809. Dasavidhena ñāṇavatthuniddese aṭṭhānanti hetupaṭikkhepo.
809. In the exposition of the ten kinds of bases of knowledge: It is impossible (aṭṭhānaṃ) is the rejection of the generating cause.
809. Trong phần chỉ dẫn về đối tượng của trí theo mười cách, phi xứ là sự phủ định nhân.
Anavakāsoti paccayapaṭikkhepo.
There is no opportunity (anavakāso) is the rejection of the supporting condition.
Phi cơ hội là sự phủ định duyên.
Ubhayenāpi kāraṇameva paṭikkhipati.
By both, only the cause is rejected.
Cả hai đều phủ định nguyên nhân.
Kāraṇañhi tadāyattavuttitāya attano phalassa ṭhānanti ca avakāsoti ca vuccati.
For the cause is called a basis (ṭhāna) and an opportunity (avakāsa) for its effect, owing to its dependence on that effect.
Bởi vì nguyên nhân, do sự tồn tại của quả phụ thuộc vào nó, được gọi là xứ (ṭhāna) và cơ hội (avakāsa) của quả của nó.
Yanti yena kāraṇena.
That (yaṃ) means by which cause.
Mà có nghĩa là do nguyên nhân nào.
Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā sampanno sotāpanno ariyasāvako.
Endowed with right view (diṭṭhisampanno) means a stream-enterer, a noble disciple, endowed with the path-view.
Người thành tựu chánh kiến là vị thánh đệ tử Dự lưu, người đã thành tựu đạo kiến.
Kañci saṅkhāranti catubhūmakesu saṅkhatasaṅkhāresu kañci ekaṃ saṅkhārampi.
Any formation (kañci saṅkhāraṃ) means any single formation (saṅkhāra) among the conditioned formations in the four planes of existence.
Bất kỳ hành nào là bất kỳ một hành nào trong các hành hữu vi thuộc bốn cõi.
Niccato upagaccheyyāti niccoti gaṇheyya.
He would regard as permanent (niccato upagaccheyyā) means he would take it as permanent.
Chấp nhận là thường có nghĩa là chấp thủ là thường.
Netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ natthi, na upalabbhati.
That is not possible (netaṃ ṭhānaṃ vijjatī) means this cause does not exist, it is not found.
Xứ ấy không tồn tại có nghĩa là nguyên nhân ấy không có, không tìm thấy.
Yaṃ puthujjanoti yena kāraṇena puthujjano.
That a worldling (yaṃ puthujjano) means by which cause a worldling.
Mà phàm phu có nghĩa là do nguyên nhân nào mà phàm phu.
Ṭhānametaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ atthi; sassatadiṭṭhiyā hi so tebhūmakesu saṅkhāresu kañci saṅkhāraṃ niccato gaṇheyyāti attho.
"This is possible" means this reason exists. For indeed, with the eternalist view (sassatadiṭṭhi), that ordinary person would grasp some formation (saṅkhāra) among the three-level formations as permanent.
Xứ ấy tồn tại có nghĩa là nguyên nhân ấy có; nghĩa là do thường kiến, người ấy có thể chấp thủ bất kỳ hành nào trong ba cõi là thường.
Catutthabhūmakasaṅkhāro pana tejussadattā divasaṃ santatto ayoguḷo viya makkhikānaṃ diṭṭhiyā vā aññesaṃ vā akusalānaṃ ārammaṇaṃ na hoti.
However, the formation (saṅkhāra) of the fourth plane (lokuttara-bhūmi), due to its intense splendor, is not an object (ārammaṇa) for wrong views or other unwholesome states, just as an iron ball heated intensely all day is not an object for flies.
Còn hành thuộc cõi thứ tư, do có oai lực mạnh mẽ, giống như một quả cầu sắt nung nóng suốt ngày, không trở thành đối tượng cho kiến của loài ruồi hay các pháp bất thiện khác.
Iminā nayena kañci saṅkhāraṃ sukhatotiādīsupi attho veditabbo.
In this same way, the meaning should be understood in phrases such as "any formation as happiness".
Theo phương pháp này, ý nghĩa trong các câu như bất kỳ hành nào là lạc v.v... cũng cần được hiểu.
Sukhato upagaccheyyāti ‘‘ekantasukhī attā hoti arogo parammaraṇā’’ti (ma. ni. 3.21) evaṃ attadiṭṭhivasena sukhato gāhaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
"He would regard as happiness" refers to grasping happiness by way of the self-view (attadiṭṭhi), saying: "After death, the self is entirely happy and free from illness."
Chấp nhận là lạc được nói đến để chỉ sự chấp thủ là lạc theo ngã kiến, như trong câu “ngã hoàn toàn an lạc, không bệnh tật sau khi chết”.
Diṭṭhivippayuttacittena pana ariyasāvako pariḷāhābhibhūto pariḷāhavūpasamatthaṃ, mattahatthīparitāsito viya, sucikāmo pokkhabrāhmaṇo gūthaṃ kañci saṅkhāraṃ sukhato upagacchati.
But an Ariyan disciple, with a mind dissociated from wrong view, being overwhelmed by suffering (pariḷāha), for the sake of calming suffering, regards any formation (saṅkhāra)—even an impure place (gūthaṃ)—as happiness, just as a clean-loving pokkhabrāhmaṇa, frightened by a rutting elephant, would run to it.
Tuy nhiên, với tâm không tương ưng với kiến, vị thánh đệ tử, bị phiền não thiêu đốt, để dập tắt sự thiêu đốt của phiền não, lại chấp nhận một hành nào đó là lạc, giống như một con voi say bị kinh hãi, hay như một vị Bà-la-môn ưa sạch sẽ lại tìm đến phân.
Attavāde kasiṇādipaṇṇattisaṅgahatthaṃ saṅkhāranti avatvā kañci dhammanti vuttaṃ.
To include the designations (paññatti) of kasiṇa and so on within the self-view (attavāda), it is stated as "any phenomenon" (kañci dhammaṃ) and not as "formation" (saṅkhāraṃ).
Trong attavāda (thuyết về tự ngã), để bao gồm cả các chế định như kasina, v.v., thay vì nói là "hành", đã được nói là bất kỳ pháp nào.
Idhāpi ariyasāvakassa catubhūmakavasena paricchedo veditabbo, puthujjanassa tebhūmakavasena; sabbavāresu vā ariyasāvakassāpi tebhūmakavaseneva paricchedo vaṭṭati.
Here too, for the Ariyan disciple, the division should be understood according to the four planes (catubhūmaka); for the ordinary person (puthujjana), according to the three planes (tebhūmaka). Or, in all cases, the division according to the three planes is suitable even for the Ariyan disciple.
Ở đây cũng vậy, sự phân định đối với Thánh đệ tử nên được hiểu theo cách của bốn cõi, đối với phàm nhân theo cách của ba cõi; hoặc trong mọi trường hợp, sự phân định đối với cả Thánh đệ tử cũng thích hợp theo cách của ba cõi.
Yaṃ yañhi puthujjano gaṇhāti, tato tato ariyasāvako gāhaṃ viniveṭheti.
For whatever an ordinary person grasps, from that very thing the Ariyan disciple disentangles their grasping.
Bởi vì bất cứ pháp nào mà phàm nhân chấp thủ, từ chính pháp đó, Thánh đệ tử tháo gỡ sự chấp thủ.
Puthujjano hi yaṃ yaṃ niccaṃ sukhaṃ attāti gaṇhāti, taṃ taṃ ariyasāvako aniccaṃ dukkhaṃ anattāti gaṇhanto gāhaṃ viniveṭheti.
Indeed, whatever an ordinary person grasps as permanent, pleasant, and self, that very thing the Ariyan disciple grasps as impermanent, suffering, and non-self, thereby disentangling the grasping.
Vì rằng, bất cứ pháp nào mà phàm nhân chấp thủ là thường, lạc, ngã, thì Thánh đệ tử, trong khi chấp nhận chính pháp đó là vô thường, khổ, vô ngã, liền tháo gỡ sự chấp thủ.
Mātarantiādīsu janikāva mātā.
In "mother" and so on, "mother" means one's own biological mother.
Trong các câu như mātaraṃ (mẹ), mẹ chính là người mẹ đã sinh ra.
Manussabhūtova khīṇāsavo arahāti adhippeto.
An Arahant is considered to be one who, having destroyed the defilements, is in human form.
Vị lậu tận A-la-hán là người đã là con người được ám chỉ.
Kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyāti?
But would an Ariyan disciple deprive another of life?
Nhưng liệu một Thánh đệ tử có thể tước đoạt mạng sống của một người khác không?
Etampi aṭṭhānaṃ.
This, too, is impossible.
Điều này cũng là điều không thể xảy ra.
Sacepi bhavantaragataṃ ariyasāvakaṃ attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantampi koci evaṃ vadeyya – ‘imaṃ kunthakipillikaṃ jīvitā voropetvā sakalacakkavāḷagabbhe cakkavattirajjaṃ paṭipajjāhī’ti, neva so taṃ jīvitā voropeyya.
Even if someone were to say to an Ariyan disciple who has passed into another existence, and who does not know their own Ariyan disciple status, "Deprive this worm or ant of life and you will obtain sovereignty over the entire universe," that person would not deprive it of life.
Ngay cả khi một Thánh đệ tử đã tái sanh vào một kiếp khác và không biết mình là Thánh đệ tử, nếu có ai đó nói với vị ấy rằng: 'Hãy tước đoạt mạng sống của con kiến này và nhận lấy vương quyền Chuyển luân vương trong toàn bộ cakkavāḷa', vị ấy cũng sẽ không tước đoạt mạng sống của nó.
Atha vāpi naṃ evaṃ vadeyyuṃ – ‘sace imaṃ na ghātessasi, sīsaṃ te chindissāmā’ti, sīsamevassa chindeyyuṃ, neva so taṃ ghāteyya.
Or if they were to say to him, "If you do not kill this one, we will cut off your head," they might cut off his head, but he would certainly not kill it.
Hoặc nếu họ nói với vị ấy rằng: 'Nếu ngươi không giết người này, chúng ta sẽ chặt đầu ngươi', thì họ có thể chặt đầu vị ấy, nhưng vị ấy sẽ không giết người kia.
Puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ ariyasāvakassa ca baladīpanatthametaṃ vuttaṃ.
This is stated to show the highly blameworthy nature of being an ordinary person and to demonstrate the strength of an Ariyan disciple.
Điều này được nói để cho thấy tình trạng phàm nhân là có lỗi lầm lớn và để làm rõ sức mạnh của Thánh đệ tử.
Ayañhettha adhippāyo – sāvajjo puthujjanabhāvo, yatra hi nāma puthujjano mātughātādīnipi ānantariyāni karissati.
The intention here is this: the state of being an ordinary person is blameworthy, seeing that an ordinary person would even commit such heinous acts as matricide.
Đây là ý nghĩa ở đây: Tình trạng phàm nhân là có lỗi lầm, nơi mà phàm nhân có thể phạm cả những tội vô gián như giết mẹ, v.v.
Mahābalo ariyasāvako; so etāni kammāni na karotīti.
The Ariyan disciple is greatly powerful; he does not commit these actions.
Thánh đệ tử có sức mạnh lớn; vị ấy không làm những nghiệp này.
Paduṭṭhena cittenāti dosasampayuttena vadhakacittena.
"With a corrupted mind" means with a mind associated with hatred, a murderous intent.
Với tâm ác ý nghĩa là với tâm sát hại tương ưng với sân.
Lohitaṃ uppādeyyāti jīvamānakasarīre khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ uppādeyya.
"He would cause blood to flow" means he would cause even an amount of blood that a small fly might drink to flow from the living body of the Buddha.
Làm chảy máu nghĩa là làm chảy máu trên thân thể đang sống, dù chỉ bằng lượng máu một con ruồi nhỏ có thể uống.
Saṅghaṃ bhindeyyāti samānasaṃvāsakaṃ samānasīmāyaṃ ṭhitaṃ pañcahi kāraṇehi saṅghaṃ bhindeyya, vuttañhetaṃ – ‘‘pañcahupāli, ākārehi saṅgho bhijjati – kammena, uddesena, voharanto, anussāvanena, salākaggāhenā’’ti (pari. 458).
"He would split the Saṅgha" means he would split the Saṅgha, who dwell in communion (samānasaṃvāsa) and within the same boundary (samānasīma), by five reasons. This is stated: "Upāli, the Saṅgha is split by five modes: by action, by recitation, by declaration, by persuasion, and by taking votes."
Làm tan rã Tăng đoàn nghĩa là làm tan rã Tăng đoàn có cùng cách sống (samānasaṃvāsaka) và cùng một giới phận (samānasīmā) bằng năm nguyên nhân, như đã được nói: "Này Upāli, Tăng đoàn bị tan rã do năm cách: do nghiệp, do tụng đọc, do tuyên bố, do thuyết phục, do bỏ phiếu."
Tattha ‘kammenā’ti apalokanādīsu catūsu kammesu aññatarena kammena.
Among these, "by action" means by one of the four actions such as 'apalokana' (declaration without a formal motion).
Trong đó, ‘do nghiệp’ là do một trong bốn loại nghiệp bắt đầu bằng apalokana (biểu quyết).
‘Uddesenā’ti pañcasu pātimokkhuddesesu aññatarena uddesena.
"By recitation" means by one of the five recitations of the Pātimokkha.
‘Do tụng đọc’ là do một trong năm lần tụng đọc Pātimokkha.
‘Voharanto’ti kathayanto, tāhi tāhi uppattīhi ‘adhammaṃ dhammo’tiādīni aṭṭhārasa bhedakaravatthūni dīpento.
"By declaration" means by speaking, expounding the eighteen divisive matters such as "what is not Dhamma is Dhamma" by various occurrences.
‘Do tuyên bố’ là khi nói, khi trình bày mười tám điều gây chia rẽ như 'phi pháp là pháp' v.v., bằng những lý lẽ này nọ.
‘Anussāvanenā’ti ‘nanu tumhe jānātha mayhaṃ uccākulā pabbajitabhāvaṃ bahussutabhāvañca!
"By persuasion" means by causing a verbal split (vacībheda) at the ear, using methods such as: "Do you not know my noble lineage and my great learning?
‘Do thuyết phục’ là: ‘Chẳng phải quý vị biết rằng tôi đã xuất gia từ một gia đình cao quý và là người đa văn sao?
Mādiso nāma uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ gāheyyāti cittampi uppādetuṃ tumhākaṃ na yuttaṃ.
It is not proper for you to even conceive that a person like me would advocate a teaching that is against the Dhamma (uddhamma) and against the Vinaya (ubbinaya) of the Teacher.
Quý vị không nên khởi lên cả ý nghĩ rằng một người như tôi lại có thể chấp nhận một giáo pháp của Bậc Đạo Sư là phi pháp, phi luật.’
Kiṃ mayhaṃ avīci nīluppalavanaṃ viya sītalo?
Is Avīci hell as cool as a grove of blue lotuses for me?
Đối với ta, địa ngục Avīci có mát mẻ như rừng sen xanh không?
Kimahaṃ apāyato na bhāyāmī’tiādinā nayena kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvā anussāvanena.
Am I not afraid of the lower realms?"
Ta không sợ hãi cảnh khổ sao?, v.v..., bằng cách nói lời chia rẽ bên tai để loan báo.
‘Salākaggāhenā’ti evaṃ anussāvetvā tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā anivattanadhamme katvā ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena.
"By taking votes" means by thus persuading them, strengthening their minds, making them unshakeable, and saying, "Take this voting stick!" thereby causing them to take the votes.
‘Bằng việc trao thẻ’ là sau khi đã loan báo như vậy, làm cho tâm của họ vững chắc, khiến họ trở thành người có pháp không thoái chuyển, rồi nói: “Hãy nhận lấy thẻ này,” bằng việc trao thẻ.
Ettha ca kammameva uddeso vā pamāṇaṃ vohārānussāvanasalākaggāhā pana pubbabhāgā.
Here, the act itself or the recitation (of the Pātimokkha) is the decisive factor; the declarations, persuasions, and taking of votes are merely preliminary stages.
Và ở đây, chỉ có hành sự hoặc sự thuyết giảng là chính yếu, còn việc luận bàn, sự loan báo, và việc trao thẻ chỉ là các giai đoạn đầu.
Aṭṭhārasavatthudīpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaṃ anussāvetvā salākāya gāhitāyapi abhinnova hoti saṅgho.
For even when one declares by way of expounding the eighteen matters, persuades to create a liking for it, and has votes taken with voting sticks, the Saṅgha is still not considered split.
Thật vậy, dù cho người luận bàn theo cách trình bày mười tám sự việc, sau khi loan báo để làm phát sinh sự ưa thích ở đó, và sau khi thẻ đã được nhận, Tăng chúng vẫn chưa bị chia rẽ.
Yadā pana evaṃ cattāro vā atirekā vā salākaṃ gāhetvā āveṇikaṃ kammaṃ vā uddesaṃ vā karonti, tadā saṅgho bhinno nāma hoti.
But when four or more bhikkhus, having taken the voting sticks, perform a separate act or recitation, then the Saṅgha is said to be split.
Nhưng khi bốn vị hoặc nhiều hơn, sau khi đã nhận thẻ theo cách như vậy, thực hiện một hành sự riêng hoặc một buổi thuyết giảng riêng, khi đó Tăng chúng mới được gọi là đã bị chia rẽ.
Tattha ‘kammato’ tāva – ettha hi manussabhūtasseva manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā api parivattaliṅgaṃ jīvitā voropentassa kammaṃ ānantariyaṃ hoti.
Among these, "from action": indeed, in this context, the action is heinous only when a human being deprives a human mother or father, even one who has changed gender, of life. Even if one were to fill the entire universe with golden stūpas the size of the Mahācetiya to ward off its result, or give great alms to an assembly of bhikkhus seated throughout the entire universe, or wander without letting go of the hem of the Buddha's outer robe, upon the breaking up of the body, one is reborn in hell itself.
Trong đó, trước hết ‘từ phương diện nghiệp’ – ở đây, nghiệp của người, vốn là người, tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha, vốn là người, ngay cả khi họ đã chuyển đổi giới tính, thì trở thành nghiệp vô gián.
Tassa vipākaṃ paṭibāhissāmī’ti sakalacakkavāḷaṃ mahācetiyappamāṇehi kañcanathūpehi pūretvāpi, sakalacakkavāḷaṃ pūretvā nisinnabhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvāpi, buddhassa bhagavato saṅghāṭikaṇṇaṃ amuñcitvāva vicaritvāpi, kāyassa bhedā nirayameva upapajjati.
Even if one were to fill the entire universe with golden stūpas the size of the Mahācetiya to ward off its result, or give great alms to an assembly of bhikkhus seated throughout the entire universe, or wander without letting go of the hem of the Buddha's outer robe, upon the breaking up of the body, one is reborn in hell itself.
Dù cho người ấy có lấp đầy toàn bộ cõi thế gian bằng những bảo tháp vàng to lớn như đại tháp, dù có cúng dường đại thí đến Tăng chúng ngồi đầy khắp cõi thế gian, dù có đi lại mà không rời khỏi vạt Tăng-già-lê của Đức Phật Thế Tôn với ý nghĩ ‘ta sẽ ngăn chặn quả của nghiệp ấy’, sau khi thân hoại, người ấy vẫn sanh vào địa ngục.
Yo pana sayaṃ manussabhūto tiracchānabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā, sayaṃ vā tiracchānabhūto manussabhūtaṃ, tiracchānabhūtoyeva vā tiracchānabhūtaṃ jīvitā voropeti, tassa kammaṃ ānantariyaṃ na hoti, kammaṃ pana bhāriyaṃ hoti, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati.
However, if one who is a human being deprives an animal mother or father of life, or if one who is an animal deprives a human of life, or if one who is an animal deprives an animal of life, that action is not heinous, but it is heavy (bhāriya), and it leads directly to a dire result.
Còn người nào, tự mình là người mà tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha là loài bàng sanh, hoặc tự mình là loài bàng sanh mà tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha là người, hoặc là loài bàng sanh mà tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha cũng là loài bàng sanh, thì nghiệp của người ấy không phải là nghiệp vô gián, nhưng nghiệp ấy rất nặng, gần như là nghiệp vô gián.
Manussajātikānaṃ pana vasena ayaṃ pañho kathito.
However, this problem has been discussed with respect to those of human birth.
Tuy nhiên, vấn đề này được nói đến dựa trên những người thuộc loài người.
Ettha eḷakacatukkaṃ, saṅgāmacatukkaṃ, coracatukkañca kathetabbaṃ.
Here, the fourfold case of the sheep, the fourfold case of battle, and the fourfold case of the thief should be explained.
Ở đây, cần nói về bộ bốn trường hợp con cừu, bộ bốn trường hợp chiến trận, và bộ bốn trường hợp kẻ trộm.
‘Eḷakaṃ māremī’ti abhisandhināpi hi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manusso manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati.
For indeed, a human who kills a human mother or father standing in the place of a sheep, even with the intention of killing a sheep, commits a heinous action (ānantariya kamma).
Thật vậy, dù với ý định ‘ta giết con cừu’, một người khi giết mẹ hoặc cha là người đang đứng ở chỗ con cừu, vẫn phạm vào nghiệp vô gián.
Eḷakābhisandhinā pana mātāpitiabhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati.
But one who kills a sheep with the intention of killing a sheep, or with the intention of killing a mother or father, does not commit a heinous action.
Nhưng với ý định giết con cừu, hoặc với ý định giết cha mẹ mà lại giết con cừu, thì không phạm vào nghiệp vô gián.
Mātāpitiabhisandhinā mātāpitaro mārento phusateva.
One who kills one's mother and father with the intention of killing mother and father certainly commits a heinous action.
Với ý định giết cha mẹ mà giết cha mẹ, thì chắc chắn phạm.
Esa nayo itarasmimpi catukkadvaye.
This method applies to the other two fourfold cases as well.
Phương pháp này cũng áp dụng cho hai bộ bốn trường hợp còn lại.
Yathā ca mātāpitūsu, evaṃ arahantepi etāni catukkāni veditabbāni.
Just as in the case of parents, these fourfold cases should be understood regarding Arahants.
Và như thế nào đối với cha mẹ, cũng như vậy đối với bậc A-la-hán, những pháp tứ này cần được hiểu biết.
Manussaarahantameva ca māretvā ānantariyaṃ phusati, na yakkhabhūtaṃ; kammaṃ pana bhāriyaṃ ānantariyasadisameva.
One commits a heinous action only by killing a human Arahant, not an Arahant who is a yakkha; but the action is heavy, just like a heinous action.
Và chỉ khi giết một vị A-la-hán là người mới phạm tội vô gián, chứ không phải là dạ-xoa hay quỷ thần; tuy nhiên, nghiệp ấy nặng nề, tương đương với nghiệp vô gián.
Manussaarahantassa ca puthujjanakāleyeva satthappahāre vā vise vā dinnepi yadi so arahattaṃ patvā teneva marati, arahantaghāto hotiyeva.
If a human Arahant dies from a weapon strike or poison given while they were still an ordinary person (puthujjana), after attaining Arahantship, then it is still considered the killing of an Arahant.
Và đối với một vị A-la-hán là người, ngay cả khi bị đả thương bằng vũ khí hoặc bị cho uống thuốc độc vào lúc còn là phàm nhân, nếu vị ấy sau khi đắc A-la-hán quả mà mệnh chung do nguyên nhân đó, thì vẫn bị xem là tội giết A-la-hán.
Yaṃ pana puthujjanakāle dinnaṃ dānaṃ arahattaṃ patvā paribhuñjati, puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hoti.
However, alms given to a person while they were still an ordinary person, and which they consume after attaining Arahantship, are considered to have been given to an ordinary person.
Còn vật thí thực được cúng dường khi còn là phàm nhân, mà vị ấy sau khi đắc A-la-hán quả mới thọ dụng, thì vật ấy được xem là đã cúng dường cho phàm nhân.
Sesaariyapuggale mārentassa ānantariyaṃ natthi, kammaṃ pana bhāriyaṃ ānantariyasadisameva.
For one who kills Ariya individuals other than Arahants, there is no ānantariya kamma, but the kamma is weighty, just like an ānantariya kamma.
Khi giết các bậc Thánh còn lại, không phạm tội vô gián, tuy nhiên, nghiệp ấy nặng nề, tương đương với nghiệp vô gián.
Lohituppāde tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena cammacchedaṃ katvā lohitapaggharaṇaṃ nāma natthi.
Regarding the causing of the Tathāgata's blood to flow: due to his unpierceable body, there is no such thing as cutting the skin by the effort of another and causing blood to flow.
Về việc làm chảy máu Như Lai, do thân của Như Lai là bất hoại, nên không có chuyện máu chảy ra do sự rạch da bởi hành động của người khác.
Sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ samosarati.
However, blood gathers only inside his body in one place.
Tuy nhiên, máu chỉ tụ lại ở một nơi bên trong thân thể.
Devadattena paṭividdhasilāto bhijjitvā gatā sakalikāpi tathāgatassa pādantaṃ pahari.
Even a splinter from the rock, shattered by Devadatta's action, struck the Tathāgata's foot.
Một mảnh đá vỡ ra từ tảng đá do Devadatta lăn xuống đã đập trúng bàn chân của Như Lai.
Pharasunā pahaṭo viya pādo antolohitoyeva ahosi.
His foot became full of internal blood, as if struck by an axe.
Bàn chân đã bị tụ máu bên trong, giống như bị một chiếc rìu bổ vào.
Tathā karontassa ānantariyaṃ hoti.
For one who acts thus, it is an ānantariya kamma.
Người làm như vậy phạm tội vô gián.
Jīvako pana tathāgatassa ruciyā satthakena cammaṃ chinditvā tamhā ṭhānā duṭṭhalohitaṃ nīharitvā phāsukamakāsi.
However, Jīvaka, with the Tathāgata's consent, cut the skin with a knife, removed the bad blood from that spot, and made him comfortable.
Tuy nhiên, y sĩ Jīvaka, theo ý muốn của Như Lai, đã dùng dao mổ rạch da, lấy máu độc ra khỏi nơi đó và làm cho Ngài được an ổn.
Tathā karontassa puññakammameva hoti.
For one who acts thus, it is solely a meritorious kamma.
Người làm như vậy chỉ tạo ra nghiệp phước thiện.
Atha ye ca parinibbute tathāgate cetiyaṃ bhindanti, bodhiṃ chindanti, dhātumhi upakkamanti, tesaṃ kiṃ hotīti?
Then, for those who break down a cetiya, cut down a Bodhi tree, or harm relics after the Tathāgata has attained parinibbāna, what happens?
Vậy, những người phá hoại bảo tháp, chặt cây bồ-đề, hoặc mưu hại xá-lợi sau khi Như Lai đã nhập diệt thì sẽ ra sao?
Bhāriyaṃ kammaṃ hoti ānantariyasadisaṃ.
It is a weighty kamma, similar to an ānantariya kamma.
Đó là nghiệp nặng nề, tương đương với nghiệp vô gián.
Sadhātukaṃ pana thūpaṃ vā paṭimaṃ vā bādhayamānaṃ bodhisākhañca chindituṃ vaṭṭati.
However, it is permissible to cut a Bodhi branch that harms a stūpa or an image containing relics.
Tuy nhiên, được phép chặt cành bồ-đề làm hư hại bảo tháp hoặc tượng Phật có chứa xá-lợi.
Sacepi tattha nilīnā sakuṇā cetiye vaccaṃ pātenti, chindituṃ vaṭṭatiyeva.
Even if birds perched there drop droppings on the cetiya, it is permissible to cut the branch.
Ngay cả khi chim chóc đậu trên đó làm rơi phân xuống bảo tháp, cũng được phép chặt cành cây.
Paribhogacetiyato hi sarīracetiyaṃ mahantataraṃ.
For indeed, a physical cetiya (sarīracetiya) is greater than a cetiya of use (paribhogacetiya).
Bởi vì xá-lợi bảo tháp (sarīracetiya) quan trọng hơn vật dụng bảo tháp (paribhogacetiya).
Cetiyavatthuṃ bhinditvā gacchantaṃ bodhimūlampi chinditvā harituṃ vaṭṭati.
It is permissible to cut down and remove even the root of a Bodhi tree if it is damaging the foundation of a cetiya.
Cũng được phép chặt và dời đi cả gốc cây bồ-đề mọc lan làm hư hại nền móng bảo tháp.
Yā pana bodhisākhā bodhigharaṃ bādhati, taṃ geharakkhaṇatthaṃ chindituṃ na labbhati.
However, a Bodhi branch that obstructs a Bodhi shrine should not be cut down for the purpose of protecting the building.
Tuy nhiên, không được phép chặt cành bồ-đề làm hư hại nhà che cây bồ-đề (bodhighara) để bảo vệ ngôi nhà.
Bodhiatthañhi gehaṃ, na gehatthāya bodhi.
For the building exists for the Bodhi tree, not the Bodhi tree for the building.
Vì ngôi nhà là để cho cây bồ-đề, chứ cây bồ-đề không phải để cho ngôi nhà.
Āsanagharepi eseva nayo.
The same method applies to a shrine house for an image.
Đối với nhà thờ Phật (āsanaghara) cũng theo cách này.
Yasmiṃ pana āsanaghare dhātu nihitā hoti, tassa rakkhaṇatthāya bodhisākhaṃ chindituṃ vaṭṭati.
However, if relics are enshrined in that shrine house, it is permissible to cut a Bodhi branch for its protection.
Tuy nhiên, trong nhà thờ Phật nào có tôn trí xá-lợi, thì được phép chặt cành bồ-đề để bảo vệ ngôi nhà đó.
Bodhijagganatthaṃ ojoharaṇasākhaṃ vā pūtiṭṭhānaṃ vā chindituṃ vaṭṭatiyeva; sarīrapaṭijaggane viya puññampi hoti.
It is indeed permissible to cut a branch that drains sap or a decaying part for the maintenance of the Bodhi tree; it is also meritorious, like maintaining one's own body.
Để chăm sóc cây bồ-đề, được phép chặt cành hút nhựa hoặc chỗ bị mục nát; việc này còn có phước báu, giống như chăm sóc thân thể (của Đức Phật).
Saṅghabhede sīmaṭṭhakasaṅghe asannipatite visuṃ parisaṃ gahetvā katavohārānussāvanasalākaggāhassa kammaṃ vā karontassa uddesaṃ vā uddisantassa bhedo ca hoti ānantariyakammañca.
In the case of schism (saṅghabheda), for one who, before the resident Saṅgha in the Sīmā has assembled, takes a separate assembly and performs an act of proclamation (anussāvana) or collects voting sticks (salākaggāha), there is both a schism and an ānantariya kamma.
Về việc chia rẽ Tăng-già, khi Tăng-già trong một giới trường chưa hội họp, mà một người tập hợp một nhóm riêng rồi tiến hành các hoạt động như tuyên bố, thông báo, hoặc bỏ thăm, hoặc thực hiện một yết-ma, hoặc đọc tụng giới bổn, thì sự chia rẽ và nghiệp vô gián xảy ra.
Samaggasaññāya pana vaṭṭati.
However, if done with the perception of harmony, it is permissible.
Tuy nhiên, nếu làm với nhận thức rằng Tăng-già hòa hợp thì được phép.
Samaggasaññāya hi karontassa neva bhedo hoti na ānantariyakammaṃ.
For one who acts with the perception of harmony, there is neither schism nor ānantariya kamma.
Thật vậy, đối với người hành động với tưởng rằng Tăng chúng hòa hợp, thì không có sự chia rẽ cũng không phải là nghiệp vô gián.
Tathā navato ūnaparisāyaṃ.
The same applies to an assembly with fewer than nine members.
Tương tự như vậy, trong một chúng hội thiếu dưới chín vị.
Sabbantimena pana paricchedena navannaṃ janānaṃ yo saṅghaṃ bhindati, tassa ānantariyakammaṃ hoti.
However, according to the ultimate definition, for one who causes a schism in the Saṅgha of nine individuals, it is an ānantariya kamma.
Tuy nhiên, theo giới hạn cuối cùng, vị nào chia rẽ Tăng chúng gồm chín người, đối với vị ấy, đó là nghiệp vô gián.
Anuvattakānaṃ adhammavādīnaṃ mahāsāvajjaṃ kammaṃ; dhammavādino anavajjā.
For those who follow, being speakers of unrighteousness, it is a kamma of great fault; the speakers of righteousness are blameless.
Đối với những người theo phe phi pháp, đó là nghiệp có tội lỗi lớn; những người theo phe chánh pháp thì không có tội lỗi.
Tattha navannameva saṅghabhede idaṃ suttaṃ – ‘‘ekato, upāli, cattāro honti, ekato cattāro, navamo anussāveti salākaṃ gāheti – ‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo, idaṃ satthusāsanaṃ, idaṃ gaṇhatha, idaṃ rocethā’ti.
Regarding the schism of nine individuals, there is this Sutta: "On one side, Upāli, there are four; on the other side, there are four; the ninth proclaims and collects the voting sticks, saying: 'This is the Dhamma, this is the Vinaya, this is the Teacher's Dispensation; accept this, approve this.'
Về việc chia rẽ Tăng chúng chỉ với chín vị, có bản kinh này: “Này Upāli, một bên có bốn vị, một bên có bốn vị, vị thứ chín tuyên bố và cho bốc thăm rằng: ‘Đây là Pháp, đây là Luật, đây là giáo huấn của Bậc Đạo Sư, hãy chấp nhận điều này, hãy ưa thích điều này’.
Evaṃ kho, upāli, saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo ca.
Thus, Upāli, there is both a breach in the Saṅgha and a schism in the Saṅgha.
Này Upāli, như vậy là có sự rạn nứt Tăng và có sự chia rẽ Tăng.
Navannaṃ vā, upāli, atirekanavannaṃ vā saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo cā’’ti (cūḷava. 351).
Whether of nine, Upāli, or more than nine, there is both a breach in the Saṅgha and a schism in the Saṅgha."
Này Upāli, với chín vị hoặc hơn chín vị, có sự rạn nứt Tăng và có sự chia rẽ Tăng.”
‘Dvārato’ti sabbāneva cetāni kāyadvāratopi vacīdvāratopi samuṭṭhahanti.
‘From the door’ means that all these* arise from both the door of the body and the door of speech.
‘Theo phương diện môn’: Tất cả những nghiệp này đều khởi sinh từ thân môn và khẩu môn.
Purimāni panettha cattāri āṇattikavijjāmayapayogavasena vacīdvārato samuṭṭhahitvāpi kāyadvārameva pūrenti.
The first four, however, though arising from the door of speech through the modes of āṇattikā and vijjāmayā application, fulfill only the door of the body.
Trong đó, bốn nghiệp đầu tiên, dù khởi sinh từ khẩu môn qua phương tiện sai khiến (āṇattika) và thần thông (vijjāmaya), cũng chỉ hoàn thành ở thân môn.
Saṅghabhedo hatthamuddāya bhedaṃ karontassa kāyadvārato samuṭṭhahitvāpi vacīdvārameva pūretīti.
Schism (saṅghabheda), even if it arises from the door of the body for one who causes schism with a hand gesture, fulfills only the door of speech.
Nghiệp chia rẽ Tăng chúng, đối với người thực hiện sự chia rẽ bằng cử chỉ tay, dù khởi sinh từ thân môn cũng chỉ hoàn thành ở khẩu môn.
Evamettha dvāratopi viññātabbo vinicchayo.
Thus, here the determination should be understood from the perspective of the door.
Như vậy, ở đây cần hiểu sự phân định theo phương diện môn.
‘Kappaṭṭhitiyato’ti saṅghabhedoyeva cettha kappaṭṭhitiyo.
‘From remaining for an eon’ means that only schism (saṅghabheda) among these remains for an eon.
‘Theo phương diện tồn tại suốt kiếp’: Trong các nghiệp này, chỉ có nghiệp chia rẽ Tăng chúng là tồn tại suốt kiếp.
Saṇṭhahante hi kappe kappavemajjhe vā saṅghabhedaṃ katvā kappavināseyeva muccati.
For one who causes a schism during a developing eon or in the middle of an eon, one is released only at the destruction of the eon.
Bởi vì, sau khi đã thực hiện việc chia rẽ Tăng chúng trong một kiếp đang tồn tại hoặc giữa kiếp, người ấy chỉ được giải thoát khi kiếp đó hoại diệt.
Sacepi hi ‘sve kappo vinassissatī’ti ajja saṅghabhedaṃ karoti, sveyeva muccati, ekadivasameva niraye paccati.
Even if one causes a schism today, thinking, 'Tomorrow the eon will be destroyed,' one is released only tomorrow; one suffers in hell for only one day.
Thật vậy, nếu hôm nay người ấy chia rẽ Tăng chúng với ý nghĩ ‘ngày mai kiếp sẽ hoại diệt’, thì ngay ngày mai sẽ được giải thoát, chỉ phải chịu khổ trong địa ngục một ngày.
Evaṃ karaṇaṃ pana natthi.
However, such an action is not possible.
Tuy nhiên, việc làm như vậy là không có.
Sesāni cattāri kammāni ānantariyāneva honti, na kappaṭṭhitiyānīti.
The other four kammas are ānantariya but do not remain for an eon.
Bốn nghiệp còn lại chỉ là nghiệp vô gián, không phải là nghiệp tồn tại suốt kiếp.
Evamettha kappaṭṭhitiyatopi viññātabbo vinicchayo.
Thus, here the determination should be understood from the perspective of remaining for an eon.
Như vậy, ở đây cần hiểu sự phân định theo phương diện tồn tại suốt kiếp.
‘Pākato’ti yena ca pañcapetāni kammāni katāni honti, tassa saṅghabhedoyeva paṭisandhivasena vipaccati.
‘From the result’ means that for one who has committed these five kammas, only schism (saṅghabheda) ripens by way of rebirth-linking.
‘Theo phương diện quả’: Đối với người đã thực hiện cả năm nghiệp này, chỉ có nghiệp chia rẽ Tăng chúng trổ quả theo phương diện tái sanh.
Sesāni ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko’’ti evamādīsu saṅkhaṃ gacchanti.
The others are counted among those for which "the kamma existed, but the kamma-result did not exist," and so on.
Các nghiệp còn lại được xếp vào loại “đã có nghiệp nhưng không có quả của nghiệp” và các trường hợp tương tự.
Saṅghabhedābhāve lohituppādo, tadabhāve arahantaghāto, tadabhāve sace pitā sīlavā hoti, mātā dussīlā no vā tathā sīlavatī, pitughāto paṭisandhivasena vipaccati.
In the absence of schism, the causing of blood to flow*; in its absence, the killing of an Arahant; in its absence, if the father is virtuous and the mother is unvirtuous or not equally virtuous, parricide ripens by way of rebirth-linking.
Khi không có nghiệp chia rẽ Tăng chúng, thì nghiệp làm chảy máu Phật trổ quả; khi không có nghiệp đó, thì nghiệp giết A-la-hán trổ quả; khi không có nghiệp đó, nếu người cha có giới hạnh và người mẹ vô giới hoặc không có giới hạnh tương đương, thì nghiệp giết cha trổ quả theo phương diện tái sanh.
Sace mātā mātughāto.
If it is the mother, matricide.
Nếu người mẹ (có giới hạnh hơn), thì nghiệp giết mẹ trổ quả.
Dvīsupi sīlena vā dussīlena vā samānesu mātughātova paṭisandhivasena vipaccati; mātā hi dukkarakāriṇī bahūpakārā ca puttānanti.
If both parents are equal in virtue or unvirtue, matricide ripens by way of rebirth-linking; for indeed, the mother performs difficult deeds and is of great help to her children.
Khi cả hai cha mẹ có giới hạnh hoặc vô giới ngang nhau, thì nghiệp giết mẹ trổ quả theo phương diện tái sanh; vì mẹ là người làm những việc khó làm và có nhiều ân đức đối với con cái.
Evamettha pākatopi viññātabbo vinicchayo.
Thus, here the determination should be understood from the perspective of the result.
Như vậy, ở đây cần hiểu sự phân định theo phương diện quả.
‘Sādhāraṇādīhī’ti purimāni cattāri sabbesampi gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇāni.
‘From being common, etc.’ means that the first four are common to all householders and renunciants.
‘Sādhāraṇādīhi’ có nghĩa là, bốn nghiệp trước là chung cho tất cả, cả tại gia và xuất gia.
Saṅghabhedo pana ‘‘na kho, upāli, bhikkhunī saṅghaṃ bhindati, na sikkhamānā, na sāmaṇero, na sāmaṇerī, na upāsako, na upāsikā saṅghaṃ bhindati.
However, schism (saṅghabheda) belongs only to a bhikkhu of the aforementioned type, not to another, as stated by the saying: "Indeed, Upāli, a bhikkhunī does not cause a schism in the Saṅgha, nor does a sikkhamānā, nor a sāmaṇera, nor a sāmaṇerī, nor a male lay follower, nor a female lay follower cause a schism in the Saṅgha.
Còn nghiệp phá hòa hợp Tăng thì, "Này Upāli, tỳ-khưu-ni không thể phá hòa hợp Tăng, vị đang học giới không thể, sa-di không thể, sa-di-ni không thể, cận sự nam không thể, cận sự nữ không thể phá hòa hợp Tăng.
Bhikkhu kho, upāli, pakatatto samānasaṃvāsako samānasīmāyaṃ ṭhito saṅghaṃ bhindatī’’ti (cūḷava. 351) vacanato vuttappakārassa bhikkhunova hoti, na aññassa; tasmā asādhāraṇo.
It is a bhikkhu, Upāli, who is fully ordained, shares the same monastic life, and abides within the same sīmā, who causes a schism in the Saṅgha"; therefore, it is uncommon.
Này Upāli, chính vị tỳ-khưu có thân tâm bình thường, cùng chung trú, cùng chung giới, mới có thể phá hòa hợp Tăng," theo lời dạy này, nghiệp ấy chỉ thuộc về vị tỳ-khưu đã được nói đến, không phải của người khác; do đó, nó là không chung.
Ādisaddena sabbepete dukkhavedanāsahagatā dosamohasampayuttā cāti evamettha sādhāraṇādīhipi viññātabbo vinicchayo.
By the word "etc." (ādi), all these are associated with painful feeling, accompanied by delusion and hatred; thus, here the determination should be understood from the perspective of being common, etc.
Với từ ‘ādi’ (v.v.), cần hiểu rằng quyết định ở đây cũng được biết đến qua các yếu tố chung v.v., như tất cả các tâm này đều đi kèm với khổ thọ và tương ưng với sân và si.
Aññaṃ satthāranti ‘ayaṃ me satthā satthukiccaṃ kātuṃ samattho’ti bhavantarepi aññaṃ titthakaraṃ ‘ayaṃ me satthā’ti evaṃ gaṇheyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho.
‘Another teacher’ means that even in another existence, one should not take any other founder of a sect, thinking, ‘This teacher is capable of performing the teacher’s duty for me’; this is not possible.
Một vị đạo sư khác: có nghĩa là, trường hợp này không thể xảy ra: một người có chánh kiến sẽ chấp nhận một vị đạo sư ngoại đạo khác, ngay cả trong một kiếp khác, với suy nghĩ rằng ‘Vị này là đạo sư của ta’, vì cho rằng ‘Vị đạo sư này của ta không có khả năng thực hiện phận sự của một đạo sư’.
Aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyyāti sabbamandapaññopi sattamaṃ bhavaṃ atikkamitvā aṭṭhamaṃ nibbatteyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
‘Would produce an eighth existence’ means that even one with the dullest wisdom would surpass a seventh existence and produce an eighth; this is not possible.
Sẽ tái sanh vào kiếp thứ tám: có nghĩa là, trường hợp này không thể xảy ra: ngay cả người có trí tuệ chậm lụt nhất cũng sẽ vượt qua kiếp thứ bảy để tái sanh vào kiếp thứ tám.
Uttamakoṭiyā hi sattamaṃ bhavaṃ sandhāyevesa ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo’’ti vutto.
For he is called "destined for supreme enlightenment" only by referring to the seventh existence as the utmost limit.
Thật vậy, vị ấy được gọi là "nhất định hướng đến giác ngộ" chính là nhắm đến kiếp thứ bảy ở mức tối đa.
Kiṃ pana taṃ niyāmeti?
But what determines that?
Vậy, điều gì làm cho vị ấy trở nên nhất định?
Kiṃ pubbahetu niyāmeti udāhu paṭiladdhamaggo udāhu upari tayo maggāti?
Does a prior cause determine it, or the path already attained, or the three higher paths?
Phải chăng nhân quá khứ làm cho nhất định, hay là đạo đã chứng đắc, hay là ba đạo cao hơn?
Sammāsambuddhena gahitaṃ nāmamattametaṃ.
This is merely a designation grasped by the Perfectly Enlightened One.
Đây chỉ là một danh xưng được Đức Chánh Đẳng Giác sử dụng.
Puggalo pana niyato nāma natthi.
But no individual is said to be "destined" (niyata) by itself.
Còn về cá nhân, không có ai được gọi là nhất định.
‘‘Pubbahetu niyāmetī’’ti vutte hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ upanissayo vutto hoti, paṭhamamaggassa upanissayābhāvo āpajjati.
For if it were said that "a prior cause determines it," then it would imply that there is a strong supporting condition for the three higher paths, but the first path would lack such a strong supporting condition.
Nếu nói rằng "nhân quá khứ làm cho nhất định", thì đó là nói đến duyên y chỉ cho ba đạo cao hơn, và điều này sẽ dẫn đến việc đạo đầu tiên không có duyên y chỉ.
Iccassa ahetu appaccayā nibbattiṃ pāpuṇāti.
Thus, its arising would become uncaused and unconditioned.
Khi ấy, sự phát sanh của đạo này sẽ không có nhân, không có duyên.
‘‘Paṭiladdhamaggo niyāmetī’’ti vutte upari tayo maggā akiccakā honti, paṭhamamaggova sakiccako, paṭhamamaggeneva kilese khepetvā parinibbāyitabbaṃ hoti.
If it were said that "the path already attained determines it," then the three higher paths would become redundant, and only the first path would be efficacious; one would have to eradicate defilements and attain parinibbāna by the first path alone.
Nếu nói rằng "đạo đã chứng đắc làm cho nhất định", thì ba đạo cao hơn sẽ trở nên vô dụng, chỉ có đạo đầu tiên là hữu dụng, và người ta phải đoạn trừ phiền não và nhập Niết-bàn chỉ bằng đạo đầu tiên.
‘‘Upari tayo maggā niyāmentī’’ti vutte paṭhamamaggo akiccako hoti, upari tayo maggāva sakiccakā, paṭhamamaggaṃ anibbattetvā upari tayo maggā nibbattetabbā honti, paṭhamamaggena ca anuppajjitvāva kilesā khepetabbā honti.
If it is said, ‘‘The three higher paths make one firm,’’ then the first path is functionless; only the three higher paths are functional. Without giving rise to the first path, the three higher paths should be given rise to, and without the first path arising, the defilements should be eradicated.
Nếu nói rằng "ba đạo cao hơn làm cho nhất định", thì đạo đầu tiên sẽ trở nên vô dụng, chỉ có ba đạo cao hơn là hữu dụng, và người ta phải làm phát sanh ba đạo cao hơn mà không làm phát sanh đạo đầu tiên, và phải đoạn trừ phiền não mà không cần đạo đầu tiên phát sanh.
Tasmā na añño koci niyāmeti, upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāva niyāmeti.
Therefore, no other dhamma makes one firm; only the vipassanā of the three higher paths makes one firm.
Do đó, không có yếu tố nào khác làm cho nhất định, chỉ có tuệ quán của ba đạo cao hơn mới làm cho nhất định.
Sace hi tesaṃ vipassanā tikkhā sūrā hutvā vahati, ekaṃyeva bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ patvā parinibbāti.
If their vipassanā flows keenly and powerfully, one gives rise to only one existence, attains Arahantship, and fully extinguishes (parinibbāti).
Thật vậy, nếu tuệ quán của các đạo ấy vận hành một cách sắc bén và mạnh mẽ, người ấy sẽ tái sanh chỉ một kiếp nữa, chứng đắc A-la-hán và nhập Niết-bàn.
Tato mandatarapañño dutiye vā tatiye vā catutthe vā pañcame vā chaṭṭhe vā bhave arahattaṃ patvā parinibbāti.
Then, one of lesser wisdom attains Arahantship in a second, third, fourth, fifth, or sixth existence, and fully extinguishes.
Người có trí tuệ chậm lụt hơn sẽ chứng đắc A-la-hán và nhập Niết-bàn trong kiếp thứ hai, thứ ba, thứ tư, thứ năm, hoặc thứ sáu.
Sabbamandapañño sattamaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ pāpuṇāti, aṭṭhame bhave paṭisandhi na hoti.
One with the weakest wisdom gives rise to a seventh existence and attains Arahantship; there is no rebirth in an eighth existence.
Người có trí tuệ chậm lụt nhất sẽ tái sanh đến kiếp thứ bảy và chứng đắc A-la-hán, không còn tái sanh trong kiếp thứ tám.
Iti sammāsambuddhena gahitaṃ nāmamattametaṃ.
This is merely a designation made by the Perfectly Self-Enlightened One.
Như vậy, đây chỉ là danh xưng được bậc Chánh Đẳng Chánh Giác thọ trì.
Satthā hi buddhatulāya tuletvā sabbaññutañāṇena paricchinditvā ‘ayaṃ puggalo sabbamahāpañño tikkhavipassako ekameva bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘ekabījī’ti nāmaṃ akāsi; ‘ayaṃ puggalo dutiyaṃ, tatiyaṃ, catutthaṃ, pañcamaṃ, chaṭṭhaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘kolaṃkolo’ti nāmaṃ akāsi; ‘ayaṃ puggalo sattamaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘sattakkhattuparamo’ti nāmaṃ akāsi.
For the Teacher, having weighed with the Buddha-scale, and having ascertained with omniscience, saying, ‘This individual is of supreme wisdom, with keen vipassanā, and will attain Arahantship after giving rise to only one existence,’ made the designation ‘ekabījī’ (one-seeded); saying, ‘This individual will attain Arahantship after giving rise to a second, third, fourth, fifth, or sixth existence,’ made the designation ‘kolaṃkolo’ (clan-to-clan traveler); saying, ‘This individual will attain Arahantship after giving rise to a seventh existence,’ made the designation ‘sattakkhattuparamo’ (one who reaches the highest in seven existences).
Thật vậy, bậc Đạo Sư, sau khi dùng Phật cân để cân lường, dùng Toàn Giác trí để phân định, thấy rằng ‘Vị này là người có đại trí tuệ, có tuệ quán sắc bén, sẽ tái sanh chỉ một đời nữa rồi đắc A-la-hán quả’, nên đã đặt tên là ‘Ekabījī’ (Nhất Chủng); thấy rằng ‘Vị này sẽ tái sanh đời thứ hai, thứ ba, thứ tư, thứ năm, thứ sáu rồi đắc A-la-hán quả’, nên đã đặt tên là ‘Kolaṃkolo’ (Gia Tộc); thấy rằng ‘Vị này sẽ tái sanh đời thứ bảy rồi đắc A-la-hán quả’, nên đã đặt tên là ‘Sattakkhattuparamo’ (Tối Đa Bảy Lần).
Koci pana puggalo sattannaṃ bhavānaṃ niyato nāma natthi.
However, there is no individual who is fixed for seven existences.
Tuy nhiên, không có hạng người nào được gọi là cố định trong bảy kiếp.
Ariyasāvako pana yena kenacipi ākārena mandapañño samāno aṭṭhamaṃ bhavaṃ appatvā antarāva parinibbāti.
But an Ariyan disciple, even if of dull wisdom in any way, does not reach an eighth existence, but attains full extinguishment in between.
Vị Thánh đệ tử, dù có trí tuệ chậm lụt do bất kỳ lý do nào, cũng sẽ nhập Niết-bàn ở khoảng giữa mà không đến kiếp thứ tám.
Sakkasadisopi vaṭṭābhirato sattamaṃyeva bhavaṃ gacchati.
Even one like Sakka, who delights in samsara, goes only to a seventh existence.
Ngay cả người thích thú trong vòng luân hồi như vua Sakka cũng chỉ đi đến kiếp thứ bảy mà thôi.
Sattame bhave sabbakārena pamādavihārinopi vipassanāñāṇaṃ paripākaṃ gacchati.
Even for one who dwells in heedlessness in every way in the seventh existence, the vipassanā knowledge reaches maturity.
Trong kiếp thứ bảy, dù có sống phóng dật trong mọi phương diện, tuệ quán của vị ấy cũng sẽ đến lúc chín muồi.
Appamattakepi ārammaṇe nibbinditvā nibbutiṃ pāpuṇāti.
Disgusted even with a slight object, one attains Nibbāna.
Vị ấy nhàm chán ngay cả trong đối tượng nhỏ nhặt và đạt đến sự tịch tịnh.
Sacepi hissa sattame bhave niddaṃ vā okkamantassa, parammukhaṃ vā gacchantassa, pacchato ṭhatvā tikhiṇena asinā kocideva sīsaṃ pāteyya, udake vā osādetvā māreyya, asani vā panassa sīse pateyya, evarūpepi kāle sappaṭisandhikā kālaṃkiriyā nāma na hoti, arahattaṃ patvāva parinibbāti.
Even if, in his seventh existence, while he is falling asleep, or going away with his back turned, someone were to stand behind him and strike off his head with a sharp sword, or drown him in water and kill him, or if a thunderbolt were to fall on his head, even at such a time there is no passing away with rebirth; he attains Arahantship and then fully extinguishes.
Thật vậy, nếu trong kiếp thứ bảy, khi vị ấy đang chìm vào giấc ngủ, hoặc đang quay lưng đi, có ai đó đứng sau lưng dùng gươm bén chặt đầu, hoặc dìm xuống nước cho đến chết, hoặc sét đánh trúng đầu, thì ngay cả trong những lúc như vậy, cũng không có cái gọi là cái chết còn tái sanh; vị ấy sẽ đắc A-la-hán quả rồi mới nhập Niết-bàn.
Tena vuttaṃ – ‘‘aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti.
Therefore, it was said, ‘‘That he might give rise to an eighth existence – this possibility does not exist.’’
Vì thế, có lời dạy rằng – “Vị ấy sẽ tái sanh kiếp thứ tám – trường hợp này không xảy ra”.
Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā.
In one world-system means in a ten-thousand-world-system.
Trong một thế giới giới có nghĩa là trong mười ngàn thế giới giới.
Tīṇi hi khettāni – jātikhettaṃ, āṇākhettaṃ, visayakkhettanti.
There are three fields: the birth-field, the authority-field, and the range-field.
Thật vậy, có ba lĩnh vực: lĩnh vực sanh (jātikhetta), lĩnh vực quyền năng (āṇākhetta), và lĩnh vực đối tượng (visayakhetta).
Tattha ‘jātikkhettaṃ’ nāma dasasahassilokadhātu.
Among these, ‘birth-field’ means the ten-thousand-world-system.
Trong đó, mười ngàn thế giới giới được gọi là ‘lĩnh vực sanh’.
Sā hi tathāgatassa mātukucchiokkamanakāle, nikkhamanakāle, sambodhikāle, dhammacakkapavattane, āyusaṅkhāravossajjane, parinibbāne ca kampati.
For it trembles at the time of the Tathāgata’s descent into his mother’s womb, at the time of his going forth, at the time of his enlightenment, at the setting in motion of the Wheel of Dhamma, at the renunciation of the life-span, and at his full extinguishment.
Thật vậy, lĩnh vực ấy rung chuyển vào lúc Như Lai nhập thai, xuất gia, thành đạo, chuyển pháp luân, xả bỏ thọ hành, và nhập Niết-bàn.
Koṭisatasahassacakkavāḷaṃ pana ‘āṇākhettaṃ’ nāma.
The hundred-thousand-crore world-system, however, is called the ‘authority-field’.
Còn một trăm ngàn triệu thế giới giới thì được gọi là ‘lĩnh vực quyền năng’.
Āṭānāṭiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittādīnañhi ettha āṇā vattati.
For the authority of the Āṭānāṭiya Sutta, Mora Paritta, Dhajagga Paritta, Ratana Paritta, and others prevails here.
Thật vậy, quyền năng của các bài hộ niệm như Āṭānāṭiya, Moraparitta, Dhajaggaparitta, Ratanaparitta v.v… có hiệu lực trong lĩnh vực này.
‘Visayakhettassa’ pana parimāṇaṃ natthi.
But there is no limit to the ‘range-field’.
Còn ‘lĩnh vực đối tượng’ thì không có giới hạn.
Buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ ñeyyaṃ, yāvatakaṃ ñeyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 3.5) vacanato avisayo nāma natthi.
For Buddhas, according to the saying, ‘‘As far as knowledge, so far the knowable; as far as the knowable, so far knowledge; the knowable has knowledge as its boundary, knowledge has the knowable as its boundary,’’ there is no realm that is not an object (of knowledge).
Thật vậy, đối với các Đức Phật, không có gì gọi là ngoài đối tượng, theo lời dạy: “Đối tượng có bao nhiêu, trí tuệ có bấy nhiêu; trí tuệ có bao nhiêu, đối tượng có bấy nhiêu; đối tượng có trí tuệ làm giới hạn, trí tuệ có đối tượng làm giới hạn”.
Imesu pana tīsu khettesu, ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ, aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi.
Among these three fields, there is no Sutta that states Buddhas arise in another world-system apart from this one; but there is (a Sutta) that states they do not arise.
Tuy nhiên, trong ba lĩnh vực này, không có kinh nào nói rằng các Đức Phật xuất hiện ở một thế giới giới khác ngoài thế giới giới này, nhưng lại có kinh nói rằng các Ngài không xuất hiện.
Tīṇi piṭakāni – vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakanti.
Three Piṭakas – the Vinaya Piṭaka, the Suttanta Piṭaka, and the Abhidhamma Piṭaka.
Ba Tạng – là Tạng Luật (Vinayapiṭaka), Tạng Kinh (Suttantapiṭaka), và Tạng Vi Diệu Pháp (Abhidhammapiṭaka).
Tisso saṅgītiyo – mahākassapattherassa saṅgīti, yasattherassa saṅgīti, moggaliputtatissattherassa saṅgītīti.
Three Councils – the Council of Mahākassapa Thera, the Council of Yasa Thera, and the Council of Moggaliputtatissa Thera.
Ba kỳ kết tập – là kỳ kết tập của trưởng lão Mahākassapa, kỳ kết tập của trưởng lão Yasa, và kỳ kết tập của trưởng lão Moggaliputtatissa.
Imā tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane imaṃ cakkavāḷaṃ muñcitvā aññattha buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, nuppajjantīti pana atthi.
There is no Sutta which states that Buddhas arise elsewhere, apart from this world-system, in the Tepiṭaka Buddha-word that was compiled in these three Councils; but there is (a Sutta) that states they do not arise.
Trong Phật ngôn là Tam Tạng đã được đưa lên ba kỳ kết tập này, không có kinh nào nói rằng các vị Phật xuất hiện ở nơi khác ngoài cõi Ta-bà này, nhưng có kinh nói rằng các vị không xuất hiện (ở nơi khác).
Apubbaṃ acarimanti apure apacchā; ekato nuppajjanti, pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti.
Apubbaṃ acarimanti means not before and not after; they do not arise simultaneously, but it is stated that they arise either before or after.
Không trước, không sau nghĩa là không ở trước, không ở sau; các vị không xuất hiện đồng thời, mà được nói là xuất hiện hoặc trước hoặc sau.
Tattha bodhipallaṅke ‘‘bodhiṃ appatvā na uṭṭhahissāmī’’ti nisinnakālato paṭṭhāya yāva mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇaṃ tāva pubbenti na veditabbaṃ.
There, from the time of sitting at the Bodhi-pallanka with the vow ‘‘I will not rise without attaining enlightenment,’’ up to the time of conception in the mother’s womb, it should not be understood as ‘before’.
Trong đó, không nên hiểu "trước" là khoảng thời gian từ lúc ngồi trên bồ-đoàn với quyết tâm "Nếu chưa chứng đắc giác ngộ, ta sẽ không đứng dậy" cho đến khi thọ sanh trong lòng mẹ.
Bodhisattassa hi paṭisandhiggahaṇe dasasahassacakkavāḷakampaneneva jātikkhettapariggaho kato, aññassa buddhassa uppatti nivāritā hoti.
For at the time of the Bodhisatta’s conception, by the trembling of the ten-thousand-world-system itself, the birth-field is taken possession of, and the arising of another Buddha is prevented.
Vì rằng, khi Bồ-tát thọ sanh, việc xác định sanh địa đã được thực hiện qua sự rung chuyển của mười ngàn thế giới, sự xuất hiện của một vị Phật khác đã được ngăn chặn.
Parinibbānato paṭṭhāya ca yāva sāsapamattāpi dhātuyo tiṭṭhanti tāva pacchāti na veditabbaṃ.
And from the time of the full extinguishment, as long as even mustard-seed-sized relics remain, it should not be understood as ‘after’.
Và không nên hiểu "sau" là khoảng thời gian từ lúc Bát-niết-bàn cho đến khi các xá-lợi, dù chỉ nhỏ bằng hạt cải, còn tồn tại.
Dhātūsu hi ṭhitāsu buddhā ṭhitāva honti.
For when the relics remain, the Buddhas are considered to remain.
Vì rằng, khi các xá-lợi còn tồn tại, thì các vị Phật vẫn được xem là còn tại thế.
Tasmā etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti, dhātuparinibbāne pana jāte aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.
Therefore, within this interval, the arising of another Buddha is prevented; but when the full extinguishment of the relics has occurred, the arising of another Buddha is not prevented.
Do đó, trong khoảng thời gian này, sự xuất hiện của một vị Phật khác đã bị ngăn chặn, nhưng khi xá-lợi Bát-niết-bàn xảy ra, sự xuất hiện của một vị Phật khác không bị ngăn chặn.
Tīṇi hi antaradhānāni nāma – pariyattiantaradhānaṃ, paṭivedhaantaradhānaṃ, paṭipattiantaradhānanti.
There are three disappearances (antaradhānāni): the disappearance of the pariyatti, the disappearance of the paṭivedha, and the disappearance of the paṭipatti.
Có ba sự biến mất – là sự biến mất của Pháp học (pariyatti), sự biến mất của Pháp chứng (paṭivedha), và sự biến mất của Pháp hành (paṭipatti).
Tattha ‘pariyattī’ti tīṇi piṭakāni; ‘paṭivedho’ti saccapaṭivedho; ‘paṭipattī’ti paṭipadā.
Among these, ‘pariyatti’ means the three Piṭakas; ‘paṭivedha’ means the penetration of the Truths; ‘paṭipatti’ means the practice.
Trong đó, ‘Pháp học’ là ba Tạng; ‘Pháp chứng’ là sự thấu triệt các chân lý; ‘Pháp hành’ là con đường thực hành.
Tattha paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi.
Among these, paṭivedha and paṭipatti may or may not exist.
Trong đó, Pháp chứng và Pháp hành có lúc có, có lúc không.
Ekasmiñhi kāle paṭivedhakarā bhikkhū bahū honti; ‘esa bhikkhu puthujjano’ti aṅguliṃ pasāretvā dassetabbo hoti.
For at one time, many monks are those who achieve paṭivedha; it becomes possible to point with a finger and say, ‘This monk is a worldling’.
Vì có lúc, các vị tỳ-khưu thực hành Pháp chứng rất nhiều; đến nỗi phải chỉ tay để chỉ ra rằng: ‘vị tỳ-khưu kia là phàm nhân’.
Imasmiṃyeva dīpe ekavāraṃ kira puthujjanabhikkhu nāma nāhosi.
Indeed, it is said that in this very island, there was once a time when there was no such thing as a worldling monk.
Ngay tại hòn đảo này, nghe nói có một thời không có vị tỳ-khưu nào là phàm nhân.
Paṭipattipūrakāpi kadāci bahū honti, kadāci appā.
Those who fulfill the paṭipatti are sometimes many, sometimes few.
Những người viên mãn Pháp hành cũng có lúc nhiều, có lúc ít.
Iti paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi.
Thus, paṭivedha and paṭipatti may or may not exist.
Vì vậy, Pháp chứng và Pháp hành có lúc có, có lúc không.
Sāsanaṭṭhitiyā pana pariyattiyeva pamāṇaṃ.
For the stability of the Sāsana, however, pariyatti alone is the criterion.
Tuy nhiên, đối với sự tồn tại của giáo pháp, Pháp học chính là tiêu chuẩn.
Paṇḍito hi tepiṭakaṃ sutvā dvepi pūreti.
For a wise person, having heard the Tepiṭaka, fulfills both (paṭivedha and paṭipatti).
Vì rằng, bậc trí sau khi nghe Tam Tạng có thể viên mãn cả hai (Pháp chứng và Pháp hành).
Yathā amhākaṃ bodhisatto āḷārassa santike pañcābhiññā satta ca samāpattiyo nibbattetvā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā parikammaṃ pucchi, so ‘na jānāmī’ti āha; tato udakassa santikaṃ gantvā adhigatavisesaṃ saṃsandetvā nevasaññānāsaññāyatanassa parikammaṃ pucchi; so ācikkhi; tassa vacanasamanantarameva mahāsatto taṃ sampādesi; evameva paññavā bhikkhu pariyattiṃ sutvā dvepi pūreti.
Just as our Bodhisatta, having developed the five higher knowledges and the seven attainments in the presence of Āḷāra, inquired about the preliminary work for the attainment of neither-perception-nor-non-perception, and he said, ‘I do not know’; then, going to Uddaka, and having conferred about the special qualities he had gained, he inquired about the preliminary work for the attainment of neither-perception-nor-non-perception; and he explained it; immediately upon his words, the Great Being achieved it; similarly, a wise monk, having heard the pariyatti, fulfills both.
Giống như Bồ-tát của chúng ta, sau khi chứng đắc năm thắng trí và bảy thiền chứng tại nơi ở của Āḷāra, đã hỏi về pháp chuẩn bị cho thiền Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ, vị ấy đáp ‘Tôi không biết’; sau đó, ngài đến nơi ở của Udaka, đối chiếu với sở đắc đặc biệt của mình, rồi hỏi về pháp chuẩn bị cho thiền Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ; vị ấy đã chỉ dạy; ngay sau lời dạy đó, Đại sĩ đã thành tựu thiền ấy; cũng vậy, vị tỳ-khưu có trí tuệ sau khi nghe Pháp học có thể viên mãn cả hai.
Tasmā pariyattiyā ṭhitāya sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti.
Therefore, when the pariyatti stands, the Sāsana stands.
Do đó, khi pháp học (pariyatti) còn tồn tại thì giáo pháp (sāsana) còn tồn tại.
Yadā pana sā antaradhāyati tadā paṭhamaṃ abhidhammapiṭakaṃ nassati.
But when it disappears, first the Abhidhamma Piṭaka perishes.
Còn khi pháp học biến mất, thì trước tiên Abhidhammapiṭaka (Tạng Vi Diệu Pháp) sẽ biến mất.
Tattha paṭṭhānaṃ sabbapaṭhamaṃ antaradhāyati.
Among that, the Paṭṭhāna disappears first of all.
Trong đó, Paṭṭhāna (bộ Vị Trí) biến mất đầu tiên.
Anukkamena pacchā dhammasaṅgaho.
In sequence, the Dhammasaṅgaṇī later.
Theo thứ tự, sau cùng là Dhammasaṅgaho (bộ Pháp Tụ).
Tasmiṃ antarahite itaresu dvīsu piṭakesu ṭhitesu sāsanaṃ ṭhitameva hoti.
When that has disappeared, if the other two Piṭakas remain, the Sāsana still stands.
Khi tạng ấy đã biến mất, nếu hai tạng còn lại vẫn tồn tại thì giáo pháp vẫn được xem là tồn tại.
Tattha suttantapiṭake antaradhāyamāne paṭhamaṃ aṅguttaranikāyo ekādasakato paṭṭhāya yāva ekakā antaradhāyati.
Among those, when the Suttanta Piṭaka is disappearing, first the Aṅguttara Nikāya disappears, starting from the Eleven-Section up to the One-Section.
Trong đó, khi Suttantapiṭaka (Tạng Kinh) biến mất, trước tiên Aṅguttaranikāya (Tăng Chi Bộ) biến mất, bắt đầu từ chương Mười Một cho đến chương Một.
Tadanantaraṃ saṃyuttanikāyo cakkapeyyālato paṭṭhāya yāva oghataraṇā antaradhāyati.
Thereafter, the Saṃyutta Nikāya disappears, starting from the Cakkapeyyāla Sutta up to the Oghataraṇa Sutta.
Sau đó, Saṃyuttanikāya (Tương Ưng Bộ) biến mất, bắt đầu từ Cakkapeyyāla cho đến Oghataraṇa.
Tadanantaraṃ majjhimanikāyo indriyabhāvanato paṭṭhāya yāva mūlapariyāyā antaradhāyati.
After that, the Majjhima Nikāya disappears, starting from the Indriyabhāvanā Sutta up to the Mūlapariyāya Sutta.
Sau đó, Majjhimanikāya (Trung Bộ) biến mất, bắt đầu từ Indriyabhāvana cho đến Mūlapariyāya.
Tadanantaraṃ dīghanikāyo dasuttarato paṭṭhāya yāva brahmajālā antaradhāyati.
After that, the Dīgha Nikāya disappears, starting from the Dasuttara Sutta up to the Brahmajäla Sutta.
Sau đó, Dīghanikāya (Trường Bộ) biến mất, bắt đầu từ Dasuttara cho đến Brahmajāla.
Ekissāpi dvinnampi gāthānaṃ pucchā addhānaṃ gacchati; sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkoti sabhiyapucchā (su. ni. 515 ādayo) viya āḷavakapucchā (su. ni. 183 ādayo; saṃ. ni. 1.246) viya ca.
Even the question of one or two verses can endure for a long time; it is unable to sustain the Dispensation, like the questions of Sabhiya or Āḷavaka.
Câu hỏi về một hay hai bài kệ có thể tồn tại lâu dài, nhưng không thể duy trì giáo pháp, giống như Sabhiyapucchā và Āḷavakapucchā.
Etā kira kassapabuddhakālikā antarā sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhiṃsu.
Indeed, these (questions of Sabhiya and Āḷavaka), which arose during the time of Kassapa Buddha, were unable to sustain the Dispensation in the intervening period.
Nghe nói rằng những câu hỏi này, vốn có từ thời Đức Phật Kassapa, đã không thể duy trì giáo pháp trong khoảng thời gian giữa các vị Phật.
Dvīsu pana piṭakesu antarahitesupi vinayapiṭake ṭhite sāsanaṃ tiṭṭhati.
However, even if the two Piṭakas (Abhidhamma and Sutta Piṭakas) disappear, if the Vinaya Piṭaka remains, the Dispensation endures.
Ngay cả khi hai tạng đã biến mất, nếu Vinayapiṭaka (Tạng Luật) còn tồn tại, giáo pháp vẫn tồn tại.
Parivārakhandhakesu antarahitesu ubhatovibhaṅge ṭhite ṭhitameva hoti.
If the Parivāra and Khandhakas disappear, it still endures if the Ubhatovibhaṅga remains.
Khi Parivāra và các Khandhaka đã biến mất, nếu Ubhatovibhaṅga còn tồn tại, giáo pháp vẫn được xem là tồn tại.
Ubhatovibhaṅge antarahite mātikāya ṭhitāyapi ṭhitameva hoti.
If the Ubhatovibhaṅga disappears, it still endures even if the Mātika remains.
Khi Ubhatovibhaṅga đã biến mất, nếu Mātikā vẫn còn tồn tại, giáo pháp vẫn được xem là tồn tại.
Mātikāya antarahitāya pātimokkhapabbajjāupasampadāsu ṭhitāsu sāsanaṃ tiṭṭhati.
If the Mātika disappears, the Dispensation endures if the Pātimokkha, pabbajjā, and upasampadā remain.
Khi Mātikā đã biến mất, nếu Pātimokkha, phép xuất gia và cụ túc giới vẫn còn tồn tại, giáo pháp vẫn tồn tại.
Liṅgaṃ addhānaṃ gacchati.
The external form (of the Sāsana) travels a long way.
Hình tướng (liṅga) tồn tại lâu dài.
Setavatthasamaṇavaṃso pana kassapabuddhakālato paṭṭhāya sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhi.
However, the lineage of monks wearing white robes was unable to sustain the Dispensation from the time of Kassapa Buddha onwards.
Tuy nhiên, dòng dõi sa-môn mặc y trắng đã không thể duy trì giáo pháp kể từ thời Đức Phật Kassapa.
Pacchimakassa pana saccapaṭivedhato pacchimakassa sīlabhedato ca paṭṭhāya sāsanaṃ osakkitaṃ nāma hoti.
But the Dispensation is said to decline from the time of the last individual's penetration of the Truths, or from the time of the last monk's breaking of precepts.
Giáo pháp được gọi là suy tàn kể từ khi người cuối cùng chứng ngộ chân lý và kể từ khi vị tỳ-khưu cuối cùng phá giới.
Tato paṭṭhāya aññassa buddhassa uppatti na vāritā.
From that time onwards, the arising of another Buddha is not prevented.
Kể từ đó, sự xuất hiện của một vị Phật khác không bị ngăn cản.
Tīṇi parinibbānāni nāma – kilesaparinibbānaṃ, khandhaparinibbānaṃ, dhātuparinibbānanti.
The three parinibbānas are: kilesa-parinibbāna, khandha-parinibbāna, and dhātu-parinibbāna.
Ba loại parinibbāna (viên tịch) là: kilesaparinibbāna (phiền não viên tịch), khandhaparinibbāna (uẩn viên tịch), và dhātuparinibbāna (xá-lợi viên tịch).
Tattha ‘kilesaparinibbānaṃ’ bodhipallaṅke ahosi, ‘khandhaparinibbānaṃ’ kusinārāyaṃ, ‘dhātuparinibbānaṃ’ anāgate bhavissati.
Among these, kilesa-parinibbāna occurred at the Bodhi-pallanka, khandha-parinibbāna in Kusinārā, and dhātu-parinibbāna will occur in the future.
Trong đó, ‘kilesaparinibbāna’ đã xảy ra tại Bồ-đề đoàn tràng, ‘khandhaparinibbāna’ tại Kusinārā, ‘dhātuparinibbāna’ sẽ xảy ra trong tương lai.
Sāsanassa kira osakkanakāle imasmiṃ tambapaṇṇidīpe dhātuyo sannipatitvā mahācetiyaṃ gamissanti, mahācetiyato nāgadīpe rājāyatanacetiyaṃ, tato mahābodhipallaṅkaṃ gamissanti.
It is said that at the time of the decline of the Dispensation, the relics in this island of Tambapaṇṇī will gather and proceed to the Mahācetiya, from the Mahācetiya to the Rājāyatana Cetiya in Nāgadīpa, and from there to the Great Bodhi-pallanka.
Nghe nói rằng, vào thời kỳ giáo pháp suy tàn, các xá-lợi trên đảo Tambapaṇṇi này sẽ tụ hội lại và đi đến Đại Bảo tháp (Mahācetiya), từ Đại Bảo tháp đến bảo tháp Rājāyatana ở Nāgadīpa, rồi từ đó đến Bồ-đề đoàn tràng.
Nāgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhātuyo mahābodhipallaṅkameva gamissanti.
From the nāga realms, from the deva realms, and from the brahmā realms, the relics will all proceed to the Great Bodhi-pallanka.
Các xá-lợi từ cõi rồng (Nāgabhavana), cõi trời (Devaloka) và cõi Phạm thiên (Brahmaloka) cũng sẽ đi đến Bồ-đề đoàn tràng.
Sāsapamattāpi dhātu na antarā nassissati.
Not even a mustard-seed sized relic will perish along the way.
Ngay cả một xá-lợi nhỏ bằng hạt cải cũng sẽ không bị mất đi giữa chừng.
Sabbā dhātuyo mahābodhipallaṅke rāsibhūtā suvaṇṇakkhandho viya ekaghanā hutvā chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjessanti.
All the relics, heaped at the Great Bodhi-pallanka, will become solid like a lump of gold and emit six-colored rays.
Tất cả xá-lợi tại bồ-đoàn sẽ tụ lại thành một khối, trở nên một khối đặc như một khối vàng, rồi sẽ phóng ra sáu loại hào quang.
Tā dasasahassilokadhātuṃ pharissanti.
These rays will illuminate the ten-thousand-world system.
Những hào quang ấy sẽ lan tỏa khắp mười ngàn thế giới.
Tato dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā ‘‘ajja satthā parinibbāti, ajja sāsanaṃ osakkati, pacchimadassanaṃ dāni idaṃ amhāka’’nti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraṃ kāruññaṃ karissanti.
Then, the devas of the ten thousand cakkavāḷas will gather and, saying, "Today the Teacher attains parinibbāna; today the Dispensation declines; this is our last sight of him," they will show greater compassion than on the day the Ten-Powered One attained parinibbāna.
Khi ấy, chư thiên ở mười ngàn cõi thế giới sẽ tụ hội lại và sẽ làm một việc bi thương còn hơn cả ngày Đức Thập Lực nhập diệt, nói rằng: “Hôm nay, Bậc Đạo Sư đã nhập diệt. Hôm nay, giáo pháp đã suy tàn. Đây là lần cuối cùng chúng ta được chiêm ngưỡng.”
Ṭhapetvā anāgāmikhīṇāsave avasesā sakabhāvena sandhāretuṃ na sakkhissanti.
Except for Non-returners and Arahants, the remaining beings will be unable to maintain their composure.
Ngoại trừ các vị Bất Lai và các bậc Lậu Tận, những vị còn lại sẽ không thể tự mình đứng vững được.
Dhātūsu tejodhātu uṭṭhahitvā yāva brahmalokā uggacchissati.
From among the relics, the element of heat (tejodhātu) will arise and ascend up to the brahmā realms.
Trong các xá-lợi, hỏa đại sẽ khởi lên và bốc cao cho đến cõi Phạm thiên.
Sāsapamattāyapi dhātuyā sati ekajālāva bhavissati; dhātūsu pariyādānaṃ gatāsu pacchijjissati.
As long as there is even a mustard-seed sized relic, there will be a single flame; it will cease when the relics are exhausted.
Khi còn dù chỉ một xá-lợi nhỏ bằng hạt cải, ngọn lửa sẽ vẫn là một khối duy nhất; khi các xá-lợi đã tiêu tận, ngọn lửa sẽ tắt.
Evaṃ mahantaṃ ānubhāvaṃ dassetvā dhātūsu antarahitāsu sāsanaṃ antarahitaṃ nāma hoti.
Thus, after showing such great power and with the relics having disappeared, the Dispensation is said to have disappeared.
Sau khi đã biểu hiện oai lực vĩ đại như vậy, khi các xá-lợi đã biến mất, thì được gọi là giáo pháp đã biến mất.
Yāva evaṃ na antaradhāyati tāva acarimaṃ nāma hoti.
As long as it does not disappear in this way, it is called not the last.
Chừng nào chưa biến mất như vậy, thì vẫn được gọi là chưa phải cuối cùng.
Evaṃ apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ – netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
That Buddhas should arise neither before nor after each other (i.e., simultaneously) – such a thing is impossible.
Việc các vị ấy xuất hiện không trước không sau như vậy – trường hợp này không thể xảy ra.
Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ na uppajjantīti?
Why do they not arise neither before nor after each other?
Nhưng tại sao các vị lại không xuất hiện không trước không sau?
Anacchariyattā.
Because they would not be extraordinary.
Vì không còn là điều kỳ diệu.
Buddhā hi acchariyamanussā, yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke upajjamāno uppajjati acchariyamanusso.
For Buddhas are extraordinary beings, as it is said: "One person, bhikkhus, arising in the world, arises as an extraordinary human being.
Chư Phật là những con người kỳ diệu, như có lời dạy rằng: “Này các Tỳ-khưu, có một người khi xuất hiện trên đời là một con người kỳ diệu.
Katamo ekapuggalo?
Who is that one person?
Người đó là ai?
Tathāgato, bhikkhave, arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.172).
The Tathāgata, bhikkhus, the Arahant, the Fully Enlightened One."
Này các Tỳ-khưu, đó là Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.”
Yadi ca dve vā cattāro vā aṭṭha vā soḷasa vā ekato uppajjeyyuṃ, na acchariyā bhaveyyuṃ.
If two, or four, or eight, or sixteen Buddhas were to arise at once, they would not be extraordinary.
Và nếu hai, hoặc bốn, hoặc tám, hoặc mười sáu vị cùng xuất hiện một lúc, thì các ngài sẽ không còn kỳ diệu nữa.
Ekasmiñhi vihāre dvinnaṃ cetiyānampi lābhasakkāro uḷāro na hoti, bhikkhūpi bahutāya na acchariyā jātā, evaṃ buddhāpi bhaveyyuṃ; tasmā nuppajjanti.
For even in one monastery, the offerings and reverence for two cetiyas are not abundant, and many bhikkhus are not considered extraordinary. In the same way, Buddhas would also be (not extraordinary); therefore, they do not arise.
Trong một ngôi tự viện, ngay cả việc cúng dường và tôn kính hai bảo tháp cũng không thể to lớn được; các Tỳ-khưu cũng vậy, vì số lượng đông nên không còn kỳ diệu nữa, chư Phật cũng sẽ như thế; vì vậy các ngài không xuất hiện đồng thời.
Desanāya ca visesābhāvato.
And because there would be no distinction in the teaching.
Và vì không có sự khác biệt trong lời dạy.
Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko deseti, aññena uppajjitvāpi sova desetabbo siyā.
For if one (Buddha) teaches the Dhamma, such as the Satipaṭṭhāna and other classifications, another (Buddha), even if arisen, would have to teach the very same (Dhamma).
Pháp mà một vị thuyết giảng, với các phân mục như Tứ Niệm Xứ, thì vị khác khi xuất hiện cũng sẽ phải thuyết giảng đúng như vậy.
Tato anacchariyo siyā.
Then it would not be extraordinary.
Do đó, sẽ không còn kỳ diệu.
Ekasmiṃ pana dhammaṃ desente desanāpi acchariyā hoti.
But when one (Buddha) teaches the Dhamma, the teaching itself is extraordinary.
Nhưng khi chỉ có một vị thuyết giảng Pháp, thì lời thuyết giảng ấy cũng là kỳ diệu.
Vivādabhāvato ca.
And because of the possibility of dispute.
Và vì sẽ có tranh cãi.
Bahūsu ca buddhesu uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya ‘amhākaṃ buddho pāsādiko, amhākaṃ buddho madhurassaro lābhī puññavā’ti vivadeyyuṃ; tasmāpi evaṃ nuppajjanti.
If many Buddhas were to arise, people would dispute, like the disciples of many teachers, saying, "Our Buddha is pleasing," or "Our Buddha has a sweet voice, is获得 (lābhī), and is meritorious." For this reason also, they do not arise simultaneously in this manner.
Và khi nhiều vị Phật xuất hiện, giống như các đệ tử của nhiều vị thầy, họ sẽ tranh cãi rằng: ‘Đức Phật của chúng tôi trang nghiêm, Đức Phật của chúng tôi có giọng nói ngọt ngào, được nhiều lợi lộc, có nhiều phước báu’; vì vậy các ngài cũng không xuất hiện như thế.
‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā – ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ – netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (a. ni. 1.277; ma. ni. 3.129).
"Venerable Nāgasena, this was spoken by the Blessed One: 'It is impossible, bhikkhus, it is inconceivable, that in one world-system two Arahants, Fully Enlightened Ones, should arise neither before nor after each other – such a thing is impossible.'
“Kính bạch ngài Nāgasena, điều này đã được Đức Thế Tôn dạy rằng: ‘Này các Tỳ-khưu, đây là điều không thể, là điều không có cơ hội, rằng trong cùng một thế giới lại có hai vị A-la-hán, Chánh Đẳng Giác xuất hiện không trước không sau – trường hợp này không thể xảy ra.’”
Desentā ca, bhante nāgasena, sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādapaṭipattiyaṃ anusāsanti.
And, Venerable Nāgasena, all Tathāgatas, when teaching, teach the thirty-seven Bodhipakkhiyadhammas; when speaking, they speak of the Four Noble Truths; when training, they train in the three trainings; and when admonishing, they admonish regarding the practice of diligence.
Thưa ngài Nāgasena, khi thuyết giảng, tất cả các đức Như Lai đều thuyết giảng ba mươi bảy pháp trợ Bồ-đề (bodhipakkhiyadhammā); khi nói chuyện, đều nói về Tứ Diệu Đế; khi huấn luyện, đều huấn luyện trong ba học xứ (sikkhā); khi giáo huấn, đều giáo huấn về sự thực hành không dể duôi (appamādapaṭipatti).
Yadi, bhante nāgasena, sabbesampi tathāgatānaṃ ekā desanā ekā kathā ekā sikkhā ekānusiṭṭhi, kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe nuppajjanti?
If, Venerable Nāgasena, all Tathāgatas have one teaching, one discourse, one training, one instruction, for what reason do two Tathāgatas not arise at the same moment?
Thưa ngài Nāgasena, nếu tất cả các đức Như Lai đều có cùng một lời thuyết giảng, cùng một lời nói, cùng một học xứ, cùng một lời giáo huấn, thì vì lý do gì mà hai vị Như Lai không xuất hiện trong cùng một khoảnh khắc?
Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto.
Indeed, with the arising of even one Buddha, this world is illumined.
Chỉ với sự xuất hiện của một vị Phật thôi, thế giới này đã trở nên sáng chói.
Yadi dutiyo buddho bhaveyya, dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyoso mattāya obhāsajāto bhaveyya.
If there were a second Buddha, this world would be illuminated to a greater extent by the radiance of two.
Nếu có vị Phật thứ hai, thế giới này hẳn sẽ trở nên sáng chói hơn nữa bởi ánh sáng của cả hai vị.
Ovadantā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ.
And two Tathāgatas, when giving advice, would advise happily; and when instructing, they would instruct happily.
Khi giáo giới, hai vị Như Lai sẽ giáo giới một cách dễ dàng; khi giáo huấn, các Ngài sẽ giáo huấn một cách dễ dàng.
Tattha me kāraṇaṃ dassehi yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyya’’nti.
Show me the reason for this, so that I may be free from doubt."
Xin ngài hãy chỉ cho con lý do về điều đó, để con có thể hết hoài nghi.
‘‘Ayaṃ, mahārāja, dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti.
"Great King, this ten-thousand-world system is capable of sustaining one Buddha; it sustains the qualities of only one Tathāgata.
Thưa Đại vương, thế giới hệ mười ngàn thế giới này chỉ có thể chứa đựng một vị Phật, chỉ có thể mang được công đức của một vị Như Lai mà thôi.
Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.
If a second Buddha were to arise, this ten-thousand-world system would not sustain it; it would tremble, shake, bend, bow down, bend over, scatter, disperse, be destroyed, and would not return to its original state.
Nếu một vị Phật thứ hai xuất hiện, thế giới hệ mười ngàn thế giới này sẽ không thể chịu đựng nổi; nó sẽ rung chuyển, chấn động, nghiêng ngả, chúi xuống, cong vênh, tan rã, phân tán, hủy diệt, và không thể đứng vững được.
‘‘Yathā, mahārāja, nāvā ekapurisasandhāraṇī bhaveyya, ekasmiṃ purise abhirūḷhe sā nāvā samupādikā bhaveyya.
"Just as, Great King, if a boat were capable of sustaining only one person, and when one person boarded it, that boat would move evenly on the water.
Thưa Đại vương, ví như có một chiếc thuyền chỉ có thể chở được một người. Khi một người đã lên thuyền, chiếc thuyền đó sẽ giữ được thăng bằng.
Atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena.
Then, if a second person were to come, similar (to the first) in lifespan, complexion, age, size, whether thin or stout, and in all limbs and minor parts.
Rồi một người thứ hai đến, người này cũng tương tự về tuổi thọ, sắc đẹp, tuổi tác, vóc dáng, gầy béo, và tất cả các chi phần lớn nhỏ.
So taṃ nāvaṃ abhirūheyya.
And he were to board that boat.
Người đó cũng lên chiếc thuyền ấy.
Apinu sā, mahārāja, nāvā dvinnampi dhāreyyā’’ti?
Would that boat, Great King, be able to sustain both of them?"
Thưa Đại vương, liệu chiếc thuyền đó có thể chở được cả hai người không?
‘‘Na hi, bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya, osīdeyya udake’’ti.
"No, Venerable Sir, it would not sustain them; it would tremble, shake, bend, bow down, bend over, scatter, disperse, be destroyed, and would not return to its original state; it would sink in the water."
Thưa ngài, không thể ạ. Nó sẽ rung chuyển, chấn động, nghiêng ngả, chúi xuống, cong vênh, tan rã, phân tán, hủy diệt, không thể đứng vững được, và sẽ chìm trong nước.
‘‘Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti.
"Even so, Great King, this ten-thousand-world system is capable of sustaining one Buddha; it sustains the qualities of only one Tathāgata.
Cũng vậy, thưa Đại vương, thế giới hệ mười ngàn thế giới này chỉ có thể chứa đựng một vị Phật, chỉ có thể mang được công đức của một vị Như Lai mà thôi.
Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya…pe… na ṭhānamupagaccheyya.
If a second Buddha were to arise, this ten-thousand-world system would not sustain it; it would tremble… (and so on)… and would not return to its original state.
Nếu một vị Phật thứ hai xuất hiện, thế giới hệ mười ngàn thế giới này sẽ không thể chịu đựng nổi; nó sẽ rung chuyển... ...và không thể đứng vững được.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya chādentaṃ yāvakaṇṭhamabhipūrayitvā.
‘‘Or again, great king, suppose a man were to eat as much food as he wished, filling himself to the very throat, making it satisfying.
Hoặc ví như, thưa Đại vương, một người ăn thức ăn tùy thích, ăn cho đến khi no căng tới cổ họng.
So tato pīṇito paripuṇṇo nirantaro tandīgato anonamitadaṇḍajāto punadeva tattakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya.
If, having become satiated and completely full, with no space remaining, sluggish and stiff like an unbending stick, he were to eat that much food again.
Người đó đã no nê, mãn nguyện, đầy đủ, không còn chỗ chứa, mệt mỏi, cứng đờ như một cây gậy không thể uốn cong, lại ăn thêm một lượng thức ăn tương tự như vậy nữa.
Apinu kho so, mahārāja, puriso sukhito bhaveyyā’’ti?
Would that man, great king, be comfortable?’’
Thưa Đại vương, liệu người đó có được an lạc không?
‘‘Na hi, bhante, sakiṃ bhuttova mareyyā’’ti.
‘‘No, Venerable Sir, having eaten once, he would surely die, ’’ he replied.
Thưa ngài, không thể ạ. Người đó sẽ chết ngay sau khi ăn xong.
Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī…pe… na ṭhānamupagaccheyyā’’ti.
‘‘Just so, great king, if this ten-thousandfold world system were to bear one Buddha…pe… it would not endure.’’
Cũng vậy, thưa Đại vương, thế giới hệ mười ngàn thế giới này chỉ có thể chứa đựng một vị Phật... ...và không thể đứng vững được.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, atidhammabhārena pathavī calatī’’ti?
‘‘Does the earth, Venerable Nāgasena, shake due to an excessive burden of Dhamma?’’
Thưa ngài Nāgasena, có phải trái đất rung chuyển vì gánh nặng của Pháp quá lớn không?
‘‘Idha, mahārāja, dve sakaṭā ratanaparipūritā bhaveyyuṃ yāvasmā mukhasamā.
‘‘Here, great king, suppose there were two carts filled with jewels up to their mouths.
“Tâu Đại vương, ở đây, giả như có hai cỗ xe đầy châu báu cho đến miệng xe.
Eka sakaṭato ratanaṃ gahetvā ekamhi sakaṭe ākireyyuṃ.
If one were to take jewels from one cart and heap them into the other cart.
Rồi người ta lấy châu báu từ một cỗ xe đổ vào cỗ xe còn lại.
Apinu taṃ, mahārāja, sakaṭaṃ dvinnampi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyā’’ti?
Would that cart, great king, be able to bear the jewels of both carts?’’
Tâu Đại vương, liệu cỗ xe ấy có thể chứa nổi châu báu của cả hai cỗ xe không?”
‘‘Na hi, bhante, nābhipi tassa caleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyā’’ti.
‘‘No, Venerable Sir, its hub would burst, its spokes would break, its felloe would collapse, and its axle would splinter,’’ he replied.
“Thưa không thể, bạch ngài, trục xe của nó cũng sẽ rung chuyển, nan hoa của nó cũng sẽ gãy, vành xe của nó cũng sẽ rơi ra, và trục chính của nó cũng sẽ gãy.”
‘‘Kinnu kho, mahārāja, atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatī’’ti?
‘‘Does the cart, great king, break due to an excessive burden of jewels?’’
“Tâu Đại vương, có phải cỗ xe bị gãy vỡ là do sức nặng quá tải của châu báu không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir,’’ he replied.
“Thưa vâng, bạch ngài.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, atidhammabhārena pathavī calatīti.
‘‘Just so, great king, the earth shakes due to an excessive burden of Dhamma,’’ he said.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, trái đất rung chuyển là do sức nặng quá tải của Pháp.”
‘‘Apica, mahārāja, imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ.
‘‘Furthermore, great king, this reason has been brought forth to illustrate the Buddha’s power.
“Hơn nữa, tâu Đại vương, lý do này được đưa ra để làm sáng tỏ Phật lực.
Aññampi tattha patirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
Listen to another suitable reason why two Sammāsambuddhas do not arise at the same time.
Xin hãy lắng nghe một lý do thích hợp khác về việc tại sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện trong cùng một thời điểm.
Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ.
If, great king, two Sammāsambuddhas were to arise at the same time, a dispute would arise among the assembly—they would become partisans, saying ‘your Buddha, our Buddha.’
Tâu Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện trong cùng một thời điểm, tranh cãi sẽ nảy sinh trong hội chúng – ‘Đây là Đức Phật của các vị, đây là Đức Phật của chúng tôi’ – và họ sẽ chia thành hai phe.
Yathā, mahārāja, dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ amacco, amhākaṃ amacco’ti ubhatopakkhajātā honti; evameva kho, mahārāja, yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ.
Just as, great king, when two powerful ministers are present, a dispute arises among the assembly—they become partisans, saying ‘your minister, our minister’; in the same way, great king, if two Sammāsambuddhas were to arise at the same time, a dispute would arise among their assembly—they would become partisans, saying ‘your Buddha, our Buddha.’
Tâu Đại vương, cũng như khi có hai vị đại thần quyền lực, tranh cãi sẽ nảy sinh trong hội chúng của họ – ‘Đây là vị đại thần của các vị, đây là vị đại thần của chúng tôi’ – và họ chia thành hai phe; cũng vậy, tâu Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện trong cùng một thời điểm, tranh cãi sẽ nảy sinh trong hội chúng của các ngài – ‘Đây là Đức Phật của các vị, đây là Đức Phật của chúng tôi’ – và họ sẽ chia thành hai phe.
Idaṃ tāva mahārāja ekaṃ kāraṇaṃ yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
This, great king, is one reason why two Sammāsambuddhas do not arise at the same time.
Tâu Đại vương, trước hết đây là một lý do tại sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện trong cùng một thời điểm.”
‘‘Aparampi uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
‘‘Hear yet another, higher reason why two Sammāsambuddhas do not arise at the same time.
“Xin hãy lắng nghe thêm một lý do cao hơn nữa tại sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện trong cùng một thời điểm.
Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ ‘aggo buddho’ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā bhaveyya, ‘jeṭṭho buddho’ti ‘seṭṭho buddho’ti ‘visiṭṭho buddho’ti ‘uttamo buddho’ti ‘pavaro buddho’ti ‘asamo buddho’ti ‘asamasamo buddho’ti ‘appaṭisamo buddho’ti ‘appaṭibhāgī buddho’ti ‘appaṭipuggalo buddho’ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā bhaveyya.
If, great king, two Sammāsambuddhas were to arise at the same time, the statement ‘the Buddha is supreme’ would be false; the statements ‘the Buddha is the eldest,’ ‘the Buddha is the noblest,’ ‘the Buddha is the most distinguished,’ ‘the Buddha is the highest,’ ‘the Buddha is the foremost,’ ‘the Buddha is peerless,’ ‘the Buddha is unequalled among the unequalled,’ ‘the Buddha is incomparable,’ ‘the Buddha is without counterpart,’ ‘the Buddha is without an equal person’—all such statements would be false.
Tâu Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện trong cùng một thời điểm, thì lời nói ‘Đức Phật là bậc Tối Thượng’ sẽ trở thành sai lầm, lời nói ‘Đức Phật là bậc Tối Trưởng’, ‘Đức Phật là bậc Tối Thắng’, ‘Đức Phật là bậc Đặc Thù’, ‘Đức Phật là bậc Vô Thượng’, ‘Đức Phật là bậc Cao Cả’, ‘Đức Phật là bậc Vô Song’, ‘Đức Phật là bậc Vô Song Đẳng’, ‘Đức Phật là bậc Bất Đồng’, ‘Đức Phật là bậc Vô Đối’, ‘Đức Phật là bậc Bất Tương Xứng’ cũng sẽ trở thành sai lầm.
Idampi kho tvaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ tathato sampaṭiccha yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
This reason, too, great king, you should accept as true: that two Sammāsambuddhas do not arise at the same time.
Tâu Đại vương, xin hãy chấp nhận lý do này đúng như thật, về việc tại sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện trong cùng một thời điểm.”
‘‘Apica, mahārāja, buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakati esā yaṃ ekoyeva buddho loke uppajjati.
‘‘Furthermore, great king, it is the nature and characteristic of the Buddhas, the Fortunate Ones, that only one Buddha arises in the world.
“Hơn nữa, tâu Đại vương, đây là bản chất tự nhiên của các Đức Phật Thế Tôn rằng chỉ có một Đức Phật duy nhất xuất hiện trên thế gian.
Kasmā kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Mahantattā sabbaññubuddhaguṇānaṃ.
Due to the immensity of the omniscient Buddha-qualities.
Vì sự vĩ đại của các phẩm hạnh của một vị Phật Toàn Giác.
Aññampi, mahārāja, yaṃ loke mahantaṃ taṃ ekaṃyeva hoti.
And also, great king, whatever is immense in the world is just one.
Tâu Đại vương, bất cứ điều gì vĩ đại trên thế gian cũng chỉ có một mà thôi.”
Pathavī, mahārāja, mahantā, sā ekāyeva; sāgaro mahanto, so ekoyeva; sineru girirājā mahanto, so ekoyeva; ākāso mahanto, so ekoyeva; sakko mahanto, so ekoyeva; mahābrahmā mahanto, so ekoyeva; tathāgato arahaṃ sammāsambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmiṃ.
The earth, great king, is immense; it is just one. The ocean is immense; it is just one. Sineru, the king of mountains, is immense; it is just one. Space is immense; it is just one. Sakka is immense; he is just one. Mahābrahmā is immense; he is just one. The Tathāgata, the Arahant, the Sammāsambuddha is immense; he is just one in the world.
Thưa Đại vương, đất thì vĩ đại, nó chỉ có một; biển cả thì vĩ đại, nó chỉ có một; Sineru, vua của các ngọn núi, thì vĩ đại, nó chỉ có một; hư không thì vĩ đại, nó chỉ có một; Sakka thì vĩ đại, vị ấy chỉ có một; Mahābrahmā thì vĩ đại, vị ấy chỉ có một; đấng Tathāgato, Arahaṃ, Sammāsambuddho thì vĩ đại, trong thế gian Ngài chỉ có một.
Yattha te uppajjanti tattha aññesaṃ okāso na hoti.
Where they arise, there is no room for others.
Nơi nào các vị ấy sanh khởi, nơi đó không có chỗ cho những vị khác.
Tasmā, mahārāja, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva loke uppajjatī’’ti.
Therefore, great king, the Tathāgata, the Arahant, the Sammāsambuddha, arises as just one in the world,’’ he said.
Vì vậy, thưa Đại vương, đấng Tathāgato, Arahaṃ, Sammāsambuddho chỉ có một vị sanh khởi trong thế gian.”
Ekissā lokadhātuyāti ekasmiṃ cakkavāḷe.
Ekissā lokadhātuyā means in one cakkavāḷa.
Trong một thế giới giới (ekissā lokadhātuyā) nghĩa là trong một cakkavāḷa.
Heṭṭhā imināva padena dasa cakkavāḷasahassāni gahitāni.
Below, with this very term, ten thousand cakkavāḷas are included.
Ở dưới, chính bằng từ này mà mười ngàn cakkavāḷa được bao hàm.
Tānipi ekacakkavāḷeneva paricchindituṃ vaṭṭanti.
These also apply to being delineated by just one cakkavāḷa.
Chúng cũng có thể được xác định chỉ bằng một cakkavāḷa.
Buddhā hi uppajjamānā imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjanti; uppajjanaṭṭhāne pana vārite ito aññesu cakkavāḷesu na uppajjantīti vāritameva hoti.
Indeed, when Buddhas arise, they arise in this very cakkavāḷa; if their arising place is prevented, it means that they do not arise in other cakkavāḷas apart from this one.
Thật vậy, khi các vị Phật sanh khởi, các Ngài sanh khởi chính trong cakkavāḷa này; và khi nơi sanh khởi đã bị ngăn che, thì việc các Ngài không sanh khởi trong các cakkavāḷa khác bên ngoài cakkavāḷa này cũng đã bị ngăn che.
Apubbaṃ acarimanti ettha cakkaratanapātubhāvato pubbe pubbaṃ, tasseva antaradhānato pacchā carimaṃ.
In Apubbaṃ acarimanti, ‘pubbaṃ’ is before the manifestation of the Cakkavatta-ratana, and ‘carimaṃ’ is after its disappearance.
Không trước không sau (apubbaṃ acarimaṃ): Ở đây, trước sự xuất hiện của cakkaratana là “trước”, sau sự biến mất của chính nó là “sau”.
Tattha dvidhā cakkaratanassa antaradhānaṃ hoti – cakkavattino kālakiriyāya vā pabbajjāya vā.
Therein, the disappearance of the Cakkavatta-ratana occurs in two ways: either due to the death of the cakkavatti or his renunciation.
Trong đó, sự biến mất của cakkaratana xảy ra theo hai cách: do cakkavattī mệnh chung hoặc do xuất gia.
Antaradhāyamānañca pana taṃ kālakiriyato vā pabbajjato vā sattame divase antaradhāyati.
And when it disappears, it does so on the seventh day from the death or the renunciation.
Và khi nó biến mất, nó biến mất vào ngày thứ bảy kể từ khi mệnh chung hoặc xuất gia.
Tato paraṃ cakkavattino pātubhāvo avārito.
Thereafter, the manifestation of a new cakkavatti is not prevented.
Sau đó, sự xuất hiện của một cakkavattī không bị ngăn cản.
Kasmā pana ekacakkavāḷe dve cakkavattino nuppajjantīti?
But why do two cakkavattis not arise in one cakkavāḷa?
Vậy tại sao hai vị cakkavattī không sanh khởi trong cùng một cakkavāḷa?
Vivādupacchedato anacchariyabhāvato cakkaratanassa mahānubhāvato ca.
Due to the prevention of disputes, due to the non-extraordinary nature, and due to the great power of the Cakkavatta-ratana.
Do để chấm dứt tranh cãi, do không còn là điều kỳ diệu, và do đại oai lực của cakkaratana.
Dvīsu hi uppajjantesu ‘amhākaṃ rājā mahanto, amhākaṃ rājā mahanto’ti vivādo uppajjeyya.
For if two were to arise, a dispute would arise in the assembly, saying, ‘Our king is great, our king is great.’
Thật vậy, nếu hai vị sanh khởi, tranh cãi sẽ nảy sanh rằng: ‘Vua của chúng ta vĩ đại, vua của chúng ta vĩ đại’.
‘Ekasmiṃ dīpe cakkavattī, ekasmiṃ dīpe cakkavattī’ti ca anacchariyo bhaveyya.
And if there were ‘a cakkavatti in one island, a cakkavatti in another island,’ it would not be extraordinary.
Và ‘có một cakkavattī ở châu này, một cakkavattī ở châu kia’ sẽ không còn là điều kỳ diệu.
Yo cāyaṃ cakkaratanassa dvisahassadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu issariyānuppadānasamattho mahānubhāvo, so parihāyeyya.
And that great power of the Cakkavatta-ratana, which is capable of bestowing sovereignty over the four great islands surrounded by two thousand smaller islands, would diminish.
Và đại oai lực của cakkaratana, vốn có khả năng ban quyền thống trị trên bốn đại châu cùng với hai ngàn tiểu châu vây quanh, sẽ bị suy giảm.
Iti vivādupacchedato anacchariyabhāvato cakkaratanassa mahānubhāvato ca na ekacakkavāḷe dve uppajjanti.
Thus, due to the prevention of disputes, the non-extraordinary nature, and the great power of the Cakkavatta-ratana, two do not arise in one cakkavāḷa.
Như vậy, do để chấm dứt tranh cãi, do không còn là điều kỳ diệu, và do đại oai lực của cakkaratana, hai vị không sanh khởi trong cùng một cakkavāḷa.
Imāni hi paṇidhānasampattikāraṇāni.
These are the conditions for the fulfillment of aspiration.
Thật vậy, đây là những nguyên nhân cho sự thành tựu của lời phát nguyện.
Iti paṇidhānampi sampādetuṃ asamatthāya itthiyā kuto buddhabhāvoti ‘‘aṭṭhānametaṃ, anavakāso yaṃ itthī arahaṃ assa sammāsambuddho’’ti vuttaṃ.
Thus, for a woman incapable of fulfilling even the aspiration, whence comes Buddhahood? Therefore, it is said: ‘‘This is impossible, there is no such opportunity, that a woman might be an Arahant, a Sammāsambuddha.’’ Or, an accumulation of merit perfect in all aspects brings forth an existence perfect in all aspects, hence only a man becomes an Arahant, a Sammāsambuddha.
Như vậy, đối với người nữ không có khả năng hoàn thành ngay cả lời nguyện (thành Phật), thì làm sao có được Phật quả? Vì thế, đã được nói rằng: “Điều này không thể xảy ra, không có cơ hội để một người nữ có thể là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác”.
Sabbākāraparipūro vā puññussayo sabbākāraparipūrameva attabhāvaṃ nibbattetīti purisova arahaṃ hoti sammāsambuddho.
In Yaṃ itthī rājā assa cakkavattī (that a woman might be a cakkavatti king), and so on, since a woman’s distinguishing marks are not complete due to the absence of hidden genital organs, etc., the possession of the seven jewels is not fulfilled by being a woman-gem, and an existence superior to all human beings does not occur. Therefore, it is said: ‘‘This is impossible, there is no such opportunity, that a woman might be a cakkavatti king.’’ And since the three states, such as being Sakka, are also supreme, and the female gender is inferior, therefore these states, such as being Sakka, are also denied to her.
Hoặc, sự tích lũy công đức viên mãn về mọi phương diện sẽ tạo ra một thân thể viên mãn về mọi phương diện, do đó, chỉ có người nam mới có thể là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.
Yaṃ itthī rājā assa cakkavattītiādīsupi yasmā itthiyā kosohitavatthaguyhādīnaṃ abhāvena lakkhaṇāni na paripūrenti, itthiratanabhāvena sattaratanasamaṅgitā na sampajjati, sabbamanussehi ca adhiko attabhāvo na hoti, tasmā ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ itthī rājā assa cakkavattī’’ti vuttaṃ.
Even in passages such as "for a woman to be a Universal Monarch," it is said, "It is impossible, there is no opportunity for a woman to be a Universal Monarch," because a woman's marks (of a Universal Monarch) are not complete due to the absence of features like her private parts being covered by a sheath, she cannot be endowed with the seven treasures in the form of a woman-gem, and she does not possess a self-existence superior to all humans.
Trong các đoạn như “việc người nữ có thể là vua Chuyển Luân vương”, vì người nữ không có các tướng như âm tàng v.v. nên các tướng không được viên mãn, và vì không thể là nữ bảo nên không thể thành tựu việc sở hữu bảy báu vật, và thân thể cũng không vượt trội hơn tất cả mọi người, do đó đã được nói rằng: “Điều này không thể xảy ra, không có cơ hội để một người nữ có thể là vua Chuyển Luân vương”.
Yasmā ca sakkattādīnipi tīṇi ṭhānāni uttamāni, itthiliṅgañca hīnaṃ, tasmā tassā sakkattādīnipi paṭisiddhāni.
And since the three positions such as being Sakka are supreme, and the female gender is inferior, those positions, such as being Sakka, are also prohibited for her.
Và vì ba địa vị như địa vị của Sakka (Đế Thích) v.v. cũng là những địa vị tối thượng, còn nữ giới thì thấp kém, do đó, các địa vị như địa vị của Sakka v.v. cũng bị ngăn cản đối với người nữ.
Nanu ca yathā itthiliṅgaṃ evaṃ purisaliṅgampi brahmaloke natthi, tasmā ‘‘yaṃ puriso brahmattaṃ kāreyya – ṭhānametaṃ vijjatī’’tipi na vattabbaṃ siyāti?
But just as the female gender does not exist in the Brahmā realm, so too the male gender does not exist there. Therefore, would it not be incorrect to say: ‘It is possible for a man to achieve the state of Brahmā’?
Chẳng phải rằng, cũng như nữ giới, nam giới cũng không tồn tại ở cõi Phạm thiên, do đó, cũng không nên nói rằng “việc người nam có thể đạt được địa vị Phạm thiên – điều này có thể xảy ra” hay sao?
No na vattabbaṃ.
No, it should be said.
Không, không phải là không nên nói.
Idha purisassa tattha nibbattanato.
Because a man from here is reborn there.
Vì người nam ở đây có thể tái sanh ở đó.
Brahmattanti hi mahābrahmattaṃ adhippetaṃ.
For here, ‘Brahmāhood’ refers to Mahābrahmāhood.
Quả vậy, địa vị Phạm thiên ở đây được hiểu là địa vị Đại Phạm thiên.
Itthī ca idha jhānaṃ bhāvetvā kālaṃ katvā brahmapārisajjānaṃ sahabyataṃ upapajjati, na mahābrahmānaṃ.
A woman, having developed jhāna here and passed away, is reborn in the company of the Brahmā-Pārisajjā devas, not among the Mahābrahmās.
Và người nữ, sau khi tu tập thiền định ở đây và mệnh chung, sẽ sanh làm bạn đồng hành của các Phạm Chúng thiên, chứ không phải của các Đại Phạm thiên.
Puriso pana tattha na uppajjatīti na vattabbo.
However, it cannot be said that a man is not reborn there.
Còn người nam thì không thể nói là không sanh ở đó.
Samānepi cettha ubhayaliṅgābhāve purisasaṇṭhānāva brahmāno, na itthisaṇṭhānā.
And even though both genders are absent there, Brahmās have the appearance of males, not females.
Mặc dù ở đây cả hai giới tính đều không có, nhưng các Phạm thiên đều có hình tướng nam, chứ không có hình tướng nữ.
Tasmā suvuttamevetaṃ.
Therefore, this has been well-stated.
Do đó, điều này đã được nói rất đúng.
Kāyaduccaritassātiādīsu yathā nimbabījakosātakībījādīni madhuraṃ phalaṃ na nibbattenti, asātaṃ amadhurameva nibbattenti, evaṃ kāyaduccaritādīni madhuraṃ vipākaṃ na nibbattenti, amadhurameva nibbattenti.
In phrases like kāyaduccaritassa (bad bodily conduct), just as neem seeds, bitter gourd seeds, and so forth do not produce sweet fruit, but only unpleasant and unsweet fruit; so too, bad bodily conduct and the like do not produce a sweet result, but only an unsweet one.
Trong các đoạn như “của thân ác hạnh”, cũng như hạt cây sầu đâu, hạt mướp đắng v.v. không thể tạo ra quả ngọt, mà chỉ tạo ra quả không mong muốn, không ngọt ngào, cũng vậy, thân ác hạnh v.v. không thể tạo ra quả báo ngọt ngào, mà chỉ tạo ra quả báo không ngọt ngào.
Yathā ca ucchubījasālibījādīni madhuraṃ sādhurasameva phalaṃ nibbattenti, na asātaṃ kaṭukaṃ, evaṃ kāyasucaritādīni madhurameva vipākaṃ nibbattenti, na amadhuraṃ.
And just as sugarcane seeds, rice seeds, and so forth produce only sweet and pleasant fruit, not unpleasant or bitter fruit; so too, good bodily conduct and the like produce only a sweet result, not an unsweet one.
Và cũng như hạt mía, hạt lúa v.v. chỉ tạo ra quả ngọt ngào, có vị ngon, chứ không phải quả không mong muốn, đắng chát, cũng vậy, thân thiện hạnh v.v. chỉ tạo ra quả báo ngọt ngào, chứ không phải quả báo không ngọt ngào.
Vuttampi cetaṃ –
And it has been said:
Điều này cũng đã được nói rằng –
Kāyaduccaritasamaṅgītiādīsu samaṅgīti pañcavidhā samaṅgitā – āyūhanasamaṅgitā, cetanāsamaṅgitā, kammasamaṅgitā, vipākasamaṅgitā, upaṭṭhānasamaṅgitāti.
In phrases like kāyaduccaritasamaṅgī (endowed with bad bodily conduct), samaṅgī refers to five kinds of endowment: endowment with striving (āyūhanasamaṅgitā), endowment with volition (cetanāsamaṅgitā), endowment with kamma (kammasamaṅgitā), endowment with result (vipākasamaṅgitā), and endowment with manifestation (upaṭṭhānasamaṅgitā).
Trong các đoạn như “người có thân ác hạnh”, sự sở hữu (samaṅgitā) có năm loại: āyūhanasamaṅgitā (sở hữu sự tạo tác), cetanāsamaṅgitā (sở hữu tư), kammasamaṅgitā (sở hữu nghiệp), vipākasamaṅgitā (sở hữu quả báo), và upaṭṭhānasamaṅgitā (sở hữu sự hiện khởi).
Tattha kusalākusalakammāyūhanakkhaṇe ‘āyūhanasamaṅgitā’ vuccati.
Among these, ‘endowment with striving’ is said to be at the moment of striving for wholesome or unwholesome kamma.
Trong đó, vào khoảnh khắc tạo tác nghiệp thiện và bất thiện, được gọi là ‘āyūhanasamaṅgitā’.
Tathā ‘cetanāsamaṅgitā’.
Similarly, ‘endowment with volition’.
Tương tự như vậy là ‘cetanāsamaṅgitā’.
Yāva pana arahattaṃ na pāpuṇanti tāva sabbepi sattā pubbe upacitaṃ vipākārahaṃ kammaṃ sandhāya kammasamaṅginoti vuccanti – esā ‘kammasamaṅgitā’.
And as long as beings have not attained Arahantship, all of them are said to be endowed with kamma, referring to the kamma accumulated in the past that is ripe for result – this is ‘endowment with kamma’.
Hơn nữa, chừng nào chưa chứng đắc A-la-hán quả, chừng đó tất cả chúng sanh, do vì nghiệp đã tích lũy từ trước, xứng đáng cho quả, nên được gọi là những người có đầy đủ nghiệp – đây là ‘sự đầy đủ về nghiệp’ (kammasamaṅgitā).
‘Vipākasamaṅgitā’ pana vipākakkhaṇeyeva veditabbā.
‘Endowment with result’, however, is to be understood only at the moment of the result.
Còn ‘sự đầy đủ về quả’ (vipākasamaṅgitā) thì chỉ nên được hiểu vào khoảnh khắc của quả.
Yāva pana sattā arahattaṃ na pāpuṇanti tāva tesaṃ tato tato cavitvā niraye tāva uppajjamānānaṃ aggijālalohakumbhīādīhi upaṭṭhānākārehi nirayo, gabbhaseyyakattaṃ āpajjamānānaṃ mātukucchi, devesu uppajjamānānaṃ kapparukkhavimānādīhi upaṭṭhānākārehi devalokoti evaṃ upapattinimittaṃ upaṭṭhāti.
And as long as beings have not attained Arahantship, for them, when reborn in hell after falling from one state or another, the hell realm manifests with appearances such as flames of fire and iron cauldrons; when falling into a womb, the mother’s womb manifests; when reborn among devas, the deva world manifests with appearances such as wish-fulfilling trees and celestial mansions. Thus, the sign of rebirth manifests.
Hơn nữa, chừng nào chúng sanh chưa chứng đắc A-la-hán quả, chừng đó, đối với những chúng sanh ấy, sau khi chết từ các cõi này cõi khác, nếu sanh vào địa ngục, thì tướng địa ngục hiện khởi qua các hình thức như vạc dầu bằng sắt rực lửa, v.v...; nếu phải nằm trong thai mẹ, thì bụng mẹ hiện khởi; nếu sanh vào cõi trời, thì cõi trời hiện khởi qua các hình thức như cây như ý, thiên cung, v.v... Như vậy, tướng sanh thú (upapattinimitta) hiện khởi.
Iti nesaṃ iminā uppattinimittūpaṭṭhānena aparimuttattā ‘upaṭṭhānasamaṅgitā’ nāma.
Since they are not free from this manifestation of the sign of rebirth, it is called ‘endowment with manifestation’.
Vì lẽ họ không thoát khỏi sự hiện khởi của tướng sanh thú này, nên được gọi là ‘sự đầy đủ về sự hiện khởi’ (upaṭṭhānasamaṅgitā).
Sāva calati, sesā niccalā.
Only this one shifts; the others are fixed.
Chỉ có sự đầy đủ ấy là biến động, còn các sự đầy đủ khác thì bất động.
Niraye hi upaṭṭhitepi devaloko upaṭṭhāti; devaloke upaṭṭhitepi nirayo upaṭṭhāti; manussaloke upaṭṭhitepi tiracchānayoni upaṭṭhāti; tiracchānayoniyā ca upaṭṭhitāyapi manussaloko upaṭṭhātiyeva.
For even when hell is manifested, the deva world can manifest; even when the deva world is manifested, hell can manifest; even when the human world is manifested, the animal realm can manifest; and even when the animal realm is manifested, the human world can manifest.
Thật vậy, ngay cả khi tướng địa ngục đã hiện khởi, cõi trời vẫn có thể hiện khởi; ngay cả khi cõi trời đã hiện khởi, địa ngục vẫn có thể hiện khởi; ngay cả khi cõi người đã hiện khởi, loài súc sanh vẫn có thể hiện khởi; và ngay cả khi loài súc sanh đã hiện khởi, cõi người vẫn có thể hiện khởi.
Tatridaṃ vatthu – soṇagiripāde kira acelavihāre soṇatthero nāma eko dhammakathiko.
Here is a story: There was once, they say, a Dhamma preacher named Elder Soṇa in the Acelavihāra at the foot of Soṇagiri mountain.
Về vấn đề này, có câu chuyện sau đây – nghe nói, tại tu viện Acela dưới chân núi Soṇagiri, có một vị trưởng lão thuyết pháp tên là Soṇa.
Tassa pitā sunakhavājiko nāma luddako ahosi.
His father was a hunter named Sunakhavājika, one who travelled with dogs.
Cha của ngài là một người thợ săn tên là Sunakhavājika.
Thero taṃ paṭibāhantopi saṃvare ṭhapetuṃ asakkonto ‘mā nassi varāko’ti mahallakakāle akāmakaṃ pabbājesi.
Though the Elder tried to restrain him, he could not keep him in self-restraint, so he ordained him against his will in his old age, thinking, ‘May the poor wretch not be ruined.’
Vị trưởng lão, dù đã can ngăn, nhưng không thể làm cho ông giữ gìn giới hạnh, nên khi ông đã già, ngài đã cho ông xuất gia dù ông không muốn, với ý nghĩ rằng ‘mong cho người cha đáng thương của ta không bị hư hoại’.
Tassa gilānaseyyāya nipannassa nirayo upaṭṭhāsi.
As he lay on his sickbed, hell manifested to him.
Khi ông đang nằm trên giường bệnh, tướng địa ngục đã hiện khởi.
Soṇagiripādato mahantā mahantā sunakhā āgantvā khāditukāmā viya samparivāresuṃ.
Huge dogs came from the foot of Soṇagiri and surrounded him as if they wanted to devour him.
Những con chó rất lớn từ chân núi Soṇagiri đến và vây quanh như muốn cắn xé.
So mahābhayabhīto ‘‘vārehi, tāta soṇa!
Terrified by great fear, he cried out, “Ward them off, dear Soṇa!
Ông vô cùng kinh hãi, la lên: “Đuổi chúng đi, con Soṇa ơi!
Vārehi, tāta soṇā’’ti āha.
Ward them off, dear Soṇa!”
Đuổi chúng đi, con Soṇa ơi!”
‘‘Kiṃ mahātherā’’ti?
“What is it, Great Elder?”
“Có chuyện gì vậy, Đại Trưởng lão?”
‘‘Na passasi, tātā’’ti taṃ pavattiṃ ācikkhi.
“Don’t you see, dear one?” he said, and recounted the event.
“Con không thấy sao, con ơi?” rồi ông kể lại sự việc đó.
Soṇatthero ‘kathañhi nāma mādisassa pitā niraye nibbattissati, patiṭṭhāhamassa bhavissāmī’ti sāmaṇerehi nānāpupphāni āharāpetvā cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇesu mālāsanthārapūjañca āsanapūjañca kāretvā pitaraṃ mañcena cetiyaṅgaṇaṃ haritvā mañce nipajjāpetvā ‘‘ayaṃ me, mahāthera, pūjā tumhākaṃ atthāya katā; ‘ayaṃ me, bhagavā, duggatapaṇṇākāro’ti vatvā bhagavantaṃ vanditvā cittaṃ pasādehī’’ti āha.
Elder Soṇa thought, ‘How can a father of someone like me be reborn in hell? I will be a refuge for him.’ So he had the novices bring various flowers, arranged garlands and made offerings at the cetiya grounds and Bodhi tree grounds, then carried his father on a bed to the cetiya grounds, laid him on the bed, and said, “This offering, Great Elder, was made for your benefit; ‘This, O Blessed One, is the offering of a poor wretch,’ say this, and having venerated the Blessed One, gladden your mind.”
Trưởng lão Soṇa nghĩ rằng: ‘Làm sao cha của một người như ta lại có thể sanh vào địa ngục được, ta phải là nơi nương tựa cho ông’, rồi ngài sai các vị sa-di mang nhiều loại hoa đến, thực hiện việc cúng dường bằng cách trải hoa và cúng dường chỗ ngồi tại sân tháp và sân Bồ-đề, sau đó mang cha mình trên giường đến sân tháp, đặt ông nằm trên giường và nói: “Thưa Đại Trưởng lão, việc cúng dường này con đã làm vì lợi ích của ngài; xin ngài hãy nói ‘Bạch Thế Tôn, đây là món quà của người nghèo khó’, rồi đảnh lễ Thế Tôn và làm cho tâm ý trong sạch.”
So mahāthero pūjaṃ disvā tathākaronto cittaṃ pasādesi.
The Great Elder, seeing the offering, did as instructed and gladdened his mind.
Vị Đại Trưởng lão ấy, khi thấy việc cúng dường, đã làm theo như vậy và làm cho tâm ý trong sạch.
Tāvadevassa devaloko upaṭṭhāsi, nandavanacittalatāvanamissakavanaphārusakavanavimānāni ceva devanāṭakāni ca parivāretvā ṭhitāni viya ahesuṃ.
Immediately, the deva world manifested to him; it was as if the Nandavana, Cittalatāvana, Missakavana, and Phārusakavana celestial mansions, along with celestial dancers, had surrounded him.
Ngay lúc đó, cõi trời hiện khởi với ông, các khu vườn Nandavana, Cittalatāvana, Missakavana, Phārusakavana, các thiên cung và các vũ nữ thiên giới dường như đang vây quanh ông.
So ‘‘apetha, soṇa!
He said, “Away, Soṇa!
Ông nói: “Tránh ra, Soṇa ơi!
Apetha, soṇā’’ti āha.
Away, Soṇa!”
Tránh ra, Soṇa ơi!”
‘‘Kimidaṃ, mahātherā’’ti?
“What is this, Great Elder?”
“Chuyện gì đây, thưa Đại Trưởng lão?”
‘‘Etā te, tāta, mātaro āgacchantī’’ti.
“These, dear one, are your mothers approaching,” he said.
“Các người mẹ của con đang đến kia kìa, con ơi.”
‘Thero saggo upaṭṭhito mahātherassā’ti cintesi.
The Elder thought, ‘The heaven realm has manifested to the Great Elder.’
Trưởng lão nghĩ: ‘Cõi trời đã hiện ra cho vị Đại trưởng lão.’
Evaṃ upaṭṭhānasamaṅgitā calatīti veditabbā.
Thus, it should be understood that the endowment with manifestation shifts.
Cần được biết rằng, upaṭṭhānasamaṅgitā (sự tương hợp với hiện tướng) dịch chuyển như vậy.
Etāsu samaṅgitāsu idha āyūhanacetanākammasamaṅgitāvasena ‘‘kāyaduccaritasamaṅgī’’tiādi vuttaṃ.
Among these endowments, here, the phrase “endowed with bad bodily conduct” and so forth is stated by way of endowment with striving, volition, and kamma.
Trong các samaṅgitā này, ở đây, với ý nghĩa của āyūhanasamaṅgitā, cetanāsamaṅgitā, và kammasamaṅgitā, câu bắt đầu bằng ‘kāyaduccaritasamaṅgī’ đã được nói đến.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại ở khắp nơi đều có ý nghĩa rõ ràng.
810. Dutiyabalaniddese gatisampattipaṭibāḷhānīti gatisampattiyā paṭibāhitāni nivāritāni paṭisedhitāni.
810. In the commentary on the Second Power, gatisampattipaṭibāḷhāni means prevented, averted, or rejected by favorable rebirth (gatisampatti).
810. Trong phần trình bày về năng lực thứ hai, gatisampattipaṭibāḷhāni có nghĩa là bị cản trở, bị ngăn chặn, bị từ chối bởi sự thành tựu về cảnh giới (gatisampatti).
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Phương pháp này cũng áp dụng cho các thuật ngữ còn lại.
Ettha ca gatisampattīti sampannā gati devaloko ca manussaloko ca.
Here, gatisampatti means a favorable destination: the deva world and the human world.
Ở đây, gatisampatti là cảnh giới thành tựu, tức là cõi trời và cõi người.
Gativipattīti vipannā gati cattāro apāyā.
Gativipatti means an unfavorable destination: the four lower realms (apāyā).
Gativipatti là cảnh giới bất thành, tức là bốn cõi khổ.
Upadhisampattīti attabhāvasamiddhi.
Upadhisampatti means the perfection of one's physical form.
Upadhisampatti là sự thành tựu về thân thể.
Upadhivipattīti hīnaattabhāvatā.
Upadhivipatti means a low physical form.
Upadhivipatti là tình trạng thân thể thấp kém.
Kālasampattīti surājasumanussakālasaṅkhāto sampannakālo.
Kālasampatti means a favorable time, characterized by a good ruler and good people.
Kālasampatti là thời kỳ thành tựu, được gọi là thời kỳ của vua hiền và người thiện.
Kālavipattīti durājadumanussakālasaṅkhāto vipannakālo.
Kālavipatti means an unfavorable time, characterized by a bad ruler and bad people.
Kālavipatti là thời kỳ bất thành, được gọi là thời kỳ của vua ác và người xấu.
Payogasampattīti sammāpayogo.
Payogasampatti means right effort.
Payogasampatti là sự cố gắng đúng đắn.
Payogavipattīti micchāpayogo.
Payogavipatti means wrong effort.
Payogavipatti là sự cố gắng sai lầm.
Tattha ekaccassa bahūni pāpakammāni honti.
In some cases, a person has many evil kammas.
Trong đó, có người có nhiều nghiệp ác.
Tāni gativipattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ.
These might ripen for him if he were in an unfavorable destination (gativipatti).
Những nghiệp ấy có thể trổ quả nếu người đó ở trong cảnh giới bất thành.
So pana ekena kalyāṇakammena gatisampattiyaṃ devesu vā manussesu vā nibbatto.
But due to one wholesome kamma, he is reborn in a favorable destination (gatisampatti), among devas or humans.
Nhưng do một nghiệp lành, người ấy được sinh vào cảnh giới thành tựu, trong cõi trời hoặc cõi người.
Tādise ca ṭhāne akusalassa vāro natthi, ekantaṃ kusalasseva vāroti.
And in such a state, there is no opportunity for unwholesome kamma; there is only opportunity for wholesome kamma.
Và ở một nơi như vậy, không có cơ hội cho nghiệp bất thiện, mà hoàn toàn là cơ hội cho nghiệp thiện.
Evamassa tāni kammāni gatisampattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.
Thus, he knows that those kammas are prevented from ripening by his favorable destination.
Như vậy, vị ấy biết rằng những nghiệp ác kia bị cản trở bởi sự thành tựu về cảnh giới nên không trổ quả.
Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti.
Another person also has many evil kammas.
Một người khác cũng có nhiều nghiệp ác.
Tāni upadhivipattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ.
These might ripen for him if he were in an unfavorable physical form (upadhivipatti).
Những nghiệp ấy có thể trổ quả nếu người đó ở trong tình trạng thân thể bất thành.
So pana ekena kalyāṇakammena upadhisampattiyaṃ ṭhito susaṇṭhitaṅgapaccaṅgo abhirūpo dassanīyo brahmavacchasadiso.
But due to one wholesome kamma, he is in a favorable physical form (upadhisampatti): well-proportioned limbs and sub-limbs, exceedingly handsome, pleasing to behold, like the body of a Brahmā.
Nhưng do một nghiệp lành, người ấy ở trong tình trạng thân thể thành tựu, có các chi phần lớn nhỏ cân đối, xinh đẹp, dễ nhìn, giống như sắc tướng của Phạm thiên.
Sacepi dāsiyā kucchismiṃ dāsajāto hoti ‘evarūpo attabhāvo kiliṭṭhakammassa nānucchaviko’ti hatthimeṇḍaassabandhakagopālakakammādīni taṃ na kārenti; sukhumavatthāni nivāsāpetvā bhaṇḍāgārikaṭṭhānādīsu ṭhapenti.
Even if he is born as a slave in a slave woman’s womb, they do not make him perform tasks like elephant-keeping, horse-keeping, or cow-herding, thinking, ‘Such a physical form is not suitable for a dirty kamma’; instead, they dress him in fine clothes and appoint him to positions like treasurer.
Ngay cả khi sinh ra làm nô lệ trong bụng một nữ nô, người ta cũng không bắt người ấy làm các công việc như quản tượng, quản mã, chăn bò, vì nghĩ rằng ‘một thân thể như vậy không phù hợp với công việc ô uế’; họ cho người ấy mặc y phục tinh xảo và giao cho các vị trí như quản lý kho tàng.
Sace itthī hoti, hatthibhattapacanādīni na kārenti; vatthālaṅkāraṃ datvā sayanapālikaṃ vā naṃ karonti, somadevi viya vallabhaṭṭhāne vā ṭhapenti.
If she is a woman, they do not make her prepare food for elephants or cook; they give her clothes and ornaments and make her a bed attendant, or they place her in a favored position like Somadevi.
Nếu là phụ nữ, họ không bắt làm các công việc như nấu cơm cho voi; họ cho y phục trang sức rồi giao làm người trông coi giường ngủ, hoặc đặt vào vị trí được sủng ái như hoàng hậu Somadevī.
Bhātikarājakāle kira gomaṃsakhādake bahujane gahetvā rañño dassesuṃ.
It is said that during the reign of King Bhātika, many people who ate beef were apprehended and presented to the king.
Tương truyền, vào thời vua Bhātika, nhiều người ăn thịt bò bị bắt và dẫn đến trình vua.
Te ‘daṇḍaṃ dātuṃ sakkothā’ti puṭṭhā ‘na sakkomā’ti vadiṃsu.
When asked, "Are you able to pay the fine?", they replied, "We are not able."
Khi được hỏi ‘Các ngươi có thể nộp phạt không?’, họ đáp ‘Chúng thần không thể’.
Atha ne rājaṅgaṇe sodhake akaṃsu.
Then they made those cow-meat eaters sweepers in the royal courtyard.
Bấy giờ, vua cho họ làm người quét dọn sân chầu.
Tesaṃ ekā dhītā abhirūpā dassanīyā pāsādikā.
One daughter of theirs was beautiful, charming, and inspiring confidence.
Trong số họ có một người con gái xinh đẹp, dễ nhìn, khả ái.
Taṃ disvā rājā antepuraṃ abhinetvā vallabhaṭṭhāne ṭhapesi.
Seeing her, the king brought her into the inner palace and appointed her to a favored position.
Thấy cô, nhà vua đưa vào cung và đặt vào vị trí được sủng ái.
Sesañātakāpi tassā ānubhāvena sukhaṃ jīviṃsu.
Her remaining relatives also lived happily due to her influence.
Các quyến thuộc còn lại cũng nhờ uy lực của cô mà sống an vui.
Tādisasmiñhi attabhāve pāpakammānipi vipākaṃ dātuṃ na sakkonti.
Indeed, in such a state of being, even evil deeds are unable to yield their results.
Thật vậy, trong một thân thể như vậy, ngay cả các nghiệp ác cũng không thể cho quả.
Evaṃ upadhisampattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that (evil deeds) obstructed by upadhisampatti do not ripen.
Như vậy, vị ấy biết rằng (các ác nghiệp) bị ngăn cản bởi sự toàn hảo về thân thể nên không trổ quả.
Ekassa bahūni pāpakammāni honti.
Another person has many evil deeds.
Một người có nhiều ác nghiệp.
Tāni kālavipattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ.
These might ripen in one who is subject to kālavipatti (unfavorable time).
Những nghiệp ấy có thể trổ quả cho người đang ở trong thời kỳ suy vong.
So pana ekena kalyāṇakammena paṭhamakappikānaṃ vā cakkavattirañño vā buddhānaṃ vā uppattisamaye surājasumanussakāle nibbatto.
But that person, due to one wholesome action, was reborn in the time of the first kappa-dwellers, or a Cakkavatti king, or at the time of the Buddhas' appearance, in a time of good kings and good people (surājasumanussakāle).
Nhưng do một thiện nghiệp, người ấy được sinh vào thời kỳ vua tốt người lành, là thời điểm xuất hiện của những người sơ kiếp, hoặc của Chuyển Luân Vương, hoặc của các vị Phật.
Tādise ca kāle nibbattassa akusalassa vipākaṃ dātuṃ okāso natthi, ekantaṃ kusalasseva okāsoti.
And for one reborn in such a time, there is no opportunity for unwholesome actions to ripen; there is only opportunity for wholesome actions.
Và đối với người sinh vào thời kỳ như vậy, không có cơ hội cho quả của bất thiện trổ, chắc chắn chỉ có cơ hội cho thiện nghiệp mà thôi.
Evaṃ kālasampattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that (evil deeds) obstructed by kālasampatti do not ripen.
Như vậy, vị ấy biết rằng (các ác nghiệp) bị ngăn cản bởi sự toàn hảo về thời gian nên không trổ quả.
Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti.
Another person also has many evil deeds.
Một người khác cũng có nhiều ác nghiệp.
Tāni payogavipattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ.
These might ripen in one who is subject to payogavipatti (unfavorable application).
Những nghiệp ấy có thể trổ quả cho người đang ở trong sự nỗ lực sai lầm.
So pana ekena kalyāṇakammena payogasampattiyaṃ ṭhito pāṇātipātādīhi virato kāyavacīmanosucaritāni pūreti.
But that person, due to one wholesome action, being established in payogasampatti (favorable application), abstains from killing living beings and so forth, and perfects good conduct in body, speech, and mind.
Nhưng do một thiện nghiệp, người ấy ở trong sự nỗ lực đúng đắn, từ bỏ sát sinh v.v., làm tròn các thiện hạnh về thân, khẩu, ý.
Tādise ṭhāne akusalassa vipaccanokāso natthi, ekantaṃ kusalasseva okāsoti.
In such a state, there is no opportunity for unwholesome actions to ripen; there is only opportunity for wholesome actions.
Ở trong hoàn cảnh như vậy, không có cơ hội cho bất thiện trổ quả, chắc chắn chỉ có cơ hội cho thiện nghiệp mà thôi.
Evaṃ payogasampattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that (evil deeds) obstructed by payogasampatti do not ripen.
Như vậy, vị ấy biết rằng (các ác nghiệp) bị ngăn cản bởi sự toàn hảo về sự nỗ lực nên không trổ quả.
Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti.
Another person also has many evil deeds.
Một người khác cũng có nhiều ác nghiệp.
Tāni gatisampattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ.
These might not ripen in one established in gatisampatti (favorable destiny).
Những nghiệp ấy có thể không trổ quả cho người đang ở trong cảnh giới tốt đẹp.
So panekena pāpakammena gativipattiyaṃyeva nibbatto.
But that person, due to one evil deed, was reborn solely in gativipatti (unfavorable destiny).
Nhưng do một ác nghiệp, người ấy lại sinh vào cảnh giới suy vong.
Tatthassa tāni kammāni upagantvā vārena vārena vipākaṃ denti – kālena niraye nibbattāpenti, kālena tiracchānayoniyaṃ, kālena pettivisaye, kālena asurakāye, dīghenāpi addhunā apāyato sīsaṃ ukkhipituṃ na denti.
There, those kammas approach him and yield their results in turn—sometimes causing rebirth in hell, sometimes in the animal realm, sometimes in the realm of hungry ghosts (pettivisaya), sometimes in the host of asuras; and for a long time, they do not allow him to lift his head from the woeful states.
Tại đó, những nghiệp kia của người ấy đến gần và lần lượt cho quả – có lúc làm cho sinh vào địa ngục, có lúc vào loài bàng sinh, có lúc vào cõi ngạ quỷ, có lúc vào thân asura, và trong một thời gian dài cũng không cho ngóc đầu lên khỏi cõi dữ.
Evaṃ gatisampattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni gativipattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that (evil deeds), being obstructed by gatisampatti and unable to yield results, ripen when they encounter gativipatti.
Như vậy, vị ấy biết rằng các nghiệp không thể cho quả do bị sự toàn hảo về cảnh giới ngăn cản, nay nương vào sự suy vong về cảnh giới mà trổ quả.
Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti.
Another person also has many evil deeds.
Một người khác cũng có nhiều ác nghiệp.
Tāni upadhisampattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ.
These might not ripen in one established in upadhisampatti (favorable physical characteristics).
Những nghiệp ấy có thể không trổ quả cho người đang ở trong sự toàn hảo về thân thể.
So pana ekena pāpakammena upadhivipattiyaṃyeva patiṭṭhito dubbaṇṇo durūpo dussaṇṭhito bībhaccho pisācasadiso.
But that person, due to one evil deed, is established solely in upadhivipatti (unfavorable physical characteristics)—ugly, ill-favored, malformed, repulsive, like a demon.
Nhưng do một ác nghiệp, người ấy lại trú trong sự suy vong về thân thể, có sắc diện xấu, hình dáng xấu, vóc người xấu, đáng ghê tởm, giống như quỷ pīsāca.
So sace dāsiyā kucchiyaṃ dāsajāto ‘imāni etassa anucchavikānī’ti sabbāni naṃ kiliṭṭhakammāni kārenti antamaso pupphachaḍḍakakammaṃ upādāya.
If he is a slave born in the womb of a female slave, they make him perform all defiling tasks, down to throwing away flowers, thinking, "These are suitable for him."
Nếu người ấy sinh ra làm nô lệ trong bụng một nữ tỳ, người ta nghĩ rằng 'những việc này thích hợp với kẻ này' rồi bắt người ấy làm tất cả các công việc ô uế, kể cả việc đổ rác hoa.
Sace itthī hoti ‘imāni etissā anucchavikānī’ti sabbāni naṃ hatthibhattapacanādīni kiliṭṭhakammāni kārenti.
If she is a woman, they make her perform all defiling tasks, such as cooking elephant food, thinking, "These are suitable for her."
Nếu là phụ nữ, người ta nghĩ rằng 'những việc này thích hợp với cô ta' rồi bắt người ấy làm tất cả các công việc ô uế như nấu cơm cho voi v.v.
Kulagehe jātampi baliṃ sādhayamānā rājapurisā ‘gehadāsī’ti saññaṃ katvā bandhitvā gacchanti, kotalavāpīgāme mahākuṭumbikassa gharaṇī viya.
Even one born in a good family, if royal officers collecting taxes see them, they will seize and bind them, thinking them a domestic slave, like the wife of the great householder in Kotalavāpīgāma.
Ngay cả khi sinh ra trong gia đình danh giá, các quan quân đi thu thuế cũng nhầm tưởng là 'nữ tỳ trong nhà' rồi trói lại và dẫn đi, giống như người vợ của một đại gia trong làng Kotalavāpi.
Evaṃ upadhisampattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni upadhivipattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that (evil deeds), being obstructed by upadhisampatti and unable to yield results, ripen when they encounter upadhivipatti.
Như vậy, vị ấy biết rằng các nghiệp không thể cho quả do bị sự toàn hảo về thân thể ngăn cản, nay nương vào sự suy vong về thân thể mà trổ quả.
Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti.
Another person also has many evil deeds.
Một người khác cũng có nhiều ác nghiệp.
Tāni kālasampattiyaṃ nibbātassa na vipacceyyuṃ.
These might not ripen in one reborn in kālasampatti (favorable time).
Những nghiệp ấy có thể không trổ quả cho người sinh vào thời kỳ toàn hảo.
So pana ekena pāpakammena kālavipattiyaṃ durājadumanussakāle kasaṭe niroje dasavassāyukakāle nibbatto, yadā pañca gorasā pacchijjanti, kudrūsakaṃ aggabhojanaṃ hoti.
But that person, due to one evil deed, was reborn in kālavipatti (unfavorable time), in a time of bad kings and bad people, a time of impurity, barrenness, a time when life span is ten years, when the five products of the cow cease to exist, and kudrūsaka millet is the staple food.
Nhưng người ấy, do một ác nghiệp nào đó, sanh vào thời kỳ suy vong (kālavipatti), trong thời của vua ác người xấu, thời cặn bã, không tinh túy, tuổi thọ chỉ mười năm, là khi năm loại sản phẩm từ sữa bò bị cắt đứt, và lúa kudrūsaka trở thành món ăn cao lương nhất.
Kiñcāpi manussaloke nibbatto, migapasusarikkhajīviko pana hoti.
Even though reborn in the human world, one lives like a wild animal or beast.
Và mặc dù sanh vào cõi người, người ấy lại có đời sống giống như loài thú hoang.
Evarūpe kāle kusalassa vipaccanokāso natthi, ekantaṃ akusalasseva hoti.
In such a time, there is no opportunity for wholesome actions to ripen; it is solely for unwholesome actions.
Trong thời kỳ như vậy, không có cơ hội cho thiện nghiệp trổ quả, mà chỉ hoàn toàn là của bất thiện nghiệp.
Evaṃ kālasampattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni kālavipattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that (evil deeds), being obstructed by kālasampatti and unable to yield results, ripen when they encounter kālavipatti.
Vị ấy hiểu rằng: "Như vậy, các nghiệp bị cản trở bởi thời kỳ hưng thịnh (kālasampatti) nên không thể cho quả, nay do duyên thời kỳ suy vong (kālavipatti) mà trổ quả."
Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti.
Another person also has many evil deeds.
Một người khác cũng có nhiều ác nghiệp.
Tāni payogasampattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ.
These might not ripen in one established in payogasampatti (favorable application).
Những nghiệp ấy sẽ không trổ quả khi người đó ở trong sự nỗ lực hưng thịnh (payogasampatti).
So pana payogavipattiyaṃ ṭhito pāṇātipātādīni dasa akusalakammāni karoti.
But that person, being established in payogavipatti (unfavorable application), commits the ten unwholesome kammas, such as killing living beings.
Nhưng người ấy, ở trong sự nỗ lực suy vong (payogavipatti), đã làm mười nghiệp bất thiện như sát sanh, v.v.
Tamenaṃ sahoḍḍhaṃ gahetvā rañño dassenti.
They seize him with his stolen goods and present him to the king.
Người ta bắt quả tang người ấy cùng với tang vật rồi dẫn đến trình vua.
Rājā bahūkammakāraṇāni kāretvā ghātāpeti.
The king, after inflicting many tortures, has him executed.
Nhà vua cho thi hành nhiều hình phạt rồi ra lệnh xử tử.
Evaṃ payogasampattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni payogavipattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that (evil deeds), being obstructed by payogasampatti and unable to yield results, ripen when they encounter payogavipatti.
Vị ấy hiểu rằng: "Như vậy, các nghiệp bị cản trở bởi sự nỗ lực hưng thịnh (payogasampatti) nên không thể cho quả, nay do duyên sự nỗ lực suy vong (payogavipatti) mà trổ quả."
Evaṃ catūhi sampattīhi paṭibāhitaṃ pāpakammaṃ vipākaṃ adatvā catasso vipattiyo āgamma deti.
Thus, an evil kamma obstructed by the four sampattis, being unable to yield results, yields them when it encounters the four vipattis.
Như vậy, ác nghiệp bị cản trở bởi bốn sự hưng thịnh, không cho quả, nay do duyên bốn sự suy vong mà cho quả.
Yathā hi kocideva puriso kenacideva kammena rājānaṃ ārādheyya.
Just as some man might please a king with some deed.
Ví như một người nào đó, nhờ một công việc nào đó, làm hài lòng nhà vua.
Athassa rājā ṭhānantaraṃ datvā janapadaṃ dadeyya.
Then the king would give him a position and a province.
Khi ấy, nhà vua ban cho người ấy một chức vị rồi ban cho một vùng đất.
So taṃ sammā paribhuñjituṃ asakkonto makkaṭena gahitabhattapuṭaṃ viya bhindeyya; yassa yaṃ yānaṃ vā vāhanaṃ vā dāsaṃ vā dāsiṃ vā ārāmaṃ vā vatthuṃ vā sampannarūpaṃ passati, sabbaṃ balakkārena gaṇheyya.
Being unable to properly enjoy it, he would ruin it like a packet of food seized by a monkey; whatever conveyance or vehicle, slave man or slave woman, park or property, he sees in a prosperous state, he would seize it all by force.
Người ấy không thể cai quản vùng đất ấy một cách đúng đắn, liền phá hoại nó như con khỉ phá gói cơm mà nó lấy được; hễ thấy của ai có xe cộ, vật cưỡi, tôi trai, tớ gái, vườn tược hay đất đai tốt đẹp, y đều dùng vũ lực chiếm đoạt tất cả.
Manussā ‘rājavallabho’ti kiñci vattuṃ na sakkuṇeyyuṃ.
People would be unable to say anything, thinking, "He is favored by the king."
Dân chúng nghĩ rằng ‘y là người được vua yêu mến’ nên không dám nói gì.
So aññassa vallabhatarassa rājamahāmattassa virujjheyya.
Then he would transgress against another royal chief minister who is even more favored.
Người ấy lại gây sự với một vị đại thần khác của vua, là người được vua yêu mến hơn.
So taṃ gahetvā supothitaṃ pothāpetvā bhūmiṃ piṭṭhiyā ghaṃsāpento nikkaḍḍhāpetvā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘asuko nāma te, deva, janapadaṃ bhindatī’ti gaṇhāpeyya.
That minister would seize him, have him thoroughly beaten, have him dragged on the ground by his back, then approach the king and report, "So-and-so, O King, is ruining your province," and have him arrested.
Vị đại thần kia bắt y, cho đánh đập tàn nhẫn, cho lấy lưng chà xuống đất, cho lôi đi, rồi đến tâu vua rằng: ‘Tâu bệ hạ, kẻ tên là... đang phá hoại vùng đất của bệ hạ’, rồi cho bắt y.
Rājā bandhanāgāre bandhāpetvā ‘asukena nāma kassa kiṃ avahaṭa’nti nagare bheriṃ carāpeyya.
The king would have him bound in prison and then have a drum beaten in the city, asking, "What has been taken from whom by so-and-so?"
Nhà vua cho giam y vào ngục rồi cho rao trống trong thành rằng: ‘Kẻ tên là... đã chiếm đoạt vật gì của ai?’.
Manussā āgantvā ‘mayhaṃ idaṃ gahitaṃ, mayhaṃ idaṃ gahita’nti viravasahassaṃ uṭṭhāpeyyuṃ.
People would come and raise a thousand cries of "This was taken from me! That was taken from me!"
Dân chúng kéo đến, cất lên ngàn tiếng kêu than: ‘Của tôi bị chiếm đoạt cái này, của tôi bị chiếm đoạt cái kia’.
Rājā bhiyyoso mattāya kuddho nānappakārena taṃ bandhanāgāre kilametvā ghātāpetvā ‘gacchatha naṃ susāne chaḍḍetvā saṅkhalikā āharathā’ti vadeyya.
The king, becoming even more enraged, would torment him in various ways in prison, have him executed, and say, "Go, throw his body in the charnel ground and bring back the shackles!"
Nhà vua càng thêm phẫn nộ, cho hành hạ y trong ngục bằng nhiều cách, rồi cho xử tử và phán rằng: ‘Hãy đi, vứt nó ở nghĩa địa rồi mang xiềng xích về đây’.
Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
This example should be understood likewise.
Ví dụ này cần được hiểu như vậy.
Tassa hi purisassa hi kenacideva kammena rājānaṃ ārādhetvā ṭhānantaraṃ laddhakālo viya puthujjanassāpi kenacideva puññakammena sagge nibbattakālo.
For just as the time when that man obtained a position by pleasing the king with some deed, so is the time when an ordinary person (puthujjana) is reborn in a heavenly realm due to some meritorious kamma.
Thời điểm người ấy, nhờ một công việc nào đó, làm hài lòng nhà vua và được ban chức vị, cũng giống như thời điểm một kẻ phàm phu, nhờ một công đức nào đó, được sanh lên cõi trời.
Tasmiṃ janapadaṃ bhinditvā manussānaṃ santakaṃ gaṇhante kassaci kiñci vattuṃ avisahanakālo viya imasmimpi sagge nibbatte akusalassa vipaccanokāsaṃ alabhanakālo.
Just as when that man, ruining the province and seizing people's property, no one was able to say anything, so is the time when this person, reborn in heaven, finds no opportunity for unwholesome kamma to ripen.
Giống như thời không thể nói được lời nào của bất kỳ ai khi người ấy phá hoại xứ sở, chiếm đoạt tài sản của người dân; cũng vậy, khi người này sanh lên cõi trời, đó là thời không có được cơ hội cho quả bất thiện trổ.
Tassa ekadivasaṃ ekasmiṃ rājavallabhatare virajjhitvā tena kuddhena naṃ pothāpetvā rañño ārocetvā bandhanāgāre bandhāpitakālo viya imassa saggato cavitvā niraye nibbattakālo.
Just as the time when that man one day transgressed against a more favored royal minister, and that enraged minister had him beaten, reported him to the king, and had him imprisoned, so is the time when this person, having fallen from heaven, is reborn in hell.
Giống như thời người ấy một hôm phạm lỗi với một vị quan được vua sủng ái hơn, bị vị quan nổi giận ấy cho đánh đập, rồi tâu lên vua và bị giam vào ngục; cũng vậy, đó là thời người này mệnh chung từ cõi trời, sanh vào địa ngục.
Manussānaṃ ‘mayhaṃ idaṃ gahitaṃ, mayhaṃ idaṃ gahita’nti viravakālo viya tasmiṃ niraye nibbatte sabbākusalakammānaṃ sannipatitvā gahaṇakālo.
Just as the time when people cried out, "This was taken from me! That was taken from me!", so is the time when all unwholesome kammas gather together and seize this person reborn in hell.
Giống như thời những người chủ sở hữu than khóc rằng ‘Tài sản này của tôi đã bị lấy, tài sản này của tôi đã bị lấy’; cũng vậy, khi người ấy sanh vào địa ngục, đó là thời tất cả các nghiệp bất thiện tụ lại và nắm bắt.
Susāne chaḍḍetvā saṅkhalikānaṃ āharaṇakālo viya ekekasmiṃ kamme khīṇe itarassa itarassa vipākena nirayato sīsaṃ anukkhipitvā sakalakappaṃ nirayamhi paccanakālo.
Just as the time of throwing the body in the charnel ground and bringing back the shackles, so is the time when, as each kamma is exhausted, due to the result of one after another kamma, one cannot lift one's head from hell, but suffers in hell for an entire kappa.
Giống như thời mang xiềng xích đi sau khi đã vứt bỏ ở nghĩa địa; cũng vậy, khi mỗi một nghiệp đã hết, do quả của nghiệp khác, người ấy không thể ngẩng đầu lên khỏi địa ngục mà bị nấu trong địa ngục suốt cả một kiếp.
Kappaṭṭhitikakammañhi katvā ekakappaṃ nirayamhi paccanakasattā neva eko, na dve, na sataṃ, na sahassaṃ.
Indeed, those beings who, having committed kappaṭṭhitika kamma (kamma that lasts for a kappa), suffer in hell for one kappa are not one, nor two, nor a hundred, nor a thousand.
Thật vậy, những chúng sanh đã làm nghiệp tồn tại một kiếp và phải bị nấu trong địa ngục suốt một kiếp thì không phải là một, không phải là hai, không phải là một trăm, không phải là một ngàn.
Evaṃ paccanakasattā kira gaṇanapathaṃ vītivattā.
Such suffering beings, it is said, surpass all reckoning.
Nghe nói, những chúng sanh bị nấu như vậy đã vượt ngoài con đường đếm được.
Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni gativipattipaṭibāḷhāni na vipaccantītiādīsupi evaṃ yojanā veditabbā.
And in statements such as, " Some wholesome volitional actions, being impeded by a disadvantageous rebirth, do not ripen,” the explanation should be understood in this way.
Có một số sự thực hành nghiệp thiện bị cản trở bởi sanh thú bất hạnh nên không trổ quả v.v..., trong những đoạn này cũng nên biết cách kết hợp như vậy.
Idhekaccassa bahūni kalyāṇakammāni honti.
Here, for some individual, there are many wholesome actions.
Ở đây, một người có nhiều nghiệp thiện.
Tāni gatisampattiyaṃ ṭhitassa vipacceyuṃ.
These would ripen for one situated in a fortunate rebirth.
Những nghiệp ấy có thể trổ quả khi người đó ở trong sanh thú tốt đẹp.
So pana ekena pāpakammena gativipattiyaṃ niraye vā asurakāye vā nibbatto.
But that person is reborn, due to one unwholesome action, in an unfortunate rebirth, in hell or in the asura realm.
Nhưng do một nghiệp ác, người ấy sanh vào sanh thú bất hạnh, trong địa ngục hoặc trong cõi a-tu-la.
Tādise ca ṭhāne kusalaṃ vipākaṃ dātuṃ na sakkoti, ekantaṃ akusalameva sakkotīti.
And in such a state, wholesome karma cannot give its result; only unwholesome karma can, so it is said.
Và ở nơi như vậy, nghiệp thiện không thể cho quả, chỉ có nghiệp bất thiện mới có thể cho quả.
Evamassa tāni kammāni gativipattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.
Thus, he understands that those actions, being impeded by a disadvantageous rebirth, do not ripen.
Như vậy, người ấy biết rằng những nghiệp kia của mình bị cản trở bởi sanh thú bất hạnh nên không trổ quả.
Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti.
For another individual, there are also many wholesome actions.
Một người khác cũng có nhiều nghiệp thiện.
Tāni upadhisampattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ.
These would ripen for one situated in a fortunate physical form.
Những nghiệp ấy có thể trổ quả khi người đó ở trong thân thể tốt đẹp.
So pana ekena pāpakammena upadhivipattiyaṃ patiṭṭhito dubbaṇṇo hoti pisācasadiso.
But that person, due to one unwholesome action, is established in an unfortunate physical form; he is ugly, like a goblin.
Nhưng do một nghiệp ác, người ấy lại ở trong thân thể bất hạnh, có dung sắc xấu xí, giống như quỷ pisāca.
So sacepi rājakule nibbatto pituaccayena ‘kiṃ imassa nissirīkassa rajjenā’ti rajjaṃ na labhati.
Even if he is born into a royal family, upon his father's death, he does not obtain the kingship because people say, 'What is the use of kingship for this unfortunate one?'
Người ấy dù sanh trong hoàng tộc, khi vua cha băng hà, cũng không được vương vị vì bị nói rằng: ‘Vương quốc này có ích gì cho kẻ vô phước này?’
Senāpatigehādīsu nibbattopi senāpatiṭṭhānādīni na labhati.
Even if born into the home of a commander or similar, he does not obtain the position of commander or similar.
Dù sanh trong nhà của vị tướng quân v.v..., cũng không được chức vị tướng quân v.v...
Imassa panatthassāvibhāvatthaṃ dīparājavatthu kathetabbaṃ – rājā kira putte jāte deviyā pasīditvā varaṃ adāsi.
To clarify this meaning, the story of King Dīpa should be told: It is said that when a son was born, the king, being pleased with the queen, granted her a boon.
Để làm rõ ý nghĩa này, nên kể câu chuyện về vua Dīparāja – Nghe nói, khi hoàng tử chào đời, nhà vua hài lòng với hoàng hậu và ban cho một điều ước.
Sā varaṃ gahetvā ṭhapesi.
She took the boon and kept it.
Bà nhận lấy điều ước và giữ lại.
Kumāro sattaṭṭhavassakāleva rājaṅgaṇe kukkuṭe yujjhāpesi.
When the prince was only seven or eight years old, he had cocks fight in the royal courtyard.
Khi hoàng tử mới bảy, tám tuổi, đã cho gà chọi nhau ở sân vua.
Eko kukkuṭo uppatitvā kumārassa akkhīni bhindi.
One cock flew up and pecked out the prince's eyes.
Một con gà bay lên mổ vào mắt hoàng tử.
Kumāramātā devī puttassa pannarasasoḷasavassakāle ‘rajjaṃ vāressāmī’ti rājānaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘deva, tumhehi kumārassa jātakāle varo dinno.
When the prince was fifteen or sixteen years old, his mother, the queen, approached the king, intending to claim the kingdom, and said, "Your Majesty, you granted a boon to the prince at his birth.
Hoàng hậu, mẹ của hoàng tử, khi con trai được mười lăm, mười sáu tuổi, đã đến gặp vua và tâu rằng: “Tâu bệ hạ, khi hoàng tử chào đời, ngài đã ban cho một điều ước.
Mayā so gahetvā ṭhapito; idāni naṃ gaṇhāmī’’ti.
I took it and kept it; now I wish to claim it."
Thần thiếp đã nhận và giữ lại; bây giờ thần thiếp xin nhận điều ước đó.”
‘‘Sādhu, devi, gaṇhāhī’’ti.
"Very well, my queen, claim it," he said.
“Tốt lắm, hoàng hậu, hãy nhận lấy đi.”
‘‘Mayā, deva, tumhākaṃ santikā kiñci aladdhaṃ nāma natthi.
"Your Majesty, there is nothing that I have not received from you.
"Tâu đại vương, từ nơi ngài, không có điều gì mà thần thiếp không nhận được.
Idāni pana mama puttassa rajjaṃ vāremī’’ti.
But now, I ask for the kingship for my son."
Nhưng bây giờ, thần thiếp xin vương vị cho con trai của thần thiếp."
‘‘Devi, tava putto aṅgavikalo.
"My queen, your son is physically disabled.
"Thưa hoàng hậu, con trai của bà bị khiếm khuyết thân thể.
Na sakkā tassa rajjaṃ dātu’’nti.
It is not possible to give him the kingship."
Không thể trao vương vị cho nó được."
‘‘Tumhe mayhaṃ ruccanakavaraṃ adātuṃ asakkontā kasmā varaṃ adatthā’’ti?
"If you cannot grant me the boon I desire, why did you grant a boon at all?"
"Nếu không thể ban cho thần thiếp ân huệ mà thần thiếp mong muốn, tại sao ngài lại ban ân huệ?"
Rājā ativiya nippīḷiyamāno ‘‘na sakkā tuyhaṃ puttassa sakalalaṅkādīpe rajjaṃ dātuṃ; nāgadīpe pana chattaṃ assāpetvā vasatū’’ti nāgadīpaṃ pesesi.
The king, being greatly pressed, said, "It is not possible to give your son the kingship over the entire island of Laṅkā; but let him reside on Nāgadīpa, having the royal parasol raised there," and sent him to Nāgadīpa.
Nhà vua bị ép buộc quá mức, nói rằng: "Không thể trao vương vị trên toàn đảo Laṅkā cho con trai của bà; nhưng hãy để nó dựng lọng trắng và sống ở Nāgadīpa", rồi gửi (vị hoàng tử) đến Nāgadīpa.
So dīparājā nāma ahosi.
He became known as King Dīpa.
Vị ấy được gọi là Dīparājā (vua của hòn đảo).
Sace cakkhuvikalo nābhavissā tiyojanasatike sakalatambapaṇṇidīpe sabbasampattiparivāraṃ rajjaṃ alabhissā.
If he had not been blind, he would have obtained the kingship with all its prosperity and retinue over the entire island of Tambapaṇṇī, which is three hundred yojanas in extent.
Nếu không bị khiếm khuyết về mắt, vị ấy đã có thể nhận được vương vị với đầy đủ mọi tài sản và tùy tùng trên toàn đảo Tambapaṇṇi rộng ba trăm do-tuần.
Evaṃ upadhivipattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that these actions, being impeded by a disadvantageous physical form, do not ripen.
Như vậy, người ấy hiểu rằng (các nghiệp thiện) bị cản trở bởi upadhivipatti (sự khiếm khuyết về thân thể) thì không trổ quả.
Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti.
For another individual, there are also many wholesome actions.
Lại nữa, một người khác có thể có nhiều nghiệp thiện.
Tāni kālasampattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ.
These would ripen for one situated in a fortunate time.
Những nghiệp ấy có thể trổ quả nếu người đó ở trong kālasampatti (sự viên mãn về thời đại).
So pana ekena pāpakammena kālavipattiyaṃ durājadumanussakāle kasaṭe niroje appāyuke gatikoṭike nibbatto.
But that person, due to one unwholesome action, is born in an unfortunate time: in an era of evil rulers and wicked people, in a corrupt, troubled, short-lived, and lowly existence.
Nhưng người ấy, do một nghiệp ác, đã sanh vào thời kālavipatti (bất thành về thời đại), thời của vua xấu, người xấu, thời suy thoái, cằn cỗi, tuổi thọ ngắn, là thời điểm cuối cùng của một cõi.
Tādise ca kāle kalyāṇakammaṃ vipākaṃ dātuṃ na sakkotīti.
And in such a time, wholesome karma cannot give its result.
Và trong một thời đại như vậy, nghiệp thiện không thể cho quả.
Evaṃ kālavipattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that these actions, being impeded by a disadvantageous time, do not ripen.
Như vậy, người ấy hiểu rằng (các nghiệp thiện) bị cản trở bởi kālavipatti (sự bất thành về thời đại) thì không trổ quả.
Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti.
For another individual, there are also many wholesome actions.
Lại nữa, một người khác có thể có nhiều nghiệp thiện.
Tāni payogasampattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ.
These would ripen for one situated in a fortunate effort.
Những nghiệp ấy có thể trổ quả nếu người đó ở trong payogasampatti (sự viên mãn về phương tiện).
Ayaṃ pana payogavipattiyaṃ ṭhito pāṇaṃ hanti…pe… sabbaṃ dussīlyaṃ pūreti.
But this person, established in an unfortunate effort, takes life... and completes all unvirtuous deeds.
Nhưng người này, ở trong payogavipatti (sự bất thành về phương tiện), lại sát sanh... cho đến... hoàn tất mọi hành vi bất thiện.
Tathā tena saddhiṃ samajātikānipi kulāni āvāhavivāhaṃ na karonti; ‘itthidhutto surādhutto akkhadhutto ayaṃ pāpapuriso’ti ārakā parivajjenti.
Likewise, families of his own caste do not enter into marriage with him; they shun him from afar, saying, 'This man is a womanizer, a drunkard, a gambler, a wicked person.'
Do đó, ngay cả các gia đình cùng giai cấp cũng không kết thông gia với người ấy; họ xa lánh và nói rằng: ‘Người đàn ông xấu xa này là kẻ mê đắm phụ nữ, kẻ nghiện rượu, kẻ nghiện cờ bạc’.
Kalyāṇakammāni vipaccituṃ na sakkonti.
His wholesome actions cannot ripen.
Các nghiệp thiện không thể trổ quả.
Evaṃ payogavipattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that these actions, being impeded by a disadvantageous effort, do not ripen.
Như vậy, người ấy hiểu rằng (các nghiệp thiện) bị cản trở bởi payogavipatti (sự bất thành về phương tiện) thì không trổ quả.
Evaṃ catasso sampattiyo āgamma vipākadāyakaṃ kalyāṇakammaṃ catūhi vipattīhi paṭibāhitattā na vipaccati.
In this way, wholesome actions that give results, due to being impeded by the four disadvantages, do not ripen by depending on the four advantages.
Như vậy, nghiệp thiện, vốn cho quả nhờ vào bốn sự viên mãn, lại không trổ quả do bị cản trở bởi bốn sự bất thành.
Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti.
For another individual, there are also many wholesome actions.
Lại nữa, một người khác có thể có nhiều nghiệp thiện.
Tāni gativipattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ.
These would not ripen for one situated in an unfortunate rebirth.
Những nghiệp ấy có thể không trổ quả nếu người đó ở trong gativipatti (sự bất thành về cảnh giới).
So pana ekena kalyāṇakammena gatisampattiyaṃyeva nibbatto.
But that person is reborn, due to one wholesome action, precisely in a fortunate rebirth.
Nhưng người ấy, do một nghiệp thiện, đã được sanh vào chính gatisampatti (sự viên mãn về cảnh giới).
Tatthassa tāni kammāni upagantvā vārena vārena vipākaṃ denti – kālena manussaloke nibbattāpenti, kālena devaloke.
There, those actions approach him and give results in turn: at times they cause rebirth in the human world, at times in the divine world.
Ở đó, những nghiệp kia của người ấy đến và lần lượt cho quả – có lúc khiến sanh vào cõi người, có lúc vào cõi trời.
Evaṃ gativipattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni gatimampattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that these actions, being unable to give results due to being impeded by an unfortunate rebirth, ripen by depending on a fortunate rebirth.
Như vậy, người ấy hiểu rằng (các nghiệp thiện) không thể cho quả do bị cản trở bởi gativipatti (sự bất thành về cảnh giới), nhưng lại trổ quả nhờ vào gatisampatti (sự viên mãn về cảnh giới).
Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti.
For another individual, there are also many wholesome actions.
Lại nữa, một người khác có thể có nhiều nghiệp thiện.
Tāni upadhivipattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ.
These would not ripen for one situated in an unfortunate physical form.
Những nghiệp ấy có thể không trổ quả nếu người đó ở trong upadhivipatti (sự bất thành về thân thể).
So pana ekena kalyāṇakammena upadhisampattiyaṃyeva patiṭṭhito abhirūpo dassanīyo pāsādiko brahmavacchasadiso.
But that person, due to one wholesome action, is established precisely in a fortunate physical form: he is handsome, good-looking, pleasing, like a Brahmā.
Nhưng người ấy, do một nghiệp thiện, đã được an trú trong chính upadhisampatti (sự viên mãn về thân thể), có dung sắc xinh đẹp, ưa nhìn, khả ái, giống như sắc tướng của Phạm thiên.
Tassa upadhisampattiyaṃ ṭhitattā kalyāṇakammāni vipākaṃ denti.
Because he is situated in a fortunate physical form, his wholesome actions give results.
Do người ấy ở trong upadhisampatti (sự viên mãn về thân thể), các nghiệp thiện cho quả.
Sace rājakule nibbattati aññesu jeṭṭhakabhātikesu santesupi ‘etassa attabhāvo samiddho, etassa chatte ussāpite lokassa phāsu bhavissatī’ti tameva rajje abhisiñcanti.
If he is born into a royal family, even though there are other elder brothers, they anoint him as king, saying, 'This being is prosperous; if the parasol is raised for him, it will be well for the world.'
Nếu sanh trong hoàng tộc, dù có những người anh cả khác, (họ nghĩ rằng) ‘thân tướng của vị này viên mãn, khi lọng trắng của vị này được trương lên, thế gian sẽ được an lạc’, nên họ chỉ làm lễ quán đảnh cho vị ấy lên ngôi vua.
Uparājagehādīsu nibbatto pituaccayena oparajjaṃ, senāpatiṭṭhānaṃ, bhaṇḍāgārikaṭṭhānaṃ, seṭṭhiṭṭhānaṃ labhati.
Born into the home of a viceroy or similar, upon his father's death, he obtains the viceroyalty, the position of commander, the position of treasurer, the position of chief merchant.
Người sanh trong gia đình phó vương v.v... khi cha qua đời, sẽ nhận được chức phó vương, chức tổng tư lệnh, chức quan giữ kho, hoặc chức trưởng giả.
Evaṃ upadhivipattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni upadhisampattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.
Thus, one understands that these actions, being unable to give results due to being impeded by an unfortunate physical form, ripen by depending on a fortunate physical form.
Như vậy, người ấy hiểu rằng những nghiệp không thể cho quả do bị chướng ngại bởi sự bất toàn của yếu tố phụ trợ, nay nhờ có sự toàn hảo của yếu tố phụ trợ mà trổ quả.
Tatridaṃ mahāsoṇattherassa vatthu kathetabbaṃ – brāhmaṇatissabhaye kira cittalapabbate dvādasa bhikkhusahassāniṃ paṭivasanti.
In this regard, the story of Venerable Mahāsoṇa should be told: It is said that during the famine caused by Brāhmaṇa Tissa, twelve thousand bhikkhus resided on Cittalapabbata.
Ở đây, nên kể câu chuyện về Trưởng lão Mahāsoṇa. Tương truyền, vào thời loạn lạc do Bà-la-môn Tissa gây ra, có mười hai ngàn vị tỳ-khưu trú tại núi Cittalapabbata.
Tathā tissamahāvihāre.
Likewise, in the Mahāvihāra of Tissa.
Cũng vậy tại Tissamahāvihāra.
Dvīsupi mahāvihāresu tiṇṇaṃ vassānaṃ vaṭṭaṃ ekarattameva mahāmūsikāyo khāditvā thusamattameva ṭhapesuṃ.
In both great monasteries, large rats consumed the alms-food for three years in just one night, leaving only husks.
Chỉ trong một đêm, những con chuột lớn đã ăn hết vật thực dự trữ cho ba năm tại cả hai đại tự viện, chỉ còn lại trấu.
Cittalapabbate bhikkhusaṅgho ‘tissamahāvihāre vaṭṭaṃ vattissati, tattha gantvā vasissāmā’ti vihārato nikkhami.
The community of bhikkhus on Cittalapabbata departed from the monastery, thinking, 'The alms-food will be available in the Mahāvihāra of Tissa; we will go and stay there.'
Tăng chúng ở Cittalapabbata rời khỏi tự viện, nghĩ rằng: ‘Vật thực ở Tissamahāvihāra sẽ còn, chúng ta sẽ đến đó ở’.
Tissamahāvihārepi bhikkhusaṅgho ‘cittalapabbate vaṭṭaṃ vattissati, tattha gantvā vasissāmā’ti vihārato nikkhami.
And the community of bhikkhus in the Mahāvihāra of Tissa also departed from the monastery, thinking, 'The alms-food will be available on Cittalapabbata; we will go and stay there.'
Tăng chúng ở Tissamahāvihāra cũng rời khỏi tự viện, nghĩ rằng: ‘Vật thực ở Cittalapabbata sẽ còn, chúng ta sẽ đến đó ở’.
Ubhatopi ekissā gambhīrakandarāya tīre samāgatā pucchitvā vaṭṭassa khīṇabhāvaṃ ñatvā ‘tattha gantvā kiṃ karissāmā’ti catuvīsati bhikkhusahassāni gambhīrakandaravanaṃ pavisitvā nisīditvā nisinnanīhāreneva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyiṃsu.
Both groups met on the bank of a deep ravine, and after inquiring and learning that the alms-food was exhausted, they thought, 'What shall we do by going there?' and twenty-four thousand bhikkhus entered the ravine forest, sat down, and attained parinibbāna into the element of Nibbāna without any remainder of clinging, just as they were seated.
Cả hai đoàn gặp nhau bên bờ một khe núi sâu, sau khi hỏi han và biết rằng vật thực đã hết, họ nghĩ: ‘Quay về đó thì làm được gì?’. Hai mươi bốn ngàn vị tỳ-khưu đã đi vào khu rừng có khe núi sâu, ngồi xuống và trong tư thế ngồi đó, các ngài đã nhập vô dư y Niết-bàn giới (anupādisesāya nibbānadhātuyā).
Pacchā bhaye vūpasante bhikkhusaṅgho sakkaṃ devarājānaṃ gahetvā dhātuyo saṃharitvā cetiyaṃ akāsi.
Later, when the danger had subsided, the community of bhikkhus, accompanied by Sakka, the king of devas, collected the relics and built a cetiya.
Sau này, khi loạn lạc đã yên, Tăng chúng mời vua trời Sakka đến, thu gom xá-lợi và xây dựng bảo tháp.
Brāhmaṇatissacoropi janapadaṃ viddhaṃsesi.
The bandit Brāhmaṇa Tissa also ravaged the country.
Tên cướp Bà-la-môn Tissa cũng đã tàn phá xứ sở.
Saṅgho sannipatitvā mantetvā ‘‘coraṃ paṭibāhatū’’ti sakkasantikaṃ aṭṭha there pesesi.
The Saṅgha assembled, deliberated, and sent eight elders to Sakka, saying, "Impede the bandit!"
Tăng chúng họp lại bàn bạc và cử tám vị trưởng lão đến gặp Sakka để nói rằng: "Xin hãy ngăn chặn tên cướp".
Sakko devarājā ‘‘mayā, bhante, uppanno coro na sakkā paṭibāhituṃ.
Sakka, the king of devas, said, "Venerables, I cannot impede a bandit who has already arisen.
Vua trời Sakka thưa: "Bạch quý ngài, con không thể ngăn chặn tên cướp đã khởi lên này.
Saṅgho parasamuddaṃ gacchatu.
Let the Saṅgha go to the other side of the ocean.
Xin Tăng chúng hãy đi sang bờ biển bên kia.
Ahaṃ samuddārakkhaṃ karissāmī’’ti.
I will provide protection for the ocean."
Con sẽ bảo vệ trên biển".
Saṅgho sabbadisāhi nāgadīpaṃ gantvā jambukolapaṭṭane tibhūmikaṃ mahāuḷumpaṃ bandhāpesi.
The Saṅgha went from all directions to Nāgadīpa and had a large three-storied raft built at the port of Jambukola.
Tăng chúng từ khắp nơi đi đến Nāgadīpa và cho kết một chiếc bè lớn ba tầng tại cảng Jambukola.
Ekā bhūmikā udake osīdi.
One story sank into the water.
Một tầng chìm trong nước.
Ekissā bhikkhusaṅgho nisinno.
The community of bhikkhus sat on one story.
Một tầng để Tăng chúng ngồi.
Ekissā pattacīvarāni ṭhapayiṃsu.
On another story, they placed their bowls and robes.
Một tầng để đặt y bát.
Saṃyuttabhāṇakacūḷasīvatthero, isidattatthero, mahāsoṇattheroti tayo therā tāsaṃ parisānaṃ pāmokkhā.
The three Elders, Cūḷasīva Thera, the reciter of the Saṃyutta Nikāya, Isidatta Thera, and Mahāsoṇa Thera, were the leaders of those assemblies.
Trưởng lão Cūḷasīva, vị tụng đọc Tương Ưng Bộ, Trưởng lão Isidatta, và Trưởng lão Mahāsoṇa, ba vị trưởng lão này là những vị lãnh đạo của các chúng ấy.
Tesu dve therā mahāsoṇattheraṃ āhaṃsu – ‘‘āvuso mahāsoṇa, abhiruha mahāuḷumpa’’nti.
Among them, two Elders said to Mahāsoṇa Thera: "Friend Mahāsoṇa, ascend the great raft."
Trong số ấy, hai vị trưởng lão nói với trưởng lão Mahāsoṇa: "Này hiền giả Mahāsoṇa, hãy lên chiếc bè lớn."
‘‘Tumhe pana, bhante’’ti?
"And you, Venerable Sirs?"
"Còn các ngài thì sao, kính bạch các ngài?"
‘‘Āvuso, udake maraṇampi thale maraṇampi ekameva.
"Friend, death in water and death on land are one and the same.
"Này hiền giả, chết dưới nước hay chết trên cạn cũng chỉ là một."
Na mayaṃ gamissāma.
We shall not go.
"Chúng tôi sẽ không đi."
Taṃ nissāya pana anāgate sāsanassa paveṇī ṭhassati.
However, through you, the lineage of the Sāsana will be established in the future.
"Tuy nhiên, nhờ vào hiền giả mà trong tương lai, dòng truyền thừa của giáo pháp sẽ được thiết lập."
Gaccha tvaṃ, āvuso’’ti.
Go, friend," they said.
"Hiền giả hãy đi đi."
‘‘Nāhaṃ, bhante, tumhesu agacchantesu gamissāmī’’ti yāvatatiyaṃ kathetvāpi theraṃ āropetuṃ asakkontā nivattiṃsu.
Even after speaking thus a third time, as they were unable to make the Thera ascend, they returned.
"Kính bạch các ngài, nếu các ngài không đi, con cũng sẽ không đi." Dù đã nói đến lần thứ ba mà vẫn không thể thuyết phục vị trưởng lão lên bè, họ đành quay trở lại.
Atha cūḷasīvatthero isidattattheraṃ āha – ‘‘āvuso isidatta, anāgate mahāsoṇattheraṃ nissāya sāsanapaveṇī ṭhassati; mā kho taṃ hatthato vissajjehī’’ti.
Then Cūḷasīva Thera said to Isidatta Thera: "Friend Isidatta, in the future, the lineage of the Sāsana will be established through Mahāsoṇa Thera; do not let him go from your hand."
Khi ấy, trưởng lão Cūḷasīva nói với trưởng lão Isidatta: "Này hiền giả Isidatta, trong tương lai, nhờ vào trưởng lão Mahāsoṇa mà dòng truyền thừa của giáo pháp sẽ được thiết lập; chớ có để ngài ấy rời khỏi tay mình."
‘‘Tumhe pana, bhante’’ti?
"And you, Venerable Sir?"
"Còn ngài thì sao, kính bạch ngài?"
‘‘Ahaṃ mahācetiyaṃ vandissāmī’’ti dve there anusāsitvā anupubbena cārikaṃ caranto mahāvihāraṃ sampāpuṇi.
"I shall worship the Great Stūpa," he said, and having advised the two Elders, he journeyed in due course and arrived at the Mahāvihāra.
"Ta sẽ đi đảnh lễ Đại Tháp." Sau khi chỉ dạy hai vị trưởng lão, ngài tuần tự du hành và đã đến được Đại Tự.
Tasmiṃ samaye mahāvihāro suñño.
At that time, the Mahāvihāra was deserted.
Vào thời điểm đó, Đại Tự vắng bóng chư Tăng.
Cetiyaṅgaṇe eraṇḍā jātā.
Castor-oil plants had grown in the stūpa courtyard.
Trên sân tháp, cây thầu dầu đã mọc lên.
Cetiyaṃ gacchehi parivāritaṃ, sevālena pariyonaddhaṃ.
The stūpa was overgrown with shrubs and covered with moss.
Bảo tháp bị bụi rậm bao quanh, bị rêu phong phủ kín.
Thero dharamānakabuddhassa nipaccākāraṃ dassento viya mahācetiyaṃ vanditvā pacchimadisāya sālaṃ pavisitvā olokento ‘evarūpassa nāma lābhaggayasaggappattassa sarīradhātucetiyaṭṭhānaṃ anāthaṃ jāta’nti cintayamāno nisīdi.
The Thera worshipped the Great Stūpa as if demonstrating reverence to the living Buddha, then entered a hall on the west side and, looking around, sat down, thinking, 'The sacred relic shrine of the Buddha, who attained such supreme gain and glory, has become unprotected.'
Vị trưởng lão đảnh lễ Đại Tháp như thể đang bày tỏ lòng thành kính đối với Đức Phật còn tại thế, rồi ngài đi vào một sảnh đường ở phía tây, đưa mắt nhìn quanh và ngồi xuống suy tư: "Nơi tôn thờ xá-lợi của một bậc đã đạt đến lợi lộc và danh vọng tột đỉnh như thế này mà lại trở nên không người trông coi."
Atha avidūre rukkhe adhivatthā devatā addhikamanussarūpena taṇḍulanāḷiñca guḷapiṇḍañca ādāya therassa santikaṃ gantvā ‘‘kattha gacchatha, bhante’’ti?
Then a deity dwelling in a nearby tree, in the form of a traveler, took a measure of rice and a lump of jaggery, went to the Thera, and asked, "Where are you going, Venerable Sir?"
Khi ấy, một vị thiên trú ngụ trên một cái cây gần đó, hiện ra dưới hình dạng một người đi đường, mang theo một đấu gạo và một viên đường thốt nốt, đi đến gần vị trưởng lão và hỏi: "Kính bạch ngài, ngài đi đâu?"
‘‘Ahaṃ dakkhiṇadisaṃ, upāsakā’’ti.
"I am going south, lay devotee."
"Này thiện tín, ta đi về phương nam."
‘‘Ahampi tattheva gantukāmo, saha gacchāma, bhante’’ti.
"I also wish to go there, let us go together, Venerable Sir."
"Con cũng muốn đến đó, kính bạch ngài, chúng ta hãy cùng đi."
‘‘Ahaṃ dubbalo; tava gatiyā gantuṃ na sakkhissāmi; tvaṃ purato gaccha, upāsakā’’ti.
"I am weak; I will not be able to go at your pace; you go ahead, lay devotee."
"Ta yếu rồi, không thể đi theo kịp bước chân của ông; ông cứ đi trước đi, này thiện tín."
‘‘Ahampi tumhākaṃ gatiyā gamissāmī’’ti therassa pattacīvaraṃ aggahesi.
"I will go at your pace," said the deity, and took the Thera's bowl and robes.
"Con cũng sẽ đi theo bước chân của ngài." Nói rồi, vị ấy nhận lấy y bát của trưởng lão.
Tissavāpipāḷiṃ āruḷhakāle ca pattaṃ āharāpetvā pānakaṃ katvā adāsi.
When they reached the embankment of Tissavāpi, he had the bowl brought, made a drink, and offered it.
Và khi lên đến bờ hồ Tissavāpi, vị ấy lấy bát ra, pha nước giải khát và dâng lên.
Therassa pītamatteyeva balamattā saṇṭhāti.
As soon as the Thera drank it, a little strength was established in him.
Ngay khi vừa uống xong, sức lực của vị trưởng lão đã được phục hồi.
Devatā pathaviṃ saṅkhipitvā veṇunadīsantike ekaṃ chaḍḍitavihāraṃ patvā therassa vasanaṭṭhānaṃ paṭijaggitvā adāsi.
The deity, shortening the earth, reached a deserted monastery near the Veṇu River, prepared a dwelling place for the Thera, and gave it to him.
Vị thiên thu gọn đất lại, đến một ngôi tự viện bị bỏ hoang gần sông Veṇu, dọn dẹp nơi ở và dâng lên cho vị trưởng lão.
Punadivase therena mukhe dhovitamatte yāguṃ pacitvā adāsi; yāguṃ pītassa bhattaṃ pacitvā upanāmesi.
The next day, as soon as the Thera washed his face, the deity cooked porridge and offered it; when the porridge was drunk, he cooked rice and brought it near.
Vào ngày hôm sau, ngay khi vị trưởng lão vừa rửa mặt xong, vị ấy đã nấu cháo và dâng lên; sau khi ngài dùng cháo xong, vị ấy nấu cơm và dâng lên.
Thero ‘‘tuyhaṃ ṭhapehi, upāsakā’’ti pattaṃ hatthena pidahi.
The Thera covered the bowl with his hand, saying, "Keep some for yourself, lay devotee."
Vị trưởng lão lấy tay che bát lại và nói: "Hãy để lại cho ông phần của ông, này thiện tín."
‘‘Ahaṃ na dūraṃ gamissāmī’’ti devatā therasseva patte bhattaṃ pakkhipitvā katabhattakiccassa therassa pattacīvaramādāya maggaṃ paṭipannā pathaviṃ saṅkhipitvā jajjaranadīsantikaṃ netvā ‘‘bhante, etaṃ paṇṇakhādakamanussānaṃ vasanaṭṭhānaṃ, dhūmo paññāyati.
"I will not go far," said the deity, put rice into the Thera's bowl, and after the Thera had finished his meal, took his bowl and robes, set out on the path, shortened the earth, led him near the Jajjarā River, and said, "Venerable Sir, this is the dwelling place of people who eat leaves; smoke is visible.
"Con sẽ không đi đâu xa." Vị thiên nói rồi đặt cơm vào bát của trưởng lão. Khi trưởng lão đã thọ thực xong, vị ấy mang y bát, lên đường, thu gọn đất lại, đưa ngài đến gần sông Jajjara và nói: "Kính bạch ngài, đây là nơi ở của những người ăn lá cây, có thể thấy khói bốc lên."
Ahaṃ purato gamissāmī’’ti theraṃ vanditvā attano bhavanaṃ agamāsi.
I will go ahead." Having worshipped the Thera, he went to his own abode.
"Con sẽ đi trước," nói rồi đảnh lễ trưởng lão, vị ấy đã đi về cung điện của mình.
Thero sabbampi bhayakālaṃ paṇṇakhādakamanusse nissāya vasi.
The Thera lived relying on the leaf-eating people throughout the time of danger.
Vị trưởng lão đã sống nương nhờ những người ăn lá cây trong suốt thời gian có nạn đói.
Isidattattheropi anupubbena cārikaṃ caranto aḷajanapadaṃ sampāpuṇi.
Isidatta Thera also, journeying in due course, reached the Ala district.
Trưởng lão Isidatta, trong khi du hành tuần tự, cũng đã đến được xứ Aḷa.
Tattha manussā nātipakkāni madhukaphalāni bhinditvā aṭṭhiṃ ādāya tacaṃ chaḍḍetvā agamaṃsu.
There, people broke open not-fully-ripe madhuka fruits, took the seeds, discarded the skin, and departed.
Tại đó, người ta chẻ những quả madhuka chưa chín hẳn, lấy hột rồi vứt vỏ đi.
Thero ‘‘āvuso mahāsoṇa, bhikkhāhāro paññāyatī’’ti vatvā pattacīvaraṃ āharāpetvā cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ nīharitvā aṭṭhāsi.
The Thera said, "Friend Mahāsoṇa, alms food is evident," and having had his bowl and robes brought, he draped his robe, took out his bowl, and stood there.
Vị trưởng lão nói: "Này hiền giả Mahāsoṇa, vật thực khất thực đã có," rồi cho mang y bát đến, khoác y, lấy bát ra và đứng lại.
Taruṇadārakā theraṃ ṭhitaṃ disvā ‘iminā koci attho bhavissatī’ti vālukaṃ puñchitvā madhukaphalattacaṃ patte pakkhipitvā adaṃsu; therā paribhuñjiṃsu.
Young children, seeing the Thera standing, thought, 'This will be of some use,' wiped away the sand, put the madhuka fruit skins into his bowl, and offered them; the Theras consumed them.
Các đứa trẻ thấy vị trưởng lão đang đứng, nghĩ rằng: 'Sẽ có ích lợi gì đó với thứ này,' bèn phủi cát khỏi vỏ quả madhuka, đặt vào bát và dâng cúng; các vị trưởng lão đã thọ dụng.
Sattāhamattaṃ soyeva āhāro ahosi.
For about seven days, that was their only food.
Trong khoảng bảy ngày, vật thực chỉ có như vậy.
Anupubbena coriyassaraṃ sampāpuṇiṃsu.
In due course, they reached Cōriyassara.
Tuần tự, các ngài đã đến hồ Coriya.
Manussā kumudāni gahetvā kumudanāle chaḍḍetvā agamaṃsu.
People had taken water lilies, discarded their stalks, and departed.
Người ta lấy hoa súng rồi vứt cọng súng đi.
Thero ‘‘āvuso mahāsoṇa, bhikkhāhāro paññāyatī’’ti vatvā pattacīvaraṃ āharāpetvā cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ nīharitvā aṭṭhāsi.
The Thera said, "Friend Mahāsoṇa, alms food is evident," and having had his bowl and robes brought, he draped his robe, took out his bowl, and stood there.
Vị trưởng lão nói: "Này hiền giả Mahāsoṇa, vật thực khất thực đã có," rồi cho mang y bát đến, khoác y, lấy bát ra và đứng lại.
Gāmadārakā kumudanāle sodhetvā patte pakkhipitvā adaṃsu; therā paribhuñjiṃsu.
Village children cleaned the water lily stalks, put them into his bowl, and offered them; the Theras consumed them.
Những đứa trẻ trong làng làm sạch cọng súng, đặt vào bát và dâng cúng; các vị trưởng lão đã thọ dụng.
Sattāhamattaṃ sova āhāro ahosi.
For about seven days, that was their only food.
Trong khoảng bảy ngày, vật thực chỉ có như vậy.
Anupubbena carantā paṇṇakhādakamanussānaṃ vasanaṭṭhāne ekaṃ gāmadvāraṃ sampāpuṇiṃsu.
Journeying in due course, they reached a village gate in the dwelling place of people who ate leaves.
Trong khi du hành tuần tự, các ngài đã đến một cổng làng ở nơi ở của những người ăn lá cây.
Tattha ekissā dārikāya mātāpitaro araññaṃ gacchantā ‘‘sace koci ayyo āgacchati, katthaci gantuṃ mā adāsi; ayyassa vasanaṭṭhānaṃ ācikkheyyāsi, ammā’’ti āhaṃsu.
There, the parents of a certain girl, as they were going to the forest, told her, "Daughter, if any Venerable Sir comes, do not let him go anywhere; tell him the Venerable Sir's dwelling place, dear."
Tại đó, cha mẹ của một cô gái, trong khi đi vào rừng, đã dặn rằng: "Này con, nếu có vị tôn giả nào đến, đừng để ngài đi đâu cả; hãy chỉ cho ngài nơi ở nhé con."
Sā there disvā pattaṃ gahetvā nisīdāpesi.
Seeing the Theras, she took their bowls and made them sit down.
Cô gái ấy thấy các vị trưởng lão, bèn nhận lấy bát và mời các ngài ngồi.
Gehe dhaññajāti nāma natthi.
There was no grain of any kind in the house.
Trong nhà không có thứ gì gọi là ngũ cốc.
Vāsiṃ pana gahetvā guñjacocarukkhattacaṃ guñjalatāpattehi saddhiṃ ekato koṭṭetvā tayo piṇḍe katvā ekaṃ isidattattherassa ekaṃ mahāsoṇattherassa patte ṭhapetvā ‘atirekapiṇḍaṃ isidattattherassa patte ṭhapessāmī’ti hatthaṃ pasāresi.
However, she took a small knife, chopped the bark of the guñjacoca trees (a kind of banana tree) together with the leaves of the guñja creeper, made three lumps, placed one in Isidatta Thera's bowl and one in Mahāsoṇa Thera's bowl, and then stretched out her hand, intending to put the extra lump into Isidatta Thera's bowl.
Tuy nhiên, cô lấy một con dao nhỏ, băm nhỏ vỏ cây guñja và cây coca cùng với lá dây leo guñja, làm thành ba vắt, đặt một vắt vào bát của trưởng lão Isidatta và một vắt vào bát của trưởng lão Mahāsoṇa, rồi duỗi tay ra với ý định: 'Ta sẽ đặt vắt còn lại vào bát của trưởng lão Isidatta'.
Hattho parivattitvā mahāsoṇattherassa patte patiṭṭhāpesi.
Her hand turned and placed it in Mahāsoṇa Thera's bowl.
Bàn tay cô xoay lại và đặt vắt cơm vào bát của trưởng lão Mahāsoṇa.
Isidattatthero ‘brāhmaṇatissabhaye guñjacocapiṇḍe vipākadāyakakammaṃ desakālasampadāya kīvapamāṇaṃ vipākaṃ dassatī’ti āha.
Isidatta Thera asked, 'During the time of the Brāhmaṇatissa famine, how much fruit will the karma that gave these guñjacoca lumps yield with the perfection of place and time?'
Trưởng lão Isidatta nói: 'Nghiệp cho quả báo của những vắt cơm guñja-coca này trong thời nạn đói Brāhmaṇa-Tissa, khi có được sự viên mãn về địa phương và thời gian, sẽ cho quả báo lớn đến mức nào đây'.
Te taṃ paribhuñjitvā vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu.
They consumed that food and went to their dwelling place.
Các ngài sau khi thọ dụng vật thực đó đã đi đến nơi ở.
Sāpi araññato āgatānaṃ mātāpitūnaṃ ācikkhi ‘‘dve therā āgatā.
She also told her parents, who had returned from the forest, "Two Theras arrived.
Cô gái ấy cũng kể lại cho cha mẹ khi họ từ rừng trở về: "Có hai vị trưởng lão đã đến.
Tesaṃ me vasanaṭṭhānaṃ ācikkhita’’nti.
I showed them their dwelling place."
Con đã chỉ cho các ngài nơi ở."
Te ubhopi therānaṃ santikaṃ gantvā vanditvā ‘‘bhante, yaṃ mayaṃ labhāma, tena tumhe paṭijaggissāma; idheva vasathā’’ti paṭiññaṃ gaṇhiṃsu.
Both of them went to the Theras, worshipped them, and made a promise: "Venerable Sirs, we will attend to you with whatever we obtain; please dwell right here."
Cả hai người họ đi đến chỗ các vị trưởng lão, đảnh lễ và thỉnh cầu: "Bạch các ngài, chúng con được vật gì, chúng con sẽ hộ độ các ngài bằng vật đó; xin các ngài hãy ở lại nơi đây," rồi nhận lời hứa của các ngài.
Therāpi sabbabhayakālaṃ te upanissāya vasiṃsu.
The Theras also lived relying on them throughout the time of danger.
Các vị trưởng lão cũng đã sống nương nhờ họ trong suốt thời gian có nạn đói.
Brāhmaṇatissacore mate pitumahārājā chattaṃ ussāpesi.
When the rebel Brāhmaṇatissa died, King Pitu Mahārāja raised his parasol.
Khi tên cướp Brāhmaṇatissa chết, vị vua cha đã cho dựng lọng trắng.
‘Bhayaṃ vūpasantaṃ, janapado sampuṇṇo’ti sutvā parasamuddato bhikkhusaṅgho nāvāya mahātitthapaṭṭane oruyha ‘mahāsoṇatthero kahaṃ vasatī’ti pucchitvā therassa santikaṃ agamāsi.
Having heard, 'The danger has subsided, the country is prosperous,' a community of monks from across the ocean disembarked at Mahātitthapaṭṭana, asked, 'Where does Mahāsoṇa Thera reside?' and went to the Thera.
Nghe tin ‘Hiểm nguy đã yên, xứ sở đã sung túc’, chư Tăng từ bờ biển bên kia đi thuyền đến cảng Mahātittha, sau khi hỏi ‘Đại Trưởng lão Soṇa trú ở đâu?’, đã tìm đến ngài Trưởng lão.
Thero pañcasatabhikkhuparivāro kālakagāme maṇḍalārāmavihāraṃ sampāpuṇi.
The Thera, accompanied by five hundred monks, arrived at the Maṇḍalārāma Monastery in Kālakagāma.
Ngài Trưởng lão cùng với năm trăm vị tỳ-khưu tùy tùng đã đến tu viện Maṇḍalārāma ở làng Kālakagāma.
Tasmiṃ samaye kālakagāme sattamattāni kulasatāni paṭivasanti.
At that time, seven hundred households resided in Kālakagāma.
Vào thời điểm đó, có bảy trăm gia đình cư ngụ tại làng Kālakagāma.
Rattibhāge devatā āhiṇḍitvā ‘‘mahāsoṇatthero pañcabhikkhusataparivāro maṇḍalārāmavihāraṃ patto.
During the night, deities wandered about and told the people, "Mahāsoṇa Thera, accompanied by five hundred monks, has arrived at Maṇḍalārāma Monastery.
Vào ban đêm, các chư thiên đi khắp nơi và nói với dân chúng rằng: “Đại Trưởng lão Soṇa cùng năm trăm vị tỳ-khưu tùy tùng đã đến tu viện Maṇḍalārāma.
Ekeko navahatthasāṭakena saddhiṃ ekekakahāpaṇagghanakaṃ piṇḍapātaṃ detū’’ti manusse avocuṃ.
Let each person offer alms food worth one kahāpaṇa along with a robe nine cubits long."
Mỗi người hãy dâng cúng vật thực trị giá một kahāpaṇa cùng với một tấm y dài chín hắc tay.”
Punadivase ca therā kālakagāmaṃ piṇḍāya pavisiṃsu.
The next day, the Theras entered Kālakagāma for alms.
Và vào ngày hôm sau, các vị Trưởng lão đã vào làng Kālakagāma để khất thực.
Manussā nisīdāpetvā yāguṃ adaṃsu.
The people made them sit down and offered porridge.
Dân chúng đã mời các ngài ngồi xuống và dâng cúng cháo.
Maṇḍalārāmavāsī tissabhūtitthero saṅghatthero hutvā nisīdi.
Tissabhūti Thera, residing in Maṇḍalārāma, sat as the head of the Saṅgha.
Trưởng lão Tissabhūti, vị trú tại Maṇḍalārāma, đã ngồi ở vị trí Thượng tọa Tăng-già.
Eko mahāupāsako taṃ vanditvā ‘‘bhante, mahāsoṇatthero nāma kataro’’ti pucchi.
A certain great lay devotee worshipped him and asked, "Venerable Sir, who is Mahāsoṇa Thera?"
Một vị đại cận sự nam sau khi đảnh lễ ngài, đã hỏi rằng: “Kính bạch ngài, vị nào là Đại Trưởng lão Soṇa?”
Tena samayena thero navako hoti pariyante nisinno.
At that time, the Thera was a junior monk, sitting at the end of the assembly.
Vào lúc đó, ngài Trưởng lão (Soṇa) còn là một vị tỳ-khưu trẻ, đang ngồi ở cuối hàng.
Thero hatthaṃ pasāretvā ‘‘mahāsoṇo nāma esa, upāsakā’’ti āha.
The Thera stretched out his hand and said, "This is Mahāsoṇa, lay devotee."
Vị Trưởng lão (Tissabhūti) duỗi tay ra và nói: “Này cận sự nam, vị được gọi là Mahāsoṇa chính là vị này.”
Upāsako taṃ vanditvā pattaṃ gaṇhāti.
The lay devotee worshipped him and took the bowl.
Vị cận sự nam đảnh lễ ngài (Soṇa) rồi nhận lấy bát.
Thero na deti.
The Thera did not give it.
Ngài Trưởng lão (Soṇa) không đưa bát.
Tissabhūtitthero ‘‘āvuso soṇa, yathā tvaṃ na jānāsi, mayampi evameva na jānāma; puññavantānaṃ devatā paripācenti; pattaṃ dehi, sabrahmacārīnaṃ saṅgahaṃ karohī’’ti āha.
Tissabhūti Thera said, "Friend Soṇa, just as you do not know, so do we also not know; the devas ripen (the fortunes of) the meritorious. Give the bowl, assist your fellow bhikkhus."
Trưởng lão Tissabhūti nói: “Này hiền giả Soṇa, cũng như hiền giả không biết, chúng tôi cũng không biết như vậy; chư thiên chuẩn bị cho những người có phước; hãy đưa bát đi, hãy hỗ trợ các vị đồng phạm hạnh.”
Thero pattaṃ adāsi.
The Thera gave the bowl.
Ngài Trưởng lão (Soṇa) đã đưa bát.
Mahāupāsako pattaṃ ādāya gantvā kahāpaṇagghanakassa piṇḍapātassa pūretvā navahatthasāṭakaṃ ādhārakaṃ katvā āharitvā therassa hatthe ṭhapesi; aparopi upāsako therassāti satta sāṭakasatāni satta ca piṇḍapātasatāni therasseva adaṃsu.
The great lay follower, taking the bowl and going, filled it with alms-food worth a kahāpaṇa, made a nine-cubit cloth a stand, brought it, and placed it in the Thera's hand; another lay follower also gave the Thera seven hundred cloths and seven hundred alms-offerings, all for that Thera.
Vị đại cận sự nam sau khi lấy bát đi, đã đổ đầy vật thực trị giá một kahāpaṇa, dùng tấm y dài chín hắc tay làm vật lót, mang đến và đặt vào tay ngài Trưởng lão; các vị cận sự nam khác cũng làm như vậy, họ đã dâng cúng bảy trăm tấm y và bảy trăm phần vật thực chỉ riêng cho ngài Trưởng lão.
Thero bhikkhusaṅghassa saṃvibhāgaṃ katvā anupubbena mahāvihāraṃ pāpuṇitvā mukhaṃ dhovitvā mahābodhiṃ vanditvā mahācetiyaṃ vanditvā thūpārāme ṭhito cīvaraṃ pārupitvā bhikkhusaṅghaparivāro dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisitvā dvārato yāva vaḷañjanakasālā etasmiṃ antare saṭṭhikahāpaṇagghanakaṃ piṇḍapātaṃ labhi.
The Thera distributed to the Bhikkhu Saṅgha, then gradually reached the Mahāvihāra, washed his face, paid homage to the Mahābodhi, paid homage to the Mahācetiya, and standing in Thūpārāma, draped his robe. Accompanied by the Bhikkhu Saṅgha, he entered the city through the southern gate and received alms-food worth sixty kahāpaṇas in the area from the gate up to Vaḷañjanakasālā.
Ngài Trưởng lão sau khi chia phần cho chư Tăng, đã tuần tự đến Đại Tu viện, rửa mặt, đảnh lễ cây Đại Bồ-đề, đảnh lễ Đại Tháp, rồi đứng tại Thūpārāma, khoác y, cùng chư Tăng tùy tùng đi vào thành qua cổng phía nam, và trong khoảng từ cổng thành đến nhà nghỉ Vaḷañjanaka, ngài đã nhận được vật thực trị giá sáu mươi kahāpaṇa.
Tato paṭṭhāya pana sakkārassa pamāṇaṃ natthi.
From that time onwards, there was no measure to the offerings.
Kể từ đó trở đi, sự cúng dường không thể kể xiết.
Evaṃ kālavipattiyaṃ madhukaphalattacopi kumudanāḷipi dullabhā jātā.
Thus, during a time of misfortune, even a slice of a madhuka fruit or a lotus stem became hard to obtain.
Như vậy, trong thời kỳ hoạn nạn, ngay cả vỏ quả madhuka và cọng hoa súng cũng trở nên khó tìm.
Kālasampattiyaṃ evarūpo mahālābho udapādi.
During a time of good fortune, such great gain arose.
Trong thời kỳ thịnh vượng, lợi lộc lớn lao như vậy đã phát sinh.
Vattabbakanigrodhattherassāpi sāmaṇerakāle brāhmaṇatissabhayaṃ udapādi.
To Vattabbakanigrodha Thera, too, the danger from Brāhmaṇa Tissa arose when he was a novice.
Đối với Trưởng lão Vattabbakanigrodha cũng vậy, mối nguy từ Brāhmaṇatissa đã khởi lên vào thời ngài còn là sa-di.
Sāmaṇero ca upajjhāyo cassa parasamuddaṃ nāgamiṃsu; ‘paṇṇakhādakamanusse upanissāya vasissāmā’ti paccantābhimukhā ahesuṃ.
The novice and his preceptor did not go to the other side of the ocean; they headed towards the border, thinking, 'We will dwell dependent on the leaf-eating people.'
Vị sa-di và vị thầy tế độ của ngài đã không đi sang bờ biển bên kia; họ hướng về vùng biên địa với ý định: ‘Chúng ta sẽ sống nương nhờ vào những người ăn lá cây’.
Sāmaṇero sattāhamattaṃ anāhāro hutvā ekasmiṃ gāmaṭṭhāne tālarukkhe tālapakkaṃ disvā upajjhāyaṃ āha – ‘‘bhante, thokaṃ āgametha; tālapakkaṃ pātessāmī’’ti.
The novice, having been without food for about seven days, saw a ripe palm fruit on a palm tree in a certain village settlement and said to his preceptor, "Venerable sir, wait a little; I will make the palm fruit fall."
Vị sa-di, sau khi không có thức ăn trong khoảng bảy ngày, tại một ngôi làng nọ, thấy trái thốt nốt chín trên cây, bèn thưa với vị bổn sư: “Bạch ngài, xin hãy đợi một chút; con sẽ làm cho trái thốt nốt rụng xuống.”
‘‘Dubbalosi tvaṃ, sāmaṇera, mā abhiruhī’’ti.
"You are weak, novice, do not climb!"
“Này sa-di, con yếu sức rồi, đừng trèo lên.”
‘‘Abhiruhissāmi, bhante’’ti khuddakavāsiṃ gahetvā tālaṃ āruyha tālapiṇḍaṃ chindituṃ ārabhi.
"I will climb, venerable sir!" he said, and taking a small knife, he climbed the palm tree and began to cut the cluster of palm fruits.
“Con sẽ trèo lên, bạch ngài.” Nói xong, vị ấy lấy một con dao nhỏ, trèo lên cây thốt nốt và bắt đầu chặt buồng thốt nốt.
Vāsiphalaṃ nikkhamitvā bhūmiyaṃ pati.
The blade of the knife came out and fell to the ground.
Lưỡi dao tuột ra khỏi cán và rơi xuống đất.
Thero cintesi ‘‘ayaṃ kilantova rukkhaṃ āruḷho; kiṃ nu kho idāni karissatī’’ti sāmaṇero tālapaṇṇaṃ phāletvā phāletvā vāsidaṇḍake bandhitvā ghaṭṭento ghaṭṭento bhūmiyaṃ pātetvā ‘‘bhante, sādhu vatassa sace vāsiphalaṃ ettha paveseyyāthā’’ti āha.
The Thera thought, "This one has climbed the tree, exhausted; what will he do now?" The novice tore palm leaves, tied them to the knife handle, and by repeatedly striking and pushing, he made the palm fruits fall to the ground and said, "Venerable sir, it would be good if you could insert the knife blade here."
Vị trưởng lão suy nghĩ: “Vị này đã mệt mỏi mà còn trèo cây; bây giờ sẽ làm gì đây?” Vị sa-di xé lá thốt nốt ra, buộc vào cán dao, rồi nối lại, làm cho nó rơi xuống đất và nói: “Bạch ngài, thật tốt lành thay nếu ngài có thể tra lưỡi dao vào đây.”
Thero ‘upāyasampanno sāmaṇero’ti vāsiphalaṃ pavesetvā adāsi.
The Thera thought, 'The novice is resourceful,' and inserted the knife blade, then gave it to him.
Vị trưởng lão nghĩ ‘vị sa-di này thật tháo vát’ rồi tra lưỡi dao vào và đưa lên.
So vāsiṃ ukkhipitvā tālaphalāni pātesi.
He lifted the knife and made the palm fruits fall.
Vị ấy cầm lấy dao và làm cho những trái thốt nốt rụng xuống.
Thero vāsiṃ pātāpetvā pavaṭṭitvā gataṃ tālaphalaṃ bhinditvā sāmaṇeraṃ otiṇṇakāle āha ‘‘sāmaṇera, tvaṃ dubbalo, idaṃ tāva khādāhī’’ti.
The Thera had the knife thrown down, then broke open a palm fruit that had rolled away, and when the novice descended, he said, "Novice, you are weak; eat this first."
Vị trưởng lão bảo vị sa-di thả con dao xuống, rồi bổ trái thốt nốt đã lăn đi, và khi vị sa-di xuống, ngài nói: “Này sa-di, con yếu rồi, hãy ăn cái này trước đi.”
‘‘Nāhaṃ, bhante, tumhehi akhādite khādissāmī’’ti vāsiṃ gahetvā tālaphalāni bhinditvā pattaṃ nīharitvā tālamiñjaṃ pakkhipitvā therassa datvā sayaṃ khādi.
"Venerable sir, I will not eat before you eat," he said, and taking the knife, he broke open the palm fruits, took out his bowl, put the palm kernel in it, gave it to the Thera, and then ate himself.
“Bạch ngài, con sẽ không ăn khi ngài chưa ăn.” Nói rồi, vị ấy lấy dao bổ các trái thốt nốt, lấy bát ra, cho cơm trái thốt nốt vào, dâng lên vị trưởng lão rồi tự mình ăn.
Yāva tālaphalāni ahesuṃ, tāva tattheva vasitvā phalesu khīṇesu anupubbena paṇṇakhādakamanussānaṃ vasanaṭṭhāne ekaṃ chaḍḍitavihāraṃ pavisiṃsu.
As long as there were palm fruits, they stayed there, and when the fruits were exhausted, they gradually entered an abandoned monastery in the dwelling place of the leaf-eating people.
Họ ở lại đó cho đến khi hết trái thốt nốt, và khi trái đã hết, họ tuần tự đi đến một ngôi tịnh xá bị bỏ hoang ở nơi ở của những người ăn lá cây.
Sāmaṇero therassa vasanaṭṭhānaṃ paṭijaggi.
The novice attended to the Thera's dwelling place.
Vị sa-di dọn dẹp nơi ở cho vị trưởng lão.
Thero sāmaṇerassa ovādaṃ datvā vihāraṃ pāvisi.
The Thera gave advice to the novice and entered the monastery.
Vị trưởng lão sau khi giáo huấn vị sa-di, đã đi vào tịnh xá.
Sāmaṇero ‘anāyatane naṭṭhānaṃ attabhāvānaṃ pamāṇaṃ natthi, buddhānaṃ upaṭṭhānaṃ karissāmī’ti cetiyaṅgaṇaṃ gantvā appaharitaṃ karoti; sattāhamattaṃ nirāhāratāya pavedhamāno patitvā nipannakova tiṇāni uddharati.
The novice thought, 'There is no limit to beings that perish in improper places, I will attend to the Buddhas,' and going to the cetiya grounds, he removed the green grass; trembling from being without food for about seven days, he fell and pulled out the grasses while lying down.
Vị sa-di nghĩ: ‘Không thể đếm xuể những thân mạng đã bị hủy hoại ở nơi không đáng chết, ta sẽ phụng sự các Đức Phật,’ rồi đi đến sân tháp và làm cho nơi đó không còn cỏ xanh; do không có thức ăn trong bảy ngày, vị ấy run rẩy, ngã xuống, và trong tư thế nằm, vẫn nhổ cỏ.
Ekacce ca manussā araññe carantā madhuṃ labhitvā dārūni ceva sākapaṇṇañca gahetvā tiṇacalanasaññāya ‘migo nu kho eso’ti sāmaṇerassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ karosi, sāmaṇerā’’ti āhaṃsu.
Some people, wandering in the forest, found honey, and taking firewood and leaves for vegetables, with the perception of rustling grass, they thought, 'Is that a deer?' and went to the novice, saying, "What are you doing, novice?"
Và một số người đi trong rừng, tìm được mật ong, lấy củi và lá rau, do thấy cỏ lay động, họ nghĩ ‘có phải là con thú chăng?’ rồi đến gần vị sa-di và hỏi: “Này sa-di, thầy đang làm gì vậy?”
‘‘Tiṇagaṇṭhiṃ gaṇhāmi, upāsakā’’ti.
"I am gathering bundles of grass, lay followers."
“Thưa các cận sự nam, tôi đang nhổ cỏ.”
‘‘Aññopi koci atthi, bhante’’ti?
"Is there anyone else, venerable sir?"
“Thưa ngài, còn có ai khác không ạ?”
‘‘Āma, upāsakā, upajjhāyo me antogabbhe’’ti.
"Yes, lay followers, my preceptor is inside the chamber."
“Có, thưa các cận sự nam, vị bổn sư của tôi ở trong phòng.”
‘‘Mahātherassa datvā khādeyyāsi, bhante’’ti sāmaṇerassa madhuṃ datvā attano vasanaṭṭhānaṃ ācikkhitvā ‘‘mayaṃ sākhābhaṅgaṃ karontā gamissāma.
"Venerable sir, please eat this after giving some to the Mahāthera," they said, giving honey to the novice and telling him their dwelling place, "We will go, breaking branches.
“Thưa ngài, xin hãy dâng lên vị đại trưởng lão rồi dùng.” Họ đưa mật ong cho vị sa-di, chỉ nơi ở của mình và nói: “Chúng tôi sẽ đi và bẻ cành cây làm dấu.
Etāya saññāya theraṃ gahetvā āgaccheyyāsi, ayyā’’ti vatvā agamaṃsu.
With this sign, please take the Thera and come, venerable sir," and then they left.
Thưa ngài, xin hãy theo dấu hiệu đó mà dẫn vị trưởng lão đến.” Nói xong, họ rời đi.
Sāmaṇero madhuṃ gahetvā therassa santikaṃ gantvā bahi ṭhatvā ‘‘vandāmi, bhante’’ti āha.
The novice took the honey, went to the Thera, and standing outside, said, "I pay homage, venerable sir."
Vị sa-di cầm mật ong đến chỗ vị trưởng lão, đứng bên ngoài và nói: “Con xin đảnh lễ, bạch ngài.”
Thero ‘sāmaṇero jighacchāya anuḍayhamāno āgato bhavissatī’ti tuṇhī ahosi.
The Thera remained silent, thinking, 'The novice must have come burning with hunger.'
Vị trưởng lão nghĩ rằng: ‘Vị sa-di chắc đã đến vì bị cơn đói thiêu đốt’, nên đã im lặng.
So punapi ‘‘vandāmi, bhante’’ti āha.
He again said, "I pay homage, venerable sir."
Vị ấy lại nói: “Bạch ngài, con xin đảnh lễ.”
‘‘Kasmā, sāmaṇera, dubbalabhikkhūnaṃ sukhena nipajjituṃ na desī’’ti?
"Why, novice, do you not allow weak bhikkhus to lie down comfortably?"
“Này sa-di, tại sao không để cho vị tỳ-khưu ốm yếu này được nằm nghỉ yên ổn?”
‘‘Dvāraṃ vivarituṃ sāruppaṃ, bhante’’ti?
"It is appropriate to open the door, venerable sir?"
“Bạch ngài, xin ngài mở cửa cho ạ.”
Thero uṭṭhahitvā dvāraṃ vivaritvā ‘‘kiṃ te, sāmaṇera, laddhaṃ’’ti āha.
The Thera got up, opened the door, and said, "What have you obtained, novice?"
Vị trưởng lão đứng dậy, mở cửa và hỏi: “Này sa-di, con đã nhận được gì vậy?”
Manussehi madhu dinnaṃ, khādituṃ sāruppaṃ, bhante’’ti?
"The people gave honey, it is suitable to eat, venerable sir."
“Bạch ngài, các thí chủ đã cúng dường mật ong, xin ngài hãy dùng ạ.”
‘‘Sāmaṇera, evameva khādituṃ kilamissāma, pānakaṃ katvā pivissāmā’’ti.
"Novice, if we eat it just like this, we will be tired; let us make a drink and drink it."
“Này sa-di, nếu ăn như thế này chúng ta sẽ mệt lắm, hãy pha thành nước uống rồi chúng ta cùng uống.”
Sāmaṇero pānakaṃ katvā adāsi.
The novice made a drink and gave it.
Vị sa-di pha nước uống rồi dâng lên.
Atha naṃ thero ‘‘manussānaṃ vasanaṭṭhānaṃ pucchasi, sāmaṇerā’’ti āha.
Then the Thera said to him, "Novice, did you ask for the people's dwelling place?"
Khi ấy, vị trưởng lão hỏi vị ấy: “Này sa-di, con có hỏi nơi ở của các thí chủ không?”
Sayameva ācikkhiṃsu, bhante’’ti.
"They themselves told me, venerable sir."
“Bạch ngài, chính họ đã tự nói ạ.”
‘‘Sāmaṇera, pātova gacchantā kilamissāma; ajjeva gamissāmā’’ti pattacīvaraṃ gaṇhāpetvā nikkhami.
"Novice, if we go in the morning, we will be tired; let us go today itself," he said, and having him take his bowl and robes, he departed.
“Này sa-di, nếu đi vào sáng sớm chúng ta sẽ mệt; chúng ta hãy đi ngay hôm nay,” rồi bảo mang y bát và lên đường.
Te gantvā manussānaṃ vasanaṭṭhānassa avidūre nipajjiṃsu.
They went and lay down not far from the people's dwelling place.
Họ đi đến và nghỉ ngơi ở một nơi không xa chỗ ở của các thí chủ.
Sāmaṇero rattibhāge cintesi – ‘mayā pabbajitakālato paṭṭhāya gāmante aruṇaṃ nāma na uṭṭhāpitapubba’nti.
The novice thought at night, 'Since the time I was ordained, I have never caused the dawn to rise near a village.'
Vào ban đêm, vị sa-di suy nghĩ: ‘Kể từ khi xuất gia, ta chưa từng để rạng đông ló dạng ở gần làng’.
So pattaṃ gahetvā aruṇaṃ uṭṭhāpetuṃ araññaṃ agamāsi.
So he took his bowl and went to the forest to make the dawn rise.
Vị ấy cầm bát đi vào rừng để chờ rạng đông.
Mahāthero sāmaṇeraṃ nipannaṭṭhāne apassanto ‘manussakhādakehi gahito bhavissatī’ti cintesi.
The Mahāthera, not seeing the novice in his sleeping place, thought, 'He must have been taken by man-eaters.'
Vị đại trưởng lão không thấy vị sa-di ở chỗ nằm liền nghĩ: ‘Chắc là đã bị bọn ăn thịt người bắt đi rồi’.
Sāmaṇero araññe aruṇaṃ uṭṭhāpetvā pattena udakañca dantakaṭṭhañca gahetvā āgami.
The novice caused the dawn to rise in the forest, and taking water and a tooth-stick in his bowl, he returned.
Vị sa-di chờ rạng đông trong rừng, rồi lấy bát múc nước và lấy tăm xỉa răng rồi quay về.
‘‘Sāmaṇera, kuhiṃ gatosi?
"Novice, where did you go?
“Này sa-di, con đã đi đâu vậy?”
Mahallakabhikkhūnaṃ te vitakko uppādito; daṇḍakammaṃ āharā’’ti.
You have caused anxiety to old bhikkhus; bring your punishment."
“Con đã làm cho vị tỳ-khưu lớn tuổi này phải lo lắng; hãy chịu hình phạt.”
‘‘Āharissāmi, bhante’’ti.
"I will bring it, venerable sir."
“Bạch ngài, con xin nhận.”
Thero mukhaṃ dhovitvā cīvaraṃ pārupi.
The Thera washed his face and draped his robe.
Vị trưởng lão rửa mặt rồi đắp y.
Ubhopi manussānaṃ vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu.
Both of them went to the dwelling place of the people.
Cả hai vị cùng đi đến nơi ở của các thí chủ.
Manussāpi attano paribhogaṃ kandamūlaphalapaṇṇaṃ adaṃsu.
The people also gave them edible roots, fruits, and leaves.
Các thí chủ cũng đã cúng dường củ, rễ, quả và lá cây mà họ dùng.
Theropi paribhuñjitvā vihāraṃ agamāsi.
The Thera also consumed them and went to the monastery.
Vị trưởng lão sau khi dùng xong đã trở về trú xứ.
Sāmaṇero udakaṃ āharitvā ‘‘pāde dhovāmi, bhante’’ti āha.
The novice brought water and said, "I will wash your feet, venerable sir."
Vị sa-di mang nước đến và nói: “Bạch ngài, để con rửa chân cho ngài.”
‘‘Sāmaṇera, tvaṃ rattiṃ kuhiṃ gato?
"Novice, where did you go at night?
“Này sa-di, đêm qua con đã đi đâu?”
Amhākaṃ vitakkaṃ uppādesī’’ti.
You caused us anxiety."
“Con đã làm cho chúng ta phải lo lắng.”
‘‘Bhante, gāmante me aruṇaṃ na uṭṭhāpitapubbaṃ; aruṇuṭṭhāpanatthāya araññaṃ agamāsi’’nti.
"Venerable sir, I had never caused the dawn to rise near a village; I went to the forest to make the dawn rise."
“Bạch ngài, con chưa từng để rạng đông ló dạng ở gần làng; con đã vào rừng để chờ rạng đông.”
‘‘Sāmaṇera, na tuyhaṃ daṇḍakammaṃ anucchavikaṃ amhākameva anucchavika’’nti vatvā thero tasmiṃyeva ṭhāne vasi; sāmaṇerassa ca saññaṃ adāsi ‘‘mayaṃ tāva mahallakā; ‘idaṃ nāma bhavissatī’ti na sakkā jānituṃ.
"Novice, the punishment is not fitting for you, but for us," he said, and the Thera stayed in that very place; he also gave a sign to the novice, saying, "We are old; it is impossible to know what will happen.
“Này sa-di, hình phạt không thích hợp với con, chỉ thích hợp với ta mà thôi,” nói vậy rồi, vị trưởng lão ở lại chính nơi đó; và ngài đã ra hiệu cho vị sa-di: “Chúng ta đã già rồi, không thể biết được ‘việc này sẽ xảy ra’.
Tuvaṃ attānaṃ rakkheyyāsī’’ti.
You should protect yourself."
Con hãy tự bảo vệ mình.”
Thero kira anāgāmī.
The Thera, it is said, was an anāgāmī.
Nghe nói, vị trưởng lão là một vị anāgāmī.
Taṃ aparabhāge manussakhādakā khādiṃsu.
Later, man-eaters ate him.
Về sau, ngài đã bị những kẻ ăn thịt người ăn thịt.
Sāmaṇero attānaṃ rakkhitvā bhaye vūpasante tathārūpe ṭhāne upajjhaṃ gāhāpetvā upasampanno buddhavacanaṃ uggahetvā tipiṭakadharo hutvā vattabbakanigrodhatthero nāma jāto.
The novice, having protected himself, and the danger having subsided, received ordination from an elder in a suitable place, mastered the Buddha's teachings, became a bearer of the Tipitaka, and was known as Watabbakanigrodhatthera.
Vị sa-di đã tự bảo vệ mình, khi mối nguy hiểm đã qua, ngài đã tìm thầy tế độ ở một nơi thích hợp, thọ cụ túc giới, học thuộc lời Phật dạy, trở thành một vị thông thuộc Tam Tạng, và được biết đến với tên gọi trưởng lão Vattabbaka-Nigrodha.
Pitumahārājā rajjaṃ paṭipajji.
King Pitumahārāja began his reign.
Vua cha đã cai trị vương quốc.
Parasamuddā āgatāgatā bhikkhū ‘‘kahaṃ vattabbakanigrodhatthero, kahaṃ vattabbakanigrodhatthero’’ti pucchitvā tassa santikaṃ agamaṃsu.
Bhikkhus who came from across the ocean asked, "Where is Watabbakanigrodhatthera? Where is Watabbakanigrodhatthera?" and went to him.
Các vị tỳ-khưu từ bên kia đại dương đến, hỏi rằng: "Trưởng lão Vattabbakanigrodha ở đâu? Trưởng lão Vattabbakanigrodha ở đâu?", rồi đi đến gần vị ấy.
Mahābhikkhusaṅgho theraṃ parivāresi.
A great assembly of bhikkhus surrounded the Thera.
Đại chúng tỳ-khưu Tăng đã vây quanh vị trưởng lão.
So mahābhikkhusaṅghaparivuto anupubbena mahāvihāraṃ patvā mahābodhiṃ mahācetiyaṃ thūpārāmañca vanditvā nagaraṃ pāyāsi.
Surrounded by this great assembly of bhikkhus, he gradually reached the Mahāvihāra, paid homage to the Mahābodhi, the Mahācetiya, and the Thūpārāma, and then proceeded to the city.
Vị ấy, được đại chúng tỳ-khưu Tăng vây quanh, tuần tự đi đến Đại Tự, đảnh lễ cây Đại Bồ-đề, Đại Tháp và Thūpārāma, rồi tiến vào thành phố.
Yāva dakkhiṇadvārā gacchantasseva navasu ṭhānesu ticīvaraṃ upapajji; antonagaraṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya mahāsakkāro uppajji.
As he walked up to the southern gate, the three robes appeared to him at nine places; from the moment he entered the city, great veneration arose for him.
Ngay khi đang đi đến cửa phía nam, tam y đã phát sinh cho vị ấy tại chín nơi; sự cúng dường trọng thể đã phát sinh kể từ lúc vị ấy bước vào nội thành.
Iti kālavipattiyaṃ tālaphalakandamūlapaṇṇampi dullabhaṃ jātaṃ.
Thus, in times of misfortune, even palm fruit, roots, and leaves were difficult to obtain.
Như vậy, trong thời kỳ bất hạnh (kālavipatti), ngay cả quả, củ, rễ, lá cây thốt nốt cũng trở nên khó tìm.
Kālasampattiyaṃ evarūpo mahālābho uppannoti.
But in times of prosperity, such great gains arose.
Trong thời kỳ hưng thịnh (kālasampatti), lợi lộc lớn lao như vậy đã phát sinh.
Evaṃ kālavipattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni kālasampattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.
In this way, he knows that karmas which were hindered by adverse times and thus unable to yield results, come to fruition in favorable times.
Như vậy, người ấy hiểu rằng: "Các nghiệp không thể cho quả vì bị thời kỳ bất hạnh ngăn cản, nay nhờ vào thời kỳ hưng thịnh mà trổ quả."
Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti.
Another person may have many wholesome deeds.
Một người khác cũng có thể có nhiều thiện nghiệp.
Tāni payogavipattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ.
But for one who is in a state of unfavorable application, these would not ripen.
Những nghiệp ấy sẽ không trổ quả khi người đó gặp phải sự nỗ lực bất thành (payogavipatti).
So pana ekena kalyāṇakammena sammāpayoge patiṭṭhito tīṇi sucaritāni pūreti, pañcasīlaṃ dasasīlaṃ rakkhati.
However, if he, through a single wholesome deed, is established in right application, he perfects the three good conducts, and observes the five precepts and the ten precepts.
Nhưng người đó, nhờ một thiện nghiệp mà an trú trong sự nỗ lực đúng đắn (sammāpayoga), hoàn thành ba thiện hạnh, giữ gìn năm giới và mười giới.
Kālasampattiyaṃ nibbattassa rājāno sabbālaṅkārapatimaṇḍitā rājakaññāyo ‘etassa anucchavikā’ti pesenti, yānavāhanamaṇisuvaṇṇarajatādibhedaṃ taṃ taṃ paṇṇākāraṃ ‘etassa anucchavika’nti pesenti.
For one born in a prosperous time, kings send royal maidens adorned with all ornaments, saying, 'These are suitable for him,' and send various gifts such as carriages, vehicles, gems, gold, and silver, saying, 'These are suitable for him.'
Đối với người được sinh ra trong thời kỳ hưng thịnh, các vị vua gửi đến những công chúa được trang điểm bằng mọi trang sức, nói rằng: "Những người này xứng đáng với vị ấy", và gửi đến các loại lễ vật như xe cộ, voi ngựa, ngọc báu, vàng bạc, nói rằng: "Những thứ này xứng đáng với vị ấy".
Pabbajjūpagatopi mahāyaso hoti mahānubhāvo.
Even one who has gone forth into homelessness becomes very famous and greatly influential.
Ngay cả khi đã xuất gia, vị ấy cũng có danh tiếng lớn, có oai lực lớn.
Tatridaṃ vatthu – kūṭakaṇṇarājā kira girigāmakaṇṇavāsikaṃ cūḷasudhammattheraṃ mamāyati.
Here is a story about this: King Kūṭakaṇṇa, it is said, held in high esteem Cūḷasudhammatthera, who resided in Girigāmakaṇṇa.
Về điều này, có câu chuyện như sau: Tương truyền, vua Kūṭakaṇṇa rất kính mến Trưởng lão Cūḷasudhamma, người sống ở Girigāmakaṇṇa.
So uppalavāpiyaṃ vasamāno theraṃ pakkosāpesi.
While living in Uppalavāpi, he sent for the Thera.
Khi đang ở Uppalavāpi, nhà vua cho người đi thỉnh vị trưởng lão.
Thero āgantvā mālārāmavihāre vasati.
The Thera came and stayed at the Mālārāma monastery.
Vị trưởng lão đến và trú tại tu viện Mālārāma.
Rājā therassa mātaraṃ pucchi – ‘‘kiṃ thero piyāyatī’’ti?
The king asked the Thera's mother, "What does the Thera like?"
Nhà vua hỏi mẹ của vị trưởng lão: "Thưa, trưởng lão thích gì ạ?"
‘‘Kandaṃ mahārājā’’ti.
"Roots, your Majesty," she replied.
"Tâu Đại vương, ngài thích củ."
Rājā kandaṃ gāhāpetvā vihāraṃ gantvā therassa dadamāno mukhaṃ ulloketuṃ nāsakkhi.
The king had roots brought and, upon going to the monastery and offering them to the Thera, could not look at his face.
Nhà vua cho lấy củ, đến tu viện, và trong khi dâng cúng cho vị trưởng lão, ngài đã không thể ngước nhìn dung nhan của vị ấy.
So nikkhamitvā ca bahipariveṇe deviṃ pucchi – ‘‘kīdiso thero’’ti?
He then left and asked the queen outside the precinct, "How is the Thera?"
Sau khi ra ngoài, ở sân bên ngoài, nhà vua hỏi hoàng hậu: "Trưởng lão trông như thế nào?"
‘‘Tvaṃ puriso hutvā ulloketuṃ na sakkosi; ahaṃ kathaṃ sakkhissāmi?
"You, being a man, cannot look; how could I?
"Bệ hạ là nam nhân mà còn không thể ngước nhìn; thiếp làm sao có thể nhìn được?
Nāhaṃ jānāmi kīdiso’’ti.
I do not know what he is like," she replied.
Thiếp không biết ngài trông như thế nào."
Rājā ‘mama raṭṭhe balikāragahapatiputtaṃ ulloketuṃ na visahāmi.
The king clapped his hands, exclaiming, 'In my kingdom, I cannot bear to look at the son of a tax-paying householder.
Nhà vua thốt lên: "Ta không dám nhìn con trai của một gia chủ phải nộp thuế trong vương quốc của ta.
Mahantaṃ vata bho buddhasāsanaṃ nāmā’ti apphoṭesi.
Oh, how great is the Buddha's dispensation!'
Ôi, thật vĩ đại thay giáo pháp của Đức Phật!", rồi vỗ tay.
Tipiṭakacūḷanāgattherampi mamāyati.
He also held Tipiṭakacūḷanāgatthera in high esteem.
Nhà vua cũng kính mến Trưởng lão Tipiṭaka Cūḷanāga.
Tassa aṅguliyaṃ ekā piḷakā uṭṭhahi.
A boil appeared on the Thera's finger.
Một cái mụn nhọt nổi lên trên ngón tay của vị ấy.
Rājā ‘theraṃ passissāmī’ti vihāraṃ gantvā balavapemena aṅguliṃ mukhena gaṇhi.
The king, thinking 'I will see the Thera,' went to the monastery and, out of strong affection, took the finger into his mouth.
Nhà vua nghĩ: "Ta sẽ đến thăm trưởng lão", rồi đến tu viện và với lòng kính mến mãnh liệt, ngài đã ngậm ngón tay của vị trưởng lão vào miệng.
Antomukheyeva piḷakā bhinnā, pubbalohitaṃ anuṭṭhubhitvā there sinehena amataṃ viya ajjhohari.
Within his mouth itself, the boil burst, and he swallowed the pus and blood out of affection for the Thera, as if it were ambrosia.
Cái mụn nhọt vỡ ra ngay trong miệng, nhà vua không nhổ mủ và máu ra mà vì lòng kính mến đối với vị trưởng lão, đã nuốt vào như thể đó là cam lồ.
Soyeva thero aparabhāge maraṇamañce nipajji.
Later, that same Thera lay on his deathbed.
Chính vị trưởng lão ấy, về sau, đã nằm trên giường bệnh chờ chết.
Rājā gantvā asucikapallakaṃ sīse ṭhapetvā ‘dhammasakaṭassa akkho bhijjati akkho bhijjatī’ti paridevamāno vicari.
The king went there, placed a foul-smelling alms-bowl on his head, and walked about lamenting, "The axle of the Dharma-cart is breaking! The axle is breaking!"
Vua đi đến, đặt chậu đựng vật bất tịnh lên đầu, than khóc đi quanh rằng: ‘Trục xe Pháp đang gãy, trục xe Pháp đang gãy’.
Pathavissarassa asucikapallakaṃ sīsena ukkhipitvā vicaraṇaṃ nāma kassa gatamaggo?
For whom is it an accustomed path to carry a foul-smelling alms-bowl on one's head, being a sovereign of the earth?
Việc một vị vua chúa của giang sơn lại đội chậu đựng vật bất tịnh trên đầu mà đi quanh, ấy là con đường đã đi của điều gì?
Sammāpayogassa gatamaggoti.
It is an accustomed path for right application.
Là con đường đã đi của chánh tinh tấn.
Evaṃ payogavipattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni payogasampattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.
Thus, he knows that wholesome karmas, hindered by unfavorable application and thus unable to yield results, come to fruition by depending on favorable application.
Như vậy, vị ấy biết rằng những nghiệp không thể cho quả vì bị bốn sự bất thành tựu cản trở, nay nhờ có sự thành tựu về tinh tấn mà trổ quả.
Evaṃ catūhi vipattīhi paṭibāhitaṃ kalyāṇakammaṃ vipākaṃ adatvā catasso sampattiyo āgamma deti.
In this way, wholesome karma, hindered by the four adverse conditions and unable to yield results, yields results by depending on the four favorable conditions.
Như vậy, thiện nghiệp bị bốn sự bất thành tựu cản trở không cho quả, nay nhờ có bốn sự thành tựu mà cho quả.
Tatridaṃ bhūtamatthaṃ katvā opammaṃ – eko kira mahārājā ekassa amaccassa appamattena kujjhitvā taṃ bandhanāgāre bandhāpesi.
Here, to illustrate a real-life situation, is a simile: A certain great king, it is said, became slightly angry with an official and had him imprisoned.
Ở đây, có ví dụ này được đưa ra để làm rõ ý nghĩa thực tế – Tương truyền, một vị đại vương vì một lỗi nhỏ của một vị đại thần mà nổi giận, sai bắt giam vị ấy vào ngục.
Tassa ñātakā rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā kiñci avatvā caṇḍakope vigate rājānaṃ tassa niraparādhabhāvaṃ jānāpesuṃ.
The official's relatives, knowing the king's anger, said nothing until his fierce rage subsided, then they informed the king of the official's innocence.
Thân quyến của vị ấy biết vua đang nổi giận nên không nói gì, đợi khi cơn thịnh nộ qua đi mới tâu cho vua biết rằng vị ấy vô tội.
Rājā muñcitvā tassa ṭhānantaraṃ paṭipākatikaṃ akāsi.
The king released him and reinstated him to his former position.
Vua thả vị ấy ra và phục hồi chức vị như cũ.
Athassa tato tato āgacchantānaṃ paṇṇākārānaṃ pamāṇaṃ nāhosi.
Then, there was no limit to the gifts that came to him from here and there.
Bấy giờ, lễ vật từ khắp nơi gửi đến cho vị ấy nhiều không kể xiết.
Manussā sampaṭicchituṃ nāsakkhiṃsu.
People were unable to accept them all.
Người ta không thể tiếp nhận cho hết.
Tattha rañño appamattakena kujjhitvā tassa bandhanāgāre bandhāpitakālo viya puthujjanassa niraye nibbattakālo.
In this simile, the time when the king became slightly angry with the official and had him imprisoned is like the time when an ordinary person is born in hell.
Trong ví dụ ấy, thời điểm vua vì một lỗi nhỏ mà nổi giận, sai bắt giam vị đại thần vào ngục, cũng giống như thời điểm người phàm phu sanh vào địa ngục.
Athassa ñātakehi rājānaṃ saññāpetvā ṭhānantarassa paṭipākatikakaraṇakālo viya tassa sagge nibbattakālo.
Then, the time when his relatives informed the king and had his position reinstated is like the time when that ordinary person is born in heaven.
Thời điểm thân quyến tâu trình lên vua, và vị ấy được phục hồi chức vị như cũ, cũng giống như thời điểm người ấy sanh vào cõi trời.
Paṇṇākāraṃ sampaṭicchituṃ asamatthakālo viya catasso sampattiyo āgamma kalyāṇakammānaṃ devalokato manussalokaṃ, manussalokato devalokanti evaṃ sukhaṭṭhānato sukhaṭṭhānameva netvā kappasatasahassampi sukhavipākaṃ datvā nibbānasampāpanaṃ veditabbaṃ.
The time when the gifts could not be accepted is to be understood as the way wholesome karmas, by depending on the four favorable conditions, lead from the deva realm to the human realm, and from the human realm to the deva realm, thus guiding one from one state of happiness to another, giving results of happiness for even a hundred thousand eons, and ultimately leading to Nibbāna.
Thời điểm không thể tiếp nhận hết lễ vật, cũng cần được hiểu là khi nhờ có bốn sự thành tựu, các thiện nghiệp dẫn dắt đi từ nơi an lạc đến nơi an lạc, từ cõi trời xuống cõi người, từ cõi người lên cõi trời, cho quả an lạc suốt cả trăm ngàn kiếp và đưa đến chứng đắc Nibbāna.
Evaṃ tāva pāḷivaseneva dutiyaṃ balaṃ dīpetvā puna ‘‘ahosi kammaṃ ahosi kammavipāko’’ti (paṭi. ma. 1.234) iminā paṭisambhidānayenāpi dīpetabbaṃ.
In this way, having explained the second power through the Pāḷi text itself, it should then be explained again through the method of the Paṭisambhidāmagga, as in "there was kamma, there was kammavipāka."
Như vậy, trước hết, sau khi đã trình bày về trí lực thứ hai theo văn cú Pāḷi, cần phải trình bày tiếp theo phương pháp của Phân Tích Đạo rằng: ‘‘Đã có nghiệp, đã có quả của nghiệp’’.
Tattha ‘ahosi kamma’nti atīte āyūhitaṃ kammaṃ atīteyeva ahosi.
There, 'there was kamma' means that the kamma accumulated in the past existed in the past itself.
Trong đó, ‘đã có nghiệp’ nghĩa là nghiệp đã được tạo tác trong quá khứ thì đã có trong quá khứ.
Yena pana atīte vipāko dinno, taṃ sandhāya ‘ahosi kammavipāko’ti vuttaṃ.
But 'there was kammavipāka' is said with reference to the kamma that yielded results in the past.
Còn câu ‘đã có quả của nghiệp’ được nói ra để chỉ nghiệp đã cho quả trong quá khứ.
Diṭṭhadhammavedanīyādīsu pana bahūsupi āyūhitesu ekaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ vipākaṃ deti, sesāni avipākāni.
Among many karmas accumulated, even those related to results in this life, one yields a result in this life, while the rest remain without result.
Nhưng trong số nhiều nghiệp như hiện pháp báo nghiệp v.v. đã được tạo tác, chỉ có một hiện pháp báo nghiệp cho quả, các nghiệp còn lại trở thành vô hiệu.
Ekaṃ upapajjavedanīyaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhati, sesāni avipākāni.
One karma related to results in the next life brings about rebirth, while the rest remain without result.
Chỉ có một sanh báo nghiệp dẫn đến tái sanh, các nghiệp còn lại trở thành vô hiệu.
Ekenānantariyena niraye upapajjati, sesāni avipākāni.
By one anantariya-kamma, one is reborn in hell, while the rest remain without result.
Do một nghiệp vô gián mà sanh vào địa ngục, các nghiệp còn lại trở thành vô hiệu.
Aṭṭhasu samāpattīsu ekāya brahmaloke nibbattati, sesā avipākā.
Among the eight attainments, by one, one is born in the Brahma-world, while the rest remain without result.
Do một trong tám thiền chứng mà sanh vào cõi Phạm thiên, các thiền chứng còn lại trở thành vô hiệu.
Idaṃ sandhāya ‘nāhosi kammavipāko’ti vuttaṃ.
It is with reference to this that 'there was no kammavipāka' is said.
Để chỉ điều này, câu ‘đã không có quả của nghiệp’ được nói ra.
Yo pana bahumpi kusalākusalaṃ kammaṃ katvā kalyāṇamittaṃ nissāya arahattaṃ pāpuṇāti, etassa kammavipāko ‘nāhosi’ nāma.
But for one who, having done much wholesome and unwholesome kamma, attains Arahantship by relying on a good friend, for that person, the kammavipāka is said to 'not have existed.'
Còn người nào dù đã tạo nhiều nghiệp thiện và bất thiện, nhưng nhờ thân cận thiện hữu mà chứng đắc A-la-hán, thì quả của nghiệp của vị ấy được gọi là ‘đã không có’.
Yaṃ atīte āyūhitaṃ etarahi vipākaṃ deti taṃ ‘ahosi kammaṃ atthi kammavipāko’ nāma.
That which was accumulated in the past and yields results in the present is called 'there was kamma, there is kammavipāka.'
Nghiệp nào đã được tạo tác trong quá khứ, nay cho quả, nghiệp đó được gọi là ‘nghiệp đã có, quả của nghiệp đang có’.
Yaṃ purimanayeneva avipākataṃ āpajjati taṃ ‘ahosi kammaṃ natthi kammavipāko’ nāma.
That which, in the former way, becomes without result, is called 'there was kamma, there is no kammavipāka.'
Nghiệp nào đi đến chỗ không có quả theo cách đã nói trước, nghiệp đó được gọi là ‘nghiệp đã có, quả của nghiệp không có’.
Yaṃ atīte āyūhitaṃ anāgate vipākaṃ dassati taṃ ‘ahosi kammaṃ bhavissati kammavipāko’ nāma.
That which was accumulated in the past and will yield results in the future is called 'there was kamma, there will be kammavipāka.'
Nghiệp nào đã được tạo tác trong quá khứ, sẽ cho quả trong tương lai, nghiệp đó được gọi là ‘nghiệp đã có, quả của nghiệp sẽ có’.
Yaṃ purimanayena avipākataṃ āpajjissati taṃ ‘ahosi kammaṃ na bhavissati kammavipāko’ nāma.
That which, in the former way, will become without result, is called 'there was kamma, there will be no kammavipāka.'
Nghiệp nào sẽ đi đến chỗ không có quả theo cách đã nói trước, nghiệp đó được gọi là ‘nghiệp đã có, quả của nghiệp sẽ không có’.
Yaṃ etarahi āyūhitaṃ etarahiyeva vipākaṃ deti taṃ ‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’ nāma.
That which is accumulated in the present and yields results in the present is called 'there is kamma, there is kammavipāka.'
Nghiệp nào được tạo tác trong hiện tại, cho quả ngay trong hiện tại, nghiệp đó được gọi là ‘nghiệp đang có, quả của nghiệp đang có’.
Yaṃ purimanayeneva avipākataṃ āpajjati taṃ ‘atthi kammaṃ natthi kammavipāko’ nāma.
That which, in the former way, becomes without result, is called 'there is kamma, there is no kammavipāka.'
Nghiệp nào đi đến chỗ không có quả theo cách đã nói trước, nghiệp đó được gọi là ‘nghiệp đang có, quả của nghiệp không có’.
Yaṃ etarahi āyūhitaṃ anāgate vipākaṃ dassati taṃ ‘atthi kammaṃ bhavissati kammavipāko’ nāma.
That which is accumulated in the present and will yield results in the future is called 'there is kamma, there will be kammavipāka.'
Nghiệp nào được tạo tác trong hiện tại, sẽ cho quả trong tương lai, nghiệp đó được gọi là ‘nghiệp đang có, quả của nghiệp sẽ có’.
Yaṃ purimanayeneva avipākataṃ āpajjissati taṃ ‘atthi kammaṃ na bhavissati kammavipāko’ nāma.
That which, in the former way, will become without result, is called 'there is kamma, there will be no kammavipāka.'
Nghiệp nào sẽ đi đến chỗ không có quả theo cách đã nói trước, nghiệp đó được gọi là ‘nghiệp đang có, quả của nghiệp sẽ không có’.
811. Tatiyabalaniddese maggoti vā paṭipadāti vā kammassevetaṃ nāmaṃ.
In the Description of the Third Power, “path” or “course of practice” are names for kamma itself.
811. Trong phần giải thích về trí lực thứ ba, magga (đạo) hay paṭipadā (con đường) đều là tên gọi của chính nghiệp.
Nirayagāminītiādīsu nirassādaṭṭhena niratiatthena ca nirayo.
In expressions like “leading to hell”, “hell” (niraya) means that which is devoid of pleasure and delight.
Trong các từ nirayagāminī (đưa đến địa ngục) v.v..., niraya (địa ngục) là do ý nghĩa không có sự vui thích và không có sự hoan hỷ.
Uddhaṃ anugantvā tiriyaṃ añcitāti tiracchānā; tiracchānāyeva tiracchānayoni.
“Animals” (tiracchānā) are those who do not ascend upwards but move horizontally; the animal realm (tiracchānayoni) is simply the state of animals.
Chúng không đi lên trên mà đi theo chiều ngang nên gọi là tiracchāna (bàng sanh); tiracchāna chính là tiracchānayoni (loài bàng sanh).
Petatāya petti; ito pecca gatabhāvenāti attho.
“Petti” (ghosts) refers to the state of being reborn after death from this existence; that is, being reborn after departing from here.
Do trạng thái là chúng sanh đã chết từ đây mà đi đến, nên gọi là petti (ngạ quỷ); nghĩa là do trạng thái đã đi đến sau khi chết từ đây.
Pettiyeva pettivisayo.
The ghost realm (pettivisayo) is simply the state of ghosts.
Petti chính là pettivisayo (cảnh giới ngạ quỷ).
Manassa ussannatāya manussā; manussāva manussaloko.
“Humans” (manussā) are those whose minds are abundant or who have abundant courage; the human realm (manussaloko) is simply the world of humans.
Do tâm trí vượt trội, nên gọi là manussā (loài người); manussā chính là manussaloko (cõi người).
Dibbanti pañcahi kāmaguṇehi adhimattāya vā ṭhānasampattiyāti devā; devāva devaloko.
“Devas” (gods) are those who delight in the five strands of sensual pleasure, or who possess an exceptionally perfect abode; the deva realm (devaloko) is simply the world of devas.
Họ vui hưởng với năm dục trưởng dưỡng, hoặc do sự thành tựu về trú xứ vượt trội, nên gọi là devā (chư thiên); devā chính là devaloko (cõi trời).
Vānaṃ vuccati taṇhā; taṃ tattha natthīti nibbānaṃ.
“Vāna” means craving; that (craving) is not there (n’atthi) in Nibbāna, hence it is Nibbāna.
Vāna được gọi là ái; nơi đó không có ái nên gọi là nibbāna (Niết-bàn).
Nirayaṃ gacchatīti nirayagāmī.
One who goes to hell (nirayaṃ gacchati) is called “leading to hell” (nirayagāmī).
Đi đến địa ngục nên gọi là nirayagāmī.
Idaṃ maggaṃ sandhāya vuttaṃ.
This refers to the path (magga).
Điều này được nói liên quan đến từ magga (đạo).
Paṭipadā pana nirayagāminī nāma hoti.
The course of practice (paṭipadā) is called “leading to hell.”
Còn paṭipadā (con đường) thì được gọi là nirayagāminī.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Trong các thuật ngữ còn lại cũng theo phương pháp này.
Idaṃ sabbampi paṭipadaṃ tathāgato pajānāti.
The Tathāgata knows all of this course of practice.
Như Lai biết rõ tất cả con đường này.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Sakalagāmavāsikesupi hi ekato ekaṃ sūkaraṃ vā migaṃ vā jīvitā voropentesu sabbesampi cetanā parassa jīvitindriyārammaṇāva hoti.
Indeed, when all the villagers together deprive a single pig or a single deer of its life, the volition of all of them is directed towards the life-faculty of another.
Ngay cả khi tất cả dân làng cùng nhau giết một con heo hay một con nai, thì tư tác của tất cả họ đều có đối tượng là mạng quyền của chúng sanh khác.
Taṃ pana kammaṃ tesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva nānā hoti.
However, that kamma varies among them at the very moment of its activation.
Nhưng nghiệp đó của họ trở nên khác nhau ngay tại thời điểm tạo tác.
Tesu hi eko ādarena chandajāto karoti.
Among them, one performs it with zeal, full of desire.
Trong số đó, một người làm với sự nhiệt thành, với ý muốn đã phát sinh.
Eko ‘ehi tvampi karohī’ti parehi nippīḷitattā karoti.
Another performs it because he is urged by others, thinking, ‘Come, you do it too.’
Một người làm do bị người khác thúc ép rằng: ‘Này anh, anh cũng hãy làm đi’.
Eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhiyamāno vicarati.
Another wanders about as if having a similar desire, without being restrained.
Một người đi lại, không ngăn cản, như thể có cùng ý muốn.
Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye.
Among them, one is reborn in hell by that kamma, one in the animal realm, one in the realm of ghosts.
Trong số đó, một người do chính nghiệp ấy mà tái sanh vào địa ngục, một người vào loài súc sanh, một người vào cõi ngạ quỷ.
Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’ti pajānāti.
The Tathāgata knows this at the very moment of its activation: ‘Because this kamma was activated in this manner, this one will be reborn in hell, this one in the animal realm, this one in the realm of ghosts.’
Điều đó, Như Lai biết rõ ngay trong khoảnh khắc tạo tác rằng: ‘Do đã tạo tác theo cách này, người này sẽ tái sanh vào địa ngục, người này vào loài súc sanh, người này vào cõi ngạ quỷ’.
Niraye nibbattamānampi ‘esa aṭṭhasu mahānirayesu nibbattissati, esa soḷasasu ussadanirayesu nibbattissatī’ti pajānāti.
Even regarding those reborn in hell, he knows: ‘This one will be reborn in the eight great hells, this one in the sixteen subsidiary hells.’
Ngay cả người tái sanh vào địa ngục, Ngài cũng biết rõ: ‘Người này sẽ tái sanh vào tám đại địa ngục, người này sẽ tái sanh vào mười sáu địa ngục phụ’.
Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi ‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppādako, esa bahuppādako’ti pajānāti.
Even regarding those reborn in the animal realm, he knows: ‘This one will be footless, this one two-footed, this one four-footed, this one many-footed.’
Ngay cả người tái sanh vào loài súc sanh, Ngài cũng biết rõ: ‘Người này sẽ là loài không chân, người này là loài hai chân, người này là loài bốn chân, người này là loài nhiều chân’.
Pettivisaye nibbattamānampi ‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’ti pajānāti.
Even regarding those reborn in the realm of ghosts, he knows: ‘This one will be a Nijjhāmataṇhika ghost, this one a Khuppipāsika, this one a Paradattūpajīvī.’
Ngay cả người tái sanh vào cõi ngạ quỷ, Ngài cũng biết rõ: ‘Người này sẽ là loài Nijjhāmataṇhika, người này là loài Khuppipāsika, người này là loài Paradattūpajīvī’.
Tesu ca kammesu ‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ na sakkhissati, dubbalaṃ dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatīti pajānāti.
And regarding these kammas, he knows: ‘This kamma will not be able to draw forth rebirth, it is weak, and if rebirth is given by another kamma, it will produce a resultant of existence.’
Và trong các nghiệp đó, Ngài biết rõ: ‘Nghiệp này sẽ không thể kéo theo sự tái sanh, nó yếu ớt; sau khi sự tái sanh đã được cho (bởi nghiệp khác), nó sẽ trở thành quả dị thục trong kiếp sống’.
Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva hoti.
Similarly, when all the villagers together offer alms-food, the volition of all of them is directed solely towards the alms-food.
Tương tự, khi toàn thể dân làng cùng nhau dâng cúng vật thực, tâm của tất cả mọi người đều có vật thực làm đối tượng.
Taṃ pana kammaṃ tesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva purimanayena nānā hoti.
However, that kamma varies among them at the very moment of its activation, in the same manner as before.
Tuy nhiên, nghiệp đó của họ trở nên khác nhau ngay trong khoảnh khắc tạo tác, theo cách đã nêu trước.
Tesu keci devaloke nibbattissanti, keci manussaloke.
Among them, some will be reborn in the deva realm, some in the human realm.
Trong số họ, một số sẽ tái sanh vào cõi trời, một số vào cõi người.
Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke’ti pajānāti.
The Tathāgata knows this at the very moment of its activation: ‘Because this kamma was activated in this manner, this one will be reborn in the human realm, this one in the deva realm.’
Điều đó, Như Lai biết rõ ngay trong khoảnh khắc tạo tác rằng: ‘Do đã tạo tác theo cách này, người này sẽ tái sanh vào cõi người, người này vào cõi trời’.
Devaloke nibbattamānānampi ‘esa paranimmitavasavattīsu nibbattissati, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesu; esa pana jeṭṭhakadevarājā hutvā nibbattissati, esa etassa dutiyaṃ vā tatiyaṃ vā ṭhānantaraṃ karonto paricārako hutvā nibbattissatī’ti pajānāti.
Even regarding those reborn in the deva realm, he knows: ‘This one will be reborn among the Paranimmitavasavattī devas, this one among the Nimmānaratī devas, this one among the Tusita devas, this one among the Yāma devas, this one among the Tāvatiṃsa devas, this one among the Cātumahārājika devas, this one among the Bhummadevas; and this one will be reborn as a chief deva-king, this one will be reborn as an attendant, holding a second or third rank under him.’
Ngay cả đối với những người tái sanh vào cõi trời, Ngài cũng biết rõ: ‘Người này sẽ tái sanh ở cõi Paranimmitavasavattī, người này ở cõi Nimmānaratī, người này ở cõi Tusita, người này ở cõi Yāma, người này ở cõi Tāvatiṃsa, người này ở cõi Cātumahārājika, người này ở cõi Bhummadeva; còn người này sẽ tái sanh làm vị thiên vương đứng đầu, người này sẽ tái sanh làm tùy tùng, đảm nhận chức vụ thứ hai hoặc thứ ba của vị ấy’.
Manussesu nibbattamānānampi ‘esa khattiyakule nibbattissati, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule; esa pana manussesu rājā hutvā nibbattissati, esa etassa dutiyaṃ vā tatiyaṃ vā ṭhānantaraṃ karonto paricārako hutvā nibbattissatī’ti pajānāti.
Even regarding those reborn among humans, he knows: ‘This one will be reborn in a Khattiya family, this one in a Brāhmaṇa family, this one in a Vessa family, this one in a Sudda family; and this one will be reborn as a king among humans, this one will be reborn as an attendant, holding a second or third rank under him.’
Ngay cả đối với những người tái sanh trong cõi người, Ngài cũng biết rõ: ‘Người này sẽ tái sanh trong dòng dõi Sát-đế-lỵ, người này trong dòng dõi Bà-la-môn, người này trong dòng dõi Phệ-xá, người này trong dòng dõi Thủ-đà; còn người này sẽ tái sanh làm vua trong cõi người, người này sẽ tái sanh làm tùy tùng, đảm nhận chức vụ thứ hai hoặc thứ ba của vị ấy’.
Tesu ca kammesu ‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ na sakkhissati, dubbalaṃ dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’ti pajānāti.
And regarding these kammas, he knows: ‘This kamma will not be able to draw forth rebirth, it is weak, and if rebirth is given by another kamma, it will produce a resultant of existence.’
Và trong các nghiệp đó, Ngài biết rõ: ‘Nghiệp này sẽ không thể kéo theo sự tái sanh, nó yếu ớt; sau khi sự tái sanh đã được cho (bởi nghiệp khác), nó sẽ trở thành quả dị thục trong kiếp sống’.
Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva yena nīhārena vipassanā āraddhā, ‘esa arahattaṃ pāpuṇissati, esa arahattaṃ pattuṃ na sakkhissati, esa anāgāmīyeva bhavissati, esa sakadāgāmīyeva, esa sotāpannoyeva; esa pana maggaṃ vā phalaṃ vā sacchikātuṃ na sakkhissati, lakkhaṇārammaṇāya vipassanāyameva ṭhassati; esa paccayapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva, esa arūpapariggaheyeva, esa rūpapariggaheyeva ṭhassati, esa mahābhūtamattameva vavatthāpessati, esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissatī’ti pajānāti.
Similarly, even among those who undertake insight practice, he knows, according to the manner in which their insight practice was begun: ‘This one will attain Arahantship, this one will not be able to attain Arahantship, this one will only become an Anāgāmī, this one only a Sakadāgāmī, this one only a Sotāpanna; and this one will not be able to realize a path or a fruit, but will remain solely in insight with characteristic as its object; this one will remain solely in discerning conditions, this one solely in discerning nāma-rūpa, this one solely in discerning arūpa, this one solely in discerning rūpa, this one will only ascertain the great elements, this one will not be able to discern anything.’
Cũng vậy, ngay trong số những người đang thiết lập thiền minh sát, Ngài biết rõ rằng: ‘Với phương pháp mà thiền minh sát đã được bắt đầu, vị này sẽ đạt đến A-la-hán quả, vị này sẽ không thể đạt đến A-la-hán quả, vị này sẽ chỉ trở thành bậc Bất Lai, vị này sẽ chỉ là bậc Nhất Lai, vị này sẽ chỉ là bậc Dự Lưu; còn vị này sẽ không thể chứng ngộ Đạo hay Quả, sẽ chỉ đứng vững trong thiền minh sát có các đặc tướng làm đối tượng; vị này sẽ chỉ đứng vững trong trí tuệ nắm bắt duyên, vị này sẽ chỉ đứng vững trong trí tuệ nắm bắt danh sắc, vị này sẽ chỉ đứng vững trong trí tuệ nắm bắt vô sắc, vị này sẽ chỉ đứng vững trong trí tuệ nắm bắt sắc, vị này sẽ chỉ xác định được các đại chủng, vị này sẽ không thể ghi nhận được điều gì’.
812. Catutthabalaniddese khandhanānattanti ‘ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāmā’ti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ nānākaraṇaṃ pajānāti.
In the Description of the Fourth Power, “diversity of aggregates” means knowing the differentiation of the five aggregates, such as ‘this is called the rūpakkhandha… and this is called the viññāṇakkhandha.’
812. Trong phần giải thích về năng lực thứ tư, khandhanānatta (sự đa dạng của các uẩn) có nghĩa là Ngài biết rõ sự khác biệt của năm uẩn như sau: ‘Đây gọi là sắc uẩn…v.v… đây gọi là thức uẩn’.
Tesupi ‘ekavidhena rūpakkhandho…pe… ekādasavidhena rūpakkhandho.
Among these, he also knows the diversity of each aggregate: ‘The rūpakkhandha is of one kind… up to the rūpakkhandha of eleven kinds.’
Trong số đó, Ngài biết rõ sự đa dạng của từng uẩn như sau: ‘Sắc uẩn có một loại…v.v… sắc uẩn có mười một loại.
Ekavidhena vedanākkhandho…pe… bahuvidhena vedanākkhandho…pe… ekavidhena saññākkhandho…pe… ekavidhena saṅkhārakkhandho…pe… ekavidhena viññāṇakkhandho…pe… bahuvidhena viññāṇakkhandho’ti evaṃ ekekassa khandhassa nānattaṃ pajānāti.
‘The vedanākkhandha is of one kind… up to the vedanākkhandha of many kinds… the saññākkhandha is of one kind… the saṅkhārakkhandha is of one kind… the viññāṇakkhandha is of one kind… up to the viññāṇakkhandha of many kinds.’
Thọ uẩn có một loại…v.v… thọ uẩn có nhiều loại…v.v… tưởng uẩn có một loại…v.v… hành uẩn có một loại…v.v… thức uẩn có một loại…v.v… thức uẩn có nhiều loại’.
Āyatananānattanti ‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe… idaṃ dhammāyatanaṃ nāma.
“Diversity of sense-bases” means knowing the diversity of sense-bases, such as ‘this is called the eye-sense-base… up to this is called the dhamma-sense-base.’
Āyatananānatta (sự đa dạng của các xứ) có nghĩa là Ngài biết rõ sự đa dạng của các xứ như sau: ‘Đây gọi là nhãn xứ…v.v… đây gọi là pháp xứ.
Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve catubhūmakā’ti evaṃ āyatananānattaṃ pajānāti.
Among these, ten sense-bases are kāmāvacara, and two are catubhūmaka.
Trong đó, mười xứ thuộc cõi Dục, hai xứ thuộc bốn cõi’.
Dhātunānattanti ‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma.
“Diversity of elements” means knowing the diversity of elements, such as ‘this is called the eye-element… up to this is called the mind-cognition-element.’
Dhātunānatta (sự đa dạng của các giới) có nghĩa là Ngài biết rõ sự đa dạng của các giới như sau: ‘Đây gọi là nhãn giới…v.v… đây gọi là ý thức giới.
Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve catubhūmakā’ti evaṃ dhātunānattaṃ pajānāti.
Among these, sixteen elements are kāmāvacara, and two are catubhūmaka.
Trong đó, mười sáu giới thuộc cõi Dục, hai giới thuộc bốn cõi’.
Puna anekadhātunānādhātulokanānattanti idaṃ na kevalaṃ upādinnakasaṅkhāralokasseva nānattaṃ tathāgato pajānāti, anupādinnakasaṅkhāralokassāpi nānattaṃ tathāgato pajānātiyevāti dassetuṃ gahitaṃ.
Again, the phrase “diversity of elements, diversity of many elements, diversity of the world” is taken to show that the Tathāgata knows not only the diversity of the world of conditioned phenomena that are clung-to (upādinnakasaṅkhāraloka), but also the diversity of the world of conditioned phenomena that are not clung-to (anupādinnakasaṅkhāraloka).
Lại nữa, câu anekadhātunānādhātulokanānatta (sự đa dạng của thế giới có nhiều giới, các loại giới khác nhau) này được nêu ra để chỉ rằng, đức Như Lai không chỉ biết rõ sự đa dạng của thế giới hữu vi có chấp thủ, mà Ngài còn biết rõ cả sự đa dạng của thế giới hữu vi không có chấp thủ.
Paccekabuddhā hi dve ca aggasāvakā upādinnakasaṅkhāralokassāpi nānattaṃ ekadesatova jānanti no nippadesato, anupādinnakalokassa pana nānattaṃ na jānanti.
For Paccekabuddhas and the two Chief Disciples know the diversity of the world of clung-to conditioned phenomena only in part, not completely; and they do not know the diversity of the world of un-clung-to conditioned phenomena.
Bởi vì các vị Phật Độc Giác và hai vị Thượng thủ Thinh văn chỉ biết một phần sự đa dạng của thế giới hữu vi có chấp thủ, chứ không biết toàn diện, và hoàn toàn không biết sự đa dạng của thế giới không có chấp thủ.
Sabbaññubuddho pana ‘imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa nāma rukkhassa khandho seto hoti, imassa kāḷako, imassa maṭṭo; imassa bahalattaco, imassa tanuttaco; imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ nāma hoti; imāya pana dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa pupphaṃ nīlakaṃ hoti, pītakaṃ, lohitakaṃ, odātaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ hoti; imāya nāma dhātuyā ussannāya phalaṃ khuddakaṃ hoti, mahantaṃ, dīghaṃ, rassaṃ, vaṭṭaṃ, susaṇṭhānaṃ, dussaṇṭhānaṃ, maṭṭhaṃ, pharusaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ, madhuraṃ, tittakaṃ, ambilaṃ, kaṭukaṃ, kasāvaṃ hoti; imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa kaṇṭako tikhiṇo hoti, atikhiṇo, ujuko, kuṭilo, tambo, kāḷako, nīlo, odāto hotī’ti evaṃ anupādinnakasaṅkhāralokassa nānattaṃ pajānāti.
Furthermore, the Omniscient Buddha knows the diversity of the unappropriated conditioned world in this manner: "Due to the abundance of this particular element, the trunk of this particular tree is white; of this one, black; of this one, smooth. Of this one, the bark is thick; of this one, thin. Due to the abundance of this particular element, the leaf of this tree is of such a form, in terms of color, shape, and so on. But due to the abundance of this particular element, the flower of this tree is blue, yellow, red, white, fragrant, or foul-smelling. Due to the abundance of this particular element, the fruit is small, large, long, short, round, well-formed, ill-formed, smooth, rough, fragrant, foul-smelling, sweet, bitter, sour, pungent, or astringent. Due to the abundance of this particular element, the thorn of this tree is sharp, not sharp, straight, crooked, red, black, blue, or white."
Còn bậc Toàn Giác Phật thì biết rõ sự đa dạng của thế giới hành vô chấp thủ như sau: ‘Do giới này trội hơn mà thân của loại cây này có màu trắng, của cây này có màu đen, của cây này thì nhẵn bóng; của cây này có vỏ dày, của cây này có vỏ mỏng; do giới này trội hơn mà lá của cây này có hình dạng, màu sắc như thế này; lại nữa, do giới này trội hơn mà hoa của cây này có màu xanh, màu vàng, màu đỏ, màu trắng, có hương thơm, có mùi hôi; do giới này trội hơn mà quả có loại nhỏ, loại lớn, loại dài, loại ngắn, loại tròn, có hình dáng đẹp, có hình dáng xấu, nhẵn bóng, thô ráp, có hương thơm, có mùi hôi, có vị ngọt, vị đắng, vị chua, vị cay, vị chát; do giới này trội hơn mà gai của cây này thì sắc nhọn, không sắc nhọn, thẳng, cong, màu đồng, màu đen, màu xanh, màu trắng’.
Sabbaññubuddhānaṃyeva hi etaṃ balaṃ, na aññesanti.
Indeed, this power belongs only to the Omniscient Buddhas, not to others.
Quả vậy, năng lực này chỉ thuộc về các bậc Toàn Giác Phật, không thuộc về những vị khác.
813. Pañcamabalaniddese hīnādhimuttikāti hīnajjhāsayā.
In the explanation of the fifth power, hīnādhimuttikā means those of base inclination.
Trong phần giải thích về năng lực thứ năm, hīnādhimuttikā là những người có khuynh hướng thấp kém.
Paṇītādhimuttikāti kalyāṇajjhāsayā.
Paṇītādhimuttikā means those of noble inclination.
Paṇītādhimuttikā là những người có khuynh hướng cao thượng.
Sevantīti nissayanti allīyanti.
Sevantī means they resort to, they cling to.
Sevanti là nương tựa, gắn bó.
Bhajantīti upasaṅkamanti.
Bhajantī means they approach.
Bhajanti là đến gần.
Payirupāsantīti punappunaṃ upasaṅkamanti.
Payirupāsantī means they repeatedly approach.
Payirupāsanti là thường xuyên đến gần.
Sace hi ācariyupajjhāyā na sīlavanto honti, saddhivihārikā sīlavanto honti, te attano ācariyupajjhāyepi na upasaṅkamanti, attanā sadise sāruppabhikkhūyeva upasaṅkamanti.
Indeed, if the teachers and preceptors are not virtuous, but their co-residents are virtuous, these (co-residents) do not approach their own teachers and preceptors; they approach only bhikkhus who are similar to themselves and suitable.
Quả vậy, nếu các vị thầy tế độ và thầy yết ma không có giới hạnh, còn các vị đồng trú lại có giới hạnh, thì họ cũng không đến gần các vị thầy tế độ và thầy yết ma của mình, mà chỉ đến gần các vị tỳ-khưu thích hợp, tương đồng với mình.
Sace ācariyupajjhāyā sāruppabhikkhū, itare asāruppā, tepi na ācariyupajjhāye upasaṅkamanti, attanā sadise hīnādhimuttike eva upasaṅkamanti.
If the teachers and preceptors are suitable bhikkhus, but the others (co-residents) are unsuitable, these (co-residents) also do not approach their teachers and preceptors; they approach only those of base inclination who are similar to themselves.
Nếu các vị thầy tế độ và thầy yết ma là những tỳ-khưu thích hợp, còn những vị kia thì không thích hợp, thì họ cũng không đến gần các vị thầy tế độ và thầy yết ma, mà chỉ đến gần những người có khuynh hướng thấp kém, tương đồng với mình.
Evaṃ upasaṅkamanaṃ pana na kevalaṃ etaraheva, atītānāgatepīti dassetuṃ atītampi addhānantiādimāha.
To show that this kind of approaching is not only in the present, but also in the past and future, it begins with atītampi addhānaṃ (in the past, too).
Để chỉ ra rằng việc đến gần như vậy không chỉ xảy ra trong hiện tại mà còn trong quá khứ và vị lai, ngài đã nói atītampi addhānaṃ v.v...
Taṃ uttānatthameva.
That meaning is straightforward.
Điều đó có ý nghĩa rõ ràng.
Idaṃ pana dussīlānaṃ dussīlasevanameva, sīlavantānaṃ sīlavantasevanameva, duppaññānaṃ duppaññasevanameva, paññavantānaṃ paññavantasevanameva ko niyāmetīti?
But what regulates this — that the immoral associate with the immoral, the virtuous associate with the virtuous, the unwise associate with the unwise, and the wise associate with the wise?
Vậy, điều gì quy định việc người ác giới chỉ kết giao với người ác giới, người có giới hạnh chỉ kết giao với người có giới hạnh, người kém trí tuệ chỉ kết giao với người kém trí tuệ, và người có trí tuệ chỉ kết giao với người có trí tuệ?
Ajjhāsayadhātu niyāmeti.
The element of inclination (ajjhāsayadhātu) regulates it.
Khuynh hướng (ajjhāsayadhātu) quy định điều đó.
Sambahulā kira bhikkhū ekaṃ gāmaṃ gaṇabhikkhācāraṃ caranti.
It is said that many bhikkhus were traveling in a certain village for alms as a group.
Tương truyền, nhiều vị tỳ-khưu đi khất thực theo nhóm vào một ngôi làng.
Manussā bahubhattaṃ āharitvā pattāni pūretvā ‘‘tumhākaṃ yathāsabhāgena paribhuññathā’’ti datvā uyyojesuṃ.
The people brought much food, filled their bowls, and said, "Partake as is suitable for your respective dispositions," and then sent them away.
Dân chúng mang nhiều vật thực đến, đổ đầy bát và nói: "Xin quý ngài hãy dùng bữa theo nhóm tương hợp của mình", rồi cúng dường và tiễn các ngài đi.
Bhikkhūpi āhaṃsu ‘‘āvuso, manussā dhātusaṃyuttakamme payojentī’’ti.
The bhikkhus also said, "Friends, people are engaging in actions conjoined with elements."
Các vị tỳ-khưu cũng nói với nhau: "Này chư hiền, dân chúng đang sắp xếp chúng ta theo nghiệp tương ưng với giới (dhātusaṃyuttakamma)."
Tipiṭakacūḷābhayattheropi nāgadīpe cetiyaṃ vandanāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ gacchanto ekasmiṃ gāme manussehi nimantito.
Tipiṭakacūḷābhayatthera, too, while traveling to Nāgadīpa with five hundred bhikkhus to venerate a cetiya, was invited by people in a certain village.
Trưởng lão Tipiṭakacūḷābhaya cũng vậy, trong khi cùng với năm trăm vị tỳ khưu đi đến đảo Nāga để đảnh lễ bảo tháp, đã được dân chúng trong một ngôi làng thỉnh mời.
Therena ca saddhiṃ eko asāruppabhikkhu atthi.
With the Elder was one unsuitable bhikkhu.
Và cùng với vị Trưởng lão có một vị tỳ khưu không thích hợp.
Dhuravihārepi eko asāruppabhikkhu atthi.
And in the main monastery, there was also one unsuitable bhikkhu.
Tại ngôi chùa chính cũng có một vị tỳ khưu không thích hợp.
Dvīsu bhikkhusaṅghesu gāmaṃ osarantesu te ubhopi janā, kiñcāpi āgantukena nevāsiko nevāsikena vā āgantuko na diṭṭhapubbo, evaṃ santepi, ekato hutvā hasitvā hasitvā kathayamānā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
As the two groups of bhikkhus entered the village, those two individuals, even though the visiting bhikkhu had never seen the resident bhikkhu, nor the resident bhikkhu the visiting bhikkhu, nevertheless met, laughed repeatedly, conversed, and stood together.
Khi hai chúng tỳ khưu tiến vào làng, cả hai người ấy, mặc dù vị tỳ khưu khách chưa từng thấy vị tỳ khưu thường trú, hay vị tỳ khưu thường trú chưa từng thấy vị tỳ khưu khách, dù là như vậy, họ đã cùng nhau cười nói và đứng sang một bên.
Thero disvā ‘‘sammāsambuddhena jānitvā dhātusaṃyuttaṃ kathita’’nti āha.
Seeing this, the Elder said, "The Perfectly Self-Enlightened One spoke of the element of conjunction, having known it."
Vị Trưởng lão thấy vậy liền nói: "Đức Chánh Đẳng Giác đã biết rõ nên mới thuyết về Tương Ưng Giới".
Evaṃ ‘ajjhāsayadhātu niyāmetī’ti vatvā dhātusaṃyuttena ayamevattho dīpetabbo.
Having thus said, 'the element of inclination regulates it,' this same meaning should be elucidated through the Dhātu-Saṃyutta.
Như vậy, sau khi nói 'ajjhāsayadhātu (khuynh hướng giới) quyết định', chính ý nghĩa này cần được làm sáng tỏ bằng Tương Ưng Giới.
Gijjhakūṭapabbatasmiñhi gilānaseyyāya nipanno bhagavā ārakkhaṇatthāya parivāretvā vasantesu sāriputtamoggallānādīsu ekamekaṃ attano attano parisāya saddhiṃ caṅkamantaṃ oloketvā bhikkhū āmantesi ‘‘passatha no tumhe, bhikkhave, sāriputtaṃ sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ caṅkamanta’’nti?
Indeed, the Blessed One, lying on a sickbed on Gijjhakūṭa Mountain, saw Sāriputta, Moggallāna, and others, each walking with their respective retinues, who were dwelling there for protection. He then addressed the bhikkhus: "Do you see, bhikkhus, Sāriputta walking with many bhikkhus?"
Thật vậy, khi Đức Thế Tôn đang nằm trên giường bệnh tại núi Gijjhakūṭa, Ngài nhìn các vị Sāriputta, Moggallāna, v.v., đang ở xung quanh để bảo vệ, mỗi vị đi kinh hành cùng với chúng đệ tử của mình, và gọi các tỳ khưu: "Này các tỳ khưu, các ông có thấy Sāriputta đang đi kinh hành cùng với nhiều tỳ khưu không?"
‘‘Evaṃ, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir."
"Bạch Thế Tôn, vâng ạ."
‘‘Sabbe kho ete, bhikkhave, bhikkhū mahāpaññā’’ti (saṃ. ni. 2.99) sabbaṃ vitthāretabbanti.
"All these bhikkhus, friends, are great in wisdom," and so on; all of this should be elaborated.
"Này các tỳ khưu, tất cả những vị tỳ khưu này đều là những bậc đại trí tuệ", toàn bộ nên được diễn giải chi tiết.
814. Chaṭṭhabalaniddese āsayanti yattha sattā āsayanti nivasanti, taṃ tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ diṭṭhigataṃ vā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ vā.
In the explanation of the sixth power, āsaya (resort) is where beings resort and dwell; it is their dwelling place, either wrong view or knowledge as it truly is.
814. Trong phần giải thích về năng lực thứ sáu, āsaya (nơi nương náu) là nơi chúng sanh nương náu, cư ngụ; đó là nơi ở của họ, hoặc là tà kiến hoặc là trí tuệ như thật.
Anusayanti appahīnānusayitaṃ kilesaṃ.
Anusaya (latent tendency) refers to an unabandoned latent defilement.
Anusaya (tùy miên) là phiền não chưa được đoạn trừ, còn ngủ ngầm.
Caritanti kāyādīhi abhisaṅkhataṃ kusalākusalaṃ.
Carita (conduct) refers to wholesome and unwholesome actions conditioned by body and so on.
Carita (hạnh) là thiện và bất thiện được tạo tác qua thân, v.v.
Adhimuttanti ajjhāsayaṃ.
Adhimutta (inclination) refers to disposition.
Adhimutti (thiên hướng) là ajjhāsaya (khuynh hướng).
Apparajakkhetiādīsu paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesanti apparajakkhā.
Among apparajakkhe (those with little dust) and so on: those in whose eye of wisdom there is little, a small amount of the dust of greed, hatred, and delusion, are apparajakkhā.
Trong các từ apparajakkhe (ít bụi), v.v., những người có ít, có một chút bụi tham, sân, si trong con mắt trí tuệ của họ là apparajakkhā.
Tasseva mahantatāya mahārajakkhā.
Those with a great amount of that same (dust) are mahārajakkhā.
Do sự to lớn của bụi đó, họ là mahārajakkhā (nhiều bụi).
Ubhayenāpi mandakilese mahākilese ca satte dasseti.
By both (terms), it refers to beings with few defilements and those with many defilements.
Cả hai từ này đều chỉ những chúng sanh có ít phiền não và nhiều phiền não.
Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā.
Those whose faculties of faith and so on are sharp are tikkhindriyā (sharp-facultied).
Những người có các căn như tín, v.v., sắc bén, họ là tikkhindriyā (lợi căn).
Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā.
Those whose faculties are dull are mudindriyā (dull-facultied).
Những người có các căn ấy yếu ớt, họ là mudindriyā (độn căn).
Yesaṃ āsayādayo koṭṭhāsā sundarā, te svākārā.
Those whose resorts and so on are excellent are svākārā (of good character).
Những người có các phần như āsaya, v.v., tốt đẹp, họ là svākārā (có tướng tốt).
Viparītā dvākārā.
The opposite are dvākārā (of bad character).
Những người ngược lại là dvākārā (có tướng xấu).
Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā.
Those who comprehend the stated reasons and can be easily instructed are suviññāpayā (easily instructed).
Những người nhận thức được lý do được nói đến, có thể được làm cho hiểu một cách dễ dàng, họ là suviññāpayā (dễ lãnh hội).
Viparītā duviññāpayā.
The opposite are duviññāpayā (difficult to instruct).
Những người ngược lại là duviññāpayā (khó lãnh hội).
Ye ariyamaggapaṭivedhassa anucchavikā upanissayasampannā, te bhabbā.
Those who are suitable for the penetration of the noble path and are endowed with the prerequisite conditions are bhabbā (capable).
Những người thích hợp để chứng ngộ Thánh đạo, có đầy đủ duyên trợ, họ là bhabbā (có khả năng).
Viparītā abhabbā.
The opposite are abhabbā (incapable).
Những người ngược lại là abhabbā (không có khả năng).
815. Evaṃ chaṭṭhabalassa mātikaṃ ṭhapetvā idāni yathāpaṭipāṭiyā bhājento katamo ca sattānaṃ āsayotiādimāha.
Having thus laid down the matrix for the sixth power, now, in order to analyze it in due order, it begins with katamo ca sattānaṃ āsayo (What is the resort of beings?).
815. Như vậy, sau khi đặt ra đề mục của năng lực thứ sáu, bây giờ, để phân tích theo thứ tự, Ngài nói katamo ca sattānaṃ āsayo (Nơi nương náu của chúng sanh là gì?), v.v.
Tattha sassato lokotiādīnaṃ attho heṭṭhā nikkhepakaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1105) vuttoyeva.
There, the meaning of sassato loko (the world is eternal) and so on has already been stated in the commentary on the Section of Rejection below.
Trong đó, ý nghĩa của các câu như thế gian là thường hằng đã được trình bày ở phần chú giải Nikkhepakaṇḍa bên dưới.
Iti bhavadiṭṭhisannissitā vāti evaṃ sassatadiṭṭhiṃ vā sannissitā.
Iti bhavadiṭṭhisannissitā vā means they rely on the eternalist view in this way.
Như vậy, hoặc là nương tựa vào hữu kiến có nghĩa là, như vậy, hoặc là nương tựa vào thường kiến.
Sassatadiṭṭhi hi ettha bhavadiṭṭhīti vuttā; ucchedadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhīti.
Indeed, the eternalist view is here called bhavadiṭṭhi (view of existence); and the annihilationist view is called vibhavadiṭṭhi (view of non-existence).
Bởi vì ở đây, thường kiến được gọi là hữu kiến; và đoạn kiến được gọi là vô hữu kiến.
Sabbadiṭṭhīnañhi sassatucchedadiṭṭhī hi saṅgahitattā sabbepi diṭṭhigatikā sattā imāva dve diṭṭhiyo sannissitā honti.
Since all views are subsumed under the eternalist and annihilationist views, all beings adhering to views rely on these two views alone.
Vì tất cả các tà kiến đều được bao gồm bởi thường kiến và đoạn kiến, nên tất cả chúng sinh có tà kiến đều nương tựa vào hai loại kiến này.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘dvayasannissito kho panāyaṃ, kaccāna, loko yebhuyyena – atthitañceva natthitañcā’’ti (saṃ. ni. 2.15).
It is also said: "This world, Kaccāna, for the most part, relies on two (extremes) — existence and non-existence."
Và điều này đã được nói: "Này Kaccāna, thế gian này phần lớn nương tựa vào hai cực đoan – sự hiện hữu và sự không hiện hữu".
Ettha hi atthitāti sassataṃ, natthitāti ucchedo.
Here, atthitā means eternalism, and natthitā means annihilationism.
Ở đây, sự hiện hữu là thường hằng, sự không hiện hữu là đoạn diệt.
Ayaṃ tāva vaṭṭasannissitānaṃ puthujjanasattānaṃ āsayo.
This, then, is the resort of ordinary beings who rely on the round of existence.
Trước hết, đây là nơi nương náu của các chúng sinh phàm phu nương tựa vào vòng luân hồi.
Idāni vivaṭṭasannissitānaṃ suddhasattānaṃ āsayaṃ dassetuṃ ete vā pana ubho ante anupagammātiādi vuttaṃ.
Now, to show the resort of pure beings who rely on the cessation of the round of existence, it is said, ete vā pana ubho ante anupagammā (not approaching these two extremes).
Bây giờ, để chỉ ra nơi nương náu của các chúng sinh thanh tịnh nương tựa vào sự thoát khỏi luân hồi, câu hoặc là không đi đến cả hai cực đoan này đã được nói đến.
Tattha ete vā panāti eteyeva.
There, ete vā panā means precisely these.
Trong đó, hoặc là những điều này có nghĩa là chính những điều này.
Ubho anteti sassatucchedasaṅkhāte dve ante.
Ubho ante means the two extremes, namely, eternalism and annihilationism.
Cả hai cực đoan là hai cực đoan được gọi là thường hằng và đoạn diệt.
Anupagammāti anallīyitvā.
Anupagammā means without clinging.
Không đi đến là không bám víu.
Idappaccayatā paṭiccasamuppannesu dhammesūti idappaccayatāya ceva paṭiccasamuppannadhammesu ca.
Idappaccayatā paṭiccasamuppannesu dhammesu means in the conditionality of "this-is-the-cause" and in dependent co-arisen phenomena.
Trong tính duyên này và trong các pháp duyên sinh có nghĩa là trong tính duyên này và trong các pháp duyên sinh.
Anulomikā khantīti vipassanāñāṇaṃ.
Anulomikā khantī means vipassanā-ñāṇa.
Sự kham nhẫn tương ứng là tuệ quán (vipassanāñāṇa).
Yathābhūtaṃ vā ñāṇanti maggañāṇaṃ.
Yathābhūtaṃ vā ñāṇa means magga-ñāṇa.
Hoặc trí tuệ như thật là đạo tuệ (maggañāṇa).
Idaṃ vuttaṃ hoti – yā paṭiccasamuppāde ceva paṭiccasamuppannadhammesu ca ete ubho sassatucchedaante anupagantvā vipassanā paṭiladdhā, yañca tato uttarimaggañāṇaṃ – ayaṃ sattānaṃ āsayo, ayaṃ vaṭṭasannissitānañca vivaṭṭasannissitānañca sabbesampi sattānaṃ āsayo, idaṃ vasanaṭṭhānanti.
This is what is meant: The insight (vipassanā) attained by not falling into these two extremes of eternalism and annihilationism concerning dependent origination (paṭiccasamuppāda) and phenomena arisen by dependent origination (paṭiccasamuppannadhammā), and also the path-knowledge (maggañāṇa) that is higher than that insight – this is the disposition (āsaya) of beings; this is the disposition of all beings, whether they are supported by the round of existence (vaṭṭa) or by liberation (vivaṭṭa); this is their dwelling place (vasanaṭṭhāna).
Điều này có nghĩa là: tuệ quán (vipassanā) nào đã được chứng đắc bằng cách không đi đến cả hai cực đoan thường hằng và đoạn diệt trong lý duyên khởi và trong các pháp duyên sinh, và đạo tuệ (maggañāṇa) nào cao hơn tuệ quán đó – đây là nơi nương náu của chúng sinh, đây là nơi nương náu của tất cả chúng sinh, cả những người nương tựa vào vòng luân hồi và những người nương tựa vào sự thoát khỏi luân hồi, đây là nơi trú ngụ.
Ayaṃ ācariyānaṃ samānatthakathā.
This is the interpretation in common with the teachers.
Đây là lời giải thích ý nghĩa tương đồng của các vị Trưởng lão.
Vitaṇḍavādī panāha – ‘maggo nāma vāsaṃ viddhaṃsento gacchati, nanu tvaṃ maggo vāsoti vadesī’ti?
But a Sophist (vitaṇḍavādī) says: ‘The path (magga) goes destroying dwelling places (vāsaṃ viddhaṃsento), so why do you say that the path is a dwelling place?’
Tuy nhiên, một người ngụy biện nói rằng: ‘Đạo đi đến bằng cách phá hủy nơi trú ngụ, chẳng phải ông đang nói rằng đạo là nơi trú ngụ sao?’
So vattabbo ‘tvaṃ ariyavāsabhāṇako hosi na hosī’ti?
He should be told: ‘Are you a reciter of the Discourse on Noble Dwellings (ariyavāsa) or not?’
Người ấy nên được hỏi: ‘Ông có phải là người tụng đọc kinh Ariyavāsa (Thánh Trú) hay không?’
Sace pana ‘na homī’ti vadati, ‘abhāṇakatāya na jānāsī’ti vattabbo.
If he says, ‘I am not,’ he should be told, ‘You do not know because you are not a reciter.’
Nếu người ấy nói ‘Tôi không phải’, thì nên nói: ‘Vì không phải là người tụng đọc nên ông không biết’.
Sace ‘bhāṇakosmī’ti vadati, ‘suttaṃ āharā’ti vattabbo.
If he says, ‘I am a reciter,’ he should be told, ‘Cite the Sutta.’
Nếu người ấy nói ‘Tôi là người tụng đọc’, thì nên nói: ‘Hãy dẫn kinh ra’.
Sace āharati, iccetaṃ kusalaṃ; no ce āharati sayaṃ āharitabbaṃ – ‘‘dasayime, bhikkhave, ariyavāsā, ye ariyā āvasiṃsu vā āvasanti vā āvasissanti vā’’ti (a. ni. 10.19).
If he cites it, that is good; if he does not cite it, one should cite it oneself: ‘‘Monks, there are these ten noble dwellings (ariyavāsā), which the noble ones (ariyā) have dwelt in, dwell in, or will dwell in’’.
Nếu người ấy dẫn ra, điều đó là tốt; nếu không dẫn ra, thì chính mình phải dẫn ra: "Này các Tỳ kheo, có mười Thánh trú này, mà các bậc Thánh đã trú, đang trú, hoặc sẽ trú".
Etañhi suttaṃ maggassa vāsabhāvaṃ dīpeti.
Indeed, this Sutta demonstrates that the path is a dwelling place.
Bởi vì kinh này chỉ rõ rằng đạo là một nơi trú ngụ.
Tasmā sukathitamevetanti.
Therefore, it is well stated.
Vì vậy, điều này đã được nói rất đúng.
Idaṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto imesañca diṭṭhigatānaṃ vipassanāñāṇamaggañāṇānaṃ appavattikkhaṇepi jānāti eva.
Moreover, the Blessed One, knowing the dispositions (āsaya) of beings, knows them even at the moment when these wrong views (diṭṭhigatāni), insight-knowledge (vipassanāñāṇa), and path-knowledge (maggañāṇa) have not yet arisen.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn, khi biết nơi nương náu của chúng sinh, Ngài cũng biết ngay cả trong khoảnh khắc mà những tà kiến này, tuệ quán và đạo tuệ không khởi sinh.
Vuttampi cetaṃ –
This has also been stated:
Và điều này đã được nói:
‘‘Kāmaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’ti.
‘‘One knows of a person who indulges in sensual pleasures: ‘This person is deeply attached to sensual pleasures (kāmagaruko), has a disposition for sensual pleasures (kāmāsayo), and is inclined towards sensual pleasures (kāmādhimutto)’.
‘Chỉ khi (một người) đang hưởng thụ dục, mới biết rằng: ‘Người này xem trọng dục, có khuynh hướng về dục, chuyên tâm vào dục’.
Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’ti.
One knows of a person who indulges in renunciation: ‘This person is deeply attached to renunciation (nekkhammagaruko), has a disposition for renunciation (nekkhammāsayo), and is inclined towards renunciation (nekkhammādhimutto)’.
Chỉ khi (một người) đang thực hành xuất ly, mới biết rằng: ‘Người này xem trọng xuất ly, có khuynh hướng xuất ly, chuyên tâm vào xuất ly’.
Byāpādaṃ…pe… abyāpādaṃ… thinamiddhaṃ…pe… ālokasaññaṃ nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo ālokasaññāgaruko ālokasaññāsayo ālokasaññādhimutto’’ti (paṭi. ma. 1.113).
…ill will…pe…non-ill will…sloth and torpor…pe…one knows of a person who indulges in the perception of light: ‘This person is deeply attached to the perception of light (ālokasaññāgaruko), has a disposition for the perception of light (ālokasaññāsayo), and is inclined towards the perception of light (ālokasaññādhimutto)’.”
Sân hận… cho đến… không sân hận… hôn trầm thụy miên… cho đến… chỉ khi thực hành quang tưởng, mới biết rằng: ‘Người này xem trọng quang tưởng, có khuynh hướng quang tưởng, chuyên tâm vào quang tưởng’”.
816. Anusayaniddese kāmarāgo ca so appahīnaṭṭhena anusayo cāti kāmarāgānusayo.
In the section on latent tendencies (anusayaniddesa), kāmarāgānusayo means that sensual passion (kāmarāga) is also a latent tendency (anusaya) because it has not been abandoned.
816. Trong phần giải về tùy miên, vừa là dục tham, vừa là tùy miên theo nghĩa chưa được đoạn trừ, nên gọi là dục tham tùy miên.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Trong các thuật ngữ còn lại, phương pháp cũng tương tự.
Yaṃ loke piyarūpanti yaṃ imasmiṃ loke piyajātikaṃ.
Yaṃ loke piyarūpaṃ means that which is of a lovable nature in this world.
Cái gì trong đời là hình sắc khả ái nghĩa là cái gì trong thế gian này có bản chất khả ái.
Sātarūpanti sātajātikaṃ assādapadaṭṭhānaṃ iṭṭhārammaṇaṃ.
Sātarūpaṃ means that which is of a delightful nature, a basis for enjoyment, a desirable object.
Hình sắc khả ý nghĩa là đối tượng khả hỷ, có bản chất làm hài lòng, là nền tảng của sự hưởng thụ.
Ettha sattānaṃ rāgānusayo anusetīti etasmiṃ iṭṭhārammaṇe sattānaṃ appahīnaṭṭhena rāgānusayo anuseti.
Here, sattānaṃ rāgānusayo anusetī means that the latent tendency of lust (rāgānusayo) lies dormant in this desirable object because it has not been abandoned by beings.
Ở đây, tham tùy miên của chúng sanh tiềm ẩn nghĩa là trong đối tượng khả hỷ ấy, tham tùy miên của chúng sanh tiềm ẩn theo nghĩa chưa được đoạn trừ.
Yathā nāma udake nimuggassa heṭṭhā ca upari ca samantabhāge ca udakameva hoti, evameva iṭṭhārammaṇe rāguppatti nāma sattānaṃ āciṇṇasamāciṇṇā.
Just as for one submerged in water, there is only water below, above, and all around, so too, the arising of lust (rāguppatti) in desirable objects is for beings a constantly and habitually practiced (āciṇṇasamāciṇṇā) way.
Ví như đối với người chìm trong nước, cả bên dưới, bên trên và xung quanh đều chỉ có nước; cũng vậy, sự phát sinh tham ái đối với đối tượng khả hỷ là điều chúng sanh đã quen thuộc và thường xuyên thực hành.
Tathā aniṭṭhārammaṇe paṭighuppatti.
Similarly, the arising of aversion (paṭighuppatti) in undesirable objects.
Tương tự, sự phát sinh sân hận đối với đối tượng không khả hỷ cũng vậy.
Iti imesu dvīsu dhammesūti evaṃ imesu dvīsu kāmarāgapaṭighavantesu iṭṭhāniṭṭhārammaṇadhammesu.
Iti imesu dvīsu dhammesu means thus, in these two phenomena of desirable and undesirable objects, which have sensual passion (kāmarāga) and aversion (paṭigha) as their extremes.
Như vậy, trong hai pháp này nghĩa là trong hai pháp đối tượng khả hỷ và không khả hỷ này, vốn có dục tham và sân hận.
Avijjānupatitāti kāmarāgapaṭighasampayuttā hutvā ārammaṇakaraṇavasena avijjā anupatitā.
Avijjānupatitā means that ignorance (avijjā) follows along by making them its objects, being conjoined with sensual passion and aversion.
Vô minh theo sau nghĩa là vô minh theo sau do tác động của việc bắt đối tượng, khi đã tương ưng với dục tham và sân hận.
Tadekaṭṭhoti tāya avijjāya sampayuttekaṭṭhavasena ekaṭṭho.
Tadekaṭṭho means united in one state (ekaṭṭho) due to being conjoined with that ignorance in a single mind-moment (ekaṭṭhavasena).
Cùng một nền tảng với nó nghĩa là cùng một nền tảng do tác động của sự tương ưng với vô minh ấy.
Māno ca diṭṭhi ca vicikicchā cāti navavidho māno, dvāsaṭṭhividhā diṭṭhi, aṭṭhavatthukā ca vicikicchā.
Māno ca diṭṭhi ca vicikicchā ca refers to the nine types of conceit (māna), the sixty-two types of wrong view (diṭṭhi), and the eight bases of doubt (vicikicchā).
Mạn, và tà kiến, và hoài nghi nghĩa là chín loại mạn, sáu mươi hai loại tà kiến, và hoài nghi có tám đối tượng.
Bhavarāgānusayo panettha kāmarāgānusayeneva saṅgahitoti veditabbo.
Here, the bhavarāgānusayo (latent tendency for lust for existence) is to be understood as being included within the kāmarāgānusayo (latent tendency for sensual passion).
Ở đây, hữu tham tùy miên nên được hiểu là đã được bao gồm trong dục tham tùy miên.
817. Caritaniddese terasa cetanā puññābhisaṅkhāro, dvādasa apuññābhisaṅkhāro, catasso āneñjābhisaṅkhāro.
In the section on conduct (caritaniddesa), the thirteen volitions (cetanā) are puññābhisaṅkhāro (meritorious volitional formations), the twelve are apuññābhisaṅkhāro (demeritorious volitional formations), and the four are āneñjābhisaṅkhāro (immovable volitional formations).
817. Trong phần giải về hành, mười ba tư là phước hành, mười hai (tư) là phi phước hành, bốn (tư) là bất động hành.
Tattha kāmāvacaro parittabhūmako, itaro mahābhūmako.
Among these, that which pertains to the sense-sphere (kāmāvacaro) is of a limited sphere (parittabhūmako); the others (itaro) are of a vast sphere (mahābhūmako).
Trong đó, (hành) thuộc cõi dục là cõi thấp, (hành) còn lại là cõi lớn.
Tīsupi vā etesu yo koci appavipāko parittabhūmako, bahuvipāko mahābhūmakoti veditabbo.
Alternatively, in all three of these, whatever has a small result is to be understood as of a limited sphere, and whatever has a great result as of a vast sphere.
Hoặc, trong cả ba loại này, bất kỳ hành nào có quả ít thì được hiểu là cõi thấp, (hành nào) có quả nhiều thì là cõi lớn.
826. Bhabbābhabbaniddese kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena.
In the section on capable and incapable (bhabbābhabbaniddese), kammāvaraṇena means by the five types of heinous kamma (ānantariyakammena).
826. Trong phần trình bày về người có khả năng và không có khả năng, kammāvaraṇena là do nghiệp vô gián có năm loại.
Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā.
Kilesāvaraṇena means by fixed wrong view (niyatamicchādiṭṭhiyā).
Kilesāvaraṇena là do tà kiến cố định.
Vipākāvaraṇenāti ahetukapaṭisandhiyā.
Vipākāvaraṇena means by rebirth without roots (ahetukapaṭisandhiyā).
Vipākāvaraṇena là do tái sanh vô nhân.
Yasmā pana duhetukānampi ariyamaggapaṭivedho natthi, tasmā duhetukapaṭisandhipi vipākāvaraṇamevāti veditabbā.
However, since even those with two roots (duhetukānampi) do not penetrate the noble path (ariyamaggapaṭivedho), rebirth with two roots (duhetukapaṭisandhi) should also be understood as an obstruction of result (vipākāvaraṇameva).
Và vì rằng ngay cả những người nhị nhân cũng không thể chứng ngộ Thánh đạo, nên tái sanh nhị nhân cũng cần được hiểu là chướng ngại do quả.
Assaddhāti buddhādīsu saddhārahitā.
Assaddhā means those devoid of faith (saddhā) in the Buddha and others.
Assaddhā là những người không có đức tin nơi Đức Phật v.v.
Acchandikāti kattukamyatākusalacchandarahitā.
Acchandikā means those devoid of the wholesome desire (kusalacchanda) to perform, to attain the path.
Acchandikā là những người không có thiện dục muốn thực hành.
Uttarakurukā manussā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā.
The people of Uttarakuru enter the state of being devoid of desire.
Con người ở châu Uttarakuru được xếp vào hạng người không có dục.
Duppaññāti bhavaṅgapaññāya parihīnā.
Duppaññā means those who are lacking in bhavanga-wisdom (bhavaṅgapaññāya parihīnā).
Duppaññā là những người thiếu trí tuệ bhavaṅga.
Bhavaṅgapaññāya pana paripuṇṇāyapi yassa bhavaṅgaṃ lokuttarassa pādakaṃ na hoti, so duppaññoyeva nāma.
But even if one's bhavanga-wisdom is complete, if one's bhavanga is not a foundation for the supramundane (lokuttarassa pādakaṃ), one is still called dull-witted (duppaññoyeva nāma).
Hơn nữa, ngay cả khi trí tuệ bhavaṅga đã viên mãn, nhưng bhavaṅga của người nào không làm nền tảng cho pháp siêu thế, người đó vẫn được gọi là duppaññā.
Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyāmasaṅkhātaṃ maggaṃ okkamituṃ abhabbā.
Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammatta means incapable of entering the path (maggaṃ okkamituṃ abhabbā) which is called the fixed assurance (sammattaniyāma) in wholesome dhammas.
Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ là không có khả năng đi vào đạo lộ, được gọi là sammattaniyāma (chánh tánh quyết định), trong các thiện pháp.
828. Sattamabalaniddese jhāyatīti jhāyī.
In the section on the Seventh Power-Knowledge, jhāyati means jhāyī (meditator).
828. Trong phần trình bày về lực thứ bảy, người thiền định là jhāyī.
Cattāro jhāyīti jhāyino cattāro janā vuccanti.
Cattāro jhāyī means four persons are called meditators.
Cattāro jhāyī có nghĩa là bốn hạng người thiền định được nói đến.
Tattha paṭhamacatukke tāva paṭhamo samāpattilābhī samānoyeva ‘na lābhīmhī’ti, kammaṭṭhānaṃ samānaṃyeva ‘na kammaṭṭhāna’nti saññī hoti.
Among the first four, the first, although having attained absorption (samāpattilābhī), perceives, ‘I have not attained it,’ and although it is a meditation subject (kammaṭṭhānaṃ), perceives it as ‘not a meditation subject.’
Trong đó, ở nhóm bốn thứ nhất, người thứ nhất dù đã đắc thiền định nhưng lại có tưởng rằng 'ta chưa đắc', dù có đề mục thiền nhưng lại có tưởng rằng 'đây không phải đề mục thiền'.
Ayaṃ appaguṇajjhānalābhīti veditabbo.
This person is to be understood as one who has attained meditation that is not well-practiced (appaguṇajjhānalābhī).
Người này cần được hiểu là người đắc thiền nhưng chưa thuần thục.
Dutiyo samāpattiyā alābhīyeva ‘lābhīmhī’ti, akammaṭṭhānaṃ samānaṃyeva ‘kammaṭṭhāna’nti saññī hoti.
The second, although not having attained absorption, perceives, ‘I have attained it,’ and although it is not a meditation subject, perceives it as ‘a meditation subject.’
Người thứ hai dù chưa đắc thiền định nhưng lại có tưởng rằng 'ta đã đắc', dù không phải đề mục thiền nhưng lại có tưởng rằng 'đây là đề mục thiền'.
Ayaṃ niddājhāyī nāma.
This person is called a sleep-meditator (niddājhāyī).
Người này được gọi là người thiền trong lúc ngủ.
Niddāyitvā paṭibuddho evaṃ maññati.
Having slept and awakened, he imagines thus.
Sau khi ngủ rồi tỉnh dậy, người ấy nghĩ như vậy.
Tatiyo samāpattilābhī samāno ‘samāpattilābhīmhī’ti, kammaṭṭhānameva samānaṃ ‘kammaṭṭhāna’nti saññī hoti.
The third, although having attained absorption, perceives, ‘I have attained absorption,’ and perceives that which is indeed a meditation subject as ‘a meditation subject.’
Người thứ ba đã đắc thiền định và có tưởng rằng 'ta đã đắc thiền định', có đề mục thiền và có tưởng rằng 'đây là đề mục thiền'.
Ayaṃ paguṇajjhānalābhīti veditabbo.
This person is to be understood as one who has attained meditation that is well-practiced (paguṇajjhānalābhī).
Người này cần được hiểu là người đắc thiền và đã thuần thục.
Catuttho alābhīyeva ‘alābhīmhī’ti, akammaṭṭhānaṃyeva ‘akammaṭṭhāna’nti saññī hoti.
The fourth, although not having attained it, perceives, ‘I have not attained it,’ and perceives that which is indeed not a meditation subject as ‘not a meditation subject.’
Người thứ tư chưa đắc thiền và có tưởng rằng 'ta chưa đắc', không phải đề mục thiền và có tưởng rằng 'đây không phải đề mục thiền'.
Evamettha dve janā ajjhāyinova jhāyīnaṃ anto paviṭṭhattā jhāyīti vuttā.
Thus, in this context, two persons are actually non-meditators (ajjhāyino), but they are called meditators (jhāyīti) because they are included among the meditators.
Như vậy, ở đây hai người không phải là người hành thiền, do đã được xếp vào trong số những người hành thiền nên được gọi là người hành thiền.
Dutiyacatukke sasaṅkhārena sappayogena samādhipāribandhikadhamme vikkhambhento dandhaṃ samāpajjati nāma.
In the second tetrad, one who enters absorption slowly, restraining the hindrances to concentration with effort and application, is called entering slowly (dandhaṃ samāpajjati).
Trong bộ bốn thứ hai, người chế ngự các pháp đối nghịch với định bằng sự cố gắng có nỗ lực được gọi là nhập định chậm chạp.
Ekaṃ dve cittavāre ṭhatvā sahasā vuṭṭhahantā khippaṃ vuṭṭhahati nāma.
One who, having remained for one or two thought-moments, arises swiftly is called arising swiftly (khippaṃ vuṭṭhahati).
Người sau khi an trú một hoặc hai lộ trình tâm rồi xuất ra nhanh chóng được gọi là xuất định nhanh chóng.
Sukheneva pana samādhipāribandhikadhamme sodhento khippaṃ samāpajjati nāma.
But one who easily purifies the hindrances to concentration is called entering swiftly (khippaṃ samāpajjati).
Còn người thanh lọc các pháp đối nghịch với định một cách dễ dàng được gọi là nhập định nhanh chóng.
Yathāparicchedena avuṭṭhahitvā kālaṃ atināmetvā vuṭṭhahanto dandhaṃ vuṭṭhāti nāma.
One who, unable to arise within the set limit, lets time pass and then arises, is called arising slowly (dandhaṃ vuṭṭhāti).
Người không xuất định theo thời gian đã định, để thời gian trôi qua rồi mới xuất định được gọi là xuất định chậm chạp.
Itare dvepi imināva nayena veditabbā.
The other two should also be understood in the same manner.
Hai trường hợp còn lại cũng nên được hiểu theo phương pháp này.
Ime cattāropi janā samāpattilābhinova.
All these four persons are indeed attainers of samāpatti.
Cả bốn người này đều là những người đắc chứng thiền định.
Idāni yāni jhānāni nissāya ime puggalā ‘jhāyī’ nāma jātā, tāni dassetuṃ cattāri jhānānītiādimāha.
Now, to show the jhānās based on which these individuals are called 'jhāyī,' he states, 'four jhānās' and so on.
Bây giờ, để chỉ ra các thiền mà nhờ đó những cá nhân này được gọi là ‘người hành thiền’, ngài đã nói bốn thiền v.v...
Tattha cattāri jhānāni tayo ca vimokkhā atthato heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyameva (dha. sa. aṭṭha. 160, 248) pakāsitā.
Among these, the four jhānās and the three vimokkhas, in terms of their essential nature, have already been explained below in the Dhammasaṅgaha-aṭṭhakathā.
Trong đó, bốn thiền và ba giải thoát đã được trình bày về mặt ý nghĩa ở phần trước, chính trong Chú giải Dhammasaṅgaṇī.
Sesānampi vimokkhaṭṭho tattha vuttanayeneva veditabbo.
The meaning of vimokkha for the remaining ones should also be understood in the manner stated there.
Ý nghĩa giải thoát của các phần còn lại cũng nên được hiểu theo phương pháp đã được nêu ở đó.
Apicettha paṭipāṭiyā satta appitappitakkhaṇe paccanīkadhammehi vimuccanato ca ārammaṇe ca adhimuccanato vimokkho nāma.
Furthermore, among these, the first seven vimokkhas are called vimokkha because they are liberated from opposing dhammas at each moment of absorption in sequence, and because they are steadfastly directed towards the object.
Hơn nữa, ở đây, theo thứ tự, bảy pháp được gọi là giải thoát (vimokkho) vì chúng giải thoát khỏi các pháp đối nghịch tại mỗi khoảnh khắc nhập định và vì chúng hướng tâm vào đối tượng.
Aṭṭhamo pana sabbaso saññāvedayitehi vimuttattā apagatavimokkho nāma.
The eighth, however, is called apagatavimokkha (departed liberation) because it is entirely free from perception and feeling (saññāvedayita).
Còn pháp thứ tám được gọi là giải thoát do sự vắng mặt (apagatavimokkho) vì đã hoàn toàn giải thoát khỏi các tưởng và thọ.
Samādhīsu catukkanayapañcakanayesu paṭhamajjhānasamādhi savitakkasavicāro nāma.
Among the samādhis in the four-fold and five-fold classifications, the samādhi of the first jhāna is called accompanied by initial application and sustained application (savitakkasavicāro).
Trong các loại định, theo cả pháp tứ thiền và ngũ thiền, định của thiền thứ nhất được gọi là có tầm có tứ.
Pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi avitakkavicāramattasamādhi nāma.
In the five-fold classification, the samādhi of the second jhāna is called samādhi with only sustained application, without initial application (avitakkavicāramattasamādhi).
Theo pháp ngũ thiền, định của thiền thứ hai được gọi là định không tầm chỉ có tứ.
Catukkanayepi pañcakanayepi upari tīsu jhānesu samādhi avitakka avicārasamādhi nāma.
In both the four-fold and five-fold classifications, the samādhi in the three higher jhānās is called samādhi without initial application and sustained application (avitakka avicārasamādhi).
Theo cả pháp tứ thiền và ngũ thiền, định trong ba thiền bậc trên được gọi là định không tầm không tứ.
Samāpattīsu hi paṭipāṭiyā aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ ‘samādhī’tipi nāmaṃ ‘samāpattī’tipi.
Indeed, in the attainments, the eight attainments in sequence are called both 'samādhi' and 'samāpatti'.
Thật vậy, trong các thiền chứng, theo thứ tự, tám thiền chứng đều có tên là ‘định’ và cũng có tên là ‘thiền chứng’.
Cittekaggatāsabbhāvato.
Because of the presence of one-pointedness of mind (cittekaggatā).
Vì có sự hiện hữu của nhất tâm.
Nirodhasamāpattiyā tadabhāvato na samādhīti nāmaṃ.
However, the attainment of cessation (nirodhasamāpatti) is not called samādhi due to the absence of one-pointedness of mind.
Trong Diệt tận định, vì không có điều đó nên không có tên là định.
Hānabhāgiyo dhammoti appaguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ kāmādianupakkhandanaṃ.
Hānabhāgiyo dhammo (the dharma leading to decline) refers to the non-inclination of the perceptions and mental applications (saññāmanasikāra) of one who has emerged from the undeveloped first jhāna, etc., towards sensual pleasures (kāmādi).
Pháp thuộc phần thoái bộ là sự hướng đến các đối tượng như dục v.v... của tưởng và tác ý của người đã xuất khỏi các thiền như sơ thiền v.v... chưa được thuần thục.
Visesabhāgiyo dhammoti paguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ dutiyajjhānādianupakkhandanaṃ.
Visesabhāgiyo dhammo (the dharma leading to distinction) refers to the non-inclination of the perceptions and mental applications of one who has emerged from the well-developed first jhāna, etc., towards the second jhāna, etc.
Pháp thuộc phần thù thắng là sự hướng đến các đối tượng như nhị thiền v.v... của tưởng và tác ý của người đã xuất khỏi các thiền như sơ thiền v.v... đã được thuần thục.
Vodānampi vuṭṭhānanti iminā paguṇavodānaṃ vuṭṭhānaṃ nāma kathitaṃ.
By the phrase 'purification is also emergence' (vodānampi vuṭṭhānaṃ), the well-developed purification is called emergence.
Với câu sự thanh tịnh cũng là sự xuất định, sự thanh tịnh thuần thục được gọi là sự xuất định đã được nói đến.
Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti.
For a well-developed lower jhāna becomes the proximate cause (padaṭṭhāna) for a successively higher jhāna.
Quả thật, thiền (jhāna) thấp hơn, thấp hơn đã được thuần thục là nhân cận (padaṭṭhāna) cho thiền cao hơn, cao hơn.
Tasmā vodānampi vuṭṭhānanti vuttaṃ.
Therefore, it is said that purification is also emergence.
Do đó, sự trong sạch (vodāna) cũng được gọi là sự xuất khởi (vuṭṭhāna).
Tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhānanti iminā bhavaṅgavuṭṭhānaṃ nāma kathitaṃ.
By the phrase 'emergence from each samādhi is also emergence' (tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhānaṃ), emergence into the bhavanga (life-continuum) is described.
Bằng câu “sự xuất khởi từ định này hay định kia cũng là sự xuất khởi”, sự xuất khởi bằng bhavaṅga đã được nói đến.
Bhavaṅgena hi sabbajjhānehi vuṭṭhānaṃ hoti.
For one emerges from all jhānās through the bhavanga.
Quả thật, sự xuất khởi khỏi tất cả các tầng thiền là nhờ vào bhavaṅga.
Nirodhato pana phalasamāpattiyāva vuṭṭhahanti.
However, from cessation (nirodha), one arises only through fruition-attainment (phalasamāpatti).
Tuy nhiên, từ Diệt tận định (nirodha), người ta xuất khởi chỉ bằng Thánh quả định (phalasamāpatti).
Idaṃ pāḷimuttakavuṭṭhānaṃ nāmāti.
This is called an emergence outside the Pāḷi canon.
Đây được gọi là sự xuất khởi ngoài Thánh điển (pāḷimuttakavuṭṭhāna).