Na ukkhipe no ca parikkhipe pareti āyasmato visākhassa pañcālaputtassa gāthā.
Na ukkhipe no ca parikkhipe pare (One should not exalt oneself nor disparage others)—these are the verses of the Venerable Visākha Pañcālaputta.
Kệ của Tôn giả Visākha Pañcālaputta bắt đầu bằng câu Na ukkhipe no ca parikkhipe pare.
Kā uppatti?
What is their origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito cuddase kappe paccantagāme daliddakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ phalapariyesanaṃ carantehi tasmiṃ gāme manussehi saddhiṃ araññaṃ gato tattha ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānaso valliphalaṃ adāsi.
This Elder, too, having performed meritorious deeds under previous Buddhas and accumulated wholesome karma which served as a supporting condition for release (vivaṭṭūpanissayaṃ) in various existences, was reborn in a poor family in a border village fourteen aeons ago from this one. When he reached maturity, he went to the forest one day with the people of that village who were searching for fruits. There he saw a Paccekabuddha, and with a gladdened mind, he offered a vine fruit.
Vị này cũng vậy, đã tạo thiện nghiệp vượt trội dưới thời các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân giải thoát trong các kiếp sống khác nhau. Vào mười bốn kiếp trước kể từ nay, Ngài tái sinh trong một gia đình nghèo ở một làng biên giới. Khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, Ngài cùng những người dân làng đi vào rừng để tìm trái cây. Ở đó, Ngài thấy một vị Phật Độc Giác, tâm Ngài hoan hỷ và dâng cúng một loại trái cây dây leo.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe maṇḍalikarājakule nibbattitvā visākhoti laddhanāmo pañcālarājadhītuyā puttabhāvato pacchā pañcālaputtoti paññāyittha.
By that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn into the family of a provincial king in Magadha. He was given the name Visākha, and later, being the son of the daughter of the King of Pañcāla, he became known as Pañcālaputta.
Nhờ công đức đó, Ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Phật xuất hiện này, Ngài tái sinh vào dòng dõi vua tiểu quốc ở xứ Magadha, được đặt tên là Visākha, và sau này được biết đến là Pañcālaputta vì là con trai của công chúa xứ Pañcāla.
So pitari mate rajjaṃ kārento satthari attano gāmasamīpagate satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā satthārā saddhiṃ sāvatthiṃ gato vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
When his father died, he ruled the kingdom. When the Teacher approached his village, he went to the Teacher, heard the Dhamma, and having gained faith, he ordained. He went to Sāvatthī with the Teacher, established vipassanā, and not long after, he became one endowed with the six supernormal powers (chaḷabhiñño).
Sau khi cha Ngài qua đời, Ngài trị vì vương quốc. Khi Đức Phật đến gần làng của Ngài, Ngài đã đến gặp Đức Phật, nghe Pháp, có được niềm tin, xuất gia, và cùng Đức Phật đến Sāvatthī. Ngài đã thực hành thiền quán và không lâu sau đó đã thành tựu Lục Thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.31-36) –
Thus it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Chaḷabhiñño pana hutvā thero ñātīnaṃ anukampāya jātibhūmiṃ agamāsi.
Having become one with the six supernormal powers, the Elder went to his native place out of compassion for his relatives.
Sau khi thành tựu Lục Thông, vị Tôn giả đã trở về quê hương để thương xót bà con.
Tattha manussā theraṃ upasaṅkamitvā kālena kālaṃ dhammaṃ suṇantā ekadivasaṃ ‘‘katihi nu kho, bhante, aṅgehi samannāgato dhammakathiko hotī’’ti dhammakathikalakkhaṇaṃ pucchiṃsu.
There, people approached the Elder and listened to the Dhamma from time to time. One day they asked, “Venerable sir, by how many factors is a Dhamma preacher endowed?” They asked about the characteristics of a Dhamma preacher.
Ở đó, mọi người đến gặp vị Tôn giả và nghe Pháp theo thời điểm. Một ngày nọ, họ hỏi về đặc điểm của một pháp sư: “Bạch Ngài, một pháp sư cần có bao nhiêu chi phần?”
Thero tesaṃ dhammakathikalakkhaṇaṃ kathento –
The Elder, explaining the characteristics of a Dhamma preacher to them, spoke these two verses—
Vị Tôn giả đã nói hai kệ sau để giải thích đặc điểm của một pháp sư cho họ:
Tattha na ukkhipeti attānaṃ na ukkhipeyya, jātiādīhi bāhusaccādīhi ca attukkaṃsanaṃ na kareyya.
Therein, na ukkhipe means one should not exalt oneself, should not praise oneself by virtue of birth or extensive learning, etc.
Trong đó, na ukkhipe có nghĩa là chớ tự tán dương mình, chớ tự ca ngợi mình về dòng dõi hay sự học rộng, v.v.
No ca parikkhipe pareti pare parapuggale teheva jātiādīhi no parikkhipe paricchinditvā na khipeyya guṇaparidhaṃsanavasena vā na khipeyya.
No ca parikkhipe pare means one should not disparage others, other individuals, by those same factors of birth, etc., nor should one criticize them by diminishing their qualities.
No ca parikkhipe pare có nghĩa là chớ chê bai người khác, chớ phân biệt rồi chê bai người khác về dòng dõi, v.v., hoặc chớ chê bai bằng cách làm giảm phẩm chất của họ.
Na okkhipe pare iccevaṃ sambandho.
The connection is simply, "One should not disparage others."
Nó liên quan đến ý nghĩa "chớ khinh thường người khác".
Pare ojjhāpanavasena na okkhipe heṭṭhato katvā pare na olokāpeyya, na ojjhāpeyyāti attho.
Na okkhipe means one should not look down upon others, should not despise them, in the manner of finding fault with others. This is the meaning.
Na okkhipe có nghĩa là chớ nhìn người khác từ trên xuống bằng cách chỉ trích, chớ khinh thường họ.
‘‘Na ukkhipe’’ti keci paṭhanti, so evattho.
Some read "Na ukkhipe"; the meaning is the same.
Một số người đọc là "Na ukkhipe", ý nghĩa cũng tương tự.
Pāragatanti saṃsārapāraṃ viya vijjāya pāraṃ gataṃ khīṇāsavaṃ tevijjaṃ chaḷabhiññaṃ vā na eraye na ghaṭṭaye na āsādeyya.
Pāragataṃ means one who has gone to the far shore, like the far shore of saṃsāra, or to the far shore of knowledge, an Arahant, one endowed with the three knowledges, or one with the six supernormal powers; na eraye means one should not stir up or offend them.
Pāragataṃ có nghĩa là bậc đã vượt qua bờ bên kia của luân hồi, hoặc bậc đã vượt qua bờ bên kia của trí tuệ, tức là một vị A-la-hán, một vị Tam Minh, hoặc một vị Lục Thông. Na eraye có nghĩa là chớ quấy rầy, chớ va chạm, chớ xúc phạm.
Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhareti attano vaṇṇaṃ guṇaṃ lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamāno khattiyaparisādīsu na bhāseyya.
Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhare means one should not speak of one's own praise, qualities, gains, honors, or renown in assemblies of khattiyas, etc., out of a desire for them.
Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhare có nghĩa là chớ nói về phẩm chất, công đức, lợi lộc, sự tôn kính, danh tiếng của mình trong các hội chúng như hội chúng Sát đế lỵ, vì mong muốn chúng.
Anuddhatoti uddhaccarahito.
Anuddhato means free from agitation.
Anuddhato có nghĩa là không có sự phóng dật.
Uddhatassa hi vacanaṃ nādiyanti.
Indeed, people do not heed the words of an agitated person.
Vì lời nói của người phóng dật không được đón nhận.
Sammitabhāṇīti sammadeva mitabhāṇī, kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasañhitameva vācaṃ bhāsanasīloti attho.
Sammitabhāṇī means one who speaks appropriately and moderately, meaning one whose habit it is to speak words that are timely, with references, limited, and conducive to welfare.
Sammitabhāṇī có nghĩa là nói lời vừa phải một cách đúng đắn, tức là người có thói quen nói lời có ý nghĩa, có giới hạn, có căn cứ vào đúng lúc.
Ito aññathā vadantassa vacanaṃ agahaṇīyaṃ hoti.
The words of one who speaks otherwise are not to be taken seriously.
Lời nói của người nói khác đi thì không đáng được chấp nhận.
Subbatoti sundaravato sīlasampanno.
Subbato means one of beautiful conduct, endowed with virtue.
Subbato có nghĩa là người có giới hạnh tốt đẹp, đầy đủ giới đức.
‘‘Siyā’’ti kiriyāpadaṃ ānetvā yojetabbaṃ.
The verb "siyā" (should be) should be brought in and connected.
Nên thêm động từ "siyā" (nên là) vào để kết nối.
Evaṃ thero saṅkhepeneva dhammakathikalakkhaṇaṃ vatvā tesaṃ guṇānaṃ attani labbhamānataṃ adhimuccitvā bhiyyosomattāya abhippasannaṃ mahājanaṃ ñatvā ‘‘evaṃvidhassa dhammakathikassa vimuttāyatanasannissitassa na nibbānaṃ dullabhaṃ, atha kho sulabhamevā’’ti dassento ‘‘susukhumanipuṇatthadassinā’’ti dutiyagāthamāha.
Thus, the Elder, having briefly stated the characteristics of a Dhamma preacher, and having ascertained that these qualities were found in himself, and realizing that the great assembly had become exceedingly pleased, then, intending to show that "for such a Dhamma preacher, who relies on the attainment of liberation, Nibbāna is not difficult, but rather easily attainable," spoke the second verse, "susukhumanipuṇatthadassinā."
Như vậy, sau khi tóm tắt đặc điểm của một pháp sư, vị Tôn giả đã quán chiếu rằng những phẩm chất đó có ở chính mình. Nhận thấy đại chúng càng thêm hoan hỷ, Ngài nói kệ thứ hai "susukhumanipuṇatthadassinā" để chỉ ra rằng: "Đối với một pháp sư như vậy, nương tựa vào nơi giải thoát, Niết Bàn không khó đạt được, mà thật dễ dàng."
Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
Its meaning has already been explained above.
Ý nghĩa của kệ đó đã được giải thích ở trên.
Nadanti morā susikhā supekhuṇāti āyasmato cūḷakattherassa gāthā.
Nadanti morā susikhā supekhuṇā (Peacocks with beautiful crests and beautiful tails are calling)—these are the verses of the Venerable Cūḷaka Elder.
Kệ của Tôn giả Cūḷakatthera bắt đầu bằng câu Nadanti morā susikhā supekhuṇā.
Kā uppatti?
What is their origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso chattapaṇṇiphalaṃ adāsi.
This one, too, having performed extraordinary meritorious deeds in the presence of past Buddhas, and having accumulated wholesome kamma, which was the supporting condition for liberation, in various existences, was born in a respectable family thirty-one eons ago, during the time of the Blessed One Sikhī. Having attained maturity, one day, seeing the Teacher, with a mind full of faith, he offered a chattapaṇṇi fruit.
Vị này cũng vậy, đã tạo thiện nghiệp vượt trội dưới thời các vị Phật quá khứ, tích lũy thiện nghiệp là nhân giải thoát trong các kiếp sống khác nhau. Vào ba mươi mốt kiếp trước kể từ nay, Ngài tái sinh trong một gia đình quý tộc vào thời Đức Thế Tôn Sikhī. Khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, Ngài thấy Đức Phật, tâm Ngài hoan hỷ và dâng cúng một loại trái cây Sattapaṇṇī.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā cūḷakoti laddhanāmo vayappatto dhanapāladamane satthari laddhappasādo pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto indasālaguhāyaṃ vasati, so ekadivasaṃ guhādvāre nisinno magadhakkhettaṃ olokesi.
Due to that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-dispensation, he was born into a brahmin family in Rājagaha, known as Cūḷaka. Having reached maturity, he developed profound faith in the Teacher during the taming of Dhanapāla. He went forth and, while practicing the ascetic's duties, resided in the Indasāla Cave. One day, he sat at the entrance of the cave and gazed upon the Magadha region.
Nhờ công đức đó, Ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Phật xuất hiện này, Ngài tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn ở Rājagaha, được đặt tên là Cūḷaka. Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài có niềm tin vào Đức Phật khi Ngài thuần hóa voi Dhanapāla. Ngài xuất gia và sống trong hang Indasāla để thực hành đời sống Sa-môn. Một ngày nọ, Ngài ngồi ở cửa hang và nhìn ra cánh đồng Magadha.
Tasmiṃ khaṇe pāvusakālamegho gambhīramadhuranigghoso satapaṭalasahassapaṭalo añjana sikharasannikāso nabhaṃ pūretvā pavassati, mayūrasaṅghā ca meghagajjitaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭhā kekāsaddaṃ muñcitvā tattha tattha padese naccantā vicaranti.
At that moment, the monsoon clouds, with deep and sweet rumbling sounds, in layers of hundreds and thousands, resembling a mountain peak covered in collyrium, filled the sky and poured down rain. Flocks of peacocks, hearing the thunder, became joyful and delighted, emitting their kekā calls, and danced in various places.
Vào lúc đó, những đám mây mùa mưa với tiếng sấm vang dội, ngọt ngào, dày đặc hàng trăm, hàng ngàn lớp, giống như đỉnh núi Añjana, che kín bầu trời và đổ mưa. Bầy công nghe tiếng sấm, hân hoan vui sướng, cất tiếng kêu "kekā" và nhảy múa khắp nơi.
Therassapi āvāsagabbhe meghavātaphassehi apagatadhammattā passaddhakarajakāye kallataṃ patte utusappāyalābhena cittaṃ ekaggaṃ ahosi, kammaṭṭhānavīthiṃ otari, so taṃ ñatvā kālasampadādikittanamukhena attānaṃ bhāvanāya ussāhento –
As for the elder, his body became perfectly calm due to being free from the disturbance of rain and wind within his dwelling, and having attained a suitable climate, his mind became one-pointed. It entered the path of meditation. Knowing this, he exhorted himself to meditation by extolling the timeliness of the occasion and so forth, saying:
Vị Tôn giả cảm thấy thân thể mình nhẹ nhàng và khỏe khoắn do không còn bị phiền não bởi sự tiếp xúc của gió và mưa trong phòng ở của mình. Tâm Ngài trở nên định tĩnh nhờ có được điều kiện thời tiết thích hợp, và Ngài đã đi vào con đường thiền định. Nhận biết điều đó, Ngài muốn tự mình tinh tấn trong thiền định bằng cách ca ngợi sự thuận lợi của thời gian, và Ngài đã nói:
Tattha nadanti morā susikhā supekhuṇā, sunīlagīvā sumukhā sugajjinoti ete matthake uṭṭhitāhi sundarāhi sikhāhi samannāgatattā susikhā, nānāvaṇṇehi anekehi sobhanehi bhaddakapiñchehi samannāgatattā supekhuṇā, rājīvavaṇṇasaṅkāsāya sundarāya nīlavaṇṇāya gīvāya samannāgatattā sunīlagīvā, sundaramukhatāya sumukhā, manuññavāditāya sugajjino, morā sikhaṇḍino chajjasaṃvādī kekāsaddaṃ muñcantā nadanti ravanti.
Here, ‘‘Nadanti morā susikhā supekhuṇā, sunīlagīvā sumukhā sugajjino’’ means: those peacocks (morā), endowed with beautiful crests (susikhā) rising on their heads, endowed with many beautiful and auspicious variegated tail-feathers (supekhuṇā), endowed with a beautiful blue neck (sunīlagīvā) resembling a lotus petal, with a beautiful face (sumukhā), and with a pleasant voice (sugajjino) because they make delightful sounds, are nadanti — they cry out, emitting their kekā calls, which are melodious and harmonized.
Trong đó, nadanti morā susikhā supekhuṇā, sunīlagīvā sumukhā sugajjino có nghĩa là những con công này, vì có những chùm lông đẹp mọc trên đầu nên là susikhā (có chùm lông đẹp); vì có nhiều lông đuôi đẹp, màu sắc đa dạng nên là supekhuṇā (có đuôi đẹp); vì có chiếc cổ màu xanh lam đẹp, giống như màu của hoa sen xanh nên là sunīlagīvā (có cổ xanh lam đẹp); vì có khuôn mặt đẹp nên là sumukhā (có mặt đẹp); vì có tiếng kêu du dương nên là sugajjino (có tiếng kêu hay). Những con công morā (công), tức là những con chim công, đang nadanti (kêu), tức là đang kêu kekā với những âm thanh du dương.
Susaddalā cāpi mahāmahī ayanti ayañca mahāpathavī susaddalā sundaraharitatiṇā.
‘‘Susaddalā cāpi mahāmahī ayaṃ’’ means: this great earth is also susaddalā, having beautiful, fresh, green grass.
Susaddalā cāpi mahāmahī ayanti có nghĩa là trái đất rộng lớn này susaddalā, tức là có những thảm cỏ xanh tươi đẹp.
Subyāpitambūti abhinavavuṭṭhiyā tahaṃ tahaṃ vissandamānasalilatāya suṭṭhu byāpitajalā vitatajalā.
‘‘Subyāpitambu’’ means: well-pervaded with water, extended with water, due to the newly fallen rain overflowing in various places.
Subyāpitambū có nghĩa là nước chảy tràn lan khắp nơi do mưa mới, tức là nước đã lan tỏa khắp nơi.
‘‘Susukkatambū’’tipi pāṭho, suvisuddhajalāti attho.
There is also the reading ‘‘Susukkatambu’’; the meaning is, it has very pure water.
Cũng có bản đọc là ‘‘Susukkatambū’’, nghĩa là nước rất trong sạch.
Suvalāhakaṃ nabhanti idañca nabhaṃ ākāsaṃ nīluppaladalasannibhehi samantato pūretvā ṭhitehi sundarehi valāhakehi meghehi suvalāhakaṃ.
‘‘Suvalāhakaṃ nabhaṃ’’ means: this sky (ākāsa) is suvalāhakaṃ, filled all around with beautiful clouds (valāhaka) resembling dark blue lotus petals.
Suvalāhakaṃ nabhanti có nghĩa là bầu trời này, tức là không gian, suvalāhakaṃ (có mây đẹp) vì có những đám mây đẹp, giống như cánh hoa sen xanh, phủ kín khắp nơi.
Sukallarūpo sumanassa jhāyatanti idāni utusappāyalābhena suṭṭhu kallarūpo kammaniyasabhāvo tvaṃ, nīvaraṇehi anajjhārūḷhacittatāya sundaramanassa yogāvacarassa yaṃ ārammaṇūpanijjhānavasena lakkhaṇūpanijjhānavasena ca jhāyataṃ.
‘‘Sukallarūpo sumanassa jhāyataṃ’’ means: now, due to the attainment of suitable weather, you are sukallarūpo, in a very suitable condition for action. Jhāyataṃ refers to one who meditates, a yogāvacara with a beautiful mind (sumanassa) because his mind is not overwhelmed by hindrances, by way of scrutinizing the object (ārammaṇūpanijjhāna) and scrutinizing the characteristics (lakkhaṇūpanijjhāna).
Sukallarūpo sumanassa jhāyatanti có nghĩa là giờ đây, nhờ có được thời tiết thuận lợi, thân thể ông trở nên kallarūpo (khỏe mạnh), tức là thuận tiện cho việc hành thiền. Tâm ông không bị các triền cái chi phối, nhờ có tâm tốt, ông là một hành giả thiền định, đang thiền định bằng cách quán sát đối tượng và quán sát các đặc tính (vô thường, khổ, vô ngã).
Sunikkamo…pe… accutaṃ padanti evaṃ jhāyanto ca sādhu subuddhassa sammāsambuddhassa sāsane sundaranikkamo hutvā suparisuddhasīlatāya susukkaṃ, visuddhasabhāvatāya sabbassapi saṃkilesassa gocarabhāvānupagamanato sukkaṃ, nipuṇañāṇagocaratāya nipuṇaṃ, paramagambhīratāya sududdasaṃ, paṇītabhāvena seṭṭhabhāvena ca uttamaṃ, niccasabhāvatāya accutaṃ padaṃ taṃ nibbānaṃ phusāhi attapaccakkhakaraṇena sammāpaṭipattiyā sacchikarohīti.
‘‘Sunikkamo…pe…accutaṃ pada’’ means: thus meditating, having made a good going forth (sunikkamo) in the Sāsana of the Buddha, the Perfectly Self-Enlightened One, attain (phusāhi) by direct personal experience and realize through right practice that Nibbāna (taṃ padaṃ), which is very pure (susukkaṃ) due to perfectly pure conduct, and pure (sukkaṃ) due to its unsullied nature and being beyond the scope of any defilement; subtle (nipuṇaṃ) due to being within the range of subtle wisdom; very difficult to see (sududdasaṃ) due to its extreme profundity; supreme (uttamaṃ) due to its excellence and superiority; and immutable (accutaṃ) due to its eternal nature.
Sunikkamo…pe… accutaṃ padanti có nghĩa là, hỡi người đang thiền định như vậy, hãy có một sự tiến bộ tốt đẹp trong giáo pháp của Đức Chánh Đẳng Giác, và hãy chứng đạt Niết Bàn, cái padaṃ (vị trí) accutaṃ (bất biến), tức là Niết Bàn, cái susukkaṃ (rất thanh tịnh) vì có giới hạnh hoàn toàn thanh tịnh, hoặc vì bản chất thanh tịnh, không bị bất kỳ phiền não nào làm ô uế; cái nipuṇaṃ (tinh tế) vì là đối tượng của trí tuệ vi tế; cái sududdasaṃ (rất khó thấy) vì rất sâu xa; cái uttamaṃ (tối thượng) vì là trạng thái cao quý và tối thượng; cái accutaṃ (bất biến) vì bản chất vĩnh hằng. Hãy chứng đạt Niết Bàn đó bằng cách tự mình trải nghiệm, bằng chánh hạnh.
Evaṃ thero attānaṃ ovadantova utusappāyalābhena samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Thus, the Elder, while instructing himself, with a mind concentrated due to the attainment of suitable weather, exerted himself in vipassanā and attained Arahantship.
Như vậy, vị Trưởng lão tự khuyên nhủ mình, nhờ có được thời tiết thuận lợi, tâm định tĩnh, đã tinh tấn tu tập thiền quán và đạt được A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.37-42) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Arahattaṃ pana patvā thero attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajāto ‘‘nadanti morā’’tiādinā tāyeva gāthā paccudāhāsi.
Having attained Arahantship, the Elder reflected on his practice, and filled with joy and happiness, he reiterated those very verses beginning with ‘‘Nadanti morā’’.
“Các phiền não của tôi đã được đốt cháy…pe… Giáo pháp của Đức Phật đã được thực hành.”
Tenassa idameva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
Therefore, this was his declaration of Arahantship.
Sau khi đạt A-la-hán, vị Trưởng lão quán chiếu lại sự thực hành của mình, tràn đầy hỷ lạc, và lại xướng lên những câu kệ đó, bắt đầu bằng “nadanti morā”.
Nandamānāgataṃ cittāti āyasmato anūpamattherassa gāthā.
‘‘Nandamānāgataṃ citta’’—these are the verses of the Venerable Elder Anūpama.
7. Chú giải kệ Trưởng lão Anūpama
Kā uppatti?
What is the origin?
Kệ của Trưởng lão Anūpama đáng kính bắt đầu bằng “Nandamānāgataṃ cittā”.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ padumaṃ nāma paccekabuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ rathiyaṃ disvā pasannamānaso aṅkolapupphehi pūjesi.
This one, too, having performed extraordinary meritorious deeds in the presence of past Buddhas, and having accumulated merit that served as a strong supporting condition for liberation in various existences, was born in a respectable family thirty-one eons ago. Having attained maturity, one day, seeing the Paccekabuddha named Paduma walking for alms in the street, with a mind full of faith, he honored him with aṅkola flowers.
Sự việc khởi nguyên là gì?
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā rūpasampattiyā anūpamoti laddhanāmo vayappatto upanissayasampannatāya kāme pahāya pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto araññe viharati.
Due to that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-dispensation, he was born into a wealthy family in the Kosala country, known as Anūpama due to his perfect physical beauty. Having reached maturity, and being endowed with supporting conditions, he abandoned sense-pleasures, went forth, and while practicing vipassanā, he resided in the forest.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các kiếp Phật quá khứ, tích lũy phước báu làm nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau. Ba mươi mốt kiếp về trước, ngài tái sinh vào một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, một ngày nọ, thấy một vị Phật Độc Giác tên là Paduma đang khất thực trên đường, ngài đã hoan hỷ dâng hoa Aṅkola cúng dường.
Tassa cittaṃ bahiddhā rūpādiārammaṇesu vidhāvati.
His mind wandered among external objects such as visual forms and so on.
Nhờ công đức đó, ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình giàu có ở vương quốc Kosala, được đặt tên là Anūpama vì vẻ đẹp xuất chúng. Khi đến tuổi trưởng thành, nhờ có nhân duyên đầy đủ, ngài đã từ bỏ dục lạc, xuất gia và tu tập thiền quán trong rừng.
Kammaṭṭhānaṃ parivaṭṭati.
His meditation subject kept shifting.
Tâm của ngài thường chạy theo các đối tượng bên ngoài như sắc, v.v.
Thero vidhāvantaṃ cittaṃ niggaṇhanto –
The Elder, trying to restrain his wandering mind, said:
Đối tượng thiền định bị xáo trộn.
Tattha nandamānāgataṃ cittāti nandamāna abhinandamāna citta abhinandamānaṃ āgataṃ uppannaṃ.
Here, ‘‘Nandamānāgataṃ citta’’ means: O mind (citta), delighting, exceedingly delighting, (your delight) has come, has arisen.
Trong đó, nandamānāgataṃ cittā có nghĩa là, hỡi tâm, ngươi đến với sự hoan hỷ, tức là đã sinh khởi sự hoan hỷ quá mức.
Sūlamāropamānakanti dukkhuppattiṭṭhānatāya sūlasadisattā sūlaṃ taṃ taṃ bhavaṃ kammakilesehi ettakaṃ kālaṃ āropiyamānaṃ.
‘‘Sūlamāropamānakaṃ’’ means: a stake (sūla), being like a stake because it is the cause of suffering, that existence has been impaled by kamma and defilements for such a long time.
Sūlamāropamānakanti có nghĩa là, vì là nơi sinh khởi khổ đau, giống như cây cọc nhọn, nên gọi là sūla (cọc nhọn). Ngươi đã bị nghiệp và phiền não đặt lên những cõi sống đó trong suốt thời gian dài như vậy.
Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaranti yattha yattha sūlasaṅkhātā bhavā kaliṅgarasaṅkhātā adhikuṭṭanakā kāmaguṇā ca tena teneva, pāpacitta, vajasi, taṃ tadeva ṭhānaṃ upagacchasi, attano anatthaṃ na sallakkhesi.
‘‘Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaraṃ’’ means: wherever there are existences (bhava) called stakes (sūla), and sense-pleasures (kāmaguṇā) called kaliṅgara, meaning chopping blocks, O evil mind, you go precisely there, you reach that very place, you do not recognize your own harm.
Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaranti có nghĩa là, hỡi tâm tội lỗi, ngươi đi đến bất cứ nơi nào có những cõi sống được gọi là sūla (cọc nhọn) và những dục lạc được gọi là kaliṅgara (khúc gỗ mục để chặt), ngươi cứ đi đến đó, ngươi không nhận ra điều bất lợi cho chính mình.
Tāhaṃ cittakaliṃ brūmīti taṃ tasmā pamattabhāvato cittakaliṃ cittakālakaṇṇiṃ ahaṃ kathayāmi.
‘‘Tāhaṃ cittakaliṃ brūmī’’ means: therefore, because of your heedlessness, I call you a wretched mind (cittakali), a villainous mind.
Tāhaṃ cittakaliṃ brūmīti có nghĩa là, vì vậy, ta nói ngươi là cittakaliṃ (tâm xấu xa), tức là tâm bất hạnh, vì sự lơ đễnh.
Punapi taṃ brūmi kathemi cittadubbhakaṃ cittasaṅkhātassa attano bahūpakārassa santānassa anatthāvahanato cittadubbhiṃ.
Again I say to you, I speak of cittadubbhakaṃ (the wicked mind), meaning the mind that is a traitor, bringing harm to one's own continuous existence, which is called the mind and is of great benefit.
Lại nữa, ta nói ngươi là cittadubbhakaṃ (tâm phản bội), vì ngươi mang lại điều bất lợi cho dòng tâm của chính mình, vốn là một người bạn tốt.
‘‘Cittadubbhagā’’tipi paṭhanti.
Some also recite it as "cittadubbhagā."
Cũng có bản đọc là ‘‘Cittadubbhagā’’.
Cittasaṅkhātaalakkhikaappapuññāti attho.
The meaning is "O mind, of little merit, lacking auspicious marks."
Nghĩa là, hỡi tâm bất hạnh, ít phước báu.
Kinti brūhīti ce?
If it is asked, "What do you mean?"
Nếu hỏi: “Ngươi nói gì vậy?”
Āha ‘‘satthā te dullabho laddho, mānatthe maṃ niyojayī’’ti.
He said: "The Teacher, so difficult to find, has been attained by you. Do not engage me in a matter of pride."
Thì đáp: “Satthā te dullabho laddho, mānatthe maṃ niyojayī”.
Kappānaṃ asaṅkhyeyyampi nāma buddhasuñño loko hoti, satthari uppannepi manussattasaddhāpaṭilābhādayo dullabhā eva, laddhesu ca tesu satthāpi dullabhoyeva hoti.
Indeed, the world can be devoid of Buddhas for innumerable aeons; even when the Teacher arises, human existence, the attainment of faith, and so on, are hard to come by. And even when these are attained, the Teacher himself is still rare.
Thế giới có thể không có Phật trong vô số kiếp. Ngay cả khi Đức Đạo Sư xuất hiện, việc có được thân người, niềm tin, v.v., cũng rất khó. Và ngay cả khi có được những điều đó, Đức Đạo Sư cũng rất khó gặp.
Evaṃ dullabho satthā idāni tayā laddho, tasmiṃ laddhe sampatipi anatthe ahite āyatiñca anatthāvahe dukkhāvahe akusale maṃ mā niyojesīti.
Such a rare Teacher has now been attained by you. Having attained him, do not engage me in something unbeneficial, harmful, and leading to future detriment, suffering, and unwholesome states.
Giờ đây, Đức Đạo Sư khó gặp như vậy đã được ngươi tìm thấy. Khi đã tìm thấy Ngài, đừng đẩy ta vào những điều bất lợi, không có lợi ích trong hiện tại, và những điều bất lợi, mang lại khổ đau, bất thiện trong tương lai.
Evaṃ thero attano cittaṃ ovadanto eva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Thus, the Elder, admonishing his own mind, developed insight and attained Arahantship.
Như vậy, vị Trưởng lão, khi tự khuyên nhủ tâm mình, đã phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.37.16-19) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Saṃsaraṃ dīghamaddhānanti āyasmato vajjitattherassa gāthā.
"Wandering a long journey" and so on are the verses of the Venerable Elder Vajjita.
8. Chú giải kệ Trưởng lão Vajjita
Kā uppatti?
What is the origin story?
Kệ của Trưởng lão Vajjita đáng kính bắt đầu bằng “Saṃsaraṃ dīghamaddhāna”.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito pañcasaṭṭhime kappe ekasmiṃ paccantagāme nibbattitvā viññutaṃ patto vanacarako hutvā vicaranto ekadivasaṃ upasantaṃ nāma paccekabuddhaṃ pabbataguhāyaṃ viharantaṃ addasa.
This Elder also, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated merits in various existences, was born in a frontier village in the sixty-fifth aeon from now. Having reached maturity, he became a forest dweller. One day, while wandering, he saw a Paccekabuddha named Upasanta residing in a mountain cave.
Sự việc khởi nguyên là gì?
So tassa upasamaṃ disvā pasannamānaso campakapupphena pūjaṃ akāsi.
Seeing his peaceful demeanor, he, with a mind full of faith, made an offering of Campaka flowers.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các kiếp Phật quá khứ, tích lũy phước báu trong các kiếp sống khác nhau. Sáu mươi lăm kiếp về trước, ngài tái sinh vào một ngôi làng biên giới, khi trưởng thành, ngài trở thành một người sống trong rừng. Một ngày nọ, ngài thấy một vị Phật Độc Giác tên là Upasanta đang trú ngụ trong một hang núi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbatto jātadivasato paṭṭhāya mātugāmahatthaṃ gato rodati.
Due to that meritorious deed, he wandered through divine and human realms. In this Buddha-era, he was born into a wealthy family in the Kosala country. From the day of his birth, whenever he was held by a woman, he would cry.
Thấy sự an tịnh của vị ấy, ngài đã hoan hỷ dâng hoa Campaka cúng dường.
Brahmalokato kira cavitvā idhāgato yasmā mātugāmasamphassaṃ na sahati, tasmā mātugāmasamphassavajjanato vajjitotveva nāmaṃ jātaṃ.
It is said that he had passed away from the Brahma world and reborn here, and since he could not endure the touch of women, he was named Vajjita (One who Avoids) due to his avoidance of women's touch.
Nhờ công đức đó, ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình giàu có ở vương quốc Kosala. Ngay từ ngày sinh ra, khi được đưa vào tay phụ nữ, ngài đã khóc.
So vayappatto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā tadaheva chaḷabhiñño ahosi.
When he reached maturity, he saw the Buddha's Twin Miracle, gained faith, and, having gone forth and established insight, became one with the six Abhiññā on that very day.
Vajjita, khi đến tuổi trưởng thành, sau khi thấy phép song thông thần thông (yamakapāṭihāriya) của Đức Phật, đã có được đức tin, xuất gia, thiết lập thiền quán (vipassanā), và ngay trong ngày đó đã thành tựu sáu thắng trí (chaḷabhiñña).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.37.27-30) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói rằng:
Tattha saṃsaranti saṃsaranto, tasmiṃ tasmiṃ bhave ādānanikkhepavasena aparāparaṃ sandhāvanto.
In these verses, saṃsaraṃ means wandering, running repeatedly from one existence to another through the taking up and laying down of aggregates.
Trong đó, saṃsaranti có nghĩa là đang lang thang, liên tục chạy tới lui trong các kiếp sống khác nhau, theo cách chấp thủ và từ bỏ.
Dīghamaddhānanti cirakālaṃ anādimati saṃsāre aparimāṇakālaṃ.
Dīghamaddhānaṃ means for a long time, for an immeasurable period in beginningless saṃsāra.
Dīghamaddhānaṃ có nghĩa là một thời gian dài, vô lượng thời gian trong vòng luân hồi vô thủy.
Gatīsūti sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ vasena sugatiduggatīsu.
Gatīsu means in good and bad destinations, according to the power of wholesome and unwholesome deeds.
Gatīsu có nghĩa là trong các thiện thú và ác thú, tùy theo nghiệp thiện và nghiệp bất thiện.
Parivattisanti ghaṭīyantaṃ viya paribbhamanto cavanupapajjanavasena aparāparaṃ parivattiṃ.
Parivattisaṃ means I revolved again and again, like a waterwheel, by way of passing away and reappearing from one existence to another.
Parivattisaṃ có nghĩa là tôi đã xoay vần liên tục, từ kiếp này sang kiếp khác, theo cách chết và tái sinh, như một cái bánh xe quay tròn.
Tassa pana parivattanassa kāraṇamāha ‘‘apassaṃ ariyasaccāni, andhabhūto puthujjano’’ti.
He stated the cause of that revolving as, "Not seeing the Noble Truths, a common person, blind."
Nguyên nhân của sự xoay vần đó được nói là “apassaṃ ariyasaccāni, andhabhūto puthujjano”.
Dukkhādīni cattāri ariyasaccāni ñāṇacakkhunā apassanto appaṭivijjhanto, tato eva avijjandhatāya andhabhūto puthūnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano honto gatīsu parivattisanti yojanā, tenevāha bhagavā –
This means that, not seeing the four Noble Truths such as suffering with the eye of wisdom, not penetrating them, and thus being blind with the blindness of ignorance, and being a common person (puthujjano) due to various reasons such as giving rise to numerous defilements, I revolved through the destinies. It is for this reason that the Blessed One said:
Không thấy, không thấu hiểu Tứ Thánh đế (Dukkha-ādīni cattāri ariyasaccāni) bằng nhãn trí (ñāṇacakkhu), và do đó, vì bị vô minh che lấp, trở thành phàm nhân (puthujjana) do các nguyên nhân như tạo ra nhiều phiền não, nên đã xoay vần trong các cõi tái sinh (gatīsu parivattisaṃ), đó là cách kết nối. Chính vì thế, Đức Thế Tôn đã dạy:
Tassa mayhaṃ vuttanayena pubbe puthujjanasseva sato idāni satthārā dinnanayena appamattassa appamādapaṭipattiyā samathavipassanābhāvanaṃ matthakaṃ pāpetvā ṭhitassa.
To me who, as stated, was formerly a common person, but now, having brought the cultivation of serenity (samatha) and insight (vipassanā) to its culmination through the practice of heedfulness (appamāda), as taught by the Teacher, is established.
Tassa (của tôi) có nghĩa là của tôi, người trước đây là một phàm nhân theo cách đã nói, nhưng bây giờ đã appamattassa (không phóng dật), đã hoàn thành sự tu tập thiền định (samatha) và thiền quán (vipassanā) bằng sự thực hành không phóng dật (appamādapaṭipatti) theo cách mà Đức Bổn Sư đã dạy.
Saṃsārā vinaḷīkatāti saṃsaranti sattā etehīti ‘‘saṃsārā’’ti laddhanāmā kammakilesā aggamaggena samucchinnattā vigatanaḷā nimmūlā katā.
Saṃsārā vinaḷīkatā means the defilements of kamma that are called "saṃsārā" because beings wander through them, have been made rootless and free from impurities, being utterly destroyed by the Arahant-path.
Saṃsārā vinaḷīkatā có nghĩa là các nghiệp và phiền não (kammakilesā), được gọi là “saṃsārā” (luân hồi) vì chúng khiến chúng sinh luân hồi, đã bị cắt đứt hoàn toàn bằng Thánh đạo tối thượng (aggamagga), trở nên không còn gốc rễ, không còn cặn bã.
Sabbā gatī samucchinnāti evaṃ kammakilesavaṭṭānaṃ vinaḷīkatattā nirayādikā sabbāpi gatiyo sammadeva ucchinnā viddhaṃsitā, tato eva natthi dāni āyatiṃ punabbhavoti idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
Sabbā gatī samucchinnā means that all destinations, such as the lower realms, have been completely cut off and destroyed, due to the uprooting of the cycles of kamma and defilements. Therefore, there is no rebirth now in the future. And this was the Elder's declaration of his Arahantship.
Sabbā gatī samucchinnā có nghĩa là, do các vòng nghiệp và phiền não đã bị hủy diệt như vậy, tất cả các cõi tái sinh (gati) như địa ngục (niraya) v.v… đều đã bị cắt đứt hoàn toàn, bị tiêu diệt. Chính vì thế, natthi dāni (bây giờ không còn) punabbhavo (tái sinh) trong tương lai nữa. Đây chính là lời tuyên bố thành tựu A-la-hán (aññābyākaraṇa) của vị Trưởng lão.