Tattha kaṇhaṃ dhammanti kāyaducaritādibhedaṃ akusalaṃ dhammaṃ vippahāya jahitvā.
There, kaṇhaṃ dhamma means unwholesome Dhamma, such as bodily misconduct, vippahāya means having abandoned it.
Trong đó, kaṇhaṃ dhammaṃ (pháp đen tối) có nghĩa là pháp bất thiện như ác hạnh thân, sau khi vippahāya (từ bỏ).
Sukkaṃ bhāvethāti paṇḍito bhikkhu abhinikkhamanato paṭṭhāya yāva arahattamaggā kāyasucaritādibhedaṃ sukkaṃ dhammaṃ bhāveyya.
Sukkaṃ bhāvethā means that a paṇḍito (wise) monk should cultivate the bright Dhamma, such as bodily good conduct, from the time of his renunciation up to the path of Arahantship.
Sukkaṃ bhāvetha (hãy tu tập pháp trắng) có nghĩa là Tỳ-khưu hiền trí hãy tu tập pháp trắng như thiện hạnh thân, từ khi xuất gia cho đến khi đạt đến đạo A-la-hán.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Okā anokamāgammāti okaṃ vuccati ālayo, anokaṃ vuccati anālayo, ālayato nikkhamitvā anālayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ paṭicca ārabbha taṃ patthayamāno bhāveyyāti attho.
Okā anokamāgammā means that oka is called attachment (ālaya), anoka is called non-attachment; having departed from attachment, aspiring to Nibbāna, which is called non-attachment, he should cultivate it, this is the meaning.
Okā anokamāgamma (từ nơi có sự ràng buộc, hãy đến nơi không có sự ràng buộc) có nghĩa là oka được gọi là sự ràng buộc (ālayo), anoka được gọi là không có sự ràng buộc (anālayo); tức là thoát khỏi sự ràng buộc, nương tựa vào Niết Bàn, tức là nơi không có sự ràng buộc, mong cầu Niết Bàn mà tu tập. Đó là ý nghĩa.
Tatrābhiratimiccheyyāti yasmiṃ anālayasaṅkhāte viveke nibbāne imehi sattehi durabhiramaṃ, tatra abhiratiṃ iccheyya.
Tatrābhiratimiccheyyā means that in that seclusion, Nibbāna, which is called non-attachment, where it is difficult for beings to delight, one should desire delight there.
Tatrābhiratimiccheyya (ở đó, hãy mong cầu sự hoan hỷ) có nghĩa là hãy mong cầu sự hoan hỷ trong sự độc cư, tức là Niết Bàn, nơi mà các chúng sinh này khó có thể hoan hỷ.
Hitvā kāmeti vatthukāmakilesakāme hitvā akiñcano hutvā viveke abhiratiṃ iccheyyāti attho.
Hitvā kāme means having abandoned material sensual pleasures and defilement sensual pleasures, becoming akiñcano (without possessions), one should desire delight in seclusion, this is the meaning.
Hitvā kāme (từ bỏ dục lạc) có nghĩa là từ bỏ các dục lạc vật chất và dục lạc phiền não, trở thành akiñcano (không còn sở hữu), và mong cầu sự hoan hỷ trong sự độc cư. Đó là ý nghĩa.
Cittaklesehīti pañcahi nīvaraṇehi, attānaṃ pariyodapeyya vodāpeyya, parisodheyyāti attho.
Cittaklesehi means from the five hindrances, attānaṃ pariyodapeyya means one should purify oneself, cleanse oneself, this is the meaning.
Cittaklesehi (khỏi các cấu uế của tâm) có nghĩa là khỏi năm triền cái, attānaṃ pariyodapeyya (hãy thanh lọc bản thân), tức là hãy làm cho tâm thanh tịnh, trong sạch. Đó là ý nghĩa.
Sambodhiyaṅgesūti sambojjhaṅgesu.
Sambodhiyaṅgesu means in the factors of awakening (sambojjhaṅga).
Sambodhiyaṅgesu (trong các chi phần giác ngộ) có nghĩa là trong các chi phần giác ngộ (sambojjhaṅgesu).
Sammā cittaṃ subhāvitanti hetunā nayena cittaṃ suṭṭhu bhāvitaṃ vaḍḍhitaṃ.
Sammā cittaṃ subhāvitaṃ means the mind is well-developed, well-cultivated, by reason and method.
Sammā cittaṃ subhāvitaṃ (tâm đã được tu tập đúng đắn) có nghĩa là tâm đã được tu tập tốt đẹp, được phát triển tốt đẹp bằng lý do và phương pháp.
Ādānapaṭinissaggeti ādānaṃ vuccati gahaṇaṃ, tassa paṭinissaggasaṅkhāte aggahaṇe catūhi upādānehi kiñci anupādiyitvā ye ratāti attho.
Ādānapaṭinissagge means ādāna is called grasping; in the non-grasping, which is called the relinquishing of that grasping, not clinging to anything with the four clingings, ye ratā means those who delight, this is the meaning.
Ādānapaṭinissagge (trong sự từ bỏ chấp thủ) có nghĩa là ādāna được gọi là sự nắm giữ (gahaṇaṃ); paṭinissagga là sự từ bỏ, tức là không nắm giữ bất cứ điều gì bằng bốn loại chấp thủ, tức là những ai hoan hỷ trong sự không nắm giữ. Đó là ý nghĩa.
Jutimantoti ānubhāvavanto, arahattamaggañāṇajutiyā khandhādibhede dhamme jotetvā ṭhitāti attho.
Jutimanto means endowed with power, standing radiant with the light of the Arahantship path-knowledge in the Dhamma, which is divided into aggregates and so forth, this is the meaning.
Jutimanto (rạng rỡ) có nghĩa là có oai lực, tức là những bậc đã soi sáng các pháp như ngũ uẩn bằng ánh sáng của trí tuệ đạo A-la-hán và an trú trong đó. Đó là ý nghĩa.
Te loketi imasmiṃ khandhādiloke parinibbutā nāma arahattapattito paṭṭhāya kilesavaṭṭassa khepitattā saupādisesena, carimacittanirodhena khandhavaṭṭassa khepitattā anupādisesena cāti dvīhi parinibbānehi parinibbutā, anupādāno viya padīpo apaṇṇattikabhāvaṃ gatāti attho.
Te loke means in this world of aggregates and so forth, parinibbutā means those who are completely unburdened by the two kinds of Nibbāna: with remainder of clinging (saupādisesa), having exhausted the cycle of defilements from the attainment of Arahantship; and without remainder of clinging (anupādisesa), having exhausted the cycle of aggregates by the cessation of the final consciousness, meaning they have reached a state of unidentifiability like a lamp without fuel, this is the meaning.
Te loke (họ trong thế gian này) có nghĩa là những người đó đã parinibbutā (hoàn toàn Niết Bàn) trong thế gian này (tức là thế gian của ngũ uẩn) bằng hai loại Niết Bàn: Niết Bàn hữu dư y (sau khi diệt trừ vòng luân hồi phiền não) và Niết Bàn vô dư y (sau khi diệt trừ vòng luân hồi ngũ uẩn bằng sự diệt tận của tâm cuối cùng), giống như ngọn đèn không còn nhiên liệu, đã đạt đến trạng thái không còn được gọi tên. Đó là ý nghĩa.
Ekasmiṃ pana samaye devadatto ajātasattunā saddhiṃ ekato hutvā gijjhakūṭaṃ abhiruhitvā paduṭṭhacitto ‘‘satthāraṃ vadhissāmī’’ti silaṃ pavijjhi.
On one occasion, Devadatta, together with Ajātasattu, ascended Gijjhakūṭa and, with a corrupted mind, hurled a rock intending to kill the Teacher.
Một lần nọ, Devadatta cùng với vua Ajātasattu lên núi Gijjhakūṭa, với tâm ác độc, ném một tảng đá xuống với ý định: "Ta sẽ giết Đức Bổn Sư."
Taṃ dve pabbatakūṭāni sampaṭicchiṃsu.
Two mountain peaks intercepted it.
Hai đỉnh núi đã đỡ tảng đá đó.
Tato bhijjitvā gatā papaṭikā bhagavato pādaṃ paharitvā lohitaṃ uppādesi, bhusā vedanā pavattiṃsu.
Then, a splinter that broke off struck the Blessed One's foot, causing blood to appear, and intense pain arose.
Từ đó, một mảnh đá vỡ ra đã va vào chân Đức Thế Tôn và làm chảy máu, gây ra những cơn đau dữ dội.
Bhikkhū satthāraṃ maddakucchiṃ nayiṃsu.
The monks carried the Teacher to Maddakucchi.
Các Tỳ-khưu đã đưa Đức Bổn Sư đến Maddakucchi.
Satthā tatopi jīvakambavanaṃ gantukāmo ‘‘tattha maṃ nethā’’ti āha.
From there, the Teacher, desiring to go to Jīvaka's Mango Grove, said, "Take me there."
Từ đó, Đức Bổn Sư muốn đến vườn xoài Jīvaka, Ngài nói: "Hãy đưa Ta đến đó."
Bhikkhū bhagavantaṃ ādāya jīvakambavanaṃ agamaṃsu.
The bhikkhus led the Blessed One to Jīvaka's mango grove.
Các Tỳ-khưu đã đưa Đức Thế Tôn đến vườn xoài Jīvaka.
Jīvako taṃ pavattiṃ sutvā satthu santikaṃ gantvā vaṇapaṭikammatthāya tikhiṇabhesajjaṃ datvā vaṇaṃ bandhitvā satthāraṃ etadavoca – ‘‘bhante, mayā antonagare ekassa manussassa bhesajjaṃ kataṃ, tassa santikaṃ gantvā puna āgamissāmi, idaṃ bhesajjaṃ yāva mamāgamanā baddhaniyāmeneva tiṭṭhatū’’ti.
Jīvaka, having heard that news, went to the Teacher and, having applied a potent medicine to the wound and bandaged it, said to the Teacher, "Venerable Sir, I have prepared medicine for a certain person in the inner city. I will go to him and return again. Let this medicine remain bound until my return."
Jīvaka nghe tin đó, liền đến chỗ Đức Bổn Sư, đặt thuốc mạnh vào vết thương để chữa trị, băng bó vết thương, rồi thưa với Đức Bổn Sư: "Bạch Đức Thế Tôn, con đã chữa bệnh cho một người trong thành, con sẽ đi đến chỗ người đó rồi quay lại. Xin hãy giữ nguyên băng bó này cho đến khi con trở về."
So gantvā tassa purisassa kattabbakiccaṃ katvā dvārapidahanavelāya āgacchanto dvāraṃ na sampāpuṇi.
He went and, having done what needed to be done for that person, was returning at the time of the city gate's closing, but did not reach the gate.
Ông ta đi làm việc cần làm cho người đó, khi quay về vào lúc đóng cổng thành, ông ta không kịp vào cổng.
Athassa etadahosi – ‘‘aho mayā bhāriyaṃ kammaṃ kataṃ, yvāhaṃ aññatarassa purisassa viya tathāgatassa pāde tikhiṇabhesajjaṃ datvā vaṇaṃ bandhiṃ, ayaṃ tassa mocanavelā, tasmiṃ amuccamāne sabbarattiṃ bhagavato sarīre pariḷāho uppajjissatī’’ti.
Then it occurred to him: "Alas, I have done a serious deed, I who bandaged the Tathāgata's foot after applying a potent medicine to the wound, just like for any other person. This is the time to unbind it. If it is not unbound, a burning sensation will arise in the Blessed One's body throughout the entire night."
Bấy giờ, ông ta nghĩ rằng: ‘‘Ôi, ta đã làm một việc nặng nề! Ta đã đắp thuốc mạnh vào chân của Như Lai và băng vết thương, như đối với một người đàn ông nào đó. Đây là lúc tháo băng vết thương, nếu không được tháo ra, thì suốt đêm thân của Thế Tôn sẽ bị nóng sốt!’’
Tasmiṃ khaṇe satthā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘ānanda, jīvako sāyaṃ āgacchanto dvāraṃ na sampāpuṇi, ‘ayaṃ vaṇassa mocanavelā’ti pana cintesi, mocesi na’’nti.
At that moment, the Teacher addressed Venerable Ānanda: "Ānanda, Jīvaka, returning this evening, did not reach the gate. He thought, 'This is the time to unbind the wound.' Unbind it, then."
Ngay lúc đó, Bậc Đạo Sư gọi Tôn giả Ānanda đến và nói: ‘‘Này Ānanda, Jīvaka này đến vào buổi chiều nhưng không kịp đến cổng thành, nhưng ông ấy nghĩ rằng ‘đây là lúc tháo băng vết thương’, hãy tháo nó ra!’’
Thero mocesi, vaṇo rukkhato challi viya apagato.
The Elder unbound it, and the wound disappeared like bark from a tree.
Vị Trưởng lão đã tháo băng, vết thương biến mất như vỏ cây tróc khỏi thân cây.
Jīvako antoaruṇeyeva satthu santikaṃ vegena āgantvā ‘‘kiṃ nu kho, bhante, sarīre vo pariḷāho uppanno’’ti pucchi.
Jīvaka, arriving swiftly at the Teacher's presence just before dawn, asked, "Venerable Sir, has a burning sensation arisen in your body?"
Jīvaka, ngay trong buổi sáng sớm, vội vã đến chỗ Bậc Đạo Sư và hỏi: ‘‘Bạch Thế Tôn, thân Ngài có bị nóng sốt không ạ?’’
Satthā ‘‘tathāgatassa kho, jīvaka, bodhimaṇḍeyeva sabbapariḷāho vūpasanto’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, connecting the discourse and skillfully teaching the Dhamma, said this verse:—
Bậc Đạo Sư, kết nối câu chuyện và thuyết Pháp, đã đọc bài kệ này:
Tattha gataddhinoti gatamaggassa kantāraddhā vaṭṭaddhāti dve addhā nāma.
Here, gataddhino means 'one who has traversed the path'. There are two kinds of paths: the wilderness path (kantāraddhā) and the path of saṃsāra (vaṭṭaddhā).
Ở đây, gataddhino (người đã đi hết con đường) có hai loại con đường (addhā): con đường hiểm trở (kantāraddhā) và con đường luân hồi (vaṭṭaddhā).
Tesu kantārapaṭipanno yāva icchitaṭṭhānaṃ na pāpuṇāti, tāva addhikoyeva, etasmiṃ pana patte gataddhi nāma hoti.
Among these, one who has set out on the wilderness path is still a traveler until they reach their desired destination; but when they have reached it, they are called 'one who has traversed the path'.
Trong số đó, người đi trên con đường hiểm trở, chừng nào chưa đến nơi mong muốn, chừng đó vẫn là người lữ hành; nhưng khi đã đến nơi đó, thì gọi là người đã đi hết con đường.
Vaṭṭasannissitāpi sattā yāva vaṭṭe vasanti, tāva addhikā eva.
Beings who are dependent on saṃsāra are also travelers as long as they dwell in saṃsāra.
Chúng sinh bị ràng buộc bởi luân hồi, chừng nào còn sống trong luân hồi, chừng đó vẫn là người lữ hành.
Vaṭṭassa akhepitattā.
Because saṃsāra has not been exhausted.
Vì luân hồi chưa được đoạn trừ.
Sotāpannādayopi addhikā eva, vaṭṭaṃ pana khepetvā ṭhito khīṇāsavo gataddhi nāma hoti.
Even Sotāpannas and others are still travelers, but an Arahant (khīṇāsava) who has exhausted saṃsāra is called 'one who has traversed the path'.
Ngay cả các bậc Dự Lưu (Sotāpanna) cũng là người lữ hành, nhưng một vị A-la-hán (khīṇāsava) đã đoạn trừ luân hồi và an trú, thì được gọi là người đã đi hết con đường.
Tassa gataddhino.
For such a one who has traversed the path.
Tức là của người đã đi hết con đường.
Visokassāti vaṭṭamūlakassa sokassa vigatattā visokassa.
Visokassa means 'sorrowless' because sorrow, which has saṃsāra as its root, has vanished.
Visokassā (không sầu muộn) là vì đã đoạn trừ sự sầu muộn có gốc rễ từ luân hồi.
Vippamuttassa sabbadhīti sabbesu khandhādidhammesu vippamuttassa, sabbaganthappahīnassāti catunnampi ganthānaṃ pahīnattā sabbāganthappahīnassa.
Vippamuttassa sabbadhi means 'completely liberated from all' with regard to all phenomena such as the aggregates; sabbaganthappahīnassa means 'one who has abandoned all ties' because all four ties (ganthas) have been abandoned.
Vippamuttassa sabbadhi (hoàn toàn giải thoát) là hoàn toàn giải thoát khỏi tất cả các pháp như uẩn (khandha), v.v. Sabbaganthappahīnassa (đã đoạn trừ mọi buộc ràng) là đã đoạn trừ tất cả bốn loại buộc ràng (gantha).
Pariḷāho na vijjatīti duvidho pariḷāho kāyiko cetasiko cāti.
Pariḷāho na vijjatī means 'no burning exists'. There are two kinds of burning: bodily and mental.
Pariḷāho na vijjatī (không còn sự nóng sốt) có hai loại nóng sốt: thân thể và tâm lý.
Tesu khīṇāsavassa sītuṇhādivasena uppannattā kāyikapariḷāho anibbutova, taṃ sandhāya jīvako pucchati.
Among these, for an Arahant, bodily burning, such as that caused by cold or heat, is not extinguished; it was with this in mind that Jīvaka asked.
Trong số đó, sự nóng sốt về thân thể của một vị A-la-hán, do lạnh hay nóng, v.v., vẫn chưa hoàn toàn chấm dứt; Jīvaka hỏi về điều đó.
Satthā pana dhammarājatāya desanāvidhikusalatāya cetasikapariḷāhavasena desanaṃ vinivattento, ‘‘jīvaka, paramatthena evarūpassa khīṇāsavassa pariḷāho na vijjatī’’ti āha.
However, the Teacher, being the King of Dhamma and skilled in the method of teaching, turned the discourse towards mental burning, saying, "Jīvaka, in the ultimate sense, for such an Arahant, there is no burning."
Tuy nhiên, Bậc Đạo Sư, vì là Pháp Vương (Dhammarāja) và khéo léo trong phương pháp thuyết Pháp, đã chuyển hướng bài Pháp để nói về sự nóng sốt của tâm lý, và nói: ‘‘Này Jīvaka, trên thực tế, một vị A-la-hán như thế không còn sự nóng sốt.’’
Ekasmiñhi samaye satthā rājagahe vuṭṭhavasso ‘‘addhamāsaccayena cārikaṃ pakkamissāmī’’ti bhikkhūnaṃ ārocāpesi.
On one occasion, after spending the rainy season in Rājagaha, the Teacher announced to the bhikkhus, "I shall set out on a wandering tour in half a month."
Một lần nọ, Bậc Đạo Sư, sau khi an cư mùa mưa tại Rājagaha, đã thông báo cho các Tỳ-khưu rằng: ‘‘Trong nửa tháng nữa, Ta sẽ lên đường du hành.’’
Vattaṃ kiretaṃ buddhānaṃ bhikkhūhi saddhiṃ cārikaṃ caritukāmānaṃ ‘‘evaṃ bhikkhū attano pattapacanacīvararajanādīni katvā sukhaṃ gamissantī’’ti ‘‘idāni addhamāsaccayena cārikaṃ pakkamissāmī’’ti bhikkhūnaṃ ārocāpanaṃ.
It is indeed the custom of Buddhas who wish to go on a wandering tour with bhikkhus to announce, "Now, in half a month, I shall set out on a wandering tour," so that the bhikkhus may prepare their alms-bowls, dye their robes, and so on, and travel comfortably.
Thật vậy, đây là một truyền thống của các vị Phật khi muốn du hành cùng các Tỳ-khưu, để các Tỳ-khưu có thể chuẩn bị bát, y, nhuộm y, v.v., của mình và đi một cách thoải mái, nên Ngài đã thông báo cho các Tỳ-khưu: ‘‘Bây giờ, trong nửa tháng nữa, Ta sẽ lên đường du hành.’’
Bhikkhūsu pana attano pattacīvarādīni karontesu mahākassapattheropi cīvarāni dhovi.
While the bhikkhus were preparing their alms-bowls and robes, Venerable Mahākassapa also washed his robes.
Khi các Tỳ-khưu đang chuẩn bị bát và y của mình, Trưởng lão Mahākassapa cũng giặt y.
Bhikkhū ujjhāyiṃsu ‘‘thero kasmā cīvarāni dhovati, imasmiṃ nagare anto ca bahi ca aṭṭhārasa manussakoṭiyo vasanti.
The bhikkhus complained, "Why is the Elder washing his robes? Eighteen crores of people live in this city, both inside and outside.
Các Tỳ-khưu phàn nàn: ‘‘Tại sao vị Trưởng lão lại giặt y? Trong thành này, cả trong lẫn ngoài, có mười tám triệu người sinh sống.
Tattha ye therassa na ñātakā, te upaṭṭhākā, ye na upaṭṭhākā, te ñātakā.
Among them, those who are not the Elder's relatives are his supporters, and those who are not his supporters are his relatives.
Trong số đó, những người không phải là bà con của Trưởng lão thì là người hộ độ; những người không phải là người hộ độ thì là bà con.
Te therassa catūhi paccayehi sammānasakkāraṃ karonti.
Those people show respect and honor to the Thera with the four requisites.
Họ cúng dường và tôn kính vị Trưởng lão với bốn vật dụng thiết yếu.
Ettakaṃ upakāraṃ pahāya esa kahaṃ gamissati?
Abandoning such a great service, where will he go?
Bỏ qua sự giúp đỡ lớn lao như vậy, ông ấy sẽ đi đâu?
Sacepi gaccheyya, māpamādakandarato paraṃ na gamissatī’’ti.
Even if he were to go, he would not go beyond the Māpamāda Ravine.”
Dù có đi chăng nữa, ông ấy cũng sẽ không đi xa hơn hang động Māpamāda.’’
Satthā kira yaṃ kandaraṃ patvā nivattetabbayuttake bhikkhū ‘‘tumhe ito nivattatha, mā pamajjitthā’’ti vadati.
It is said that the Teacher, upon reaching a certain ravine, would tell the bhikkhus who ought to turn back, “You all turn back from here; do not be heedless.”
Thật vậy, hang động mà Bậc Đạo Sư, khi đến đó, nói với các Tỳ-khưu đáng lẽ phải quay lại: ‘‘Các con hãy quay lại từ đây, đừng lơ là!’’
Taṃ ‘‘māpamādakandara’’nti vuccati, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
That is called the “Māpamāda Ravine,” and it was with reference to that that this was said.
Đó được gọi là ‘‘hang động Māpamāda’’, và câu nói này ám chỉ điều đó.
Satthāpi cārikaṃ pakkamanto cintesi – ‘‘imasmiṃ nagare anto ca bahi ca aṭṭhārasa manussakoṭiyo vasanti.
As the Teacher was setting out on his journey, he considered: “Eighteen crores of people live in this city, both inside and outside.
Bậc Đạo Sư, khi lên đường du hành, cũng nghĩ: ‘‘Trong thành này, cả trong lẫn ngoài, có mười tám triệu người sinh sống.
Manussānaṃ maṅgalāmaṅgalaṭṭhānesu bhikkhūhi gantabbaṃ hoti, na sakkā vihāraṃ tucchaṃ kātuṃ, kaṃ nu kho nivattessāmī’’ti?
Bhikkhus must go to people’s auspicious and inauspicious occasions, and it is not possible to leave the monastery empty. Whom should I ask to turn back?”
Các Tỳ-khưu cần phải đến những nơi có sự kiện tốt lành hay không tốt lành của con người, không thể để Tịnh xá trống rỗng. Ta nên cho ai quay lại đây?’’
Athassa etadahosi –‘‘kassapassa hete manussā ñātakā ca upaṭṭhākā ca, kassapaṃ nivattetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then it occurred to him: “These people are Kassapa’s relatives and supporters; it is proper to ask Kassapa to turn back.”
Bấy giờ, Ngài nghĩ: ‘‘Những người này là bà con và người hộ độ của Kassapa, nên cho Kassapa quay lại là hợp lý.’’
So theraṃ āha – ‘‘kassapa, na sakkā vihāraṃ tucchaṃ kātuṃ, manussānaṃ maṅgalāmaṅgalaṭṭhānesu bhikkhūhi attho hoti, tvaṃ attano parisāya saddhiṃ nivattassū’’ti.
So he said to the Thera: “Kassapa, it is not possible to leave the monastery empty. Bhikkhus are needed for people’s auspicious and inauspicious occasions. You, together with your assembly, should turn back.”
Thế là Ngài nói với vị Trưởng lão: ‘‘Này Kassapa, không thể để Tịnh xá trống rỗng. Con người cần có các Tỳ-khưu trong những sự kiện tốt lành và không tốt lành. Con hãy quay lại cùng với chúng đệ tử của con.’’
‘‘Sādhu, bhante’’ti thero parisaṃ ādāya nivatti.
“Very well, Venerable Sir,” the Thera replied, and taking his assembly, he turned back.
‘‘Lành thay, bạch Thế Tôn,’’ vị Trưởng lão nói, rồi dẫn chúng đệ tử quay lại.
Bhikkhū upajjhāyiṃsu ‘‘diṭṭhaṃ vo, āvuso, nanu idāneva amhehi vuttaṃ ‘mahākassapo kasmā cīvarāni dhovati, na eso satthārā saddhiṃ gamissatī’ti, yaṃ amhehi vuttaṃ, tadeva jāta’’nti.
The bhikkhus complained, “See, friends? Didn’t we just say, ‘Why is Mahākassapa washing robes? He will not go with the Teacher,’ and what we said has come to pass.”
Các Tỳ-khưu phàn nàn: ‘‘Này các bạn, các bạn đã thấy chưa? Chẳng phải chúng ta vừa nói ‘Tại sao Đại Ca-diếp lại giặt y, ông ấy sẽ không đi cùng Bậc Đạo Sư’ đó sao? Điều chúng ta nói đã xảy ra rồi.’’
Satthā bhikkhūnaṃ kathaṃ sutvā nivattitvā ṭhito āha – ‘‘bhikkhave, kiṃ nāmetaṃ kathethā’’ti?
The Teacher, hearing the bhikkhus’ talk, turned back and stood, saying, “Bhikkhus, what is this you are talking about?”
Bậc Đạo Sư, nghe lời nói của các Tỳ-khưu, quay lại và đứng đó, nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, các con đang nói gì vậy?’’
‘‘Mahākassapattheraṃ ārabbha kathema, bhante’’ti attanā kathitaniyāmeneva sabbaṃ ārocesuṃ.
“Venerable Sir, we are speaking about the Elder Mahākassapa,” they replied, recounting everything just as they had said it.
‘‘Bạch Thế Tôn, chúng con đang nói về Trưởng lão Mahākassapa,’’ họ kể lại tất cả mọi chuyện đúng như cách họ đã nói.
Taṃ sutvā satthā ‘‘na, bhikkhave, tumhe kassapaṃ ‘kulesu ca paccayesu ca laggo’ti vadetha, so ‘mama vacanaṃ karissāmī’ti nivatto.
Hearing that, the Teacher said, “Bhikkhus, you should not say that Kassapa is attached to families and requisites. He turned back because he would follow my word.
Nghe vậy, Bậc Đạo Sư nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, các con đừng nói Kassapa ‘bị dính mắc vào các gia đình và vật dụng thiết yếu’. Ông ấy quay lại vì muốn làm theo lời Ta.
Eso hi pubbe patthanaṃ karontoyeva ‘catūsu paccayesu alaggo candūpamo hutvā kulāni upasaṅkamituṃ samattho bhaveyya’nti patthanaṃ akāsi.
Indeed, he made a wish in the past, saying, ‘May I be able to approach families unattached to the four requisites, like the moon.’
Thật vậy, trước đây, khi lập nguyện, ông ấy đã nguyện rằng: ‘Mong sao tôi có thể không dính mắc vào bốn vật dụng thiết yếu, trở thành người như mặt trăng, và có thể đến thăm các gia đình’.
Natthetassa kule vā paccaye vā laggo, ahaṃ candopamappaṭipadañceva (saṃ. ni. 2.146) ariyavaṃsappaṭipadañca kathento mama puttaṃ kassapaṃ ādiṃ katvā kathesi’’nti āha.
There is no attachment for him to families or requisites. When I spoke of the practice like the moon and the noble lineages, I did so starting with my son Kassapa.”
Ông ấy không hề dính mắc vào gia đình hay vật dụng thiết yếu. Khi Ta thuyết về con đường hạnh như mặt trăng (candopamappaṭipada) và con đường hạnh của bậc Thánh (ariyavaṃsappaṭipada), Ta đã lấy Kassapa, con trai của Ta, làm ví dụ đầu tiên.’’
Bhikkhū satthāraṃ pucchiṃsu – ‘‘bhante, kadā pana therena patthanā ṭhapitā’’ti?
The bhikkhus asked the Teacher, “Venerable Sir, when did the Thera make that aspiration?”
Các Tỳ-khưu hỏi Bậc Đạo Sư: ‘‘Bạch Thế Tôn, vậy khi nào vị Trưởng lão đã lập nguyện đó ạ?’’
‘‘Sotukāmāttha, bhikkhave’’ti?
“Are you desirous of hearing, bhikkhus?”
‘‘Này các Tỳ-khưu, các con có muốn nghe không?’’
‘‘Āma, bhante’’ti.
“Yes, Venerable Sir.”
‘‘Vâng, bạch Thế Tôn.’’
Satthā tesaṃ, ‘‘bhikkhave, ito kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma buddho loke udapādī’’ti vatvā padumuttarapādamūle tena ṭhapitapatthanaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ therassa pubbacaritaṃ kathesi.
Then the Teacher, saying to them, “Bhikkhus, one hundred thousand aeons ago, a Buddha named Padumuttara arose in the world,” recounted the entire past conduct of the Thera, beginning with the aspiration he had made at the feet of Padumuttara Buddha.
Bậc Đạo Sư nói với họ: ‘‘Này các Tỳ-khưu, một trăm ngàn kiếp trái đất trước đây, một vị Phật tên là Padumuttara đã xuất hiện trên thế gian,’’ rồi Ngài kể lại toàn bộ hành trạng quá khứ của vị Trưởng lão, bắt đầu từ lời nguyện mà ông ấy đã lập dưới chân Đức Phật Padumuttara.
Taṃ therapāḷiyaṃ (theragā. 1054 ādayo) vitthāritameva.
That is extensively explained in the Theragāthā Pāḷi.
Điều đó đã được kể chi tiết trong Theragāthā Pāli.
Satthā pana imaṃ therassa pubbacaritaṃ vitthāretvā ‘‘iti kho, bhikkhave, ahaṃ candopamappaṭipadañceva ariyavaṃsappaṭipadañca mama puttaṃ kassapaṃ ādiṃ katvā kathesiṃ, mama puttassa kassapassa paccayesu vā kulesu vā vihāresu vā pariveṇesu vā laggo nāma natthi, pallale otaritvā tattha caritvā gacchanto rājahaṃso viya katthaci alaggoyeva mama putto’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, having thus extensively explained the Thera’s past conduct, said, “Thus, bhikkhus, I spoke of the practice like the moon and the noble lineages, starting with my son Kassapa. My son Kassapa has no attachment to requisites, families, monasteries, or precincts. My son is unattached everywhere, like a royal swan descending into a pond, moving about in it, and then leaving.” Having connected the discourse in this way, he taught the Dhamma and uttered this verse:
Sau khi kể chi tiết hành trạng quá khứ của vị Trưởng lão, Bậc Đạo Sư kết nối câu chuyện và thuyết Pháp, đọc bài kệ này: ‘‘Này các Tỳ-khưu, như vậy, Ta đã thuyết về con đường hạnh như mặt trăng và con đường hạnh của bậc Thánh, lấy Kassapa, con trai của Ta, làm ví dụ đầu tiên. Kassapa, con trai của Ta, không hề dính mắc vào vật dụng thiết yếu, gia đình, tịnh xá, hay khu vực cư trú. Con trai của Ta như con thiên nga chúa, sau khi lội xuống ao bùn, bơi lội trong đó rồi bay đi, không hề dính mắc vào bất cứ thứ gì.’’
Tattha uyyuñjanti satīmantoti sativepullappattā khīṇāsavā attanā paṭividdhaguṇesu jhānavipassanādīsu āvajjanasamāpajjanavuṭṭhānādhiṭṭhānapaccavekkhaṇāhi yuñjanti ghaṭenti.
Therein, uyyuñjanti satīmanto means that the Arahants who have attained fullness of mindfulness strive and exert themselves in the qualities they have realized, such as jhāna and vipassanā, through reflection, entering, emerging, determination, and reviewing.
Ở đây, uyyuñjanti satīmanto (những người có chánh niệm tinh tấn) có nghĩa là các vị A-la-hán đã đạt đến sự sung mãn của chánh niệm, tinh tấn và nỗ lực trong các phẩm chất mà họ đã chứng đắc, như thiền định (jhāna) và tuệ quán (vipassanā), thông qua sự chú tâm (āvajjanā), nhập định (samāpajjanā), xuất định (vuṭṭhāna), quyết định (adhiṭṭhāna) và quán xét (paccavekkhaṇā).
Na nikete ramanti teti tesaṃ ālaye rati nāma natthi.
Na nikete ramanti te means that for them, there is no delight in attachment.
Na nikete ramanti te (họ không vui thích nơi trú ngụ) có nghĩa là họ không có sự vui thích hay dính mắc vào bất kỳ nơi trú ngụ nào.
Haṃsāvāti desanāsīsametaṃ, ayaṃ panettha attho – yathā gocarasampanne pallale sakuṇā attano gocaraṃ gahetvā gamanakāle ‘‘mama udakaṃ, mama padumaṃ, mama uppalaṃ, mama kaṇṇikā’’ti tasmiṃ ṭhāne kañci ālayaṃ akatvā anapekkhāva taṃ ṭhānaṃ pahāya uppatitvā ākāse kīḷamānā gacchanti; evamevaṃ khīṇāsavā yattha katthaci viharantāpi kulādīsu alaggā eva viharitvā gamanasamayepi taṃ ṭhānaṃ pahāya gacchantā ‘‘mama vihāro, mama pariveṇaṃ, mamūpaṭṭhākā’’ti anālayā anupekkhāva gacchanti.
Haṃsāvā is the heading of the discourse. The meaning here is this: just as birds, having taken their food from a pond rich in food, when it is time to depart, do not form any attachment to that place, saying, “This water is mine, this lotus is mine, this water lily is mine, this seed-pod is mine,” but without longing, abandon that place, fly up, and go playing in the sky; even so, the Arahants (khīṇāsavā), though dwelling wherever they may be, dwell unattached to families and the like, and even at the time of departure, they abandon that place and go without attachment or longing, saying, “This monastery is mine, this precinct is mine, these attendants are mine.”
Haṃsāvā là tiêu đề của bài pháp này. Ở đây, ý nghĩa là: Giống như các loài chim ở ao hồ đầy thức ăn, sau khi kiếm được thức ăn của mình, khi đến lúc bay đi, chúng không hề bám víu vào nơi đó, không chút luyến tiếc, mà rời bỏ nơi đó, bay lên và vui đùa trên bầu trời mà đi; cũng vậy, các vị A-la-hán (khīṇāsava), dù ở bất cứ nơi nào, cũng sống không vướng mắc vào gia đình và những thứ tương tự, và khi đến lúc ra đi, họ cũng rời bỏ nơi đó mà đi, không hề luyến ái hay luyến tiếc, nghĩ rằng: “Đây là tu viện của ta, đây là khu đất của ta, đây là những người hộ độ của ta.”
Okamokanti ālayālayaṃ, sabbālaye pariccajantīti attho.
Okamokaṃ means every dwelling place; the meaning is that they abandon all attachments.
Okamokaṃ có nghĩa là mọi nơi nương tựa, tức là từ bỏ mọi sự bám víu.
So kirāyasmā antogāme ekaṃ vīthiṃ piṇḍāya caritvā bhattakiccaṃ katvā puna aparaṃ vīthiṃ caritvā sukkhaṃ kūraṃ ādāya vihāraṃ haritvā paṭisāmetvā ‘‘nibaddhaṃ piṇḍapātapariyesanaṃ nāma dukkha’’nti katipāhaṃ jhānasukhena vītināmetvā āhārena atthe sati taṃ paribhuñjati.
It is said that this Venerable one, after wandering for alms in one street within the village and having eaten his meal, would then wander in another street, take dry food, bring it to the monastery, and store it away. Thinking, “Constantly seeking alms is troublesome,” he would spend several days in the bliss of jhāna, and when he needed food, he would consume what he had stored.
Tôn giả ấy, sau khi đi khất thực một con đường trong làng và dùng bữa, lại đi khất thực một con đường khác, mang về tu viện một ít cơm khô, cất giữ và nghĩ: “Việc tìm kiếm thức ăn liên tục thật là khổ sở.” Sau đó, ngài trải qua vài ngày trong niềm an lạc của thiền định, và khi cần thức ăn, ngài dùng số cơm khô đó.
Bhikkhū ñatvā ujjhāyitvā tamatthaṃ bhagavato ārocesuṃ.
The bhikkhus, knowing this, complained and reported the matter to the Blessed One.
Các Tỳ-kheo biết được, đã phàn nàn và báo cáo sự việc lên Đức Thế Tôn.
Satthā etasmiṃ nidāne āyatiṃ sannidhikāraparivajjanatthāya bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapetvāpi therena pana apaññatte sikkhāpade appicchataṃ nissāya katattā tassa dosābhāvaṃ pakāsento anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
On this occasion, the Teacher, having laid down a training rule for the bhikkhus to avoid storing provisions in the future, and also declaring that there was no fault in the elder because he had acted out of fewness of wishes (appicchataṃ) before the training rule was laid down, connected the narrative and delivered the Dhamma, speaking this verse:
Nhân dịp này, Đức Thế Tôn đã chế định giới luật cho các Tỳ-kheo để tránh việc tích trữ về sau. Tuy nhiên, vì Trưởng lão đã làm điều đó trước khi giới luật được chế định và do có ít dục vọng (appicchataṃ), nên Ngài tuyên bố rằng ngài không có lỗi. Sau đó, Ngài liên kết câu chuyện và thuyết pháp, đọc bài kệ này:
Tattha sannicayoti dve sannicayā – kammasannicayo ca, paccayasannicayo ca.
Here, sannicayo refers to two kinds of accumulation: accumulation of kamma and accumulation of requisites.
Trong đó, sannicayo (sự tích trữ) có hai loại: tích trữ nghiệp (kammasannicayo) và tích trữ vật chất (paccayasannicayo).
Tesu kusalākusalakammaṃ kammasannicayo nāma, cattāro paccayā paccayasannicayo nāma.
Among these, wholesome and unwholesome kamma is called kamma-sannicayo, and the four requisites are called paccaya-sannicayo.
Trong đó, nghiệp thiện và nghiệp bất thiện được gọi là kammasannicayo, còn bốn vật dụng được gọi là paccayasannicayo.
Tattha vihāre vasantassa bhikkhuno ekaṃ guḷapiṇḍaṃ, catubhāgamattaṃ sappiṃ, ekañca taṇḍulanāḷiṃ ṭhapentassa paccayasannicayo natthi, tato uttari hoti.
Among these, for a bhikkhu dwelling in a monastery, if he stores one lump of jaggery, a quarter measure of ghee, and one nāḷi of rice, there is no accumulation of requisites; more than that would constitute it.
Trong đó, đối với một Tỳ-kheo sống trong tu viện, nếu chỉ giữ một viên đường thô, một phần tư lượng bơ sữa, và một đấu gạo, thì đó không phải là tích trữ vật chất; nếu nhiều hơn thì mới là tích trữ.
Yesaṃ ayaṃ duvidhopi sannicayo natthi.
Yesaṃ (for whom) this twofold accumulation natthi (does not exist).
Yesaṃ (những ai) không có cả hai loại tích trữ này.
Pariññātabhojanāti tīhi pariññāhi pariññātabhojanā.
Pariññātabhojanā (who have understood food) means those who have understood food through three kinds of full understanding (pariññā).
Pariññātabhojanā (những ai đã thấu triệt thức ăn) là những ai đã thấu triệt thức ăn bằng ba loại tuệ tri (pariññā).
Yāguādīnañhi yāgubhāvādijānanaṃ ñātapariññā, āhāre paṭikūlasaññāvasena pana bhojanassa parijānanaṃ tīraṇapariññā, kabaḷīkārāhāre chandarāgaapakaḍḍhanañāṇaṃ pahānapariññā.
Indeed, knowing gruel and the like as gruel and so forth is called understanding by knowing (ñātapariññā); understanding food by means of the perception of loathsomeness (paṭikūlasaññā) is called understanding by investigation (tīraṇapariññā); and the knowledge that removes desire-passion (chandarāga) for edible food is called understanding by abandoning (pahānapariññā).
Trong đó, việc biết cháo là cháo, v.v., được gọi là ñātapariññā (tuệ tri về sự hiểu biết); việc thấu triệt thức ăn bằng cách quán tưởng sự ghê tởm trong thức ăn được gọi là tīraṇapariññā (tuệ tri về sự thẩm định); và trí tuệ loại bỏ tham ái đối với thức ăn vật thực được gọi là pahānapariññā (tuệ tri về sự đoạn trừ).
Imāhi tīhi pariññāhi ye pariññātabhojanā.
Ye (those) who have understood food by these three kinds of full understanding are pariññātabhojanā.
Ye (những ai) đã thấu triệt thức ăn bằng ba loại tuệ tri này.
Suññato animitto cāti ettha appaṇihitavimokkhopi gahitoyeva.
Suññato animitto cāti (of emptiness and signlessness) here also includes the Appaṇihita-vimokkha (desireless liberation).
Suññato animitto cā (không và không tướng) ở đây cũng bao gồm cả appaṇihitavimokkho (giải thoát vô nguyện).
Tīṇipi cetāni nibbānasseva nāmāni.
All three of these are indeed names for Nibbāna.
Cả ba điều này đều là tên gọi của Nibbāna.
Nibbānañhi rāgadosamohānaṃ abhāvena suññato, tehi ca vimuttanti suññato vimokkho, tathā rāgādinimittānaṃ abhāvena animittaṃ, tehi ca vimuttanti animitto vimokkho, rāgādipaṇidhīnaṃ pana abhāvena appaṇihitaṃ, tehi ca vimuttanti appaṇihito vimokkhoti vuccati.
Nibbāna is called suññato (emptiness) because of the absence of greed, hatred, and delusion, and it is liberated from them, hence it is called suññato vimokkho (liberation of emptiness). Similarly, it is animittaṃ (signless) due to the absence of signs of greed and so forth, and it is liberated from them, hence it is called animitto vimokkho (liberation of signlessness). Due to the absence of aspirations (paṇidhī) for greed and so forth, it is appaṇihitaṃ (desireless), and it is liberated from them, hence it is called appaṇihito vimokkho (liberation of desirelessness).
Nibbāna được gọi là suññato (không) vì không có tham, sân, si, và vì được giải thoát khỏi chúng; tương tự, nó được gọi là animittaṃ (không tướng) vì không có các tướng của tham, v.v., và vì được giải thoát khỏi chúng; còn được gọi là appaṇihitaṃ (vô nguyện) vì không có các nguyện vọng của tham, v.v., và vì được giải thoát khỏi chúng.
Phalasamāpattivasena taṃ ārammaṇaṃ katvā viharantānaṃ ayaṃ tividho vimokkho yesaṃ gocaro.
This threefold vimokkho (liberation) is yesaṃ gocaro (the range of those) who dwell making it their object by way of fruition attainment (phalasamāpatti).
Ba loại giải thoát này là gocaro (cảnh giới) của yesaṃ (những ai) sống bằng cách lấy Nibbāna làm đối tượng thông qua quả định (phalasamāpatti).
Gati tesaṃ durannayāti yathā nāma ākāsena gatānaṃ sakuṇānaṃ padanikkhepassa adassanena gati durannayā na sakkā jānituṃ, evameva yesaṃ ayaṃ duvidho sannicayo natthi, imāhi ca tīhi pariññāhi pariññātabhojanā, yesañca ayaṃ vuttappakāro vimokkho gocaro, tesaṃ tayo bhavā, catasso yoniyo, pañca gatiyo, satta viññāṇaṭṭhitiyo, nava sattāvāsāti imesu pañcasu koṭṭhāsesu iminā nāma gatāti gamanassa apaññāyanato gati durannayā na sakkā paññāpetunti.
Gati tesaṃ durannayā (their path is hard to trace): just as the path of birds that have gone through the sky is hard to trace, not being able to be known due to the absence of footprints, so too, for those for whom this twofold accumulation does not exist, who have understood food by these three kinds of full understanding, and for whom this aforementioned liberation is their range, their path is hard to trace, not being able to be pointed out, due to the unknowability of their going in these five categories: the three existences (bhavā), the four wombs (yoniyo), the five destinations (gatiyo), the seven stations of consciousness (viññāṇaṭṭhitiyo), and the nine abodes of beings (sattāvāsā), as to which of these categories they have gone.
Gati tesaṃ durannayā (con đường của họ khó tìm thấy): Giống như con đường của những con chim bay trên bầu trời khó tìm thấy vì không thấy dấu chân của chúng, cũng vậy, những ai không có hai loại tích trữ này, đã thấu triệt thức ăn bằng ba loại tuệ tri này, và có loại giải thoát đã nói trên làm cảnh giới, thì con đường của họ khó tìm thấy, không thể xác định được họ đã đi đến đâu trong năm loại cảnh giới này (ba cõi, bốn loài sinh, năm nẻo luân hồi, bảy trú xứ của thức, chín trú xứ của chúng sinh).
Ekasmiñhi divase thero jiṇṇacīvaro saṅkārakūṭādīsu cīvaraṃ pariyesati.
Indeed, one day the thera, whose robes were worn out, was searching for a robe in rubbish heaps and so on.
Một ngày nọ, Trưởng lão, với y phục cũ nát, đang tìm kiếm vải vụn ở các đống rác, v.v.
Tassa ito tatiye attabhāve purāṇadutiyikā tāvatiṃsabhavane nibbattitvā jālinī nāma devadhītā ahosi.
His former second wife, who had been reborn in the Tāvatiṃsa heaven in his third existence prior to this, became a deity named Jālinī.
Vợ cũ của ngài từ ba kiếp trước, tái sinh thành một nữ thần tên là Jālinī ở cõi trời Tāvatiṃsa.
Sā theraṃ coḷakāni pariyesamānaṃ disvā therassa atthāya terasahatthāyatāni catuhatthavitthatāni tīṇi dibbadussāni gahetvā ‘‘sacāhaṃ imāni iminā nīhārena dassāmi, thero na gaṇhissatī’’ti cintetvā tassa coḷakāni pariyesamānassa purato ekasmiṃ saṅkārakūṭe yathā nesaṃ dasantamattameva paññāyati, tathā ṭhapesi.
Seeing the thera searching for rags, she took three divine cloths, thirteen cubits long and four cubits wide, for the thera's sake, and thinking, "If I give these in this manner, the thera will not accept them," she placed them in a rubbish heap in front of him, as he was searching for rags, so that only their fringe was visible.
Nàng thấy Trưởng lão đang tìm kiếm vải vụn, bèn lấy ba tấm vải trời dài mười ba khuỷu tay và rộng bốn khuỷu tay cho Trưởng lão. Nàng nghĩ: “Nếu ta dâng những tấm vải này theo cách thông thường, Trưởng lão sẽ không nhận.” Thế là, nàng đặt chúng vào một đống rác trước mặt ngài khi ngài đang tìm vải vụn, sao cho chỉ lộ ra một phần nhỏ mép vải.
Thero tena maggena coḷakapariyesamānaṃ caranto nesaṃ dasantaṃ disvā tattheva gahetvā ākaḍḍhamāno vuttappamāṇāni dibbadussāni disvā ‘‘ukkaṭṭhapaṃsukūlaṃ vata ida’’nti ādāya pakkāmi.
The thera, walking along that path searching for rags, saw their fringe, took them right there, and as he pulled them, he saw the divine cloths of the mentioned size, and thinking, "Indeed, this is an excellent paṃsukūla robe," he took them and departed.
Trưởng lão đi trên con đường đó để tìm vải vụn, thấy mép vải, bèn cầm lấy và kéo ra. Khi thấy những tấm vải trời có kích thước đã nói, ngài nghĩ: “Đây quả là một tấm y phấn tảo thượng hạng!” và mang đi.
Athassa cīvarakaraṇadivase satthā pañcasatabhikkhuparivāro vihāraṃ gantvā nisīdi, asītimahātherāpi tattheva nisīdiṃsu, cīvaraṃ sibbetuṃ mahākassapatthero mūle nisīdi, sāriputtatthero majjhe, ānandatthero agge, bhikkhusaṅgho suttaṃ vaṭṭesi, satthā sūcipāsake āvuṇi, mahāmoggallānatthero yena yena attho, taṃ taṃ upanento vicari.
Then, on the day of making his robe, the Teacher, surrounded by five hundred bhikkhus, went to the monastery and sat down. Eighty great theras also sat there. Thera Mahākassapa sat at the base to sew the robe, Thera Sāriputta in the middle, Thera Ānanda at the top. The Saṅgha of bhikkhus spun the thread, the Teacher threaded the needles, and Thera Mahāmoggallāna moved about, bringing whatever was needed.
Đến ngày may y phục của ngài, Đức Thế Tôn, cùng với năm trăm Tỳ-kheo tùy tùng, đến tu viện và ngồi xuống. Tám mươi vị Đại Trưởng lão cũng ngồi ở đó. Trưởng lão Mahākassapa ngồi ở gốc để may y, Trưởng lão Sāriputta ở giữa, Trưởng lão Ānanda ở đầu. Tăng đoàn Tỳ-kheo se chỉ, Đức Thế Tôn xỏ chỉ vào kim, và Trưởng lão Mahāmoggallāna đi khắp nơi, mang đến những gì cần thiết.
Devadhītāpi antogāmaṃ pavisitvā ‘‘bhontā ayyassa no anuruddhattherassa cīvaraṃ karonto satthā asītimahāsāvakaparivuto pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ vihāre nisīdi, yāguādīni ādāya vihāraṃ gacchathā’’ti bhikkhaṃ samādapesi.
The deity also entered the village and exhorted the people to give alms, saying, "Sirs, the Teacher, surrounded by eighty great disciples and five hundred bhikkhus, is sitting in the monastery making a robe for our venerable Thera Anuruddha. Take gruel and other provisions and go to the monastery."
Vị nữ thần cũng đi vào làng và khuyến khích mọi người cúng dường, nói: “Thưa các thiện hữu! Đức Thế Tôn, cùng với tám mươi vị Đại đệ tử và năm trăm Tỳ-kheo, đang ngồi ở tu viện để may y cho Trưởng lão Anuruddha của chúng ta. Hãy mang cháo, v.v. đến tu viện!”
Mahāmoggallānattheropi antarābhatte mahājambupesiṃ āhari, pañcasatā bhikkhū parikkhīṇaṃ khādituṃ nāsakkhiṃsu.
Thera Mahāmoggallāna also brought a large jambu fruit during the meal. Five hundred bhikkhus were unable to finish eating it.
Trưởng lão Mahāmoggallāna cũng mang một quả jambu lớn đến giữa bữa ăn. Năm trăm Tỳ-kheo không thể ăn hết.
Sakko cīvarakaraṇaṭṭhāne bhūmiparibhaṇḍamakāsi, bhūmi alattakarasarañjitā viya ahosi.
Sakka prepared the ground at the robe-making place; the ground became as if it were smeared with lac-dye.
Thiên chủ Sakka đã trang trí mặt đất tại nơi may y, khiến mặt đất trông như được nhuộm bằng nước sơn đỏ.
Bhikkhūhi paribhuttāvasesānaṃ yāgukhajjakabhattānaṃ mahārāsi ahosi.
There was a large pile of gruel, hard food, and rice left over by the bhikkhus after they had eaten.
Có một đống cháo, thức ăn cứng và cơm lớn còn lại sau khi các Tỳ-kheo đã dùng.
Bhikkhū ujjhāyiṃsu ‘‘ettakānaṃ bhikkhūnaṃ kiṃ evaṃbahukehi yāguādīhi, nanu nāma pamāṇaṃ sallakkhetvā ettakaṃ nāma āharathā’’ti ñātakā ca upaṭṭhākā ca vattabbā siyuṃ, anuruddhatthero attano ñātiupaṭṭhākānaṃ bahubhāvaṃ ñāpetukāmo maññe’’ti, atha ne satthā ‘‘kiṃ, bhikkhave, kathethā’’ti pucchitvā, ‘‘bhante, idaṃ nāmā’’ti vutte ‘‘kiṃ pana tumhe, bhikkhave, ‘idaṃ anuruddhena āharāpita’nti maññathā’’ti?
The bhikkhus complained, "What is the use of so much gruel and other provisions for so many bhikkhus? Should not relatives and attendants be told to bring only a certain amount, after estimating it? Thera Anuruddha, I suppose, wishes to make known the large number of his relatives and attendants." Then the Teacher asked them, "Bhikkhus, what are you talking about?" When they replied, "Venerable Sir, it is this," He asked, "Do you, bhikkhus, think that 'this was brought by Anuruddha'?"
Các Tỳ-kheo phàn nàn: “Cháo và các thứ tương tự nhiều như vậy thì có ích gì cho chừng ấy Tỳ-kheo? Chẳng phải nên ước lượng và mang đến một lượng vừa đủ sao? Trưởng lão Anuruddha chắc muốn cho mọi người biết rằng ngài có nhiều bà con và người hộ độ.” Sau đó, Đức Thế Tôn hỏi họ: “Này các Tỳ-kheo, các ông đang nói gì vậy?” Khi được trả lời: “Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đang nói điều này,” Ngài hỏi: “Này các Tỳ-kheo, các ông có nghĩ rằng ‘món thức ăn này do Anuruddha mang đến’ không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir," they replied.
“Vâng, bạch Đức Thế Tôn,” họ đáp.
‘‘Na, bhikkhave, mama putto anuruddho evarūpaṃ vadeti.
"No, bhikkhus, my son Anuruddha does not speak such words.
“Không, này các Tỳ-kheo, con trai của Ta là Anuruddha không nói những lời như vậy.
Na hi khīṇāsavā paccayapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ kathenti, ayaṃ pana piṇḍapāto devatānubhāvena nibbatto’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Indeed, those whose defilements are destroyed do not speak of things related to requisites. This almsfood, however, was produced by the power of a deity." Thus, connecting the narrative, the Teacher taught the Dhamma and uttered this verse –
Các vị A-la-hán không nói những lời liên quan đến vật chất. Món thức ăn này được tạo ra do thần lực của chư thiên.” Sau đó, Ngài liên kết câu chuyện và thuyết pháp, đọc bài kệ này:
Tattha yassāsavāti yassa cattāro āsavā parikkhīṇā.
Therein, yassāsavā means: he whose four āsavas are destroyed.
Trong đó, yassāsavā (những ai có lậu hoặc) có nghĩa là bốn loại lậu hoặc của người ấy parikkhīṇā (đã tận diệt).
Āhāre ca anissitoti āhārasmiñca taṇhādiṭṭhinissayehi anissito.
Āhāre ca anissito means: unattached to food by the attachments of craving and wrong view.
Āhāre ca anissito có nghĩa là không nương tựa vào thức ăn (hay bốn vật dụng) với sự chấp thủ của taṇhā (ái dục) và diṭṭhi (tà kiến).
Padaṃ tassa durannayanti yathā ākāse gacchantānaṃ sakuṇānaṃ ‘‘imasmiṃ ṭhāne pādehi akkamitvā gatā, idaṃ ṭhānaṃ urena paharitvā gatā, idaṃ sīsena, idaṃ pakkhehī’’ti na sakkā ñātuṃ, evameva evarūpassa bhikkhuno ‘‘nirayapadena vā gato, tiracchānayonipadena vā’’tiādinā nayena padaṃ paññāpetuṃ nāma na sakkoti.
Padaṃ tassa durannaya means: just as it is not possible to know of birds flying in the sky, "they went by stepping in this place, they went by striking with their chest in this place, by their head in this place, by their wings in this place," so too, it is not possible to determine the path of such a bhikkhu by saying, "he went by the path of hell, or by the path of the animal realm," and so on.
Padaṃ tassa durannaya có nghĩa là: Cũng như không thể biết được rằng "ở chỗ này, chim đã đi qua bằng chân; chỗ này, chim đã bay qua bằng ngực; chỗ này, bằng đầu; chỗ này, bằng cánh" đối với những con chim bay trên không trung; thì cũng vậy, không thể xác định được con đường (chỗ ở) của một Tỳ-kheo như thế này bằng cách nói rằng "vị ấy đã đi theo con đường địa ngục, hoặc con đường súc sanh," v.v.
Ekasmiñhi samaye bhagavā mahāpavāraṇāya migāramātuyā pāsādassa heṭṭhā mahāsāvakaparivuto nisīdi.
Indeed, at one time, the Blessed One sat surrounded by a great assembly of disciples beneath Migāramātā Visākhā's palace on the day of the Great Pavāraṇā.
Một thời nọ, vào ngày Đại Pavāraṇā (Tự tứ), Đức Thế Tôn ngồi dưới lầu của lâu đài do Visākhā, mẹ của Migāra, cúng dường, được bao quanh bởi các vị Đại đệ tử.
Tasmiṃ samaye mahākaccāyanatthero avantīsu viharati.
At that time, Thera Mahākaccāyana was dwelling in Avanti.
Vào thời điểm đó, Trưởng lão Mahākaccāyana đang trú ở xứ Avanti.
So panāyasmā dūratopi āgantvā dhammassavanaṃ paggaṇhātiyeva.
But that venerable one, even from afar, would come to listen to the Dhamma.
Tuy nhiên, vị Tôn giả ấy dù ở xa cũng đến để thọ trì nghe pháp.
Tasmā mahātherā nisīdantā mahākaccāyanattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisīdiṃsu.
Therefore, the great Theras, as they sat down, left a seat for Thera Mahākaccāyana and then sat down.
Vì vậy, các vị Đại Trưởng lão khi ngồi xuống đã chừa một chỗ ngồi cho Trưởng lão Mahākaccāyana.
Sakko devarājā dvīhi devalokehi devaparisāya saddhiṃ āgantvā dibbagandhamālādīhi satthāraṃ pūjetvā ṭhito mahākaccāyanattheraṃ adisvā kiṃ nu kho mama, ayyo, na dissati, sādhu kho panassa sace āgaccheyyāti.
Sakko, the king of devas, having come from two deva worlds with his assembly of devas, honored the Teacher with divine perfumes and garlands, and stood there. Not seeing Thera Mahākaccāyana, he thought, "Why is my venerable one not seen? It would be good if he were to come."
Thần Sakka, vua chư Thiên, cùng với hội chúng chư Thiên từ hai cõi trời đến, cúng dường Đức Bổn Sư bằng hương hoa cõi trời và các vật phẩm khác, rồi đứng đó. Không thấy Trưởng lão Mahākaccāyana, Ngài nghĩ: "Chẳng lẽ vị Tôn giả của ta không có mặt? Thật tốt nếu Ngài đến."
Theropi taṃ khaṇaññeva āgantvā attano āsane nisinnameva attānaṃ dassesi.
The Thera, at that very moment, came and showed himself seated in his own place.
Chính vào khoảnh khắc đó, vị Trưởng lão đã đến và tự mình ngồi vào chỗ của mình.
Sakko theraṃ disvā gopphakesu daḷhaṃ gahetvā ‘‘sādhu vata me, ayyo, āgato, ahaṃ ayyassa āgamanameva paccāsīsāmī’’ti vatvā ubhohi hatthehi pāde sambāhitvā gandhamālādīhi pūjetvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Sakko, seeing the Thera, firmly grasped his ankles and said, "It is indeed good that my venerable one has come! I was indeed longing for the venerable one's arrival." Having said this, he massaged his feet with both hands, honored him with perfumes and garlands, paid homage, and stood to one side.
Thần Sakka thấy vị Trưởng lão, nắm chặt mắt cá chân Ngài và nói: "Thật tốt lành thay, Tôn giả đã đến! Tôi đã mong đợi sự quang lâm của Tôn giả." Nói xong, Ngài dùng cả hai tay xoa bóp chân Ngài, cúng dường bằng hương hoa và các vật phẩm khác, đảnh lễ rồi đứng sang một bên.
Bhikkhū ujjhāyiṃsu.
The bhikkhus complained.
Các Tỳ-kheo xầm xì.
‘‘Sakko mukhaṃ oloketvā sakkāraṃ karoti, avasesamahāsāvakānaṃ evarūpaṃ sakkāraṃ akaritvā mahākaccāyanaṃ disvā vegena gopphakesu gahetvā ‘sādhu vata me, ayyo, āgato, ahaṃ ayyassa āgamanameva paccāsīsāmī’ti vatvā ubhohi hatthehi pāde sambāhitvā pūjetvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito’’ti.
"Sakko shows partiality in honoring; without performing such honor to the other great disciples, upon seeing Mahākaccāyana, he quickly grasped his ankles and said, 'It is indeed good that my venerable one has come! I was indeed longing for the venerable one's arrival,' and having said this, he massaged his feet with both hands, honored him, and paid homage, then stood to one side."
"Thần Sakka nhìn mặt mà cúng dường. Ngài không cúng dường các vị Đại đệ tử còn lại như vậy, nhưng khi thấy Mahākaccāyana, Ngài vội vàng nắm lấy mắt cá chân Ngài và nói: 'Thật tốt lành thay, Tôn giả đã đến! Tôi đã mong đợi sự quang lâm của Tôn giả.' Nói xong, Ngài dùng cả hai tay xoa bóp chân Ngài, cúng dường, đảnh lễ rồi đứng sang một bên."
Satthā tesaṃ taṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, mama puttena mahākaccāyanena sadisā indriyesu guttadvārā bhikkhū devānampi manussānampi piyāyevā’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, hearing their talk, said, "Bhikkhus, bhikkhus like my son Mahākaccāyana, whose sense faculties are guarded, are dear to devas and humans alike," and connecting the narrative, he spoke this verse while teaching the Dhamma:
Đức Bổn Sư nghe cuộc nói chuyện đó của họ, nói: "Này các Tỳ-kheo, những Tỳ-kheo nào đã giữ gìn các căn như con trai của Ta, Mahākaccāyana, thì được chư Thiên và loài người yêu mến." Nói xong, Ngài kết nối câu chuyện và thuyết pháp, đọc bài kệ này:
Ekasmiñhi samaye āyasmā sāriputto vuṭṭhavasso cārikaṃ pakkamitukāmo bhagavantaṃ āpucchitvā vanditvā attano parivārena saddhiṃ nikkhami.
Indeed, at one time, Venerable Sāriputta, having completed the Rains Retreat, desired to go on a wandering tour. He asked leave of the Blessed One, paid homage, and departed with his retinue.
Một thời nọ, Tôn giả Sāriputta, sau khi đã an cư kiết hạ, muốn đi du hóa, nên đã xin phép Đức Thế Tôn, đảnh lễ Ngài và cùng với tùy tùng của mình ra đi.
Aññepi bahū bhikkhū theraṃ anugacchiṃsu.
Many other bhikkhus also followed the Thera.
Nhiều Tỳ-kheo khác cũng đi theo vị Trưởng lão.
Thero ca nāmagottavasena paññāyamāne bhikkhū nāmagottavasena kathetvā nivattāpesi.
The Thera, speaking by name and clan, sent back the bhikkhus who were known by name and clan.
Vị Trưởng lão đã gọi tên từng Tỳ-kheo rõ ràng theo tên và dòng họ, rồi bảo họ trở về.
Aññataro nāmagottavasena apākaṭo bhikkhu cintesi – ‘‘aho vata mampi nāmagottavasena paggaṇhanto kathetvā nivattāpeyyā’’ti thero mahābhikkhusaṅghassa antare taṃ na sallakkhesi.
A certain bhikkhu, not well-known by name and clan, thought, "Oh, if only he would acknowledge me by name and clan and send me back like the other bhikkhus!" The Thera did not notice him amidst the large assembly of bhikkhus.
Một Tỳ-kheo khác, không rõ tên và dòng họ, nghĩ: "Ôi, ước gì Ngài cũng gọi tên và dòng họ của mình rồi bảo mình trở về!" Vị Trưởng lão không để ý đến Tỳ-kheo đó giữa đại chúng.
So ‘‘aññe viya bhikkhū na maṃ paggaṇhātī’’ti there āghātaṃ bandhi.
So, thinking, "He does not acknowledge me like the other bhikkhus," he conceived resentment towards the Thera.
Vì vậy, vị Tỳ-kheo đó đã ôm lòng oán hận vị Trưởng lão vì nghĩ: "Ngài không ưu ái mình như các Tỳ-kheo khác."
Therassapi saṅghāṭikaṇṇo tassa bhikkhuno sarīraṃ phusi, tenāpi āghātaṃ bandhiyeva.
Moreover, the corner of the Thera's saṅghāṭi robe touched that bhikkhu's body, and because of that too, he conceived resentment.
Mép y saṅghāṭī của vị Trưởng lão đã chạm vào thân thể của Tỳ-kheo đó, và vì điều đó, Tỳ-kheo đó cũng ôm lòng oán hận.
So ‘‘dāni thero vihārūpacāraṃ atikkanto bhavissatī’’ti ñatvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘āyasmā maṃ, bhante, sāriputto tumhākaṃ aggasāvakomhīti kaṇṇasakkhaliṃ bhindanto viya paharitvā akhamāpetvāva cārikaṃ pakkanto’’ti āha.
Knowing, "Now the Thera must have passed beyond the monastery precincts," he approached the Teacher and said, "Venerable Sir, Venerable Sāriputta, thinking 'I am your chief disciple,' struck me as if breaking my earlobe, and departed on his wandering tour without asking for my forgiveness."
Vị ấy nghĩ: "Bây giờ vị Trưởng lão chắc đã đi qua khỏi khu vực chùa rồi," rồi đến gặp Đức Bổn Sư và nói: "Bạch Đức Thế Tôn, Tôn giả Sāriputta, vị Đại đệ tử của Ngài, đã đánh con như muốn xé tai con, rồi đi du hóa mà không xin lỗi con."
Satthā theraṃ pakkosāpesi.
The Teacher sent for the Thera.
Đức Bổn Sư đã cho gọi vị Trưởng lão đến.
Tasmiṃ khaṇe mahāmoggallānatthero ca ānandatthero ca cintesuṃ – ‘‘amhākaṃ aggajeṭṭhabhātarā imassa bhikkhuno apahaṭabhāvaṃ satthā no na jānāti, sīhanādaṃ pana nadāpetukāmo bhavissatīti parisaṃ sannipātāpessāmā’’ti.
At that moment, the Elder Mahāmoggallāna and the Elder Ānanda thought: "The Teacher knows that our chief elder brother has not been struck by this bhikkhu; however, he will desire to make him utter a lion's roar. Therefore, we shall convene the assembly."
Vào lúc đó, Trưởng lão Mahāmoggallāna và Trưởng lão Ānanda nghĩ: "Đức Bổn Sư không phải không biết rằng vị huynh trưởng của chúng ta không hề đánh Tỳ-kheo này. Ngài chắc muốn Ngài ấy rống tiếng sư tử. Chúng ta hãy triệu tập hội chúng."
Te kuñcikahatthā pariveṇadvārāni vivaritvā ‘‘abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto, idānāyasmā sāriputto bhagavato sammukhā sīhanādaṃ nadissatī’’ti (a. ni. 9.11) mahābhikkhusaṅghaṃ sannipātesuṃ.
With keys in hand, they opened the monastery gates and convened the great assembly of bhikkhus, saying: "Come forth, Venerable sirs! Come forth, Venerable sirs! Now Venerable Sāriputta will utter a lion's roar in the presence of the Blessed One."
Hai vị ấy cầm chìa khóa, mở cửa các khu nhà tăng, và triệu tập đại chúng Tỳ-kheo, nói: "Này các Tôn giả, hãy đến! Này các Tôn giả, hãy đến! Bây giờ Tôn giả Sāriputta sẽ rống tiếng sư tử trước mặt Đức Thế Tôn."
Theropi āgantvā satthāraṃ vanditvā nisīdi.
The Elder also came, paid homage to the Teacher, and sat down.
Vị Trưởng lão cũng đến, đảnh lễ Đức Bổn Sư rồi ngồi xuống.
Atha naṃ satthā tamatthaṃ pucchi.
Then the Teacher asked him about that matter.
Sau đó, Đức Bổn Sư hỏi Ngài về sự việc đó.
Thero ‘‘nāyaṃ bhikkhu mayā pahaṭo’’ti avatvāva attano guṇakathaṃ kathento ‘‘yassa nūna, bhante, kāye kāyagatāsati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṃ sabrahmacāriṃ āsajja appaṭinissajja cārikaṃ pakkameyyā’’ti vatvā ‘‘seyyathāpi, bhante, pathaviyaṃ sucimpi nikkhipanti, asucimpi nikkhipantī’’tiādinā nayena attano pathavīsamacittatañca āpotejovāyo rajoharaṇacaṇḍālakumārakausabhachinnavisāṇasamacittatañca ahikuṇapādīhi viya attano kāyena aṭṭiyanañca medakathālikā viya attano kāyapariharaṇañca pakāsesi.
Without saying, "This bhikkhu was not struck by me," the Elder, speaking of his own qualities, said: "Indeed, Venerable sir, if mindfulness of the body (kāyagatāsati) were not established in one's body, that person would certainly assault a fellow monastic here, and without retracting it, would go on his way." And then, saying, "Just as, Venerable sir, people deposit both clean things and unclean things on the earth," and so on, he explained his own mind's resemblance to the earth, and his mind's resemblance to water, fire, wind, a rag from a dust heap, a Caṇḍāla boy, and a bull with broken horns, and his aversion to his own body as if it were a dead snake, and his maintenance of his body as if it were a pot of fat.
Vị Trưởng lão không nói "Tỳ-kheo này không bị con đánh," mà thay vào đó, Ngài nói về phẩm hạnh của mình: "Bạch Đức Thế Tôn, nếu ai mà niệm thân hành (kāyagatāsati) không an trú trong thân, thì người ấy sẽ xúc phạm một vị đồng phạm hạnh ở đây và ra đi du hóa mà không xin lỗi." Rồi Ngài nói: "Bạch Đức Thế Tôn, ví như trên đất, người ta đổ cả vật sạch và vật dơ," v.v., theo cách đó, Ngài đã trình bày tâm mình giống như đất, giống như nước, lửa, gió, giẻ lau bụi, đứa trẻ caṇḍāla, con bò đực bị gãy sừng, và sự chán ghét thân mình như xác rắn thối, và sự giữ gìn thân mình như cái nồi mỡ.
Imāhi ca pana navahi upamāhi there attano guṇe kathente navasupi ṭhānesu udakapariyantaṃ katvā mahāpathavī kampi.
And while the Elder was speaking of his own qualities with these nine similes, the great earth trembled at all nine places, up to the water's edge.
Và khi vị Trưởng lão nói về phẩm hạnh của mình bằng chín ví dụ này, đại địa đã rung chuyển ở cả chín nơi, với nước là ranh giới.
Rajoharaṇacaṇḍālakumārakamedakathāliko pamānaṃ pana āharaṇakāle puthujjanā bhikkhū assūni sandhāretuṃ nāsakkhiṃsu, khīṇāsavānaṃ dhammasaṃvego udapādi.
When the similes of the rag from a dust heap, the Caṇḍāla boy, and the pot of fat were brought forth, ordinary bhikkhus could not restrain their tears, and a sense of urgency regarding the Dhamma (dhammasaṃvego) arose in the Arahants.
Khi Ngài đưa ra ví dụ về giẻ lau bụi, đứa trẻ caṇḍāla, và cái nồi mỡ, các Tỳ-kheo phàm phu không thể kìm được nước mắt, còn các vị khīṇāsava (lậu tận) thì phát sinh dhammasaṃvega (sự xúc động về pháp).
There attano guṇaṃ kathenteyeva abbhācikkhanakassa bhikkhuno sakalasarīre ḍāho uppajji, so tāvadeva bhagavato pādesu patitvā attano abbhācikkhanadosaṃ pakāsetvā accayaṃ desesi.
While the Elder was still speaking of his own qualities, a burning sensation arose throughout the body of the bhikkhu who had slandered him. He immediately fell at the feet of the Blessed One, revealed his fault of slander, and confessed his transgression.
Khi vị Trưởng lão đang nói về phẩm hạnh của mình, toàn thân của Tỳ-kheo vu khống đã phát sinh sự nóng bỏng. Ngay lập tức, vị ấy quỳ xuống dưới chân Đức Thế Tôn, bày tỏ lỗi lầm vu khống của mình và thú tội.
Satthā theraṃ āmantetvā, ‘‘sāriputta, khama imassa moghapurisassa, yāvassa sattadhā muddhā na phalatī’’ti āha.
The Teacher addressed the Elder, saying, "Sāriputta, forgive this foolish man, before his head splits into seven pieces."
Đức Bổn Sư gọi vị Trưởng lão và nói: "Sāriputta, hãy tha thứ cho người ngu dốt này, trước khi đầu của y vỡ thành bảy mảnh."
Thero ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggayha ‘‘khamāmahaṃ, bhante, tassa āyasmato, khamatu ca me so āyasmā, sace mayhaṃ doso atthī’’ti āha.
The Elder sat down on his haunches, clasped his hands in anjali, and said, "Venerable sir, I forgive that Venerable one, and may that Venerable one forgive me if I have any fault."
Vị Trưởng lão quỳ gối, chắp tay và nói: "Bạch Đức Thế Tôn, con xin tha thứ cho Tôn giả đó, và xin Tôn giả đó cũng tha thứ cho con, nếu con có lỗi."
Bhikkhū kathayiṃsu ‘‘passatha dānāvuso, therassa anopamaguṇaṃ, evarūpassa nāma musāvādena abbhācikkhanakassa bhikkhuno upari appamattakampi kopaṃ vā dosaṃ vā akatvā sayameva ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggayha khamāpetī’’ti.
The bhikkhus said, "Friends, behold now the Elder's incomparable quality! Without showing even the slightest anger or ill-will towards a bhikkhu who slandered him with a falsehood of such a nature, he himself sits on his haunches, clasps his hands in anjali, and seeks forgiveness!"
Các Tỳ-kheo nói: "Này chư Hiền giả, hãy xem phẩm hạnh vô song của vị Trưởng lão! Ngài không hề có chút giận dữ hay ác ý nào đối với Tỳ-kheo đã vu khống Ngài bằng lời nói dối như vậy, mà tự mình quỳ gối, chắp tay và xin tha thứ."
‘‘Satthā taṃ kathaṃ sutvā, bhikkhave, kiṃ kathethā’’ti pucchitvā ‘‘idaṃ nāma, bhante’’ti vutte, ‘‘na bhikkhave, sakkā sāriputtasadisānaṃ kopaṃ vā dosaṃ vā uppādetuṃ, mahāpathavīsadisaṃ, bhikkhave, indakhīlasadisaṃ pasannaudakarahadasadisañca sāriputtassa citta’’nti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Hearing that conversation, the Teacher asked, "Bhikkhus, what are you talking about?" When they replied, "This, Venerable sir," he said, "Bhikkhus, it is not possible to arouse anger or ill-will in those like Sāriputta. Bhikkhus, Sāriputta's mind is like the great earth, like a doorpost, and like a clear water reservoir." Having thus connected the discourse, he uttered this verse while teaching the Dhamma:
Đức Phật nghe câu chuyện đó, này các Tỳ-khưu, hỏi: “Các ông đã nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Bạch Thế Tôn, chúng con nói chuyện này ạ,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không thể nào khiến những vị như Sāriputta nổi giận hay sân hận được. Này các Tỳ-khưu, tâm của Sāriputta giống như đại địa, giống như trụ đá kiên cố và giống như hồ nước trong sạch.” Nói vậy, Ngài liên kết câu chuyện và thuyết pháp, đọc bài kệ này –
Tassattho – bhikkhave, yathā nāma pathaviyaṃ sucīni gandhamālādīnipi nikkhipanti, asucīni muttakarīsādīnipi nikkhipanti, yathā nāma nagaradvāre nikhātaṃ indakhīlaṃ dārakādayo omuttentipi ūhadantipi, apare pana taṃ gandhamālādīhi sakkaronti.
Its meaning is: Bhikkhus, just as people deposit both clean things like perfumes and garlands, and unclean things like urine and feces, on the earth; and just as children and others may urinate or defecate on a doorpost fixed at a city gate, while others honor it with perfumes and garlands.
Ý nghĩa của bài kệ đó là: Này các Tỳ-khưu, ví như trên mặt đất người ta vứt bỏ cả những thứ sạch sẽ như hương hoa, và cả những thứ ô uế như nước tiểu, phân; ví như trụ đá kiên cố được chôn ở cổng thành, trẻ con phóng uế lên đó, hay đại tiện lên đó, còn những người khác thì cúng dường hương hoa lên đó.
Tattha pathaviyā indakhīlassa ca neva anurodho uppajjati, na virodho; evameva yvāyaṃ khīṇāsavo bhikkhu aṭṭhahi lokadhammehi akampiyabhāvena tādi, vatānaṃ sundaratāya subbato.
In such cases, neither attachment nor aversion arises in the earth or the doorpost. Just so, this Arahant bhikkhu, who is such a one (tādi) due to his imperturbability by the eight worldly conditions, and of good vows (subbato) due to the excellence of his practices.
Trong trường hợp đó, đất và trụ đá kiên cố không hề có sự vui thích hay sân hận; cũng vậy, vị Tỳ-khưu lậu tận này là Tādi (bất động) do không bị lay chuyển bởi tám pháp thế gian, là Subbato (thiện giới) do sự tốt đẹp của các giới hạnh.
So ‘‘ime maṃ catūhi paccayehi sakkaronti, ime pana na sakkarontī’’ti sakkārañca asakkārañca karontesu neva anurujjhati, no virujjhati, atha kho pathavisamo ca indakhilupamo eva ca hoti.
He neither becomes attached nor does he waver towards those who show him respect, saying, "These people honor me with the four requisites," or disrespect, saying, "But these people do not honor me with the four requisites." Rather, he is like the earth and like a doorpost.
Vị ấy không hề vui thích hay không hề sân hận đối với những người cúng dường hay không cúng dường, nghĩ rằng: “Những người này cúng dường bốn vật dụng cho ta, còn những người này thì không cúng dường.” Mà vị ấy giống như đất và giống như trụ đá kiên cố.
Yathā ca apagatakaddamo rahado pasannodako hoti, evaṃ apagatakilesatāya rāgakaddamādīhi akaddamo vippasannova hoti.
Just as a pool from which mud has been removed has clear water, so too, being devoid of defilements, it is indeed very clear, without the mud of lust and so on.
Và ví như hồ nước không có bùn lầy thì nước trong sạch, cũng vậy, vị ấy không có bùn lầy của tham ái và các phiền não khác do đã diệt trừ các phiền não, nên hoàn toàn trong sạch.
Tādinoti tassa pana evarūpassa sugatiduggatīsu saṃsaraṇavasena saṃsārā nāma na hontīti.
Tādino means that for such a one, for that Arahant, there are no wanderings (saṃsārā) by way of migrating in good or bad destinations.
Tādino (của bậc hiền thiện): Đối với vị hiền thiện như vậy, không còn saṃsāra (luân hồi) theo cách sinh tử trong các cõi thiện và ác nữa.
Eko kira kosambivāsī kulaputto satthu sāsane pabbajitvā laddhupasampado ‘‘kosambivāsītissatthero’’ti paññāyi.
It is said that a certain young man from Kosambī, after going forth in the Teacher's dispensation and having received the higher ordination, became known as "Elder Tissa of Kosambī."
Nghe nói có một thiện nam tử trú tại Kosambī, sau khi xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật và đã thọ Cụ túc giới, được biết đến với tên là “Trưởng lão Tissa trú tại Kosambī.”
Tassa kosambiyaṃ vuṭṭhavassassa upaṭṭhāko ticīvarañceva sappiphāṇitañca āharitvā pādamūle ṭhapesi.
After he had spent the Rains retreat in Kosambī, a lay supporter brought three robes, ghee, and treacle, and placed them at his feet.
Sau khi an cư mùa mưa tại Kosambī, người hộ độ của vị ấy đã mang đến ba y (ticīvara) và bơ sữa cùng đường phèn (sappiphāṇita), rồi đặt dưới chân vị ấy.
Atha naṃ thero āha – ‘‘kiṃ idaṃ upāsakā’’ti.
Then the Elder asked him, "What is this, lay follower?"
Bấy giờ, Trưởng lão hỏi người hộ độ: “Này cận sự nam, đây là gì vậy?”
‘‘Nanu mayā, bhante, tumhe vassaṃ vāsitā, amhākañca vihāre vuṭṭhavassā imaṃ lābhaṃ labhanti, gaṇhatha, bhante’’ti.
"Venerable sir, did I not have you reside for the Rains? And those who spend the Rains in our monastery receive this offering. Please accept it, Venerable sir."
“Bạch Thế Tôn, chẳng phải con đã cúng dường mùa mưa cho ngài sao? Những vị đã an cư mùa mưa tại Tự viện của chúng con đều nhận được lợi lộc này. Xin ngài hãy nhận lấy, bạch Thế Tôn.”
‘‘Hotu, upāsaka, na mayhaṃ iminā attho’’ti.
"Let it be, lay follower. I have no need of this."
“Thôi được, này cận sự nam, ta không cần đến những thứ này.”
‘‘Kiṃ kāraṇā, bhante’’ti?
"For what reason, Venerable sir?"
“Bạch Thế Tôn, vì lý do gì ạ?”
‘‘Mama santike kappiyakārako sāmaṇeropi natthi, āvuso’’ti.
"Friend, I do not even have a sāmaṇera to attend to my needs."
“Này hiền giả, ta không có Sa-di nào làm người hộ độ cả.”
‘‘Sace, bhante, kappiyakārako natthi, mama putto ayyassa santike sāmaṇero bhavissatī’’ti.
"Venerable sir, if there is no one to attend to your needs, my son will become a sāmaṇera with the venerable one."
“Bạch Thế Tôn, nếu ngài không có người hộ độ, con trai con sẽ làm Sa-di cho ngài ạ.”
Thero adhivāsesi.
The Elder consented.
Trưởng lão đã chấp thuận.
Upāsako sattavassikaṃ attano puttaṃ therassa santikaṃ netvā ‘‘imaṃ pabbājethā’’ti adāsi.
The lay follower brought his seven-year-old son to the Elder and gave him, saying, "Ordain him."
Người cận sự nam dẫn đứa con trai bảy tuổi của mình đến chỗ Trưởng lão và dâng lên, nói: “Xin ngài hãy cho đứa bé này xuất gia.”
Athassa thero kese temetvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ datvā pabbājesi.
Then the Elder moistened his hair, gave him the five-part meditation subject (tacapañcakakammaṭṭhāna), and ordained him.
Bấy giờ, Trưởng lão làm ướt tóc của đứa bé, ban cho đề mục thiền quán năm phần của thân (tacapañcakakammaṭṭhāna), rồi cho xuất gia.
So khuraggeyeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Right at the moment of shaving, he attained Arahantship together with the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Ngay khi cạo tóc xong, đứa bé đã chứng A-la-hán cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Thero taṃ pabbājetvā aḍḍhamāsaṃ tattha vasitvā ‘‘satthāraṃ passissāmī’’ti sāmaṇeraṃ bhaṇḍakaṃ gāhāpetvā gacchanto antarāmagge ekaṃ vihāraṃ pāvisi.
After ordaining him and staying there for half a month, the Elder, thinking "I will see the Teacher," had the sāmaṇera carry his belongings and set off. Along the way, he entered a monastery.
Sau khi cho đứa bé xuất gia và ở đó nửa tháng, Trưởng lão nghĩ: “Ta sẽ đi gặp Đức Phật.” Ngài bảo Sa-di mang hành lý và trên đường đi, ghé vào một Tự viện.
Sāmaṇero upajjhāyassa senāsanaṃ gahetvā paṭijaggi.
The sāmaṇera took up and attended to the sleeping place of his preceptor.
Sa-di đã sắp xếp chỗ ở cho vị Upajjhāya của mình.
Tassa taṃ paṭijaggantasseva vikālo jāto, tena attano senāsanaṃ paṭijaggituṃ nāsakkhi.
While he was attending to it, it became late, so he was unable to attend to his own sleeping place.
Trong khi Sa-di đang sắp xếp chỗ ở đó thì trời đã tối, vì vậy cậu không thể sắp xếp chỗ ở cho mình.
Atha naṃ upaṭṭhānavelāyaṃ āgantvā nisinnaṃ thero pucchi – ‘‘sāmaṇera, attano vasanaṭṭhānaṃ paṭijaggita’’nti?
Then, at the time of attendance, the Elder, having come and sat down, asked him, "Sāmaṇera, have you attended to your own dwelling place?"
Bấy giờ, khi Trưởng lão đến và ngồi xuống vào giờ phục vụ, Ngài hỏi: “Này Sa-di, con đã sắp xếp chỗ ở của mình chưa?”
‘‘Bhante, paṭijaggituṃ okāsaṃ nālattha’’nti.
"Venerable sir, I did not find an opportunity to attend to it."
“Bạch Thế Tôn, con không có thời gian để sắp xếp ạ.”
‘‘Tena hi mama vasanaṭṭhāneyeva vasa, dukkhaṃ te āgantukaṭṭhāne bahi vasitu’’nti taṃ gahetvāva senāsanaṃ pāvisi.
"Then, stay in my dwelling place. It is difficult for you to stay outside in a temporary place," he said, and taking him, he entered the sleeping place.
“Vậy thì con hãy ở chỗ của ta. Con sẽ khó khăn nếu phải ở ngoài ở chỗ của khách.” Nói vậy, Ngài dẫn Sa-di vào chỗ ở.
Thero pana puthujjano nipannamattova niddaṃ okkami.
The Elder, being a worldling (puthujjano), fell asleep as soon as he lay down.
Còn Trưởng lão, vì là phàm nhân, vừa nằm xuống là ngủ ngay.
Sāmaṇero cintesi – ‘‘ajja me upajjhāyena saddhiṃ tatiyo divaso ekasenāsane vasantassa, ‘sace nipajjitvā niddāyissāmi, thero sahaseyyaṃ āpajjeyyā’ti nisinnakova vītināmessāmī’’ti upajjhāyassa mañcakasamīpe pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinnakova rattiṃ vītināmesi.
The sāmaṇera thought, "Today is my third day staying in the same dwelling place with my preceptor. If I lie down and sleep, the Elder might incur an offense of sharing a bed. I will spend the night sitting." So, he sat cross-legged (pallaṅkaṃ ābhujitvā) near the Elder's bed and spent the night sitting.
Sa-di suy nghĩ: “Hôm nay là ngày thứ ba ta ở chung một chỗ với vị Upajjhāya. Nếu ta nằm xuống ngủ, Trưởng lão sẽ phạm tội túc (sahaseyya). Ta sẽ ngồi thiền suốt đêm.” Thế là, cậu ngồi kiết già gần giường của vị Upajjhāya và thức suốt đêm.
Thero paccūsakāle paccuṭṭhāya ‘‘sāmaṇeraṃ nikkhamāpetuṃ vaṭṭatī’’ti mañcakapasse ṭhapitabījaniṃ gahetvā bījanipattassa aggena sāmaṇerassa kaṭasārakaṃ paharitvā bījaniṃ uddhaṃ ukkhipanto ‘‘sāmaṇera, bahi nikkhamā’’ti āha, bījanipattadaṇḍako akkhimhi paṭihaññi, tāvadeva akkhi bhijji.
In the early morning, the Elder got up and, thinking "It is proper to make the sāmaṇera go out," took the fan placed by the bed. As he struck the sāmaṇera's mat with the tip of the fan blade and lifted the fan upwards, he said, "Sāmaṇera, go outside!" The handle of the fan blade struck his eye, and immediately his eye burst.
Trưởng lão thức dậy vào lúc bình minh, nghĩ: “Cần phải bảo Sa-di ra ngoài.” Ngài cầm chiếc quạt đặt cạnh giường, dùng đầu lá quạt đánh vào chiếc chiếu của Sa-di, rồi nhấc quạt lên, nói: “Này Sa-di, hãy ra ngoài.” Cán quạt đã đập vào mắt Sa-di, và ngay lập tức mắt cậu bị vỡ.
So ‘‘kiṃ, bhante’’ti vatvā uṭṭhāya ‘‘bahi nikkhamā’’ti vutte ‘‘akkhi me, bhante, bhinna’’nti avatvā ekena hatthena paṭicchādetvā nikkhami.
He said, "What is it, Venerable sir?" and got up. When told "Go outside," he did not say, "Venerable sir, my eye is broken," but covered it with one hand and went out.
Cậu nói: “Bạch Thế Tôn, có chuyện gì vậy?” rồi đứng dậy. Khi được bảo: “Hãy ra ngoài,” cậu không nói: “Bạch Thế Tôn, mắt con bị vỡ,” mà dùng một tay che mắt rồi đi ra ngoài.
Vattakaraṇakāle ca pana ‘‘akkhi me bhinna’’nti tuṇhī anisīditvā ekena hatthena akkhiṃ gahetvā ekena hatthena muṭṭhisammuñjaniṃ ādāya vaccakuṭiñca mukhadhovanaṭṭhānañca sammajjitvā mukhadhovanodakañca ṭhapetvā pariveṇaṃ sammajji.
And at the time of performing his duties, he did not sit silently saying, "My eye is broken, Venerable sir," but holding his eye with one hand and taking a hand-broom with the other, he swept the latrine and the washing place, placed water for washing the face, and swept the monastery compound.
Và vào lúc làm việc thường lệ, cậu không ngồi im lặng nói: “Mắt con bị vỡ,” mà dùng một tay giữ mắt, một tay cầm chổi rơm, quét dọn nhà vệ sinh và chỗ rửa mặt, đặt nước rửa mặt, rồi quét dọn khuôn viên.
So upajjhāyassa dantakaṭṭhaṃ dadamāno ekeneva hatthena adāsi.
As he gave the tooth-stick to his preceptor, he gave it with only one hand.
Khi dâng tăm cho vị Upajjhāya, cậu chỉ dùng một tay dâng.
Atha naṃ upajjhāyo āha – ‘‘asikkhito vatāyaṃ sāmaṇero, ācariyupajjhāyānaṃ ekena hatthena dantakaṭṭhaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti.
Then his preceptor said to him, "This sāmaṇera is indeed uninstructed; it is not proper to give a tooth-stick to teachers and preceptors with one hand."
Bấy giờ, vị Upajjhāya nói với cậu: “Này Sa-di này thật là chưa được học hỏi, không nên dùng một tay dâng tăm cho các bậc thầy và Upajjhāya.”
Jānāmahaṃ, bhante, ‘‘na evaṃ vaṭṭatī’’ti, eko pana me hattho na tucchoti.
Venerable Sir, I know that 'it is not proper to give thus,' but one of my hands is not empty.
“Bạch Thế Tôn, con biết rằng không nên làm như vậy, nhưng một tay của con không rảnh ạ.”
‘‘Kiṃ sāmaṇerā’’ti?
"Novice, why is that?"
“Này Sa-di, vì sao vậy?”
So ādito paṭṭhāya taṃ pavattiṃ ārocesi.
That novice recounted the incident from the beginning.
Sa-di kể lại toàn bộ câu chuyện từ đầu.
Thero sutvāva saṃviggamānaso ‘‘aho vata mayā bhāriyaṃ kammaṃ kata’’nti vatvā ‘‘khamāhi me, sappurisa, nāhametaṃ jānāmi, avassayo me hohī’’ti añjaliṃ paggayha sattavassikadārakassa pādamūle ukkuṭikaṃ nisīdi.
As soon as the Elder heard it, with a mind filled with agitation, he said, "Alas, what a grave deed I have done!" Then, raising his hands in Añjali, he said, "Please forgive me, good sir, I did not know this; be my refuge," and he sat on his haunches at the feet of the seven-year-old boy.
Trưởng lão vừa nghe xong, tâm liền chấn động, nói: “Ôi, ta đã gây ra một việc thật nặng nề!” Rồi Ngài chắp tay, quỳ xuống dưới chân đứa bé Sa-di bảy tuổi, nói: “Này thiện nam tử, xin hãy tha thứ cho ta. Ta không biết chuyện này. Xin hãy là chỗ nương tựa cho ta.”
Atha naṃ sāmaṇero āha – ‘‘nāhaṃ, bhante, etadatthāya kathesiṃ, tumhākaṃ cittaṃ anurakkhantena mayā evaṃ vuttaṃ nevettha tumhākaṃ doso atthi, na mayhaṃ.
Then the novice said to him, "Venerable Sir, I did not say this for that purpose. I spoke thus out of concern for your feelings. There is no fault in you, nor in me.
Bấy giờ, Sa-di nói với Trưởng lão: “Bạch Thế Tôn, con không kể chuyện này với mục đích đó. Con nói như vậy là vì muốn bảo vệ tâm của ngài. Ở đây, không có lỗi của ngài, cũng không có lỗi của con.
Vaṭṭasseveso doso, mā cintayittha, mayā tumhākaṃ vippaṭisāraṃ rakkhanteneva nārocita’’nti.
This fault belongs to the custom itself. Do not worry. I did not inform you precisely to spare you remorse."
Đây là lỗi của nghiệp duyên (vaṭṭa) thôi, xin ngài đừng lo lắng. Con không kể lại là vì muốn bảo vệ ngài khỏi sự hối hận.”
Thero sāmaṇerena assāsiyamānopi anassāsitvā uppannasaṃvego sāmaṇerassa bhaṇḍakaṃ gahetvā satthu santikaṃ pāyāsi.
Even though the Elder was consoled by the novice, he remained unconsoled. With the arising of agitation, he took the novice's requisites and set off for the Teacher's presence.
Mặc dù được Sa-di an ủi, Trưởng lão vẫn không thể an lòng. Với tâm chấn động, Ngài cầm hành lý của Sa-di và đi đến chỗ Đức Phật.
Satthāpissa āgamanaṃ olokentova nisīdi.
The Teacher was sitting, watching for his arrival.
Đức Phật cũng ngồi chờ đợi sự đến của vị ấy.
So gantvā satthāraṃ vanditvā satthārā saddhiṃ paṭisammodanaṃ katvā ‘‘khamanīyaṃ te bhikkhu, kiñci atirekaṃ aphāsukaṃ atthī’’ti pucchito āha – ‘‘khamanīyaṃ, bhante, natthi me kiñci atirekaṃ aphāsukaṃ, apica kho pana me ayaṃ daharasāmaṇero viya añño atirekaguṇo na diṭṭhapubbo’’ti.
Having gone, he paid homage to the Teacher and exchanged greetings with him. When asked, "Is all well with you, Bhikkhu? Is there any extra discomfort?" he replied, "All is well, Venerable Sir. I have no extra discomfort. But I have never before seen anyone with such extraordinary qualities as this young novice."
Vị ấy đến, đảnh lễ Đức Phật, rồi cùng Đức Phật trao đổi những lời chào hỏi thân mật. Khi được hỏi: “Này Tỳ-khưu, ông có khỏe không? Có điều gì bất tiện đặc biệt không?” Vị ấy thưa: “Bạch Thế Tôn, con khỏe, không có điều gì bất tiện đặc biệt cả. Nhưng con chưa từng thấy ai có phẩm chất vượt trội như Sa-di nhỏ này ạ.”
‘‘Kiṃ pana iminā kataṃ bhikkhū’’ti.
"What has he done, Bhikkhu?"
“Này Tỳ-khưu, Sa-di này đã làm gì vậy?”
So ādito paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ bhagavato ārocento āha – ‘‘evaṃ, bhante, mayā khamāpiyamāno maṃ evaṃ vadesi ‘nevettha tumhākaṃ doso atthi, na mayhaṃ.
He recounted the entire incident to the Blessed One from the beginning, saying, "Venerable Sir, when I asked him for forgiveness, he said to me, 'There is no fault in you, nor in me.
Vị ấy kể lại toàn bộ câu chuyện từ đầu cho Đức Thế Tôn, thưa: “Bạch Thế Tôn, khi con xin lỗi, cậu ấy đã nói với con như thế này: ‘Ở đây, không có lỗi của ngài, cũng không có lỗi của con.
Vaṭṭasseveso doso, tumhe mā cintayitthā’ti, iti maṃ assāsesiyeva, mayi neva kopaṃ, na dosamakāsi, na me, bhante, evarūpo guṇasampanno diṭṭhapubbo’’ti.
This fault belongs to the custom itself. Do not worry.' Thus, he only consoled me; he showed no anger or ill-will towards me. Venerable Sir, I have never before seen anyone so endowed with such qualities."
Đây là lỗi của nghiệp duyên (vaṭṭa) thôi, xin ngài đừng lo lắng.’ Cậu ấy chỉ an ủi con, không hề nổi giận hay sân hận với con. Bạch Thế Tôn, con chưa từng thấy ai có phẩm chất cao quý như vậy ạ.”
Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu khīṇāsavā nāma na kassaci kuppanti, na dussanti, santindriyā santamānasāva hontī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Then the Teacher, saying, "Bhikkhus who are Arahants never get angry with anyone, nor do they bear ill-will; they are calm in their faculties and calm in their minds," connected the discourse and taught the Dhamma, uttering this verse:
Sau đó, Đức Bổn Sư nói với vị tỳ khưu ấy rằng: “Các vị tỳ khưu A-la-hán (khīṇāsava) không bao giờ nổi giận hay có ác ý với bất cứ ai, họ luôn có các căn (indriya) và tâm (manas) đã được an tịnh.” Nói vậy, Ngài kết nối câu chuyện và thuyết pháp, đọc bài kệ này:
Tattha santaṃ tassāti tassa khīṇāsavasāmaṇerassa abhijjhādīnaṃ abhāvena manaṃ santameva hoti upasantaṃ nibbutaṃ.
Therein, santaṃ tassāti: the mind of that Arahant novice is indeed calm, tranquil, and peaceful due to the absence of covetousness and other unwholesome mental actions.
Trong đó, santaṃ tassā có nghĩa là tâm (manaṃ) của vị Sa-di A-la-hán ấy đã an tịnh (santameva hoti), đã tịch tịnh (upasantaṃ), đã niết bàn (nibbutaṃ), do không còn tham ái (abhijjhā) và các pháp bất thiện khác.
Tathā musāvādādīnaṃ abhāvena vācā ca pāṇātipātādīnaṃ abhāvena kāyakammañca santameva hoti.
Likewise, his speech is calm due to the absence of false speech and other unwholesome verbal actions, and his bodily action is calm due to the absence of killing and other unwholesome bodily actions.
Cũng vậy, lời nói (vācā ca) đã an tịnh do không nói dối (musāvāda) v.v., và hành động (kāyakammañca) cũng đã an tịnh do không sát sanh (pāṇātipāta) v.v.
Sammadaññā vimuttassāti nayena hetunā jānitvā pañcahi vimuttīhi vimuttassa.
Sammadaññā vimuttassāti: one who is liberated by the five liberations, having known rightly and by proper cause.
Sammadaññā vimuttassā có nghĩa là người đã giải thoát bằng năm loại giải thoát (vimutti) sau khi đã biết bằng phương pháp (naya) và nhân (hetu) đúng đắn.
Upasantassāti abbhantare rāgādīnaṃ upasamena upasantassa.
Upasantassāti: one who is inwardly peaceful through the subsidence of lust and other defilements.
Upasantassā có nghĩa là người đã an tịnh bên trong do sự tịch diệt của tham ái (rāga) v.v.
Tādinoti tathārūpassa guṇasampannassāti.
Tādinoti: one who is endowed with such qualities.
Tādino có nghĩa là người có đầy đủ các đức tính như vậy.
Ekasmiñhi samaye tiṃsamattā āraññakā bhikkhū satthu santikaṃ āgantvā vanditvā nisīdiṃsu.
At one time, about thirty forest-dwelling bhikkhus came to the Teacher, paid homage, and sat down.
Một thời, khoảng ba mươi vị tỳ khưu sống trong rừng đã đến chỗ Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi xuống.
Satthā tesaṃ saha paṭisambhidāhi arahattassūpanissayaṃ disvā sāriputtattheraṃ āmantetvā ‘‘saddahasi tvaṃ, sāriputta, saddhindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amatapariyosāna’’nti (saṃ. ni. 5.514) evaṃ pañcindriyāni ārabbha pañhaṃ pucchi.
The Teacher, seeing that they had the prerequisite for Arahantship with the analytical knowledges, addressed the Elder Sāriputta and asked him a question regarding the five faculties, saying, "Sāriputta, do you have faith that the faculty of faith, when developed and cultivated, leads to the Deathless and has the Deathless as its culmination?"
Đức Bổn Sư thấy rằng họ có duyên lành để chứng quả A-la-hán cùng với các tuệ phân tích, liền gọi Trưởng lão Sāriputta và hỏi một câu hỏi liên quan đến năm căn (pañcindriya), rằng: “Này Sāriputta, ông có tin rằng căn tín (saddhindriya) được tu tập, được làm cho sung mãn, sẽ đưa đến Niết bàn (amatogadhaṃ hoti amatapariyosāna) không?”
Thero ‘‘na khvāhaṃ, bhante, ettha bhagavato saddhāya gacchāmi, saddhindriyaṃ…pe… amatapariyosānaṃ.
The Elder replied, "Venerable Sir, I do not go by the Blessed One's faith in this matter, that the faculty of faith... has the Deathless as its culmination.
Vị Trưởng lão đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, con không tin vào lời của Đức Thế Tôn về điều này, rằng căn tín... sẽ đưa đến Niết bàn.
Yesañhetaṃ, bhante, aññātaṃ assa adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ paññāya, te tattha paresaṃ saddhāya gaccheyyuṃ.
Venerable Sir, those for whom this is unknown, unseen, unperceived, unverified, unexperienced by wisdom, they might go by the faith of others in that matter.
Bạch Đức Thế Tôn, những ai chưa biết, chưa thấy, chưa hiểu, chưa chứng ngộ, chưa chạm đến điều đó bằng trí tuệ, thì họ mới tin vào lời của người khác.
Saddhindriyaṃ…pe… amatapariyosāna’’nti (saṃ. ni. 5.514) evaṃ taṃ pañhaṃ byākāsi.
But for me, the faculty of faith... has the Deathless as its culmination," thus he answered that question.
Căn tín... sẽ đưa đến Niết bàn.” Ngài đã giải thích câu hỏi đó như vậy.
Taṃ sutvā bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘sāriputtatthero micchāgahaṇaṃ neva vissajjesi, ajjāpi sammāsambuddhassa na saddahatiyevā’’ti.
Hearing that, the bhikkhus raised a discussion: "Elder Sāriputta has not yet abandoned his wrong view; even today he does not believe in the Perfectly Self-Enlightened One."
Nghe vậy, các tỳ khưu bắt đầu bàn tán: “Trưởng lão Sāriputta vẫn chưa từ bỏ tà kiến, ngay cả bây giờ ngài vẫn không tin vào Đức Chánh Đẳng Giác.”
Taṃ sutvā satthā ‘‘kiṃ nāmetaṃ, bhikkhave, vadetha.
Hearing that, the Teacher said, "What is this, bhikkhus, that you are saying?
Nghe điều đó, Đức Bổn Sư nói: “Này các tỳ khưu, các ông nói gì vậy?
Ahañhi ‘pañcindriyāni abhāvetvā samathavipassanaṃ avaḍḍhetvā maggaphalāni sacchikātuṃ samattho nāma atthīti saddahasi tvaṃ sāriputto’ti pucchiṃ.
I asked, 'Sāriputta, do you believe that there is anyone capable of realizing the paths and fruits without developing the five faculties and without cultivating samatha-vipassanā?'
Ta đã hỏi: ‘Này Sāriputta, ông có tin rằng có người nào có thể chứng đắc các đạo quả mà không tu tập năm căn, không phát triển thiền định (samatha) và thiền quán (vipassanā) không?’
So ‘evaṃ sacchikaronto atthi nāmāti na saddahāmi, bhante’ti kathesi.
He said, 'Venerable Sir, I do not believe that there is anyone who can realize them in such a way.'
Ngài ấy đã đáp: ‘Bạch Đức Thế Tôn, con không tin rằng có người nào chứng đắc như vậy.’
Na dinnassa vā katassa vā phalaṃ vipākaṃ na saddahati, nāpi buddhādīnaṃ guṇaṃ na saddahati.
He does not disbelieve in the fruit and result of what is given or done, nor does he disbelieve in the virtues of the Buddha and others.
Ngài ấy không phải là không tin vào quả báo của việc bố thí hay việc làm thiện ác, cũng không phải không tin vào các đức của chư Phật v.v.
Eso pana attanā paṭividdhesu jhānavipassanāmaggaphaladhammesu paresaṃ saddhāya na gacchati.
Rather, he does not go by the faith of others regarding the jhāna, vipassanā, path, and fruit dhammas that he has personally penetrated.
Mà là ngài ấy không tin vào lời của người khác về các pháp thiền định, thiền quán, đạo quả mà chính ngài đã thấu triệt.
Tasmā anupavajjo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Therefore, he is blameless," having said this, and connecting the sequence, the Teacher uttered this verse while expounding the Dhamma—
Vì vậy, ngài ấy không đáng bị khiển trách.” Nói vậy, Ngài kết nối câu chuyện và thuyết pháp, đọc bài kệ này:
Tassatho – attano paṭividdhaguṇaṃ paresaṃ kathāya na saddahatīti assaddho.
Its meaning is: Assaddho means he does not believe in the virtue he has penetrated through the words of others.
Ý nghĩa của bài kệ đó là: assaddho (không có niềm tin) là người không tin vào đức tính mà mình đã thấu triệt chỉ vì lời nói của người khác.
Akataṃ nibbānaṃ jānātīti akataññū, sacchikatanibbānoti attho.
Akataññū means he knows Nibbāna, which is unconditioned; that is, he has realized Nibbāna.
Akataññū (người biết cái chưa tác thành) là người biết Niết bàn (nibbāna) là cái chưa được tạo tác; nghĩa là người đã chứng đắc Niết bàn.
Vaṭṭasandhiṃ, saṃsārasandhiṃ chinditvā ṭhitoti sandhicchedo.
Sandhicchedo means he stands having cut off the connections of the round of existence, the connections of saṃsāra.
Sandhicchedo (người đã đoạn tận các mối nối) là người đã đoạn tận các mối nối của luân hồi (vaṭṭasandhi), các mối nối của sanh tử (saṃsārasandhi).
Kusalākusalakammabījassa khīṇattā nibbattanāvakāso hato assāti hatāvakāso.
Hatāvakāso means that the opportunity for rebirth has been destroyed for him due to the exhaustion of the seeds of wholesome and unwholesome kamma.
Hatāvakāso (người đã hủy diệt cơ hội) là người mà cơ hội tái sinh (nibbattanāvakāsa) đã bị hủy diệt, do các hạt giống nghiệp thiện và nghiệp bất thiện đã bị tiêu diệt.
Catūhi maggehi kattabbakiccassa katattā,sabbā āsā iminā vantāti vantāso.
Vantāso means that all cravings have been vomited forth by him, because the task to be done by the four paths has been accomplished.
Vantāso (người đã nhổ bỏ mọi khát vọng) là người đã hoàn thành nhiệm vụ cần làm bằng bốn đạo (magga), và đã nhổ bỏ tất cả mọi khát vọng (āsā).
So evarūpo naro.
Such a naro (man).
Người như vậy (evarūpo) là naro (con người).
Paṭividdhalokuttaradhammatāya purisesu uttamabhāvaṃ pattoti purisuttamoti.
Purisuttamo means he has attained the highest state among men due to having penetrated the supramundane Dhamma.
Purisuttamo (bậc thượng nhân) là người đã đạt đến trạng thái tối thượng trong số các con người, do đã thấu triệt các pháp siêu thế (lokuttaradhamma).
Āyasmā hi sāriputto sattāsītikoṭidhanaṃ pahāya pabbajitvā cālā, upacālā, sīsūpacālāti tisso bhaginiyo, cundo upasenoti ime dve ca bhātaro pabbājesi.
Indeed, the Venerable Sāriputta, having renounced wealth worth eighty-seven crores, went forth and ordained his three sisters, Cālā, Upacālā, and Sīsūpacālā, and his two brothers, Cunda and Upasena.
Tôn giả Sāriputta, sau khi từ bỏ tài sản tám mươi bảy crore (sattāsītikoṭidhana), đã xuất gia và cũng đã cho xuất gia ba người em gái là Cālā, Upacālā, Sīsūpacālā, và hai người em trai là Cunda và Upasena.
Revatakumāro ekova gehe avasiṭṭho.
Only Revata Kumāra remained at home.
Hoàng tử Revata là người duy nhất còn lại ở nhà.
Athassa mātā cintesi – ‘‘mama putto upatisso ettakaṃ dhanaṃ pahāya pabbajitvā tisso ca bhaginiyo dve ca bhātaro pabbājesi, revato ekova avaseso.
Then his mother thought, "My son Upatissa, having abandoned so much wealth, went forth and ordained three sisters and two brothers; only Revata remains.
Lúc đó, mẹ của ngài nghĩ: “Con trai ta, Upatissa, đã từ bỏ biết bao nhiêu tài sản để xuất gia, và đã cho xuất gia ba người em gái cùng hai người em trai, chỉ còn lại một mình Revata.
Sace imampi pabbājessati, ettakaṃ no dhanaṃ nassissati, kulavaṃso pacchijjissati, daharakāleyeva naṃ gharāvāsena bandhissāmī’’ti.
If he ordains this one too, all our wealth will be lost, and the family lineage will be cut off. I will bind him to household life while he is still young."
Nếu nó cũng xuất gia, thì tài sản của chúng ta sẽ mất hết, dòng họ sẽ bị đoạn tuyệt. Ta sẽ trói buộc nó vào đời sống gia đình ngay khi nó còn nhỏ.”
Sāriputtattheropi paṭikacceva bhikkhū āṇāpesi ‘‘sace, āvuso, revato pabbajitukāmo āgacchati, āgatamattameva naṃ pabbājeyyātha, mama mātāpitaro micchādiṭṭhikā, kiṃ tehi āpucchitehi, ahameva tassa mātā ca pitā cā’’ti.
Elder Sāriputta, too, had already instructed the bhikkhus, "Friends, if Revata comes wishing to go forth, ordain him as soon as he arrives. My parents hold wrong views; what is the point of asking them? I myself am his mother and father."
Trưởng lão Sāriputta cũng đã căn dặn các tỳ khưu từ trước: “Này các hiền giả, nếu Revata đến muốn xuất gia, hãy cho nó xuất gia ngay lập tức. Cha mẹ tôi là những người có tà kiến, hỏi ý họ thì có ích gì? Tôi chính là cha mẹ của nó.”
Mātāpissa revatakumāraṃ sattavassikameva gharabandhanena bandhitukāmā samānajātike kule dārikaṃ vāretvā divasaṃ vavatthapetvā kumāraṃ maṇḍetvā pasādhetvā mahatā parivārena saddhiṃ ādāya kumārikāya ñātigharaṃ agamāsi.
His mother, wishing to bind Revata Kumāra, who was only seven years old, to household life, arranged for a girl from a family of equal standing, set a day, adorned and dressed the boy, and taking him with a large retinue, went to the girl's relatives' house.
Mẹ của Revata, muốn trói buộc hoàng tử Revata mới bảy tuổi vào đời sống gia đình, đã hỏi cưới một cô gái trong gia đình cùng đẳng cấp, ấn định ngày cưới, trang điểm cho hoàng tử và cùng với đoàn tùy tùng đông đảo đến nhà họ hàng của cô gái.
Atha nesaṃ katamaṅgalānaṃ dvinnampi ñātakesu sannipatitesu udakapātiyaṃ hatthe otāretvā maṅgalāni vatvā kumārikāya vuḍḍhiṃ ākaṅkhamānā ñātakā ‘‘tava ayyikāya diṭṭhadhammaṃ passa, ayyikā viya ciraṃ jīva, ammā’’ti āhaṃsu.
Then, when the relatives of both sides had gathered for their wedding ceremony, they immersed their hands in a water pot, uttered blessings, and wishing for the girl's prosperity, the relatives said, "Daughter, may you see the dhamma seen by your grandmother; may you live long like your grandmother, dear."
Khi lễ cưới đã được cử hành và tất cả họ hàng của cả hai bên đã tụ họp, họ hàng mong muốn cô gái được tăng trưởng, đã nhúng tay vào bát nước và nói những lời chúc phúc: “Này con, hãy nhìn thấy pháp mà bà con đã thấy, hãy sống lâu như bà con, này con gái!”
Revatakumāro ‘‘ko nu kho imissā ayyikāya diṭṭhadhammo’’ti cintetvā ‘‘katarā imissā ayyikā’’ti pucchi.
Revata Kumāra thought, "What indeed is this dhamma seen by her grandmother?" and asked, "Which one is her grandmother?"
Hoàng tử Revata nghĩ: “Pháp mà bà của cô gái này đã thấy là gì?” và hỏi: “Bà của cô gái này là ai?”
Atha naṃ āhaṃsu, ‘‘tāta, kiṃ na passasi imaṃ vīsavassasatikaṃ khaṇḍadantaṃ palitakesaṃ valittacaṃ tilakāhatagattaṃ gopānasivaṅkaṃ, esā etissā ayyikā’’ti.
Then they said to him, "My dear, do you not see this old woman, one hundred and twenty years old, with broken teeth, grey hair, wrinkled skin, a body covered in moles, and bent like a rafter? She is her grandmother."
Lúc đó, họ nói với ngài: “Này con, con không thấy bà lão một trăm hai mươi tuổi này sao, với răng đã rụng, tóc bạc, da nhăn nheo, thân thể đầy đốm đen trắng, lưng còng như đòn gánh? Đó là bà của cô gái này.”
‘‘Kiṃ pana ayampi evarūpā bhavissatī’’ti?
"Will this girl also become like that?"
“Vậy cô gái này cũng sẽ trở nên như vậy sao?”
‘‘Sace jīvissati, bhavissati, tātā’’ti.
"If she lives, she will, my dear," they said.
“Này con, nếu cô ấy sống, cô ấy sẽ trở nên như vậy.”
So cintesi – ‘‘evarūpampi nāma sarīraṃ jarāya imaṃ vippakāraṃ pāpuṇissati, imaṃ me bhātarā upatissena diṭṭhaṃ bhavissati, ajjeva mayā palāyitvā pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti.
He thought, "Even a body of such a nature will surely reach this state of decay due to old age. My elder brother Upatissa will see this. Today itself it is proper for me to flee and go forth."
Ngài nghĩ: “Cái thân này cũng sẽ bị già yếu làm cho biến đổi như vậy sao? Chắc chắn anh trai Upatissa của ta đã thấy điều này. Ngay hôm nay ta phải trốn đi xuất gia.”
Atha naṃ ñātakā kumārikāya saddhiṃ ekayānaṃ āropetvā ādāya pakkamiṃsu.
Then his relatives, having made him and the maiden board one carriage, took them and departed.
Sau đó, các họ hàng đặt ngài cùng cô gái lên cùng một cỗ xe và lên đường.
So thokaṃ gantvā sarīrakiccaṃ apadisitvā ‘‘ṭhapetha tāva yānaṃ, otaritvā āgamissāmī’’ti yānā otaritvā ekasmiṃ gumbe thokaṃ papañcaṃ katvā agamāsi.
He went a short distance, and feigning a bodily need, said, "Stop the carriage for a moment, I will get down and return." He got down from the carriage and, after spending a little time in a certain bush, came back.
Ngài đi một đoạn, viện cớ đi vệ sinh, nói: “Hãy dừng xe lại một lát, con sẽ xuống và đi theo sau.” Rồi ngài xuống xe, nán lại một lúc trong bụi rậm và đi theo sau.
Punapi thokaṃ gantvā teneva apadesena otaritvā abhiruhi, punapi tatheva akāsi.
Again, he went a short distance, got down on the same pretext, and got back on. He did this again in the same way.
Ngài lại đi một đoạn, cũng viện cớ như vậy, xuống xe rồi lại lên. Ngài lại làm như vậy lần nữa.
Athassa ñātakā ‘‘addhā imassa uṭṭhānāni vattantī’’ti sallakkhetvā nātidaḷhaṃ ārakkhaṃ kariṃsu.
Then his relatives, realizing, "Surely, he is having stomach problems," did not keep a very strict watch.
Lúc đó, các họ hàng của ngài nhận thấy: “Chắc chắn nó đang bị đau bụng,” nên không canh chừng chặt chẽ nữa.
So punapi thokaṃ gantvā teneva apadesena otaritvā ‘‘tumhe pājento purato gacchatha, mayaṃ pacchato saṇikaṃ āgamissāmā’’ti vatvā otaritvā gumbābhimukho ahosi.
Again, he went a short distance, got down on the same pretext, and saying, "You drive on ahead, we will follow slowly behind," he got down and faced the bush.
Ngài lại đi một đoạn, cũng viện cớ như vậy, xuống xe và nói: “Các vị cứ lái xe đi trước, chúng con sẽ đi theo sau từ từ.” Nói xong, ngài xuống xe và đi về phía bụi cây.
Ñātakāpissa ‘‘pacchato āgamissatī’’ti saññāya yānaṃ pājentā gamiṃsu.
His relatives, thinking he would follow behind, drove the carriage on.
Các họ hàng của ngài cũng nghĩ: “Nó sẽ đi theo sau,” nên cứ lái xe đi tiếp.
Sopi tato palāyitvā ekasmiṃ padese tiṃsamattā bhikkhū vasanti, tesaṃ santikaṃ gantvā vanditvā āha – ‘‘pabbājetha maṃ, bhante’’ti.
He, too, fled from there and went to a place where about thirty bhikkhus were staying. He bowed to them and said, "Venerable sirs, ordain me."
Ngài cũng từ đó trốn thoát, đến một nơi có khoảng ba mươi vị tỳ khưu đang trú ngụ, đảnh lễ họ và nói: “Bạch chư Tôn giả, xin hãy cho con xuất gia.”
‘‘Āvuso, tvaṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito, mayaṃ te rājaputtabhāvaṃ vā amaccaputtabhāvaṃ vā na jānāma, kathaṃ pabbājessāmā’’ti?
"Friend, you are adorned with all ornaments. We do not know whether you are a prince or a minister's son. How can we ordain you?"
"Thưa hiền giả, ngài được trang sức đầy đủ mọi thứ trang sức, chúng tôi không biết ngài là hoàng tử hay con quan, làm sao chúng tôi có thể cho ngài xuất gia được?"
‘‘Tumhe maṃ, bhante, na jānāthā’’ti?
"Venerable sirs, do you not know me?"
"Thưa các ngài, các ngài không biết tôi sao?"
‘‘Na jānāmāvuso’’ti.
"We do not know you, friend."
"Thưa hiền giả, chúng tôi không biết."
‘‘Ahaṃ upatissassa kaniṭṭhabhātiko’’ti.
"I am Upatissa's youngest brother."
"Tôi là em trai út của Upatissa."
‘‘Ko esa upatisso nāmā’’ti?
"Who is this Upatissa?"
"Upatissa đó là ai?"
‘‘Bhante, bhaddantā mama bhātaraṃ ‘sāriputto’ti vadanti, tasmā mayā ‘upatisso’ti vutte na jānantī’’ti.
"Venerable sirs, the venerable ones call my brother 'Sāriputta'. That is why you do not know when I say 'Upatissa'."
"Thưa các ngài, các vị tôn giả gọi anh tôi là ‘Sāriputta’, vì vậy khi tôi nói ‘Upatissa’ thì các ngài không biết."
‘‘Kiṃ pana tvaṃ sāriputtattherassa kaniṭṭhabhātiko’’ti?
"Are you then the youngest brother of the Elder Sāriputta?"
"Thế ra ngài là em trai út của Trưởng lão Sāriputta ư?"
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, venerable sirs."
"Vâng, thưa các ngài."
‘‘Tena hi ehi, bhātarā te anuññātamevā’’ti vatvā bhikkhū tassa ābharaṇāni omuñcāpetvā ekamantaṃ ṭhapetvā taṃ pabbājetvā therassa sāsanaṃ pahiṇiṃsu.
"In that case, come! Your brother has already given permission," said the bhikkhus. They had his ornaments removed and placed aside, ordained him, and sent a message to the Elder.
"Vậy thì hãy đến đây, anh của ngài đã cho phép rồi," các Tỳ-khưu nói, rồi bảo cởi bỏ trang sức của vị ấy, đặt sang một bên, cho vị ấy xuất gia, và gửi tin đến Trưởng lão.
Thero taṃ sutvā bhagavato ārocesi – ‘‘bhante, ‘āraññikabhikkhūhi kira revato pabbājito’ti sāsanaṃ pahiṇiṃsu, gantvā taṃ passitvā āgamissāmī’’ti.
The Elder, hearing this, informed the Blessed One, "Venerable sir, they sent a message saying, 'Revata has been ordained by the forest-dwelling bhikkhus.' I will go and see him and return."
Nghe tin đó, Trưởng lão báo với Đức Thế Tôn: "Bạch Thế Tôn, họ đã gửi tin báo rằng Tỳ-khưu Revata đã được các Tỳ-khưu trú xứ rừng cho xuất gia. Con sẽ đi thăm vị ấy rồi trở về."
Satthā ‘‘adhivāsehi tāva, sāriputtā’’ti gantuṃ na adāsi.
The Teacher did not allow him to go, saying, "Wait a while, Sāriputta."
Đức Đạo Sư không cho đi, nói: "Sāriputta, hãy đợi đã."
Thero puna katipāhaccayena satthāraṃ āpucchi.
After a few days, the Elder again asked the Teacher.
Vài ngày sau, Trưởng lão lại thỉnh Đức Đạo Sư.
Satthā ‘‘adhivāsehi tāva, sāriputta, mayampi āgamissāmā’’ti neva gantuṃ adāsi.
The Teacher did not allow him to go, saying, "Wait a while, Sāriputta, we too shall go."
Đức Đạo Sư nói: "Sāriputta, hãy đợi đã, chúng ta cũng sẽ đi," và vẫn không cho đi.
Sāmaṇeropi ‘‘sacāhaṃ idha vasissāmi, ñātakā maṃ anubandhitvā pakkosissantī’’ti tesaṃ bhikkhūnaṃ santike yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ uggaṇhitvā pattacīvaramādāya cārikaṃ caramāno tato tiṃsayojanike ṭhāne khadiravanaṃ gantvā antovasseyeva temāsabbhantare saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
The Sāmaṇera, too, thinking, "If I stay here, my relatives will follow and call me back," learned the meditation subject up to Arahantship from those bhikkhus. Taking his bowl and robes, he wandered on foot and went to a Khadira forest thirty yojanas away. Within that very rainy season, within three months, he attained Arahantship together with the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Vị Sa-di ấy cũng nghĩ: "Nếu ta ở lại đây, bà con sẽ theo dõi và gọi ta về," nên đã học pháp hành thiền (kammaṭṭhāna) từ các Tỳ-khưu ấy cho đến khi đạt A-la-hán, rồi mang y bát đi du hành, đến một khu rừng Khadira cách đó ba mươi do-tuần, và trong vòng ba tháng của mùa an cư, đã đạt A-la-hán cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Theropi pavāretvā satthāraṃ puna tattha gamanatthāya āpucchi.
The Elder, having performed the Pavāraṇā ceremony, again asked the Teacher about going there.
Trưởng lão cũng đã mãn an cư và lại thỉnh Đức Đạo Sư để đi đến đó.
Satthā ‘‘mayampi gamissāma, sāriputtā’’ti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nikkhami.
The Teacher, saying, "We too shall go, Sāriputta," set out with five hundred bhikkhus.
Đức Đạo Sư nói: "Chúng ta cũng sẽ đi, Sāriputta," rồi cùng với năm trăm Tỳ-khưu khởi hành.
Thokaṃ gatakāle ānandatthero dvedhāpathe ṭhatvā satthāraṃ āha – ‘‘bhante, revatassa santikaṃ gamanamaggesu ayaṃ parihārapatho saṭṭhiyojaniko manussāvāso, ayaṃ ujumaggo tiṃsayojaniko amanussapariggahito, katarena gacchāmā’’ti.
After going a short distance, Elder Ānanda stood at a crossroads and asked the Teacher, "Venerable sir, among the paths leading to Revata, this circuitous route is sixty yojanas long and inhabited by humans. This direct path is thirty yojanas long and occupied by non-humans. Which way shall we go?"
Sau khi đi được một quãng, Trưởng lão Ānanda đứng ở ngã ba đường và thưa với Đức Đạo Sư: "Bạch Thế Tôn, trong số các con đường đi đến chỗ của Trưởng lão Revata, con đường vòng này dài sáu mươi do-tuần, có người ở; con đường thẳng này dài ba mươi do-tuần, bị phi nhân chiếm giữ. Chúng ta nên đi đường nào?"
‘‘Sīvali, pana, ānanda, amhehi saddhiṃ āgato’’ti?
"Has Sīvali come with us, Ānanda?"
"Ānanda, Sīvali có đi cùng chúng ta không?"
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, venerable sir."
"Bạch Thế Tôn, có ạ."
‘‘Sace, sīvali, āgato, ujumaggameva gaṇhāhī’’ti.
"If Sīvali has come, then take the direct path."
"Nếu Sīvali có đi, hãy chọn con đường thẳng."
Satthā kira ‘‘ahaṃ tumhākaṃ yāgubhattaṃ uppādessāmi, ujumaggaṃ gaṇhāhī’’ti avatvā ‘‘tesaṃ tesaṃ janānaṃ puññassa vipākadānaṭṭhānaṃ eta’’nti ñatvā ‘‘sace, sīvali, āgato, ujumaggaṃ gaṇhāhī’’ti āha.
The Teacher, it is said, did not say, "I will provide rice gruel and food for you, take the direct path," but knowing that "this is the place for those people to receive the fruit of their merit," he said, "If Sīvali has come, take the direct path."
Đức Đạo Sư, biết rằng "đây là nơi để chúng sinh ấy nhận quả phước của mình," đã không nói: "Ta sẽ tạo cháo và cơm cho các con, hãy chọn con đường thẳng," mà nói: "Nếu Sīvali có đi, hãy chọn con đường thẳng."
Satthari pana taṃ maggaṃ paṭipanne devatā ‘‘amhākaṃ ayyassa sīvalittherassa sakkāraṃ karissāmā’’ti cintetvā ekekayojane vihāre kāretvā ekayojanato uddhaṃ gantuṃ adatvā pāto vuṭṭhāya dibbayāguādīni gahetvā, ‘‘ayyo, no sīvalitthero kahaṃ nisinno’’ti vicaranti.
But when the Teacher was proceeding on that path, the devas, thinking, "We will perform an offering for our venerable Sīvali Thera," had monasteries built at every yojana, and not allowing him to go beyond one yojana, rising early in the morning, taking divine gruel and other things, they went around saying, "Where is our venerable Sīvali Thera seated?"
Khi Đức Đạo Sư đi trên con đường đó, các vị chư thiên đã nghĩ: "Chúng ta sẽ cúng dường Trưởng lão Sīvali, vị thánh của chúng ta," rồi tạo các Tịnh xá cách mỗi do-tuần, và không cho đi quá một do-tuần, họ thức dậy sớm, mang theo các loại cháo cúng dường của chư thiên, và đi tìm: "Trưởng lão Sīvali, vị thánh của chúng ta, đang ngồi ở đâu?"
Thero attano abhihaṭaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dāpesi.
The Thera caused the food brought for himself to be given to the assembly of bhikkhus headed by the Buddha.
Trưởng lão đã khiến cho cháo cúng dường được dâng lên cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Evaṃ satthā saparivāro tiṃsayojanikaṃ kantāraṃ sīvalittherassa puññaṃ anubhavamānova āgamāsi.
Thus, the Teacher, with his retinue, traversed the wilderness of thirty yojanas, experiencing the merit of Sīvali Thera.
Như vậy, Đức Đạo Sư cùng với đoàn tùy tùng đã đi qua quãng đường hoang dã ba mươi do-tuần đó, chỉ nhờ hưởng phước của Trưởng lão Sīvali.
Revatattheropi satthu āgamanaṃ ñatvā bhagavato gandhakuṭiṃ māpetvā pañca kūṭāgārasatāni, pañca caṅkamanasatāni, pañcarattiṭṭhānadivāṭṭhānasatāni ca māpesi.
Thera Revata also, knowing of the Teacher's arrival, had a Perfumed Chamber built for the Blessed One, five hundred pinnacled mansions, five hundred walking paths, and five hundred night and day residences built.
Trưởng lão Revata cũng biết Đức Đạo Sư sắp đến, nên đã xây dựng một Hương Thất (gandhakuṭi) cho Đức Thế Tôn, năm trăm Tịnh xá có chóp, năm trăm đường kinh hành, và năm trăm chỗ nghỉ đêm, nghỉ ngày.
Satthā tassa santike māsamattameva vasi.
The Teacher stayed with him for only about a month.
Đức Đạo Sư đã ở lại chỗ của vị ấy chỉ khoảng một tháng.
Tasmiṃ vasamānopi sīvalittherasseva puññaṃ anubhavi.
Even while staying there, he experienced the merit of Sīvali Thera alone.
Trong thời gian ở đó, Ngài cũng chỉ hưởng phước của Trưởng lão Sīvali.
Tattha pana dve mahallakabhikkhū satthu khadiravanaṃ pavisanakāle evaṃ cintayiṃsu – ‘‘ayaṃ bhikkhu ettakaṃ navakammaṃ karonto kiṃ sakkhissati samaṇadhammaṃ kātuṃ, satthā ‘sāriputtassa kaniṭṭho’ti mukholokanakiccaṃ karonto evarūpassa navakammikassa bhikkhussa santikaṃ āgato’’ti.
Now there, two elder bhikkhus, at the time the Teacher was entering the acacia forest, thought thus: "How will this bhikkhu, doing so much new construction, be able to practice the ascetic's way of life? The Teacher, doing the act of looking at faces, thinking 'he is Sāriputta's younger brother,' has come to such a bhikkhu who is a new worker."
Tại đó, có hai vị Tỳ-khưu lớn tuổi đã nghĩ khi Đức Đạo Sư vào rừng Khadira: "Vị Tỳ-khưu này làm nhiều công việc mới như vậy thì làm sao có thể thực hành Sa-môn pháp được? Đức Đạo Sư đến chỗ của một Tỳ-khưu mới làm công việc như vậy, chỉ vì nể nang ‘đây là em trai của Sāriputta’."
Satthāpi taṃ divasaṃ paccūsakāle lokaṃ voloketvā te bhikkhū disvā tesaṃ cittācāraṃ aññāsi.
The Teacher also, on that day, looking over the world in the early morning, saw those bhikkhus and understood their thoughts.
Đức Đạo Sư cũng vào buổi sáng hôm đó, nhìn khắp thế gian, thấy hai vị Tỳ-khưu ấy và biết được tâm tư của họ.
Tasmā tattha māsamattaṃ vasitvā nikkhamanadivase yathā te bhikkhū attano telanāḷiñca udakatumbañca upāhanāni ca pamussanti, tathā adhiṭṭhahitvā nikkhamanto vihārūpacārato bahi nikkhantakāle iddhiṃ vissajjesi.
Therefore, after staying there for about a month, on the day of his departure, he made an act of determination so that those bhikkhus would forget their oil flask, water gourd, and sandals; and as he departed, when he had gone outside the monastery precinct, he released his psychic power.
Vì vậy, sau khi ở lại đó khoảng một tháng, vào ngày khởi hành, Ngài đã quyết định để hai vị Tỳ-khưu ấy quên bình dầu, bình nước và dép của mình. Khi Ngài khởi hành và ra khỏi khuôn viên Tịnh xá, Ngài đã từ bỏ thần thông.
Atha te bhikkhū ‘‘mayā idañcidañca pamuṭṭhaṃ, mayāpi pamuṭṭha’’nti ubhopi nivattitvā taṃ ṭhānaṃ asallakkhetvā khadirarukkhakaṇṭakehi vijjhamānā vicaritvā ekasmiṃ khadirarukkhe olambantaṃ attano bhaṇḍakaṃ disvā ādāya pakkamiṃsu.
Then those bhikkhus, saying, "I have forgotten this and that; I too have forgotten," both turned back, and not recognizing that place, they wandered about, being pricked by acacia thorns, and seeing their belongings hanging on an acacia tree, they took them and departed.
Thế là hai vị Tỳ-khưu ấy nói: "Tôi đã quên cái này và cái kia, tôi cũng quên rồi," rồi cả hai quay lại, nhưng không nhận ra chỗ đó, họ đi loanh quanh bị gai cây Khadira đâm, rồi thấy đồ của mình treo trên một cây Khadira, họ lấy lại và rời đi.
Satthāpi bhikkhusaṅghaṃ ādāya puna māsamatteneva sīvalittherassa puññaṃ anubhavamāno paṭigantvā pubbārāmaṃ pāvisi.
The Teacher also, taking the assembly of bhikkhus, returned again in about a month, experiencing the merit of Sīvali Thera, and entered the Pubbārāma.
Đức Đạo Sư cũng cùng với Tăng đoàn, chỉ trong khoảng một tháng, đã trở về và vào Tịnh xá Pubbārāma, vẫn hưởng phước của Trưởng lão Sīvali.
Atha te mahallakabhikkhū pātova mukhaṃ dhovitvā ‘‘āgantukabhattadāyikāya visākhāya gharaṃ yāguṃ pivissāmā’’ti gantvā yāguṃ pivitvā khajjakaṃ khāditvā nisīdiṃsu.
Then those elder bhikkhus, having washed their faces early in the morning, went to Visākhā's house, the donor of food for visitors, thinking, "We will drink gruel," and having drunk the gruel and eaten the hard food, they sat down.
Sau đó, hai vị Tỳ-khưu lớn tuổi đó, sáng sớm đã rửa mặt, rồi nghĩ: "Chúng ta sẽ đi đến nhà của Visākhā, người cúng dường bữa ăn cho khách, để uống cháo," rồi đi, uống cháo, ăn đồ ăn nhẹ, và ngồi xuống.
Atha ne visākhā pucchi – ‘‘tumhepi, bhante, satthārā saddhiṃ revatattherassa vasanaṭṭhānaṃ agamitthā’’ti.
Then Visākhā asked them, "Venerable sirs, did you also go with the Teacher to Thera Revata's dwelling place?"
Rồi Visākhā hỏi họ: "Thưa các ngài, các ngài cũng đã đi cùng Đức Đạo Sư đến chỗ ở của Trưởng lão Revata phải không?"
‘‘Āma, upāsiketi, ramaṇīyaṃ, bhante, therassa vasanaṭṭhāna’’nti.
"Yes, lay follower," they replied. "Venerable sirs, is the Thera's dwelling place delightful?"
"Vâng, thưa nữ cư sĩ." "Thưa các ngài, chỗ ở của Trưởng lão có dễ chịu không?"
‘‘Kuto tassa ramaṇīyatā setakaṇṭakakhadirarukkhagahanaṃ petānaṃ nivāsanaṭṭhānasadisaṃ upāsike’’ti.
"How can it be delightful, lay follower? The dense acacia forest with white thorns is like a dwelling place for ghosts," they said.
"Thưa nữ cư sĩ, làm sao chỗ đó có thể dễ chịu được? Khu rừng Khadira đầy gai trắng đó giống như chỗ ở của các ngạ quỷ vậy."
Athaññe dve daharabhikkhū āgamiṃsu.
Then two other young bhikkhus arrived.
Sau đó, hai vị Tỳ-khưu trẻ khác đến.
Upāsikā tesampi yāgukhajjakaṃ datvā tatheva paṭipucchi.
The lay follower gave them gruel and hard food as well, and questioned them in the same way.
Nữ cư sĩ cũng dâng cháo và đồ ăn nhẹ cho họ, rồi hỏi lại như vậy.
Te āhaṃsu – ‘‘na sakkā upāsike vaṇṇetuṃ, sudhammadevasabhāsadisaṃ iddhiyā abhisaṅkhataṃ viya therassa vasanaṭṭhāna’’nti.
They said, "Lay follower, it cannot be described; the Thera's dwelling place is like the Sudhammā assembly hall of the devas, as if constructed by psychic power."
Họ nói: "Thưa nữ cư sĩ, không thể diễn tả được, chỗ ở của Trưởng lão giống như hội trường chư thiên Sudhammā được tạo ra bằng thần thông vậy."
Upāsikā cintesi – ‘‘paṭhamaṃ āgatā bhikkhū aññathā vadiṃsu, ime aññathā vadanti, paṭhamaṃ āgatā bhikkhū kiñcideva pamussitvā iddhiyā vissaṭṭhakāle paṭinivattitvā gatā bhavissanti, ime pana iddhiyā abhisaṅkharitvā nimmitakāle gatā bhavissantī’’ti attano paṇḍitabhāvena etamatthaṃ ñatvā ‘‘satthāraṃ āgatakāle pucchissāmī’’ti aṭṭhāsi.
The lay follower thought: "The bhikkhus who came first spoke one way, and these speak another way. The bhikkhus who came first must have forgotten something and returned when the psychic power was released, while these must have gone when it was constructed and created by psychic power." Knowing this matter by her own wisdom, she resolved, "I will ask the Teacher when he arrives."
Nữ cư sĩ nghĩ: "Các Tỳ-khưu đến trước nói một đằng, các vị này nói một nẻo. Chắc là các Tỳ-khưu đến trước đã quên một thứ gì đó, rồi khi thần thông bị từ bỏ, họ quay lại và đi. Còn các vị này thì chắc là đã đi khi thần thông đang được tạo ra." Với trí tuệ của mình, nàng hiểu được điều này và nghĩ: "Khi Đức Đạo Sư đến, ta sẽ hỏi Ngài," rồi đứng chờ.
Tato muhuttaṃyeva satthā bhikkhusaṅghaparivuto visākhāya gehaṃ gantvā paññattāsane nisīdi.
Just a moment later, the Teacher, surrounded by the assembly of bhikkhus, went to Visākhā's house and sat on the prepared seat.
Chỉ một lát sau, Đức Đạo Sư, được Tăng đoàn vây quanh, đến nhà Visākhā và ngồi trên chỗ đã được sắp đặt.
Sā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ sakkaccaṃ parivisitvā bhattakiccāvasāne satthāraṃ vanditvā paṭipucchi – ‘‘bhante, tumhehi saddhiṃ gatabhikkhūsu ekacce revatattherassa vasanaṭṭhānaṃ ‘khadiragahanaṃ arañña’nti vadanti, ekacce ‘ramaṇīya’nti, kiṃ nu kho eta’’nti?
She respectfully attended to the assembly of bhikkhus headed by the Buddha, and at the end of the meal, she bowed to the Teacher and asked, "Venerable sir, among the bhikkhus who went with you, some say that Thera Revata's dwelling place is 'a thorny acacia forest,' while others say it is 'delightful.' What is the truth of this?"
Sau khi cung kính cúng dường Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, và sau bữa ăn, nàng đảnh lễ Đức Đạo Sư rồi hỏi: "Bạch Thế Tôn, trong số các Tỳ-khưu đã đi cùng Ngài, có vị nói chỗ ở của Trưởng lão Revata là ‘một khu rừng Khadira rậm rạp’, có vị lại nói là ‘dễ chịu’. Điều này là sao ạ?"
Taṃ sutvā satthā ‘‘upāsike gāmo vā hotu araññaṃ vā, yasmiṃ ṭhāne arahanto viharanti, taṃ ramaṇīyamevā’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Having heard that, the Teacher said, "Lay follower, whether it be a village or a forest, the place where arahants dwell is indeed delightful," and having connected the sequence, while teaching the Dhamma, He spoke this verse –
Nghe vậy, Đức Đạo Sư nói: "Thưa nữ cư sĩ, dù là làng hay rừng, bất cứ nơi nào các vị A-la-hán trú ngụ, nơi đó đều dễ chịu cả," rồi liên kết câu chuyện và thuyết Pháp, Ngài nói bài kệ này:
Aparena samayena bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, kena nu kho kāraṇena āyasmā sīvalitthero sattadivasasattamāsādhikāni satta vassāni mātu kucchiyaṃ vasi, kena niraye pacci, kena nissandena lābhaggayasaggappatto jāto’’ti?
On another occasion, the bhikkhus raised a discussion: "Friends, for what reason did Venerable Sīvali Thera dwell in his mother's womb for seven years, seven months, and seven days more? For what reason did he suffer in hell? For what result did he attain the highest gain and highest retinue?"
Một thời gian sau, các Tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện: "Thưa các hiền giả, do nhân duyên nào mà Tôn giả Sīvali đã ở trong bụng mẹ suốt bảy năm, bảy tháng và bảy ngày, do nhân duyên nào mà ngài đã bị nung nấu trong địa ngục, và do quả dị thục nào mà ngài đã trở thành bậc tối thượng về lợi lộc và danh tiếng?"
Satthā taṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, kiṃ kathethā’’ti pucchitvā, ‘‘bhante, idaṃ nāmā’’ti vutte tassāyasmato pubbakammaṃ kathento āha –
Having heard that discussion, the Teacher asked, "Bhikkhus, what are you discussing?" When they replied, "Venerable Sir, it is this," He then recounted the past deed of that Venerable One, saying –
Đức Bổn Sư nghe câu chuyện ấy, hỏi: "Này các Tỳ-khưu, các ông đang nói chuyện gì vậy?" Khi được thưa: "Bạch Đức Thế Tôn, là chuyện này đây ạ," Ngài liền kể về nghiệp quá khứ của Tôn giả ấy và nói:
Bhikkhave, ito ekanavutikappe vipassī bhagavā loke uppajjitvā ekasmiṃ samaye janapadacārikaṃ caritvā pitu nagaraṃ paccāgamāsi.
Bhikkhus, ninety-one aeons ago, Vipassī Bhagavā appeared in the world and, at one time, after wandering through the countryside, returned to His father's city.
"Này các Tỳ-khưu, cách đây chín mươi mốt kiếp, Đức Thế Tôn Vipassī đã xuất hiện trên đời, một thời Ngài du hành các xứ rồi trở về kinh thành của phụ vương.
Rājā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa āgantukadānaṃ sajjetvā nāgarānaṃ sāsanaṃ pesesi ‘‘āgantvā mayhaṃ dāne sahāyakā hontū’’ti.
The king prepared a meal for visiting bhikkhus headed by the Buddha and sent a message to the citizens, "Come and be my helpers in this offering."
Vua đã chuẩn bị một buổi cúng dường cho chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu, rồi sai sứ giả đến các cư dân trong thành với lời nhắn: "Hãy đến và cùng ta hỗ trợ buổi cúng dường này."
Te tathā katvā ‘‘raññā dinnadānato atirekataraṃ dassāmā’’ti satthāraṃ nimantetvā punadivase dānaṃ paṭiyādetvā rañño sāsanaṃ pahiṇiṃsu.
They did so, and thinking, "We will give more than the king's offering," they invited the Teacher and prepared a meal for the next day, then sent a message to the king.
Họ đã làm như vậy, rồi nghĩ: "Chúng ta sẽ cúng dường một cách vượt trội hơn cả buổi cúng dường của nhà vua," và sau khi thỉnh Đức Bổn Sư cho ngày hôm sau, họ đã chuẩn bị buổi cúng dường rồi gửi lời nhắn cho nhà vua.
Rājā āgantvā tesaṃ dānaṃ disvā ‘‘ito adhikataraṃ dassāmī’’ti punadivasatthāya satthāraṃ nimantesi, neva rājā nāgare parājetuṃ sakkhi, na nāgarā rājānaṃ.
The king came and, seeing their offering, invited the Teacher for the next day, thinking, "I will give more than this." Neither the king could defeat the citizens, nor the citizens the king.
Vua đến, thấy buổi cúng dường của họ, nghĩ: "Ta sẽ cúng dường nhiều hơn thế này," rồi thỉnh Đức Bổn Sư cho ngày hôm sau. Cả vua lẫn các cư dân trong thành đều không thể đánh bại nhau.
Nāgarā chaṭṭhe vāre ‘‘sve dāni yathā ‘imasmiṃ dāne idaṃ nāma natthī’ti na sakkā hoti vattuṃ, evaṃ dānaṃ dassāmā’’ti cintetvā punadivase dānaṃ paṭiyādetvā ‘‘kiṃ nu kho ettha natthī’’ti olokentā allamadhumeva na addasaṃsu.
On the sixth occasion, the citizens thought, "Tomorrow, we will give an offering such that it cannot be said, 'This or that is missing from this offering,'" and having prepared the meal for the next day, as they looked for what was missing, they found no fresh honey.
Đến lần thứ sáu, các cư dân trong thành nghĩ: "Ngày mai chúng ta sẽ cúng dường sao cho không ai có thể nói rằng 'trong buổi cúng dường này không có món này'," rồi chuẩn bị buổi cúng dường cho ngày hôm sau. Khi xem xét "còn thiếu món gì không," họ chỉ thấy thiếu mật ong tươi.
Pakkamadhu pana bahuṃ atthi.
However, there was plenty of processed honey.
Còn mật ong đã nấu thì có rất nhiều.
Te allamadhussatthāya catūsu nagaradvāresu cattāri kahāpaṇasahassāni gāhāpetvā pahiṇiṃsu.
For the sake of fresh honey, they stationed four thousand kahāpaṇas at the four city gates and sent people out.
Vì mật ong tươi, họ đã sai người mang bốn ngàn đồng kahāpaṇa đến bốn cổng thành.
Atheko janapadamanusso gāmabhojakaṃ passituṃ āgacchanto antarāmagge madhupaṭalaṃ disvā makkhikā palāpetvā sākhaṃ chinditvā sākhādaṇḍakeneva saddhiṃ madhupaṭalaṃ ādāya ‘‘gāmabhojakassa dassāmī’’ti nagaraṃ pāvisi.
Then a man from the countryside, coming to see the village headman, saw a honeycomb on the roadside. He drove away the bees, cut off the branch, and taking the honeycomb along with the branch, entered the city, thinking, "I will give this to the village headman."
Bấy giờ, một người dân từ vùng quê đến gặp trưởng làng, trên đường đi thấy một tổ ong mật, bèn đuổi ong đi, chặt cành cây, mang tổ ong cùng với cành cây vào thành, nghĩ: "Ta sẽ dâng cho trưởng làng."
Madhuatthāya gato taṃ disvā, ‘‘ambho, vikkiṇiyaṃ madhu’’nti pucchi.
The one who had gone for honey saw him and asked, "Friend, is that honey for sale?"
Người đi tìm mật ong thấy anh ta, hỏi: "Này anh, mật ong này có bán không?"
‘‘Na vikkiṇiyaṃ, sāmī’’ti.
"It is not for sale, master," he replied.
"Không bán đâu, thưa ngài."
‘‘Handa, imaṃ kahāpaṇaṃ gahetvā dehī’’ti.
"Here, take this kahāpaṇa and give it to me."
"Vậy thì, hãy cầm lấy một đồng kahāpaṇa này mà đưa cho ta."
So cintesi – ‘‘imaṃ madhupaṭalaṃ pādamattampi na agghati, ayaṃ pana kahāpaṇaṃ deti.
He thought, "This honeycomb is not worth even a quarter-kahāpaṇa, but this man is offering a kahāpaṇa.
Anh ta nghĩ: "Tổ ong này không đáng giá một phần tư đồng kahāpaṇa, nhưng người này lại đưa một đồng kahāpaṇa.
Bahukahāpaṇako maññe, mayā vaḍḍhetuṃ vaṭṭatī’’ti.
He must have many kahāpaṇas; I should increase the price."
Chắc là anh ta có nhiều tiền, mình nên tăng giá."
Atha naṃ ‘‘na demī’’ti āha, ‘‘tena hi dve kahāpaṇe gaṇhāhī’’ti.
Then he said, "I will not give it." "Then take two kahāpaṇas."
Thế rồi anh ta nói: "Tôi không bán." "Vậy thì hãy lấy hai đồng kahāpaṇa."
‘‘Dvīhipi na demī’’ti.
"I will not give it for two either."
"Hai đồng tôi cũng không bán."
Evaṃ tāva vaḍḍhesi, yāva so ‘‘tena hi idaṃ sahassaṃ gaṇhāhī’’ti bhaṇḍikaṃ upanesi.
Thus he kept increasing the price until the other man said, "Then take this thousand," and offered the bundle of money.
Cứ thế anh ta tăng giá cho đến khi người kia nói: "Vậy thì hãy lấy một ngàn đồng này," rồi đưa gói tiền ra.
Atha naṃ so āha – ‘‘kiṃ nu kho tvaṃ ummattako, udāhu kahāpaṇānaṃ ṭhapanokāsaṃ na labhasi, pādampi na agghanakaṃ madhuṃ ‘sahassaṃ gahetvā dehī’ti vadasi, ‘kiṃ nāmeta’’’nti?
Then that man said to him, "Are you mad, or do you have nowhere to keep your kahāpaṇas? You are offering a thousand for honey that is not worth even a quarter. What is this about?"
Bấy giờ, anh ta hỏi người kia: "Anh bị điên à, hay là không có chỗ để tiền? Mật ong không đáng giá một phần tư đồng mà anh lại nói 'hãy lấy một ngàn đồng mà đưa cho ta', chuyện này là sao?"
‘Jānāmahaṃ, bho, iminā pana me kammaṃ atthi, tenevaṃ vadāmī’ti.
"I know, friend, but I have a purpose with this, that is why I speak thus."
"Này anh, tôi biết, nhưng tôi có việc cần dùng mật ong này, nên tôi nói như vậy."
‘‘Kiṃ kammaṃ, sāmī’’ti?
"What purpose, master?"
"Việc gì vậy, thưa ngài?"
‘‘Amhehi vipassībuddhassa aṭṭhasaṭṭhisamaṇasahassaparivārassa mahādānaṃ sajjitaṃ, tatrekaṃ allamadhumeva natthi, tasmā evaṃ gaṇhāmī’’ti.
"We have prepared a great offering for Vipassī Buddha, accompanied by sixty-eight thousand bhikkhus, and only fresh honey is missing. Therefore, I am taking it thus."
"Chúng tôi đã chuẩn bị một buổi đại cúng dường cho Đức Phật Vipassī cùng với sáu mươi tám ngàn vị Sa-môn tùy tùng, trong đó chỉ thiếu mật ong tươi, vì vậy tôi mới mua như vậy."
Evaṃ, sante, nāhaṃ mūlena dassāmi, sace ‘‘ahampi dāne pattiṃ labhissāmi, dassāmī’’ti.
"If that is the case, I will not give it for money. If I too obtain a share in the offering, I will give it."
"Nếu vậy thì tôi sẽ không bán bằng tiền. Nếu tôi cũng được chia phần trong buổi cúng dường, tôi sẽ dâng."
So gantvā nāgarānaṃ tamatthaṃ ārocesi.
He went and informed the townspeople of that matter.
Người kia đi và báo lại chuyện đó cho các cư dân trong thành.
Nāgarā tassa saddhāya balavabhāvaṃ ñatvā, ‘‘sādhu, pattiko hotū’’ti paṭijāniṃsu, te buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāgukhajjakaṃ datvā mahatiṃ suvaṇṇapātiṃ āharāpetvā madhupaṭalaṃ pīḷāpesuṃ.
The townspeople, knowing the strength of his faith, agreed, saying, "Good, let him have a share!" They seated the Sangha, with the Buddha at its head, gave them gruel and solid food, had a large golden bowl brought, and had the honeycomb pressed.
Các cư dân trong thành biết được lòng tin mạnh mẽ của anh ta, bèn đồng ý: "Tốt lắm, hãy để anh ta được chia phần." Họ thỉnh chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu ngồi xuống, dâng cháo và thức ăn nhẹ, rồi mang một cái bát vàng lớn đến, vắt mật ong vào.
Teneva manussena paṇṇākāratthāya dadhivārakopi āhaṭo atthi, so tampi dadhiṃ pātiyaṃ ākiritvā tena madhunā saṃsanditvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa ādito paṭṭhāya adāsi.
That very man also brought a pot of curds as a gift. He poured that curd into the bowl, mixed it with the honey, and offered it to the Sangha, with the Buddha at its head, starting from the beginning.
Người đàn ông ấy cũng đã mang theo một bình sữa chua làm quà, anh ta đổ sữa chua ấy vào bát, trộn lẫn với mật ong, rồi bắt đầu dâng cho chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu.
Taṃ yāvadatthaṃ gaṇhantānaṃ sabbesaṃ pāpuṇi uttarimpi avasiṭṭhaṃ ahosiyeva.
That honey and curds sufficed for all who took as much as they desired, and there was even some left over.
Mật ong ấy đủ cho tất cả những ai nhận tùy theo ý muốn, thậm chí còn dư lại.
‘‘Evaṃ thokaṃ madhu kathaṃ tāva bahūnaṃ pāpuṇī’’ti na cintetabbaṃ.
One should not think, "How could such a small amount of honey suffice for so many?"
Không nên nghĩ: "Làm sao một ít mật ong như vậy lại đủ cho nhiều người đến thế?"
Tañhi buddhānubhāvena pāpuṇi.
Indeed, it sufficed by the Buddha's power.
Thật ra, nó đủ là nhờ uy lực của Đức Phật.
Buddhavisayo na cintetabbo.
The domain of a Buddha is not to be conjectured about.
Phạm vi của chư Phật là điều không nên suy nghĩ.
Cattāri hi ‘‘acinteyyānī’’ti (a. ni. 4.77) vuttāni.
For four things are declared to be "incomprehensible" (acinteyyāni).
Vì bốn điều được gọi là "không thể nghĩ bàn" đã được nói đến.
Tāni cintento ummādasseva bhāgī hotīti.
One who conjectures about them becomes a partaker of madness.
Kẻ nào suy nghĩ về những điều ấy sẽ trở thành kẻ điên loạn.
So puriso ettakaṃ kammaṃ katvā āyupariyosāne devaloke nibbattitvā ettakaṃ kālaṃ saṃsaranto ekasmiṃ samaye devalokā cavitvā bārāṇasiyaṃ rājakule nibbatto pitu accayena rajjaṃ pāpuṇi.
Having performed this much kamma, that man was reborn in the deva realm at the end of his life, and after wandering through saṃsāra for that long, at one time, he passed away from the deva realm and was reborn in a royal family in Bārāṇasī, attaining kingship upon his father's demise.
Sau khi làm công đức ấy, người đàn ông ấy khi hết tuổi thọ đã tái sinh vào cõi trời, luân hồi trong một thời gian dài như vậy. Đến một lúc, anh ta chuyển khỏi cõi trời, tái sinh vào dòng dõi hoàng tộc ở Bārāṇasī, và lên ngôi vua khi phụ vương băng hà.
So ‘‘ekaṃ nagaraṃ gaṇhissāmī’’ti gantvā parivāresi, nāgarānañca sāsanaṃ pahiṇi ‘‘rajjaṃ vā me dentu yuddhaṃ vā’’ti.
He thought, "I will capture a city," and went to besiege it, sending a message to the townspeople: "Either give me the kingdom or battle."
Vua ấy nghĩ: "Ta sẽ chiếm lấy một thành phố," bèn đi vây hãm, rồi sai sứ giả đến các cư dân trong thành: "Hãy dâng vương quốc cho ta hoặc là chiến đấu."
Te ‘‘neva rajjaṃ dassāma, na yuddha’’nti vatvā cūḷadvārehi nikkhamitvā dārūdakādīni āharanti, sabbakiccāni karonti.
They said, "We will neither give the kingdom nor battle," and went out through the small gates, bringing wood, water, and other necessities, performing all their duties.
Họ nói: "Chúng tôi sẽ không dâng vương quốc, cũng không chiến đấu," rồi đi ra từ các cổng nhỏ, mang củi, nước và làm mọi công việc.
Itaropi cattāri mahādvārāni rakkhanto sattamāsādhikāni satta vassāni nagaraṃ uparundhi.
The other king, guarding the four main gates, besieged the city for seven years and seven months.
Vị vua kia cũng canh giữ bốn cổng chính, vây hãm thành suốt bảy năm và bảy tháng.
Athassa mātā ‘‘kiṃ me putto karotī’’ti pucchitvā ‘‘idaṃ nāma devī’’ti taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘bālo mama putto, gacchatha, tassa ‘cūḷadvārānipi pidhāya nagaraṃ uparundhatū’ti vadethā’’ti.
Then his mother asked, "What is my son doing?" and when she heard the report, "He is doing such-and-such, my queen," she said, "My son is foolish. Go and tell him, 'Block the small gates as well and besiege the city!'"
Bấy giờ, mẫu hậu của vua hỏi: "Con ta đang làm gì vậy?" Khi nghe chuyện ấy, bà nói: "Con ta thật ngu dại. Hãy đi và nói với nó rằng: 'Hãy đóng cả các cổng nhỏ lại mà vây hãm thành!'"
So mātu sāsanaṃ sutvā tathā akāsi.
He heard his mother's message and did so.
Vua nghe lời mẫu hậu, liền làm theo.
Nāgarāpi bahi nikkhamituṃ alabhantā sattame divase attano rājānaṃ māretvā tassa rajjaṃ adaṃsu.
The townspeople, unable to go outside, killed their own king on the seventh day and gave the kingdom to him.
Các cư dân trong thành cũng không thể ra ngoài, đến ngày thứ bảy, họ giết vua của mình và dâng vương quốc cho vị vua kia.
So imaṃ kammaṃ katvā āyupariyosāne avīcimhi nibbattitvā yāvāyaṃ pathavī yojanamattaṃ ussannā, tāva niraye paccitvā catunnaṃ cūḷadvārānaṃ pidahitattā tato cuto tassā eva mātu kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā sattamāsādhikāni satta vassāni antokucchismiṃ vasitvā satta divasāni yonimukhe tiriyaṃ nipajji.
Having performed this evil kamma, at the end of his life, he was reborn in Avīci, and after suffering in hell for as long as this earth is one yojana thick, he passed away from there due to his act of blocking the four small gates, took conception in the womb of that very mother, remained in the womb for seven years and seven months, and lay transversely at the mouth of the birth canal for seven days.
Sau khi làm ác nghiệp ấy, khi hết tuổi thọ, vua ấy tái sinh vào địa ngục Avīci, bị nung nấu trong địa ngục cho đến khi mặt đất ấy cao một yojana. Sau khi chết khỏi đó, do đã đóng bốn cổng nhỏ, vua ấy tái sinh vào bụng của chính mẫu hậu ấy, ở trong bụng mẹ suốt bảy năm, bảy tháng và bảy ngày, rồi nằm ngang ở cửa tử cung suốt bảy ngày.
Evaṃ, bhikkhave, sīvali, tadā nagaraṃ uparundhitvā gahitakammena ettakaṃ kālaṃ niraye paccitvā catunnaṃ cūḷadvārānaṃ pidahitattā tato cuto tassā eva mātu kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā ettakaṃ kālaṃ kucchiyaṃ vasi.
"Thus, bhikkhus, Sīvali, by the kamma of besieging and capturing that city at that time, suffered in hell for that long, and having passed away from there due to the blocking of the four small gates, took conception in the womb of that very mother and remained in the womb for that long.
Này các Tỳ-khưu, Sīvali khi ấy, do nghiệp vây hãm và chiếm lấy thành, đã bị nung nấu trong địa ngục suốt thời gian đó. Do đã đóng bốn cổng nhỏ, sau khi chết khỏi đó, ngài đã tái sinh vào bụng của chính mẫu hậu ấy và ở trong bụng suốt thời gian đó.
Navamadhuno dinnattā lābhaggayasaggappatto jātoti.
Due to the offering of fresh honey, he attained the highest gain and the highest retinue."
Do đã cúng dường mật ong tươi, ngài đã trở thành bậc tối thượng về lợi lộc và danh tiếng."
Punekadivasaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘aho sāmaṇerassa lābho, aho puññaṃ, yena ekakena pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pañcakūṭāgārasatādīni katānī’’ti.
Then, on another day, the bhikkhus raised a discussion: "Oh, the gains of the novice! Oh, his merit! By him alone, five hundred bhikkhus have had five hundred storied mansions and so forth built."
Một ngày khác, các Tỳ-khưu lại khởi lên câu chuyện: "Ôi, lợi lộc của vị Sa-di thật là lớn! Ôi, phước báu của ngài thật là lớn! Nhờ ngài mà năm trăm ngôi giảng đường có chóp nhọn, v.v., đã được xây dựng cho năm trăm vị Tỳ-khưu."
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, mayhaṃ puttassa neva puññaṃ atthi, na pāpaṃ, ubhayamassa pahīna’’nti vatvā brāhmaṇavagge imaṃ gāthamāha –
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion here now?" When told, "This, venerable sir," he said, "Bhikkhus, my son has neither merit nor demerit; both have been abandoned by him," and then spoke this verse in the Brāhmaṇa Vagga:
Đức Bổn Sư đến, hỏi: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại nói chuyện gì vậy?" Khi được thưa: "Là chuyện này đây ạ," Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, con trai của Ta không có phước báu, cũng không có ác nghiệp, cả hai đều đã được ngài đoạn trừ," rồi Ngài nói bài kệ này trong phẩm Bà-la-môn:
Eko kira piṇḍapātiko bhikkhu satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ekaṃ jiṇṇauyyānaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ karoti.
It is said that a certain bhikkhu, who subsisted on almsfood, received a meditation subject from the Teacher, entered an old park, and practiced the ascetic's way of life.
Nghe nói, có một vị Tỳ-khưu khất thực đã nhận đề mục thiền từ Đức Bổn Sư, rồi vào một khu vườn cũ kỹ để hành Sa-môn pháp.
Ekā nagarasobhinī itthī purisena saddhiṃ ‘‘ahaṃ asukaṭṭhānaṃ nāma gamissāmi, tvaṃ tattha āgaccheyyāsī’’ti saṅketaṃ katvā agamāsi.
A certain courtesan made an appointment with a man, saying, "I will go to such-and-such a place; you should come there," and then she went.
Một người phụ nữ danh giá trong thành đã hẹn với một người đàn ông: "Tôi sẽ đi đến chỗ kia, anh hãy đến đó," rồi cô ta đi.
So puriso nāgacchi.
The man did not come.
Người đàn ông ấy không đến.
Sā tassa āgamanamaggaṃ olokentī taṃ adisvā ukkaṇṭhitvā ito cito ca vicaramānā taṃ uyyānaṃ pavisitvā theraṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinnaṃ disvā ito cito ca olokayamānā aññaṃ kañci adisvā ‘‘ayañca puriso eva, imassa cittaṃ pamohessāmī’’ti tassa purato ṭhatvā punappunaṃ nivatthasāṭakaṃ mocetvā nivāseti, kese muñcitvā bandhati, pāṇiṃ paharitvā hasati.
She, looking for his arrival, and not seeing him, became disheartened and wandered here and there. Entering that park, she saw the elder seated with his legs crossed. Looking here and there and seeing no one else, she thought, "This is also just a man; I will confuse his mind." Standing before him, she repeatedly loosened and re-tied her lower garment, unbound and re-bound her hair, and clapped her hands and laughed.
Cô ta nhìn đường người kia đến, không thấy người đó, cảm thấy chán nản, đi loanh quanh đây đó, rồi bước vào khu vườn ấy. Thấy vị Trưởng lão đang ngồi kiết già, cô ta nhìn quanh đây đó, không thấy ai khác, bèn nghĩ: “Đây cũng là một người đàn ông, mình sẽ làm cho tâm ông ta xao động.” Rồi cô ta đứng trước mặt vị ấy, liên tục cởi bỏ rồi mặc lại y phục đang mặc, xõa tóc rồi búi lại, vỗ tay cười.
Therassa saṃvego uppajjitvā sakalasarīraṃ phari.
A sense of urgency arose in the elder and pervaded his entire body.
Vị Trưởng lão khởi tâm xúc động, cảm giác ấy lan khắp toàn thân.
So ‘‘kiṃ nu kho ida’’nti cintesi.
He wondered, "What could this be?"
Vị ấy tự hỏi: “Chuyện gì đây?”
Satthāpi ‘‘mama santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ‘samaṇadhammaṃ karissāmī’ti gatassa bhikkhuno kā nu kho pavattī’’ti upadhārento taṃ itthiṃ disvā tassā anācārakiriyaṃ, therassa ca saṃveguppattiṃ ñatvā gandhakuṭiyaṃ nisinnova tena saddhiṃ kathesi – ‘‘bhikkhu, kāmagavesakānaṃ aramaṇaṭṭhānameva vītarāgānaṃ ramaṇaṭṭhānaṃ hotī’’ti.
The Teacher, too, reflecting, "What is the situation of the bhikkhu who took a meditation subject from me and went to practice the ascetic life?", saw that woman and, knowing her improper conduct and the elder's arising of urgency, spoke with him while still seated in the Perfumed Chamber: "Bhikkhu, what is not a place of delight for those who seek sensual pleasures is indeed a place of delight for those free from passion."
Đấng Đạo Sư cũng quán sát: “Tình hình của vị Tỳ-khưu đã thọ nghiệp xứ nơi Ta và đã đi để thực hành pháp Sa-môn là gì?” Ngài thấy người phụ nữ ấy và biết hành vi bất chính của cô ta, cũng như sự khởi tâm xúc động của vị Trưởng lão. Ngài liền ngồi trong hương thất mà nói với vị ấy rằng: “Này Tỳ-khưu, nơi mà những kẻ tìm kiếm dục lạc không hoan hỷ, chính là nơi mà những bậc đã ly tham hoan hỷ.”
Evañca pana vatvā obhāsaṃ pharitvā tassa dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Having said this, and radiating light, the Teacher taught him the Dhamma, uttering this verse:
Sau khi nói như vậy, Ngài phóng hào quang và thuyết pháp cho vị ấy, nói lên bài kệ này:
Tattha araññānīti supupphitataruvanasaṇḍapaṭimaṇḍitāni vimalasalilasampannāni araññāni nāma ramaṇīyāni.
Therein, araññāni means forests adorned with groves of beautifully blossoming trees and endowed with pure water are indeed delightful.
Ở đây, araññāni (rừng núi) là những khu rừng được trang hoàng bởi những cụm cây cối hoa lá tươi tốt, và có nguồn nước trong sạch, được gọi là ramaṇīyāni (đáng yêu, đáng hoan hỷ).
Yatthā ti yesu araññesu vikasitesu padumavanesu gāmamakkhikā viya kāmagavesako jano na ramati.
Yattha means, in which forests, like village flies in blossoming lotus ponds, people who seek sensual pleasures do not delight.
Yatthā (nơi mà), là trong những khu rừng ấy, trong những đầm sen nở rộ, những người tìm kiếm dục lạc na ramati (không hoan hỷ), giống như những con ruồi làng.
Vītarāgā ti vigatarāgā pana khīṇāsavā nāma bhamaramadhukarā viya padumavanesu tathārūpesu araññesu ramissanti.
Vītarāgā, however, means those who are free from passion, the Arahants, will delight in such forests, like bees and honey-makers in lotus ponds.
Nhưng vītarāgā (những bậc đã ly tham), tức là các bậc A-la-hán đã đoạn tận lậu hoặc, sẽ ramissanti (hoan hỷ) trong những khu rừng như vậy, giống như những con ong mật trong đầm sen.
Kiṃ kāraṇā?
What is the reason?
Vì sao?
Na te kāmapavesino, yasmā te kāmagavesino na hontīti attho.
Na te kāmagavesino, the meaning is that they are not seekers of sensual pleasures.
Na te kāmagavesino, có nghĩa là bởi vì họ không phải là những kẻ tìm kiếm dục lạc.
Ekūnapañcasatā kira corā gāmaghātakādīni karontā jīvikaṃ kappesuṃ.
It is said that four hundred and ninety-nine thieves lived by committing acts such as plundering villages.
Tương truyền, có bốn trăm chín mươi chín tên cướp đã sống bằng nghề cướp bóc làng mạc và các hành vi tương tự.
Atheko puriso nibbiddhapiṅgalo tambadāṭhiko tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ahampi tumhehi saddhiṃ jīvissāmī’’ti āha.
Then a man named Tambadāṭhika, with piercing yellow eyes, went to them and said, "I too will live with you."
Rồi một người đàn ông tên Tambadāṭhika, có đôi mắt vàng hoe, đến gặp bọn chúng và nói: “Tôi cũng muốn sống cùng các anh.”
Atha naṃ corajeṭṭhakassa dassetvā ‘‘ayampi amhākaṃ santike vasituṃ icchatī’’ti āhaṃsu.
Then they showed him to the chief of the thieves and said, "This man also wishes to live with us."
Bọn cướp liền dẫn người đó đến gặp thủ lĩnh và nói: “Người này cũng muốn ở với chúng ta.”
Atha naṃ corajeṭṭhako oloketvā ‘‘ayaṃ mātu thanaṃ chinditvā pitu vā galalohitaṃ nīharitvā khādanasamattho atikakkhaḷo’’ti cintetvā ‘‘natthetassa amhākaṃ santike vasanakicca’’nti paṭikkhipi.
The chief of the thieves looked at him and thought, "This man is extremely cruel, capable of tearing off his mother's breast or drawing blood from his father's throat to eat." And he rejected him, saying, "There is no need for him to live with us."
Thủ lĩnh cướp nhìn người đó và nghĩ: “Kẻ này thật hung ác, có thể cắt vú mẹ hoặc moi máu cổ cha mà ăn.” Hắn ta liền từ chối: “Không cần hắn ở với chúng ta.”
So evaṃ paṭikkhittopi āgantvā ekaṃ tasseva antevāsikaṃ upaṭṭhahanto ārādhesi.
Although he was thus rejected, he came and pleased one of the chief's own disciples by serving him.
Dù bị từ chối như vậy, người đó vẫn đến, phục vụ một đệ tử của thủ lĩnh và làm cho người đệ tử ấy hài lòng.
So taṃ ādāya corajeṭṭhakaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘sāmi, bhaddako esa, amhākaṃ upakārako, saṅgaṇhatha na’’nti yācitvā corajeṭṭhakaṃ paṭicchāpesi.
That disciple took him to the chief of the thieves and pleaded, "Master, this man is good, he is helpful to us, please accept him," and thereby made the chief accept him.
Người đệ tử đó liền dẫn Tambadāṭhika đến gặp thủ lĩnh cướp, van xin: “Thưa thủ lĩnh, người này tốt bụng, sẽ giúp ích cho chúng ta, xin hãy thu nhận hắn.” Và làm cho thủ lĩnh cướp chấp nhận.
Athekadivasaṃ nāgarā rājapurisehi saddhiṃ ekato hutvā te core gahetvā vinicchayamahāmaccānaṃ santikaṃ nayiṃsu.
Then one day, the townspeople, together with the royal officers, apprehended these thieves and brought them before the chief magistrates.
Rồi một ngày nọ, dân chúng cùng với quân lính của nhà vua đã bắt bọn cướp ấy và dẫn đến các vị đại thần xét xử.
Amaccā tesaṃ pharasunā sīsacchedaṃ āṇāpesuṃ.
The magistrates ordered their heads to be cut off with an axe.
Các vị đại thần ra lệnh chặt đầu bọn chúng bằng rìu.
Tato ‘‘ko nu kho ime māressatī’’ti pariyesantā te māretuṃ icchantaṃ kañci adisvā corajeṭṭhakaṃ āhaṃsu – ‘‘tvaṃ ime māretvā jīvitañceva labhissasi sammānañca, mārehi ne’’ti.
Then, searching for someone who would execute them, and finding no one willing to kill them, they said to the chief of the thieves, "You will gain both life and honor by killing them; kill them!"
Sau đó, họ tìm kiếm: “Ai sẽ giết bọn này?” Không thấy ai muốn giết bọn chúng, họ nói với thủ lĩnh cướp: “Ngươi hãy giết bọn này, ngươi sẽ được sống và được trọng thưởng. Hãy giết chúng đi!”
Sopi attānaṃ nissāya vasitattā te māretuṃ na icchi.
But he did not wish to kill them because they had lived under his protection.
Nhưng hắn ta không muốn giết bọn chúng vì chúng đã sống nhờ hắn.
Etenūpāyena ekūnapañcasate pucchiṃsu, sabbepi na icchiṃsu.
In this way, they asked all four hundred and ninety-nine, but none of them wished to do it.
Theo cách này, họ hỏi bốn trăm chín mươi chín tên cướp, tất cả đều không muốn.
Sabbapacchā taṃ nibbiddhapiṅgalaṃ tambadāṭhikaṃ pucchiṃsu.
Finally, they asked that Tambadāṭhika with piercing yellow eyes.
Cuối cùng, họ hỏi Tambadāṭhika, người có đôi mắt vàng hoe.
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā te sabbepi māretvā jīvitañceva sammānañca labhi.
He assented, saying, "Very well," and killed all of them, thereby gaining both his life and honor.
Hắn ta đồng ý: “Tốt thôi!”, rồi giết tất cả bọn chúng và được sống cùng với phần thưởng.
Etenūpāyena nagarassa dakkhiṇatopi pañca corasatāni ānetvā amaccānaṃ dassetvā tehi tesampi sīsacchede āṇatte corajeṭṭhakaṃ ādiṃ katvā pucchantā kañci māretuṃ icchantaṃ adisvā ‘‘purimadivase eko puriso pañcasate core māresi, kahaṃ nu kho so’’ti.
By this means, they brought five hundred robbers from the south of the city, showed them to the ministers, and when the ministers ordered their execution, they questioned them, starting with the chief robber. Not finding anyone willing to kill them, they asked, "Yesterday, one man killed five hundred robbers. Where is he?"
Theo cách này, họ cũng mang năm trăm tên cướp từ phía nam thành phố đến, trình diện các vị đại thần. Khi các vị ấy ra lệnh chặt đầu bọn chúng, họ bắt đầu hỏi từ thủ lĩnh cướp, nhưng không thấy ai muốn giết. Họ liền hỏi: “Hôm trước có một người đã giết năm trăm tên cướp, người đó ở đâu?”
‘‘Asukaṭṭhāne amheti diṭṭho’’ti vutte taṃ pakkosāpetvā ‘‘ime mārehi, sammānaṃ lacchasī’’ti āṇāpesuṃ.
When it was said, "He was seen by us in such-and-such a place," they had him summoned and ordered, "Kill these, and you will receive honor."
Khi được trả lời: “Đã thấy ở nơi kia”, họ liền cho gọi người đó đến và ra lệnh: “Hãy giết bọn này, ngươi sẽ được trọng thưởng.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā te sabbepi māretvā sammānaṃ labhi.
He assented, saying, "Very well," and having killed all of them, he received honor.
Hắn ta đồng ý: “Tốt thôi!”, rồi giết tất cả bọn chúng và được trọng thưởng.
Atha naṃ ‘‘bhaddako ayaṃ puriso, nibaddhaṃ coraghātakameva etaṃ karissāmā’’ti mantetvā tassa taṃ ṭhānantaraṃ datvāva sammānaṃ kariṃsu.
Then, having deliberated, "This man is good, we shall make him the permanent executioner of robbers," they gave him that position and honored him.
Rồi họ bàn bạc: “Người này thật giỏi, chúng ta sẽ cho hắn làm đao phủ chuyên nghiệp.” Và họ đã ban cho hắn chức vụ đó cùng với phần thưởng.
So pacchimadisatopi uttaradisatopi ānīte pañcasate pañcasate core ghātesiyeva.
He also killed five hundred robbers each brought from the west and from the north.
Hắn ta đã giết năm trăm tên cướp được mang đến từ phía tây và năm trăm tên cướp từ phía bắc.
Evaṃ catūhi disāhi ānītāni dve sahassāni māretvā tato paṭṭhāya devasikaṃ ekaṃ dveti ānīte te manusse māretvā pañcapaṇṇāsa saṃvaccharāni coraghātakakammaṃ akāsi.
Thus, having killed two thousand brought from the four directions, from then on, he continued to kill those people, one or two brought daily, and performed the work of a robber-executioner for fifty-five years.
Như vậy, hắn đã giết hai ngàn tên cướp được mang đến từ bốn phương. Kể từ đó, hắn tiếp tục giết những người bị mang đến, mỗi ngày một hoặc hai người, và đã làm nghề đao phủ trong năm mươi lăm năm.
So mahallakakāle ekappahāreneva sīsaṃ chindituṃ na sakkoti, dve tayo vāre paharanto manusse kilameti.
When he was old, he could not cut off a head with a single stroke; striking two or three times, he caused people suffering.
Khi về già, hắn không thể chặt đầu một nhát mà phải chém hai ba lần, làm cho người bị hành quyết đau đớn.
Nāgarā cintayiṃsu – ‘‘aññopi coraghātako uppajjissati, ayaṃ ativiya manusse kilameti, kiṃ iminā’’ti tassa taṃ ṭhānantaraṃ hariṃsu.
The townspeople thought, "Another executioner will arise; this one causes people too much suffering. What good is he?" and they removed him from that position.
Dân chúng nghĩ: “Sẽ có đao phủ khác xuất hiện thôi, người này làm cho người khác quá đau đớn, cần gì hắn nữa?” Họ liền tước chức vụ của hắn.
So pubbe coraghātakakammaṃ karonto ‘‘ahatasāṭake nivāsetuṃ, navasappinā saṅkhataṃ khīrayāguṃ pivituṃ, sumanapupphāni pilandhituṃ, gandhe vilimpitu’’nti imāni cattāri na labhi.
Previously, while performing the work of a robber-executioner, he had not received these four things: to wear unworn garments, to drink milk-rice porridge prepared with fresh ghee, to adorn himself with jasmine flowers, and to anoint himself with perfumes.
Trước đây, khi làm nghề đao phủ, hắn không được bốn điều này: mặc y phục mới chưa giặt, uống cháo sữa nấu với bơ tươi, cài hoa lài, và thoa hương liệu.
So ṭhānā cāvitadivase ‘‘khīrayāguṃ me pacathā’’ti vatvā ahatavatthasumanamālāvilepanāni gāhāpetvā nadiṃ gantvā nhatvā ahatavatthāni nivāsetvā mālā pilandhitvā gandhehi anulittagatto gehaṃ āgantvā nisīdi.
On the day he was removed from his position, he said, "Cook milk-rice porridge for me," had unworn garments, jasmine garlands, and perfumes brought, went to the river, bathed, put on the unworn garments, adorned himself with garlands, anointed his body with perfumes, came home, and sat down.
Vào ngày bị tước chức, hắn nói: “Hãy nấu cháo sữa cho tôi!” Rồi hắn cho người mang y phục mới chưa giặt, vòng hoa lài và hương liệu, đi đến sông tắm rửa, mặc y phục mới chưa giặt, cài hoa và thoa hương liệu khắp người, rồi về nhà ngồi xuống.
Athassa navasappinā saṅkhataṃ khīrayāguṃ purato ṭhapetvā hatthadhovanodakaṃ āhariṃsu.
Then, they placed the milk-rice porridge prepared with fresh ghee before him and brought water for washing hands.
Rồi họ đặt cháo sữa nấu với bơ tươi trước mặt hắn và mang nước rửa tay đến.
Tasmiṃ khaṇe sāriputtatthero samāpattito vuṭṭhāya ‘‘kattha nu kho ajja mayā gantabba’’nti attano bhikkhācāraṃ olokento tassa gehe khīrayāguṃ disvā ‘‘karissati nu kho me puriso saṅgaha’’nti upadhārento ‘‘maṃ disvā mama saṅgahaṃ karissati, karitvā ca pana mahāsampattiṃ labhissati ayaṃ kulaputto’’ti ñatvā cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ ādāya tassa gehadvāre ṭhitameva attānaṃ dassesi.
At that moment, Venerable Sāriputta, having emerged from his attainment, looked to see where he should go for alms today. Seeing the milk-rice porridge in that man's house, he considered, "Will this man show me generosity?" and knowing, "He will see me and show me generosity, and by doing so, this young man will attain great prosperity," he draped his robe, took his bowl, and showed himself standing at the man's doorway.
Vào lúc đó, Trưởng lão Sāriputta vừa xả thiền định, quán xét: “Hôm nay mình nên đi đâu khất thực?” Ngài thấy cháo sữa trong nhà người đó và tự hỏi: “Người này có cúng dường cho mình không?” Ngài biết rằng: “Khi thấy mình, người này sẽ cúng dường cho mình, và sau khi cúng dường, thiện nam tử này sẽ đạt được đại tài sản.” Ngài liền đắp y, cầm bát và hiện thân đứng ngay trước cửa nhà người đó.
So theraṃ disvā pasannacitto cintesi – ‘‘mayā ciraṃ coraghātakakammaṃ kataṃ, bahū manussā māritā, idāni me gehe khīrayāgu paṭiyattā, thero āgantvā mama gehadvāre ṭhito, idāni mayā ayyassa deyyadhammaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti purato ṭhapitayāguṃ apanetvā theraṃ upasaṅkamitvā vanditvā antogehe nisīdāpetvā patte khīrayāguṃ ākiritvā navasappiṃ āsiñcitvā theraṃ bījamāno aṭṭhāsi.
Seeing the Elder, he thought with a joyful mind, "I have long performed the work of a robber-executioner, many people have been killed. Now, milk-rice porridge is prepared in my house, and the Elder has come and stands at my doorway. Now, it is proper for me to give a gift to the noble one." So, he removed the porridge placed before him, approached the Elder, paid homage, seated him inside the house, poured the milk-rice porridge into the bowl, sprinkled fresh ghee, and stood fanning the Elder.
Người đó thấy vị Trưởng lão, tâm hoan hỷ, nghĩ: “Ta đã làm nghề đao phủ lâu rồi, đã giết rất nhiều người. Bây giờ cháo sữa đã được chuẩn bị trong nhà ta, vị Trưởng lão đã đến đứng trước cửa nhà ta. Bây giờ ta nên cúng dường vật phẩm đáng cúng dường cho Ngài.” Hắn ta liền dẹp bát cháo đã đặt trước mặt, đến gần vị Trưởng lão, đảnh lễ, mời Ngài vào nhà ngồi, rồi đổ cháo sữa vào bát, rưới bơ tươi lên, và đứng quạt cho Ngài.
Athassa ca dīgharattaṃ aladdhapubbatāya khīrayāguṃ pātuṃ balavaajjhāsayo ahosi.
And because he had not received milk-rice porridge for a long time, he had a strong desire to drink it.
Lúc đó, hắn có một ước muốn mạnh mẽ được uống cháo sữa, vì đã lâu rồi hắn chưa từng được uống.
Thero tassa ajjhāsayaṃ ñatvā ‘‘tvaṃ, upāsaka, attano yāguṃ pivā’’ti āha.
The Elder, knowing his intention, said, "You, lay follower, drink your porridge."
Vị Trưởng lão biết được ý muốn của hắn, bèn nói: “Này cư sĩ, ông hãy uống cháo của ông đi!”
So aññassa hatthe bījaniṃ datvā yāguṃ pivi.
He gave the fan to another person and drank the porridge.
Hắn ta liền đưa cái quạt cho người khác và uống cháo.
Thero bījamānaṃ purisaṃ ‘‘gaccha, upāsakameva bījāhī’’ti āha.
The Elder said to the fanning man, "Go, fan the lay follower himself."
Vị Trưởng lão nói với người đang quạt: “Đi đi, hãy quạt cho cư sĩ ấy!”
So bījiyamāno kucchipūraṃ yāguṃ pivitvā āgantvā theraṃ bījamāno ṭhatvā katāhārakiccassa therassa pattaṃ aggahesi.
Being fanned, he drank his fill of porridge, came back, stood fanning the Elder, and took the bowl from the Elder, who had finished his meal.
Sau khi được người khác quạt, ông ấy uống no cháo, rồi đến đứng quạt vị Trưởng lão đã dùng bữa xong, và nhận lấy bát của vị Trưởng lão.
Thero tassa anumodanaṃ ārabhi.
The Elder then began to give the anumodanā (thanksgiving discourse) to him.
Vị Trưởng lão bắt đầu nói lời tùy hỷ cho ông ấy.
So attano cittaṃ therassa dhammadesanānugaṃ kātuṃ nāsakkhi.
He was unable to make his mind follow the Elder's discourse.
Ông ấy không thể làm cho tâm mình theo kịp bài pháp của vị Trưởng lão.
Thero sallakkhetvā, ‘‘upāsaka, kasmā cittaṃ desanānugaṃ kātuṃ na sakkosī’’ti pucchi.
The Elder observed this and asked, "Lay follower, why are you unable to make your mind follow the discourse?"
Vị Trưởng lão nhận ra điều đó và hỏi: “Này cận sự nam, vì sao ông không thể làm cho tâm mình theo kịp bài pháp?”
‘‘Bhante, mayā dīgharattaṃ kakkhaḷakammaṃ kataṃ, bahū manussā māritā, tamahaṃ attano kammaṃ anussaranto cittaṃ ayyassa desanānugaṃ kātuṃ nāsakkhi’’nti.
"Venerable sir, I have performed harsh deeds for a long time; many people have been killed. Remembering my actions, I am unable to make my mind follow the noble one's discourse."
“Bạch Ngài, con đã làm công việc tàn bạo trong một thời gian dài, con đã giết rất nhiều người. Con không thể làm cho tâm con theo kịp bài pháp của Ngài khi nhớ lại nghiệp của mình.”
Thero ‘‘vañcessāmi na’’nti cintetvā ‘‘kiṃ pana tvaṃ attano ruciyā akāsi, aññehi kāritosī’’ti?
The elder, thinking, "I will deceive him," said, "Did you do this of your own accord, or were you made to do it by others?"
Vị Trưởng lão nghĩ: “Ta sẽ đánh lừa ông ta,” và hỏi: “Nhưng ông làm việc đó theo ý muốn của mình, hay bị người khác sai khiến?”
‘‘Rājā maṃ kāresi, bhante’’ti.
"The king made me do it, venerable sir."
“Bạch Ngài, nhà vua đã sai con làm.”
‘‘Kiṃ nu kho te, upāsaka, evaṃ sante akusalaṃ hotī’’ti?
"In that case, householder, is there any unwholesome kamma for you?"
“Này cận sự nam, nếu vậy thì ông có bất thiện nghiệp không?”
Mandadhātuko upāsako therenevaṃ vutte ‘‘natthi mayhaṃ akusala’’nti saññī hutvā tena hi, ‘‘bhante, dhammaṃ kathethā’’ti.
The dull-witted householder, having been told this by the elder, and perceiving, "There is no unwholesome kamma for me," then said, "Venerable sir, teach the Dhamma."
Khi vị Trưởng lão nói vậy, cận sự nam có trí tuệ chậm lụt ấy nhận thức rằng: “Tôi không có bất thiện nghiệp nào,” rồi nói: “Vậy thì, bạch Ngài, xin hãy thuyết pháp.”
So there anumodanaṃ karonte ekaggacitto hutvā dhammaṃ suṇanto sotāpattimaggassa orato anulomikaṃ khantiṃ nibbattesi.
As the elder was giving the anumodanā, he, with a concentrated mind, listened to the Dhamma and developed the anulomika khanti on this side of the stream-entry path.
Trong khi vị Trưởng lão đang nói lời tùy hỷ, ông ấy với tâm nhất tâm lắng nghe pháp, phát sinh sự nhẫn thuận (anulomika khanti) dưới đạo quả Dự Lưu (Sotāpatti-magga).
Theropi anumodanaṃ katvā pakkāmi.
The elder, too, having given the anumodanā, departed.
Vị Trưởng lão cũng nói lời tùy hỷ xong rồi ra đi.
Upāsakaṃ theraṃ anugantvā nivattamānaṃ ekā yakkhinī dhenuvesena āgantvā ure paharitvā māresi.
As the householder was returning after accompanying the elder, a yakkhiṇī came in the guise of a cow, struck him on the chest, and killed him.
Khi cận sự nam đi theo vị Trưởng lão rồi quay về, một nữ Dạ Xoa hiện ra dưới hình dạng một con bò cái, húc vào ngực ông và giết chết ông.
So kālaṃ katvā tusitapure nibbatti.
He passed away and was reborn in the Tusita city.
Ông ấy mệnh chung và tái sinh ở cõi trời Tusita.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘coraghātako pañcapaṇṇāsa vassāni kakkhaḷakammaṃ katvā ajjeva tato mutto, ajjeva therassa bhikkhaṃ datvā ajjeva kālaṃ kato, kahaṃ nu kho nibbatto’’ti.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "The executioner, having performed harsh deeds for fifty-five years, was released from it only today, gave alms to the elder only today, and died only today. Where, indeed, has he been reborn?"
Các Tỳ Khưu đã khởi lên cuộc đàm luận trong pháp đường: “Tên sát nhân trộm cướp đã làm công việc tàn bạo trong năm mươi lăm năm, hôm nay mới thoát khỏi đó, hôm nay mới cúng dường cho vị Trưởng lão, hôm nay mới mệnh chung. Vậy ông ta tái sinh ở đâu?”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, tusitapure nibbatto’’ti āha.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?" When told, "It is this," he said, "Bhikkhus, he has been reborn in the Tusita city."
Đức Đạo Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ Khưu, hiện giờ các con đang ngồi đàm luận chuyện gì?” Khi được thưa: “Chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ Khưu, ông ấy đã tái sinh ở cõi trời Tusita.”
‘‘Kiṃ, bhante, vadetha, ettakaṃ kālaṃ ettake manusse ghātetvā tusitavimāne nibbatto’’ti.
"What do you say, venerable sir? Having killed so many people for so long, he was reborn in the Tusita divine mansion?"
“Bạch Thế Tôn, Ngài nói gì vậy? Đã giết chừng ấy người trong chừng ấy thời gian mà lại tái sinh ở thiên cung Tusita sao?”
‘‘Āma, bhikkhave, mahanto tena kalyāṇamitto laddho, so sāriputtassa dhammadesanaṃ sutvā anulomañāṇaṃ nibbattetvā ito cuto tusitavimāne nibbatto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
"Yes, bhikkhus, he gained a great noble friend. Having heard the Dhamma discourse of Sāriputta, he developed anuloma-ñāṇa, passed away from here, and was reborn in the Tusita divine mansion," saying this, he uttered this verse—
“Đúng vậy, này các Tỳ Khưu, ông ấy đã gặp được một thiện hữu vô cùng vĩ đại. Sau khi nghe pháp của Xá Lợi Phất, ông ấy đã phát sinh trí thuận thứ (anulomañāṇa) rồi từ đây mệnh chung và tái sinh ở thiên cung Tusita,” nói xong, Ngài thuyết bài kệ này:
‘‘Bhante, anumodanakathā nāma na balavā, tena kataṃ akusalakammaṃ mahantaṃ, kathaṃ ettakena visesaṃ nibbattesī’’ti.
"Venerable sir, the anumodanā discourse is not powerful. The unwholesome kamma he committed was great. How did he attain such a special fruit with so little?"
“Bạch Thế Tôn, lời tùy hỷ không mạnh mẽ, nghiệp bất thiện mà ông ấy đã làm thì to lớn, làm sao ông ấy có thể đạt được sự thù thắng như vậy chỉ với chừng đó pháp thoại?”
Satthā ‘‘kiṃ, bhikkhave, ‘mayā desitadhammassa appaṃ vā bahuṃ vā’ti mā pamāṇaṃ gaṇhatha.
The Teacher said, "Bhikkhus, do not measure the Dhamma taught by me as 'little' or 'much'.
Đức Đạo Sư nói: “Này các Tỳ Khưu, đừng đo lường ‘pháp ta thuyết ít hay nhiều’.
Ekavācāpi hi atthanissitā seyyāvā’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Indeed, even a single word, if it pertains to the meaning, is superior," and connecting the narrative, he taught the Dhamma, uttering this verse—
Dù chỉ một lời nói mà có ý nghĩa thì vẫn là cao quý hơn,” nói xong, Ngài liên kết câu chuyện và thuyết pháp với bài kệ này:
Tattha sahassamapīti paricchedavacanaṃ, ekaṃ sahassaṃ dve sahassānīti evaṃ sahassena cepi paricchinnavācā honti, tā ca pana anatthapadasaṃhitā ākāsavaṇṇanāpabbatavaṇṇanāvanavaṇṇanādīni pakāsakehi aniyyānadīpakehi anatthakehi padehi saṃhitā yāva bahukā hoti, tāva pāpikā evāti attho.
Here, sahassamapi is a word of limitation. Even if there are a thousand or two thousand such words, and they are anatthapadasaṃhitā, meaning composed of meaningless phrases that expound on the sky, mountains, forests, and so on, which do not lead to liberation and are unbeneficial, the more numerous they are, the more evil they are. This is the meaning.
Một lời có nghĩa lý, khi nghe được tâm an tịnh, thì tốt hơn. Ở đây, ‘dù ngàn’ là từ chỉ số lượng, nghĩa là dù có ngàn lời, hai ngàn lời, v.v., tức là dù có nhiều lời được đếm bằng hàng ngàn như vậy, nhưng nếu chúng ‘không có nghĩa lý’ (anatthapadasaṃhitā), tức là chứa đựng những từ vô nghĩa, không chỉ dẫn đến sự giải thoát khỏi khổ cảnh và luân hồi, chẳng hạn như những lời mô tả bầu trời, núi non, rừng cây, v.v., thì chúng càng nhiều lại càng xấu xa.
Ekaṃ atthapadanti yaṃ pana ‘‘ayaṃ kāyo, ayaṃ kāyagatāsati, tisso vijjā anuppatto, kataṃ buddhassa sāsana’’nti evarūpaṃ ekaṃ atthapadaṃ sutvā rāgādivūpasamena upasammati, taṃ atthasādhakaṃ nibbānappaṭisaṃyuttaṃ khandhadhātuāyatanaindriyabalabojjhaṅgasatipaṭṭhānaparidīpakaṃ ekampi padaṃ seyyoyevāti attho.
Ekaṃ atthapadaṃ means that a single meaningful phrase, such as "This is the body, this is mindfulness of the body, the three knowledges have been attained, the Buddha's dispensation has been fulfilled," hearing which one is pacified by the cessation of lust and other defilements—such a single phrase, which brings about benefit, is connected with Nibbāna, and expounds on aggregates, elements, sense-bases, faculties, powers, factors of enlightenment, and foundations of mindfulness, is indeed superior. This is the meaning.
Còn ‘một lời có nghĩa lý’ (ekaṃ atthapadaṃ), đó là một lời có nghĩa như “Đây là thân, đây là niệm thân hành, đã đạt được ba minh, đã hoàn thành giáo pháp của Đức Phật,” khi ‘nghe được’ (yaṃ sutvā) mà tâm ‘an tịnh’ (upasammati) với sự chấm dứt tham ái, v.v., thì dù chỉ một lời như vậy, có khả năng mang lại lợi ích, liên quan đến Nibbāna, chỉ rõ các uẩn, giới, xứ, quyền, lực, giác chi, niệm xứ, thì vẫn là cao quý hơn.