattā duddaso, duppaṭivijjho dhammassa gambhīrabhāvena duppaṭivijjhattā.
If one were to pursue the going forth, dhammo gambhīro, the penetrative Dhamma which must be realized by one who has gone forth, for the sake of which there is going forth, is profound; difficult to see, because it is within the range of profound knowledge; difficult to penetrate, because of the profound nature of the Dhamma.
Nếu thực hành xuất gia, dhammo gambhīro (Dhamma thì sâu xa). Dhamma thấu triệt mà người xuất gia phải đạt được, vì đó là mục đích của sự xuất gia, thì sâu xa. Vì là đối tượng của trí tuệ sâu xa, nên khó thấy, khó thấu hiểu, do tính chất sâu xa của Dhamma mà khó thấu triệt.
Gehañce āvaseyyaṃ, duradhigamā bhogā yehi vinā na sakkā gehaṃ āvasituṃ, te bhogā dukkhena kasirena adhigantabbatāya duradhigamā.
If one were to dwell in a house, duradhigamā bhogā, those possessions without which one cannot dwell in a house are difficult to acquire due to the suffering and hardship involved in acquiring them.
Nếu sống trong gia đình, duradhigamā bhogā (tài sản thì khó kiếm được). Những tài sản mà không có chúng thì không thể sống trong gia đình, những tài sản đó khó kiếm được, vì chúng phải được đạt đến một cách khó khăn và vất vả.
Evaṃ sante gharāvāsaṃ pahāya pabbajjaṃyeva anutiṭṭheyyaṃ, evampi kicchā vutti no itarītarena idha imasmiṃ buddhasāsane itarītarena yathāladdhena paccayena amhākaṃ vutti jīvikā kicchā dukkhā, gharāvāsānaṃ duradhivāsatāya bhogānañca duradhigamatāya gehe itarītarena paccayena yāpetabbatāya kicchā kasirā vutti amhākaṃ, tattha kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti?
This being the case, if one were to give up household life and pursue going forth, even so, kicchā vutti no itarītarena idha means that in this Buddha’s Dispensation, our livelihood (vutti), our way of life, is hard and difficult (kicchā dukkhā) with whatever requisites are obtained. Due to the difficulty of dwelling in houses and the difficulty of acquiring possessions, our livelihood (vutti) in a house, sustained by whatever requisites are obtained, is difficult and arduous (kicchā kasirā). What then is proper to do?
Trong trường hợp như vậy, nếu từ bỏ cuộc sống gia đình và chỉ thực hành xuất gia, thì kicchā vutti no itarītarena idha (cuộc sống của chúng ta thật khó khăn với những gì có được). Trong giáo pháp của Đức Phật này, cuộc sống của chúng ta, tức là sự sinh kế của chúng ta, thật khó khăn, khổ sở với những gì có được. Vì cuộc sống gia đình khó ở và tài sản khó kiếm được, cuộc sống của chúng ta trong gia đình thật khó khăn, vất vả với những gì có được. Vậy thì nên làm gì ở đó?
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ sakalaṃ divasaṃ pubbarattāpararattañca tebhūmakadhammajātaṃ aniccatanti, tato uppādavayavantato ādiantavantato tāvakālikato ca na niccanti ‘‘anicca’’nti cintetuṃ vipassituṃ yuttaṃ.
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ means it is proper to contemplate and discern that the entire realm of the three planes of existence (tebhūmakadhammajātaṃ) is impermanent (aniccaṃ) day and night, continually, because it arises and vanishes, has a beginning and an end, and is temporary, hence not permanent.
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ (thật thích hợp để luôn luôn quán chiếu vô thường). Có nghĩa là, suốt cả ngày, cả đêm đầu và đêm cuối, quán chiếu rằng tất cả các pháp thuộc ba cõi là vô thường (aniccaṃ). Do đó, vì chúng có sự sinh và diệt, có khởi đầu và kết thúc, và chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, chúng không phải là thường hằng (niccaṃ). Thật thích hợp để quán chiếu (vipassituṃ) rằng chúng là vô thường.
Aniccānupassanāya siddhāya itarānupassanā sukheneva sijjhantīti aniccānupassanāva ettha vuttā, aniccassa dukkhānattatānaṃ abyabhicaraṇato sāsanikassa sukhaggahaṇato ca.
Once the contemplation of impermanence is perfected, other contemplations are easily perfected. Therefore, only the contemplation of impermanence is mentioned here, because impermanence is inseparable from suffering and non-self, and it is easy for a practitioner of the Dispensation to grasp.
Khi quán vô thường (anicca-anupassanā) đã thành tựu, các quán khác (khổ và vô ngã) cũng dễ dàng thành tựu. Vì vậy, quán vô thường được nói đến ở đây, bởi vì vô thường không tách rời khỏi khổ và vô ngã, và vì nó dễ nắm bắt đối với người tu học.
Tenāha – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15), ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammaṃ’’ (mahāva. 16; dī. ni. 2.371; saṃ. ni. 5.1081), ‘‘vayadhammā saṅkhārā’’ti (dī. ni. 2.218) ca tadaminā evaṃ aññamaññaṃ paṭipakkhavasena aparāparaṃ uppanne vitakke niggahetvā aniccatāmukhena vipassanaṃ ārabhitvā idāni katakicco jātoti dasseti.
Therefore, it is said: “What is impermanent is suffering; what is suffering is non-self,” “Whatever is of the nature to arise, all that is of the nature to cease,” and “Conditioned phenomena are of a perishing nature.” This shows that having overcome the thoughts that arose one after another, in opposition to each other, and having begun insight meditation through the aspect of impermanence, he has now accomplished his task.
Vì vậy đã nói: “Cái gì vô thường thì là khổ, cái gì khổ thì là vô ngã” (Saṃ. Ni. 3.15), “Bất cứ cái gì có tính chất sinh khởi, tất cả cái đó đều có tính chất diệt tận” (Mahāva. 16; Dī. Ni. 2.371; Saṃ. Ni. 5.1081), và “Các pháp hữu vi là có tính chất diệt tận” (Dī. Ni. 2.218). Điều này cho thấy rằng vị ấy đã đoạn trừ những tư duy khởi lên liên tục, đối nghịch lẫn nhau, bằng cách này, và đã bắt đầu tu tập vipassanā qua khía cạnh vô thường, và bây giờ đã hoàn thành nhiệm vụ.
Tena vuttaṃ ‘‘attano paṭipatti’’ntiādi.
Thus it was said, “his practice,” and so on.
Vì vậy đã nói “attano paṭipatti” (sự thực hành của mình) và vân vân.
Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
This indeed was the Elder’s declaration of his Arahantship.
Chính bài kệ này là lời tuyên bố Arahantship của vị Trưởng lão.
Tevijjohaṃ mahājhāyīti āyasmato vacchagottattherassa gāthā.
Tevijjohaṃ mahājhāyī (I am possessed of the three knowledges, a great meditator) is the verse of the Venerable Elder Vacchagotta.
Đây là kệ của Trưởng lão Vacchagotta, bắt đầu bằng câu: “Tevijjohaṃ mahājhāyī” (Ta là người có Tam Minh, bậc thiền giả vĩ đại).
Kā uppatti?
What is its origin story?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ raññā nāgarehi ca saddhiṃ buddhapūjaṃ katvā tato paraṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, tassa vacchagottatāya vacchagottotveva samaññā ahosi.
This Elder too, having established aspirations under previous Buddhas, planting seeds of wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn in a Brahmin family in Bandhumatī city during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, he once offered homage to the Buddha together with the king and citizens. Thereafter, wandering through various existences among devas and humans, he was reborn in a wealthy Brahmin family in Rājagaha during this present Buddha’s dispensation. Due to his lineage as Vacchagotta, he was known simply as Vacchagotta.
Vị này cũng vậy, đã gieo trồng hạt giống thiện nghiệp là nhân duyên cho sự chấm dứt luân hồi trong các kiếp sống khác nhau, với công đức đã tạo trong thời chư Phật quá khứ. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc ở thành Bandhumatī, khi trưởng thành, một ngày nọ, cùng với vua và dân chúng, vị ấy đã cúng dường Đức Phật. Sau đó, trải qua luân hồi trong cõi trời và cõi người, trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha. Do thuộc dòng Vacchagotta của cha, vị ấy có tên là Vacchagotta.
So viññutaṃ patvā brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato vimuttiṃ gavesanto tattha sāraṃ adisvā paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā vicaranto satthāraṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā tasmiṃ vissajjite pasannamānaso satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having reached maturity, he mastered the Brahminical sciences. Seeking liberation, but finding no essence there, he renounced the world as a wandering ascetic. Wandering thus, he approached the Teacher, asked a question, and when it was answered, his mind became clear. He went forth under the Teacher and engaged in the practice of Vipassanā, and not long after, he became possessed of the six higher knowledges (chaḷabhiñño).
Sau khi trưởng thành, vị ấy tinh thông các học vấn của Bà-la-môn, nhưng tìm kiếm sự giải thoát và không thấy cốt lõi trong đó, bèn xuất gia làm du sĩ. Khi du hành, vị ấy đến gặp Đức Đạo Sư, hỏi một câu hỏi. Sau khi câu hỏi được giải đáp, với tâm hoan hỷ, vị ấy xuất gia dưới Đức Đạo Sư và thực hành thiền quán, chẳng bao lâu đã chứng đắc Lục Thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.15-20) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Tattha tevijjohanti yadipi maṃ pubbe tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gatattā ‘‘brāhmaṇo tevijjo’’ti sañjānanti, taṃ pana samaññāmattaṃ vedesu vijjākiccassa abhāvato.
Therein, tevijjohaṃ: Although previously people knew me as a Brahmin "possessed of the three knowledges" because I had gone beyond the three Vedas, that was merely a designation, as there was no actual knowledge-function in the Vedas.
Trong đó, tevijjohaṃ (Ta là bậc Tam Minh) – mặc dù trước đây người ta biết đến ta là “Bà-la-môn Tam Minh” vì đã vượt qua ba bộ Veda, nhưng đó chỉ là danh xưng, vì không có tác dụng của minh trong các bộ Veda.
Idāni pana pubbenivāsañāṇādīnaṃ tissannaṃ vijjānaṃ adhigatattā paramatthato tevijjo ahaṃ, mahantassa anavasesassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa jhāpanato, mahantena maggaphalajhānena mahantassa uḷārassa paṇītassa nibbānassa jhāyanato ca mahājhāyī.
Now, however, I am truly possessed of the three knowledges (tevijjo) because I have acquired the three knowledges such as the knowledge of past lives. I am a mahājhāyī (great meditator) because I have burnt away the great, entire mass of defilements belonging to the side of arising, and because I meditate on the great, noble, and excellent Nibbāna with the great Path-and-Fruit Jhānas.
Tuy nhiên, bây giờ ta là bậc Tam Minh theo nghĩa tối thượng vì đã chứng đắc ba minh: Túc Mạng Minh, Thiên Nhãn Minh và Lậu Tận Minh. Ta là mahājhāyī (bậc thiền giả vĩ đại) vì đã đốt cháy toàn bộ khối phiền não thuộc về tập khởi mà không còn sót lại, và vì đã quán chiếu Nibbāna vĩ đại, cao thượng, vi diệu bằng thiền định đạo quả vĩ đại.
Cetosamathakovidoti cittasaṅkhobhakarānaṃ saṃkilesadhammānaṃ vūpasamanena cetaso samādahane kusalo.
Cetosamathakovido means skilled in calming the mind by pacifying the defiling phenomena that agitate it, thereby establishing concentration of mind.
Cetosamathakovido (tinh thông thiền định tâm) nghĩa là khéo léo trong việc làm cho tâm định tĩnh bằng cách làm lắng dịu các pháp phiền não gây xao động tâm.
Etena tevijjabhāvassa kāraṇamāha.
By this, he states the reason for his state of being possessed of the three knowledges (tevijjabhāva).
Qua đó, vị ấy nói lên nguyên nhân của việc chứng đắc Tam Minh.
Samādhikosallasahitena hi āsavakkhayena tevijjatā, na kevalena.
Indeed, the state of being possessed of the three knowledges is shown through the destruction of the asavas accompanied by skill in samādhi, not merely by knowledge.
Thật vậy, việc chứng đắc Tam Minh là do sự diệt trừ các lậu hoặc cùng với sự khéo léo trong thiền định, chứ không phải chỉ riêng lẻ.
Sadatthoti sakattho ka-kārassāyaṃ da-kāro kato ‘‘anuppattasadattho’’tiādīsu (ma. ni. 1.9; a. ni. 3.38) viya.
Sadattho: This da sound in sadattho is made from ka, as in "anuppattasadattho" and so on.
Sadattho (mục đích của ta) – đây là sự thay đổi chữ ‘ka’ thành ‘da’, như trong các trường hợp “anuppattasadattho” (đã đạt được mục đích) (Ma. Ni. 1.9; A. Ni. 3.38) và các câu tương tự.
‘‘Sadattho’’ti ca arahattaṃ veditabbaṃ.
And by "sadattho" Arahantship should be understood.
Và sadattho nên được hiểu là quả A-la-hán.
Tañhi attapaṭibandhaṭṭhena attānaṃ avijahanaṭṭhena attano paramatthaṭṭhena attano atthattā ‘‘sakattho’’ti vuccati.
For it is called "sakattho" (one's own goal) because it relates to oneself, because it does not abandon one's own well-being, and because it is one's ultimate good, being one's own goal.
Thật vậy, quả A-la-hán được gọi là “sakattho” (mục đích của ta) vì nó gắn liền với tự ngã, không từ bỏ tự ngã, là mục đích tối thượng của tự ngã, và là lợi ích của tự ngã.
Svāyaṃ sadattho me mayā anuppatto adhigato.
This goal (sadattha) has been attained by me.
Mục đích này, sadattho, đã được me (ta) anuppatto (chứng đắc).
Etena yathāvuttaṃ mahājhāyibhāvaṃ sikhāpattaṃ katvā dasseti.
By this, he shows that the aforementioned state of being a great meditator has reached its pinnacle.
Qua đó, vị ấy cho thấy rằng trạng thái thiền giả vĩ đại như đã nói trên đã đạt đến đỉnh cao.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as stated.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Acchodikā puthusilāti āyasmato vanavacchattherassa gāthā.
"Clear waters, broad rock" – these are the verses of the Venerable Thera Vanavaccha.
Đây là kệ của Trưởng lão Vanavaccha, bắt đầu bằng câu: “Acchodikā puthusilā” (Có nước trong, đá rộng).
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto parassa kammaṃ katvā jīvanto kassaci aparādhaṃ katvā maraṇabhayena tajjito palāyanto antarāmagge bodhirukkhaṃ disvā pasannamānaso tassa mūlaṃ sammajjitvā piṇḍibandhehi asokapupphehi pūjaṃ katvā vanditvā bodhiṃ abhimukho namassamāno pallaṅkena nisinno māretuṃ āgate paccatthike disvā tesu cittaṃ akopetvā bodhiṃ eva āvajjento sataporise papāte papati.
This Thera too, having made aspirations under previous Buddhas, and planting seeds of merit conducive to liberation in various existences, was born into a noble family during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, he lived by working for others. Having committed some offense, he was threatened by the fear of death and fled. On the way, he saw a Bodhi tree, and with a gladdened mind, he swept its base, offered a flower-cluster of Asoka flowers, paid homage, and sat cross-legged, facing and venerating the Bodhi tree. Seeing his enemies approaching to kill him, he did not disturb his mind concerning them, but contemplated the Bodhi tree and fell down a hundred-man deep precipice.
Vị này cũng vậy, đã tạo công đức trong thời chư Phật quá khứ, gieo trồng hạt giống thiện nghiệp là nhân duyên cho sự chấm dứt luân hồi trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc. Khi trưởng thành, vị ấy làm công cho người khác để mưu sinh. Một lần, do phạm lỗi với ai đó, bị đe dọa bởi nỗi sợ hãi cái chết, vị ấy bỏ trốn. Trên đường đi, nhìn thấy cây Bồ-đề, với tâm hoan hỷ, vị ấy quét dọn gốc cây, cúng dường hoa Asoka còn bó trên cuống, rồi đảnh lễ. Khi ngồi kiết già đối diện cây Bồ-đề để đảnh lễ, nhìn thấy kẻ thù đến để giết mình, vị ấy không làm xao động tâm, mà chỉ chú tâm vào cây Bồ-đề, rồi rơi xuống một vực sâu một trăm người.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, ‘‘vaccho’’tissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva-world. Having performed further merits again and again, and wandering through deva and human realms, he was reborn as the son of a wealthy brahmin in Rājagaha during this Buddha's dispensation. His name was Vaccha.
Nhờ thiện nghiệp đó, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo thêm công đức, trải qua luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha, và được đặt tên là Vaccha.
So vayappatto bimbisārasamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi.
When he came of age, he gained faith at the assembly of King Bimbisāra, went forth, and attained Arahantship.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy phát sinh đức tin trong buổi gặp gỡ vua Bimbisāra, xuất gia và chứng đắc quả A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.7-14) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Arahattaṃ pana patvā vivekābhiratiyā vaneyeva vasi, tena vanavacchoti samaññā udapādi.
Having attained Arahantship, he dwelt solely in the forest, delighting in solitude; therefore, the appellation Vanavaccha arose for him.
Sau khi chứng đắc quả A-la-hán, vị ấy sống trong rừng vì yêu thích sự ẩn dật. Do đó, vị ấy có tên là Vanavaccha.
Atha kadāci thero ñātijanānuggahatthaṃ rājagahaṃ gato tattha ñātakehi upaṭṭhiyamāno katipāhaṃ vasitvā gamanākāraṃ sandasseti.
Then, one day, the Elder went to Rājagaha to benefit his relatives. Being attended to by his relatives there, he stayed for a few days and then indicated his intention to leave.
Sau đó, một lần, Trưởng lão đến Rājagaha để giúp đỡ bà con. Ở đó, được bà con chăm sóc, vị ấy ở lại vài ngày rồi tỏ ý muốn ra đi.
Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, amhākaṃ anuggahatthaṃ dhuravihāre vasatha, mayaṃ upaṭṭhahissāmā’’ti yāciṃsu.
His relatives implored him, “Venerable Sir, for our benefit, please stay in your usual monastery; we will attend to you.”
Bà con thỉnh cầu: “Bạch Đại đức, xin Đại đức ở lại tu viện thường trú để giúp đỡ chúng con, chúng con sẽ chăm sóc Đại đức.”
Thero tesaṃ pabbatarāmaṇeyyakittanāpadesena vivekābhiratiṃ nivedento –
The Elder, wishing to convey his delight in solitude by describing the charm of the mountains to them, spoke this verse:
Trưởng lão, muốn cho họ biết về sự yêu thích ẩn dật của mình, đã nói bài kệ ca ngợi vẻ đẹp của núi:
Tattha acchodikāti acchaṃ abahalaṃ sukhumaṃ udakaṃ etesūti ‘‘acchodakā’’ti vattabbe liṅgavipallāsena acchodikā’’ti vuttaṃ.
Here, acchodikā (with clear waters) is said as acchodikā due to a gender inversion, when it should be acchodakā, meaning “these* have clear, unclouded, fine water.”
Trong đó, acchodikā (có nước trong) – lẽ ra phải là “acchodakā” (có nước trong, không đục, tinh khiết), nhưng do sự thay đổi giống từ, nó được nói là “acchodikā”.
Etena tesaṃ udakasampattiṃ dasseti.
By this, he shows their abundance of water.
Qua đó, vị ấy cho thấy sự phong phú về nước của những nơi đó.
Puthusilāti puthulā vitthatā mudusukhasamphassā silā etesūti puthusilā.
Puthusilā (with broad rocks) means “these* have broad, expansive rocks that are soft and pleasant to the touch.”
Puthusilā (đá rộng) – nghĩa là có những tảng đá rộng lớn, mềm mại và dễ chịu khi chạm vào.
Etena nisajjanaṭṭhānasampattiṃ dasseti.
By this, he shows their excellent places for sitting.
Qua đó, vị ấy cho thấy sự phong phú về nơi ngồi.
Gunnaṃ viya naṅgulaṃ naṅguṭṭhaṃ etesanti gonaṅgulā, kāḷamakkaṭā, ‘‘pakatimakkaṭā’’tipi vadantiyeva.
Gonaṅgulā (long-tailed monkeys) are those with tails like cows; these are black monkeys, though some also call them ordinary monkeys.
Gonaṅgulā (khỉ đuôi bò) là những con khỉ đen, có đuôi giống như đuôi bò. Người ta cũng nói là “khỉ thường”.
Gonaṅgulehi ca pasadādikehi migehi ca tahaṃ tahaṃ vicarantehi āyutā missitāti gonaṅgulamigāyutā.
Gonaṅgulamigāyutā (frequented by long-tailed monkeys and deer) means frequented and mingled with long-tailed monkeys and deer, such as pasāda deer, roaming here and there.
Gonaṅgulamigāyutā (có khỉ đuôi bò và nai sinh sống) nghĩa là có khỉ đuôi bò và các loài thú như nai đi lại khắp nơi, hòa lẫn vào nhau.
Etena tesaṃ amanussūpacāritāya araññalakkhaṇūpetataṃ dasseti.
By this, he shows that they are endowed with the characteristics of a forest, being unvisited by humans.
Qua đó, vị ấy cho thấy đặc điểm của rừng là không có sự lui tới của con người.
Ambusevālasañchannāti pasavanato satataṃ paggharamānasalilatāya tahaṃ tahaṃ udakasevālasañchāditā.
Ambusevālasañchannā (covered with water-moss) means covered everywhere with water-moss due to the constantly flowing water from the springs.
Ambusevālasañchannā (phủ đầy rong rêu nước) nghĩa là do nước chảy liên tục từ các khe suối, nên khắp nơi đều được phủ kín bởi rong rêu nước.
Te selā ramayanti manti yatthāhaṃ vasāmi; te edisā selā pabbatā vivekābhiratiyā maṃ ramayanti, tasmā tatthevāhaṃ gacchāmīti adhippāyo.
Te selā ramayanti ma (those mountains delight me) means that the mountains where I dwell, such mountains delight me with their solitude. Therefore, my intention is to go back there.
“Những ngọn núi ấy làm ta hoan hỷ” nghĩa là: Ta sống ở nơi nào, những ngọn núi như vậy làm ta hoan hỷ trong sự an tịnh độc cư (vivekābhiratiyā). Do đó, ta sẽ đi đến đó. Đó là ý nghĩa.
Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
And this was the Elder’s declaration of his Arahantship.
Và chính bài kệ này là lời tuyên bố (aññābyākaraṇaṃ) chứng đắc A-la-hán của Trưởng lão.