Tattha dhātuyo dukkhato disvāti sasantatipariyāpannā cakkhādidhātuyo itarāpi ca udayabbayapaṭipīḷanādinā ‘‘dukkhā’’ti ñāṇacakkhunā disvā.
In this, dhātuyo dukkhato disvā means: "having seen with the eye of knowledge the eye-element and other elements belonging to one's own continuity, and also the other elements (such as earth, etc.) as 'suffering' due to being oppressed by arising and ceasing, and so forth."
Trong đó, dhātuyo dukkhato disvā có nghĩa là sau khi thấy các yếu tố (dhātu) như mắt, v.v., thuộc về dòng dõi của mình, và các yếu tố khác, là “khổ” bằng tuệ nhãn, do sự bức bách liên tục của sự sinh diệt, v.v.
Mā jātiṃ punarāgamīti puna jātiṃ āyatiṃ punabbhavaṃ mā upagacchi.
Mā jātiṃ punarāgamī means "do not return to birth again, do not attain future renewed existence."
Mā jātiṃ punarāgami có nghĩa là đừng tái sinh nữa, đừng đi đến sự tái hữu trong tương lai.
Bhave chandaṃ virājetvāti kāmabhavādike sabbasmiṃ bhave taṇhāchandaṃ virāgasaṅkhātena maggena pajahitvā.
Bhave chandaṃ virājetvā means "having abandoned craving for existence in all forms of existence, such as the kāma-bhava, by the path of dispassion (virāga)."
Bhave chandaṃ virājetvā có nghĩa là sau khi từ bỏ tham ái vào tất cả các cõi, như cõi dục, v.v., bằng con đường gọi là ly tham.
Upasantā carissasīti sabbaso pahīnakilesatāya nibbutā viharissasi.
Upasantā carissasī means "you shall dwell in peace, having become extinguished (nibbutā) due to the complete abandonment of defilements."
Upasantā carissasī có nghĩa là ngươi sẽ sống an tịnh, do mọi phiền não đã được diệt trừ hoàn toàn.
Kāyena saṃvutā āsinti uttarāya theriyā gāthā.
The verse of Theri Uttarā, beginning with "Kāyena saṃvutā āsiṃ."
‘‘Kāyena saṃvutā āsiṃ’’ là kệ của Trưởng lão ni Uttarā.
Tassāpi vatthu tissātheriyā vatthusadisaṃ.
Her story is also like the story of Theri Tissā.
Câu chuyện về bà cũng tương tự như câu chuyện về Trưởng lão ni Tissā.
Sāpi hi sakyakulappasutā bodhisattassa orodhabhūtā mahāpajāpatigotamiyā saddhiṃ nikkhantā obhāsagāthāya arahattaṃ patvā pana –
Indeed, she, born into the Sakyan clan, a female attendant of the Bodhisatta, went forth (into homelessness) with Mahāpajāpati Gotamī; and after attaining Arahatta-phala through a verse illumined by radiance, she then –
Bà cũng xuất thân từ dòng dõi Sakya, là người trong hậu cung của Bồ Tát, cùng với Mahāpajāpatī Gotamī xuất gia, sau khi chứng A-la-hán nhờ bài kệ phóng quang, bà đã nói bài kệ đó như một lời cảm hứng:
Tattha kāyena saṃvutā āsinti kāyikena saṃvarena saṃvutā ahosiṃ.
In this, kāyena saṃvutā āsiṃ means: "I was restrained by bodily restraint."
Trong đó, kāyena saṃvutā āsiṃ có nghĩa là: Ta đã được phòng hộ bằng sự chế ngự thân.
Vācāyāti vācasikena saṃvarena saṃvutā āsinti yojanā, padadvayenāpi sīlasaṃvaramāha.
Vācāya means "I was restrained by verbal restraint" – this is the connection, and by both phrases (kāyena and vācāya) sīlasaṃvara (restraint of morality) is spoken of.
Vācāyā có nghĩa là: Ta đã được phòng hộ bằng sự chế ngự lời nói, đó là cách kết nối, bằng hai từ này chỉ sự phòng hộ về giới (sīlasaṃvara).
Udāti atha.
Udā means "furthermore" (atha).
Udā có nghĩa là: và.
Cetasāti samādhicittena, etena vipassanābhāvanamāha.
Cetasā means "by the mind of concentration (samādhi-citta)"; by this, the development of insight (vipassanā-bhāvanā) is spoken of.
Cetasā có nghĩa là: bằng tâm định, với từ này chỉ sự tu tập tuệ quán (vipassanābhāvanā).
Samūlaṃ taṇhamabbuyhāti sānusayaṃ, saha vā avijjāya taṇhaṃ uddharitvā.
Samūlaṃ taṇhamabbuyhā means "having uprooted craving together with its underlying tendencies (anusaya), or together with ignorance (avijjā)."
Samūlaṃ taṇhamabbuyhā có nghĩa là: đã nhổ bỏ tham ái cùng với tùy miên (anusaya), hoặc cùng với vô minh (avijjā).
Avijjāya hi paṭicchāditādīnave bhavattaye taṇhā uppajjati.
Indeed, craving arises in the three realms of existence, which are concealed in their danger by ignorance.
Vì tham ái (taṇhā) phát sinh trong ba cõi hữu (bhavattaya) mà vô minh (avijjā) đã che lấp những sự nguy hiểm.
Aparo nayo – kāyena saṃvutāti sammākammantena sabbaso micchākammantassa pahānā maggasaṃvareneva kāyena saṃvutā āsiṃ.
Another method: kāyena saṃvutā means "I was restrained in body by the path-restraint alone, by the complete abandonment of wrong bodily action through right bodily action."
Một cách giải thích khác: kāyena saṃvutā có nghĩa là: Ta đã được phòng hộ thân bằng chánh nghiệp, do đã đoạn trừ hoàn toàn tà nghiệp bằng sự phòng hộ của đạo (magga-saṃvara).
Vācāyāti sammāvācāya sabbaso micchāvācāya pahānā maggasaṃvareneva vācāya saṃvutā āsinti attho.
Vācāya means "I was restrained in speech by the path-restraint alone, by the complete abandonment of wrong speech through right speech" – this is the meaning.
Vācāyā có nghĩa là: Ta đã được phòng hộ lời nói bằng chánh ngữ, do đã đoạn trừ hoàn toàn tà ngữ bằng sự phòng hộ của đạo, đó là ý nghĩa.
Cetasāti samādhinā.
Cetasā means "by concentration (samādhi)."
Cetasā có nghĩa là: bằng định.
Cetosīsena hettha sammāsamādhi vutto, sammāsamādhiggahaṇeneva maggalakkhaṇena ekalakkhaṇā sammādiṭṭhiādayo maggadhammā gahitāva hontīti, maggasaṃvarena abhijjhādikassa asaṃvarassa anavasesato pahānaṃ dassitaṃ hoti.
Here, by the word "cetasā" (mind), right concentration (sammāsamādhi) is stated, and by the inclusion of right concentration, the path factors such as right view, which share a single characteristic with the characteristic of the Path, are also included. Thus, the complete abandonment of unrestraint, such as covetousness, by path-restraint, is shown.
Ở đây, chánh định (sammāsamādhi) được nói đến với tâm là chính yếu, và khi chánh định được đề cập, các yếu tố đạo (maggadhamma) như chánh kiến (sammādiṭṭhi) và các yếu tố khác, có cùng đặc tính với đặc tính của đạo, cũng được bao hàm; như vậy, sự đoạn trừ hoàn toàn sự không chế ngự như tham lam (abhijjhā) và các thứ khác bằng sự phòng hộ của đạo đã được chỉ ra.
Tenevāha ‘‘samūlaṃ taṇhamabbuyhā’’ti.
For this very reason, it is said: "Having uprooted craving with its root (samūlaṃ taṇhamabbuyhā)."
Chính vì thế mà nói ‘‘samūlaṃ taṇhamabbuyhā’’ (đã nhổ tận gốc rễ tham ái).
Sītibhūtāmhi nibbutāti sabbaso kilesapariḷāhābhāvena sītibhāvappattā anupādisesāya nibbānadhātuyā nibbutā amhīti.
Sītibhūtāmhi nibbutā means: "I am cooled, having attained the state of being cooled by the complete absence of the torment of defilements, and extinguished by the Nibbāna-dhātu without a remainder of aggregates (anupādisesa-nibbāna-dhātu)."
Sītibhūtāmhi nibbutā có nghĩa là: Ta đã đạt đến sự an tịnh do không còn mọi sự phiền não thiêu đốt, và đã niết-bàn bằng Niết-bàn giới vô dư y (anupādisesā nibbānadhātu).
Sukhaṃ tvaṃ vuḍḍhike sehīti sumanāya vuḍḍhapabbajitāya gāthā.
The verse of Sumanā, the Theri who ordained in old age, beginning with "Sukhaṃ tvaṃ vuḍḍhike sehi."
‘‘Sukhaṃ tvaṃ vuḍḍhike sehi’’ là kệ của Trưởng lão ni Sumanā, người xuất gia khi đã lớn tuổi.
Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ mahākosalarañño bhaginī hutvā nibbatti.
This Sumanā Theri also, having made aspirations in the times of previous Buddhas, and having accumulated wholesome deeds in various existences, was reborn in this Buddha-era in Sāvatthī as the sister of King Mahākosala.
Bà cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp quá khứ dưới các vị Phật trước, và trong thời Đức Phật này, bà tái sanh ở Sāvatthī làm em gái của vua Mahākosala.
Sā satthārā rañño pasenadissa kosalassa ‘‘cattāro kho me, mahārāja, daharāti na uññātabbā’’tiādinā (saṃ. ni. 1.112) desitaṃ dhammaṃ sutvā laddhappasādā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāya pabbajitukāmāpi ‘‘ayyikaṃ paṭijaggissāmī’’ti cirakālaṃ vītināmetvā aparabhāge ayyikāya kālaṅkatāya raññā saddhiṃ mahagghāni attharaṇapāvuraṇāni gāhāpetvā vihāraṃ gantvā saṅghassa dāpetvā satthu santike dhammaṃ sutvā anāgāmiphale patiṭṭhitā pabbajjaṃ yāci.
Having heard the Dhamma taught by the Teacher to King Pasenadi of Kosala, beginning with "O great king, four (types of beings), though young, should not be despised," (saṃ. ni. 1.112), she gained faith and, established in the refuges and moral precepts, desired to ordain. However, thinking, "I will attend to my grandmother," she spent a long time. Later, when her grandmother passed away, she went to the monastery with the king, taking costly coverings and wraps, offered them to the Saṅgha, and having listened to the Dhamma from the Teacher, became established in the Anāgāmi-phala (stage of non-returner), and requested ordination.
Sau khi nghe Đức Phật thuyết pháp cho vua Pasenadi Kosala với lời dạy ‘‘Này Đại vương, bốn hạng người trẻ tuổi không nên khinh thường’’ và các lời khác, bà phát sanh tịnh tín, an trú trong Tam quy và Ngũ giới, muốn xuất gia nhưng vì muốn chăm sóc bà nội nên đã trì hoãn một thời gian dài. Sau này, khi bà nội qua đời, bà cùng với nhà vua lấy những tấm trải và áo choàng quý giá, đến tinh xá cúng dường cho Tăng đoàn, nghe pháp từ Đức Phật, an trú trong quả vị Bất hoàn (Anāgāmī), rồi xin xuất gia.
Satthā tassā ñāṇaparipākaṃ disvā –
The Teacher, seeing the maturity of her knowledge –
Đức Phật thấy sự trưởng thành của trí tuệ bà, đã nói bài kệ này:
Imaṃ gāthaṃ abhāsi.
This verse He spoke.
Đức Phật đã nói bài kệ này.
Sā gāthāpariyosāne saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā udānavasena tameva gāthaṃ abhāsi.
At the end of the verse, she attained Arahatta-phala together with the Paṭisambhidā (analytic knowledge), and spoke that same verse as an utterance of joy (udāna).
Khi bài kệ kết thúc, bà chứng A-la-hán cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā), và đã nói lại bài kệ đó như một lời cảm hứng.
Idameva cassā aññābyākaraṇaṃ ahosi, sā tāvadeva pabbaji.
This was her declaration of Arahantship, and at that very moment, she ordained.
Đây chính là lời tuyên bố thành tựu của bà, và bà đã xuất gia ngay lúc đó.
Gāthāya pana vuḍḍhiketi vuḍḍhe, vayovuḍḍheti attho.
In the verse, vuḍḍhike means "elderly, advanced in age."
Trong bài kệ, vuḍḍhike có nghĩa là: người già, tức là người đã lớn tuổi.
Ayaṃ pana sīlādiguṇehipi vuḍḍhā, theriyā vuttagāthāya catutthapāde sītibhūtāsi nibbutāti yojetabbaṃ.
However, this Theri is also "advanced" in virtues such as sīla; in the fourth line of the verse spoken by the Theri, "sītibhūtāsi nibbutā" should be connected.
Vị Trưởng lão ni này cũng lớn tuổi về các đức tính như giới (sīla) và các đức tính khác. Trong câu kệ thứ tư của bài kệ do Trưởng lão ni nói, cần kết nối với ‘‘sītibhūtāsi nibbutā’’ (bà đã an tịnh, đã niết-bàn).
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is in the same manner as already stated.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
Piṇḍapātaṃ caritvānāti dhammāya theriyā gāthā.
The verse of Theri Dhammā, beginning with "Piṇḍapātaṃ caritvānā."
‘‘Piṇḍapātaṃ caritvānā’’ là kệ của Trưởng lão ni Dhammā.
Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā sambhatapuññasambhārā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulaghare nibbattitvā vayappattā patirūpassa sāmikassa gehaṃ gantvā sāsane paṭiladdhasaddhā pabbajitukāmā hutvā sāmikena ananuññātā pacchā sāmike kālaṅkate pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontī ekadivasaṃ bhikkhāya caritvā vihāraṃ āgacchantī paripatitvā tameva ārammaṇaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā –
This Dhamma Therī, having performed meritorious deeds under past Buddhas and in various existences accumulated wholesome karma as a strong support for Nibbāna, having gathered merits, was born into a good family in Sāvatthī during this Buddha's dispensation. Having reached maturity, she went to the house of a suitable husband. Having gained faith in the Sāsana and wishing to ordain, she was not permitted by her husband. Later, when her husband passed away, she ordained and, practicing insight meditation, one day after her alms round, while returning to the monastery, she stumbled and fell. Making that very incident her object of meditation, she developed insight and attained arahantship together with the four paṭisambhidās, and then –
Bà cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp quá khứ dưới các vị Phật trước, tích lũy đầy đủ phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly luân hồi. Trong thời Đức Phật này, bà tái sanh vào một gia đình quý tộc ở Sāvatthī. Khi đến tuổi trưởng thành, bà về nhà chồng là một người phù hợp, phát sanh niềm tin vào Giáo Pháp, muốn xuất gia nhưng không được chồng cho phép. Sau này, khi chồng qua đời, bà xuất gia và tu tập thiền quán (vipassanā). Một ngày nọ, sau khi đi khất thực và trở về tinh xá, bà bị té ngã. Lấy đó làm đề mục, bà phát triển thiền quán, chứng A-la-hán cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā), rồi nói bài kệ này như một lời cảm hứng:
Tattha piṇḍapātaṃ caritvāna, daṇḍamolubbhāti piṇḍapātatthāya yaṭṭhiṃ upatthambhena nagare vicaritvā bhikkhāya āhiṇḍitvā.
Therein, having gone on alms round, leaning on a staff means having wandered in the city, supporting herself with a stick, for alms, having gone on an alms round.
Trong đó, piṇḍapātaṃ caritvāna, daṇḍamolubbhā có nghĩa là: đã đi lại trong thành phố để khất thực, nương tựa vào cây gậy để đi xin ăn.
Chamāti chamāyaṃ bhūmiyaṃ, pādānaṃ avasena bhūmiyaṃ nipatinti attho.
Upon the ground means on the earth, on the ground, having fallen due to the feebleness of the feet; this is the meaning.
Chamā có nghĩa là: trên đất, trên mặt đất, tức là ngã xuống đất do không còn sức ở chân.
Disvā ādīnavaṃ kāyeti asubhāniccadukkhānattatādīhi nānappakārehi sarīre dosaṃ paññācakkhunā disvā.
Seeing the body’s drawback means seeing the fault in the body in various ways, such as its impermanence, suffering, non-self, and impurity, with the eye of wisdom.
Disvā ādīnavaṃ kāye có nghĩa là: đã thấy sự nguy hiểm trong thân bằng tuệ nhãn (paññācakkhu) theo nhiều cách khác nhau như vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh.
Atha cittaṃ vimucci meti ādīnavānupassanāya parato pavattehi nibbidānupassanādīhi vikkhambhanavasena mama cittaṃ kilesehi vimuccitvā puna maggaphalehi yathākkamaṃ samucchedavasena ceva paṭippassaddhivasena ca sabbaso vimucci vimuttaṃ, na dānissā vimocetabbaṃ atthīti.
My mind was then released means that my mind, subsequent to the contemplation of drawbacks, became free from defilements by way of vikkhambhana-pahāna through the contemplation of disenchantment and so on. Furthermore, it became entirely free by way of samuccheda-pahāna and paṭippassaddhi-pahāna, successively, through the paths and fruits. There is nothing more for it to be released from now.
Atha cittaṃ vimucci me có nghĩa là: sau khi quán chiếu sự nguy hiểm (ādīnavānupassanā), tâm của ta đã được giải thoát khỏi các phiền não bằng cách trấn áp (vikkhambhana) nhờ quán chiếu sự nhàm chán (nibbidānupassanā) và các pháp khác tiếp theo, rồi lần lượt được giải thoát hoàn toàn bằng cách đoạn trừ (samuccheda) và an tịnh (paṭippassaddhi) nhờ các đạo quả (maggaphala). Giờ đây, không còn gì cần phải giải thoát nữa.
Idameva cassā aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
This itself was her declaration of final knowledge.
Đây chính là lời tuyên bố thành tựu của bà.
Tattha hitvāti chaḍḍetvā.
Therein, having abandoned means having discarded.
Trong đó, hitvā có nghĩa là: từ bỏ.
Ghareti gehaṃ.
Homes refers to a house.
Ghare có nghĩa là: nhà cửa.
Gharasaddo hi ekasmimpi abhidheyye kadāci bahūsu bījaṃ viya rūḷhivasena voharīyati.
Indeed, the word ghara (home), though it may denote a single meaning, is sometimes used, like the word bīja (seed), by convention to refer to many meanings.
Từ gharā (nhà) đôi khi được dùng theo nghĩa phổ biến (rūḷhi) để chỉ nhiều thứ, giống như từ bīja (hạt giống) dù chỉ một nghĩa.
Hitvā puttaṃ pasuṃ piyanti piyāyitabbe putte ceva gomahiṃsādike pasū ca tappaṭibaddhachandarāgappahānena pahāya.
Having abandoned beloved children and livestock means having abandoned beloved children and livestock such as cattle and buffaloes, by eliminating the desire and attachment connected with them.
Hitvā puttaṃ pasuṃ piyaṃ có nghĩa là: từ bỏ con cái đáng yêu và gia súc như bò, trâu, bằng cách đoạn trừ dục ái và tham ái liên quan đến chúng.
Hitvā rāgañca dosañcāti rajjanasabhāvaṃ rāgaṃ, dussanasabhāvaṃ dosañca ariyamaggena samucchinditvā.
Having abandoned lust and hatred means having entirely eradicated lust, which is the nature of attachment, and hatred, which is the nature of aversion, by the Noble Path.
Hitvā rāgañca dosañcā có nghĩa là: đã đoạn trừ hoàn toàn tham ái có bản chất dính mắc và sân hận có bản chất thù ghét bằng Thánh đạo (ariyamagga).
Avijjañca virājiyāti sabbākusalesu pubbaṅgamaṃ mohañca virājetvā maggena samugghāṭetvā icceva attho.
And having dispelled ignorance means having dispelled delusion, which is the forefront of all unwholesome states, and having thoroughly uprooted it by the Path; this is the meaning.
Avijjañca virājiyā có nghĩa là: đã đoạn trừ vô minh (moha) là tiên phong trong mọi bất thiện pháp bằng đạo (magga), đó là ý nghĩa.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as stated.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
Dukanipāte āturaṃ asuciṃ pūtintiādikā abhirūpanandāya sikkhamānāya gāthā.
In the Duka-nipāta, afflicted, impure, foul and so on are the verses of Abhirūpanandā, the sikkhamānā.
Trong Dukanipāta, bài kệ ‘‘Āturaṃ asuciṃ pūti’’ và các bài khác là của Sikkhamānā Abhirūpanandā.
Ayaṃ kira vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare gahapatimahāsālassa dhītā hutvā satthu santike dhammaṃ sutvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhitā satthari parinibbute dhātucetiyaṃ ratanapaṭimaṇḍitena suvaṇṇacchattena pūjaṃ katvā, kālaṅkatvā sagge nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare khemakassa sakkassa aggamahesiyā kucchismiṃ nibbatti.
It is said that in the time of Vipassī Bhagavā, she was born as the daughter of a wealthy householder in the city of Bandhumatī. Having heard the Dhamma from the Teacher, she was established in the refuges and precepts. When the Teacher passed into parinibbāna, she honored the Dhātu-cetiya with a golden parasol adorned with jewels. Upon passing away, she was reborn in heaven. Continually transmigrating in happy destinations, in this Buddha's dispensation, she was born in the womb of the chief queen of Sakka Khemaka in Kapilavatthu.
Người ta kể rằng, vị này, vào thời Đức Phật Vipassī, đã sinh làm con gái của một gia chủ đại phú ở thành Bandhumatī. Sau khi nghe Pháp từ Đức Bổn Sư, vị ấy đã an lập vững chắc vào các pháp quy y và các giới. Khi Đức Bổn Sư nhập Niết Bàn, vị ấy đã cúng dường tháp xá lợi bằng một chiếc lọng vàng trang trí ngọc quý. Sau khi qua đời, vị ấy tái sinh ở cõi trời và luân hồi nhiều lần trong các cõi thiện. Đến thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh vào bụng của hoàng hậu chính của vua Sakya Khemaka ở thành Kapilavatthu.
Nandātissā nāmaṃ ahosi.
Her name was Nandā.
Tên của cô ấy là Nandā.
Sā attabhāvassa ativiya rūpasobhaggappattiyā abhirūpā dassanīyā pāsādikā abhirūpanandātveva paññāyittha.
Because her physique possessed extreme beauty, she was known as Abhirūpanandā—beautiful, comely, and charming.
Do thân tướng vô cùng xinh đẹp, khả ái và đáng chiêm ngưỡng, cô được biết đến với tên Abhirūpanandā.
Tassā vayappattāya vāreyyadivaseyeva varabhūto sakyakumāro kālamakāsi.
When she reached maturity, on the very day of her wedding, the excellent Sakya prince died.
Vào đúng ngày cưới khi cô đến tuổi trưởng thành, hoàng tử Sakya Varabhūta đã qua đời.
Atha naṃ mātāpitaro akāmaṃ pabbājesuṃ.
Then her parents, against her will, had her ordained.
Sau đó, cha mẹ cô đã bắt cô xuất gia trái với ý muốn.
Sā pabbajitvāpi rūpaṃ nissāya uppannamadā ‘‘satthā rūpaṃ vivaṇṇeti garahati anekapariyāyena rūpe ādīnavaṃ dassetī’’ti buddhupaṭṭhānaṃ na gacchati.
Even after ordaining, being intoxicated by her beauty, she did not go to attend on the Buddha, thinking: "The Teacher disparages beauty, criticizes it, and in various ways points out its drawbacks."
Dù đã xuất gia, cô vẫn kiêu hãnh vì sắc đẹp của mình và không đến hầu Phật, vì nghĩ rằng: “Đức Bổn Sư chê bai và quở trách sắc đẹp, Ngài chỉ ra những hiểm họa trong sắc đẹp bằng nhiều cách khác nhau.”
Bhagavā tassā ñāṇaparipākaṃ ñatvā mahāpajāpatiṃ āṇāpesi ‘‘sabbāpi bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ovādaṃ āgacchantū’’ti.
The Bhagavā, knowing the ripeness of her wisdom, commanded Mahāpajāpatī: "Let all bhikkhunīs come for exhortation in turn."
Đức Thế Tôn, biết được sự chín muồi của trí tuệ cô, đã ra lệnh cho Mahāpajāpatī: “Tất cả các tỳ khưu ni hãy đến nhận lời giáo huấn theo thứ tự.”
Sā attano vāre sampatte aññaṃ pesesi.
When her turn arrived, she sent someone else.
Đến lượt mình, cô đã cử người khác đi thay.
Bhagavā ‘‘vāre sampatte attanāva āgantabbaṃ, na aññā pesetabbā’’ti āha.
The Bhagavā said: "When your turn comes, you must come yourself; you should not send another."
Đức Thế Tôn nói: “Khi đến lượt, phải tự mình đến, không được cử người khác.”
Sā satthu āṇaṃ laṅghituṃ asakkontī bhikkhunīhi saddhiṃ buddhupaṭṭhānaṃ agamāsi.
Unable to transgress the Teacher's command, she went to attend on the Buddha with the bhikkhunīs.
Không thể chống lại mệnh lệnh của Đức Bổn Sư, cô đã cùng các tỳ khưu ni đến hầu Phật.
Bhagavā iddhiyā ekaṃ abhirūpaṃ itthirūpaṃ māpetvā puna jarājiṇṇaṃ dassetvā saṃvegaṃ uppādetvā –
The Bhagavā, by psychic power, created a beautiful female form, and then, by showing it as aged and decrepit, generated a sense of urgency, and then –
Đức Thế Tôn đã dùng thần thông hóa hiện một hình ảnh người phụ nữ xinh đẹp, rồi lại cho thấy hình ảnh già nua, tiều tụy để tạo ra sự xúc động, rồi Ngài thuyết hai bài kệ sau:
Ye ime satta bojjhaṅgātiādikā jentāya theriyā gāthā.
The verses of Theri Jentā begin with "Ye ime satta bojjhaṅgā".
Bài kệ của Trưởng lão ni Jentā bắt đầu bằng câu Ye ime satta bojjhaṅgā (Bảy chi phần giác ngộ này).
Tassā atītaṃ paccuppannañca vatthu abhirūpanandāvatthusadisaṃ.
Her past and present story is similar to that of Abhirūpanandā.
Câu chuyện quá khứ và hiện tại của cô ấy tương tự như câu chuyện của Abhirūpanandā.
Ayaṃ pana vesāliyaṃ licchavirājakule nibbattīti ayameva viseso.
The only distinction is that she was born into the Licchavi royal family in Vesālī.
Tuy nhiên, điểm khác biệt là cô ấy sinh ra trong dòng tộc vua Licchavi ở Vesālī.
Satthārā desitaṃ dhammaṃ sutvā desanāpariyosāne arahattaṃ patvā attanā adhigataṃ visesaṃ paccavekkhitvā pītivasena –
Having heard the Dhamma taught by the Teacher, she attained Arahantship at the conclusion of the discourse, and reflecting on the special attainment she had realized, she spoke these two verses out of joy:
Sau khi nghe Pháp do Đức Bổn Sư thuyết giảng, khi bài pháp kết thúc, cô đã chứng A-la-hán. Sau đó, cô quán xét những thành tựu đặc biệt của mình và với niềm hoan hỷ, cô đã thuyết hai bài kệ này:
Tattha ye ime satta bojjhaṅgāti ye ime satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātā bodhiyā yathāvuttāya dhammasāmaggiyā, bodhissa vā bujjhanakassa taṃsamaṅgino puggalassa aṅgabhūtattā ‘‘bojjhaṅgā’’ti laddhanāmā satta dhammā.
In this, "ye ime satta bojjhaṅgā" refers to these seven qualities: mindfulness, investigation of states, energy, joy, tranquility, concentration, and equanimity, which are called "factors of awakening" (bojjhaṅgā) because they are components of awakening, which is the aforementioned aggregate of states, or because they are components of the awakened person who possesses them.
Trong đó, ye ime satta bojjhaṅgā (bảy chi phần giác ngộ này) là bảy pháp được gọi là “chi phần giác ngộ” (bojjhaṅgā) vì chúng là những yếu tố cấu thành của sự giác ngộ (bodhi), tức là sự hội đủ các pháp đã nói trên (niệm, trạch pháp, tinh tấn, hỷ, khinh an, định, xả), hoặc vì chúng là những yếu tố của người giác ngộ (bujjhanaka), tức là người có đầy đủ các pháp ấy.
Maggā nibbānapattiyāti nibbānādhigamassa upāyabhūtā.
"Maggā nibbānapattiyā" means they are the means for the attainment of Nibbāna.
Maggā nibbānapattiyā (là con đường dẫn đến Niết Bàn) nghĩa là những phương tiện để chứng đạt Niết Bàn.
Bhāvitā te mayā sabbe, yathā buddhena desitāti te sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā sabbepi mayā yathā buddhena bhagavatā desitā, tathā mayā uppāditā ca vaḍḍhitā ca.
"Bhāvitā te mayā sabbe, yathā buddhena desitā" means that all these thirty-seven factors conducive to awakening have been produced and developed by me, just as they were taught by the Blessed Buddha.
Bhāvitā te mayā sabbe, yathā buddhena desitā (Tất cả đều đã được ta tu tập, như Đức Phật đã thuyết giảng) nghĩa là tất cả ba mươi bảy pháp trợ đạo (bodhipakkhiyadhammā) ấy đều đã được ta phát triển và tăng trưởng, đúng như Đức Phật Thế Tôn đã thuyết giảng.
Diṭṭho hi me so bhagavāti hi-saddo hetuattho.
"Diṭṭho hi me so bhagavā": The word "hi" here means "because."
Diṭṭho hi me so bhagavā (Ta đã thấy Đức Thế Tôn ấy), từ hi ở đây có nghĩa là nguyên nhân.
Yasmā so bhagavā dhammakāyo sammāsambuddho attanā adhigataariyadhammadassanena diṭṭho, tasmā antimoyaṃ samussayoti yojanā.
The connection is: "Because that Blessed One, the Dhamma-body, the Perfectly Self-Enlightened One, has been seen by me through the vision of the Noble Dhamma realized by myself, therefore this is my last body."
Giải thích là: “Vì Đức Thế Tôn ấy, Pháp Thân, bậc Chánh Đẳng Giác, đã được thấy bởi sự chứng đạt và quán thấy các pháp cao quý (ariyadhamma) của chính ta, nên đây là thân cuối cùng.”
Ariyadhammadassanena hi buddhā bhagavanto aññe ca ariyā diṭṭhā nāma honti, na rūpakāyadassanamattena.
Indeed, Buddhas, Blessed Ones, and other Noble Ones are said to be "seen" through the vision of the Noble Dhamma, not merely by seeing the physical body.
Thật vậy, các vị Phật, Thế Tôn và các bậc Thánh khác được gọi là đã được thấy thông qua sự quán thấy các pháp cao quý, chứ không phải chỉ bằng việc nhìn thấy sắc thân.
Yathāha – ‘‘yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87) ca ‘‘sutavā ca kho, bhikkhave, ariyasāvako ariyānaṃ dassāvī’’ti (ma. ni. 1.20; saṃ. ni. 3.1) ca ādi.
As it is said: "Whoever, Vakkali, sees the Dhamma, sees me" and "Indeed, bhikkhus, a well-taught noble disciple sees the Noble Ones," and so on.
Như đã nói: “Này Vakkali, ai thấy Pháp, người ấy thấy Ta” và “Này các Tỳ khưu, một đệ tử thánh có nghe pháp là người thấy các bậc Thánh.”
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is in accordance with the aforementioned method.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
Sumuttikātiādikā sumaṅgalamātāya theriyā gāthā.
The verses of Theri Sumaṅgalamātā begin with "Sumuttikā".
Bài kệ của Trưởng lão ni Sumaṅgalamātā bắt đầu bằng câu Sumuttikā (Đã giải thoát hoàn toàn).
Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ daliddakule nibbattitvā vayappattā aññatarassa naḷakārassa dinnā paṭhamagabbheyeva pacchimabhavikaṃ puttaṃ labhi.
This Theri, having performed excellent deeds in the presence of previous Buddhas and accumulated wholesome deeds in various existences, was born in a poor family in Sāvatthī during this Buddha-era. Having reached maturity, she was given to a certain reed-worker and obtained a son, destined for his last existence, in her very first pregnancy.
Vị này cũng đã tạo các thiện nghiệp trong các kiếp Phật quá khứ, tích lũy công đức trong từng kiếp sống. Đến thời Đức Phật hiện tại, cô sinh ra trong một gia đình nghèo ở Sāvatthī. Khi đến tuổi trưởng thành, cô được gả cho một người thợ làm tre và trong lần mang thai đầu tiên, cô đã sinh một người con trai là vị hữu kiếp cuối cùng (pacchimabhavika).
Tassa sumaṅgaloti nāmaṃ ahosi.
His name was Sumaṅgala.
Tên của cậu bé là Sumaṅgala.
Tato paṭṭhāya sā sumaṅgalamātāti paññāyittha.
From then on, she became known as Sumaṅgalamātā.
Từ đó về sau, bà được biết đến với tên Sumaṅgalamātā.
Yasmā panassā nāmagottaṃ na pākaṭaṃ, tasmā ‘‘aññatarā therī bhikkhunī apaññātā’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ.
However, since her name and clan were not well-known, it is stated in the Pāḷi, "a certain unknown Therī bhikkhunī."
Nhưng vì tên và dòng họ của bà không được biết đến rõ ràng, nên trong Pāḷi có nói rằng: “Một vị Tỳ-khưu-ni Trưởng lão vô danh.”
Sopissā putto viññutaṃ patto pabbajitvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā sumaṅgalattheroti pākaṭo ahosi.
Her son, having reached the age of understanding, went forth into homelessness and attained Arahantship together with the analytical knowledges (paṭisambhidā), becoming known as Sumaṅgala Thera.
Con trai của bà, khi trưởng thành, đã xuất gia và chứng đắc A-la-hán quả cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā), trở thành vị Trưởng lão Sumaṅgala nổi tiếng.
Tassa mātā bhikkhunīsu pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontī ekadivasaṃ gihikāle attanā laddhadukkhaṃ paccavekkhitvā saṃvegajātā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā udānentī –
His mother, having gone forth among the bhikkhunīs and engaged in insight meditation, one day reflected on the suffering she had experienced in her lay life. Filled with a sense of urgency, she developed her insight and attained Arahantship along with the analytical knowledges. Then, expressing her joy, she uttered these two verses:
Mẹ của vị ấy, sau khi xuất gia vào hàng Tỳ-khưu-ni và thực hành thiền quán (vipassanā), một ngày nọ, đã quán xét những khổ đau mình đã trải qua khi còn là cư sĩ, sinh khởi tâm xúc động (saṃvega), phát triển thiền quán, và chứng đắc A-la-hán quả cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā), rồi thốt lên lời cảm hứng (udāna) –
Tattha sumuttikāti sumuttā.
Here, sumuttikā means well-freed.
Trong đó, sumuttikā có nghĩa là được giải thoát hoàn toàn.
Ka-kāro padapūraṇamattaṃ, suṭṭhu muttā vatāti attho.
The syllable ‘ka’ is merely for filling out the verse; the meaning is, “Oh, how well-freed!”
Âm ‘ka’ chỉ là để làm đầy đủ âm tiết, nghĩa là: “Thật sự đã được giải thoát một cách hoàn hảo!”
Sā sāsane attanā paṭiladdhasampattiṃ disvā pasādavasena, tassā vā pasaṃsāvasena āmantetvā vuttaṃ ‘‘sumuttikā sumuttikā’’ti.
Seeing the attainment she had gained in the Dispensation, she spoke the words “sumuttikā sumuttikā” out of faith, or in praise of herself.
Vị Tỳ-khưu-ni ấy, khi thấy sự thành tựu mà mình đã đạt được trong giáo pháp, đã nói “sumuttikā sumuttikā” với tâm hoan hỷ, hoặc để tán thán chính mình.
Yaṃ pana gihikāle visesato jigucchati, tato vimuttiṃ dassentī ‘‘sādhumuttikāmhī’’tiādimāha.
Furthermore, indicating her liberation from what she particularly detested in her lay life, she said, “sādhumuttikāmhi” and so on.
Để thể hiện sự giải thoát khỏi những điều mà mình đặc biệt ghê tởm khi còn là cư sĩ, bà nói tiếp “sādhumuttikāmhi” và những lời tương tự.
Tattha sādhumuttikāmhīti sammadeva muttā vata amhi.
Here, sādhumuttikāmhi means, “Indeed, I am truly well-freed.”
Trong đó, sādhumuttikāmhi có nghĩa là: “Thật sự tôi đã được giải thoát một cách hoàn hảo.”
Musalassāti musalato.
Musalassā means from the pestle.
Musalassā có nghĩa là “khỏi cái chày.”
Ayaṃ kira daliddabhāvena gihikāle sayameva musalakammaṃ karoti, tasmā evamāha.
It is said that because of her poverty, she herself performed the work of pounding with a pestle in her lay life, which is why she spoke thus.
Nghe nói, vì nghèo khó, khi còn là cư sĩ, bà phải tự mình làm công việc giã gạo bằng chày, nên bà nói như vậy.
Ahiriko meti mama sāmiko ahiriko nillajjo, so mama na ruccatīti vacanaseso.
Ahiriko me means, “My husband is shameless, impudent; he is not pleasing to me”—this is the remainder of the statement.
Ahiriko me có nghĩa là: “Chồng tôi thật vô liêm sỉ,” phần còn lại của câu là “người ấy không làm tôi vừa lòng.”
Pakatiyāva kāmesu virattacittatāya kāmādhimuttānaṃ pavattiṃ jigucchantī vadati.
She speaks thus, detesting the conduct of those attached to sensual pleasures, due to her naturally dispassionate mind towards sensual pleasures.
Bà nói điều này vì bản chất tâm bà đã nhàm chán với các dục, nên bà ghê tởm hành vi của những người chìm đắm trong dục vọng.
Chattakaṃ vāpīti jīvitahetukena karīyamānaṃ chattakampi me na ruccatīti attho.
Chattakaṃ vāpi means, “Even the umbrella, made for the sake of livelihood, is not pleasing to me”—this is the meaning.
Chattakaṃ vāpi có nghĩa là: “Ngay cả cái dù được làm để kiếm sống cũng không làm tôi vừa lòng.”
Vā-saddo avuttasamuccayattho, tena peḷācaṅkoṭakādiṃ saṅgaṇhāti.
The particle ‘vā’ has the meaning of including what is unstated; by this, it includes baskets, hampers, and so on.
Từ “vā” có nghĩa là bao gồm những điều không được nói rõ, qua đó bao gồm các vật như giỏ, hộp đựng đồ v.v.
Veḷudaṇḍādīni gahetvā divase divase chattādīnaṃ karaṇavasena dukkhajīvitaṃ jigucchantī vadati.
She speaks, detesting a life of suffering, due to having to make umbrellas and other items daily by taking bamboo sticks and so forth.
Bà nói điều này để bày tỏ sự ghê tởm cuộc sống khổ cực khi phải cầm gậy tre và các vật khác để làm dù mỗi ngày.
‘‘Ahitako me vāto vātī’’ti keci vatvā ahitako jarāvaho gihikāle mama sarīre vāto vāyatīti atthaṃ vadanti.
Some say, “‘Ahitako me vāto vātī’ (An unwholesome wind blows in me),” and they explain the meaning as, “An unwholesome, aging-bringing wind blows in my body during my lay life.”
Một số người nói: “Ahitako me vāto vātī” và giải thích rằng: “Khi còn là cư sĩ, hơi thở không lợi ích, mang đến sự già nua, bốc ra từ thân thể tôi.”
Apare pana ‘‘ahitako paresaṃ duggandhataro ca mama sarīrato vāto vāyatī’’ti atthaṃ vadanti.
Others, however, explain the meaning as, “‘An unwholesome (and very foul-smelling) wind blows from my body to others’ or ‘an unwholesome wind blows from my body’.”
Tuy nhiên, những người khác lại giải thích rằng: “Hơi thở không lợi ích, hôi thối hơn những người khác, bốc ra từ thân thể tôi.”
Ukkhalikā me deḍḍubhaṃ vātīti me mama bhattapacanabhājanaṃ cirapārivāsikabhāvena aparisuddhatāya udakasappagandhaṃ vāyati, tato ahaṃ sādhumuttikāmhīti yojanā.
Ukkhalikā me deḍḍubhaṃ vātī means, “My cooking pot, being impure due to long use, emits the smell of a water-snake; therefore, I am well-freed”—this is the connection.
Ukkhalikā me deḍḍubhaṃ vātī có nghĩa là: “Nồi nấu cơm của tôi, vì đã dùng lâu ngày nên không sạch, bốc mùi như rắn nước; từ đó tôi đã được giải thoát hoàn toàn.” Đó là cách kết nối ý nghĩa.
Rāgañca ahaṃ dosañca, cicciṭi cicciṭīti vihanāmīti ahaṃ kilesajeṭṭhakaṃ rāgañca dosañca cicciṭi cicciṭīti iminā saddena saddhiṃ vihanāmi vināsemi, pajahāmīti attho.
Rāgañca ahaṃ dosañca, cicciṭi cicciṭīti vihanāmi means, “I destroy, I eliminate, I abandon lust and hatred, which are the chief defilements, with this sound of ‘cicciṭi cicciṭi’.”
Rāgañca ahaṃ dosañca, cicciṭi cicciṭīti vihanāmī có nghĩa là: “Tôi tiêu diệt, phá hủy, từ bỏ tham ái và sân hận, những phiền não chủ yếu, với tiếng ‘cicciṭi cicciṭī’.”
Sā kira attano sāmikaṃ jigucchantī tena divase divase phāliyamānānaṃ sukkhānaṃ veḷudaṇḍādīnaṃ saddaṃ garahantī tassa pahānaṃ rāgadosapahānena samaṃ katvā avoca.
It is said that she, detesting her husband, and despising the sound of the dry bamboo sticks and other items he split daily, equated the abandonment of him with the abandonment of lust and hatred, and spoke thus.
Nghe nói, vị ấy ghê tởm chồng mình, chê bai tiếng ồn của những cây tre khô bị chẻ ra hàng ngày bởi người ấy, và đã so sánh việc từ bỏ người ấy với việc từ bỏ tham và sân.
Sā rukkhamūlamupagammāti sā ahaṃ sumaṅgalamātā vivittaṃ rukkhamūlaṃ upasaṅkamitvā.
Sā rukkhamūlamupagammā means, “I, Sumaṅgalamātā, having approached a secluded tree root.”
Sā rukkhamūlamupagammā có nghĩa là: “Tôi, Sumaṅgalamātā, đã đến một gốc cây vắng vẻ.”
Sukhato jhāyāmīti sukhanti jhāyāmi, kālena kālaṃ samāpajjantī phalasukhaṃ nibbānasukhañca paṭisaṃvediyamānā phalajjhānena jhāyāmīti attho.
Sukhato jhāyāmīti means, “I meditate happily; from time to time, entering into absorption, experiencing the bliss of fruition and the bliss of Nibbāna, I meditate with fruition-jhāna”—this is the meaning.
Sukhato jhāyāmī có nghĩa là: “Tôi thiền định trong an lạc; thỉnh thoảng tôi nhập định, cảm nhận sự an lạc của quả vị và sự an lạc của Nibbāna, tôi thiền định bằng thiền quả vị.”
Aho sukhanti idaṃ panassā samāpattito pacchā pavattamanasikāravasena vuttaṃ, pubbābhogavasenātipi yujjateva.
Aho sukhanti—this was spoken based on the mental advertence that arose after her attainment of absorption, but it is also appropriate to consider it as based on prior advertence.
Câu Aho sukha này được nói dựa trên sự tác ý phát sinh sau khi nhập định của bà, và cũng có thể được hiểu là dựa trên sự chuẩn bị trước khi nhập định.