Kururaṭṭhe kira māgaṇḍiyabrāhmaṇassa dhītā māgaṇḍiyāyeva nāma ahosi uttamarūpadharā.
It is said that in the Kuru country, the Brahmin Māgaṇḍiya had a daughter named Māgaṇḍiyā, who possessed supreme beauty.
Ở xứ Kuru, có một cô con gái của Bà-la-môn Māgaṇḍiya, tên là Māgaṇḍiyā, sở hữu một vẻ đẹp tuyệt trần.
Taṃ patthayamānā anekabrāhmaṇamahāsālā ceva khattiyamahāsālā ca ‘‘dhītaraṃ no detū’’ti māgaṇḍiyassa pahiṇiṃsu.
Many Brahmin householders and Khattiya householders, desiring her, sent messages to Māgaṇḍiya, saying, "Give us your daughter."
Nhiều Bà-la-môn đại phú và Sát-đế-lợi đại phú đã khao khát cô ấy và sai người đến Māgaṇḍiya nói: “Hãy gả con gái cho chúng tôi.”
Sopi ‘‘na tumhe mayhaṃ dhītu anucchavikā’’ti sabbe paṭikkhipateva.
But he rejected all of them, saying, "You are not suitable for my daughter."
Nhưng ông ta đã từ chối tất cả, nói: “Các ngươi không xứng đáng với con gái ta.”
Athekadivasaṃ satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhaṃ māgaṇḍiyabrāhmaṇaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti upadhārento brāhmaṇassa ca brāhmaṇiyā ca tiṇṇaṃ maggaphalānaṃ upanissayaṃ addasa.
Then one day, at dawn, the Teacher surveyed the world and, seeing the Brahmin Māgaṇḍiya enter the net of his knowledge, pondered, "What will come of this?" and perceived the predisposition for the three paths and fruits in both the Brahmin and his wife.
Rồi một ngày nọ, vào lúc rạng đông, Đức Thế Tôn quán sát thế gian và thấy Bà-la-môn Māgaṇḍiya lọt vào lưới trí tuệ của Ngài. Ngài suy xét: “Điều gì sẽ xảy ra đây?” và thấy tiềm năng chứng đắc ba đạo quả của cả Bà-la-môn và vợ ông ta.
Brāhmaṇopi bahigāme nibaddhaṃ aggiṃ paricarati.
The Brahmin was constantly tending the fire outside the village.
Bà-la-môn này thường thờ lửa ở ngoại ô làng.
Satthā pātova pattacīvaramādāya taṃ ṭhānaṃ agamāsi.
The Teacher, taking his bowl and robe early in the morning, went to that place.
Đức Thế Tôn vào buổi sáng sớm đã mang y bát đến nơi đó.
Brāhmaṇo satthu rūpasiriṃ olokento ‘‘imasmiṃ loke iminā sadiso puriso nāma natthi, ayaṃ mayhaṃ dhītu anucchaviko, imassa me dhītaraṃ dassāmā’’ti cintetvā satthāraṃ āha – ‘‘samaṇa, mama ekā dhītā atthi, ahaṃ tassā anucchavikaṃ purisaṃ apassanto taṃ na kassaci adāsiṃ, tvaṃ panassā anucchaviko, ahaṃ te dhītaraṃ pādaparicārikaṃ katvā dātukāmo, yāva naṃ ānemi, tāva idheva tiṭṭhāhī’’ti.
The Brahmin, observing the Teacher's radiant beauty, thought, "There is no man in this world equal to him; he is suitable for my daughter. I will give my daughter to him." He then said to the Teacher, "Ascetic, I have a daughter. Not seeing a man suitable for her, I have not given her to anyone. But you are suitable for her. I wish to give you my daughter to serve at your feet. Please wait here until I bring her."
Bà-la-môn nhìn vẻ đẹp rạng ngời của Đức Thế Tôn và nghĩ: “Trên thế gian này không có người đàn ông nào sánh bằng Ngài. Ngài xứng đáng với con gái ta. Ta sẽ gả con gái ta cho Ngài.” Rồi ông ta nói với Đức Thế Tôn: “Thưa Sa-môn, tôi có một cô con gái. Tôi chưa gả nó cho ai vì chưa tìm được người đàn ông xứng đáng với nó. Nhưng Ngài thì xứng đáng với con gái tôi. Tôi muốn gả con gái tôi làm người hầu chân cho Ngài. Xin Ngài hãy ở lại đây cho đến khi tôi đưa nó đến.”
Satthā tassa kathaṃ sutvā neva abhinandi, na paṭikkosi.
The Teacher, hearing his words, neither approved nor disapproved.
Đức Thế Tôn nghe lời ông ta, không vui mừng cũng không từ chối.
Brāhmaṇopi gehaṃ gantvā brāhmaṇiṃ āha – ‘‘bhoti, ajja me dhītu anucchaviko puriso diṭṭho, tassa naṃ dassāmā’’ti dhītaraṃ alaṅkārāpetvā ādāya brāhmaṇiyā saddhiṃ taṃ ṭhānaṃ agamāsi.
The Brahmin went home and said to his wife, "My dear, today I have seen a man suitable for my daughter. We shall give her to him." Having adorned his daughter, he took her and went to that place with his wife.
Bà-la-môn về nhà nói với vợ: “Này phu nhân, hôm nay ta đã tìm thấy một người đàn ông xứng đáng với con gái ta. Chúng ta sẽ gả nó cho Ngài.” Sau đó, ông ta trang điểm cho con gái, dẫn cô bé cùng với vợ đến nơi đó.
Mahājanopi kutūhalajāto nikkhami.
Many people also came out, filled with curiosity.
Đại chúng cũng hiếu kỳ kéo ra xem.
Satthā brāhmaṇena vuttaṭṭhāne aṭṭhatvā tattha padacetiyaṃ dassetvā aññasmiṃ ṭhāne aṭṭhāsi.
The Teacher, not stopping at the place the Brahmin had indicated, displayed a footprint-shrine there and stood in another place.
Đức Thế Tôn không đứng ở chỗ Bà-la-môn đã nói, mà thay vào đó, Ngài chỉ cho thấy dấu chân của mình ở đó rồi đứng ở một chỗ khác.
Buddhānaṃ kira padacetiyaṃ ‘‘idaṃ asuko nāma passatū’’ti adhiṭṭhahitvā akkantaṭṭhāneyeva paññāyati, sesaṭṭhāne taṃ passanto nāma natthi.
It is said that the footprint-shrine of the Buddhas appears only at the spot where they have stepped, having made an aspiration, "May so-and-so see this." No one sees it in any other place.
Dấu chân của các vị Phật chỉ xuất hiện ở nơi mà các Ngài đã quyết định “người này sẽ thấy nó,” và không ai khác có thể thấy nó ở những nơi khác.
Brāhmaṇo attanā saddhiṃ gacchamānāya brāhmaṇiyā ‘‘kahaṃ so’’ti puṭṭho ‘‘imasmiṃ ṭhāne tiṭṭhāhīti taṃ avaca’’nti olokento padavalañjaṃ disvā ‘‘idamassa pada’’nti dassesi.
The Brahmin, when asked by his wife, who was accompanying him, "Where is he?", replied, "I told him to wait in this spot." Looking, he saw the footprint and showed it, saying, "This is his footprint."
Bà-la-môn bị vợ đi cùng hỏi: “Người đó ở đâu?”, ông ta nhìn quanh và nói: “Tôi đã bảo Ngài đứng ở chỗ này.” Khi thấy dấu chân, ông ta chỉ cho vợ và nói: “Đây là dấu chân của Ngài.”
Sā lakkhaṇamantakusalatāya ‘‘na idaṃ, brāhmaṇa, kāmabhogino pada’’nti vatvā brāhmaṇena, ‘‘bhoti, tvaṃ udakapātimhi susumāraṃ passasi, mayā so samaṇo diṭṭho ‘dhītaraṃ te dassāmī’ti vutto, tenāpi adhivāsita’’nti vutte, ‘‘brāhmaṇa, kiñcāpi tvaṃ evaṃ vadesi, idaṃ pana nikkilesasseva pada’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
She, being skilled in marks and omens, said, “This, brahmin, is not the footprint of one who enjoys sensual pleasures.” When the brahmin said, “Mistress, you see a crocodile in a water pot. I saw that recluse and told him, ‘I will give you my daughter,’ and he assented,” she replied, “Brahmin, even if you say so, this is indeed the footprint of one who is free from defilements,” and spoke this verse:
Cô vợ, vì giỏi về tướng số và bùa chú, nói: “Này Bà-la-môn, đây không phải là dấu chân của người hưởng thụ dục lạc.” Khi Bà-la-môn nói: “Này phu nhân, bà thấy cá sấu trong bát nước sao? Tôi đã thấy vị Sa-môn đó và nói ‘tôi sẽ gả con gái cho Ngài,’ và Ngài đã chấp thuận,” cô vợ nói: “Này Bà-la-môn, dù ông có nói vậy, đây vẫn là dấu chân của một người đã diệt trừ phiền não.” Rồi cô ta nói bài kệ này:
Atha naṃ brāhmaṇo, ‘‘bhoti, mā viravi, tuṇhībhūtāva ehī’’ti gacchanto satthāraṃ disvā ‘‘ayaṃ so puriso’’ti tassā dassetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘samaṇa, dhītaraṃ te dassāmī’’ti āha.
Then the brahmin, saying to her, “Mistress, do not lament, just come silently,” went and saw the Teacher. Pointing him out to her, saying, “This is that man,” he approached the Teacher and said, “Recluse, I will give you my daughter.”
Dấu chân của người si mê sẽ là dấu chân bị kéo lê; dấu chân này là của người đã cởi bỏ mọi che chướng.”
Satthā ‘‘na me tava dhītāya attho’’ti avatvā, ‘‘brāhmaṇa, ekaṃ te kāraṇaṃ kathessāmi, suṇissasī’’ti vatvā ‘‘kathehi, bho samaṇa, suṇissāmī’’ti vutte abhinikkhamanato paṭṭhāya atītaṃ āharitvā dassesi.
The Teacher, without saying, “I have no need of your daughter,” but saying, “Brahmin, I will tell you one matter; will you listen?” and when he said, “Speak, good recluse, I will listen,” he recounted and showed him the past, starting from his great renunciation.
Đức Bổn Sư, không nói: “Ta không có ý muốn con gái của ông,” mà nói: “Này Bà-la-môn, ta sẽ kể cho ông nghe một sự việc, ông có nghe không?” Khi được đáp: “Này Sa-môn, xin hãy nói, tôi sẽ nghe,” Ngài liền mang câu chuyện quá khứ từ khi xuất gia ra kể.
Tatrāyaṃ saṅkhepakathā – mahāsatto rajjasiriṃ pahāya kaṇṭakaṃ āruyha channasahāyo abhinikkhamanto nagaradvāre ṭhitena mārena ‘‘siddhattha, nivatta, ito te sattame divase cakkaratanaṃ pātubhavissatī’’ti vutte, ‘‘ahametaṃ, māra, jānāmi, na me tenattho’’ti āha.
This is a summary of that story: When the Great Being, having abandoned the glory of kingship, mounted Kaṇṭhaka, and set out with Channa as his companion, Māra, standing at the city gate, said, “Siddhattha, turn back! Seven days from today, the wheel-treasure will appear for you.” The Great Being replied, “Māra, I know this; I have no need of it.”
Đây là câu chuyện tóm tắt trong đó: Khi Đại Sĩ từ bỏ vương quyền, cưỡi ngựa Kaṇṭhaka, với Channa làm bạn đồng hành, xuất gia, Māra đứng ở cổng thành đã nói: “Siddhattha, hãy quay lại! Bảy ngày nữa kể từ hôm nay, bánh xe báu sẽ hiện ra cho ông.” Ngài đáp: “Này Māra, ta biết điều đó, nhưng ta không cần nó.”
Atha kimatthāya nikkhamasīti?
“Then for what purpose do you renounce?”
Vậy vì mục đích gì mà ông xuất gia?
Sabbaññutaññāṇatthāyāti.
“For the purpose of omniscience.”
Vì mục đích đạt được Nhất thiết trí.
‘‘Tena hi sace ajjato paṭṭhāya kāmavitakkādīnaṃ ekampi vitakkaṃ vitakkessasi, jānissāmi te kattabba’’nti āha.
“Then, if from today onwards you entertain even one thought of sensual desire or the like, I will know what to do with you,” he said.
Māra nói: “Nếu vậy, kể từ hôm nay, nếu ông khởi lên dù chỉ một tà niệm dục lạc (kāmavitakka) hoặc tương tự, ta sẽ biết điều phải làm với ông.”
So tato paṭṭhāya otārāpekkho satta vassāni mahāsattaṃ anubandhi.
From that day onwards, Māra followed the Great Being for seven years, looking for an opportunity.
Từ đó trở đi, Māra theo dõi Đại Sĩ suốt bảy năm, chờ đợi một cơ hội.
Satthāpi chabbassāni dukkarakārikaṃ caritvā paccattapurisakāraṃ nissāya bodhimūle sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedayamāno pañcamasattāhe ajapālanigrodhamūle nisīdi.
The Teacher also practiced austerities for six years, and relying on his own masculine effort, he attained omniscience at the foot of the Bodhi tree. Experiencing the bliss of liberation, he sat at the foot of the Ajapāla Banyan tree during the fifth week.
Đức Bổn Sư, sau khi thực hành khổ hạnh suốt sáu năm, nhờ vào nỗ lực tự thân, đã chứng đắc Nhất thiết trí dưới cội Bồ-đề và cảm nhận niềm an lạc của giải thoát. Vào tuần thứ năm, Ngài ngồi dưới cội cây Ajapāla-nigrodha.
Tasmiṃ samaye māro ‘‘ahaṃ ettakaṃ kālaṃ anubandhitvā otārāpekkhopi imassa kiñci khalitaṃ nāddasaṃ, atikkanto idāni esa mama visaya’’nti domanassappatto mahāmagge nisīdi.
At that time, Māra, thinking, “Though I have followed him for so long, looking for an opportunity, I have not seen any fault in him. He has now transcended my domain,” became dejected and sat on the main road.
Vào lúc đó, Māra, với nỗi buồn bã, ngồi trên đại lộ và nghĩ: “Ta đã theo dõi người này suốt thời gian dài, dù chờ đợi cơ hội nhưng không thấy bất kỳ sai sót nào. Giờ đây, người này đã vượt ra khỏi phạm vi của ta.”
Athassa taṇhā aratī ragāti imā tisso dhītaro ‘‘pitā no na paññāyati, kahaṃ nu kho etarahī’’ti olokayamānā taṃ tathā nisinnaṃ disvā upasaṅkamitvā ‘‘kasmā, tāta, dukkhī dummanosī’’ti pucchiṃsu.
Then his three daughters, Taṇhā, Aratī, and Rāgā, looking around and wondering, “Our father is not to be seen; where is he now?” saw him sitting thus, approached him, and asked, “Father, why are you sorrowful and dejected?”
Bấy giờ, ba cô con gái của Māra là Taṇhā (Ái), Aratī (Bất lạc) và Rāgā (Tham ái) tìm kiếm cha mình và hỏi: “Cha của chúng con không thấy đâu cả, bây giờ cha đang ở đâu?” Khi thấy cha mình ngồi như vậy, họ đến gần và hỏi: “Thưa cha, tại sao cha lại đau khổ và buồn bã như vậy?”
So tāsaṃ tamatthaṃ ārocesi.
He told them the reason.
Ông ta đã kể lại câu chuyện đó cho họ nghe.
Atha naṃ tā āhaṃsu – ‘‘tāta, mā cintayi, mayaṃ taṃ attano vase katvā ānessāmā’’ti.
Then they said to him, “Father, do not worry; we will bring him under our control.”
Rồi họ nói với ông: “Thưa cha, đừng lo lắng, chúng con sẽ khiến Ngài quy phục ý muốn của chúng con và mang Ngài về.”
‘‘Na sakkā ammā, esa kenaci vase kātunti.
“Mother, he cannot be brought under anyone’s control.”
“Không thể được, các con ơi, không ai có thể khiến Ngài quy phục.”
‘‘Tāta, mayaṃ itthiyo nāma idāneva naṃ rāgapāsādīhi bandhitvā ānessāma, tumhe mā cintayitthā’’ti satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘pāde te, samaṇa, paricāremā’’ti āhaṃsu.
“Father, we women will now bind him with the snares of passion and bring him. Do not worry,” they said, and approaching the Teacher, they said, “Recluse, we will attend to your feet.”
“Thưa cha, chúng con là phụ nữ, ngay bây giờ chúng con sẽ dùng lưới tham ái (rāgapāsa) và những thứ tương tự để trói Ngài và mang Ngài về. Cha đừng lo lắng.” Nói xong, họ đến gần Đức Bổn Sư và nói: “Này Sa-môn, chúng con xin phục vụ dưới chân Ngài.”
Satthā neva tāsaṃ vacanaṃ manasākāsi, na akkhīni ummīletvā olokesi.
The Teacher neither paid attention to their words nor opened his eyes to look at them.
Đức Bổn Sư không chú ý đến lời nói của họ, cũng không mở mắt nhìn họ.
Puna māradhītaro ‘‘uccāvacā kho purisānaṃ adhippāyā, kesañci kumārikāsu pemaṃ hoti, kesañci paṭhamavaye ṭhitāsu, kesañci majjhimavaye ṭhitāsu, kesañci pacchimavaye ṭhitāsu, nānappakārehi taṃ palobhessāmā’’ti ekekā kumārikavaṇṇādivasena sataṃ sataṃ attabhāve abhinimminitvā kumāriyo, avijātā, sakiṃ vijātā, duvijātā, majjhimitthiyo, mahallakitthiyo ca hutvā chakkhattuṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ‘‘pāde te, samaṇa, paricāremā’’ti āhaṃsu.
Again, Māra’s daughters thought, “Indeed, men’s desires are varied. Some have affection for young maidens, some for women in their prime, some for those in middle age, and some for those in old age. We will entice him in various ways.” Each of them created a hundred forms of herself, appearing as young maidens, childless women, women who had given birth once, women who had given birth twice, middle-aged women, and elderly women. They approached the Blessed One seven times and said, “Recluse, we will attend to your feet.”
Lần nữa, các cô con gái của Māra nói: “Thật vậy, ý muốn của đàn ông thì đủ loại; có người yêu thích các cô gái trẻ, có người yêu thích những phụ nữ ở tuổi đầu, có người ở tuổi trung niên, có người ở tuổi cuối đời. Chúng con sẽ quyến rũ Ngài bằng nhiều cách khác nhau.” Mỗi người trong số họ đã hóa hiện thành hàng trăm hình dáng khác nhau, với vẻ ngoài của các cô gái trẻ, phụ nữ chưa sinh con, phụ nữ đã sinh một lần, đã sinh hai lần, phụ nữ trung niên, và phụ nữ lớn tuổi, rồi sáu lần đến gần Đức Thế Tôn và nói: “Này Sa-môn, chúng con xin phục vụ dưới chân Ngài.”
Tampi bhagavā na manasākāsi yathā taṃ anuttare upadhisaṅkhaye vimuttoti.
But the Blessed One did not pay attention to that either, as he was liberated in the unsurpassed destruction of all substrata of existence.
Đức Thế Tôn cũng không chú ý đến điều đó, vì Ngài đã hoàn toàn giải thoát khỏi mọi phiền não (upadhisaṅkhaya) vô thượng.
Atha satthā ettakenapi tā anugacchantiyo ‘‘apetha, kiṃ disvā evaṃ vāyamatha, evarūpaṃ nāma vītarāgānaṃ purato kātuṃ na vaṭṭati.
Then the Teacher, seeing that they were still following him, said, “Go away! What do you hope to gain by striving in this manner? Such actions are not appropriate before those who are free from passion.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư, khi thấy họ vẫn cứ theo đuổi như vậy, nói: “Hãy tránh xa! Các ngươi thấy gì mà lại cố gắng như vậy? Những hành động như thế không nên làm trước những người đã ly tham.
Tathāgatassa pana rāgādayo pahīnā.
The Tathāgata has abandoned passion and other defilements.
Tham ái và những phiền não khác của Như Lai đã được đoạn trừ.
Kena taṃ kāraṇena attano vasaṃ nessathā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
“By what reason will you lead him under your sway?” Having said this, he spoke these verses –
Các ngươi sẽ lấy lý do gì để khiến Ngài quy phục ý muốn của mình?” Nói xong, Ngài thuyết những bài kệ này:
Tattha yassa jitaṃ nāvajīyatīti yassa sammāsambuddhassa tena tena maggena jitaṃ rāgādikilesajātaṃ puna asamudācaraṇato nāvajīyati, dujjitaṃ nāma na hoti.
Therein, yassa jitaṃ nāvajīyati: The victory of the Perfectly Self-Enlightened One, which is the host of defilements like lust conquered by that path, is not undone again because it does not arise again; it is not a bad victory. Noyāti: does not follow; it means that no single defilement among lust and so on follows behind in the world, it does not bind. Anantagocaraṃ: having an endless range by virtue of omniscient knowledge, which has endless objects. Kena padena: If there is even one track of lust and so on for someone, you might lead him by that track. But for the Buddha, there is not even one track; by what track will you lead that trackless Buddha?
Trong đó, yassa jitaṃ nāvajīyati (ai chiến thắng không bị chiến bại) có nghĩa là, đối với Đức Chánh Đẳng Giác, những phiền não như tham ái đã được chiến thắng bằng con đường đó, không bị chiến bại trở lại vì chúng không tái khởi, không phải là sự chiến thắng tệ hại.
Noyātīti na uyyāti, yassa jitaṃ kilesajātaṃ rāgādīsu koci eko kilesopi loke pacchato vattī nāma na hoti, nānubandhatīti attho.
Noyāti: does not follow; it means that no single defilement among lust and so on follows behind in the world, it does not bind. This is the meaning.
Noyāti (không theo kịp) có nghĩa là không tái khởi, không có một phiền não nào trong tham ái và những thứ tương tự theo sau sự chiến thắng của Ngài trên thế gian này, tức là không bám víu theo.
Anantagocaranti anantārammaṇassa sabbaññutaññāṇassa vasena apariyanta gocaraṃ.
Anantagocaraṃ: having an endless range by virtue of omniscient knowledge, which has endless objects.
Anantagocaraṃ (với cảnh giới vô biên) có nghĩa là cảnh giới vô tận theo nghĩa của Nhất thiết trí, có đối tượng vô biên.
Kena padenāti yassa hi rāgapadādīsu ekapadampi atthi, taṃ tumhe tena padena nessatha.
Kena padena: If there is even one track of lust and so on for someone, you might lead him by that track.
Kena padenā (bằng dấu vết nào) có nghĩa là, nếu ai có dù chỉ một dấu vết của tham ái, các ngươi có thể dẫn dắt người đó bằng dấu vết đó.
Buddhassa pana ekapadampi natthi, taṃ apadaṃ buddhaṃ tumhe kena padena nessatha.
But for the Buddha, there is not even one track; he is trackless. By what track will you lead that Buddha?
Nhưng Đức Phật không có dù chỉ một dấu vết nào. Các ngươi sẽ dẫn dắt Đức Phật vô dấu vết đó bằng dấu vết nào?
Dutiyagāthāya taṇhā nāmesā saṃsibbitapariyonandhanaṭṭhena jālamassā atthītipi jālakārikātipi jālūpamātipi jālinī.
In the second verse, this craving is called jālinī because it has a net in the sense of being entangled and encompassed, or because it is a net-maker, or because it is like a net.
Trong bài kệ thứ hai, ái dục (taṇhā) được gọi là jālinī (lưới tham ái) vì nó có lưới theo nghĩa ràng buộc và bao vây, hoặc vì nó tạo ra lưới, hoặc vì nó giống như lưới.
Rūpādīsu ārammaṇesu visattatāya visattamanatāya visāharatāya visapupphatāya visaphalatāya visaparibhogatāya visattikā.
It is visattikā due to clinging to objects like forms, due to having a clinging mind, due to carrying poison, due to having poisonous flowers, due to having poisonous fruits, due to consuming poison.
Nó được gọi là visattikā (sự bám chấp) vì nó bám chấp vào các đối tượng như sắc (rūpa), hoặc vì nó có tâm bám chấp, hoặc vì nó mang chất độc, hoặc vì nó có hoa độc, hoặc vì nó có quả độc, hoặc vì nó có sự hưởng thụ độc hại.
Sā evarūpā taṇhā yassa kuhiñci bhave netuṃ natthi, taṃ tumhe apadaṃ buddhaṃ kena padena nessathāti attho.
The meaning is: “For whom such craving exists nowhere to lead to any existence, by what track will you lead that trackless Buddha?”
Ái dục như vậy, yassa kuhiñci (đối với ai) không có để netuṃ (dẫn dắt) đến bất kỳ sự tồn tại nào, thì các ngươi sẽ dẫn dắt Đức Phật vô dấu vết đó bằng dấu vết nào? Đó là ý nghĩa.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā, ‘‘māgaṇḍiya, ahaṃ pubbe imā tisso māradhītaro addasaṃ semhādīhi apalibuddhena suvaṇṇakkhandhasadisena attabhāvena samannāgatā, tadāpi methunasmiṃ chando nāhosiyeva.
The Teacher, having recounted this Dhamma discourse, said, “Māgaṇḍiya, previously I saw these three daughters of Māra, endowed with bodies like golden masses, unblemished by phlegm and so on, yet even then there was no desire for sexual intercourse.
Đức Bổn Sư, sau khi kể lại bài thuyết pháp này, nói: “Này Māgaṇḍiya, xưa kia ta đã thấy ba cô con gái của Māra này, với thân thể giống như khối vàng ròng, không bị vướng mắc bởi đờm dãi hay các chất bẩn khác. Ngay cả lúc đó, ta cũng không có ý muốn giao hợp.
Tava dhītu sarīraṃ dvattiṃsākārakuṇapaparipūraṃ bahivicitto viya asucighaṭo.
Your daughter’s body is full of 32 kinds of foul matter, like a pot of filth adorned on the outside.
Thân thể của con gái ông đầy rẫy 32 loại uế tạp, giống như một cái bình đựng phân uế được trang trí bên ngoài.
Sace hi mama pādo asucimakkhito bhaveyya, ayañca ummāraṭṭhāne tiṭṭheyya, tathāpissā sarīre ahaṃ pāde na phuseyya’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
If my foot were smeared with filth and she were standing on the threshold, even then I would not touch her body with my foot,” and he spoke this verse –
Nếu chân ta bị dính bẩn, và cô ta đứng ở ngưỡng cửa, ta cũng sẽ không chạm chân vào thân thể cô ta.” Nói xong, Ngài thuyết bài kệ này:
Ekasmiñhi samaye rājagahaseṭṭhi parissayamocanatthañceva pamādena galitānaṃ ābharaṇādīnaṃ rakkhaṇatthañca jālakaraṇḍakaṃ parikkhipāpetvā gaṅgāya udakakīḷaṃ kīḷi.
Once, the wealthy man of Rājagaha, to avert danger and to protect ornaments and other items that might fall due to carelessness, had a net-basket placed around him and played in the water of the Gaṅgā. Then, a red sandalwood tree, which had grown on the bank of the Gaṅgā, fell into the river with its roots washed away by the Gaṅgā water, and as it struck against various rocks, it broke into pieces and floated away. From that, a piece of sandalwood, about the size of a pot, being rubbed by rocks and pounded by water currents, became smooth and gradually floated downstream, covered with moss, and got caught in his net. The wealthy man asked, “What is this?” and hearing “It’s a piece of wood,” he had it brought to him. To ascertain “What kind of wood is this?” he had it shaved with an adze. Immediately, red sandalwood, the color of lac, became apparent. The wealthy man, however, was neither of right view nor wrong view; he was of a neutral disposition. He thought, “I have plenty of red sandalwood at home; what shall I do with this?” Then it occurred to him, “In this world, there are many who say, ‘We are Arahants, we are Arahants,’ but I do not see a single Arahant. I will set up a spinning wheel at home, have a bowl turned on it, place it in a net, and suspend it in the air at a height of sixty cubits with a series of bamboo poles, saying, ‘If there is an Arahant, let him come through the air and take this bowl.’ Whoever takes that bowl, I, with my children and wife, will take refuge in him as my teacher.” Just as he had conceived, he had the bowl turned, suspended it with a series of bamboo poles, and said, “Whoever is an Arahant in this world, let him come through the air and take this bowl.”
Vào một thời điểm, vị trưởng giả ở Rājagaha đã cho bao quanh một cái giỏ lưới để tránh nguy hiểm và bảo vệ các đồ trang sức bị rơi do bất cẩn, rồi chơi đùa dưới nước sông Gaṅgā.
Atheko rattacandanarukkho gaṅgāya uparitīre jāto gaṅgodakena dhotamūlo patitvā tattha tattha pāsāṇesu saṃbhajjamāno vippakiri.
Then, a red sandalwood tree, which had grown on the bank of the Gaṅgā, fell into the river with its roots washed away by the Gaṅgā water, and as it struck against various rocks, it broke into pieces and floated away.
Bấy giờ, một cây gỗ đàn hương đỏ mọc trên bờ sông Gaṅgā, gốc bị nước sông xói mòn, đổ xuống và trôi dạt, va vào các tảng đá ở nhiều nơi rồi vỡ vụn.
Tato ekā ghaṭappamāṇā ghaṭikā pāsāṇehi ghaṃsiyamānā udakaūmīhi pothiyamānā maṭṭhā hutvā anupubbena vuyhamānā sevālapariyonaddhā āgantvā tassa jāle laggi.
From that, a piece of sandalwood, about the size of a pot, being rubbed by rocks and pounded by water currents, became smooth and gradually floated downstream, covered with moss, and got caught in his net.
Từ đó, một khúc gỗ có kích thước bằng một cái chum, bị các tảng đá mài mòn và sóng nước xô đẩy, trở nên nhẵn bóng, rồi từ từ trôi đi, bị rong rêu bao phủ, và cuối cùng mắc vào lưới của vị trưởng giả.
Seṭṭhi ‘‘kimeta’’nti vatvā ‘‘rukkhaghaṭikā’’ti sutvā taṃ āharāpetvā ‘‘kiṃ nāmeta’’nti upadhāraṇatthaṃ vāsikaṇṇena tacchāpesi.
The wealthy man asked, “What is this?” and hearing “It’s a piece of wood,” he had it brought to him. To ascertain “What kind of wood is this?” he had it shaved with an adze.
Vị trưởng giả hỏi: “Cái gì đây?” Nghe nói là “khúc gỗ”, ông cho mang nó lên và để tìm hiểu “nó là gỗ gì?”, ông cho thợ dùng rìu đẽo thử.
Tāvadeva alattakavaṇṇaṃ rattacandanaṃ paññāyi.
Immediately, red sandalwood, the color of lac, became apparent.
Ngay lập tức, gỗ đàn hương đỏ có màu như sơn son hiện ra.
Seṭṭhi pana neva sammādiṭṭhi na micchādiṭṭhi, majjhattadhātuko.
The wealthy man, however, was neither of right view nor wrong view; he was of a neutral disposition.
Vị trưởng giả này không phải là người có chánh kiến cũng không phải tà kiến, mà là người có tâm trạng trung dung.
So cintesi – ‘‘mayhaṃ gehe rattacandanaṃ bahu, kiṃ nu kho iminā karissāmī’’ti.
He thought, “I have plenty of red sandalwood at home; what shall I do with this?”
Ông nghĩ: “Trong nhà ta có rất nhiều gỗ đàn hương đỏ, ta sẽ làm gì với nó đây?”
Athassa etadahosi – ‘‘imasmiṃ loke ‘mayaṃ arahanto mayaṃ arahanto’ti vattāro bahū, ahaṃ ekaṃ arahantampi na passāmi.
Then it occurred to him, “In this world, there are many who say, ‘We are Arahants, we are Arahants,’ but I do not see a single Arahant.
Bấy giờ, ý nghĩ này nảy ra trong đầu ông: “Trên đời này có rất nhiều người tự xưng là ‘chúng ta là A-la-hán, chúng ta là A-la-hán’, nhưng ta không thấy một vị A-la-hán nào cả.”
Gehe bhamaṃ yojetvā pattaṃ likhāpetvā sikkāya ṭhapetvā veḷuparamparāya saṭṭhihatthamatte ākāse olambāpetvā ‘sace arahā atthi, imaṃ ākāsenāgantvā gaṇhātū’ti vakkhāmi.
Having fixed a lathe in the house, had a bowl turned, placed it in a net, and suspended it in the sky, sixty cubits high, by a series of bamboos, I will say, ‘If there is an Arahant, let him come through the sky and take this.’
“Ta sẽ đặt một cái bát đã được tiện tròn trên một sợi dây treo trong nhà, rồi dùng một chuỗi tre nối dài treo nó lơ lửng trên không trung khoảng sáu mươi cubit, và nói: ‘Nếu có vị A-la-hán nào, xin hãy đến bằng đường không và lấy cái bát này.’”
Yo taṃ gahessati, taṃ saputtadāro saraṇaṃ gamissāmī’’ti.
Whoever takes it, to him, with my children and wife, I will go for refuge.”
“Ai lấy được nó, ta sẽ cùng vợ con quy y vị ấy.”
So cintitaniyāmeneva pattaṃ likhāpetvā veḷuparamparāya ussāpetvā ‘‘yo imasmiṃ loke arahā, so ākāsenāgantvā imaṃ pattaṃ gaṇhātū’’ti āha.
Just as he had thought, he had the bowl turned and raised it by a series of bamboos, saying, ‘‘Whoever is an Arahant in this world, let him come through the sky and take this bowl.’’
Ông ấy làm một cái bát theo ý đã nghĩ, rồi treo nó lên cao bằng một chuỗi tre, và nói: ‘Ai là A-la-hán trên thế gian này, người ấy hãy đến bằng đường không và lấy cái bát này.’
Cha satthāro ‘‘amhākaṃ esa anucchaviko, amhākameva naṃ dehī’’ti vadiṃsu.
The six teachers said, ‘‘This is suitable for us; give it to us alone.’’
Sáu vị đạo sư ngoại đạo nói: ‘Cái này xứng đáng với chúng tôi, hãy đưa nó cho chúng tôi!’
So ‘‘ākāsenāgantvā gaṇhathā’’ti āha.
He said, ‘‘Come through the sky and take it.’’
Ông ấy nói: ‘Hãy đến bằng đường không và lấy nó!’
Atha chaṭṭhe divase nigaṇṭho nāṭaputto antevāsike pesesi – ‘‘gacchatha, seṭṭhiṃ evaṃ vadetha – ‘amhākaṃ ācariyasseva anucchavikoyaṃ, mā appamattakassa kāraṇā ākāsenāgamanaṃ kari, dehi kira me taṃ patta’’’nti.
Then, on the sixth day, Nāṭaputta the Nigaṇṭha sent his disciples, saying, ‘‘Go and tell the householder thus: ‘This is suitable for our teacher; do not come through the sky for a small matter. Give that bowl to me.’’’
Rồi đến ngày thứ sáu, Nigaṇṭho Nāṭaputto sai các đệ tử đi và nói: “Hãy đi và nói với trưởng giả rằng: ‘Cái bát này chỉ hợp với vị thầy của chúng tôi. Đừng vì một chuyện nhỏ mọn mà bay lên trời. Xin hãy đưa cái bát đó cho tôi!’”
Te gantvā seṭṭhiṃ tathā vadiṃsu.
They went and told the householder thus.
Họ đi đến và nói với trưởng giả đúng như vậy.
Seṭṭhi ‘‘ākāsenāgantvā gaṇhituṃ samatthova gaṇhātū’’ti āha.
The householder said, ‘‘Let only one who is capable of coming through the sky take it.’’
Trưởng giả nói: “Kẻ nào có khả năng bay trên không đến mà lấy thì hãy lấy đi!”
Nāṭaputto sayaṃ gantukāmo antevāsikānaṃ saññaṃ adāsi – ‘‘ahaṃ ekaṃ hatthañca pādañca ukkhipitvā uppatitukāmo viya bhavissāmi, tumhe maṃ, ‘ācariya, kiṃ karotha, dārumayapattassa kāraṇā paṭicchannaṃ arahattaguṇaṃ mahājanassa mā dassayitthā’ti vatvā maṃ hatthesu ca pādesu ca gahetvā ākaḍḍhantā bhūmiyaṃ pāteyyāthā’’ti.
Nāṭaputta, wishing to go himself, gave a sign to his disciples: ‘‘I will lift one hand and one foot as if I intend to fly up. You all, saying, ‘Teacher, what are you doing? For the sake of a wooden bowl, do not reveal your hidden Arahant-quality to the public,’ should grab me by my hands and feet, pull me down, and make me fall to the ground.’’
Nāṭaputto muốn tự mình đi, nên ra hiệu cho các đệ tử: “Ta sẽ nhấc một tay và một chân lên như thể muốn bay, các con hãy nói với ta rằng: ‘Thưa thầy, thầy đang làm gì vậy? Chẳng có ích gì khi phơi bày phẩm chất A-la-hán đã che giấu cho đại chúng chỉ vì một cái bát gỗ tầm thường!’ Rồi các con hãy nắm tay nắm chân ta mà kéo xuống đất.”
So tattha gantvā seṭṭhiṃ āha, ‘‘mahāseṭṭhi, mayhaṃ ayaṃ patto anucchaviko, aññesaṃ nānucchaviko, mā te appamattakassa kāraṇā mama ākāse uppatanaṃ rucci, dehi me patta’’nti.
He went there and said to the householder, ‘‘Great householder, this bowl is suitable for me, not for others. Do not desire my flying up into the sky for a small matter. Give me the bowl.’’
Ông ta đi đến đó và nói với trưởng giả: “Thưa Đại trưởng giả, cái bát này hợp với tôi, không hợp với người khác. Xin đừng vì một chuyện nhỏ nhặt mà thích thú việc tôi bay lên không trung. Xin hãy đưa cái bát đó cho tôi!”
Bhante, ākāse uppatitvāva gaṇhathāti.
‘‘Venerable sir, fly up into the sky and take it!’’
“Thưa tôn giả, hãy bay lên không trung mà lấy đi!”
Tato nāṭaputto ‘‘tena hi apetha apethā’’ti antevāsike apanetvā ‘‘ākāse uppatissāmī’’ti ekaṃ hatthañca pādañca ukkhipi.
Then Nāṭaputta, saying, ‘‘Away, away!’’ removed his disciples and lifted one hand and one foot, intending to fly into the sky.
Rồi Nāṭaputto bảo các đệ tử: “Tránh ra! Tránh ra!” và đẩy họ sang một bên, rồi nhấc một tay và một chân lên, nói: “Ta sẽ bay lên không trung!”
Atha naṃ antevāsikā, ‘‘ācariya, kiṃ nāmetaṃ karotha, chavassa lāmakassa dārumayapattassa kāraṇā paṭicchannaguṇena mahājanassa dassitena ko attho’’ti taṃ hatthapādesu gahetvā ākaḍḍhitvā bhūmiyaṃ pātesuṃ.
Then his disciples, saying, ‘‘Teacher, what are you doing? What is the purpose of revealing a hidden quality of Arahantship to the public for the sake of a contemptible, wretched wooden bowl?’’ grabbed him by his hands and feet, pulled him down, and made him fall to the ground.
Khi đó, các đệ tử của ông ta nói: “Thưa thầy, thầy đang làm gì vậy? Chẳng có ích gì khi phơi bày phẩm chất đã che giấu cho đại chúng chỉ vì một cái bát gỗ tầm thường, vô giá trị!” Rồi họ nắm tay nắm chân ông ta, kéo xuống đất.
So seṭṭhiṃ āha – ‘‘ime, mahāseṭṭhi, uppatituṃ na denti, dehi me patta’’nti.
He said to the householder, ‘‘These disciples, great householder, do not let me fly up. Give me the bowl.’’
Ông ta nói với trưởng giả: “Thưa Đại trưởng giả, những người này không cho tôi bay lên. Xin hãy đưa cái bát đó cho tôi!”
Uppatitvā gaṇhatha, bhanteti.
‘‘Venerable sir, fly up and take it!’’
“Thưa tôn giả, hãy bay lên mà lấy đi!”
Evaṃ titthiyā cha divasāni vāyamitvāpi taṃ pattaṃ na labhiṃsuyeva.
Thus, the sectarians, though striving for six days, did not obtain that bowl.
Cứ như vậy, các ngoại đạo đã cố gắng trong sáu ngày nhưng vẫn không thể lấy được cái bát đó.
Sattame divase āyasmato mahāmoggallānassa ca āyasmato piṇḍolabhāradvājassa ca ‘‘rājagahe piṇḍāya carissāmā’’ti gantvā ekasmiṃ piṭṭhipāsāṇe ṭhatvā cīvaraṃ pārupanakāle dhuttakā kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘ambho pubbe cha satthāro loke ‘mayaṃ arahantamhā’ti vicariṃsu., Rājagahaseṭṭhino pana ajja sattamo divaso pattaṃ ussāpetvā ‘sace arahā atthi, ākāsenāgantvā gaṇhātū’ti vadantassa, ekopi ‘ahaṃ arahā’ti ākāse uppatanto natthi.
On the seventh day, when Venerable Mahāmoggallāna and Venerable Piṇḍolabhāradvāja had gone to Rājagaha for alms and were standing on a flat rock putting on their robes, some rogues started a conversation: ‘‘Friends, formerly six teachers wandered in the world, saying, ‘We are Arahants.’ But today is the seventh day since the householder of Rājagaha suspended the bowl, saying, ‘If there is an Arahant, let him come through the sky and take it,’ yet not a single one, saying, ‘I am an Arahant,’ has flown up into the sky.
Đến ngày thứ bảy, Tôn giả Mahāmoggallāna và Tôn giả Piṇḍolabhāradvāja nói: “Chúng ta sẽ đi khất thực ở Rājagaha.” Khi họ đang đứng trên một tảng đá lớn để đắp y thì những kẻ du đãng bắt đầu bàn tán: “Này các bạn, trước đây có sáu vị đạo sư đi khắp thế gian và nói: ‘Chúng tôi là bậc A-la-hán.’ Nhưng hôm nay là ngày thứ bảy, trưởng giả ở Rājagaha đã treo cái bát lên và nói: ‘Nếu có bậc A-la-hán thì hãy bay lên không trung mà lấy đi!’ Thế mà không một ai nói: ‘Tôi là bậc A-la-hán’ rồi bay lên không trung cả.
Ajja no loke arahantānaṃ natthibhāvo ñāto’’ti.
Today, the absence of Arahants in the world has become known to us.’’
Hôm nay chúng ta biết rằng không có bậc A-la-hán nào trên thế gian này.”
Taṃ kathaṃ sutvā āyasmā mahāmoggallāno āyasmantaṃ piṇḍolabhāradvājaṃ āha – ‘‘sutaṃ te, āvuso bhāradvāja, imesaṃ vacanaṃ, ime buddhassa sāsanaṃ pariggaṇhantā viya vadanti.
Hearing that conversation, Venerable Mahāmoggallāna said to Venerable Piṇḍolabhāradvāja, ‘‘Have you heard, friend Bhāradvāja, their words? They speak as if examining the Buddha’s Dispensation.
Nghe những lời đó, Tôn giả Mahāmoggallāna nói với Tôn giả Piṇḍolabhāradvāja: “Này hiền giả Bhāradvāja, hiền giả có nghe những lời này không? Họ nói như thể đang dò xét giáo pháp của Đức Phật.
Tvañca mahiddhiko mahānubhāvo, gaccha taṃ pattaṃ ākāsena gantvā gaṇhāhī’’ti.
And you are mighty and powerful. Go, come through the sky, and take that bowl.’’
Hiền giả là người có đại thần thông, đại uy lực. Hãy đi và lấy cái bát đó bằng cách bay trên không trung!”
Āvuso mahāmoggallāna, tvaṃ iddhimantānaṃ aggo, tvaṃ etaṃ gaṇhāhi, tayi pana aggaṇhante ahaṃ gaṇhissāmīti.
‘‘Friend Mahāmoggallāna, you are foremost among those with psychic power. You take it. If you do not take it, then I will take it,’’ he said.
“Này hiền giả Mahāmoggallāna, hiền giả là bậc tối thượng trong số những người có thần thông. Chính hiền giả hãy lấy nó đi. Nếu hiền giả không lấy, tôi sẽ lấy.”
‘‘Gaṇhāvuso’’ti vutte āyasmā piṇḍolabhāradvājo abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā uṭṭhāya tigāvutaṃ piṭṭhipāsāṇaṃ pādantena paṭicchādento tulapicu viya ākāse uṭṭhāpetvā rājagahanagarassa upari sattakkhattuṃ anupariyāyi.
When told, ‘‘Take it, friend,’’ Venerable Piṇḍolabhāradvāja entered the fourth jhāna, which is the basis for higher knowledges, rose up, and, covering the three-gāvuta flat rock with the tip of his foot, raised it into the sky like a ball of cotton, and circumambulated above the city of Rājagaha seven times.
Khi được nói: “Này hiền giả, hãy lấy đi!”, Tôn giả Piṇḍolabhāradvāja nhập Tứ thiền làm nền tảng cho thắng trí, rồi đứng dậy, dùng ngón chân cái kẹp tảng đá lớn dài ba gāvuta và nâng nó lên không trung như một cụm bông gòn, bay lượn trên thành Rājagaha bảy lần.
So tigāvutapamāṇassa nagarassa pidhānaṃ viya paññāyi.
He appeared like a lid for the city, which was three gāvutas in size.
Tảng đá đó trông như một cái nắp che phủ thành phố rộng ba gāvuta.
Nagaravāsino ‘‘pāsāṇo no avattharitvā gaṇhātī’’ti bhītā suppādīni matthake katvā tattha tattha nilīyiṃsu.
The city dwellers, fearing that ‘‘the rock will crush us and take our lives,’’ put winnowing baskets and other things on their heads and hid here and there.
Cư dân thành phố sợ hãi, nghĩ rằng: “Tảng đá sẽ đè chúng ta chết mất!” nên đội rổ, rá lên đầu và trốn khắp nơi.
Sattame vāre thero piṭṭhipāsāṇaṃ bhinditvā attānaṃ dassesi.
On the seventh turn, the Elder, breaking the stone slab, revealed himself.
Đến lần thứ bảy, vị Trưởng lão phá vỡ tảng đá và hiện thân ra.
Mahājano theraṃ disvā, ‘‘bhante piṇḍolabhāradvāja, tava pāsāṇaṃ daḷhaṃ katvā gaṇha, mā no sabbe nāsayī’’ti.
The multitude, seeing the Elder, said, “Venerable Piṇḍola Bhāradvāja, hold your stone firmly, lest you destroy all of us.”
Đại chúng thấy vị Trưởng lão liền nói: “Thưa tôn giả Piṇḍolabhāradvāja, xin tôn giả hãy giữ chặt tảng đá, đừng hủy diệt tất cả chúng tôi!”
Thero pāsāṇaṃ pādantena khipitvā vissajjesi.
The Elder kicked the stone with his toe and released it.
Vị Trưởng lão dùng ngón chân cái hất tảng đá và thả ra.
So gantvā yathāṭhāneyeva patiṭṭhāsi.
It went and settled in its original place.
Tảng đá bay về và nằm yên tại chỗ cũ.
Thero seṭṭhissa gehamatthake aṭṭhāsi.
The Elder stood on top of the rich man’s house.
Vị Trưởng lão đứng trên mái nhà của trưởng giả.
Taṃ disvā seṭṭhi urena nipajjitvā ‘‘otaratha sāmī’’ti vatvā ākāsato otiṇṇaṃ theraṃ nisīdāpetvā pattaṃ otārāpetvā catumadhurapuṇṇaṃ katvā therassa adāsi.
Seeing him, the rich man prostrated himself with his chest to the ground and said, “Venerable sir, please descend.” Then, seating the Elder who had descended from the sky, he had the bowl lowered, filled it with the four sweet things, and gave it to the Elder.
Thấy vậy, trưởng giả quỳ xuống lạy và nói: “Xin tôn giả hãy hạ xuống!” Rồi ông mời vị Trưởng lão đã từ không trung hạ xuống ngồi, bảo lấy cái bát xuống, đổ đầy bốn loại mật (bơ, dầu, mật ong, đường) vào và dâng cho vị Trưởng lão.
Thero pattaṃ gahetvā vihārābhimukho pāyāsi.
The Elder took the bowl and set off towards the monastery.
Vị Trưởng lão nhận cái bát và hướng về tu viện mà đi.
Athassa ye araññagatā vā suññāgāragatā vā taṃ pāṭihāriyaṃ nāddasaṃsu.
Then, those who had gone to the forest or to empty houses had not seen that miracle.
Khi đó, những người đang ở trong rừng hoặc ở những nơi vắng vẻ đã không thấy được phép lạ đó.
Te sannipatitvā, ‘‘bhante, amhākampi pāṭihāriyaṃ dassehī’’ti theraṃ anubandhiṃsu.
They gathered and followed the Elder, saying, “Venerable sir, please show us a miracle too.”
Họ tụ tập lại và đi theo vị Trưởng lão, nói: “Thưa tôn giả, xin tôn giả hãy trình diễn phép lạ cho chúng tôi nữa!”
So tesaṃ tesaṃ pāṭihāriyaṃ dassetvā vihāraṃ agamāsi.
He showed miracles to each of them and then went to the monastery.
Vị Trưởng lão trình diễn phép lạ cho từng người trong số họ rồi trở về tu viện.
Titthiyā ‘‘samaṇo kira gotamo taṃ pattaṃ bhedāpetvā pāṭihāriyassa akaraṇatthāya sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññāpesī’’ti sutvā ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā paññattaṃ sikkhāpadaṃ jīvitahetupi nātikkamanti, samaṇopi gotamo taṃ rakkhissateva.
The sectarians, hearing, “It is said that the ascetic Gotama had that bowl broken and laid down a training rule for his disciples against performing miracles,” thought, “The disciples of the ascetic Gotama will not transgress a laid-down training rule even for the sake of their lives, and the ascetic Gotama himself will surely protect it.
Các ngoại đạo nghe nói: “Sa-môn Gotama đã cho đập vỡ cái bát đó và ban hành giới luật cho các đệ tử không được trình diễn phép lạ.” Họ nghĩ: “Các đệ tử của Sa-môn Gotama sẽ không vi phạm giới luật đã được ban hành, dù có phải trả giá bằng mạng sống. Sa-môn Gotama cũng sẽ giữ gìn giới luật đó. Bây giờ chúng ta đã có cơ hội!” Rồi họ đi khắp các đường phố trong thành phố, rao giảng: “Chúng tôi, vì giữ gìn phẩm chất của mình, trước đây đã không phơi bày phẩm chất của mình cho đại chúng chỉ vì một cái bát gỗ. Còn các đệ tử của Sa-môn Gotama đã phơi bày phẩm chất của mình cho đại chúng chỉ vì một cái bát nhỏ mọn.
Idāni amhehi okāso laddho’’ti nagaravīthīsu ārocentā vicariṃsu ‘‘mayaṃ attano guṇaṃ rakkhantā pubbe dārumayapattassa kāraṇā attano guṇaṃ mahājanassa na dassayimhā, samaṇassa gotamassa sāvakā pattakamattassa kāraṇā attano guṇaṃ mahājanassa dassesuṃ.
Now we have found an opportunity.” They went around proclaiming in the city streets, “We, protecting our own virtue, did not show our virtue to the multitude before because of a wooden bowl, but the disciples of the ascetic Gotama showed their virtue to the multitude because of a mere bowl.
Sa-môn Gotama, với sự thông thái của mình, đã cho đập vỡ cái bát và ban hành giới luật. Bây giờ chúng tôi sẽ trình diễn phép lạ với ông ta!”
Samaṇo gotamo attano paṇḍitatāya pattaṃ bhedāpetvā sikkhāpadaṃ paññāpesi, idāni mayaṃ teneva saddhiṃ pāṭihāriyaṃ karissāmā’’ti.
The ascetic Gotama, in his wisdom, had the bowl broken and laid down a training rule. Now we will perform a miracle with him.”
Sa-môn Gotama, với sự thông thái của mình, đã cho đập vỡ cái bát và ban hành giới luật. Bây giờ chúng tôi sẽ trình diễn phép lạ với ông ta!”
Rājā bimbisāro taṃ kathaṃ sutvā satthu santikaṃ gantvā ‘‘tumhehi kira, bhante, pāṭihāriyassa akaraṇatthāya sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññatta’’nti?
King Bimbisāra, hearing that talk, went to the Teacher and asked, “Venerable sir, is it true that you have laid down a training rule for the disciples against performing miracles?”
Vua Bimbisāra nghe những lời đó, liền đến gặp Đức Thế Tôn và hỏi: “Thưa Thế Tôn, có phải Ngài đã ban hành giới luật cho các đệ tử không được trình diễn phép lạ không?”
‘‘Āma, mahārājā’’ti.
“Yes, great king,” he replied.
“Đúng vậy, Đại vương.”
Idāni titthiyā ‘‘tumhehi saddhiṃ pāṭihāriyaṃ karissāmā’’ti vadanti, kiṃ idāni karissathāti?
“Now the sectarians say, ‘We will perform miracles with you.’ What will you do now?”
“Bây giờ các ngoại đạo nói rằng họ sẽ trình diễn phép lạ với Ngài. Ngài sẽ làm gì bây giờ?”
‘‘Tesu karontesu karissāmi, mahārājā’’ti.
“When they perform, I will perform, great king,” he said.
“Khi họ làm, Đại vương, tôi sẽ làm.”
Nanu tumhehi sikkhāpadaṃ paññattanti.
“But have you not laid down a training rule?”
“Chẳng phải Ngài đã ban hành giới luật sao?”
Nāhaṃ, mahārāja, attano sikkhāpadaṃ paññāpesiṃ, taṃ mameva sāvakānaṃ paññattanti.
“I, great king, did not lay down a training rule for myself; it was laid down for my disciples,” he replied.
“Đại vương, tôi không ban hành giới luật cho chính mình. Giới luật đó được ban hành cho các đệ tử của tôi.”
Tumhe ṭhapetvā aññattha sikkhāpadaṃ paññattaṃ nāma hoti, bhanteti.
“Venerable sir, is it considered that a training rule is laid down for others, excluding you?”
“Thưa Thế Tôn, giới luật có được ban hành cho những người khác ngoài Ngài không?”
Tena hi, mahārāja, tamevettha paṭipucchāmi, ‘‘atthi pana te, mahārāja, vijite uyyāna’’nti.
“In that case, great king, I will ask you in return: ‘Great king, do you have a garden in your kingdom?’”
“Nếu vậy, Đại vương, tôi xin hỏi lại Đại vương: ‘Đại vương, trong vương quốc của Đại vương có khu vườn nào không?’”
‘‘Atthi, bhante’’ti.
“Yes, Venerable sir,” he replied.
“Có, thưa Thế Tôn.”
‘‘Sace te, mahārāja, uyyāne mahājano ambādīni khādeyya, kimassa kattabba’’nti?
“If, great king, the multitude were to eat mangoes and other fruits in your garden, what should be done?”
“Nếu đại chúng ăn xoài và các loại trái cây khác trong khu vườn của Đại vương, thì phải làm gì?”
‘‘Daṇḍo, bhante’’ti.
“A penalty, Venerable sir,” he replied.
“Phải phạt, thưa Thế Tôn.”
‘‘Tvaṃ pana khādituṃ labhasī’’ti?
“But are you allowed to eat?”
“Còn Đại vương thì có được ăn không?”
‘‘Āma, bhante, mayhaṃ daṇḍo natthi, ahaṃ attano santakaṃ khādituṃ labhāmī’’ti.
“Yes, Venerable sir, there is no penalty for me; I am allowed to eat what is my own,” he replied.
“Vâng, thưa Thế Tôn, tôi không bị phạt. Tôi được phép ăn của mình.”
‘‘Mahārāja, yathā tava tiyojanasatike rajje āṇā pavattati, attano uyyāne ambādīni khādantassa daṇḍo natthi, aññesaṃ atthi, evaṃ mamapi cakkavāḷakoṭisatasahasse āṇā pavattati, attano sikkhāpadapaññattiyā atikkamo nāma natthi, aññesaṃ pana atthi, karissāmahaṃ pāṭihāriya’’nti.
“Great king, just as your command prevails in your kingdom of three hundred yojanas, and there is no penalty for one who eats mangoes and other fruits in his own garden, but there is for others, so too my command prevails in a hundred thousand koṭis of world-systems, and there is no transgression of a training rule laid down by myself; but for others there is. I will perform a miracle.”
“Đại vương, như trong vương quốc ba trăm dojana của đại vương, quyền lực của đại vương vận hành, người ăn xoài và các loại quả khác trong vườn của mình thì không có hình phạt, nhưng người khác thì có. Cũng vậy, trong một trăm ngàn vạn thế giới (cakkavāḷa), quyền lực của Ta vận hành, không có sự vi phạm giới luật (sikkhāpada) do Ta chế định cho chính mình, nhưng đối với các đệ tử thì có. Ta sẽ thực hiện thần thông (pāṭihāriya).”
Titthiyā taṃ kathaṃ sutvā ‘‘idānamhā naṭṭhā, samaṇena kira gotamena sāvakānaṃyeva sikkhāpadaṃ paññattaṃ, na attano.
The sectarians, hearing that talk, thought, “Now we are ruined! It seems that the ascetic Gotama laid down the training rule only for his disciples, not for himself.
Các ngoại đạo (Titthiya) nghe lời ấy, suy nghĩ: “Bây giờ chúng ta đã bị diệt vong rồi, Sa-môn Gotama này chỉ chế định giới luật (sikkhāpada) cho các đệ tử, chứ không phải cho chính mình.
Sayameva kira pāṭihāriyaṃ kattukāmo, kiṃ nu kho karomā’’ti mantayiṃsu.
He himself, it seems, desired to perform a miracle. "What then shall we do?" they deliberated.
Ngài ấy muốn tự mình thực hiện thần thông (pāṭihāriya), vậy chúng ta phải làm gì đây?”
Rājā satthāraṃ pucchi – ‘‘bhante, kadā pāṭihāriyaṃ karissathā’’ti.
The king asked the Teacher, "Venerable Sir, when will you perform the miracle?"
Đức vua hỏi Đức Bổn Sư: “Bạch Thế Tôn, khi nào Thế Tôn sẽ thực hiện thần thông (pāṭihāriya)?”
‘‘Ito catumāsaccayena āsāḷhipuṇṇamāyaṃ, mahārājā’’ti.
"Four months from now, on the full moon day of Āsāḷha, great king," he said.
“Đại vương, sau bốn tháng nữa, vào ngày trăng tròn tháng Āsāḷha.”
‘‘Kattha karissatha, bhante’’ti?
"Where will you perform it, Venerable Sir?"
“Bạch Thế Tôn, Thế Tôn sẽ thực hiện ở đâu?”
‘‘Sāvatthiṃ nissāya, mahārājā’’ti.
"Near Sāvatthī, great king," he said.
“Đại vương, gần Sāvatthī.”
‘‘Kasmā pana satthā evaṃ dūraṭṭhānaṃ apadisī’’ti?
"Why then did the Teacher indicate such a distant place?"
“Vì sao Đức Bổn Sư lại chỉ định một nơi xa như vậy?”
‘‘Yasmā taṃ sabbabuddhānaṃ mahāpāṭihāriyakaraṇaṭṭhānaṃ, apica mahājanassa sannipātanatthāyapi dūraṭṭhānameva apadisī’’ti.
"Because that is the place where all Buddhas perform the great twin miracle (yamaka-pāṭihāriya); moreover, to gather a large assembly of people, he indicated a distant place."
“Vì nơi đó là chỗ tất cả các vị Phật thực hiện đại thần thông (mahāpāṭihāriya), hơn nữa, để đại chúng có thể tụ hội, Ngài cũng chỉ định một nơi xa.”
Titthiyā taṃ kathaṃ sutvā ‘‘ito kira catunnaṃ māsānaṃ accayena samaṇo gotamo sāvatthiyaṃ pāṭihāriyaṃ karissati, idāni taṃ amuñcitvāva anubandhissāma, mahājano amhe disvā ‘kiṃ ida’nti pucchissati.
Hearing that speech, the sectarians said, "It seems that in four months from now, the ascetic Gotama will perform a miracle in Sāvatthī. Now we will follow him without letting him go; the crowd will see us and ask, 'What is this?'
Các ngoại đạo (Titthiya) nghe lời ấy, suy nghĩ: “Sau bốn tháng nữa, Sa-môn Gotama sẽ thực hiện thần thông (pāṭihāriya) ở Sāvatthī. Bây giờ chúng ta sẽ không buông tha Ngài mà theo sát.
Athassa vakkhāma ‘mayaṃ samaṇena gotamena saddhiṃ pāṭihāriyaṃ karissāmā’ti vadimhā.
Then we will tell them, 'We said we would perform a miracle with the ascetic Gotama.
Đại chúng sẽ thấy chúng ta và hỏi: ‘Chuyện gì vậy?’ Lúc đó, chúng ta sẽ nói với họ: ‘Chúng tôi đã nói sẽ thi triển thần thông (pāṭihāriya) cùng Sa-môn Gotama.
So palāyati, mayamassa palāyituṃ adatvā anubandhāmā’’ti.
He is fleeing, and we are pursuing him without letting him escape.'"
Ngài ấy đang chạy trốn, chúng tôi không cho Ngài ấy chạy trốn mà cứ theo sát’.”
Satthā rājagahe piṇḍāya caritvā nikkhami.
The Teacher, having wandered for alms in Rājagaha, departed.
Đức Bổn Sư sau khi khất thực ở Rājagaha thì rời đi.
Titthiyāpissa pacchatova nikkhamitvā bhattakiccaṭṭhāne vasanti.
The sectarians also departed right behind him and stayed at the place where he had eaten.
Các ngoại đạo (Titthiya) cũng theo sau Ngài, ở lại nơi Ngài dùng bữa.
Vasitaṭṭhāne punadivase pātarāsaṃ karonti.
At the place where they stayed, they ate breakfast the next day.
Vào sáng hôm sau, tại nơi ở, họ dùng bữa sáng.
Te manussehi ‘‘kimida’’nti pucchitā heṭṭhā cintitaniyāmeneva ārocesuṃ.
When asked by people, "What is this?", they informed them in the manner they had previously conceived.
Khi được mọi người hỏi: “Chuyện gì vậy?”, họ kể lại đúng như đã dự tính trước.
Mahājanopi ‘‘pāṭihāriyaṃ passissāmā’’ti anubandhi.
The great multitude also followed, thinking, "We shall see the miracle."
Đại chúng cũng theo sau, nói: “Chúng ta sẽ xem thần thông (pāṭihāriya).”
Satthā anupubbena sāvatthiṃ pāpuṇi.
The Teacher gradually reached Sāvatthī.
Đức Bổn Sư tuần tự đến Sāvatthī.
Titthiyāpi tena saddhiṃyeva gantvā upaṭṭhāke samādapetvā satasahassaṃ labhitvā khadirathambhehi maṇḍapaṃ kāretvā nīluppalehi chādāpetvā ‘‘idha pāṭihāriyaṃ karissāmā’’ti nisīdiṃsu.
The sectarians also went with him, exhorted their supporters, obtained a hundred thousand, had a pavilion made with khadira wood pillars, covered it with blue lotuses, and sat down, saying, "Here we will perform the miracle."
Các ngoại đạo (Titthiya) cũng đi cùng Ngài, kêu gọi các tín đồ (upaṭṭhāka) đóng góp, nhận được một trăm ngàn (kahāpaṇa), dựng một ngôi rạp bằng cột gỗ khadirathambha, che phủ bằng hoa sen xanh (nīluppala), rồi ngồi xuống nói: “Chúng ta sẽ thực hiện thần thông (pāṭihāriya) ở đây.”
Rājā pasenadi kosalo satthāraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, titthiyehi maṇḍapo kārito, ahampi tumhākaṃ maṇḍapaṃ karissāmī’’ti.
King Pasenadi of Kosala approached the Teacher and said, "Venerable Sir, the sectarians have had a pavilion built; I too will build a pavilion for you."
Đức vua Pasenadi của Kosala đến gần Đức Bổn Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, các ngoại đạo đã dựng rạp, con cũng sẽ dựng rạp cho Thế Tôn.”
‘‘Alaṃ, mahārāja, atthi mayhaṃ maṇḍapakārako’’ti.
"Enough, great king, I have someone who will build a pavilion for me."
“Đại vương, đủ rồi, Ta đã có người dựng rạp.”
‘‘Bhante, maṃ ṭhapetvā ko añño kātuṃ sakkhissatī’’ti?
"Venerable Sir, who else besides me could do it?"
“Bạch Thế Tôn, ngoài con ra, còn ai có thể làm được việc đó?”
‘‘Sakko, devarājā’’ti.
"Sakka, the king of devas," he said.
“Đại vương, Sakka, vua các chư thiên (devarājā).”
‘‘Kahaṃ pana, bhante, pāṭihāriyaṃ karissathā’’ti?
"But where, Venerable Sir, will you perform the miracle?"
“Bạch Thế Tôn, Thế Tôn sẽ thực hiện thần thông (pāṭihāriya) ở đâu?”
‘‘Kaṇḍambarukkhamūle, mahārājā’’ti.
"At the foot of the Kaṇḍamba tree, great king," he said.
“Đại vương, dưới gốc cây xoài Kaṇḍa.”
Titthiyā ‘‘ambarukkhamūle kira pāṭihāriyaṃ karissatī’’ti sutvā attano upaṭṭhākānaṃ ārocetvā yojanabbhantare ṭhāne antamaso tadahujātampi ambapotakaṃ uppāṭetvā araññe khipāpesuṃ.
Hearing that "he will perform the miracle at the foot of a mango tree," the sectarians informed their supporters and had all mango saplings, even those born that very day, uprooted within a yojana and thrown into the forest.
Các ngoại đạo (Titthiya) nghe nói: “Sa-môn Gotama sẽ thực hiện thần thông (pāṭihāriya) dưới gốc cây xoài”, liền báo cho các tín đồ (upaṭṭhāka) của mình, sai nhổ tất cả các cây xoài con, dù mới mọc trong ngày hôm đó, trong phạm vi một dojana, và quăng vào rừng.
Satthā āsāḷhipuṇṇamadivase antonagaraṃ pāvisi.
On the full moon day of Āsāḷha, the Teacher entered the city.
Vào ngày trăng tròn tháng Āsāḷha, Đức Bổn Sư đi vào nội thành.
Raññopi uyyānapālo kaṇḍo nāma ekaṃ piṅgalakipillikehi katapattapuṭassa antare mahantaṃ ambapakkaṃ disvā tassa gandharasalobhena sampatante vāyase palāpetvā rañño khādanatthāya ādāya gacchanto antarāmagge satthāraṃ disvā cintesi – ‘‘rājā imaṃ ambaṃ khāditvā mayhaṃ aṭṭha vā soḷasa vā kahāpaṇe dadeyya, taṃ me ekattabhāvepi jīvitavuttiyā nālaṃ.
The king's gardener, named Kaṇḍa, saw a large ripe mango fruit inside a leaf-cup made by reddish-brown ants. Driven by the desire for its fragrance and taste, he chased away the crows that were gathering nearby and was taking it for the king to eat. On the way, he saw the Teacher and thought, "If the king eats this mango, he might give me eight or sixteen kahāpaṇas, which would not be enough for my livelihood even for one existence.
Người giữ vườn của đức vua tên là Kaṇḍa, thấy một quả xoài lớn nằm trong bọc lá do kiến vàng làm, vì tham lam mùi vị của nó, ông xua đuổi những con quạ đang bay đến, rồi mang quả xoài đi để dâng cho đức vua. Trên đường đi, ông thấy Đức Bổn Sư và suy nghĩ: “Đức vua ăn quả xoài này có thể ban cho ta tám hoặc mười sáu đồng kahāpaṇa, nhưng số tiền đó không đủ cho cuộc sống của ta trong một kiếp.
Sace panāhaṃ satthu imaṃ dassāmi, avassaṃ taṃ me dīghakālaṃ hitāvahaṃ bhavissatī’’ti.
But if I give this to the Teacher, it will certainly be beneficial for me for a long time."
Nếu ta dâng quả xoài này cho Đức Bổn Sư, chắc chắn nó sẽ mang lại lợi ích lâu dài cho ta.”
So taṃ ambapakkaṃ satthu upanāmesi.
So he offered that mango fruit to the Teacher.
Ông dâng quả xoài đó cho Đức Bổn Sư.
Satthā ānandattheraṃ olokesi.
The Teacher looked at Venerable Ānanda.
Đức Bổn Sư nhìn Tôn giả Ānanda.
Athassa thero catumahārājadattiyaṃ pattaṃ nīharitvā hatthe ṭhapesi.
Then the elder took out the stone bowl given by the Four Great Kings and placed it in the Teacher's hand.
Lúc đó, Tôn giả lấy bình bát do bốn vị Đại Thiên vương cúng dường, đặt vào tay Ngài.
Satthā pattaṃ upanāmetvā ambapakkaṃ paṭiggahetvā tattheva nisīdanākāraṃ dassesi.
The Teacher tilted the bowl, received the mango fruit, and indicated his desire to sit right there.
Đức Bổn Sư nhận quả xoài vào bình bát, rồi ra hiệu muốn ngồi ngay tại đó.
Thero cīvaraṃ paññāpetvā adāsi.
The elder spread out a robe and gave it to him.
Tôn giả trải y ra và dâng lên.
Athassa tasmiṃ nisinne thero pānīyaṃ parissāvetvā ambapakkaṃ madditvā pānakaṃ katvā adāsi.
Then, when he was seated on it, the elder filtered water, mashed the mango fruit, made a drink, and offered it.
Khi Ngài đã ngồi xuống, Tôn giả lọc nước, nghiền quả xoài thành nước ép và dâng lên Ngài.
Satthā ambapānakaṃ pivitvā kaṇḍaṃ āha – ‘‘imaṃ ambaṭṭhiṃ idheva paṃsuṃ viyūhitvā ropehī’’ti.
The Teacher drank the mango juice and said to Kaṇḍa, "Heap up the soil right here and plant this mango stone."
Đức Bổn Sư uống nước xoài xong, nói với Kaṇḍa: “Hãy vun đất ở đây và trồng hạt xoài này.”
So tathā akāsi.
He did so.
Ông làm theo.
Satthā tassa upari hatthaṃ dhovi.
The Teacher washed his hands over it.
Đức Bổn Sư rửa tay trên hạt xoài đó.
Hatthe dhovitamatteyeva naṅgalasīsamattakkhandho hutvā ubbedhena paṇṇāsahattho ambarukkho uṭṭhahi.
As soon as his hands were washed, a mango tree, with a trunk as thick as a ploughshare and fifty cubits high, sprang up.
Ngay khi tay vừa rửa xong, một cây xoài cao năm mươi cubit, thân lớn bằng đầu lưỡi cày, đã mọc lên.
Catūsu disāsu ekekā, uddhaṃ ekāti pañca mahāsākhā paṇṇāsahatthā ahesuṃ.
There was one great branch in each of the four directions and one straight upwards, making five great branches, each fifty cubits long.
Năm cành lớn, mỗi cành dài năm mươi cubit, mọc ra mỗi hướng một cành, và một cành mọc thẳng lên trên.
So tāvadeva pupphaphalasañchanno hutvā ekekasmiṃ ṭhāne paripakkaambapiṇḍidharo ahosi.
Immediately, it became covered with flowers and fruits, bearing bunches of ripe mangoes in every place.
Ngay lập tức, cây xoài đó đầy hoa và quả, mỗi chỗ đều có những chùm xoài chín.
Pacchato āgacchantā bhikkhū ambapakkāni khādantā eva āgamiṃsu.
The bhikkhus coming from behind ate the ripe mangoes as they came.
Các Tỷ-kheo đi theo sau vừa đi vừa ăn xoài chín.
Rājā ‘‘evarūpo kira ambarukkho uṭṭhito’’ti sutvā ‘‘mā naṃ koci chindī’’ti ārakkhaṃ ṭhapesi.
The king, hearing, “Indeed, such a mango tree has arisen,” placed a guard, saying, “Let no one cut it down.”
Đức vua nghe nói: “Một cây xoài như vậy đã mọc lên”, liền sai người bảo vệ, nói: “Đừng để ai chặt nó.”
So pana kaṇḍena ropitattā kaṇḍambarukkhotveva paññāyi.
That tree, having been planted by Kaṇḍa, became known as the Kaṇḍamba tree.
Vì do Kaṇḍa trồng, nên cây đó được biết đến với tên cây xoài Kaṇḍa.
Dhuttakāpi ambapakkāni khāditvā ‘‘hare duṭṭhatitthiyā ‘samaṇo kira gotamo kaṇḍambarukkhamūle pāṭihāriyaṃ karissatī’ti tumhehi yojanabbhantare tadahujātāpi ambapotakā uppāṭāpitā, kaṇḍambo nāma aya’’nti vatvā te ucchiṭṭhaambaṭṭhīhi pahariṃsu.
The rogues, too, having eaten the mangoes, said, “Hey, wicked sectarians! You had mango saplings that had grown that very day uprooted within a yojana, saying, ‘Indeed, the recluse Gotama will perform a miracle at the foot of the Kaṇḍamba tree.’ This is called Kaṇḍamba,” and they struck them with the discarded mango seeds.
Những kẻ du côn cũng ăn xoài chín, rồi nói: “Này lũ ngoại đạo xấu xa! Các ngươi đã sai nhổ cả những cây xoài con mới mọc trong ngày hôm đó trong phạm vi một dojana, vì nói rằng Sa-môn Gotama sẽ thực hiện thần thông (pāṭihāriya) dưới gốc cây xoài Kaṇḍa, nhưng đây chính là cây xoài Kaṇḍa này!” Nói xong, họ ném hạt xoài đã nhả vào chúng.
Sakko vātavalāhakaṃ devaputtaṃ āṇāpesi ‘‘titthiyānaṃ maṇḍapaṃ vātehi uppāṭetvā ukkārabhūmiyaṃ khipāpehī’’ti.
Sakka commanded the deity Vātavalāhaka, “Uproot the pavilion of the sectarians with winds and cast it into the rubbish dump.”
Sakka ra lệnh cho vị thiên tử Vātavalāhaka: “Hãy dùng gió nhổ rạp của các ngoại đạo và quăng nó vào bãi rác.”
So tathā akāsi.
He did so.
Vị ấy làm theo.
Sūriyampi devaputtaṃ āṇāpesi ‘‘sūriyamaṇḍalaṃ nikaḍḍhanto tāpehī’’ti.
He also commanded the deity Sūriya, “Draw down the sun’s orb and make it hot.”
Ngài cũng ra lệnh cho vị thiên tử Sūriya: “Hãy kéo vòng mặt trời xuống và đốt nóng.”
So tathā akāsi.
He did so.
Vị ấy làm theo.
Puna vātavalāhakaṃ āṇāpesi ‘‘vātamaṇḍalaṃ uṭṭhāpento yāhī’’ti.
Again, he commanded Vātavalāhaka, “Raise a whirlwind and go forth.”
Rồi Ngài lại ra lệnh cho Vātavalāhaka: “Hãy tạo ra một cơn lốc và đi.”
So tathā karonto titthiyānaṃ paggharitasedasarīre rajovaṭṭiyā okiri.
As he did so, he covered the bodies of the sectarians, which were dripping with sweat, with a cloud of dust.
Vị ấy làm theo, rắc bụi lên thân thể đẫm mồ hôi của các ngoại đạo.
Te tambamattikasadisā ahesuṃ.
They became like red clay.
Chúng trở nên giống như đất sét đỏ.
Vassavalāhakampi āṇāpesi ‘‘mahantāni bindūni pātehī’’ti.
He also commanded Vassavalāhaka, “Let large drops fall.”
Ngài cũng ra lệnh cho vị thiên tử Vassavalāhaka: “Hãy đổ những hạt mưa lớn xuống.”
So tathā akāsi.
He did so.
Vị ấy làm theo.
Atha nesaṃ kāyo kabaragāvisadiso ahosi.
Then their bodies became like speckled cows.
Lúc đó, thân thể của chúng trở nên giống như bò đốm.
Te nigaṇṭhā lajjamānā hutvā sammukhasammukhaṭṭhāneneva palāyiṃsu.
Those Nigaṇṭhas, being ashamed, fled from the very place where they faced each other.
Những người Nigaṇṭha đó, vì xấu hổ, đã chạy trốn theo hướng đối diện.
Evaṃ palāyantesu purāṇakassapassa upaṭṭhāko eko kassako ‘‘idāni me ayyānaṃ pāṭihāriyakaraṇavelā, gantvā pāṭihāriyaṃ passissāmī’’ti goṇe vissajjetvā pātova ābhataṃ yāgukuṭañceva yottakañca gahetvā āgacchanto purāṇaṃ tathā palāyantaṃ disvā, bhante, ajja ‘ayyānaṃ pāṭihāriyaṃ passissāmī’ti āgacchāmi, tumhe kahaṃ gacchathā’’ti.
As they were fleeing thus, a certain farmer, a supporter of Purāṇa Kassapa, thought, “Now is the time for my teachers to perform a miracle; I will go and see the miracle,” and having released his oxen, he took a pot of gruel and a rope that he had brought early in the morning, and as he was coming, he saw Purāṇa fleeing in that manner and said, “Venerable sir, today I came to see the miracle of the teachers; where are you going?”
Khi chúng đang chạy trốn như vậy, một nông dân, tín đồ của Purāṇa Kassapa, suy nghĩ: “Bây giờ là lúc các vị thầy của ta thực hiện thần thông (pāṭihāriya), ta sẽ đi xem thần thông (pāṭihāriya).” Ông thả bò, cầm lấy nồi cháo và dây thừng đã mang đến từ sáng sớm, đang đi thì thấy Purāṇa đang chạy trốn như vậy. Ông hỏi: “Bạch Thế Tôn, hôm nay con đến để xem thần thông (pāṭihāriya) của các vị thầy, các vị thầy đi đâu vậy?”
Kiṃ te pāṭihāriyena, imaṃ kuṭañca yottañca dehīti.
“What is the miracle to you? Give me this pot and this rope.”
“Thần thông (pāṭihāriya) có ích gì cho ngươi? Hãy đưa cho ta nồi và dây thừng này.”
So tena dinnaṃ kuṭañca yottañca ādāya nadītīraṃ gantvā kuṭaṃ yottena attano gīvāya bandhitvā lajjanto kiñci akathetvā rahade patitvā udakapubbuḷe uṭṭhāpento kālaṃ katvā avīcimhi nibbatti.
He took the pot and rope given by him, went to the riverbank, tied the pot around his neck with the rope, and being ashamed, said nothing, fell into the deep pool, and raising water bubbles, he died and was reborn in Avīci hell.
Ông ta nhận nồi và dây thừng do người nông dân đưa, đi đến bờ sông, dùng dây thừng buộc nồi vào cổ mình, vì xấu hổ, không nói lời nào, nhảy xuống vũng nước sâu, tạo ra những bong bóng nước, rồi chết và tái sinh vào địa ngục Avīci.
Sakko ākāse ratanacaṅkamaṃ māpesi.
Sakka created a jewel promenade in the sky.
Sakka đã tạo ra một lối đi bộ bằng ngọc trên không trung.
Tassa ekā koṭi pācīnacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ahosi, ekā pacchimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ.
One end of it reached the eastern rim of the Cakkavāḷa, and the other end reached the western rim of the Cakkavāḷa.
Một đầu của lối đi đó ở vành biên của thế giới phía đông, một đầu ở vành biên của thế giới phía tây.
Satthā sannipatitāya chattiṃsayojanikāya parisāya vaḍḍhamānakacchāyāya ‘‘idāni pāṭihāriyakaraṇavelā’’ti gandhakuṭito nikkhamitvā pamukhe aṭṭhāsi.
The Teacher, when the assembly of thirty-six yojanas had gathered and the shadow was lengthening, thought, “Now is the time to perform the miracle,” and came out of the Perfumed Chamber and stood at the front.
Đức Bổn Sư, khi bóng mặt trời đã nghiêng, và hội chúng ba mươi sáu dojana đã tụ tập, nói: “Bây giờ là lúc thực hiện thần thông (pāṭihāriya)”, Ngài rời khỏi Gandhakuti và đứng ở phía trước.
Atha naṃ gharaṇī nāma iddhimantī ekā anāgāmiupāsikā upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, mādisāya dhītari vijjamānāya tumhākaṃ kilamanakiccaṃ natthi, ahaṃ pāṭihāriyaṃ karissāmī’’ti āha.
Then a powerful Anāgāmī female lay follower named Gharaṇī approached him and said, “Venerable sir, with a daughter like me present, there is no need for you to exert yourself. I will perform the miracle.”
Lúc đó, một nữ cư sĩ (upāsikā) Anāgāmi có thần thông (iddhimantī) tên là Gharaṇī đến gần Ngài và thưa: “Bạch Thế Tôn, khi có một người con gái như con, Thế Tôn không cần phải mệt nhọc, con sẽ thực hiện thần thông (pāṭihāriya).”
‘‘Kathaṃ tvaṃ karissasi, gharaṇī’’ti?
“How will you do it, Gharaṇī?”
“Gharaṇī, con sẽ làm thế nào?”
‘‘Bhante, ekasmiṃ cakkavāḷagabbhe mahāpathaviṃ udakaṃ katvā udakasakuṇikā viya nimujjitvā pācīnacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ attānaṃ dassessāmi, tathā pacchimauttaradakkhiṇacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ, tathā majjhe’’.
“Venerable sir, in one world-system, I will make the great earth into water, and like a water-hen, I will dive in from the western rim of the Cakkavāḷa and reappear at the eastern rim of the Cakkavāḷa; likewise at the western, northern, and southern rims of the Cakkavāḷa; and likewise in the middle.”
“Bạch Thế Tôn, trong một cõi luân hồi (cakkavāḷa), con sẽ biến đại địa thành nước, rồi như một con gà nước, con sẽ lặn xuống và xuất hiện ở vành biên phía đông của cõi luân hồi, cũng như ở vành biên phía tây, phía bắc, phía nam của cõi luân hồi, và cả ở giữa.”
Mahājano maṃ disvā ‘‘kā esā’’ti vutte vakkhati ‘‘gharaṇī nāmesā, ayaṃ tāva ekissā itthiyā ānubhāvo, buddhānubhāvo pana kīdiso bhavissatī’’ti.
When the great multitude sees me and asks, “Who is this?” they will say, “This is Gharaṇī. This much is the power of one woman; what will the power of the Buddha be like?”
Đại chúng thấy con sẽ hỏi: “Đây là ai?” Khi được hỏi như vậy, họ sẽ nói: “Đây là Gharaṇī. Đây chỉ là thần thông của một người phụ nữ, vậy thần thông của Đức Phật sẽ như thế nào?”
Evaṃ titthiyā tumhe adisvāva palāyissantīti.
Thus, the sectarians will flee without even seeing you.
Như vậy, các ngoại đạo sẽ bỏ chạy mà không cần thấy Ngài.
Atha naṃ satthā ‘‘jānāmi te gharaṇī evarūpaṃ pāṭihāriyaṃ kātuṃ samatthabhāvaṃ, na panāyaṃ tavatthāya baddho mālāpuṭo’’ti vatvā paṭikkhipi.
Then the Teacher said to her, “Gharaṇī, I know that you are capable of performing such a miracle, but this garland-bunch was not made for your sake,” and he refused her.
Bấy giờ, Đức Đạo Sư nói với cô ấy: “Này Gharaṇī, Ta biết khả năng của con có thể thực hiện thần thông như vậy, nhưng bó hoa này không phải được kết cho con.” Ngài từ chối.
Sā ‘‘na me satthā anujānāti, addhā mayā uttaritaraṃ pāṭihāriyaṃ kātuṃ samattho añño atthī’’ti ekamantaṃ aṭṭhāsi.
She thought, “The Teacher does not permit me; surely there is another who is capable of performing a greater miracle than me,” and she stood aside.
Cô ấy nghĩ: “Đức Đạo Sư không cho phép ta, chắc chắn có người khác có khả năng thực hiện thần thông cao hơn ta,” rồi đứng sang một bên.
Satthāpi ‘‘evameva tesaṃ guṇo pākaṭo bhavissatīti evaṃ chattiṃsayojanikāya parisāya majjhe sīhanādaṃ nadissatī’’ti maññamāno aparepi pucchi – ‘‘tumhe kathaṃ pāṭihāriyaṃ karissathā’’ti.
The Teacher, thinking, “Their virtue will become manifest in this very way, and they will utter a lion’s roar in the midst of this thirty-six yojana assembly,” asked others as well, “How will you perform the miracle?”
Đức Đạo Sư cũng nghĩ: “Công đức của họ sẽ được hiển lộ như vậy, họ sẽ rống tiếng sư tử giữa hội chúng rộng ba mươi sáu dojana,” rồi hỏi những người khác: “Các con sẽ thực hiện thần thông như thế nào?”
Te ‘‘evañca evañca karissāma, bhante’’ti satthu purato ṭhitāva sīhanādaṃ nadiṃsu.
They said, “Venerable sir, we will do it this way and that way,” and they uttered a lion’s roar while standing before the Teacher.
Họ thưa: “Bạch Thế Tôn, chúng con sẽ làm như thế này, như thế này,” rồi đứng trước Đức Đạo Sư mà rống tiếng sư tử.
Tesu kira cūḷaanāthapiṇḍiko ‘‘mādise anāgāmiupāsake putte vijjamāne satthu kilamanakiccaṃ natthī’’ti cintetvā ‘‘ahaṃ, bhante, pāṭihāriyaṃ karissāmī’’ti vatvā ‘‘kathaṃ karissasī’’ti puṭṭho ‘‘ahaṃ, bhante, dvādasayojanikaṃ brahmattabhāvaṃ nimminitvā imissā parisāya majjhe mahāmeghagajjitasadisena saddena brahmaapphoṭanaṃ nāma apphoṭessāmī’’ti.
Among them, Cūḷaanāthapiṇḍika, thinking, "With sons like me, who are anāgāmi lay followers, there is no need for the Teacher to exert himself," and saying, "Venerable Sir, I will perform a miracle," when asked, "How will you do it?", replied, "Venerable Sir, I will create a Brahma-body twelve yojanas in size and, in the midst of this assembly, I will clap a Brahma-clap with a sound like a great thundercloud."
Trong số đó, Cūḷa Anāthapiṇḍika nghĩ: “Khi có những người cận sự nam không còn tái sinh như ta, Đức Đạo Sư không cần phải mệt nhọc,” rồi thưa: “Bạch Thế Tôn, con sẽ thực hiện thần thông.” Khi được hỏi: “Con sẽ làm thế nào?” ông đáp: “Bạch Thế Tôn, con sẽ hóa hiện một thân Phạm thiên rộng mười hai dojana, rồi giữa hội chúng này, con sẽ làm tiếng Phạm thiên vỗ tay với âm thanh như tiếng sấm lớn.”
Mahājano ‘‘kiṃ nāmeso saddo’’ti pucchitvā ‘‘cūḷaanāthapiṇḍikassa kira brahmaapphoṭanasaddo nāmā’’ti vakkhati.
The great multitude, asking, "What kind of sound is that?", will say, "It is said to be the Brahma-clap of Cūḷaanāthapiṇḍika."
Đại chúng sẽ hỏi: “Tiếng này là gì?” Rồi họ sẽ nói: “Đây là tiếng Phạm thiên vỗ tay của Cūḷa Anāthapiṇḍika.”
Titthiyā ‘‘gahapatikassa kira tāva eso ānubhāvo, buddhānubhāvo kīdiso bhavissatī’’ti tumhe adisvāva palāyissantīti.
The sectarians, thinking, "If such is the power of a householder, what will be the power of the Buddha?", will flee without even seeing you.
Các ngoại đạo sẽ nói: “Thần thông của một gia chủ mà còn như vậy, vậy thần thông của Đức Phật sẽ như thế nào?” Rồi họ sẽ bỏ chạy mà không cần thấy Ngài.
Satthā ‘‘jānāmi te ānubhāva’’nti tassapi tatheva vatvā pāṭihāriyakaraṇaṃ nānujāni.
The Teacher, saying, "I know your power," spoke to him in the same way and did not permit him to perform the miracle.
Đức Đạo Sư nói với ông ấy: “Ta biết thần thông của con,” rồi cũng từ chối việc thực hiện thần thông của ông ấy như vậy.
Athekā paṭisambhidappattā sattavassikā cīrasāmaṇerī kira nāma satthāraṃ vanditvā ‘‘ahaṃ, bhante, pāṭihāriyaṃ karissāmī’’ti āha.
Then, a seven-year-old female novice named Cīrā, who had attained the analytical knowledges (paṭisambhidā), venerated the Teacher and said, "Venerable Sir, I will perform a miracle."
Bấy giờ, một nữ Sa-di tên là Cīrā, bảy tuổi, đã đạt được các phân tích (paṭisambhidā), đến đảnh lễ Đức Đạo Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, con sẽ thực hiện thần thông.”
‘‘Kathaṃ karissasi cīre’’ti?
"How will you do it, Cīrā?"
“Này Cīrā, con sẽ làm thế nào?”
‘‘Bhante, sineruñca cakkavāḷapabbatañca himavantañca āharitvā imasmiṃ ṭhāne paṭipāṭiyā ṭhapetvā ahaṃ haṃsasakuṇī viya tato tato nikkhamitvā asajjamānā gamissāmi, mahājano maṃ disvā ‘kā esā’ti pucchitvā ‘cīrasāmaṇerī’ti vakkhati.
"Venerable Sir, I will bring Mount Sineru, the Cakkavāḷa mountain, and the Himālaya, and arrange them in order in this place, and I will emerge from here and there like a swan, passing unhindered. The great multitude, seeing me, will ask, 'Who is this?' and will say, 'She is the novice Cīrā.'"
“Bạch Thế Tôn, con sẽ mang núi Sineru, núi Cakkavāḷa và núi Himavanta đến, sắp xếp chúng theo thứ tự ở đây, rồi như một con thiên nga, con sẽ thoát ra từ đó và đi lại không vướng mắc. Đại chúng thấy con sẽ hỏi: ‘Đây là ai?’ Rồi họ sẽ nói: ‘Đây là nữ Sa-di Cīrā.’
Titthiyā ‘sattavassikāya tāva sāmaṇeriyā ayamānubhāvo, buddhānubhāvo kīdiso bhavissatī’ti tumhe adisvāva palāyissantī’’ti.
The sectarians, thinking, "If such is the power of a seven-year-old novice, what will be the power of the Buddha?", will flee without even seeing you.
Các ngoại đạo sẽ nói: ‘Thần thông của một nữ Sa-di bảy tuổi mà còn như vậy, vậy thần thông của Đức Phật sẽ như thế nào?’ Rồi họ sẽ bỏ chạy mà không cần thấy Ngài.”
Ito paraṃ evarūpāni vacanāni vuttānusāreneva veditabbāni.
From this point onwards, such statements should be understood according to what has been said.
Từ đây trở đi, những lời nói tương tự nên được hiểu theo cách đã nói.
Tassāpi bhagavā ‘‘jānāmi te ānubhāva’’nti vatvā pāṭihāriyakaraṇaṃ nānujāni.
To her also, the Blessed One, saying, "I know your power," did not permit her to perform the miracle.
Đức Thế Tôn cũng nói với cô ấy: “Ta biết thần thông của con,” rồi không cho phép cô ấy thực hiện thần thông.
Atheko paṭisambhidappatto khīṇāsavo cundasāmaṇero nāma jātiyā sattavassiko satthāraṃ vanditvā ‘‘ahaṃ bhagavā pāṭihāriyaṃ karissāmī’’ti vatvā ‘‘kathaṃ karissasī’’ti puṭṭho āha – ‘‘ahaṃ, bhante, jambudīpassa dhajabhūtaṃ mahājamburukkhaṃ khandhe gahetvā cāletvā mahājambupesiyo āharitvā imaṃ parisaṃ khādāpessāmi, pāricchattakakusumāni ca āharitvā tumhe vandissāmī’’ti.
Then, a seven-year-old novice named Cunda, who had attained the analytical knowledges and whose taints were destroyed (khīṇāsava), venerated the Teacher and said, "Blessed One, I will perform a miracle." When asked, "How will you do it?", he replied, "Venerable Sir, I will carry on my shoulder the great rose-apple tree, the banner of Jambudīpa, shake it, and bring down great rose-apple fruits to feed this assembly. I will also bring Pāricchattaka flowers and venerate you."
Bấy giờ, một Sa-di tên là Cunda, bảy tuổi, đã đạt được các phân tích và đã diệt trừ các lậu hoặc (khīṇāsava), đảnh lễ Đức Đạo Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, con sẽ thực hiện thần thông.” Khi được hỏi: “Con sẽ làm thế nào?” ông đáp: “Bạch Thế Tôn, con sẽ nắm lấy thân cây Jambū vĩ đại, biểu tượng của Jambudīpa, lay động nó, rồi hái những quả Jambū lớn mang đến cho hội chúng này ăn, và con cũng sẽ mang hoa Pāricchattaka đến để đảnh lễ Ngài.”
Satthā ‘‘jānāmi te ānubhāva’’nti tassa pāṭihāriyakaraṇaṃ paṭikkhipi.
The Teacher, saying, "I know your power," rejected his performance of a miracle.
Đức Đạo Sư nói: “Ta biết thần thông của con,” rồi từ chối việc thực hiện thần thông của ông ấy.
Atha uppalavaṇṇā therī satthāraṃ vanditvā ‘‘ahaṃ, bhante, pāṭihāriyaṃ karissāmī’’ti vatvā ‘‘kathaṃ karissasī’’ti puṭṭhā āha – ‘‘ahaṃ, bhante, samantā dvādasayojanikaṃ parisaṃ dassetvā āvaṭṭato chattiṃsayojanāya parisāya parivuto cakkavattirājā hutvā āgantvā tumhe vandissāmī’’ti.
Then, the Therī Uppalavaṇṇā venerated the Teacher and said, "Venerable Sir, I will perform a miracle." When asked, "How will you do it?", she replied, "Venerable Sir, I will show an assembly twelve yojanas all around, and surrounded by an assembly thirty-six yojanas in circumference, I will come as a Universal Monarch (Cakkavatti) and venerate you."
Bấy giờ, Tỳ-kheo-ni Uppalavaṇṇā đảnh lễ Đức Đạo Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, con sẽ thực hiện thần thông.” Khi được hỏi: “Con sẽ làm thế nào?” cô đáp: “Bạch Thế Tôn, con sẽ hiển thị một hội chúng rộng mười hai dojana xung quanh, rồi trở thành một vị vua Chuyển luân được bao quanh bởi hội chúng rộng ba mươi sáu dojana, con sẽ đến đảnh lễ Ngài.”
Satthā ‘‘jānāmi te ānubhāva’’nti tassāpi pāṭihāriyakaraṇaṃ paṭikkhipi.
The Teacher, saying, "I know your power," rejected her performance of a miracle as well.
Đức Đạo Sư nói: “Ta biết thần thông của con,” rồi cũng từ chối việc thực hiện thần thông của cô ấy.
Atha mahāmoggallānatthero bhagavantaṃ vanditvā ‘‘ahaṃ, bhante, pāṭihāriyaṃ karissāmī’’ti vatvā ‘‘kathaṃ karissasī’’ti puṭṭho āha – ‘‘ahaṃ, bhante, sinerupabbatarājānaṃ dantantare ṭhapetvā māsasāsapabījaṃ viya khādissāmī’’ti.
Then, the Elder Mahāmoggallāna venerated the Blessed One and said, "Venerable Sir, I will perform a miracle." When asked, "How will you do it?", he replied, "Venerable Sir, I will place the king of mountains, Sineru, between my teeth and chew it like a mustard seed or a bean."
Bấy giờ, Trưởng lão Mahāmoggallāna đảnh lễ Đức Thế Tôn và thưa: “Bạch Thế Tôn, con sẽ thực hiện thần thông.” Khi được hỏi: “Con sẽ làm thế nào?” ông đáp: “Bạch Thế Tôn, con sẽ đặt núi Sineru, vua của các núi, vào giữa răng và nhai nó như hạt đậu đen hay hạt cải.”
‘‘Aññaṃ kiṃ karissasī’’ti?
"What else will you do?"
“Con sẽ làm gì khác nữa?”
‘‘Imaṃ mahāpathaviṃ kaṭasārakaṃ viya saṃvellitvā aṅgulantare nikkhipissāmī’’ti.
"I will roll up this great earth like a mat and place it between my fingers."
“Con sẽ cuộn đại địa này như một tấm chiếu, rồi đặt nó vào giữa các ngón tay.”
‘‘Aññaṃ kiṃ karissasī’’ti?
"What else will you do?"
“Con sẽ làm gì khác nữa?”
‘‘Mahāpathaviṃ kulālacakkaṃ viya parivattetvā mahājanaṃ pathavojaṃ khādāpessāmī’’ti.
"I will spin the great earth like a potter's wheel and make the great multitude eat the essence of the earth."
“Con sẽ quay đại địa như bánh xe của thợ gốm, rồi cho đại chúng ăn tinh chất của đất.”
‘‘Aññaṃ kiṃ karissasī’’ti?
"What else will you do?"
“Con sẽ làm gì khác nữa?”
‘‘Vāmahatthe pathaviṃ katvā ime satte dakkhiṇahatthena aññasmiṃ dīpe ṭhapessāmī’’ti.
"I will make the earth my left hand and place these beings on another island with my right hand."
“Con sẽ đặt đất vào tay trái, rồi dùng tay phải đặt những chúng sinh này lên một hòn đảo khác.”
‘‘Aññaṃ kiṃ karissasī’’ti?
"What else will you do?"
“Con sẽ làm gì khác nữa?”
‘‘Sineruṃ chattadaṇḍaṃ viya katvā mahāpathaviṃ ukkhipitvā tassupari ṭhapetvā chattahattho bhikkhu viya ekahatthenādāya ākāse caṅkamissāmī’’ti.
"I will make Sineru like an umbrella handle, lift up the great earth, place it on top, and holding it with one hand like a bhikkhu holding an umbrella, I will walk in the sky."
“Con sẽ biến núi Sineru thành cán dù, nhấc đại địa lên, đặt nó lên trên, rồi như một vị Tỳ-kheo cầm dù, con sẽ cầm nó bằng một tay và đi kinh hành trên không trung.”
Satthā ‘‘jānāmi te ānubhāva’’nti tassapi pāṭihāriyakaraṇaṃ nānujāni.
The Teacher, saying, "I know your power," did not permit him to perform the miracle either.
Đức Đạo Sư nói: “Ta biết thần thông của con,” rồi cũng không cho phép ông ấy thực hiện thần thông.
So ‘‘jānāti maññe satthā mayā uttaritaraṃ pāṭihāriyaṃ kātuṃ samattha’’nti ekamantaṃ aṭṭhāsi.
He thought, "The Teacher surely knows someone capable of performing a greater miracle than I," and stood aside.
Ông ấy nghĩ: “Đức Đạo Sư chắc hẳn biết có người có khả năng thực hiện thần thông cao hơn ta,” rồi đứng sang một bên.
Atha naṃ satthā ‘‘nāyaṃ moggallānaṃ tavatthāya baddho bālāpuṭo.
Then the Teacher said to him, "Moggallāna, this assembly of thirty-six yojanas is not arranged for your sake.
Bấy giờ, Đức Đạo Sư nói với ông ấy: “Này Moggallāna, bó hoa này không phải được kết cho con.
Ahañhi asamadhuro, mama dhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma natthi.
Indeed, I bear an unparalleled burden; there is no other who is capable of bearing my burden.
Chính Ta là người gánh vác gánh nặng không ai sánh bằng, không có ai khác có khả năng gánh vác gánh nặng của Ta.
Anacchariyametaṃ, yaṃ idāni mama dhuraṃ vahituṃ samattho nāma bhaveyya.
It is no wonder that there should be no one now capable of bearing my burden.
Việc bây giờ có người có khả năng gánh vác gánh nặng của Ta là điều không có gì lạ.
Ahetukatiracchānayoniyaṃ nibbattakālepi mama dhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma nāhosiyevā’’ti vatvā ‘‘kadā pana, bhante’’ti therena puṭṭho atītaṃ āharitvā –
Even when I was born in an animal realm without root-conditions, there was no other who was capable of bearing my burden." Having said this, and being asked by the Elder, "When was that, Venerable Sir?", the Teacher recounted a past event:
Ngay cả khi Ta sinh ra trong loài súc sinh vô nhân, cũng không có ai khác có khả năng gánh vác gánh nặng của Ta.” Sau khi nói vậy, khi Trưởng lão hỏi: “Bạch Thế Tôn, khi nào vậy?” Đức Đạo Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ:
Taṃ pāḷito tāva evaṃ veditabbaṃ (paṭi. ma. 1.116) – katamaṃ tathāgatassa yamakapāṭihāriye ñāṇaṃ?
This should first be understood from the Pāḷi: What is the Tathāgata's knowledge of the Twin Miracle?
Thần thông đó nên được hiểu từ Pāli như sau: “Trí tuệ của Như Lai về thần thông song đôi là gì?”
Idhaṃ tathāgato yamakapāṭihāriyaṃ karoti asādhāraṇaṃ sāvakehi, uparimakāyato aggikkhandho pavattati, heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattati.
Here, the Tathāgata performs the Twin Miracle, which is unique to him and not shared by his disciples: a mass of fire issues from the upper part of his body, and a stream of water issues from the lower part of his body.
Ở đây, Như Lai thực hiện thần thông song đôi không phổ biến với các đệ tử: từ phần thân trên, luồng lửa bốc lên; từ phần thân dưới, dòng nước chảy ra.
Heṭṭhimakāyato aggikkhandho pavattati, uparimakāyato udakadhārā pavattati.
A mass of fire issues from the lower part of his body, and a stream of water issues from the upper part of his body.
Từ phần thân dưới, luồng lửa bốc lên; từ phần thân trên, dòng nước chảy ra.
Puratthimakāyato, pacchimakāyato; pacchimakāyato, puratthimakāyato; dakkhiṇaakkhito, vāmaakkhito; vāmaakkhito, dakkhiṇaakkhito; dakkhiṇakaṇṇasotato, vāmakaṇṇasotato; vāmakaṇṇasotato, dakkhiṇakaṇṇasotato; dakkhiṇanāsikāsotato, vāmanāsikāsotato; vāmanāsikāsotato, dakkhiṇanāsikāsotato; dakkhiṇaaṃsakūṭato, vāmaaṃsakūṭato; vāmaaṃsakūṭato, dakkhiṇaaṃsakūṭato; dakkhiṇahatthato, vāmahatthato; vāmahatthato, dakkhiṇahatthato; dakkhiṇapassato, vāmapassato; vāmapassato, dakkhiṇapassato; dakkhiṇapādato, vāmapādato; vāmapādato, dakkhiṇapādato; aṅgulaṅgulehi, aṅgulantarikāhi; aṅgulantarikāhi, aṅgulaṅgulehi; ekekalomakūpato aggikkhandho pavattati, ekekalomato udakadhārā pavattati.
From the front part of his body, from the back part; from the back part of his body, from the front part; from the right eye, from the left eye; from the left eye, from the right eye; from the right ear-passage, from the left ear-passage; from the left ear-passage, from the right ear-passage; from the right nostril-passage, from the left nostril-passage; from the left nostril-passage, from the right nostril-passage; from the right shoulder-blade, from the left shoulder-blade; from the left shoulder-blade, from the right shoulder-blade; from the right hand, from the left hand; from the left hand, from the right hand; from the right side, from the left side; from the left side, from the right side; from the right foot, from the left foot; from the left foot, from the right foot; from each finger and toe, from between the fingers and toes; from between the fingers and toes, from each finger and toe; a mass of fire issues from each hair-pore, and a stream of water issues from each hair-pore.
Từ phần thân trước, từ phần thân sau; từ phần thân sau, từ phần thân trước; từ mắt phải, từ mắt trái; từ mắt trái, từ mắt phải; từ lỗ tai phải, từ lỗ tai trái; từ lỗ tai trái, từ lỗ tai phải; từ lỗ mũi phải, từ lỗ mũi trái; từ lỗ mũi trái, từ lỗ mũi phải; từ vai phải, từ vai trái; từ vai trái, từ vai phải; từ tay phải, từ tay trái; từ tay trái, từ tay phải; từ hông phải, từ hông trái; từ hông trái, từ hông phải; từ chân phải, từ chân trái; từ chân trái, từ chân phải; từ các ngón tay, từ các kẽ ngón tay; từ các kẽ ngón tay, từ các ngón tay; từ mỗi lỗ chân lông, ngọn lửa bùng lên, từ mỗi sợi lông, dòng nước chảy ra.
Ekekalomato aggikkhandho pavattati, ekekalomakūpato udakadhārā pavattati channaṃ vaṇṇānaṃ nīlānaṃ pītakānaṃ lohitakānaṃ odātānaṃ mañjeṭṭhānaṃ pabhassarānaṃ.
A mass of fire issues from each hair-pore, and a stream of water issues from each hair-pore, in six colours: blue, yellow, red, white, crimson, and radiant.
Từ mỗi sợi lông, ngọn lửa bùng lên, từ mỗi lỗ chân lông, dòng nước chảy ra với sáu màu: xanh, vàng, đỏ, trắng, đỏ thẫm, và sáng chói.
Bhagavā caṅkamati, buddhanimmito tiṭṭhati vā nisīdati vā seyyaṃ vā kappeti…pe… nimmito seyyaṃ kappeti, bhagavā caṅkamati vā tiṭṭhati vā nisīdati vā.
The Blessed One walks, while a Buddha-nimitta stands, sits, or lies down... and so on... the nimitta lies down, while the Blessed One walks, stands, or sits.
Đức Thế Tôn đi kinh hành, vị Phật do Ngài hóa hiện đứng, ngồi hoặc nằm…v.v… vị Phật hóa hiện nằm, Đức Thế Tôn đi kinh hành, đứng hoặc ngồi.
Idaṃ tathāgatassa yamakapāṭihāriye ñāṇanti.
This is the Tathāgata's knowledge of the Twin Miracle.
Đây là trí tuệ về phép song hành thần thông (Yamakapāṭihāriya) của Đức Như Lai.
Idaṃ pana pāṭihāriyaṃ bhagavā tasmiṃ caṅkame caṅkamitvā akāsi.
The Blessed One performed this miracle by walking on that promenade.
Đức Thế Tôn đã thực hiện phép thần thông này sau khi đi kinh hành trên con đường kinh hành đó.
Tassa tejokasiṇasamāpattivasena uparimakāyato aggikkhandho pavattati, āpokasiṇasamāpattivasena heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattati.
By means of the attainment of the fire kasiṇa, a mass of fire issued from the upper part of his body; by means of the attainment of the water kasiṇa, a stream of water issued from the lower part of his body.
Do nhập Tejokasiṇa-samāpatti, ngọn lửa bùng lên từ phần thân trên của Ngài; do nhập Āpokasiṇa-samāpatti, dòng nước chảy ra từ phần thân dưới của Ngài.
Na pana udakadhārāya pavattanaṭṭhānato aggikkhandho pavattati, aggikkhandhassa pavattanaṭṭhānato udakadhārā pavattatīti dassetuṃ ‘‘heṭṭhimakāyato uparimakāyato’’ti vuttaṃ.
It is said "from the lower part of the body, from the upper part of the body" to show that a mass of fire did not issue from the place where the stream of water issued, nor did a stream of water issue from the place where the mass of fire issued.
Tuy nhiên, ngọn lửa không bùng lên từ nơi dòng nước chảy ra, và dòng nước không chảy ra từ nơi ngọn lửa bùng lên – để chỉ rõ điều này, đã nói “từ phần thân dưới, từ phần thân trên”.
Eseva nayo sabbapadesu.
This method applies to all positions.
Tương tự như vậy đối với tất cả các vị trí khác.
Aggikkhandho panettha udakadhārāya asammisso ahosi, tathā udakadhārā aggikkhandhena.
Here, the mass of fire was unmixed with the stream of water, and similarly, the stream of water was unmixed with the mass of fire.
Ở đây, ngọn lửa không hòa lẫn với dòng nước, và dòng nước cũng không hòa lẫn với ngọn lửa.
Ubhayampi kira cetaṃ yāva brahmalokā uggantvā cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ patati.
It is said that both of these ascended up to the Brahma-world and settled at the rim of the cakkavāḷa.
Cả hai, lửa và nước, được cho là đã bay lên đến cõi Phạm thiên và rơi xuống vành biên của vũ trụ.
‘‘Channaṃ vaṇṇāna’’nti vuttā panassa chabbaṇṇaraṃsiyo ghaṭehi āsiñcamānaṃ vilīnasuvaṇṇaṃ viya yantanālikato nikkhantasuvaṇṇarasadhārā viya ca ekacakkavāḷagabbhato uggantvā brahmalokaṃ āhacca paṭinivattitvā cakkavāḷamukhavaṭṭimeva gaṇhiṃsu.
But because it was said, "of six colors," his six-colored rays, like gold dust poured from pots, and like streams of molten gold emerging from a machine, rose from within one world-system, reached the Brahma-world, and then returned, encompassing only the rim of the world-system.
Với việc nói “sáu màu”, sáu tia sáng của Ngài, giống như vàng nóng chảy được đổ ra từ bình, hoặc như dòng vàng lỏng chảy ra từ ống máy, đã bay lên từ trung tâm một vũ trụ, chạm đến cõi Phạm thiên, rồi quay trở lại và bao trùm vành biên của vũ trụ.
Ekacakkavāḷagabbhaṃ vaṅkagopānasikaṃ viya bodhigharaṃ ahosi ekālokaṃ.
The interior of one world-system became like a Bodhi-house with curved rafters, and it became simultaneously illuminated.
Trung tâm của một vũ trụ trở thành một nơi sáng rực, giống như một ngôi đền Bồ đề với mái vòm cong.
Taṃdivasaṃ satthā caṅkamitvā pāṭihāriyaṃ karonto antarantarā mahājanassa dhammaṃ kathesi.
On that day, the Teacher, having walked on the promenade, performed the miracle, and from time to time, taught the Dhamma to the great multitude.
Ngày hôm đó, Đức Đạo Sư, sau khi đi kinh hành và thực hiện phép thần thông, đã thuyết pháp cho đại chúng từng lúc một.
Kathento ca janaṃ nirassāsaṃ akatvā tassa assāsavāraṃ deti.
And while teaching, he did not make the people despondent, but gave them a period of respite.
Khi thuyết pháp, Ngài không làm cho mọi người mất hy vọng mà ban cho họ cơ hội để thư giãn.
Tasmiṃ khaṇe mahājano sādhukāraṃ pavattesi.
At that moment, the great multitude uttered shouts of approval.
Vào lúc đó, đại chúng đã hoan hô tán thán.
Tassa sādhukārapavattanakāle satthā tāvamahatiyā parisāya cittaṃ olokento ekekassa soḷasannaṃ ākārānaṃ vasena cittācāraṃ aññāsi.
During the time of their shouts of approval, the Teacher, observing the minds of that great assembly, understood the mental disposition of each one according to sixteen modes.
Trong lúc đại chúng hoan hô tán thán, Đức Đạo Sư đã quán sát tâm của đại chúng đông đảo đó và biết được xu hướng tâm lý của từng người theo mười sáu khía cạnh.
Evaṃ lahukaparivattaṃ buddhānaṃ cittaṃ.
Such is the swift turning of the Buddhas' minds.
Tâm của chư Phật thay đổi nhanh chóng như vậy.
Yo yo yasmiñca dhamme yasmiñca pāṭihīre pasanno, tassa tassa ajjhāsayavaseneva dhammañca kathesi, pāṭihīrañca akāsi.
He taught the Dhamma and performed the miracle according to the inclination of each person, whoever was pleased with whichever Dhamma and whichever miracle.
Ngài đã thuyết pháp và thực hiện phép thần thông theo ý muốn của từng người, tùy thuộc vào giáo pháp và phép thần thông mà người đó có niềm tin.
Evaṃ dhamme desiyamāne pāṭihīre ca kariyamāne mahājanassa dhammābhisamayo ahosi.
As the Dhamma was being taught and the miracle performed in this way, there was an attainment of the Dhamma by the great multitude.
Khi giáo pháp được thuyết giảng và phép thần thông được thực hiện như vậy, đại chúng đã chứng ngộ giáo pháp.
Satthā pana tasmiṃ samāgame attano manaṃ gahetvā aññaṃ pañhaṃ pucchituṃ samatthaṃ adisvā nimmitabuddhaṃ māpesi.
The Teacher, however, seeing no one in that assembly capable of taking his mind and asking another question, created a Buddha-emanation.
Đức Đạo Sư, trong buổi tập hợp đó, không thấy ai có khả năng đặt câu hỏi khác ngoài chính Ngài, nên đã tạo ra một vị Phật hóa hiện.
Tena pucchitaṃ pañhaṃ satthā vissajjesi, satthārā pucchitaṃ so vissajjesi.
The Teacher answered the question asked by the emanation, and the emanation answered the question asked by the Teacher.
Vị Phật hóa hiện đã giải đáp câu hỏi do Đức Đạo Sư đặt ra, và Đức Đạo Sư đã giải đáp câu hỏi do vị Phật hóa hiện đặt ra.
Bhagavato caṅkamanakāle nimmito ṭhānādīsu aññataraṃ kappesi, nimmitassa caṅkamanakāle bhagavā ṭhānādīsu aññataraṃ kappesi.
When the Blessed One was walking on the promenade, the emanation assumed one of the postures such as standing; when the emanation was walking on the promenade, the Blessed One assumed one of the postures such as standing.
Khi Đức Thế Tôn đi kinh hành, vị Phật hóa hiện đã thực hiện một trong các oai nghi như đứng; khi vị Phật hóa hiện đi kinh hành, Đức Thế Tôn đã thực hiện một trong các oai nghi như đứng.
Tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘nimmito caṅkamati vā’’tiādi vuttaṃ.
To show that meaning, it was said, "the emanation walks on the promenade," and so on.
Để chỉ rõ ý nghĩa đó, đã nói “vị Phật hóa hiện đi kinh hành”, v.v.
Evaṃ karontassa satthu pāṭihāriyaṃ disvā dhammakathaṃ sutvā tasmiṃ samāgame vīsatiyā pāṇakoṭīnaṃ dhammābhisamayo ahosi.
Having seen the Teacher's miracle performed in this way and having heard his Dhamma talk, there was an attainment of the Dhamma by twenty crores of beings in that assembly.
Khi Đức Đạo Sư thực hiện như vậy, sau khi thấy phép thần thông và nghe pháp thoại, hai mươi ức chúng sinh trong buổi tập hợp đó đã chứng ngộ giáo pháp.
Satthā pāṭihīraṃ karontova ‘‘kattha nu kho atītabuddhā idaṃ pāṭihīraṃ katvā vassaṃ upentī’’ti āvajjetvā ‘‘tāvatiṃsabhavane vassaṃ upagantvā mātu abhidhammapiṭakaṃ desentī’’ti disvā dakkhiṇapādaṃ ukkhipitvā yugandharamatthake ṭhapetvā itaraṃ pādaṃ ukkhipitvā sinerumatthake ṭhapesi.
The Teacher, while performing the miracle, reflected, "Where did past Buddhas perform this miracle and enter the Rains Retreat?" And seeing that "they entered the Rains Retreat in the Tāvatiṃsa heaven and taught the Abhidhamma Piṭaka to their mother," he lifted his right foot and placed it on the summit of Yugandhara, then lifted his other foot and placed it on the summit of Sineru.
Đức Đạo Sư, sau khi thực hiện phép thần thông, đã suy xét: “Chư Phật quá khứ đã thực hiện phép thần thông này ở đâu và an cư mùa mưa ở đâu?”—khi thấy rằng “họ đã an cư mùa mưa ở cõi trời Tāvatiṃsa và thuyết giảng Abhidhamma-piṭaka cho mẹ của họ”, Ngài đã nhấc chân phải lên đặt trên đỉnh núi Yugandhara, rồi nhấc chân kia lên đặt trên đỉnh núi Sineru.
Evaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassaṭṭhāne tayo padavārā ahesuṃ, dve pādachiddāni.
Thus, in a place of one hundred sixty-eight thousand yojanas, there were three foot-placements and two strides.
Như vậy, có ba bước chân và hai khoảng trống giữa các bước chân trên một khoảng cách một trăm sáu mươi tám ngàn yojana.
Satthā pādaṃ pasāretvā akkamīti na sallakkhetabbaṃ.
It should not be understood that the Teacher stretched out his foot and stepped.
Không nên hiểu rằng Đức Đạo Sư đã duỗi chân và bước đi.
Tassa hi pādukkhipanakāleyeva pabbatā pādamūlaṃ āgantvā sampaṭicchiṃsu, satthārā akkamanakāle te pabbatā uṭṭhāya sakaṭṭhāneyeva aṭṭhaṃsu.
For at the very moment he lifted his foot, the mountains came to its base and received it; when the Teacher stepped, those mountains rose and stood in their own places.
Thật vậy, ngay khi Ngài nhấc chân lên, các ngọn núi đã đến chân Ngài để đón nhận; khi Đức Đạo Sư bước đi, các ngọn núi đó đã đứng dậy và trở lại vị trí cũ.
Sakko satthāraṃ disvā cintesi – ‘‘paṇḍukambalasilāya maññe satthā imaṃ vassāvāsaṃ upessati, bahūnañca devatānaṃ upakāro bhavissati, satthari panettha vassāvāsaṃ upagate aññā devatā hatthampi ṭhapetuṃ na sakkhissanti.
Sakka, seeing the Teacher, thought, "The Teacher will surely enter this Rains Retreat on the Paṇḍukambala rock-seat, and it will be beneficial for many devas; if the Teacher enters the Rains Retreat here, other devas will not be able to even place their hands on it.
Sakko, thấy Đức Đạo Sư, đã nghĩ: “Đức Đạo Sư chắc sẽ an cư mùa mưa này trên tảng đá Paṇḍukambala. Điều này sẽ mang lại lợi ích lớn cho nhiều vị chư thiên. Khi Đức Đạo Sư an cư mùa mưa ở đây, các vị chư thiên khác sẽ không thể đặt tay lên đó.
Ayaṃ kho pana paṇḍukambalasilā dīghato saṭṭhiyojanā, vitthārato paṇṇāsayojanā, puthulato pannarasayojanā, satthari nisinnepi tucchaṃ bhavissatī’’ti.
And this Paṇḍukambala rock-seat is sixty yojanas long, fifty yojanas wide, and fifteen yojanas thick; it will be empty even when the Teacher sits on it."
Tảng đá Paṇḍukambala này dài sáu mươi yojana, rộng năm mươi yojana, và dày mười lăm yojana; ngay cả khi Đức Đạo Sư ngồi, nó vẫn sẽ trống rỗng.”
Satthā tassa ajjhāsayaṃ viditvā attano saṅghāṭiṃ silāsanaṃ paṭicchādayamānaṃ khipi.
The Teacher, knowing his intention, threw his outer robe so that it covered the rock-seat.
Đức Đạo Sư, biết được ý nghĩ của Sakko, đã ném chiếc y Saṅghāṭi của mình để che phủ tảng đá.
Sakko cintesi – ‘‘cīvaraṃ tāva paṭicchādayamānaṃ khipi, sayaṃ pana parittake ṭhāne nisīdissatī’’ti.
Sakka thought, "He threw the robe to cover it, but he himself will sit in a small space."
Sakko nghĩ: “Ngài đã ném chiếc y để che phủ, nhưng chính Ngài sẽ ngồi ở một chỗ nhỏ.”
Satthā tassa ajjhāsayaṃ viditvā nīcapīṭhakaṃ mahāpaṃsukūliko viya paṇḍukambalasilaṃ antocīvarabhogeyeva katvā nisīdi.
The Teacher, knowing his intention, made the Paṇḍukambala rock-seat as if it were within the fold of his robe, like a great wearer of rags with a low stool, and sat down.
Đức Đạo Sư, biết được ý nghĩ của Sakko, đã ngồi xuống trên tảng đá Paṇḍukambala như một vị Mahāpaṃsukūlika (người mặc y làm từ vải vụn) ngồi trên một chiếc ghế thấp, chỉ chiếm một phần nhỏ bên trong chiếc y của mình.
Mahājanopi taṃkhaṇaññeva satthāraṃ olokento nāddasa, candassa atthaṅgamitakālo viya sūriyassa ca atthaṅgamitakālo viya ahosi.
The great multitude, at that very moment, looking at the Teacher, did not see him; it was like the time of the moon's setting and the sun's setting.
Đại chúng cũng ngay lập tức nhìn Đức Đạo Sư nhưng không thấy Ngài, giống như lúc mặt trăng lặn và mặt trời lặn.
Mahājano –
The great multitude—
Đại chúng—
Te mahāmoggallānaṃ pucchiṃsu – ‘‘kahaṃ, bhante, satthā’’ti?
They asked Mahāmoggallāna, "Venerable sir, where is the Teacher?"
Họ hỏi Đại Trưởng lão Moggallāna: “Bạch Đại đức, Đức Đạo Sư đang ở đâu?”
So sayaṃ jānantopi ‘‘paresampi guṇā pākaṭā hontū’’ti ajjhāsayena ‘‘anuruddhaṃ pucchathā’’ti āha.
He, though knowing himself, said with the intention that "the virtues of others may also become manifest," "Ask Anuruddha."
Mặc dù tự mình biết, nhưng với ý nghĩ “mong cho công đức của người khác cũng được hiển lộ”, Ngài nói: “Hãy hỏi Anuruddha.”
Te theraṃ tathā pucchiṃsu – ‘‘kahaṃ, bhante, satthā’’ti?
They asked the Elder in the same way, "Venerable sir, where is the Teacher?"
Họ hỏi Trưởng lão như vậy: “Bạch Đại đức, Đức Đạo Sư đang ở đâu?”
Tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāyaṃ vassaṃ upagantvā mātu abhidhammapiṭakaṃ desetuṃ gatoti.
"He has gone to Tāvatiṃsa heaven, to the Paṇḍukambala rock, to observe the Rains retreat and teach the Abhidhamma Piṭaka to his mother."
“Ngài đã đến cõi trời Tāvatiṃsa, an cư mùa mưa trên tảng đá Paṇḍukambala để thuyết giảng Abhidhamma-piṭaka cho mẹ của Ngài.”
‘‘Kadā āgamissati, bhante’’ti?
"When will he return, Venerable sir?"
“Bạch Đại đức, khi nào Ngài sẽ trở về?”
‘‘Tayo māse abhidhammapiṭakaṃ desetvā mahāpavāraṇadivase’’ti.
"After teaching the Abhidhamma Piṭaka for three months, on the day of the Mahāpavāraṇā."
“Sau khi thuyết giảng Abhidhamma-piṭaka trong ba tháng, vào ngày Đại Pavāraṇā.”
Te ‘‘satthāraṃ adisvā na gamissāmā’’ti tattheva khandhāvāraṃ bandhiṃsu.
They, thinking "We will not leave without seeing the Teacher," set up camp right there.
Họ nghĩ: “Chúng ta sẽ không về nếu chưa thấy Đức Đạo Sư”, và dựng trại ngay tại đó.
Ākāsameva kira nesaṃ chadanaṃ ahosi.
Indeed, the sky itself was their roof.
Mái che của họ được cho là chính bầu trời.
Tāya ca mahatiyā parisāya sarīranighaṃso nāma na paññāyi, pathavī vivaraṃ adāsi, sabbattha parisuddhameva bhūmitalaṃ ahosi.
No bodily waste was seen from that great assembly; the earth opened up and the ground was pure everywhere.
Và không có dấu vết của sự cọ xát thân thể nào được tìm thấy từ đại chúng đông đảo đó; đất đã mở ra một khoảng trống, và mặt đất ở khắp mọi nơi đều hoàn toàn trong sạch.
Satthā paṭhamameva moggallānattheraṃ avoca – ‘‘moggallāna, tvaṃ etissāya parisāya dhammaṃ deseyyāsi, cūḷaanāthapiṇḍiko āhāraṃ dassatī’’ti.
The Teacher had first said to Elder Moggallāna, "Moggallāna, you should teach the Dhamma to this assembly, and Cūḷa Anāthapiṇḍika will provide food."
Đức Đạo Sư đã nói với Trưởng lão Moggallāna ngay từ đầu: “Moggallāna, con hãy thuyết pháp cho đại chúng này, Tiểu Anāthapiṇḍika sẽ cúng dường thức ăn.”
Tasmā taṃ temāsaṃ cūḷaanāthapiṇḍikova tassā parisāya yāpanaṃ yāgubhattaṃ khādanīyaṃ tambulatelagandhamālāpilandhanāni ca adāsi.
Therefore, for those three months, Cūḷa Anāthapiṇḍika alone provided that assembly with gruel, rice, edibles, betel, oil, perfumes, garlands, and ornaments for their sustenance.
Vì vậy, trong suốt ba tháng an cư kiết hạ đó, Tiểu Anāthapiṇḍika đã cúng dường cháo, cơm, đồ ăn vặt, trầu cau, dầu thơm, vòng hoa và các vật trang sức cho hội chúng đó.
Mahāmoggallāno dhammaṃ desesi, pāṭihāriyadassanatthaṃ āgatāgatehi puṭṭhapañhe ca vissajjesi.
Mahāmoggallāna taught the Dhamma and answered the questions posed by those who came to see the miracle.
Đại Moggallāna đã thuyết pháp và giải đáp các câu hỏi do những người đến xem phép lạ đặt ra.
Satthārampi mātu abhidhammadesanatthaṃ paṇḍukambalasilāyaṃ vassaṃ upagataṃ dasasahassacakkavāḷadevatā parivārayiṃsu.
The ten-thousand world-system devas surrounded the Teacher who had gone to the Paṇḍukambala rock to observe the Rains retreat and teach the Abhidhamma to his mother.
Đức Thế Tôn cũng an cư kiết hạ trên tảng đá Paṇḍukambala để thuyết Abhidhamma cho mẫu thân, được mười ngàn chư thiên trong các cõi giới vây quanh.
Tena vuttaṃ –
Thus it is said:
Do đó, đã nói rằng:
Evaṃ sabbā devatā attano sarīrappabhāya abhibhavitvā nisinnassa panassa mātā tusitavimānato āgantvā dakkhiṇapasse nisīdi.
While he was thus seated, overpowering all devas with the radiance of his body, his mother came from the Tusita heaven and sat on his right side.
Khi tất cả chư thiên bị ánh sáng thân của Ngài chế ngự và ngồi xuống, thì mẹ của Ngài từ cõi trời Tusita đến và ngồi bên phải.
Indakopi devaputto āgantvā dakkhiṇapasseyeva nisīdi, aṅkuro vāmapasse nisīdi.
The deva Indaka also came and sat on his right side, while Aṅkura sat on his left side.
Thiên tử Indaka cũng đến và ngồi ngay bên phải, còn Ankura thì ngồi bên trái.
So mahesakkhāsu devatāsu sannipatantīsu apagantvā dvādasayojanike ṭhāne okāsaṃ labhi, indako tattheva nisīdi.
When the devas of great power gathered, Aṅkura moved away and found a place twelve yojanas distant, while Indaka remained seated in the same spot.
Khi các vị thiên có đại oai lực tụ họp, Ankura phải dời đi và tìm được chỗ ngồi cách đó mười hai dojana, còn Indaka thì vẫn ngồi nguyên chỗ cũ.
Satthā te ubhopi oloketvā attano sāsane dakkhiṇeyyapuggalānaṃ dinnadānassa mahapphalabhāvaṃ ñāpetukāmo evamāha – ‘‘aṅkura, tayā dīghamantare dasavassasahassaparimāṇakāle dvādasayojanikaṃ uddhanapantiṃ katvā mahādānaṃ dinnaṃ, idāni mama samāgamaṃ āgantvā dvādasayojanike ṭhāne okāsaṃ labhi, kiṃ nu kho ettha kāraṇa’’nti?
The Teacher looked at both of them and, wishing to make known the great fruitfulness of giving donations to worthy recipients in his Dispensation, spoke thus: "Aṅkura, you gave great alms for a long period of ten thousand years, having made a line of hearths twelve yojanas long. Now, having come to my assembly, you find a place twelve yojanas distant. What, pray tell, is the reason for this?"
Đức Bổn Sư nhìn cả hai vị ấy, muốn cho biết sự thù thắng của việc bố thí cho những người xứng đáng nhận cúng dường trong giáo pháp của Ngài, nên Ngài nói: “Ankura, ngươi đã bố thí đại thí trong một thời gian dài, suốt mười ngàn năm, sắp xếp hàng lò nấu ăn dài mười hai dojana. Bây giờ, đến cuộc họp của Ta, ngươi lại tìm được chỗ ngồi cách mười hai dojana. Vậy nguyên nhân ở đây là gì?”
Vuttampi cetaṃ –
And it was also said:
Điều này cũng đã được nói đến:
Atha satthā devaparisāya majjhe nisinno mātaraṃ ārabbha ‘‘kusalā dhammā, akusalā dhammā, abyākatā dhammā’’ti abhidhammapiṭakaṃ paṭṭhapesi.
Then the Teacher, seated amidst the assembly of devas, began to teach the Abhidhamma Piṭaka, starting with "Wholesome dhammas, unwholesome dhammas, indeterminate dhammas," with his mother as the object.
Sau đó, Đức Bổn Sư ngồi giữa hội chúng chư thiên, lấy mẹ của mình làm đối tượng, bắt đầu thuyết Abhidhamma Piṭaka với các đề mục “Các pháp thiện, các pháp bất thiện, các pháp vô ký.”
Evaṃ tayo māse nirantaraṃ abhidhammapiṭakaṃ kathesi.
Thus, he continuously taught the Abhidhamma Piṭaka for three months.
Như vậy, Ngài đã thuyết Abhidhamma Piṭaka liên tục trong ba tháng.
Kathento pana bhikkhācāravelāya ‘‘yāva mamāgamanā ettakaṃ nāma dhammaṃ desetū’’ti nimmitabuddhaṃ māpetvā himavantaṃ gantvā nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā mahāsālamāḷake nisinno bhattakiccaṃ akāsi.
While teaching, at the time for alms-round, he created a Nirmita Buddha and instructed it, "Teach this much Dhamma until my return." He then went to the Himalayas, chewed a nāgalatā tooth-stick, washed his face in Lake Anotatta, brought alms-food from Uttarakuru, and sat in the great Sāla grove to partake of his meal.
Trong khi thuyết pháp, vào giờ khất thực, Ngài hóa hiện một vị Phật do tâm tạo và nói: “Cho đến khi Ta trở lại, hãy thuyết pháp chừng này.” Rồi Ngài đến Himavanta, nhai cây xỉa răng nāgalatā, rửa mặt ở hồ Anotatta, mang bát cơm từ Uttarakuru về, ngồi dưới gốc cây sāla lớn và thọ thực.
Sāriputtatthero tattha gantvā satthu vattaṃ karoti.
Venerable Sāriputta went there and performed the duties for the Teacher.
Trưởng lão Sāriputta đến đó và làm các phận sự cho Đức Bổn Sư.
Satthā bhattakiccapariyosāne, ‘‘sāriputta, ajja mayā ettako nāma dhammo bhāsito, tvaṃ attano antevāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vācehī’’ti therassa kathesi.
At the end of the meal, the Teacher said to the Elder, "Sāriputta, today I have taught this much Dhamma; you should teach it to your resident bhikkhus."
Khi việc thọ thực kết thúc, Đức Bổn Sư nói với Trưởng lão: “Sāriputta, hôm nay Ta đã thuyết chừng này pháp, con hãy dạy lại cho các đệ tử tỳ-khưu của con.”
Yamakapāṭihīre kira pasīditvā pañcasatā kulaputtā therassa santike pabbajiṃsu.
It is said that five hundred young men of good family, having gained faith at the Twin Miracle, went forth under the Elder.
Có năm trăm thiện nam tử đã phát tâm tín kính khi chứng kiến song thần biến, và xuất gia theo Trưởng lão.
Te sandhāya theraṃ evamāha.
Referring to them, the Teacher spoke to the Elder thus.
Ngài nói với Trưởng lão là để chỉ những vị ấy.
Vatvā ca pana devalokaṃ gantvā nimmitabuddhena desitaṭṭhānato paṭṭhāya sayaṃ dhammaṃ desesi.
Having spoken, he went to the deva realm and himself taught the Dhamma from where the Nirmita Buddha had been teaching.
Sau khi nói xong, Ngài trở lại cõi trời và tự mình thuyết pháp từ chỗ mà vị Phật do tâm tạo đã thuyết.
Theropi gantvā tesaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ desesi.
The Elder also went and taught the Dhamma to those bhikkhus.
Trưởng lão cũng đến và thuyết pháp cho các tỳ-khưu ấy.
Te satthari devaloke viharanteyeva sattapakaraṇikā ahesuṃ.
While the Teacher was still residing in the deva realm, they became masters of the seven Abhidhamma treatises.
Trong khi Đức Bổn Sư còn đang ngự ở cõi trời, các vị ấy đã trở thành những người thông thạo bảy bộ Abhidhamma.
Te kira kassapabuddhakāle khuddakavagguliyo hutvā ekasmiṃ pabbhāre olambantā dvinnaṃ therānaṃ caṅkamitvā abhidhammaṃ sajjhāyantānaṃ saddaṃ sutvā sare nimittaṃ aggahesuṃ.
It is said that in the time of Kassapa Buddha, they were small bats hanging in a certain cave, and having heard the sound of two Elders reciting the Abhidhamma while walking up and down, they took the sound as their object of meditation.
Vào thời Đức Phật Kassapa, các vị ấy là những con dơi nhỏ, treo mình trong một hang động, nghe tiếng hai vị Trưởng lão đi kinh hành và tụng Abhidhamma, nên đã ghi nhớ âm thanh.
Te ‘‘ime khandhā nāma, imā dhātuyo nāmā’’ti ajānitvā sare nimittagahaṇamatteneva tato cutā devaloke nibbattā, ekaṃ buddhantaraṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cavitvā sāvatthiyaṃ kulagharesu nibbattā.
Not knowing that "these are aggregates, these are elements," they merely grasped the sound as an object, and having passed away from that state, were reborn in the deva realm. Having experienced divine prosperity for one Buddha-interval, they passed away from there and were reborn in noble families in Sāvatthī.
Các vị ấy, dù không biết “đây là các uẩn, đây là các giới,” chỉ nhờ việc ghi nhớ âm thanh mà sau khi chết từ kiếp dơi, đã tái sinh vào cõi trời, hưởng thụ sự giàu sang của chư thiên trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, rồi sau khi chết từ cõi trời, đã tái sinh vào các gia đình quý tộc ở Sāvatthī.
Yamakapāṭihīre uppannapasādā therassa santike pabbajitvā sabbapaṭhamaṃ sattapakaraṇikā ahesuṃ.
Having developed faith at the Twin Miracle (Yamakapāṭihāriya), they went forth under the Elder (Sāriputta) and were the first to master the seven books of Abhidhamma.
Họ đã phát tâm tín kính khi chứng kiến song thần biến, xuất gia theo Trưởng lão, và trở thành những người thông thạo bảy bộ Abhidhamma đầu tiên.
Satthāpi teneva nīhārena taṃ temāsaṃ abhidhammaṃ desesi.
The Teacher also taught the Abhidhamma in that manner for those three months.
Đức Bổn Sư cũng đã thuyết Abhidhamma trong ba tháng an cư kiết hạ theo cùng phương pháp ấy.
Desanāvasāne asītikoṭisahassānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi, mahāmāyāpi sotāpattiphale patiṭṭhahi.
At the conclusion of the discourse, eighty thousand koṭis of devas attained the realization of Dhamma, and Mahāmāyā also became established in the fruit of stream-entry (Sotāpatti).
Khi bài pháp kết thúc, tám mươi triệu chư thiên đã chứng ngộ pháp, và Đại mẫu Māyā cũng an trú vào quả Dự Lưu.
Sāpi kho chattiṃsayojanaparimaṇḍalā parisā ‘‘idāni sattame divase mahāpavāraṇā bhavissatī’’ti mahāmoggallānattheraṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘bhante satthu, orohaṇadivasaṃ saññātuṃ vaṭṭati, na hi mayaṃ satthāraṃ adisvā gamissāmā’’ti.
That assembly, thirty-six yojanas in circumference, approached the Elder Mahāmoggallāna and said, "Venerable sir, it is time for the Teacher's descent. We will not depart without seeing the Teacher."
Hội chúng gồm ba mươi sáu dojana đường kính ấy, nghĩ rằng “Bảy ngày nữa sẽ là Đại lễ Pavāraṇā,” nên đã đến gặp Trưởng lão Mahāmoggallāna và nói: “Bạch Đại đức, đã đến lúc phải biết ngày Đức Bổn Sư sẽ hạ thế. Chúng con sẽ không trở về nếu chưa được thấy Đức Bổn Sư.”
Āyasmā mahāmoggallāno taṃ kathaṃ sutvā ‘‘sādhāvuso’’ti vatvā tattheva pathaviyaṃ nimuggo sinerupādaṃ gantvā ‘‘maṃ abhiruhantaṃ parisā passatū’’ti adhiṭṭhāya maṇiratanena āvutaṃ paṇḍukambalasuttaṃ viya paññāyamānarūpova sinerumajjhena abhiruhi.
Having heard that statement, the Venerable Mahāmoggallāna said, "Very well, friends," and then, sinking into the earth right there, he went to the foot of Sineru. Having resolved, "Let the assembly see me ascending," he ascended through the middle of Sineru, appearing like a red blanket thread interwoven with jewels.
Trưởng lão Mahāmoggallāna nghe lời ấy, nói: “Được, chư hiền,” rồi lặn xuống đất ngay tại đó, đến chân núi Sineru, và với lời nguyện “Mong hội chúng thấy tôi bay lên,” Ngài đã bay lên giữa núi Sineru, thân Ngài hiện ra như một sợi chỉ Paṇḍukambala được dệt bằng ngọc quý.
Manussāpi naṃ ‘‘ekayojanaṃ abhiruḷho, dviyojanaṃ abhiruḷho’’ti olokayiṃsu.
The people also watched him, saying, "He has ascended one yojana, he has ascended two yojanas."
Loài người cũng nhìn thấy Ngài: “Đã bay lên một dojana, đã bay lên hai dojana.”
Theropi satthu pāde sīsena ukkhipanto viya abhiruhitvā vanditvā evamāha – ‘‘bhante, parisā tumhe disvāva gantukāmā, kadā orohissathā’’ti.
The Elder also ascended as if lifting the Teacher's feet with his head, and having paid homage, he said, "Venerable sir, the assembly wishes to depart only after seeing you. When will you descend?"
Trưởng lão cũng bay lên, như thể nâng đôi chân của Đức Bổn Sư bằng đầu mình, đảnh lễ và nói: “Bạch Thế Tôn, hội chúng muốn được thấy Ngài rồi mới ra về. Khi nào Ngài sẽ hạ thế?”
‘‘Kahaṃ pana te, moggallāna, jeṭṭhabhātiko sāriputto’’ti.
"But where is your elder brother, Moggallāna, Sāriputta?"
“Này Moggallāna, anh cả của con, Tôn giả Sāriputta, hiện đang ở đâu?”
‘‘Bhante, saṅkassanagare vassaṃ upagato’’ti.
"Venerable sir, he has entered the Rains retreat in Saṅkassa city."
“Bạch Thế Tôn, ngài đang an cư mùa mưa tại thành Saṅkassa.”
Moggallāna, ahaṃ ito sattame divase mahāpavāraṇāya saṅkassanagaradvāre otarissāmi, maṃ daṭṭhukāmā tattha āgacchantu, sāvatthito saṅkassanagaradvāraṃ tiṃsayojanāni, ettake magge kassaci pātheyyakiccaṃ natthi, uposathikā hutvā dhuravihāraṃ dhammassavanatthāya gacchantā viya āgaccheyyāthāti tesaṃ āroceyyāsīti.
"Moggallāna, I will descend at the gate of Saṅkassa city on the seventh day from now, on the day of the Mahāpavāraṇā. Those who wish to see me should come there. The distance from Sāvatthī to the gate of Saṅkassa city is thirty yojanas. Along this path, there is no need for provisions for anyone. You should inform them that they should come as if observing Uposatha and going to a nearby monastery to listen to the Dhamma."
“Này Moggallāna, bảy ngày nữa, vào ngày Đại Pavāraṇā, Ta sẽ giáng lâm tại cổng thành Saṅkassa. Những ai muốn thấy Ta hãy đến đó. Từ Sāvatthī đến cổng thành Saṅkassa là ba mươi dojana. Trên quãng đường đó, không ai cần mang theo lương thực. Hãy đến như thể đang giữ giới uposatha và đi đến tu viện gần đó để nghe pháp.” Con hãy báo cho họ biết như vậy.
Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti gantvā tathā ārocesi.
The Elder said, "Very well, Venerable sir," and having gone, he informed them accordingly.
Vị Trưởng lão đáp: “Bạch Thế Tôn, lành thay!” rồi đi và báo tin như vậy.
Satthā vuṭṭhavasso pavāretvā sakkassa ārocesi – ‘‘mahārāja, manussapathaṃ gamissāmī’’ti.
The Teacher, having completed the Rains retreat and performed the Pavāraṇā, informed Sakka, "Great King, I will go to the human realm."
Sau khi kết thúc mùa an cư và làm lễ Pavāraṇā, Đức Bổn Sư báo cho Sakka biết: “Đại vương, Ta sẽ đi xuống cõi người.”
Sakko suvaṇṇamayaṃ maṇimayaṃ rajatamayanti tīṇi sopānāni māpesi.
Sakka created three staircases: one of gold, one of jewels, and one of silver.
Sakka đã tạo ra ba chiếc thang: một bằng vàng, một bằng ngọc và một bằng bạc.
Tesaṃ pādā saṅkassanagaradvāre patiṭṭhahiṃsu, sīsāni sinerumuddhani.
Their bases rested at the gate of Saṅkassa city, and their tops on the summit of Sineru.
Chân của chúng đặt tại cổng thành Saṅkassa, còn đỉnh thì ở trên đỉnh núi Sineru.
Tesu dakkhiṇapasse suvaṇṇamayaṃ sopānaṃ devatānaṃ ahosi, vāmapasse rajatamayaṃ sopānaṃ mahābrahmānaṃ ahosi, majjhe maṇimayaṃ sopānaṃ tathāgatassa ahosi.
Among them, the golden staircase on the right side was for the devas, the silver staircase on the left side was for the Mahābrahmās, and the jeweled staircase in the middle was for the Tathāgata.
Trong số đó, chiếc thang bằng vàng ở phía bên phải dành cho các chư thiên, chiếc thang bằng bạc ở phía bên trái dành cho các vị Đại Phạm thiên, và chiếc thang bằng ngọc ở giữa dành cho Đức Như Lai.
Satthāpi sinerumuddhani ṭhatvā devorohaṇasamaye yamakapāṭihāriyaṃ katvā uddhaṃ olokesi, yāva brahmalokā ekaṅgaṇā ahesuṃ.
The Teacher, standing on the summit of Sineru, performed the Twin Miracle at the time of His descent from the deva realm and looked upwards; all the way to the Brahma world became a single expanse.
Đức Bổn Sư cũng đứng trên đỉnh núi Sineru, vào thời điểm giáng lâm từ cõi trời, Ngài thực hiện song hành thần thông (yamakapāṭihāriyaṃ) và nhìn lên, cho đến tận cõi Phạm thiên đều trở thành một mặt phẳng.
Adho olokesi, yāva avīcito ekaṅgaṇaṃ ahosi.
He looked downwards; all the way to Avīci became a single expanse.
Ngài nhìn xuống, cho đến tận Avīci đều trở thành một mặt phẳng.
Disāvidisā olokesi, anekāni cakkavāḷasatasahassāni ekaṅgaṇāni ahesuṃ.
He looked in the cardinal and intermediate directions; hundreds of thousands of world-systems became a single expanse.
Ngài nhìn về các hướng và các hướng phụ, hàng trăm ngàn vũ trụ đều trở thành một mặt phẳng.
Devā manusse passiṃsu, manussāpi deve passiṃsu, sabbe sammukhāva passiṃsu.
Devas saw humans, and humans also saw devas; all saw each other as if face-to-face.
Các chư thiên thấy loài người, và loài người cũng thấy các chư thiên; tất cả đều thấy nhau như đối mặt.
Bhagavā chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjesi.
The Blessed One emitted six-colored rays.
Đức Thế Tôn phóng ra sáu vầng hào quang rực rỡ.
Taṃ divasaṃ buddhasiriṃ oloketvā chattiṃsayojana parimaṇḍalāya parisāya ekopi buddhabhāvaṃ apatthento nāma natthi.
On that day, having beheld the Buddha's splendor, there was not a single person in the assembly, thirty-six yojanas in circumference, who did not aspire to Buddhahood.
Vào ngày đó, sau khi chiêm ngưỡng vẻ uy nghi của Đức Phật, không một ai trong hội chúng rộng ba mươi sáu dojana mà không mong cầu thành Phật.
Suvaṇṇasopānena devā otariṃsu, rajatasopānena mahābrahmāno otariṃsu, maṇisopānena sammāsambuddho otari.
The devas descended by the golden staircase, the Mahābrahmās descended by the silver staircase, and the Perfectly Self-Enlightened One descended by the jeweled staircase.
Các chư thiên giáng xuống bằng thang vàng, các vị Đại Phạm thiên giáng xuống bằng thang bạc, và Đức Chánh Đẳng Giác giáng xuống bằng thang ngọc.
Pañcasikho gandhabbadevaputto beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya dakkhiṇapasse ṭhatvā satthu gandhabbamadhuradibbavīṇāya saddena pūjaṃ karonto otari, mātali, saṅgāhako vāmapasse ṭhatvā dibbagandhamālāpupphaṃ gahetvā namassamāno pūjaṃ katvā otari, mahābrahmā chattaṃ dhāresi, suyāmo vālabījaniṃ dhāresi.
Pañcasikha, the Gandhabba deva-son, taking his beluva-paṇḍu lute, stood on the right side and descended, offering homage to the Teacher with the sweet divine sound of his Gandhabba lute. Mātali, the charioteer, stood on the left side, holding divine fragrant flowers and garlands, and descended, offering homage and worship. Mahābrahmā held the parasol, and Suyāma held the yak-tail whisk.
Vị thiên tử Gandhabba Pañcasikha, cầm cây đàn vīṇā Beluva-paṇḍu, đứng bên phải, giáng xuống trong khi cúng dường Đức Bổn Sư bằng âm thanh ngọt ngào của cây đàn vīṇā thiên thượng Gandhabba; Mātali, người đánh xe, đứng bên trái, cầm hoa, vòng hoa và hương thơm thiên thượng, giáng xuống trong khi cúng dường và đảnh lễ; Đại Phạm thiên che lọng, và Suyāma cầm cây quạt lông đuôi chồn.
Satthā iminā parivārena saddhiṃ otaritvā saṅkassanagaradvāre patiṭṭhahi.
The Teacher, accompanied by this retinue, descended and stood at the gate of Saṅkassa city.
Đức Bổn Sư cùng với đoàn tùy tùng này giáng xuống và an tọa tại cổng thành Saṅkassa.
Sāriputtattheropi āgantvā satthāraṃ vanditvā yasmā sāriputtattherena tathārūpāya buddhasiriyā otaranto satthā ito pubbe na diṭṭhapubbo, tasmā –
Venerable Sāriputta also came, and having paid homage to the Teacher, since Venerable Sāriputta had never before seen the Teacher descending with such splendor of a Buddha, therefore –
Trưởng lão Sāriputta cũng đến, đảnh lễ Đức Bổn Sư. Bởi vì Trưởng lão Sāriputta chưa từng thấy Đức Bổn Sư giáng xuống với vẻ uy nghi của một vị Phật như vậy trước đây, cho nên –
Tattha ye jhānapasutāti lakkhaṇūpanijjhānaṃ ārammaṇūpanijjhānanti imesu dvīsu jhānesu āvajjanasamāpajjanaadhiṭṭhānavuṭṭhānapaccavekkhaṇehi yuttappayuttā.
Here, ye jhānapasutā means those who are constantly engaged in these two types of jhāna: lakkhaṇūpanijjhāna (contemplation of characteristics) and ārammaṇūpanijjhāna (contemplation of the object), through adverting, entering, resolving, emerging, and reviewing.
Trong đó, ye jhānapasutā có nghĩa là những vị chuyên tâm vào hai loại thiền này: lakkhaṇūpanijjhāna (thiền quán sát các đặc tính) và ārammaṇūpanijjhāna (thiền quán sát đối tượng), bằng cách thực hành năm loại thiện xảo: āvajjanā (quán chiếu), samāpajjanā (nhập), adhiṭṭhānā (an trụ), vuṭṭhānā (xuất), và paccavekkhaṇā (quán xét).
Nekkhammūpasame ratāti ettha pabbajjā nekkhammanti na gahetabbā, kilesavūpasamanibbānaratiṃ pana sandhāyetaṃ vuttaṃ.
In nekkhammūpasame ratā, going forth into homelessness should not be taken as renunciation; rather, this is said with reference to delight in Nibbāna, which is the calming of defilements.
Đối với nekkhammūpasame ratā, không nên hiểu nekkhammā là sự xuất gia, mà lời này được nói để chỉ sự hoan hỷ trong Niết Bàn, nơi các phiền não được an tịnh.
Devāpīti devāpi manussāpi tesaṃ pihayanti patthenti.
Devāpi means devas and humans alike long for them, desire them.
Devāpi có nghĩa là cả chư thiên và loài người đều ngưỡng mộ và mong cầu được như các vị ấy.
Satīmatanti evarūpaguṇānaṃ tesaṃ satiyā samannāgatānaṃ sambuddhānaṃ.
Satīmataṃ means for those fully enlightened ones, endowed with such qualities of mindfulness.
Satīmataṃ có nghĩa là các bậc Chánh Đẳng Giác có niệm, đầy đủ những phẩm chất như vậy.
‘‘Aho vata mayaṃ buddhā bhaveyyāmā’’ti buddhabhāvaṃ icchamānā pihayantīti attho.
The meaning is that desiring Buddhahood, they long for them, saying, “Oh, if only we too could become Buddhas!”
Ý nghĩa là: “Ôi! Mong sao chúng tôi cũng được thành Phật!” – chư thiên và loài người mong muốn được thành Phật như vậy nên ngưỡng mộ.
Sabbabuddhānaṃ kira avijahitameva yamakapāṭihīraṃ katvā devaloke vassaṃ vasitvā saṅkassanagaradvāre otaraṇaṃ.
It is said that for all Buddhas, it is an unabandoned custom to perform the Twin Miracle, reside for the Rains in the deva realm, and descend at the gate of Saṅkassa city.
Được biết, tất cả chư Phật đều không từ bỏ việc thực hiện song thông thần biến (yamaka-pāṭihīraṃ), an cư kiết hạ tại cõi trời và giáng xuống tại cổng thành Saṅkassa.
Tattha pana dakkhiṇapādassa patiṭṭhitaṭṭhānaṃ acalacetiyaṭṭhānaṃ nāma hoti.
There, the place where the right foot landed is called the Acalacetiyaṭṭhāna (Immovable Shrine Site).
Nơi chân phải của Đức Phật đặt xuống tại đó được gọi là Acalacetiyaṭṭhāna (nơi tháp không lay động).
Satthā tattha ṭhatvā puthujjanādīnaṃ visaye pañhaṃ pucchi, puthujjanā attano visaye pañhe vissajjetvā sotāpannavisaye pañhaṃ vissajjetuṃ nāsakkhiṃsu.
Standing there, the Teacher asked questions concerning the domain of ordinary people and others; ordinary people answered questions concerning their own domain but could not answer questions concerning the domain of stream-enterers.
Đức Bổn Sư đứng tại đó và đặt câu hỏi về lĩnh vực của phàm phu và các bậc Thánh. Các phàm phu đã trả lời các câu hỏi trong lĩnh vực của mình, nhưng không thể trả lời các câu hỏi trong lĩnh vực của bậc Dự Lưu.
Tathā sakadāgāmiādīnaṃ visaye sotāpannādayo, mahāmoggallānavisaye sesamahāsāvakā, sāriputtattherassa visaye mahāmoggallāno, buddhavisaye ca sāriputtopi vissajjetuṃ nāsakkhiyeva.
Similarly, stream-enterers and others could not answer questions concerning the domain of once-returners and others; the other great disciples could not answer questions concerning the domain of Mahāmoggallāna; Mahāmoggallāna could not answer questions concerning the domain of Venerable Sāriputta; and Sāriputta himself could not answer questions concerning the domain of the Buddha.
Tương tự, các bậc Dự Lưu không thể trả lời các câu hỏi trong lĩnh vực của bậc Nhất Lai và các bậc Thánh khác; các Đại Thanh Văn còn lại không thể trả lời trong lĩnh vực của Đại Mục Kiền Liên; Đại Mục Kiền Liên không thể trả lời trong lĩnh vực của Trưởng lão Sāriputta; và ngay cả Sāriputta cũng không thể trả lời trong lĩnh vực của Đức Phật.
So pācīnadisaṃ ādiṃ katvā sabbadisā olokesi, sabbattha ekaṅgaṇameva ahosi.
He looked in all directions, starting from the eastern direction; everywhere was a single open expanse.
Ngài (Đức Phật) nhìn khắp các hướng, bắt đầu từ hướng đông, và tất cả đều là một không gian trống trải duy nhất.
Aṭṭhasu disāsu devamanussā uddhaṃ yāva brahmalokā heṭṭhā bhūmaṭṭhā ca yakkhanāgasupaṇṇā añjaliṃ paggahetvā, ‘‘bhante, idha tassa pañhassa vissajjetā natthi, ettheva upadhārethā’’ti āhaṃsu.
In the eight directions, devas and humans, up to the Brahma world, and yakkhas, nāgas, and supaṇṇas on the earth below, raised their hands in añjali and said, “Venerable Sir, there is no one here who can answer that question; please consider it here yourself.”
Chư thiên và loài người ở tám phương, từ trên đến cõi trời Phạm Thiên, và các Dạ-xoa, Long vương, Kim Sí Điểu ở dưới mặt đất, đều chắp tay thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, ở đây không có ai có thể trả lời câu hỏi đó, xin Ngài hãy tự quán xét tại đây.”
Satthā sāriputto kilamati.
The Teacher thought, “Sāriputta is weary.”
Đức Thế Tôn (nghĩ rằng): Tôn giả Sāriputta đang mệt mỏi (vì cố gắng trả lời).
Kiñcāpi hesa –
Although he had heard –
Mặc dù vị ấy—
Imaṃ buddhavisaye puṭṭhapañhaṃ sutvā ‘satthā maṃ sekhāsekhānaṃ āgamanapaṭipadaṃ pucchatī’ti pañhe nikkaṅkho, khandhādīsu pana katarena nu kho mukhena imaṃ paṭipadaṃ kathento ‘ahaṃ satthu ajjhāsayaṃ gaṇhituṃ na sakkhissāmī’ti mama ajjhāsaye kaṅkhati, so mayā naye adinne kathetuṃ na sakkhissati, nayamassa dassāmīti nayaṃ dassento ‘‘bhūtamidaṃ, sāriputta, samanupassasī’’ti āha.
This question, asked concerning the Buddha’s domain, he had no doubt about, thinking, ‘The Teacher is asking me about the path to attainment for trainees and non-trainees.’ But he hesitated as to the Teacher’s intention, thinking, ‘Through which aspect, among the aggregates and so on, should I explain this path? I might not grasp the Teacher’s intention.’ So, the Teacher, intending to give him a method, thinking, ‘He will not be able to explain without a method given by me; I will give him a method,’ said, “Sāriputta, you discern this as reality.”
Sau khi nghe câu hỏi này liên quan đến lĩnh vực của Đức Phật, Tôn giả Sāriputta không còn nghi ngờ gì về câu hỏi ‘Đức Thế Tôn đang hỏi ta về con đường thực hành của các bậc Hữu học và Vô học’, nhưng trong các uẩn (khandha) và các pháp khác, Tôn giả nghi ngờ ý muốn của Đức Thế Tôn rằng ‘ta sẽ không thể nắm bắt được ý muốn của Đức Thế Tôn nếu ta trình bày con đường thực hành này bằng cách nào’, và nghĩ rằng ‘nếu ta không đưa ra phương pháp, Tôn giả sẽ không thể trả lời, ta sẽ trao cho Tôn giả phương pháp’, Đức Thế Tôn đã nói: “Này Sāriputta, hãy quán sát điều này là thực tại (bhūtaṃ idaṃ).”
Evaṃ kirassa ahosi ‘‘sāriputto mama ajjhāsayaṃ gahetvā kathento khandhavasena kathessatī’’ti.
It was as if the Teacher thought, “Sāriputta, having grasped my intention, will explain it in terms of the aggregates.”
Quả thật, Đức Thế Tôn đã có ý nghĩ như thế này: “Sāriputta, khi nắm bắt được ý muốn của ta, sẽ trình bày theo cách của các uẩn.”
Therassa saha nayadānena so pañho nayasatena nayasahassena nayasatasahassena upaṭṭhāsi.
With the giving of the method to the Elder, that question appeared to him in a hundred ways, a thousand ways, a hundred thousand ways.
Ngay khi Đức Thế Tôn ban phương pháp, câu hỏi ấy đã hiện ra với Trưởng lão bằng hàng trăm, hàng ngàn, hàng trăm ngàn phương pháp.
So satthārā dinnanaye ṭhatvā taṃ pañhaṃ kathesi.
He, standing on the method given by the Teacher, answered that question.
Trưởng lão đã đứng vững trên phương pháp do Đức Thế Tôn ban và trả lời câu hỏi đó.
Ṭhapetvā kira sammāsambuddhaṃ añño sāriputtattherassa paññaṃ pāpuṇituṃ samattho nāma natthi.
Indeed, no one else apart from a Sammāsambuddha is capable of reaching the wisdom of Venerable Sāriputta.
Quả thật, ngoại trừ một vị Chánh Đẳng Giác (Sammāsambuddha), không ai có thể đạt đến trí tuệ của Trưởng lão Sāriputta.
Teneva kira thero satthu purato ṭhatvā sīhanādaṃ nadi – ‘‘ahaṃ, bhante, sakalakappampi deve vuṭṭhe ‘ettakāni bindūni mahāsamudde patitāni, ettakāni bhūmiyaṃ, ettakāni pabbate’ti gaṇetvā lekhaṃ āropetuṃ samattho’’ti.
For that very reason, the Elder, standing before the Teacher, indeed uttered a lion's roar: "Venerable Sir, even if it rains for an entire eon, I am capable of counting 'so many drops have fallen into the great ocean, so many on the earth, so many on the mountains' and recording it."
Chính vì thế, Trưởng lão đã đứng trước Đức Thế Tôn và rống tiếng sư tử rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, ngay cả khi trời mưa suốt một kiếp (kappa), con vẫn có thể đếm và ghi lại rằng ‘có bấy nhiêu giọt mưa rơi xuống đại dương, bấy nhiêu giọt rơi xuống đất, bấy nhiêu giọt rơi xuống núi’.”
Satthāpi naṃ ‘‘jānāmi, sāriputta, gaṇetuṃ samatthabhāva’’nti āha.
The Teacher also said to him, "I know, Sāriputta, that you are capable of counting."
Đức Thế Tôn cũng nói với Tôn giả: “Này Sāriputta, ta biết con có khả năng đếm.”
Tassa āyasmato paññāya upamā nāma natthi.
There is no simile for the wisdom of that Venerable One.
Không có sự so sánh nào cho trí tuệ của Tôn giả ấy.
Tenevāha –
For that very reason, he said:
Chính vì thế, Tôn giả đã nói:
Idaṃ vuttaṃ hoti – sace hi, bhante, buddhisampannalokanātha, mayā ekasmiṃ pañhe vissajjite ekaṃ vā vālukaṃ ekaṃ vā udakabinduṃ ekaṃ vā paṃsukhaṇḍaṃ akhipitvā pañhānaṃ satena vā sahassenavā satasahassena vā vissajjite gaṅgāya vālukādīsu ekekaṃ ekamante khipeyya, khippataraṃ gaṅgādīsu vālukādayo parikkhayaṃ gaccheyyuṃ, na tveva mama pañhānaṃ vissajjananti.
This means: "If, Venerable Sir, O World-Lord endowed with wisdom, when I explain one question, I were to set aside one grain of sand, one drop of water, or one particle of dust without discarding it, and then explain a hundred, a thousand, or a hundred thousand questions, the sands and so forth in the Ganges would be exhausted sooner, but not my explanations of questions."
Điều này có nghĩa là: “Bạch Đức Thế Tôn, Bậc Hộ Thế đầy đủ trí tuệ, nếu con trả lời một câu hỏi, và nếu con ném một hạt cát, một giọt nước, hoặc một mảnh đất nhỏ sang một bên, và nếu con trả lời hàng trăm, hàng ngàn, hàng trăm ngàn câu hỏi, thì cát và nước sông Gaṅgā sẽ cạn kiệt nhanh hơn, nhưng sự trả lời các câu hỏi của con thì không bao giờ cạn.”
Evaṃ mahāpaññopi hi bhikkhu buddhavisaye pañhassa antaṃ vā koṭiṃ vā adisvā satthārā dinnanaye ṭhatvāva pañhaṃ vissajjesi.
Thus, even such a greatly wise bhikkhu, not seeing an end or limit to a question concerning the Buddha's domain, explained the question by adhering to the method given by the Teacher.
Quả thật, một Tỳ-khưu dù có đại trí tuệ như vậy, khi không thấy được giới hạn hay điểm cuối của vấn đề trong phạm vi của Đức Phật, thì chỉ có thể giải đáp vấn đề bằng cách tuân theo phương pháp do Đức Bổn Sư đã ban.
Taṃ sutvā bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘yaṃ pañhaṃ puṭṭho sabbopi jano kathetuṃ na sakkhi, taṃ dhammasenāpati sāriputto ekakova kathesī’’ti.
Hearing that, the bhikkhus raised a discussion: "The question that no one could answer, the Dhamma-Senāpati Sāriputta answered alone."
Nghe vậy, các Tỳ-khưu bắt đầu bàn tán: “Vấn đề mà tất cả mọi người được hỏi đều không thể giải đáp được, thì Đại tướng Pháp Sāriputta đã giải đáp một mình.”
Satthā taṃ kathaṃ sutvā ‘‘na idāneva sāriputto yaṃ pañhaṃ mahājano vissajjetuṃ nāsakkhi, taṃ vissajjesi, pubbepi anena vissajjitoyevā’’ti vatvā atītaṃ āharituṃ –
Hearing that discussion, the Teacher said, "It is not only now that Sāriputta answered the question that the great multitude could not answer; he has answered it in the past as well," and to bring forth the past, he related this Jātaka in detail:
Đức Bổn Sư nghe câu chuyện ấy, nói rằng: “Không phải chỉ bây giờ Sāriputta mới giải đáp được vấn đề mà đại chúng không thể giải đáp, mà trong quá khứ vị ấy cũng đã từng giải đáp rồi,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ:
So kira pubbe kassapabuddhasāsane daharabhikkhu hutvā gaṅgāya nāvaṃ abhiruyha gacchanto ekasmiṃ erakagumbe erakapattaṃ gahetvā nāvāya vegasā gacchamānāyapi na muñci, erakapattaṃ chijjitvā gataṃ.
It is said that in a previous existence, during the dispensation of Kassapa Buddha, he was a young bhikkhu. While traveling by boat on the Ganges, he grasped an eraka leaf in an eraka bush and did not let go, even as the boat moved swiftly. The eraka leaf broke off and went with him.
Nghe nói, trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, vị ấy là một Tỳ-khưu trẻ. Một lần, khi đi thuyền trên sông Gaṅgā, vị ấy nắm một lá eraka (bèo tây) trong bụi eraka. Dù thuyền đi nhanh, vị ấy không buông tay, và lá eraka bị đứt ra.
So ‘‘appamattakaṃ eta’’nti āpattiṃ adesetvā vīsati vassasahassāni araññe samaṇadhammaṃ katvāpi maraṇakāle erakapattena gīvāya gahito viya āpattiṃ desetukāmopi aññaṃ bhikkhuṃ apassamāno ‘‘aparisuddhaṃ me sīla’’nti uppannavippaṭisāro tato cavitvā ekarukkhadoṇikanāvappamāṇo nāgarājā hutvā nibbatti, erakapattotvevassa nāmaṃ ahosi.
Considering it "a trifling matter," he did not confess the offense. Even after practicing the ascetic life in the forest for twenty thousand years, at the time of his death, he felt as if he was seized by the neck by the eraka leaf. Though he wished to confess the offense, he saw no other bhikkhu. With remorse arising, thinking, "my sīla is not pure," he passed away from that state and was reborn as a Nāga king, the size of a single tree-trunk canoe. His name was Erakapatta.
Vị ấy nghĩ: “Chuyện này nhỏ nhặt thôi,” nên không sám hối lỗi lầm. Sau hai mươi ngàn năm tu tập hạnh Sa-môn trong rừng, khi gần chết, vị ấy cảm thấy như bị lá eraka nắm lấy cổ. Dù muốn sám hối lỗi lầm nhưng không thấy Tỳ-khưu nào khác, vị ấy tự trách: “Giới của mình không thanh tịnh,” rồi với sự hối hận đó, vị ấy chết đi và tái sinh thành một vua nāga to lớn như một chiếc thuyền độc mộc làm từ thân cây, tên là Erakapatta.
So nibbattakkhaṇeyeva attabhāvaṃ oloketvā ‘‘ettakaṃ nāma kālaṃ samaṇadhammaṃ katvā ahetukayoniyaṃ maṇḍūkabhakkhaṭṭhāne nibbattomhī’’ti vippaṭisārī ahosi.
Immediately upon his rebirth, he looked at his own form and felt remorse, thinking, "After practicing the ascetic life for such a long time, I have been reborn in a causeless realm, in a place where frogs are eaten!"
Ngay khi tái sinh, vị ấy nhìn lại thân mình và hối hận: “Mình đã tu tập hạnh Sa-môn lâu đến thế, vậy mà lại tái sinh vào loài vô nhân, nơi bị ếch nhái ăn thịt!”
So aparabhāge ekaṃ dhītaraṃ labhitvā majjhe gaṅgāya udakapiṭṭhe mahantaṃ phalaṃ ukkhipitvā dhītaraṃ tasmiṃ ṭhapetvā naccāpetvā gāyāpesi.
Later, he had a daughter. He would raise a large hood on the surface of the water in the middle of the Ganges, place his daughter on it, and make her dance and sing.
Sau đó, vị ấy có một cô con gái. Vị ấy nâng một chiếc mui lớn lên mặt nước giữa sông Gaṅgā, đặt con gái mình lên đó, rồi cho cô bé nhảy múa và ca hát.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘addhā ahaṃ idha iminā upāyena buddhe uppanne tassa uppannabhāvaṃ suṇissāmī’’ti.
It was his thought: "Surely, by this means, I will hear of the appearance of a Buddha in this world when one arises."
Vị ấy nghĩ rằng: “Chắc chắn bằng cách này, khi một vị Phật xuất hiện trên thế gian, mình sẽ nghe được tin Ngài đã xuất hiện.”
Yo me gītassa paṭigītaṃ āharati, tassa mahantena nāgabhavanena saddhiṃ dhītaraṃ dassāmīti anvaḍḍhamāsaṃ uposathadivase taṃ dhītaraṃ phaṇe ṭhapesi.
He would place his daughter on his hood on the Uposatha day, once every half-month, saying, "To whoever can provide a counter-song to my daughter's song, I will give my daughter along with a great Nāga palace."
Vị ấy nói: “Ai có thể đáp lại bài hát của con gái ta, ta sẽ gả con gái mình cho người đó cùng với một cung điện nāga vĩ đại.” Cứ nửa tháng một lần, vào ngày Uposatha, vị ấy đặt con gái lên mui.
Sā tattha ṭhitā naccantī –
Standing there, she would dance and sing this song:
Cô bé đứng trên đó, vừa múa vừa hát:
Sakalajambudīpavāsino ‘‘nāgamāṇavikaṃ gaṇhissāmā’’ti gantvā attano attano paññābalena paṭigītaṃ katvā gāyanti.
All the inhabitants of Jambudīpa would go, thinking, "We will take the Nāga maiden," and sing counter-songs according to their own wisdom and power.
Cư dân khắp Jambudīpa (Ấn Độ) đến, nghĩ rằng: “Chúng ta sẽ cưới cô gái nāga,” rồi họ hát những bài đáp lại bằng trí tuệ của riêng mình.
Sā taṃ paṭikkhipati.
But she would reject them.
Nhưng cô bé từ chối tất cả.
Tassā anvaḍḍhamāsaṃ phaṇe ṭhatvā evaṃ gāyantiyāva ekaṃ buddhantaraṃ vītivattaṃ.
While she was thus singing, standing on his hood once every half-month, one Buddha-interval passed.
Cứ như vậy, cô bé đứng trên mui hát mỗi nửa tháng một lần, cho đến khi một thời kỳ giữa hai vị Phật đã trôi qua.
Atha amhākaṃ satthā loke uppajjitvā ekadivasaṃ paccūsakāle lokaṃ volokento erakapattaṃ ādiṃ katvā uttaramāṇavaṃ nāma attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjento ‘‘ajja erakapattassa dhītaraṃ phaṇe ṭhapetvā naccāpanadivaso, ayaṃ uttaramāṇavo mayā dinnaṃ paṭigītaṃ gaṇhantova sotāpanno hutvā taṃ ādāya nāgarājassa santikaṃ gamissati.
Then, our Teacher, having appeared in the world, one day at dawn, surveying the world of beings, saw the young man named Uttara, starting with Erakapatta, entered into the net of his omniscience, and reflecting, "What will happen?", he saw: "Today is the day for Erakapatta's daughter to dance and sing, standing on his hood; this young man Uttara, having attained sotāpatti by merely receiving the counter-song given by me, will take it and go to the Nāga king.
Sau đó, Đức Bổn Sư của chúng ta xuất hiện trên thế gian. Một ngày nọ, vào lúc bình minh, khi Ngài quán sát thế gian, Ngài thấy vua nāga Erakapatta và thanh niên tên Uttara (Bắc) đã lọt vào lưới trí tuệ của Ngài. Ngài suy nghĩ: “Điều gì sẽ xảy ra đây?” và thấy rằng: “Hôm nay là ngày Erakapatta cho con gái mình nhảy múa trên mui. Thanh niên Uttara này sẽ nhận bài hát đáp lại do Ta ban, trở thành một Bậc Nhập Lưu (Sotāpanna), rồi mang bài hát đó đến chỗ vua nāga.
So taṃ sutvā ‘buddho uppanno’ti ñatvā mama santikaṃ āgamissati, ahaṃ tasmiṃ āgate mahāsamāgame gāthaṃ kathessāmi, gāthāpariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissatī’’ti addasa.
He, hearing it, will know that a Buddha has arisen and will come to me; when he comes, I will recite a verse in a great assembly, and at the end of the verse, eighty-four thousand beings will attain the Dhamma."
Vua nāga nghe vậy sẽ biết ‘Đức Phật đã xuất hiện’ và sẽ đến chỗ Ta. Khi vua nāga đến, Ta sẽ thuyết kệ trong một đại hội lớn, và khi bài kệ kết thúc, tám mươi bốn ngàn chúng sinh sẽ chứng ngộ Pháp.”
So tattha gantvā bārāṇasito avidūre satta sirīsakarukkhā atthi, tesu ekassa mūle nisīdi.
So he went there and sat at the root of one of the seven Sirīsa trees not far from Bārāṇasī.
Ngài đi đến đó và ngồi dưới gốc một trong bảy cây sirīsa không xa Bārāṇasī.
Jambudīpavāsino gītapaṭigītaṃ ādāya sannipatiṃsu.
The inhabitants of Jambudīpa gathered, bringing their songs and counter-songs.
Cư dân Jambudīpa tập trung lại với những bài hát đối đáp.
Satthā avidūre ṭhāne gacchantaṃ uttaramāṇavaṃ disvā ‘‘ehi, uttarā’’ti āha.
The Teacher, seeing the young man Uttara walking at a nearby place, said, "Come, Uttara!"
Đức Bổn Sư thấy thanh niên Uttara đang đi ở một nơi không xa, Ngài nói: “Này Uttara, hãy đến đây!”
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
"What is it, Venerable Sir?"
“Bạch Thế Tôn, có chuyện gì ạ?”
‘‘Ito tāva ehī’’ti.
"Come here first!"
“Trước hết, hãy đến đây!”
Atha naṃ āgantvā vanditvā nisinnaṃ āha ‘‘kahaṃ gacchasī’’ti?
Then, when he came, paid homage, and sat down, the Teacher asked him, "Where are you going?"
Khi Uttara đến, đảnh lễ và ngồi xuống, Ngài hỏi: “Ngươi đi đâu vậy?”
‘‘Erakapattassa dhītu gāyanaṭṭhāna’’nti.
"To the singing place of Erakapatta's daughter."
“Đến nơi con gái của Erakapatta ca hát ạ.”
‘‘Jānāsi pana gītapaṭigīta’’nti?
"Do you know the song and counter-song?"
“Ngươi có biết bài hát đối đáp không?”
‘‘Jānāmi, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir, I know them."
“Bạch Thế Tôn, con biết ạ.”
‘‘Vadehi tāva na’’nti?
"Then recite it!"
“Vậy hãy nói thử xem nào.”
Atha naṃ attano jānananiyāmeneva vadantaṃ ‘‘na uttaraṃ etaṃ paṭigītaṃ, ahaṃ te paṭigītaṃ dassāmi, ādāya naṃ gamissasī’’ti.
Then, to him who was reciting according to his own understanding, the Teacher said, "Uttara, this is not the counter-song; I will give you the counter-song, and you will take it and go."
Khi Uttara nói theo cách mình biết, Ngài nói: “Này Uttara, đó không phải là bài hát đối đáp. Ta sẽ ban cho ngươi bài hát đối đáp, ngươi hãy mang nó đi.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti.
"Very well, Venerable Sir," he replied.
“Tốt lành thay, bạch Thế Tôn.”
Atha naṃ satthā, uttara, tvaṃ nāgamāṇavikāya gītakāle –
Then the Teacher said to him, "Uttara, when the Nāga maiden sings her song, you should sing this counter-song:
Sau đó, Đức Bổn Sư nói với Uttara: “Này Uttara, khi cô gái nāga hát, ngươi hãy hát bài đối đáp này:
Uttaro imaṃ paṭigītaṃ gaṇhantova sotāpattiphale patiṭṭhahi.
Uttara, while learning this counter-song, became established in the fruit of Stream-entry. Having become a Stream-enterer, he took that verse and went, saying, "Friends, I have brought the song and counter-song; give me a chance!" and he went, stepping over the knees of the dense crowd.
Uttara, ngay khi nhận bài đối đáp này, đã an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti).
So sotāpanno hutvā taṃ gāthaṃ ādāya gantvā, ‘‘ambho, mayā gītapaṭigītaṃ āhaṭaṃ, okāsaṃ me dethā’’ti vatvā nirantaraṃ ṭhitassa mahājanassa jaṇṇunā akkamanto agamāsi.
The Nāga maiden, dancing while standing on her father's hood, sang the song "What kind of king is a master?"
Sau khi trở thành Bậc Nhập Lưu, vị ấy mang bài kệ đó đi và nói: “Này các bạn, tôi đã mang bài hát đối đáp đến rồi, xin hãy nhường chỗ cho tôi.” Rồi vị ấy bước đi, dùng đầu gối lách qua đám đông đang đứng chen chúc.
Nāgamāṇavikā pitu phaṇe ṭhatvā naccamānā ‘‘kiṃsu adhippatī rājā’’ti gītaṃ gāyati?
Uttara sang the counter-song "The king who is master of the six doors."
Cô gái nāga đứng trên mui của cha mình, vừa múa vừa hát bài “Vua là gì mà có quyền lực?”
Uttaro ‘‘chadvārādhippatī rājā’’ti paṭigītaṃ gāyi.
Again, the Nāga maiden sang her song to him, "By what is he carried away?"
Uttara hát bài đối đáp: “Vua là người làm chủ sáu căn môn.”
Puna nāgamāṇavikā ‘‘kenassu vuyhatī’’ti tassa gītaṃ gāyati?
Then Uttara, singing the counter-song to her, recited this verse, "He is carried away by the flood."
Lại nữa, cô gái nāga hát bài của mình cho Uttara: “Kẻ ngu bị cuốn trôi bởi cái gì?”
Athassā paṭigītaṃ gāyanto uttaro ‘‘oghena vuyhatī’’ti imaṃ gāthamāha.
Then Uttara, singing the responsive song, spoke this verse: “He is carried away by the flood.”
Rồi Uttara hát bài đối đáp cho cô ấy, nói bài kệ này: “Kẻ ngu bị cuốn trôi bởi dòng lũ.”
Nāgarājā taṃ sutvāva buddhassa uppannabhāvaṃ ñatvā ‘‘mayā ekaṃ buddhantaraṃ evarūpaṃ padaṃ nāma na sutapubbaṃ, uppanno vata, bho, loke buddho’’ti tuṭṭhamānaso naṅguṭṭhena udakaṃ pahari, mahāvīciyo uṭṭhahiṃsu, ubho tīrāni bhijjiṃsu.
The Nāga king, having heard that, and having known that a Buddha had arisen, with a joyful mind, thinking, "Never before have I heard such a word in the interval between two Buddhas; truly, friends, a Buddha has arisen in the world!" struck the water with his tail. Great waves arose, and both banks were broken.
Vua nāga nghe vậy liền biết Đức Phật đã xuất hiện, và với tâm hoan hỷ, nghĩ: “Ta chưa từng nghe một lời như vậy trong suốt một thời kỳ giữa hai vị Phật. Thật vậy, Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian rồi!” Vị ấy vẫy đuôi đập nước, những làn sóng lớn nổi lên, hai bờ sông bị xói lở.
Ito cito ca usabhamatte ṭhāne manussā udake nimujjiṃsu.
Here and there, in places the size of an ox, people sank in the water.
Người dân ở những nơi xa gần, khoảng một dặm, bị chìm xuống nước.
So ettakaṃ mahājanaṃ phaṇe ṭhapetvā ukkhipitvā thale patiṭṭhapesi.
He placed such a great multitude of people on his hood, lifted them up, and set them down on dry land.
Vị ấy đặt số lượng người đông đảo đó lên mui của mình, nâng lên và đặt họ an toàn trên đất liền.
So uttaraṃ upasaṅkamitvā ‘‘kahaṃ, sāmi, satthā’’ti pucchi.
He approached Uttarā and asked, "Where, master, is the Teacher?"
Vị ấy đến gần Uttara và hỏi: “Này chủ nhân, Đức Bổn Sư ở đâu?”
‘‘Ekasmiṃ rukkhamūle nisinno, mahārājā’’ti.
"He is seated at the root of a certain tree, great king," was the reply.
“Ngài đang ngồi dưới gốc một cây, thưa Đại vương.”
So ‘‘ehi, sāmi, gacchāmā’’ti uttarena saddhiṃ agamāsi.
He said, "Come, master, let us go!" and went with Uttarā.
Vị ấy nói: “Hãy đến, thưa chủ nhân, chúng ta sẽ đi,” và đi cùng với Uttara.
Mahājanopi tena saddhiṃyeva gato.
The great multitude also went with him.
Đại chúng cũng đi theo vị ấy.
Nāgarājā gantvā chabbaṇṇaraṃsīnaṃ antaraṃ pavisitvā satthāraṃ vanditvā rodamāno aṭṭhāsi.
The Nāga king went, entered among the six-colored rays, paid homage to the Teacher, and stood weeping.
Vua Nāga đi đến, bước vào giữa sáu tia hào quang, đảnh lễ Đức Thế Tôn, và đứng khóc.
Atha naṃ satthā āha – ‘‘kiṃ idaṃ, mahārājā’’ti?
Then the Teacher said to him, "What is this, great king?"
Rồi Đức Thế Tôn hỏi vị ấy: “Này Đại vương, điều gì đây?”
‘‘Ahaṃ, bhante, tumhādisassa buddhassa sāvako hutvā vīsati vassasahassāni samaṇadhammaṃ akāsiṃ, sopi maṃ samaṇadhammo niddhāretuṃ nāsakkhi.
"Bhante, I was a disciple of a Buddha like you and practiced the ascetic life for twenty thousand years, yet that ascetic life could not deliver me.
“Bạch Đức Thế Tôn, con đã là đệ tử của một vị Phật như Ngài (Đức Phật Kassapa) và đã thực hành pháp Sa-môn (samaṇadhamma) trong hai mươi ngàn năm, nhưng pháp Sa-môn ấy cũng không thể giải thoát con.
Appamattakaṃ erakapattachindanamattaṃ nissāya ahetukapaṭisandhiṃ gahetvā urena parisakkanaṭṭhāne nibbattosmi, ekaṃ buddhantaraṃ neva manussattaṃ labhāmi, na saddhammassavanaṃ, na tumhādisassa buddhassa dassana’’nti satthā tassa kathaṃ sutvā, ‘‘mahārāja, manussattaṃ nāma dullabhameva, tathā saddhammassavanaṃ, tathā buddhuppādo, idaṃ kicchena kasirena labbhatī’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Merely for cutting a small eraka leaf, I received an ahetuka rebirth and was born in a place where I crawl on my belly. For one Buddha-interval, I could not attain human existence, nor hear the Saddhamma, nor see a Buddha like you." The Teacher, having heard his words, said, "Great king, human existence is indeed hard to gain, likewise hearing the Saddhamma, likewise the arising of a Buddha; these are obtained with difficulty and hardship," and teaching the Dhamma, he spoke this verse:
“Chỉ vì một chút xíu, chỉ vì việc cắt một lá cỏ eraka, tôi đã thọ sinh ahetuka-paṭisandhi (tái sinh không có căn lành), và được sinh ra ở nơi phải bò bằng bụng. Trong một khoảng thời gian giữa hai vị Phật, tôi không thể có được thân người, không thể nghe Chánh Pháp, cũng không thể thấy một vị Phật như Ngài.” Nghe lời kể của vị ấy, Đức Bổn Sư nói: “Đại vương, thân người là khó có được, cũng vậy, việc nghe Chánh Pháp, và sự xuất hiện của chư Phật cũng khó có được. Điều này chỉ có thể đạt được với sự khó khăn và vất vả.” Nói xong, Ngài thuyết pháp và đọc bài kệ này:
Tassattho – mahantena hi vāyāmena mahantena kusalena laddhattā manussattapaṭilābho nāma kiccho dullabho.
The meaning of this is: Human existence is hard to gain, difficult, because it is obtained through great effort and great merit.
Khó thay được nghe Chánh Pháp,
Nirantaraṃ kasikammādīni katvā jīvitavuttiṃ ghaṭanatopi parittaṭṭhāyitāyapi maccānaṃ jīvitaṃ kicchaṃ.
The life of mortals is difficult because, even though they constantly strive for a livelihood by farming and other tasks, it is very short-lived.
Khó thay sự xuất hiện của chư Phật.”
Anekesupi kappesu dhammadesakassa puggalassa dullabhatāya saddhammassavanampi kicchaṃ.
The hearing of the Saddhamma is also difficult because a Dhamma-preaching person is rare even in countless eons.
Ý nghĩa của bài kệ ấy là: Việc đạt được thân người là khó khăn, hiếm có, vì nó được đạt được nhờ nỗ lực lớn và thiện nghiệp lớn.
Mahantena vāyāmena abhinīhārassa samijjhanato samiddhābhinīhārassa ca anekehipi kappakoṭisahassehi dullabhuppādato buddhānaṃ uppādopi kicchoyeva, ativiya dullabhoti.
The arising of Buddhas is also difficult, very hard to obtain, because the fulfillment of their aspiration is achieved through great effort, and the arising of one whose aspiration is fulfilled is rare even after many hundreds of thousands of crores of eons.
Đời sống của chúng sinh cũng khó khăn, vì phải liên tục làm các công việc như cày cấy để duy trì sự sống, và vì nó tồn tại trong một thời gian rất ngắn.
Thero kira divāṭṭhāne nisinno cintesi – ‘‘satthārā sattannaṃ buddhānaṃ mātāpitaro āyuparicchedo bodhi sāvakasannipāto aggasāvakasannipāto aggasāvakaupaṭṭhākoti idaṃ sabbaṃ kathitaṃ, uposatho pana akathito, kiṃ nu kho tesampi ayameva uposatho, añño’’ti?
It is said that the Thera, seated in his day-abode, reflected: "The Teacher has spoken of everything concerning the seven Buddhas: their parents, their lifespan, their Bodhi tree, the assembly of disciples, the assembly of chief disciples, and their chief attendant. But the Uposatha has not been mentioned. Was their Uposatha the same as this, or different?"
4. Câu chuyện về câu hỏi của Trưởng lão Ānanda
So satthāraṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ pucchi.
He approached the Teacher and asked about this matter.
Đức Bổn Sư đã thuyết bài pháp này, “Sabbapāpassa akaraṇaṃ” (Không làm các điều ác), khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến câu hỏi của Trưởng lão Ānanda.
Yasmā pana tesaṃ buddhānaṃ kālabhedova ahosi, na kathābhedo.
For there was only a difference in time among those Buddhas, not a difference in their teachings.
Trưởng lão Ānanda ngồi ở chỗ nghỉ ban ngày và suy nghĩ: “Đức Bổn Sư đã kể tất cả về bảy vị Phật: cha mẹ, tuổi thọ, cây Bồ đề, hội chúng đệ tử, hội chúng Thượng thủ đệ tử, và thị giả chính. Nhưng Ngài chưa nói về Uposatha (ngày trai giới). Vậy Uposatha của các vị ấy có giống như thế này không, hay là khác?”
Vipassī sammāsambuddho hi sattame sattame saṃvacchare uposathaṃ akāsi.
Indeed, Vipassī Sammāsambuddha observed the Uposatha every seven years.
Đức Chánh Đẳng Giác Vipassī đã thực hành lễ Uposatha mỗi bảy năm một lần.
Ekadivasaṃ dinnovādoyeva hissa sattannaṃ saṃvaccharānaṃ alaṃ hoti.
An admonition given on one day was sufficient for seven years.
Chỉ một ngày giáo huấn được ban ra của Ngài đã đủ cho bảy năm.
Sikhī ceva vessabhū ca chaṭṭhe chaṭṭhe saṃvacchare uposathaṃ kariṃsu, kakusandho koṇāgamano ca saṃvacchare saṃvacchare.
Sikhī and Vessabhū observed the Uposatha every six years, and Kakusandha and Koṇāgamana every year.
Đức Sikhī và Đức Vessabhū đã thực hành lễ Uposatha mỗi sáu năm một lần; Đức Kakusandha và Đức Koṇāgamana thì mỗi năm một lần.
Kassapadasabalo chaṭṭhe chaṭṭhe māse uposathaṃ akāsi.
Kassapa Dasabala observed the Uposatha every six months.
Đức Kassapa, bậc có mười sức mạnh, đã thực hành lễ Uposatha mỗi sáu tháng một lần.
Ekadivasaṃ dinnovādo eva hissa channaṃ māsānaṃ alaṃ ahosi.
Indeed, the instruction given on one day was sufficient for six months for him.
Chỉ một ngày giáo huấn được ban ra của Ngài đã đủ cho sáu tháng.
Tasmā satthā tesaṃ imaṃ kālabhedaṃ ārocetvā ‘‘ovādagāthā pana nesaṃ imāyevā’’ti vatvā sabbesaṃ ekameva uposathaṃ āvi karonto imā gāthā abhāsi –
Therefore, the Teacher, having informed them of this difference in time, and saying, "However, these are their verses of instruction," revealed the one and only Uposatha for all, and spoke these verses:
Do đó, Bậc Đạo Sư đã báo cho họ biết sự khác biệt về thời gian này, và sau khi nói: “Những bài kệ giáo huấn của các Ngài ấy chính là những bài này”, Ngài đã thuyết những bài kệ này để làm rõ Uposatha là một và giống nhau cho tất cả –
Anūpavādoti anūpavādanañceva anūpavādāpanañca.
Anūpavādo means both not reviling oneself and not causing others to revile.
Anūpavādo nghĩa là không tự mình chỉ trích và không khiến người khác chỉ trích.
Anūpaghātoti anūpaghātanañceva anūpaghātāpanañca.
Anūpaghāto means both not harming oneself and not causing others to harm.
Anūpaghāto nghĩa là không tự mình làm hại và không khiến người khác làm hại.
Pātimokkheti jeṭṭhakasīle.
Pātimokkhe refers to the principal morality.
Pātimokkhe nghĩa là trong giới luật cao cả.
Saṃvaroti pidahanaṃ.
Saṃvaro means restraint.
Saṃvaro nghĩa là sự phòng hộ.
Mattaññutāti mattaññubhāvo pamāṇajānanaṃ.
Mattaññutā means the state of knowing moderation, knowing the measure.
Mattaññutā nghĩa là sự biết đủ, sự biết lượng.
Pantanti vivittaṃ.
Pantaṃ means secluded.
Pantaṃ nghĩa là thanh vắng.
Adhicitteti aṭṭhasamāpattisaṅkhāte adhicitte.
Adhicitte refers to the higher mind, which consists of the eight attainments (samāpatti).
Adhicitte nghĩa là trong tâm cao thượng, tức là tám định.
Āyogoti payogakaraṇaṃ.
Āyogo means the application of effort.
Āyogo nghĩa là sự tinh tấn.
Etanti etaṃ sabbesaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ.
Etaṃ means "this is the teaching of all Buddhas."
Etaṃ nghĩa là giáo huấn này là của tất cả chư Phật.
Ettha hi anūpavādena vācasikaṃ sīlaṃ kathitaṃ, anūpaghātena kāyikasīlaṃ, ‘‘pātimokkhe ca saṃvaro’’ti sīlaṃ kathitaṃ, anūpaghātena kāyikasīlaṃ, ‘‘pātimokkhe ca saṃvaro’’ti iminā pātimokkhasīlañceva indriyasaṃvarañca, mattaññutāya ājīvapārisuddhi ceva paccayasannisitasīlañca, pantasenāsanena sappāyasenāsanaṃ, adhicittena aṭṭha samāpattiyo.
Here, verbal morality is spoken of by "not reviling"; bodily morality is spoken of by "not harming"; the Pātimokkha morality and sense-faculty restraint are spoken of by "restraint in the Pātimokkha"; purity of livelihood and morality conditioned by requisites are spoken of by "moderation"; suitable dwelling is spoken of by "secluded dwelling"; and the eight attainments are spoken of by "higher mind."
Ở đây, với sự không chỉ trích, giới khẩu được nói đến; với sự không sát hại, giới thân được nói đến. Với cụm từ “Pātimokkhe ca saṃvaro” (giới bổn và sự phòng hộ), giới Pātimokkha và giới phòng hộ các căn được nói đến. Với sự biết đủ (mattaññutā), giới thanh tịnh về phương tiện sinh sống (ājīvapārisuddhi) và giới nương tựa vào các vật dụng (paccayasannisita-sīla) được nói đến. Với chỗ ở thanh vắng (pantaseṇāsana), chỗ ở thích hợp được nói đến. Với tâm cao thượng (adhicitta), tám thiền định (samāpatti) được nói đến.
Evaṃ imāya gāthāya tissopi sikkhā kathitā eva hontīti.
Thus, by this verse, all three trainings (sikkhā) are indeed spoken of.
Như vậy, với bài kệ này, cả ba học pháp (sikkhā) đều được nói đến.
So kira sāsane pabbajitvā laddhūpasampado ‘‘asukaṭṭhānaṃ nāma gantvā uddesaṃ uggaṇhāhī’’ti upajjhāyena pesito tattha agamāsi.
It is said that after he had gone forth into the Dispensation and received higher ordination, his preceptor sent him, saying, "Go to such and such a place and learn the recitation," and he went there.
Nghe nói, sau khi xuất gia và thọ giới Tỳ-khưu trong Giáo pháp, vị ấy được thầy tế độ gửi đi “đến chỗ kia để học thuộc lòng bài tụng”, và vị ấy đã đi đến đó.
Athassa pituno rogo uppajji.
Then his father fell ill.
Sau đó, cha của vị ấy bị bệnh.
So puttaṃ daṭṭhukāmo hutvā taṃ pakkosituṃ samatthaṃ kañci alabhitvā puttasokena vippalapantoyeva āsannamaraṇo hutvā ‘‘idaṃ me puttassa pattacīvaramūlaṃ kareyyāsī’’ti kahāpaṇasataṃ kaniṭṭhassa hatthe datvā kālamakāsi.
Desiring to see his son, and unable to find anyone capable of summoning him, he passed away lamenting with sorrow for his son, after giving a hundred kahāpaṇas to his younger brother, saying, "Make this the price of robes and bowl for my son."
Người cha ấy, muốn gặp con mình nhưng không tìm được ai có thể mời con về, vì nỗi sầu nhớ con mà mê sảng, cận kề cái chết, trao một trăm đồng kahāpaṇa cho người em út và nói: “Hãy dùng số tiền này làm chi phí y bát cho con ta,” rồi qua đời.
So daharassa āgatakāle pādamūle nipatitvā pavaṭṭento roditvā, ‘‘bhante, pitā te vippalapantova kālakato, mayhaṃ pana tena kahāpaṇasataṃ hatthe ṭhapitaṃ, tena kiṃ karomī’’ti āha.
When the young monk arrived, his uncle prostrated himself at his feet, rolled about, and wept, saying, "Venerable sir, your father passed away lamenting. He left a hundred kahāpaṇas with me. What shall I do with them?"
Khi vị tỳ khưu trẻ trở về, người chú ấy quỳ dưới chân vị ấy, lăn lộn khóc lóc và nói: “Bạch Thế Tôn, cha của ngài đã qua đời trong lúc mê sảng. Ông ấy đã gửi cho con một trăm đồng kahāpaṇa. Con phải làm gì với số tiền đó?”
Daharo ‘‘na me kahāpaṇehi attho’’ti paṭikkhipitvā aparabhāge cintesi – ‘‘kiṃ me parakulesu piṇḍāya caritvā jīvitena, sakkā taṃ kahāpaṇasataṃ nissāya jīvituṃ, vibbhamissāmī’’ti.
The young monk refused, saying, "I have no need of kahāpaṇas," but later he thought, "What is the use of my living by going for alms in other families? I could live by relying on those hundred kahāpaṇas. I shall disrobe."
Vị tỳ khưu trẻ từ chối, nói: “Con không cần tiền kahāpaṇa.” Một thời gian sau, vị ấy suy nghĩ: “Ta sống bằng cách khất thực ở nhà người khác thì có ích gì? Ta có thể sống nhờ một trăm đồng kahāpaṇa đó, ta sẽ hoàn tục.”
So anabhiratiyā pīḷito vissaṭṭhasajjhāyanakammaṭṭhāno paṇḍurogī viya ahosi.
Oppressed by discontent, he neglected his recitation and meditation, becoming like one afflicted with jaundice.
Vì bị nỗi chán nản giày vò, vị ấy bỏ bê việc tụng đọc và hành thiền, trở nên xanh xao như người bị bệnh vàng da.
Atha naṃ daharasāmaṇerā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchitvā ‘‘ukkaṇṭhitomhī’’ti vutte ācariyupajjhāyānaṃ ācikkhiṃsu.
Then young sāmaṇeras asked him, "What is this?" and when he said, "I am discontented," they informed his teachers and preceptors.
Khi các sa-di trẻ hỏi: “Chuyện gì vậy?”, và được trả lời: “Con chán nản rồi,” họ liền báo cáo với các vị A-xà-lê và Hòa thượng của vị ấy.
Atha naṃ te satthu santikaṃ netvā satthu dassesuṃ.
Then they took him to the Teacher and presented him to the Teacher.
Sau đó, các vị ấy đưa vị tỳ khưu trẻ đến gặp Đức Phật.
Satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ ukkaṇṭhito’’ti pucchitvā, ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘kasmā evamakāsi, atthi pana te koci jīvitapaccayo’’ti āha.
The Teacher asked, "Is it true that you are discontented?" and when he replied, "Yes, Venerable Sir," the Teacher said, "Why did you do this? Do you have any means of livelihood?"
Đức Phật hỏi: “Này tỳ khưu, có thật là con chán nản không?” Khi được trả lời: “Vâng, bạch Thế Tôn,” Ngài hỏi: “Tại sao con lại làm như vậy? Con có phương tiện sinh sống nào không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir."
“Vâng, bạch Thế Tôn.”
‘‘Kiṃ te atthī’’ti?
"What do you have?"
“Con có gì?”
‘‘Kahāpaṇasataṃ, bhante’’ti.
"A hundred kahāpaṇas, Venerable Sir."
“Một trăm đồng kahāpaṇa, bạch Thế Tôn.”
Tena hi katthaci tāva sakkharā āhara, gaṇetvā jānissāma ‘‘sakkā vā tāvattakena jīvituṃ, no vā’’ti.
"Then bring some pebbles for now; we will count them and know whether it is possible to live on that much or not."
“Vậy thì, trước hết con hãy mang đá sỏi đến đây. Chúng ta sẽ đếm để biết liệu số tiền đó có đủ để con sống hay không.”
So sakkharā āhari.
He brought the pebbles.
Vị ấy mang đá sỏi đến.
Atha naṃ satthā āha – ‘‘paribhogatthāya tāva paṇṇāsaṃ ṭhapehi, dvinnaṃ goṇānaṃ atthāya catuvīsati, ettakaṃ nāma bījatthāya, yuganaṅgalatthāya, kuddālavāsipharasuatthāyā’’ti evaṃ gaṇiyamāne taṃ kahāpaṇasataṃ nappahoti.
Then the Teacher said to him, "First, set aside fifty for expenses, twenty-four for two oxen, this much for seeds, for a yoke and plough, for a hoe, an axe, and a hatchet." As it was counted in this way, the hundred kahāpaṇas were insufficient.
Sau đó, Đức Phật nói với vị ấy: “Trước hết, con hãy giữ năm mươi đồng để tiêu dùng, hai mươi bốn đồng cho hai con bò, số này cho hạt giống, cho ách và cày, cho cuốc, rìu và búa.” Khi tính toán như vậy, một trăm đồng kahāpaṇa đó không đủ.
Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu tava kahāpaṇā appakā, kathaṃ ete nissāya taṇhaṃ pūressasi, atīte kira cakkavattirajjaṃ kāretvā apphoṭitamattena dvādasayojanaṭṭhāne kaṭippamāṇena ratanavassaṃ vassāpetuṃ samattho yāva chattiṃsa sakkā cavanti, ettakaṃ kālaṃ devarajjaṃ kāretvāpi maraṇakāle taṇhaṃ apūretvāva kālamakāsī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āharitvā mandhātujātakaṃ (jā. 1.3.22) vitthāretvā –
Then the Teacher said to him, "Monk, your kahāpaṇas are few; how will you satisfy craving by relying on these? In the past, it is said that one who ruled as a Cakkavatti, capable of causing a shower of jewels up to the waist in a twelve-yojana area merely by snapping his fingers, and who ruled as a deva king for a period as long as thirty-six Sakkas pass away, died without ever satisfying his craving." Having said this, and being requested by the monk, the Teacher recounted the past, elaborating on the Mandhātujātaka:
Sau đó, Đức Phật nói với vị tỳ khưu ấy: “Này tỳ khưu, tiền kahāpaṇa của con quá ít, làm sao con có thể thỏa mãn lòng tham bằng số tiền này? Xưa kia, một vị Chuyển Luân Vương, chỉ cần vỗ tay một cái là có thể làm mưa châu báu cao đến thắt lưng trong phạm vi mười hai do-tuần, đã trị vì cõi trời trong suốt ba mươi sáu vị Sakka thay phiên nhau, nhưng khi lâm chung, vẫn không thỏa mãn lòng tham mà qua đời.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của vị tỳ khưu, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ và mở rộng Mandhātujātaka (Jā. 1.3.22) –
Tattha kahāpaṇavassenāti yaṃ so apphoṭetvā sattaratanavassaṃ vassāpesi, taṃ idha kahāpaṇavassanti vuttaṃ.
There, kahāpaṇavassena (by a shower of kahāpaṇas) refers to the shower of seven kinds of jewels that he caused by snapping his fingers; that is called a shower of kahāpaṇas here.
Trong đó, kahāpaṇavassena (mưa tiền kahāpaṇa) được nói ở đây là cơn mưa bảy loại châu báu mà vị vua ấy đã làm cho rơi xuống bằng cách vỗ tay.
Tenapi hi vatthukāmakilesakāmesu titti nāma natthi.
Even with that, there is no satisfaction in the sensual objects (vatthukāma) and defilement-sensual pleasures (kilesakāma).
Ngay cả với cơn mưa đó, cũng không có sự thỏa mãn đối với các dục lạc vật chất (vatthukāma) và dục lạc phiền não (kilesakāma).
Evaṃ duppūrā esā taṇhā.
Thus, this craving is difficult to satisfy.
Lòng tham ái này khó mà thỏa mãn được như vậy.
Appassādāti supinasadisatāya parittasukhā.
Appassādā (having little delight) means having little happiness, being like a dream.
Appassādā (ít vị) là có ít niềm vui, giống như một giấc mơ.
Dukhāti dukkhakkhandhādīsu āgatadukkhavasena pana bahudukkhāva.
Dukhā (suffering) means having much suffering due to the suffering mentioned in the aggregates of suffering and so forth.
Dukhā (khổ đau) là có nhiều khổ đau, theo nghĩa khổ đau được đề cập trong các uẩn khổ (dukkhakkhandha) và những điều tương tự.
Iti viññāyāti evamete kāme jānitvā.
Iti viññāya (thus understanding) means knowing these sensual pleasures in this way.
Iti viññāya (nhận biết điều này) là hiểu rõ các dục lạc như vậy.
Api dibbesūti sace hi devānaṃ upakappanakakāmehi nimanteyyāpi āyasmā samiddhi viya evampi tesu kāmesu ratiṃ na vindatiyeva.
Api dibbesu (even in divine) means that if he were invited with sensual pleasures provided by devas, like Venerable Samiddhi, even then he would not find delight in those sensual pleasures.
Api dibbesu (dù là dục lạc của chư thiên): Nếu được mời gọi bằng các dục lạc của chư thiên, giống như Tôn giả Samiddhi, người ấy cũng không tìm thấy niềm vui trong những dục lạc đó.
Taṇhakkhayaratoti arahatte ceva nibbāne ca abhirato hoti, taṃ patthayamāno viharati.
Taṇhakkhayarato (delights in the destruction of craving) means delighting in Arahantship and Nibbāna, and dwelling aspiring for that.
Taṇhakkhayarato (vui trong sự diệt trừ tham ái) là vui thích trong A-la-hán quả và Niết-bàn, sống mong cầu điều đó.
Sammāsambuddhasāvakoti sammāsambuddhena desitassa dhammassa savanena jāto yogāvacarabhikkhūti.
Sammāsambuddhasāvako (a disciple of the Perfectly Enlightened One) means a yogāvacara bhikkhu who has arisen through hearing the Dhamma taught by the Perfectly Enlightened One.
Sammāsambuddhasāvako (đệ tử của bậc Chánh Đẳng Giác) là một vị tỳ khưu hành thiền sinh ra từ sự nghe Pháp được Đức Chánh Đẳng Giác thuyết giảng.
So kira mahākosalassa purohito ahosi.
He was indeed the purohita of Mahākosala.
Nghe nói, ông ấy là cố vấn của vua Mahākosala.
Atha naṃ pitari kālakate rājā pasenadi kosalo ‘‘pitu me purohito’’ti gāravena tasmiṃyeva ṭhāne ṭhapetvā tassa attano upaṭṭhānaṃ āgatakāle paccuggamanaṃ karoti, ‘‘ācariya, idha nisīdathā’’ti samānāsanaṃ dāpesi.
When his father passed away, King Pasenadi Kosala, out of respect, thinking "He was my father's purohita," kept him in the same position, and when Aggidatta came to attend upon him, the king would go forth to meet him and offer him an equal seat, saying, "Teacher, please sit here."
Sau khi cha ông qua đời, vua Pasenadi Kosala, vì kính trọng ông là cố vấn của phụ vương, đã giữ ông ở vị trí đó. Khi ông đến hầu hạ, nhà vua thường ra đón và bảo: “Thưa thầy, xin mời ngồi đây,” và cho ông ngồi cùng chỗ.
So cintesi – ‘‘ayaṃ rājā mayi ativiya gāravaṃ karoti, na kho pana rājūnaṃ niccakālameva sakkā cittaṃ gahetuṃ.
He thought, "This king shows me great respect, but it is not possible to always hold the minds of kings.
Ông ấy suy nghĩ: “Vị vua này rất kính trọng ta, nhưng không thể lúc nào cũng giữ được lòng vua.
Samānavayeneva hi saddhiṃ rajjasukhaṃ nāma sukhaṃ hoti, ahañcamhi mahallako, pabbajituṃ me yutta’’nti.
Indeed, the happiness of kingship is only truly happy when shared with those of similar age, and I am old; it is fitting for me to go forth into homelessness."
Hạnh phúc vương quyền chỉ thực sự hạnh phúc khi được hưởng cùng với người đồng trang lứa. Ta đã già rồi, việc xuất gia là phù hợp với ta.”
So rājānaṃ pabbajjaṃ anujānāpetvā nagare bheriṃ carāpetvā sattāhena sabbaṃ attano dhanaṃ dānamukhe vissajjetvā bāhirakapabbajjaṃ pabbaji.
Having obtained the king's permission for renunciation, he had a drum beaten in the city, and in seven days, having given away all his wealth in charity, he went forth into renunciation outside the Dispensation.
Ông xin phép nhà vua cho xuất gia, rồi cho đánh trống trong thành, trong bảy ngày đã bố thí hết tài sản của mình, và xuất gia theo lối tu sĩ ngoại đạo.
Taṃ nissāya dasa purisasahassāni anupabbajiṃsu.
Relying on him, ten thousand men followed him into renunciation.
Mười ngàn người đã theo ông xuất gia.
So tehi saddhiṃ aṅgamagadhānañca kururaṭṭhassa ca antare vāsaṃ kappetvā imaṃ ovādaṃ deti, ‘‘tātā, yassa kāmavitakkādayo uppajjanti, so nadito ekekaṃ vālukapuṭaṃ uddharitvā imasmiṃ okiratū’’ti.
He, together with them, established his dwelling between the kingdoms of Aṅga-Magadha and Kuru, and gave this advice: "Dear ones, whoever experiences thoughts of sensual desire and so forth, let him take out a handful of sand from the river and cast it here."
Ông cùng với họ sống giữa các xứ Aṅga, Magadha và Kurū, và đưa ra lời khuyên này: “Này các con, ai khởi lên các tư duy dục lạc và những điều tương tự, hãy lấy từng nắm cát từ sông và đổ vào chỗ này.”
Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā kāmavitakkādīnaṃ uppannakāle tathā kariṃsu.
They assented, saying, "So be it," and did so whenever thoughts of sensual desire and so forth arose.
Họ đồng ý và làm như vậy mỗi khi các tư duy dục lạc khởi lên.
Aparena samayena mahāvālukarāsi ahosi, taṃ ahichatto nāma nāgarājā paṭiggahesi.
After some time, a great mound of sand accumulated, which a nāga king named Ahichatta took possession of.
Sau một thời gian, có một đống cát lớn, và một vị vua rắn tên Ahichatta đã chiếm giữ nó.
Aṅgamagadhavāsino ceva kururaṭṭhavāsino ca māse māse tesaṃ mahantaṃ sakkāraṃ abhiharitvā dānaṃ denti.
The inhabitants of Aṅga-Magadha and Kuru, month after month, brought great offerings to them and gave alms.
Cư dân của Aṅga, Magadha và Kurū mỗi tháng đều mang đến cúng dường lớn và bố thí cho họ.
Atha nesaṃ aggidatto imaṃ ovādaṃ adāsi – ‘‘pabbataṃ saraṇaṃ yātha, vanaṃ saraṇaṃ yātha, ārāmaṃ saraṇaṃ yātha, rukkhaṃ saraṇaṃ yātha, evaṃ sabbadukkhato muccissathā’’ti.
Then Aggidatta gave them this advice: "Go for refuge to mountains, go for refuge to forests, go for refuge to parks, go for refuge to trees; thus you will be freed from all suffering."
Sau đó, Aggidatta đã đưa ra lời khuyên này cho họ: “Hãy nương tựa vào núi, nương tựa vào rừng, nương tựa vào công viên, nương tựa vào cây cối. Bằng cách đó, các con sẽ thoát khỏi mọi khổ đau.”
Attano antevāsikepi iminā ovādena ovadi.
He also advised his own disciples with this counsel.
Ông cũng khuyên bảo các đệ tử của mình bằng lời khuyên này.
Bodhisattopi katābhinikkhamano sammāsambodhiṃ patvā tasmiṃ samaye sāvatthiṃ nissāya jetavane viharanto paccūsakāle lokaṃ volokento aggidattabrāhmaṇaṃ saddhiṃ antevāsikehi attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhaṃ disvā ‘‘sabbepi ime arahattassa upanissayasampannā’’ti ñatvā sāyanhasamaye mahāmoggallānattheraṃ āha – ‘‘moggallāna, kiṃ passasi aggidattabrāhmaṇaṃ mahājanaṃ atitthe pakkhandāpentaṃ, gaccha tesaṃ ovādaṃ dehī’’ti.
The Bodhisatta, having accomplished his great renunciation and attained Perfect Self-Enlightenment, at that time was dwelling in Jetavana near Sāvatthī. In the early morning, surveying the world, he saw Aggidatta the brahmin, together with his disciples, entering the net of his knowledge, and knowing that "all these are endowed with the requisite conditions for Arahantship," he said to Mahāmoggallāna Thera in the evening: "Moggallāna, do you see Aggidatta the brahmin leading the great multitude to a wrong ford? Go and give them advice."
Bồ-tát, sau khi xuất gia và đạt được Chánh Đẳng Giác, vào thời điểm đó đang trú tại Jetavana, gần Sāvatthī. Vào lúc rạng đông, khi Ngài quán sát thế gian, thấy Bà-la-môn Aggidatta cùng với các đệ tử của ông đã lọt vào lưới trí tuệ của mình, Ngài biết rằng “tất cả những người này đều có duyên lành để đạt A-la-hán quả.” Vào buổi chiều, Ngài nói với Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna: “Này Moggallāna, con có thấy Bà-la-môn Aggidatta đang dẫn dắt đại chúng đến nơi không an toàn không? Con hãy đi và ban lời khuyên cho họ.”
Bhante, bahū ete, ekakassa mayhaṃ avisayhā.
"Venerable Sir, they are many, and I alone cannot overcome them.
“Bạch Thế Tôn, những người này rất đông, một mình con không thể đối phó.”
Sace tumhepi āgamissatha, visayhā bhavissantīti.
If you also come, they will be overcome."
“Nếu Thế Tôn cũng đến, thì con sẽ có thể đối phó.”
Moggallāna, ahampi āgamissāmi, tvaṃ purato yāhīti.
"Moggallāna, I too will come; you go first."
“Này Moggallāna, Ta cũng sẽ đến, con hãy đi trước đi.”
Thero purato gacchantova cintesi – ‘‘ete balavanto ceva bahū ca.
As the Elder went ahead, he thought: "These are strong and numerous.
Trưởng lão đi trước và suy nghĩ: “Những người này vừa mạnh mẽ lại vừa đông.
Sace sabbesaṃ samāgamaṭṭhāne kiñci kathessāmi, sabbepi vaggavaggena uṭṭhaheyyu’’nti attano ānubhāvena thūlaphusitakaṃ devaṃ vuṭṭhāpesi.
If I say anything where all of them are gathered, they might all get up in groups," and by his power, he caused a heavy rain to fall.
Nếu ta nói điều gì đó tại nơi tất cả họ đang tụ tập, tất cả họ sẽ đứng dậy từng nhóm một.” Bằng thần thông của mình, Ngài đã làm cho mưa lớn rơi xuống với những hạt mưa thô.
Te thūlaphusitakesu patantesu uṭṭhāyuṭṭhāya attano attano paṇṇasālaṃ pavisiṃsu.
As the heavy raindrops fell, they rose up and entered their respective leaf-huts.
Khi những hạt mưa thô rơi xuống, họ lần lượt đứng dậy và đi vào tịnh xá lá của mình.
Thero aggidattassa brāhmaṇassa paṇṇasāladvāre ṭhatvā ‘‘aggidattā’’ti āha.
The Elder stood at the door of Aggidatta the brahmin's leaf-hut and said, "Aggidatta!"
Trưởng lão đứng trước cửa tịnh xá lá của Bà-la-môn Aggidatta và gọi: “Này Aggidatta!”
So therassa saddaṃ sutvā ‘‘maṃ imasmiṃ loke nāmena ālapituṃ samattho nāma natthi, ko nu kho maṃ nāmena ālapatī’’ti mānathaddhatāya ‘‘ko eso’’ti āha.
Hearing the Elder's voice, he thought, "There is no one in this world capable of addressing me by name; who is it that addresses me by name?" and with pride and arrogance, he said, "Who is that?"
Ông ấy nghe tiếng của Trưởng lão và nghĩ: “Trong thế gian này không ai có thể gọi tên ta được. Ai đang gọi tên ta vậy?” Với sự kiêu ngạo, ông hỏi: “Ai đó?”
‘‘Ahaṃ, brāhmaṇā’’ti.
"It is I, brahmin."
“Ta đây, này Bà-la-môn.”
‘‘Kiṃ vadesī’’ti?
"What do you say?"
“Ngài nói gì?”
‘‘Ajja me ekarattiṃ idha vasanaṭṭhānaṃ tvaṃ ācikkhāhī’’ti.
"Tell me, where can I stay for one night today?"
“Hôm nay, xin ngài hãy chỉ cho ta một chỗ ở đây để qua đêm.”
‘‘Idha vasanaṭṭhānaṃ natthi, ekassa ekāva paṇṇasālā’’ti.
"There is no place to stay here; each leaf-hut is for one person."
“Ở đây không có chỗ ở, chỉ có một túp lều lá cho một người mà thôi.”
‘‘Aggidatta, manussā nāma manussānaṃ, gāvo gunnaṃ, pabbajitā pabbajitānaṃ santikaṃ gacchanti, mā evaṃ kari, dehi me vasanaṭṭhāna’’nti.
"Aggidatta, humans go to humans, cows to cows, renunciants to renunciants. Do not act like this; give me a place to stay."
“Này Aggidatta, người thì đến với người, bò thì đến với bò, người xuất gia thì đến với người xuất gia. Đừng làm như vậy, hãy cho ta chỗ ở.”
‘‘Kiṃ pana tvaṃ pabbajito’’ti?
"Are you then a renunciant?"
“Thế ông là người xuất gia ư?”
‘‘Āma, pabbajitomhī’’ti.
"Yes, I am a renunciant."
“Vâng, tôi là người xuất gia.”
‘‘Sace pabbajito, kahaṃ te khāribhaṇḍaṃ, ko pabbajitaparikkhāro’’ti.
"If you are a renunciant, where are your carrying-pole and water-pot, what are your renunciant's requisites?"
“Nếu là người xuất gia, thì đồ dùng của ông ở đâu, những vật dụng của người xuất gia là gì?”
‘‘Atthi me parikkhāro, visuṃ pana naṃ gahetvā vicarituṃ dukkhanti abbhantareneva naṃ gahetvā vicarāmi, brāhmaṇā’’ti.
"I have requisites, brahmin, but it is troublesome to carry them separately, so I carry them within."
“Tôi có vật dụng, nhưng thật khó để mang chúng đi riêng biệt, này Bà-la-môn. Tôi mang chúng đi bên trong mình.”
So ‘‘taṃ gahetvā vicarissasī’’ti therassa kujjhi.
He became angry with the Elder, thinking, "He will carry my name around."
Ông ta nghĩ: “Ông ta sẽ mang tên ta đi khắp nơi,” và nổi giận với Trưởng lão.
Atha naṃ so āha – ‘‘amhe, aggidatta, mā kujjhi, vasanaṭṭhānaṃ me ācikkhāhī’’ti.
Then the Elder said to him, "Aggidatta, do not be angry with us; tell me a place to stay."
Bấy giờ, vị ấy nói với ông ta: “Này Aggidatta, đừng giận chúng tôi, hãy chỉ cho tôi chỗ ở.”
Natthi ettha vasanaṭṭhānanti.
"There is no place to stay here."
“Ở đây không có chỗ ở.”
Etasmiṃ pana vālukarāsimhi ko vasatīti.
"But who lives in this sand mound?"
“Vậy ai sống trong đống cát này?”
Eko, nāgarājāti.
"A nāga king."
“Một vị vua rắn, Nāgarāja.”
Etaṃ me dehīti.
"Give that to me."
“Hãy cho tôi chỗ đó.”
Na sakkā dātuṃ, bhāriyaṃ etassa kammanti.
"It cannot be given; his deed is formidable."
“Không thể cho được, việc của vị ấy rất khó khăn.”
Hotu, dehi meti.
"Let it be, give it to me."
“Thôi được, hãy cho tôi đi.”
Tena hi tvaṃ eva jānāhīti.
"Then you yourself know."
“Vậy thì ông tự biết lấy đi.”
Thero vālukarāsiabhimukho pāyāsi.
The Elder proceeded towards the sand mound.
Trưởng lão đi thẳng đến đống cát.
Nāgarājā taṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘ayaṃ samaṇo ito āgacchati, na jānāti maññe mama atthibhāvaṃ, dhūmāyitvā naṃ māressāmī’’ti dhūmāyi.
Seeing him approaching, the nāga king thought, "This ascetic is coming here; he probably doesn't know of my existence. I will kill him by emitting smoke," and he emitted smoke.
Vua rắn Nāgarāja thấy vị ấy đang đến, nghĩ: “Vị Sa-môn này đang đến đây, chắc không biết sự hiện diện của ta. Ta sẽ phun khói và giết ông ta,” rồi phun khói.
Thero ‘‘ayaṃ nāgarājā ‘ahameva dhūmāyituṃ sakkomi, aññe na sakkontī’ti maññe sallakkhetī’’ti sayampi dhūmāyi.
The Elder thought, "This nāga king thinks, 'Only I can emit smoke; others cannot'," and he himself emitted smoke.
Trưởng lão nghĩ: “Vua rắn này chắc nghĩ rằng ‘chỉ có ta mới có thể phun khói, người khác không thể làm được’,” và tự mình cũng phun khói.
Dvinnampi sarīrato uggatā dhūmā yāva brahmalokā uṭṭhahiṃsu.
The smoke that rose from the bodies of both of them ascended up to the Brahma-world.
Khói bốc ra từ thân cả hai bay lên đến tận cõi Phạm thiên.
Ubhopi dhūmā theraṃ abādhetvā nāgarājānameva bādhenti.
Both smokes, without harming the Elder, afflicted only the nāga king.
Cả hai luồng khói không làm hại Trưởng lão mà chỉ làm hại vua rắn Nāgarāja.
Nāgarājā dhūmavegaṃ sahituṃ asakkonto pajjali.
The nāga king, unable to bear the force of the smoke, burst into flames.
Vua rắn Nāgarāja không chịu nổi sức mạnh của khói liền bốc cháy.
Theropi tejodhātuṃ samāpajjitvā tena saddhiṃyeva pajjali.
The Elder also, having entered the fire-element attainment, burst into flames together with him.
Trưởng lão cũng nhập vào hỏa giới (tejodhātu) và cùng bốc cháy với nó.
Aggijālā yāva brahmalokā uṭṭhahiṃsu.
The flames ascended up to the Brahma-world.
Ngọn lửa bốc lên đến tận cõi Phạm thiên.
Ubhopi theraṃ abādhetvā nāgarājānameva bādhayiṃsu.
Both, without harming the Elder, afflicted only the nāga king.
Cả hai ngọn lửa không làm hại Trưởng lão mà chỉ làm hại vua rắn Nāgarāja.
Athassa sakalasarīraṃ ukkāhi padittaṃ viya ahosi.
Then his entire body was as if ablaze with torches.
Bấy giờ, toàn thân của nó như bị đốt cháy bởi những ngọn đuốc.
Isigaṇo oloketvā cintesi – ‘‘nāgarājā, samaṇaṃ jhāpeti, bhaddako vata samaṇo amhākaṃ vacanaṃ asutvā naṭṭho’’ti.
The assembly of ascetics looked on and thought, "The nāga king is burning the ascetic. How good it is that the ascetic, not listening to our words, is destroyed!"
Nhóm ẩn sĩ nhìn thấy và nghĩ: “Vua rắn đã đốt cháy vị Sa-môn. Thật đáng tiếc, vị Sa-môn tốt bụng đã bị hủy hoại vì không nghe lời chúng ta.”
Thero nāgarājānaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā vālukarāsimhi nisīdi.
The Elder, having subdued the nāga king and rendered him harmless, sat on the sand heap.
Trưởng lão đã chế ngự vua rắn, làm cho nó không còn độc hại, rồi ngồi xuống trên đống cát.
Nāgarājā vālukarāsiṃ bhogehi parikkhipitvā kūṭāgārakucchipamāṇaṃ phaṇaṃ māpetvā therassa upari dhāresi.
The nāga king encircled the sand heap with his coils, formed a hood the size of a gabled house's interior, and held it above the Elder.
Vua rắn Nāgarāja cuộn mình quanh đống cát, tạo ra một cái mui rộng bằng kích thước của một ngôi nhà có mái nhọn, che trên đầu Trưởng lão.
Isigaṇā pātova ‘‘samaṇassa matabhāvaṃ vā amatabhāvaṃ vā jānissāmā’’ti therassa santikaṃ gantvā taṃ vālukarāsimatthake nisinnaṃ disvā añjaliṃ paggayha abhitthavantā āhaṃsu – ‘‘samaṇa, kacci nāgarājena na bādhito’’ti.
In the morning, the assembly of ascetics, thinking, "We shall know whether the ascetic is dead or alive," went to the Elder, and seeing him seated on top of the sand heap, they raised their clasped hands in veneration and said, "Ascetic, were you not harmed by the nāga king?"
Sáng sớm, nhóm ẩn sĩ nghĩ: “Chúng ta sẽ biết vị Sa-môn còn sống hay đã chết,” liền đến chỗ Trưởng lão. Thấy vị ấy đang ngồi trên đỉnh đống cát, họ chắp tay tán thán và nói: “Này Sa-môn, ngài có bị vua rắn làm hại không?”
‘‘Kiṃ na passatha mama upariphaṇaṃ dhāretvā ṭhita’’nti?
"Do you not see him standing, holding his hood above me?"
“Các ông không thấy cái mui của tôi đang che trên đầu sao?”
Te ‘‘acchariyaṃ vata bho, samaṇassa evarūpo nāma nāgarājā damito’’ti theraṃ parivāretvā aṭṭhaṃsu.
They said, "Oh, how wonderful it is that such a nāga king has been subdued by the ascetic!" and surrounded the Elder, standing there.
Họ nói: “Ôi chao, thật kỳ diệu thay! Một vị vua rắn như vậy đã bị vị Sa-môn này chế ngự,” rồi vây quanh Trưởng lão.
Tasmiṃ khaṇe satthā āgato.
At that moment, the Teacher arrived.
Vào lúc đó, Đức Đạo Sư đến.
Thero satthāraṃ disvā uṭṭhāya vandi.
The Elder, seeing the Teacher, rose and paid homage.
Trưởng lão thấy Đức Đạo Sư liền đứng dậy đảnh lễ.
Atha naṃ isayo āhaṃsu – ‘‘ayampi tayā mahantataro’’ti.
Then the ascetics said to him, "Is this one greater than you?"
Bấy giờ, các ẩn sĩ nói với vị ấy: “Vị này còn vĩ đại hơn cả ông ư?”
Eso bhagavā satthā, ahaṃ imassa sāvakoti.
"This Bhagavā is the Teacher; I am his disciple," he said.
“Đây là Đức Thế Tôn, Đức Đạo Sư, tôi là đệ tử của Ngài.”
Satthā vālukarāsimatthake nisīdi, isigaṇo ‘‘ayaṃ tāva sāvakassa ānubhāvo, imassa pana ānubhāvo kīdiso bhavissatī’’ti añjaliṃ paggayha satthāraṃ abhitthavi.
The Teacher sat on the sand heap. The assembly of ascetics, thinking, "Such is the power of the disciple; what then will be the power of this Teacher?" raised their clasped hands and venerated the Teacher.
Đức Đạo Sư ngồi trên đỉnh đống cát. Nhóm ẩn sĩ nghĩ: “Thần thông của đệ tử còn như thế này, vậy thần thông của vị Thầy này sẽ như thế nào?” rồi chắp tay tán thán Đức Đạo Sư.
Satthā aggidattaṃ āmantetvā āha – ‘‘aggidatta, tvaṃ tava sāvakānañca upaṭṭhākānañca ovādaṃ dadamāno kinti vatvā desī’’ti.
The Teacher addressed Aggidatta and asked, "Aggidatta, when you give advice to your disciples and supporters, what do you say and teach?"
Đức Đạo Sư gọi Aggidatta và nói: “Này Aggidatta, ông đã thuyết giảng như thế nào khi ban lời khuyên cho các đệ tử và những người hộ độ của ông?”
‘‘Etaṃ pabbataṃ saraṇaṃ gacchatha, vanaṃ ārāmaṃ rukkhaṃ saraṇaṃ gacchatha.
"Take refuge in this mountain, take refuge in the forest, the park, the tree.
“Hãy quy y ngọn núi này, hãy quy y rừng, vườn cây, và cây cối.
Etāni hi saraṇaṃ gato sabbadukkhā pamuccatī’’ti evaṃ tesaṃ ovādaṃ dammīti.
For one who has taken refuge in these is released from all suffering," he replied, "This is how I give them advice."
Vì ai quy y những thứ này sẽ được giải thoát khỏi mọi khổ đau.” Tôi đã ban lời khuyên cho họ như vậy.
Satthā ‘‘na kho, aggidatta, etāni saraṇaṃ gato sabbadukkhā pamuccati, buddhaṃ dhammaṃ saṅghaṃ pana saraṇaṃ gantvā sakalavaṭṭadukkhā pamuccatī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
The Teacher said, "Indeed, Aggidatta, one who has taken refuge in these is not released from all suffering. But having gone for refuge to the Buddha, Dhamma, and Saṅgha, one is released from all the suffering of saṃsāra," and he spoke these verses:
Đức Đạo Sư nói: “Này Aggidatta, ai quy y những thứ này thì không được giải thoát khỏi mọi khổ đau. Nhưng ai quy y Phật, Pháp, Tăng thì sẽ được giải thoát khỏi mọi khổ đau của luân hồi,” rồi Ngài thuyết những câu kệ này:
Tattha bahunti bahu.
Here, bahuṃ means many.
Trong đó, bahuṃ nghĩa là nhiều.
Pabbatānīti tattha tattha isigilivepullavebhārādike pabbate ca mahāvanagosiṅgasālavanādīni vanāni ca veḷuvanajīvakambavanādayo ārāme ca udenacetiyagotamacetiyādīni rukkhacetyāni ca te te manussā tena tena bhayena tajjitā bhayato muccitukāmā puttalābhādīni vā patthayamānā saraṇaṃ yantīti attho.
Pabbatāni means that those people, terrified by various fears in various mountains such as Isigili, Vepulla, and Vebhāra, and forests such as Mahāvana, Gosiṅgasālavana, and parks such as Veḷuvana, Jīvakambavana, and tree-shrines such as Udenacetiya, Gotamacetiya, desiring to be freed from fear, or wishing for the gain of sons and so on, go for refuge. This is the meaning.
Pabbatāni nghĩa là những ngọn núi như Isigili, Vepulla, Vebhāra, v.v., và những khu rừng lớn như Mahāvana, Gosiṅgasālavana, v.v., và những khu vườn như Veḷuvana, Jīvakambavana, v.v., và những cây cối được tôn thờ như Udencetiya, Gotamacetiya, v.v. Những người bị đe dọa bởi những nỗi sợ hãi khác nhau, mong muốn thoát khỏi sợ hãi, hoặc cầu mong có con, v.v., đều quy y những nơi đó. Đó là ý nghĩa.
Netaṃ saraṇanti etaṃ sabbampi saraṇaṃ neva khemaṃ na uttamaṃ, na ca etaṃ paṭicca jātiādidhammesu sattesu ekopi jātiādito sabbadukkhā pamuccatīti attho.
Netaṃ saraṇa means that all these refuges are neither safe nor supreme, and by relying on them, not a single being among those subject to birth and other conditions is released from all suffering, beginning with birth. This is the meaning.
Netaṃ saraṇaṃ nghĩa là tất cả những nơi nương tựa đó không an toàn cũng không tối thượng, và không một chúng sinh nào, dù chỉ một, nương tựa vào đó mà được giải thoát khỏi mọi khổ đau như sinh, lão, bệnh, tử. Đó là ý nghĩa.
Yo cāti idaṃ akhemaṃ anuttamaṃ saraṇaṃ dassetvā khemaṃ uttamaṃ saraṇaṃ dassanatthaṃ āraddhaṃ.
Yo cāti: This was begun to show the safe and supreme refuge after showing the unsafe and unexcelled refuge.
Yo cā được bắt đầu để chỉ ra nơi nương tựa an toàn và tối thượng sau khi đã chỉ ra nơi nương tựa không an toàn và không tối thượng này.
Tassattho – yo ca gahaṭṭho vā pabbajito vā ‘‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādikaṃ buddhadhammasaṅghānussatikammaṭṭhānaṃ nissāya seṭṭhavasena buddhañca dhammañca saṅghañca saraṇaṃ gato, tassapi taṃ saraṇagamanaṃ aññatitthiyavandanādīhi kuppati calati.
Its meaning is this: whichever householder or renunciant, relying on the meditation object of the recollection of the Buddha, Dhamma, and Saṅgha, such as 'Thus indeed is that Blessed One, Arahant, Perfectly Enlightened One,' has gone for refuge to the Buddha, Dhamma, and Saṅgha as supreme, even for him, that going for refuge is disturbed and wavers by worshipping other sectarians and so on.
Ý nghĩa của nó là: Dù là cư sĩ hay người xuất gia, ai nương tựa vào Phật, Pháp, Tăng một cách tối thượng, dựa trên pháp hành niệm Phật, Pháp, Tăng như “Đức Thế Tôn là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác,” v.v., thì sự quy y đó cũng không bị lay chuyển bởi việc đảnh lễ các ngoại đạo, v.v.
Tassa pana acalabhāvaṃ dassetuṃ maggena āgatasaraṇameva pakāsanto cattāri ariyasaccāni sammappaññāya passatīti āha.
But to show its immovable state, making clear only the refuge attained through the path, he said: 'one sees the Four Noble Truths with right wisdom.'
Để chỉ ra sự bất động của nó, Ngài đã nói: cattāri ariyasaccāni sammappaññāya passati (thấy rõ bốn Thánh đế bằng chánh trí tuệ), để tuyên bố rằng đó là nơi nương tựa đến từ con đường (Đạo).
Yo hi etesaṃ saccānaṃ dassanavasena etāni saraṇaṃ gato, etassa etaṃ saraṇaṃ khemañca uttamañca, so ca puggalo etaṃ saraṇaṃ paṭicca sakalasmāpi vaṭṭadukkhā pamuccati, tasmā etaṃ kho saraṇaṃ khemantiādi vuttaṃ.
Indeed, whoever has gone for refuge to these* by way of seeing these Truths, for him this refuge is safe and supreme, and that person, by virtue of this refuge, is liberated from all suffering of saṃsāra; therefore, 'This refuge is indeed safe,' and so on, was said.
Quả thật, ai quy y những điều này bằng cách thấy rõ những Chân lý này, thì sự quy y đó là an toàn và tối thượng, và người đó nương tựa vào sự quy y này sẽ được giải thoát khỏi mọi khổ đau của luân hồi. Vì vậy, đã nói rằng etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ (đó chính là nơi nương tựa an toàn), v.v.
Desanāvasāne sabbepi te isayo saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā satthāraṃ vanditvā pabbajjaṃ yāciṃsu.
At the end of the discourse, all those sages, having attained arahatship together with the four paṭisambhidās, bowed to the Teacher and requested ordination.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, tất cả các ẩn sĩ đó đều đạt được A-la-hán quả cùng với Tứ Vô Ngại Giải, đảnh lễ Đức Đạo Sư và cầu xin xuất gia.
Satthāpi cīvaragabbhato hatthaṃ pasāretvā ‘‘etha bhikkhavo, caratha brahmacariya’’nti āha.
The Teacher, extending his hand from the robe-chamber, said, ‘‘Come, bhikkhus, lead the holy life.’’
Đức Đạo Sư cũng đưa tay ra từ trong y phục và nói: “Này các Tỳ-khưu, hãy đến! Hãy sống Phạm hạnh!”
Te taṅkhaṇeyeva aṭṭhaparikkhāradharā vassasaṭṭhikatherā viya ahesuṃ.
At that very moment, they became like elders of sixty vassas, endowed with the eight requisites.
Ngay lúc đó, họ trở thành những vị Trưởng lão có tám vật dụng, như những vị Trưởng lão đã an cư sáu mươi mùa mưa.
So ca sabbesampi aṅgamagadhakururaṭṭhavāsīnaṃ sakkāraṃ ādāya āgamanadivaso ahosi.
And that was the day when all the inhabitants of Aṅga, Magadha, and Kuru countries arrived with offerings.
Và đó là ngày mà tất cả những người dân của các vương quốc Aṅga, Magadha và Kuru đều đến với những lễ vật cúng dường.
Te sakkāraṃ ādāya āgatā sabbepi te isayo pabbajite disvā ‘‘kiṃ nu kho amhākaṃ aggidattabrāhmaṇo mahā, udāhu samaṇo gotamo’’ti cintetvā samaṇassa gotamassa āgatattā ‘‘aggidattova mahā’’ti maññiṃsu.
Having arrived with offerings, all those sages, seeing them ordained, thought, ‘‘Who is greater, our Aggidatta brahmin, or the recluse Gotama?’’ And because the recluse Gotama had arrived, they considered, ‘‘Aggidatta is indeed greater.’’
Những người đến với lễ vật cúng dường đó, thấy tất cả các ẩn sĩ đã xuất gia, liền nghĩ: “Aggidatta Bà-la-môn của chúng ta vĩ đại hơn, hay Sa-môn Gotama vĩ đại hơn?” và vì Sa-môn Gotama đã đến, họ nghĩ: “Aggidatta vĩ đại hơn.”
Satthā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā, ‘‘aggidatta, parisāya kaṅkhaṃ chindā’’ti āha.
The Teacher, discerning their thoughts, said, ‘‘Aggidatta, dispel the doubt of the assembly.’’
Đức Đạo Sư nhìn thấy ý nghĩ của họ và nói: “Này Aggidatta, hãy xua tan nghi ngờ của hội chúng.”
So ‘‘ahampi ettakameva paccāsīsāmī’’ti iddhibalena sattakkhattuṃ vehāsaṃ abbhuggantvā punappunaṃ oruyha satthāraṃ vanditvā ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti vatvā sāvakattaṃ pakāsesīti.
He, saying, ‘‘I too aspire to just this much,’’ by the power of psychic ability, ascended into the sky seven times, descended again and again, bowed to the Teacher, and declared his discipleship, saying, ‘‘My Teacher, Venerable Sir, is the Blessed One; I am a disciple.’’
Vị ấy nói: “Con cũng mong đợi điều này,” rồi với thần thông lực, bay lên không trung bảy lần, rồi lại hạ xuống nhiều lần, đảnh lễ Đức Đạo Sư và nói: “Bạch Thế Tôn, Đức Thế Tôn là Thầy của con, con là đệ tử của Ngài,” và tuyên bố mình là đệ tử.
Thero hi ekadivasaṃ divāṭṭhāne nisinno cintesi – ‘‘hatthājānīyo chaddantakule vā uposathakule vā uppajjati, assājānīyo sindhavakule vā valāhakassarājakule vā, usabho goājanīyo dakkhiṇapathetiādīni vadantena satthārā hatthiājānīyādīnaṃ uppattiṭṭhānādīni kathitāni, purisājānīyo pana kahaṃ nu kho uppajjatī’’ti.
One day, the Elder, sitting in his day-retreat, reflected: ‘‘The Teacher, in saying 'An elephant of noble breed is born in the Chaddanta lineage or the Uposatha lineage; a horse of noble breed in the Sindhu lineage or the Valāhaka horse-king lineage; a bull of noble breed in the Southern region,' and so on, has described the birthplaces of noble elephants and so forth. But where, indeed, is a noble person born?’’
Một ngày nọ, vị Trưởng lão ngồi ở chỗ nghỉ ban ngày và suy nghĩ: “Voi thuần chủng sinh ra trong dòng dõi Chaddanta hoặc dòng dõi Uposatha; ngựa thuần chủng sinh ra trong dòng dõi Sindhava hoặc dòng dõi vua ngựa Balāhaka; bò đực thuần chủng sinh ra ở vùng Dakkhināpatha,” — Đức Thế Tôn đã nói về nơi sinh của voi thuần chủng và các loài khác. Nhưng người thuần chủng thì sinh ra ở đâu?”
So satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā etamatthaṃ pucchi.
So he approached the Teacher, bowed, sat down to one side, and asked about this matter.
Vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống một bên, rồi hỏi về điều này.
Satthā, ‘‘ānanda, purisājānīyo nāma sabbattha nuppajjati, ujukato pana tiyojanasatāyāme vitthārato aḍḍhateyyasate āvaṭṭato navayojanasatappamāṇe majjhimapadesaṭṭhāne uppajjati.
The Teacher said, ‘‘Ānanda, a noble person is not born everywhere. But he is born in the Middle Country, which is three hundred yojanas in length, two hundred and fifty yojanas in width, and nine hundred yojanas in circumference.
Đức Thế Tôn nói: “Này Ānanda, người thuần chủng không sinh ra ở khắp mọi nơi. Thẳng thắn mà nói, họ sinh ra ở vùng Trung Địa, nơi có chiều dài ba trăm do-tuần, chiều rộng hai trăm rưỡi do-tuần, và chu vi chín trăm do-tuần.
Uppajjanto ca pana na yasmiṃ vā tasmiṃ vā kule uppajjati, khattiyamahāsālabrāhmaṇamahāsālakulānaṃ pana aññatarasmiṃyeva uppajjatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
And when born, he is not born in just any family, but only in one of the families of great Khattiya clans or great Brāhmaṇa clans,’’ and having said this, he uttered this verse:
Khi sinh ra, họ không sinh ra trong bất kỳ dòng dõi nào, mà chỉ sinh ra trong một trong các dòng dõi đại gia tộc Sát-đế-lợi hoặc Bà-la-môn mà thôi.” Nói xong, Ngài thuyết bài kệ này: