Tesu kira ekeko cakkhudvārādīsu pañcasu dvāresu ekekameva rakkhi.
It is said that each of them guarded only one of the five doors, such as the eye-door.
Tương truyền, mỗi vị trong số họ chỉ phòng hộ một trong năm căn môn, bắt đầu từ nhãn căn. Một ngày nọ, họ tụ họp lại và tranh cãi: “Tôi phòng hộ cái khó phòng hộ, tôi phòng hộ cái khó phòng hộ.” Sau đó, họ nói: “Chúng ta sẽ hỏi Thế Tôn để biết rõ điều này.” Họ đến gần Thế Tôn và hỏi: “Bạch Thế Tôn, khi chúng con phòng hộ các căn môn như nhãn căn, mỗi người chúng con đều nghĩ rằng căn môn mà mình phòng hộ là khó phòng hộ. Vậy trong số chúng con, ai là người phòng hộ cái khó phòng hộ nhất?” Thế Tôn, không chỉ trích bất kỳ Tỷ-kheo nào, nói: “Này các Tỷ-kheo, tất cả các căn môn này đều khó phòng hộ. Hơn nữa, các con không phải chỉ bây giờ mới không phòng hộ ở năm chỗ này, mà trước đây các con cũng đã không phòng hộ. Chính vì không phòng hộ mà các con đã không tuân theo lời khuyên của người trí và đã mất mạng.” Khi các Tỷ-kheo hỏi: “Bạch Thế Tôn, khi nào vậy?”, Thế Tôn đã kể chi tiết câu chuyện quá khứ về Takkasilajātakassa. Trong câu chuyện đó, khi các vương tử đã mất mạng trong hoàng tộc do bị các nữ quỷ (rakkhasī) làm hại, Đức Bồ-tát (Mahāsatta), sau khi được đăng quang, ngồi trên ngai vàng dưới lọng trắng, nhìn thấy sự thịnh vượng của mình và thốt lên một bài cảm hứng (udāna) rằng: “Sự tinh tấn này là điều mà chúng sinh nhất định phải làm.”
Athekadivasaṃ sannipatitvā ‘‘ahaṃ durakkhaṃ rakkhāmi, ahaṃ durakkhaṃ rakkhāmī’’ti vivaditvā ‘‘satthāraṃ pucchitvā imamatthaṃ jānissāmā’’ti satthāraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, mayaṃ cakkhudvārādīni rakkhantā attano attano rakkhanadvārameva durakkhanti maññāma, ko nu kho amhesu durakkhaṃ rakkhatī’’ti pucchiṃsu.
Then, one day, they gathered and argued, saying, "I guard what is difficult to guard, I guard what is difficult to guard," and thinking, "We will know this matter by asking the Teacher," they approached the Teacher and asked, "Venerable Sir, we who guard the eye-door and so on, each think that our own guarded door is difficult to guard. Who among us guards what is truly difficult to guard?"
Tương truyền, mỗi vị trong số họ chỉ phòng hộ một trong năm căn môn, bắt đầu từ nhãn căn. Một ngày nọ, họ tụ họp lại và tranh cãi: “Tôi phòng hộ cái khó phòng hộ, tôi phòng hộ cái khó phòng hộ.” Sau đó, họ nói: “Chúng ta sẽ hỏi Thế Tôn để biết rõ điều này.” Họ đến gần Thế Tôn và hỏi: “Bạch Thế Tôn, khi chúng con phòng hộ các căn môn như nhãn căn, mỗi người chúng con đều nghĩ rằng căn môn mà mình phòng hộ là khó phòng hộ. Vậy trong số chúng con, ai là người phòng hộ cái khó phòng hộ nhất?” Thế Tôn, không chỉ trích bất kỳ Tỷ-kheo nào, nói: “Này các Tỷ-kheo, tất cả các căn môn này đều khó phòng hộ. Hơn nữa, các con không phải chỉ bây giờ mới không phòng hộ ở năm chỗ này, mà trước đây các con cũng đã không phòng hộ. Chính vì không phòng hộ mà các con đã không tuân theo lời khuyên của người trí và đã mất mạng.” Khi các Tỷ-kheo hỏi: “Bạch Thế Tôn, khi nào vậy?”, Thế Tôn đã kể chi tiết câu chuyện quá khứ về Takkasilajātakassa. Trong câu chuyện đó, khi các vương tử đã mất mạng trong hoàng tộc do bị các nữ quỷ (rakkhasī) làm hại, Đức Bồ-tát (Mahāsatta), sau khi được đăng quang, ngồi trên ngai vàng dưới lọng trắng, nhìn thấy sự thịnh vượng của mình và thốt lên một bài cảm hứng (udāna) rằng: “Sự tinh tấn này là điều mà chúng sinh nhất định phải làm.”
Satthā ekaṃ bhikkhumpi anosādetvā, ‘‘bhikkhave, sabbāni petāni durakkhāneva, api ca kho pana tumhe na idāneva pañcasu ṭhānesu asaṃvutā, pubbepi asaṃvutā, asaṃvutattāyeva ca paṇḍitānaṃ ovāde avattitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇitthā’’ti vatvā ‘‘kadā, bhante’’ti tehi yācito atīte takkasilajātakassa vatthuṃ vitthāretvā rakkhasīnaṃ vasena rājakule jīvitakkhayaṃ patte pattābhisekena mahāsattena setacchattassa heṭṭhā rājāsane nisinnena attano sirisampattiṃ oloketvā ‘‘vīriyaṃ nāmetaṃ sattehi kattabbamevā’’ti udānavasena udānitaṃ –
The Teacher, without disparaging any bhikkhu, said, "Bhikkhus, all these are indeed difficult to guard. Moreover, you were not unrestrained only now in these five places; you were unrestrained in the past as well, and because of being unrestrained, you did not follow the advice of the wise and met with the destruction of life." When they asked, "When, Venerable Sir?", being requested by them, the Teacher recounted the story of the Takkasilā Jātaka from the past, where, due to the ogresses, the royal family met with the destruction of life, and the Great Being, having received the anointing, sat on the royal throne under the white parasol, looked at his own glorious prosperity, and uttered this solemn utterance, "Indeed, effort must be made by beings."
Tương truyền, mỗi vị trong số họ chỉ phòng hộ một trong năm căn môn, bắt đầu từ nhãn căn. Một ngày nọ, họ tụ họp lại và tranh cãi: “Tôi phòng hộ cái khó phòng hộ, tôi phòng hộ cái khó phòng hộ.” Sau đó, họ nói: “Chúng ta sẽ hỏi Thế Tôn để biết rõ điều này.” Họ đến gần Thế Tôn và hỏi: “Bạch Thế Tôn, khi chúng con phòng hộ các căn môn như nhãn căn, mỗi người chúng con đều nghĩ rằng căn môn mà mình phòng hộ là khó phòng hộ. Vậy trong số chúng con, ai là người phòng hộ cái khó phòng hộ nhất?” Thế Tôn, không chỉ trích bất kỳ Tỷ-kheo nào, nói: “Này các Tỷ-kheo, tất cả các căn môn này đều khó phòng hộ. Hơn nữa, các con không phải chỉ bây giờ mới không phòng hộ ở năm chỗ này, mà trước đây các con cũng đã không phòng hộ. Chính vì không phòng hộ mà các con đã không tuân theo lời khuyên của người trí và đã mất mạng.” Khi các Tỷ-kheo hỏi: “Bạch Thế Tôn, khi nào vậy?”, Thế Tôn đã kể chi tiết câu chuyện quá khứ về Takkasilajātakassa. Trong câu chuyện đó, khi các vương tử đã mất mạng trong hoàng tộc do bị các nữ quỷ (rakkhasī) làm hại, Đức Bồ-tát (Mahāsatta), sau khi được đăng quang, ngồi trên ngai vàng dưới lọng trắng, nhìn thấy sự thịnh vượng của mình và thốt lên một bài cảm hứng (udāna) rằng: “Sự tinh tấn này là điều mà chúng sinh nhất định phải làm.”
Imaṃ gāthaṃ dassetvā ‘‘tadāpi tumheva pañca janā takkasilāyaṃ rajjagahaṇatthāya nikkhantaṃ mahāsattaṃ āvudhahatthā parivāretvā maggaṃ gacchantā antarāmagge rakkhasīhi cakkhudvārādivasena upanītesu rūpārammaṇādīsu asaṃvutā paṇḍitassa ovāde avattitvā olīyantā rakkhasīhi khāditā jīvitakkhayaṃ pāpuṇittha.
Having shown this verse, (he said): “At that time too, you five people, while guarding the Great Being with weapons as he set out to gain the kingdom in Takkasilā, and while traveling on the road, were unconstrained by the visual objects and other sense objects presented by ogresses through the eye-door and other doors, and not heeding the advice of the wise one, you lagged behind and were devoured by the ogresses, thus reaching the end of your lives.
Thế Tôn đã chỉ ra bài kệ này và nói: “Khi ấy, năm người các con đã đi theo Đức Bồ-tát, người đã rời Takkasilā để nhận lấy vương quốc, tay cầm vũ khí bao quanh Ngài. Trên đường đi, các con đã không phòng hộ các căn môn như nhãn căn trước các đối tượng sắc (rūpārammaṇa) do các nữ quỷ bày ra, đã không tuân theo lời khuyên của người trí, đã bị các nữ quỷ ăn thịt và mất mạng. Còn ta, người đã phòng hộ rất tốt các đối tượng ấy, không để ý đến nữ quỷ có vẻ ngoài như thiên nữ đang bám theo phía sau, đã an toàn đến Takkasilā và trở thành vua.” Sau khi kết hợp câu chuyện Jātaka, Ngài nói: “Này các Tỷ-kheo, một Tỷ-kheo phải phòng hộ tất cả các căn môn. Chỉ khi phòng hộ chúng, người ấy mới thoát khỏi mọi khổ đau.” Sau đó, Ngài thuyết pháp và đọc những bài kệ này:
Tesu pana ārammaṇesu susaṃvuto piṭṭhito piṭṭhito anubandhantiṃ devavaṇṇiṃ yakkhiniṃ anādiyitvā sotthinā takkasilaṃ gantvā rajjaṃ patto rājā ahamevā’’ti jātakaṃ samodhānetvā, ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma sabbāni dvārāni saṃvaritabbāni.
But I myself was the king who, being well-restrained regarding those sense objects, disregarded the ogress in the guise of a deity who followed close behind, and safely went to Takkasilā and obtained the kingdom.” Thus, having connected the Jātaka, he said: “Monks, a monk should guard all the doors.
Thế Tôn đã chỉ ra bài kệ này và nói: “Khi ấy, năm người các con đã đi theo Đức Bồ-tát, người đã rời Takkasilā để nhận lấy vương quốc, tay cầm vũ khí bao quanh Ngài. Trên đường đi, các con đã không phòng hộ các căn môn như nhãn căn trước các đối tượng sắc (rūpārammaṇa) do các nữ quỷ bày ra, đã không tuân theo lời khuyên của người trí, đã bị các nữ quỷ ăn thịt và mất mạng. Còn ta, người đã phòng hộ rất tốt các đối tượng ấy, không để ý đến nữ quỷ có vẻ ngoài như thiên nữ đang bám theo phía sau, đã an toàn đến Takkasilā và trở thành vua.” Sau khi kết hợp câu chuyện Jātaka, Ngài nói: “Này các Tỷ-kheo, một Tỷ-kheo phải phòng hộ tất cả các căn môn. Chỉ khi phòng hộ chúng, người ấy mới thoát khỏi mọi khổ đau.” Sau đó, Ngài thuyết pháp và đọc những bài kệ này:
Etāni hi saṃvaranto eva sabbadukkhā pamuccatī’’ti vatvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
For by guarding these, one is freed from all suffering.” Having said this, the Master, while teaching the Dhamma, spoke these verses—
Thế Tôn đã chỉ ra bài kệ này và nói: “Khi ấy, năm người các con đã đi theo Đức Bồ-tát, người đã rời Takkasilā để nhận lấy vương quốc, tay cầm vũ khí bao quanh Ngài. Trên đường đi, các con đã không phòng hộ các căn môn như nhãn căn trước các đối tượng sắc (rūpārammaṇa) do các nữ quỷ bày ra, đã không tuân theo lời khuyên của người trí, đã bị các nữ quỷ ăn thịt và mất mạng. Còn ta, người đã phòng hộ rất tốt các đối tượng ấy, không để ý đến nữ quỷ có vẻ ngoài như thiên nữ đang bám theo phía sau, đã an toàn đến Takkasilā và trở thành vua.” Sau khi kết hợp câu chuyện Jātaka, Ngài nói: “Này các Tỷ-kheo, một Tỷ-kheo phải phòng hộ tất cả các căn môn. Chỉ khi phòng hộ chúng, người ấy mới thoát khỏi mọi khổ đau.” Sau đó, Ngài thuyết pháp và đọc những bài kệ này:
Tattha cakkhunāti yadā hi bhikkhuno cakkhudvāre rūpārammaṇaṃ āpāthamāgacchati, tadā iṭṭhārammaṇe arajjantassa aniṭṭhārammaṇe adussantassa asamapekkhanena mohaṃ anuppādentassa tasmiṃ dvāre saṃvaro thakanaṃ pidahanaṃ gutti katā nāma hoti.
Here, cakkhunā means: when a visual object comes into the range of a monk’s eye-door, then for one who does not cling to a desirable object, does not resent an undesirable object, and does not give rise to delusion by not looking at it improperly, restraint, closing, covering, and guarding are established at that door.
Trong đó, cakkhunā (bằng mắt): Khi một đối tượng sắc (rūpārammaṇa) xuất hiện trước nhãn căn của Tỷ-kheo, thì việc phòng hộ (saṃvara), ngăn chặn (thakana), che đậy (pidahana), bảo vệ (gutti) ở căn môn đó được thực hiện khi người ấy không tham đắm vào đối tượng khả ái, không sân hận với đối tượng bất khả ái, và không sinh si mê do không quán xét một cách đúng đắn. Sự phòng hộ nhãn căn như vậy của người ấy là tốt.
Tassa so evarūpo cakkhunā saṃvaro sādhu.
Such restraint through the eye is good for him.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho các căn môn khác như nhĩ căn (sotadvāra), v.v. Tuy nhiên, sự phòng hộ hay không phòng hộ không phát sinh ngay tại các căn môn như nhãn căn, mà nó được nhận biết ở lộ trình tâm tốc hành (javanavīthi) sau đó.
Esa nayo sotadvārādīsupi.
The same method applies to the ear-door and so on.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho các căn môn khác như nhĩ căn (sotadvāra), v.v. Tuy nhiên, sự phòng hộ hay không phòng hộ không phát sinh ngay tại các căn môn như nhãn căn, mà nó được nhận biết ở lộ trình tâm tốc hành (javanavīthi) sau đó.
Cakkhudvārādīsuyeva pana saṃvaro vā asaṃvaro vā nuppajjati, parato pana javanavīthiyaṃ esa labbhati.
However, restraint or lack of restraint does not arise precisely at the eye-door and so on, but is found later in the javana process.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho các căn môn khác như nhĩ căn (sotadvāra), v.v. Tuy nhiên, sự phòng hộ hay không phòng hộ không phát sinh ngay tại các căn môn như nhãn căn, mà nó được nhận biết ở lộ trình tâm tốc hành (javanavīthi) sau đó.
Tadā hi asaṃvaro uppajjanto assaddhā akkhanti kosajjaṃ muṭṭhasaccaṃ aññāṇanti akusalavīthiyaṃ ayaṃ pañcavidho labbhati.
At that time, when lack of restraint arises, it is found in five forms in the unwholesome process: lack of faith, impatience, laziness, forgetfulness, and ignorance.
Khi đó, sự không phòng hộ (asaṃvara) phát sinh bao gồm năm loại trong lộ trình tâm bất thiện (akusalavīthi): vô tín (assaddhā), không nhẫn nại (akkhanti), biếng nhác (kosajja), thất niệm (muṭṭhasacca), và vô minh (aññāṇa).
Saṃvaro uppajjanto saddhā khanti vīriyaṃ sati ñāṇanti kusalavīthiyaṃ ayaṃ pañcavidho labbhati.
When restraint arises, it is found in five forms in the wholesome process: faith, patience, energy, mindfulness, and wisdom.
Khi sự phòng hộ (saṃvara) phát sinh, nó bao gồm năm loại trong lộ trình tâm thiện (kusalavīthi): tín (saddhā), nhẫn nại (khanti), tinh tấn (vīriya), niệm (sati), và tuệ (ñāṇa).
Kāyena saṃvaroti ettha pana pasādakāyopi copanakāyopi labbhati.
Here, in kāyena saṃvaro, both the sensitive body (pasādakāya) and the active body (copenakāya) are understood.
Ở đây, kāyena saṃvaro (kiềm chế thân) bao gồm cả thân tịnh sắc (pasādakāya) và thân biểu sắc (cophanākāya). Cả hai đều là thân môn (kāyadvāra). Sự phòng hộ hay không phòng hộ ở thân tịnh sắc đã được đề cập. Đối với thân biểu sắc, các hành vi sát sinh (pāṇātipāta), trộm cắp (adinnādāna), và tà dâm (kāmesumicchācāra) có nguyên nhân từ đó. Khi các hành vi bất thiện này phát sinh trong lộ trình tâm bất thiện, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi thiện như tránh sát sinh (pāṇātipātāveramaṇi) v.v. phát sinh trong lộ trình tâm thiện, căn môn đó được phòng hộ. Đối với sādhu vācāya (kiềm chế lời nói là tốt), lời nói biểu sắc (cophanavācā) cũng là lời nói. Khi các hành vi nói dối (musāvāda) v.v. phát sinh cùng với lời nói đó, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi tránh nói dối (musāvādāveramaṇi) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Đối với manasā saṃvaro (kiềm chế ý là tốt), không có các tham lam (abhijjhā) v.v. cùng với ý khác ngoài ý tốc hành (javanamanato). Tuy nhiên, tại ý môn (manodvāra), khi các tham lam (abhijjhā) v.v. phát sinh vào khoảnh khắc tốc hành, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi không tham lam (anabhijjhā) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Sādhu sabbatthā (kiềm chế tất cả là tốt) nghĩa là sự phòng hộ ở tất cả các căn môn như nhãn căn v.v. đều là tốt. Đến đây, tám căn môn phòng hộ và tám căn môn không phòng hộ đã được đề cập. Một Tỷ-kheo an trú trong tám căn môn không phòng hộ sẽ không thoát khỏi khổ đau gốc rễ của toàn bộ vòng luân hồi (vaṭṭamūlakadukkha). Ngược lại, một Tỷ-kheo an trú trong các căn môn phòng hộ sẽ thoát khỏi mọi khổ đau gốc rễ của vòng luân hồi. Vì vậy, đã nói: “Tỷ-kheo nào kiềm chế tất cả, người ấy thoát khỏi mọi khổ đau.”
Ubhayampi panetaṃ kāyadvārameva.
Both of these are indeed the body-door.
Ở đây, kāyena saṃvaro (kiềm chế thân) bao gồm cả thân tịnh sắc (pasādakāya) và thân biểu sắc (cophanākāya). Cả hai đều là thân môn (kāyadvāra). Sự phòng hộ hay không phòng hộ ở thân tịnh sắc đã được đề cập. Đối với thân biểu sắc, các hành vi sát sinh (pāṇātipāta), trộm cắp (adinnādāna), và tà dâm (kāmesumicchācāra) có nguyên nhân từ đó. Khi các hành vi bất thiện này phát sinh trong lộ trình tâm bất thiện, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi thiện như tránh sát sinh (pāṇātipātāveramaṇi) v.v. phát sinh trong lộ trình tâm thiện, căn môn đó được phòng hộ. Đối với sādhu vācāya (kiềm chế lời nói là tốt), lời nói biểu sắc (cophanavācā) cũng là lời nói. Khi các hành vi nói dối (musāvāda) v.v. phát sinh cùng với lời nói đó, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi tránh nói dối (musāvādāveramaṇi) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Đối với manasā saṃvaro (kiềm chế ý là tốt), không có các tham lam (abhijjhā) v.v. cùng với ý khác ngoài ý tốc hành (javanamanato). Tuy nhiên, tại ý môn (manodvāra), khi các tham lam (abhijjhā) v.v. phát sinh vào khoảnh khắc tốc hành, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi không tham lam (anabhijjhā) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Sādhu sabbatthā (kiềm chế tất cả là tốt) nghĩa là sự phòng hộ ở tất cả các căn môn như nhãn căn v.v. đều là tốt. Đến đây, tám căn môn phòng hộ và tám căn môn không phòng hộ đã được đề cập. Một Tỷ-kheo an trú trong tám căn môn không phòng hộ sẽ không thoát khỏi khổ đau gốc rễ của toàn bộ vòng luân hồi (vaṭṭamūlakadukkha). Ngược lại, một Tỷ-kheo an trú trong các căn môn phòng hộ sẽ thoát khỏi mọi khổ đau gốc rễ của vòng luân hồi. Vì vậy, đã nói: “Tỷ-kheo nào kiềm chế tất cả, người ấy thoát khỏi mọi khổ đau.”
Tattha pasādadvāre saṃvarāsaṃvaro kathitova.
In the door of sensitivity, restraint and lack of restraint have already been explained.
Ở đây, kāyena saṃvaro (kiềm chế thân) bao gồm cả thân tịnh sắc (pasādakāya) và thân biểu sắc (cophanākāya). Cả hai đều là thân môn (kāyadvāra). Sự phòng hộ hay không phòng hộ ở thân tịnh sắc đã được đề cập. Đối với thân biểu sắc, các hành vi sát sinh (pāṇātipāta), trộm cắp (adinnādāna), và tà dâm (kāmesumicchācāra) có nguyên nhân từ đó. Khi các hành vi bất thiện này phát sinh trong lộ trình tâm bất thiện, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi thiện như tránh sát sinh (pāṇātipātāveramaṇi) v.v. phát sinh trong lộ trình tâm thiện, căn môn đó được phòng hộ. Đối với sādhu vācāya (kiềm chế lời nói là tốt), lời nói biểu sắc (cophanavācā) cũng là lời nói. Khi các hành vi nói dối (musāvāda) v.v. phát sinh cùng với lời nói đó, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi tránh nói dối (musāvādāveramaṇi) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Đối với manasā saṃvaro (kiềm chế ý là tốt), không có các tham lam (abhijjhā) v.v. cùng với ý khác ngoài ý tốc hành (javanamanato). Tuy nhiên, tại ý môn (manodvāra), khi các tham lam (abhijjhā) v.v. phát sinh vào khoảnh khắc tốc hành, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi không tham lam (anabhijjhā) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Sādhu sabbatthā (kiềm chế tất cả là tốt) nghĩa là sự phòng hộ ở tất cả các căn môn như nhãn căn v.v. đều là tốt. Đến đây, tám căn môn phòng hộ và tám căn môn không phòng hộ đã được đề cập. Một Tỷ-kheo an trú trong tám căn môn không phòng hộ sẽ không thoát khỏi khổ đau gốc rễ của toàn bộ vòng luân hồi (vaṭṭamūlakadukkha). Ngược lại, một Tỷ-kheo an trú trong các căn môn phòng hộ sẽ thoát khỏi mọi khổ đau gốc rễ của vòng luân hồi. Vì vậy, đã nói: “Tỷ-kheo nào kiềm chế tất cả, người ấy thoát khỏi mọi khổ đau.”
Copanadvārepi taṃvatthukā pāṇātipātaadinnādānakāmesumicchācārā.
In the active door, there are killing, taking what is not given, and sexual misconduct, which have that as their basis.
Ở đây, kāyena saṃvaro (kiềm chế thân) bao gồm cả thân tịnh sắc (pasādakāya) và thân biểu sắc (cophanākāya). Cả hai đều là thân môn (kāyadvāra). Sự phòng hộ hay không phòng hộ ở thân tịnh sắc đã được đề cập. Đối với thân biểu sắc, các hành vi sát sinh (pāṇātipāta), trộm cắp (adinnādāna), và tà dâm (kāmesumicchācāra) có nguyên nhân từ đó. Khi các hành vi bất thiện này phát sinh trong lộ trình tâm bất thiện, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi thiện như tránh sát sinh (pāṇātipātāveramaṇi) v.v. phát sinh trong lộ trình tâm thiện, căn môn đó được phòng hộ. Đối với sādhu vācāya (kiềm chế lời nói là tốt), lời nói biểu sắc (cophanavācā) cũng là lời nói. Khi các hành vi nói dối (musāvāda) v.v. phát sinh cùng với lời nói đó, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi tránh nói dối (musāvādāveramaṇi) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Đối với manasā saṃvaro (kiềm chế ý là tốt), không có các tham lam (abhijjhā) v.v. cùng với ý khác ngoài ý tốc hành (javanamanato). Tuy nhiên, tại ý môn (manodvāra), khi các tham lam (abhijjhā) v.v. phát sinh vào khoảnh khắc tốc hành, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi không tham lam (anabhijjhā) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Sādhu sabbatthā (kiềm chế tất cả là tốt) nghĩa là sự phòng hộ ở tất cả các căn môn như nhãn căn v.v. đều là tốt. Đến đây, tám căn môn phòng hộ và tám căn môn không phòng hộ đã được đề cập. Một Tỷ-kheo an trú trong tám căn môn không phòng hộ sẽ không thoát khỏi khổ đau gốc rễ của toàn bộ vòng luân hồi (vaṭṭamūlakadukkha). Ngược lại, một Tỷ-kheo an trú trong các căn môn phòng hộ sẽ thoát khỏi mọi khổ đau gốc rễ của vòng luân hồi. Vì vậy, đã nói: “Tỷ-kheo nào kiềm chế tất cả, người ấy thoát khỏi mọi khổ đau.”
Tehi pana saddhiṃ akusalavīthiyaṃ uppajjantehi taṃ dvāraṃ asaṃvutaṃ hoti, kusalavīthiyaṃ uppajjantehi pāṇātipātāveramaṇiādīhi saṃvutaṃ.
When these arise in the unwholesome process, that door is unrestrained; when abstention from killing and so on arise in the wholesome process, it is restrained.
Ở đây, kāyena saṃvaro (kiềm chế thân) bao gồm cả thân tịnh sắc (pasādakāya) và thân biểu sắc (cophanākāya). Cả hai đều là thân môn (kāyadvāra). Sự phòng hộ hay không phòng hộ ở thân tịnh sắc đã được đề cập. Đối với thân biểu sắc, các hành vi sát sinh (pāṇātipāta), trộm cắp (adinnādāna), và tà dâm (kāmesumicchācāra) có nguyên nhân từ đó. Khi các hành vi bất thiện này phát sinh trong lộ trình tâm bất thiện, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi thiện như tránh sát sinh (pāṇātipātāveramaṇi) v.v. phát sinh trong lộ trình tâm thiện, căn môn đó được phòng hộ. Đối với sādhu vācāya (kiềm chế lời nói là tốt), lời nói biểu sắc (cophanavācā) cũng là lời nói. Khi các hành vi nói dối (musāvāda) v.v. phát sinh cùng với lời nói đó, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi tránh nói dối (musāvādāveramaṇi) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Đối với manasā saṃvaro (kiềm chế ý là tốt), không có các tham lam (abhijjhā) v.v. cùng với ý khác ngoài ý tốc hành (javanamanato). Tuy nhiên, tại ý môn (manodvāra), khi các tham lam (abhijjhā) v.v. phát sinh vào khoảnh khắc tốc hành, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi không tham lam (anabhijjhā) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ. Sādhu sabbatthā (kiềm chế tất cả là tốt) nghĩa là sự phòng hộ ở tất cả các căn môn như nhãn căn v.v. đều là tốt. Đến đây, tám căn môn phòng hộ và tám căn môn không phòng hộ đã được đề cập. Một Tỷ-kheo an trú trong tám căn môn không phòng hộ sẽ không thoát khỏi khổ đau gốc rễ của toàn bộ vòng luân hồi (vaṭṭamūlakadukkha). Ngược lại, một Tỷ-kheo an trú trong các căn môn phòng hộ sẽ thoát khỏi mọi khổ đau gốc rễ của vòng luân hồi. Vì vậy, đã nói: “Tỷ-kheo nào kiềm chế tất cả, người ấy thoát khỏi mọi khổ đau.”
Sādhu vācāyāti etthāpi copanavācāpi vācā.
In sādhu vācāya, active speech is also speech.
Khi sự phòng hộ (saṃvara) phát sinh, nó bao gồm năm loại trong lộ trình tâm thiện (kusalavīthi): tín (saddhā), nhẫn nại (khanti), tinh tấn (vīriya), niệm (sati), và tuệ (ñāṇa).
Tāya saddhiṃ uppajjantehi musāvādādīhi taṃ dvāraṃ asaṃvutaṃ hoti, musāvādāveramaṇiādīhi saṃvutaṃ.
When lying and so on arise in conjunction with it, that door is unrestrained; when abstention from lying and so on arise, it is restrained.
Đối với sādhu vācāya (kiềm chế lời nói là tốt), lời nói biểu sắc (cophanavācā) cũng là lời nói. Khi các hành vi nói dối (musāvāda) v.v. phát sinh cùng với lời nói đó, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi các hành vi tránh nói dối (musāvādāveramaṇi) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ.
Manasā saṃvaroti etthāpi javanamanato aññena manena saddhiṃ abhijjhādayo natthi.
In manasā saṃvaro, there are no covetousness and so on in conjunction with any mind other than the javana mind.
Đối với manasā saṃvaro (kiềm chế ý là tốt), không có các tham lam (abhijjhā) v.v. cùng với ý khác ngoài ý tốc hành (javanamanato).
Manodvāre pana javanakkhaṇe uppajjamānehi abhijjhādīhi taṃ dvāraṃ asaṃvutaṃ hoti, anabhijjhādīhi saṃvutaṃ hoti.
But at the mind-door, when covetousness and so on arise at the javana moment, that door is unrestrained; when non-covetousness and so on arise, it is restrained.
Tuy nhiên, tại ý môn (manodvāra), khi các tham lam (abhijjhā) v.v. phát sinh vào khoảnh khắc tốc hành, căn môn đó trở nên không phòng hộ. Khi không tham lam (anabhijjhā) v.v. phát sinh, căn môn đó được phòng hộ.
Sādhu sabbatthāti tesu cakkhudvārādīsu sabbesupi saṃvaro sādhu.
Sādhu sabbattha means that restraint in all those doors, such as the eye-door, is good.
Sādhu sabbatthā (kiềm chế tất cả là tốt) nghĩa là sự phòng hộ ở tất cả các căn môn như nhãn căn v.v. đều là tốt.
Ettāvatā hi aṭṭha saṃvaradvārāni aṭṭha ca asaṃvaradvārāni kathitāni.
Thus, eight doors of restraint and eight doors of lack of restraint have been explained.
Đến đây, tám căn môn phòng hộ và tám căn môn không phòng hộ đã được đề cập.
Tesu aṭṭhasu asaṃvaradvāresu ṭhito bhikkhu sakalavaṭṭamūlakadukkhato na muccati, saṃvaradvāresu pana ṭhito sabbasmāpi vaṭṭamūlakadukkhā muccati.
Among these, a monk who stands in the eight doors of lack of restraint is not freed from the suffering rooted in the entire cycle of existence (vaṭṭa); but a monk who stands in the doors of restraint is freed from all suffering rooted in the cycle of existence.
Một Tỷ-kheo an trú trong tám căn môn không phòng hộ sẽ không thoát khỏi khổ đau gốc rễ của toàn bộ vòng luân hồi (vaṭṭamūlakadukkha). Ngược lại, một Tỷ-kheo an trú trong các căn môn phòng hộ sẽ thoát khỏi mọi khổ đau gốc rễ của vòng luân hồi.
Tena vuttaṃ – ‘‘sabbattha saṃvuto bhikkhu, sabbadukkhā pamuccatī’’ti.
Therefore, it was said: “A monk restrained everywhere is freed from all suffering.”
Vì vậy, đã nói: “Tỷ-kheo nào kiềm chế tất cả, người ấy thoát khỏi mọi khổ đau.”
Sāvatthivāsino kira dve sahāyakā bhikkhūsu pabbajitvā laddhūpasampadā yebhuyyena ekato vicaranti.
It is said that two friends from Sāvatthī, having gone forth into the monastic life and received ordination, mostly wandered together.
Tương truyền, hai người bạn cư trú tại Sāvatthī đã xuất gia làm Tỷ-kheo và thọ giới Tỳ-kheo, họ thường đi cùng nhau. Một ngày nọ, họ đến sông Aciravatī, tắm xong và đang phơi nắng, nói chuyện với nhau.
Te ekadivasaṃ aciravatiṃ gantvā nhatvā ātape tappamānā sāraṇīyakathaṃ kathentā aṭṭhaṃsu.
One day, having gone to the Aciravatī River, bathed, and warmed themselves in the sun, they stood engaging in agreeable conversation.
Tương truyền, hai người bạn cư trú tại Sāvatthī đã xuất gia làm Tỷ-kheo và thọ giới Tỳ-kheo, họ thường đi cùng nhau. Một ngày nọ, họ đến sông Aciravatī, tắm xong và đang phơi nắng, nói chuyện với nhau.
Tasmiṃ khaṇe dve haṃsā ākāsena gacchanti.
At that moment, two swans were flying through the sky.
Vào lúc đó, hai con thiên nga đang bay ngang qua bầu trời.
Atheko daharabhikkhu sakkharaṃ gahetvā ‘‘ekassa haṃsapotakassa akkhiṃ paharissāmī’’ti āha, itaro ‘‘na sakkhissāmī’’ti āha.
Then one young bhikkhu took a pebble and said, "I will hit the eye of one young swan." The other said, "You will not be able to."
Thế là, một vị Tỷ-kheo trẻ tuổi cầm một viên đá nhỏ và nói: “Tôi sẽ ném trúng mắt một con thiên nga con.” Vị kia nói: “Ông sẽ không làm được đâu.”
Tiṭṭhatu imasmiṃ passe akkhi, parapasse akkhiṃ paharissāmīti.
"Let the eye on this side be. I will hit the eye on the other side."
“Cứ để mắt bên này, tôi sẽ ném trúng mắt bên kia.”
Idampi na sakkhissasiyevāti.
"You will not be able to do this either."
“Ông cũng sẽ không làm được đâu.”
‘‘Tena hi upadhārehī’’ti dutiyaṃ sakkharaṃ gahetvā haṃsassa pacchābhāge khipi, haṃso sakkharasaddaṃ sutvā nivattitvā olokesi.
"Then observe!" he said, and taking a second pebble, he threw it at the back of the swan. The swan, hearing the sound of the pebble, turned and looked.
“Vậy thì hãy xem đây,” vị Tỷ-kheo trẻ nói, rồi cầm viên đá thứ hai ném về phía sau con thiên nga. Con thiên nga nghe tiếng đá, quay đầu lại nhìn.
Atha naṃ itaraṃ vaṭṭasakkharaṃ gahetvā parapasse akkhimhi paharitvā orimakkhinā nikkhāmesi.
Then he took another round pebble, hit it in the eye on the other side, and made it exit through the eye on this side.
Khi đó, vị Tỷ-kheo kia cầm một viên đá tròn khác, ném trúng mắt bên kia của con thiên nga, khiến mắt bên này lòi ra.
Haṃso viravanto parivattitvā tesaṃ pādamūleyeva pati.
The swan, crying out, turned over and fell right at their feet.
Con thiên nga kêu lên thảm thiết, quay tròn rồi rơi xuống ngay dưới chân họ.
Tattha tattha ṭhitā bhikkhū disvā, ‘‘āvuso, buddhasāsane pabbajitvā ananucchavikaṃ vo kataṃ pāṇātipātaṃ karontehī’’ti vatvā te ādāya gantvā tathāgatassa dassesuṃ.
The bhikkhus standing here and there saw it and said, "Friends, having gone forth in the Buddha's Dispensation, you have committed an inappropriate act of taking life!" Having said this, they took those bhikkhus and went to show them to the Tathāgata.
Các Tỷ-kheo đang ở đó, thấy vậy liền nói: “Này các hiền giả, các vị đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật mà lại làm điều không xứng đáng, sát hại sinh mạng!” Rồi họ dẫn hai vị Tỷ-kheo đó đến trình diện Đức Thế Tôn.
Atīte kururaṭṭhe indapattanagare dhanañcaye rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena viññutaṃ patto takkasilāyaṃ sippāni uggahetvā pitarā uparajje patiṭṭhāpito aparabhāge pitu accayena rajjaṃ patvā dasa rājadhamme akopento kurudhamme vattittha.
In the past, in the Kuru kingdom, in the city of Indapatta, while Dhanañcaya was reigning, the Bodhisatta was conceived in the womb of his chief queen. Gradually attaining maturity, he learned the arts in Takkasilā and was established as viceroy by his father. Later, after his father's demise, he attained the kingship and, without violating the ten royal duties, practiced the Kuru-dhamma.
Trong quá khứ, khi vua Dhanañcaya đang trị vì vương quốc Kuru, tại thành Indapatta, Bồ-tát đã tái sanh vào thai của vị hoàng hậu của vua. Lớn lên, Ngài học các nghề thuật tại Takkasilā và được phụ vương phong làm phó vương. Sau này, khi phụ vương băng hà, Ngài lên ngôi vua, không vi phạm mười pháp trị quốc và thực hành Kurudhamma.
Kurudhammo nāma pañcasīlāni, tāni bodhisatto parisuddhāni katvā rakkhi.
The Kuru-dhamma refers to the five precepts (pañcasīlāni), which the Bodhisatta kept perfectly pure.
Kurudhamma là năm giới (pañcasīlāni), Bồ-tát đã giữ gìn chúng một cách thanh tịnh.
Yathā ca bodhisatto, evamassa mātā aggamahesī kaniṭṭhabhātā uparājā purohito brāhmaṇo rajjugāhako amacco sārathi seṭṭhi doṇamāpako mahāmatto dovāriko nagarasobhinī vaṇṇadāsīti evametesu ekādasasu janesu kurudhammaṃ rakkhantesu kaliṅgaraṭṭhe dantapuranagare kaliṅge rajjaṃ kārente tasmiṃ raṭṭhe devo na vassi.
Just as the Bodhisatta, so too his mother, the chief queen, his younger brother the viceroy, the brahmin chaplain, the surveyor minister, the charioteer, the wealthy merchant, the measure-giver minister, the doorkeeper, and the city courtesan—when these eleven individuals observed the Kuru-dhamma, in the Kaliṅga kingdom, in the city of Dantapura, while Kaliṅga was reigning, the deva did not rain in that kingdom.
Cũng như Bồ-tát, mẹ Ngài, hoàng hậu, em trai phó vương, vị Bà-la-môn trưởng tế, vị quan đo đất, người đánh xe, trưởng giả, vị quan đo lường, vị đại thần, người gác cổng, và kỹ nữ tên Vaṇṇadāsī – mười một người này đều giữ Kurudhamma. Trong khi đó, tại vương quốc Kaliṅga, ở thành Dantapura, khi vua Kaliṅga trị vì, trời không mưa ở vương quốc đó.
Mahāsattassa pana añjanasannibho nāma maṅgalahatthī mahāpuñño hoti.
However, the Great Being possessed a majestic elephant named Añjanasannibha, who was greatly meritorious.
Tuy nhiên, con voi tốt lành của Đại Bồ-tát tên là Añjanasannibha là một con voi có phước báu lớn.
Raṭṭhavāsino ‘‘tasmiṃ ānīte devo vassissatī’’ti saññāya rañño ārocayiṃsu.
The inhabitants of the kingdom, thinking, "If that elephant is brought, the deva will rain," informed the king.
Dân chúng vương quốc nghĩ rằng: "Nếu con voi đó được mang đến, trời sẽ mưa", nên họ đã tâu lên vua.
Rājā tassa hatthissa ānayanatthāya brāhmaṇe pahiṇi.
The king sent brahmins to bring that elephant.
Vua đã phái các Bà-la-môn đi để mang con voi đó về.
Te gantvā mahāsattaṃ hatthiṃ yāciṃsu.
They went and requested the elephant from the Great Being.
Họ đến và thỉnh cầu Đại Bồ-tát con voi.
Satthā tesaṃ yācanakāraṇaṃ dassetuṃ āha –
The Teacher, to show the reason for their request, spoke:
Đức Bổn Sư đã nói để chỉ rõ lý do thỉnh cầu của họ –
Imaṃ tikanipāte jātakaṃ kathesi.
He related this Jātaka from the Tikanipāta.
Ngài đã kể câu chuyện Jātaka này trong Tikanipāta.
Hatthimhi pana ānītepi deve avassante ‘‘so rājā kurudhammaṃ rakkhati, tenassa raṭṭhe devo vassatī’’ti saññāya ‘‘yaṃ so kurudhammaṃ rakkhati, taṃ suvaṇṇapaṭṭe likhitvā ānethā’’ti puna kāliṅgo brāhmaṇe ca amacce ca pesesi.
But even after the elephant was brought, when the deva did not rain, the Kaliṅga king, realizing, "That king observes the Kuru-dhamma, and therefore the deva rains in his kingdom," again sent brahmins and ministers, saying, "Bring the Kuru-dhamma that he observes, inscribed on a golden plate."
Tuy nhiên, ngay cả khi con voi đã được mang đến mà trời vẫn không mưa, vua Kaliṅga nghĩ: "Vị vua kia giữ Kurudhamma, vì vậy trời mưa ở vương quốc của ông ấy", nên ông lại phái các Bà-la-môn và các vị quan đi, nói: "Hãy viết Kurudhamma mà ông ấy giữ lên một tấm vàng và mang về đây".
Tesu gantvā yācantesu rājānaṃ ādiṃ katvā sabbepi te attano attano sīlesu kiñci kukkuccamattaṃ katvā ‘‘aparisuddhaṃ no sīla’’nti paṭikkhipitvāpi ‘‘na ettāvatā sīlabhedo hotī’’ti tehi punappunaṃ yācitā attano attano sīlāni kathayiṃsu.
When they went and requested it, all of them, starting with the king, having felt some remorse, however slight, regarding their own precepts, initially refused, saying, "Our precepts are not pure." But when repeatedly requested by them, they recounted their respective precepts, saying, "It is not by this much that the precept is broken."
Khi họ đến thỉnh cầu, tất cả mọi người, bắt đầu từ nhà vua, đều cảm thấy chút hối hận về giới hạnh của mình và từ chối, nói: "Giới hạnh của chúng tôi không thanh tịnh". Nhưng khi họ được thỉnh cầu hết lần này đến lần khác, họ đã kể lại giới hạnh của mình.
Kāliṅgo suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā ābhataṃ kurudhammaṃ disvāva samādāya sādhukaṃ pūresi.
The Kaliṅga king, upon seeing the Kuru-dhamma brought inscribed on a golden plate, immediately undertook it and perfectly fulfilled it.
Vua Kaliṅga, vừa thấy Kurudhamma đã được viết trên tấm vàng và mang đến, đã thọ trì và thực hành một cách cẩn thận.
Tassa raṭṭhe devo pāvassi, raṭṭhaṃ khemaṃ subhikkhaṃ ahosi.
Then the deva rained in his kingdom, and the kingdom became safe and prosperous.
Trời đã mưa ở vương quốc của ông, vương quốc trở nên an toàn và thịnh vượng.
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā –
The Teacher, having recounted this past event, said:
Đức Bổn Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ này và nói –
Tattha hatthasaṃyatoti hatthakīḷāpanādīnaṃ vā hatthena paresaṃ paharaṇādīnaṃ vā abhāvena hatthasaṃyato.
Therein, hatthasaṃyato means restrained in hands due to not engaging in hand-play and the like, or not striking others with the hands and the like.
Ở đây, hatthasaṃyato (tự kiềm chế tay) có nghĩa là tự kiềm chế tay do không chơi đùa bằng tay hoặc không đánh đập người khác bằng tay.
Dutiyapadepi eseva nayo.
The same method applies to the second line.
Tương tự cho câu thứ hai.
Vācāya pana musāvādādīnaṃ akaraṇato vācāya saṃyato.
Restrained in speech due to not speaking falsehoods and the like.
Còn vācāya saṃyato (tự kiềm chế lời nói) có nghĩa là tự kiềm chế lời nói do không nói dối, v.v.
Saṃyatuttamoti saṃyatattabhāvo, kāyacalanasīsukkhipanabhamukavikārādīnaṃ akārakoti attho.
Saṃyatuttamo means one whose self is restrained, meaning one who does not move the body, lift the head, frown, or make other bodily contortions.
Saṃyatuttamo (bậc tự kiềm chế tối thượng) có nghĩa là tự kiềm chế thân, tức là không cử động thân, không ngẩng đầu, không cau mày, v.v.
Ajjhattaratoti gocarajjhattasaṅkhātāya kammaṭṭhānabhāvanāya rato.
Ajjhattarato means one who delights in the development of meditation, which is called the internal domain.
Ajjhattarato (an trú nội tâm) có nghĩa là vui thích trong việc tu tập thiền định, tức là đề mục thiền (kammaṭṭhāna bhāvanā) được gọi là đối tượng nội tâm (gocarajjhatta).
Samāhitoti suṭṭhu ṭhapito.
Samāhito means well-established (in concentration).
Samāhito (định tĩnh) có nghĩa là tâm được an định tốt.
Eko santusitoti ekavihārī hutvā suṭṭhu tusito vipassanācārato paṭṭhāya attano adhigamena tuṭṭhamānaso.
Eko santusito means one who, dwelling alone, is well-contented, with a mind satisfied by his attainment, starting from the practice of insight.
Eko santusito (một mình, biết đủ) có nghĩa là sống một mình và rất hài lòng, tâm hoan hỷ với những thành tựu của mình kể từ khi thực hành thiền quán (vipassanācāra).
Puthujjanakalyāṇakañhi ādiṃ katvā sabbepi sekhā attano adhigamena santussantīti santusitā, arahā pana ekantasantusitova.
Indeed, all trainees, beginning with the ordinary virtuous person, are contented by their attainment; thus, they are called 'santusita'. An Arahant, however, is absolutely contented.
Thật vậy, tất cả các bậc hữu học (sekha), bắt đầu từ phàm phu thiện lành (puthujjanakalyāṇaka), đều hài lòng với những thành tựu của mình, nên họ được gọi là "biết đủ" (santusitā). Còn vị A-la-hán thì hoàn toàn biết đủ.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This was said with reference to him.
Lời này được nói để chỉ vị ấy.
Kokālike pana padumaniraye uppanne dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘aho kokāliko bhikkhu attano mukhaṃ nissāya vināsaṃ patto, dve aggasāvake akkosantasseva hissa pathavī vivaraṃ adāsī’’ti.
When Kokālika was reborn in the Paduma hell, the monks in the Dhamma hall raised a discussion: ‘‘Alas, the monk Kokālika met with destruction because of his mouth! Indeed, the earth opened up for him just as he was reviling the two chief disciples!’’
Khi Kokālika tái sanh vào địa ngục Paduma, các Tỳ-kheo đã bắt đầu một cuộc đàm luận trong Pháp đường: "Ôi, Tỳ-kheo Kokālika đã bị hủy hoại vì cái miệng của mình! Ngay khi ông ấy mắng chửi hai vị Đại Thanh văn, đất đã nứt ra nuốt chửng ông ấy".
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi kokāliko bhikkhu attano mukhameva nissāya naṭṭho’’ti vatvā tamatthaṃ sotukāmehi bhikkhūhi yācito tassa pakāsanatthaṃ atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, ‘‘Monks, what was the topic of your assembly just now?’’ When they replied, ‘‘It was this,’’ he said, ‘‘Monks, not only now, but also in the past, the monk Kokālika was ruined solely because of his mouth,’’ and being requested by the monks who wished to hear that matter, he recounted a past event to make it clear.
Đức Bổn Sư đến và hỏi: "Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi lại đàm luận về chuyện gì?". Khi được đáp: "Về chuyện này, bạch Đức Thế Tôn", Ngài nói: "Này các Tỳ-kheo, không chỉ bây giờ mà ngay cả trong quá khứ, Tỳ-kheo Kokālika cũng đã bị hủy hoại chính vì cái miệng của mình". Được các Tỳ-kheo muốn nghe câu chuyện đó thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ để làm sáng tỏ điều đó.
Atīte himavantapadese ekasmiṃ sare kacchapo vasati.
In the past, a tortoise lived in a certain lake in the Himavanta region.
Trong quá khứ, có một con rùa sống trong một cái hồ ở vùng Hy Mã Lạp Sơn.
Dve haṃsapotakā gocarāya carantā tena saddhiṃ vissāsaṃ katvā daḷhavissāsikā hutvā ekadivasaṃ kacchapaṃ pucchiṃsu – ‘‘samma, amhākaṃ himavante cittakūṭapabbatatale kañcanaguhāya vasanaṭṭhānaṃ, ramaṇiyo padeso, gacchissasi amhehi saddhi’’nti.
Two young geese, while foraging, became friendly with him, and having become very intimate, one day asked the tortoise, ‘‘Friend, our dwelling place in the Himavanta is in a golden cave at the foot of Cittakūṭa mountain; it is a delightful region. Will you go with us?’’
Hai con thiên nga con, khi đi kiếm ăn, đã kết thân với nó và trở thành bạn bè thân thiết. Một ngày nọ, chúng hỏi con rùa: "Này bạn, chỗ ở của chúng tôi là ở hang vàng dưới chân núi Cittakūṭa trong Hy Mã Lạp Sơn, đó là một nơi dễ chịu. Bạn có muốn đi cùng chúng tôi không?".
‘‘Samma, ahaṃ kathaṃ gamissāmī’’ti?
‘‘Friend, how shall I go?’’
"Này bạn, làm sao tôi có thể đi được?"
‘‘Mayaṃ taṃ nessāma, sace mukhaṃ rakkhituṃ sakkhissasī’’ti.
‘‘We will carry you, if you can guard your mouth.’’
"Chúng tôi sẽ đưa bạn đi, nếu bạn có thể giữ miệng".
‘‘Rakkhissāmi, sammā gahetvā maṃ gacchathā’’ti.
‘‘I will guard it, friends; take me well and go.’’
"Tôi sẽ giữ miệng. Này các bạn, hãy mang tôi đi một cách cẩn thận".
Te ‘‘sādhū’’ti vatvā ekaṃ daṇḍakaṃ kacchapena ḍaṃsāpetvā sayaṃ tassa ubho koṭiyo ḍaṃsitvā ākāsaṃ pakkhandiṃsu.
They said, ‘‘Very well!’’ and made the tortoise bite a stick, while they themselves bit both ends of it, and soared into the sky.
Chúng nói "Được thôi", rồi bảo con rùa cắn vào một cái gậy, còn chúng tự mình cắn vào hai đầu gậy và bay lên không trung.
Taṃ tathā haṃsehi nīyamānaṃ gāmadārakā disvā ‘‘dve haṃsā kacchapaṃ daṇḍena harantī’’ti āhaṃsu.
Village boys, seeing him being carried by the geese in that manner, exclaimed, ‘‘Two geese are carrying a tortoise with a stick!’’
Thấy con rùa được hai con thiên nga mang đi như vậy, lũ trẻ trong làng nói: "Hai con thiên nga đang mang một con rùa bằng gậy!".
Kacchapo ‘‘yadi maṃ sahāyakā nenti, tumhākaṃ ettha kiṃ hoti duṭṭhaceṭakā’’ti vattukāmo haṃsānaṃ sīghavegatāya bārāṇasinagare rājanivesanassa uparibhāgaṃ sampattakāle daṭṭhaṭṭhānato daṇḍakaṃ vissajjetvā ākāsaṅgaṇe patitvā dvedhā bhijji.
The tortoise, wishing to say, ‘‘If my friends are carrying me, what is it to you, you wicked rascals?’’ released the stick from the place where he was biting it, at the time when they had reached the upper part of the royal palace in the city of Bārāṇasī due to the swiftness of the geese, and falling from the open sky, he broke into two pieces.
Con rùa muốn nói: "Nếu bạn bè của ta đang mang ta đi, thì việc gì đến các ngươi, lũ trẻ hư hỏng kia?". Do tốc độ nhanh của hai con thiên nga, khi chúng đến phía trên cung điện hoàng gia ở thành phố Bārāṇasī, con rùa đã buông cái gậy khỏi chỗ nó đang cắn, rơi xuống sân trời và vỡ làm đôi.
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā –
The Teacher, having recounted this past event, said:
Đức Bổn Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ này và nói –
Tattha mukhasaṃyatoti dāsacaṇḍālādayopi ‘‘tvaṃ dujjāto, tvaṃ dussīlo’’tiādīnaṃ avacanatāya mukhena saṃyato.
Here, mukhasaṃyato means restrained in speech by not saying things like "You are low-born, you are immoral" to slaves, outcasts, and so forth.
Trong đó, giữ gìn lời nói (mukhasaṃyato) nghĩa là giữ gìn lời nói bằng cách không nói những lời như “ngươi là kẻ hạ tiện, ngươi là kẻ vô giới” với nô lệ, tiện dân, v.v.
Mantabhāṇīti mantā vuccati paññā, tāya bhaṇanasīlo.
Mantabhāṇī means one whose habit is to speak with mantā, which is wisdom.
Nói lời trí tuệ (mantabhāṇī) nghĩa là có thói quen nói lời với trí tuệ, vì trí tuệ được gọi là mantā.
Anuddhatoti nibbutacitto.
Anuddhato means one with a tranquil mind.
Không phóng dật (anuddhato) nghĩa là tâm an tịnh.
Atthaṃ dhammañca dīpetīti bhāsitatthañceva desanādhammañca katheti.
Atthaṃ dhammañca dīpeti means he explains both the meaning of what is said and the Dhamma of the teaching.
Diễn giải ý nghĩa và Chánh pháp (atthaṃ dhammañca dīpeti) nghĩa là trình bày cả ý nghĩa của lời nói và Chánh pháp của bài thuyết giảng.
Madhuranti evarūpassa bhikkhuno bhāsitaṃ madhuraṃ nāma.
Madhuraṃ means the speech of such a bhikkhu is indeed sweet.
Ngọt ngào (madhuraṃ) nghĩa là lời nói của một Tỳ-khưu như vậy là ngọt ngào.
Yo pana atthameva sampādeti, na pāḷiṃ, pāḷiṃyeva sampādeti, na atthaṃ, ubhayaṃ vā pana na sampādeti, tassa bhāsitaṃ madhuraṃ nāma na hotīti.
However, if one only brings forth the meaning but not the Pāli, or only the Pāli but not the meaning, or neither of the two, then his speech is not called sweet.
Còn ai chỉ trình bày ý nghĩa mà không trình bày Pali, hoặc chỉ trình bày Pali mà không trình bày ý nghĩa, hoặc không trình bày cả hai, thì lời nói của vị ấy không được gọi là ngọt ngào.
Satthārā kira ‘‘ito me catumāsaccayena parinibbānaṃ bhavissatī’’ti ārocite anekasahassā bhikkhū satthāraṃ parivāretvā vicariṃsu.
It is said that when the Teacher announced, "My Parinibbāna will occur four months from now," many thousands of bhikkhus gathered around the Teacher and followed him.
Khi Đức Thế Tôn tuyên bố rằng: “Ta sẽ nhập Đại Bát Niết-bàn sau bốn tháng nữa”, hàng ngàn Tỳ-khưu đã vây quanh Ngài.
Tattha puthujjanā bhikkhū assūni sandhāretuṃ nāsakkhiṃsu, khīṇāsavānaṃ dhammasaṃvego uppajji.
Among them, ordinary bhikkhus could not hold back their tears, while a sense of urgency regarding the Dhamma arose in the Arahants.
Trong số đó, các Tỳ-khưu phàm phu không thể kìm được nước mắt, còn các vị A-la-hán thì khởi lên sự xúc động về Pháp.
Sabbepi ‘‘kiṃ nu kho karissāmā’’ti vaggabandhanena vicaranti.
All of them wandered about in groups, thinking, "What shall we do?"
Tất cả đều đi thành từng nhóm, tự hỏi: “Chúng ta sẽ làm gì đây?”
Eko pana dhammārāmo nāma bhikkhu bhikkhūnaṃ santikaṃ na upasaṅkamati.
But one bhikkhu named Dhammārāma did not approach the bhikkhus.
Tuy nhiên, có một Tỳ-khưu tên Dhammārāma không đến gần các Tỳ-khưu khác.
Bhikkhūhi ‘‘kiṃ, āvuso’’ti vuccamāno paṭivacanampi adatvā ‘‘satthā kira catumāsaccayena parinibbāyissati, ahañcamhi avītarāgo, satthari dharamāneyeva vāyamitvā arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti ekakova viharanto satthārā desitaṃ dhammaṃ āvajjeti cinteti anussarati.
When asked by the bhikkhus, "What is it, friend?", he gave no reply but thought, "The Teacher will attain Parinibbāna in four months, and I am still not free from defilements. While the Teacher is still alive, I will strive and attain Arahantship." Thus, dwelling alone, he reflected upon, contemplated, and recollected the Dhamma taught by the Teacher.
Khi các Tỳ-khưu hỏi: “Này Hiền giả, có chuyện gì vậy?”, vị ấy không trả lời mà nói: “Đức Thế Tôn sẽ nhập Đại Bát Niết-bàn sau bốn tháng nữa, mà ta vẫn chưa đoạn trừ tham ái. Khi Đức Thế Tôn còn tại thế, ta sẽ tinh tấn để chứng đắc A-la-hán quả.” Thế là, vị ấy sống một mình, quán xét, suy tư và ghi nhớ giáo pháp do Đức Thế Tôn thuyết giảng.
Bhikkhū tathāgatassa ārocesuṃ – ‘‘bhante, dhammārāmassa tumhesu sinehamattampi natthi, ‘satthā kira parinibbāyissati, kiṃ nu kho karissāmā’ti amhehi saddhiṃ sammantanamattampi na karotī’’ti.
The bhikkhus reported to the Tathāgata, "Venerable Sir, Dhammārāma has no affection for you. He does not even consult with us, thinking, 'The Teacher will attain Parinibbāna; what shall we do?'"
Các Tỳ-khưu đã trình lên Đức Như Lai: “Bạch Đức Thế Tôn, Tỳ-khưu Dhammārāma không hề có chút tình cảm nào đối với Ngài. Vị ấy không hề bàn bạc với chúng con về việc ‘Đức Thế Tôn sẽ nhập Đại Bát Niết-bàn, chúng ta sẽ làm gì đây?’”
Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ evaṃ karosī’’ti pucchi.
The Teacher had him summoned and asked, "Is it true that you are doing this?"
Đức Thế Tôn cho gọi vị ấy đến và hỏi: “Có thật là ngươi đã làm như vậy không?”
‘‘Saccaṃ, bhante’’ti.
"It is true, Venerable Sir," he replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
Tumhe kira catumāsaccayena parinibbāyissatha, ahañcamhi avītarāgo, tumhesu dharantesuyeva vāyamitvā arahattaṃ pāpuṇissāmīti tumhehi desitaṃ dhammaṃ āvajjāmi cintemi anussarāmīti.
"You, Venerable Sir, will attain Parinibbāna in four months, and I am still not free from defilements. While you are still alive, I will strive and attain Arahantship. Thus, I reflect upon, contemplate, and recollect the Dhamma taught by you."
“Bạch Đức Thế Tôn, Ngài sẽ nhập Đại Bát Niết-bàn sau bốn tháng nữa, mà con vẫn chưa đoạn trừ tham ái. Con quán xét, suy tư và ghi nhớ giáo pháp do Ngài thuyết giảng để tinh tấn chứng đắc A-la-hán quả khi Ngài còn tại thế.”
Tassa kireko devadattapakkhiko bhikkhu sahāyo ahosi.
It is said that a certain bhikkhu, a supporter of Devadatta, was his friend.
Được biết, có một Tỳ-khưu thuộc phe Devadatta là bạn của vị ấy.
So taṃ bhikkhūhi saddhiṃ piṇḍāya caritvā katabhattakiccaṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘kuhiṃ gatosī’’ti pucchi.
Seeing that bhikkhu returning after having gone for alms with other bhikkhus and finished his meal, he asked, "Where have you been?"
Khi vị ấy đi khất thực với các Tỳ-khưu khác và trở về sau khi đã dùng bữa, người bạn kia thấy vậy liền hỏi: “Ngươi đã đi đâu?”
‘‘Asukaṭṭhānaṃ nāma piṇḍāya caritu’’nti.
"I went for alms to such and such a place."
“Ta đã đi khất thực ở nơi kia.”
‘‘Laddho te piṇḍapāto’’ti?
"Did you receive alms food?"
“Ngươi đã nhận được thức ăn khất thực chưa?”
‘‘Āma, laddho’’ti.
"Yes, I received it."
“Vâng, đã nhận được.”
‘‘Idha amhākaṃ mahālābhasakkāro, katipāhaṃ idheva hohī’’ti.
"Here, we have great gains and honor; stay here for a few days."
“Ở đây chúng ta có nhiều lợi lộc và sự kính trọng. Hãy ở lại đây vài ngày.”
So tassa vacanena katipāhaṃ tattha vasitvā sakaṭṭhānameva agamāsi.
At his friend's word, he stayed there for a few days and then returned to his own dwelling place.
Vị Tỳ-khưu ấy đã ở lại đó vài ngày theo lời người bạn, rồi trở về nơi ở của mình.
Atha naṃ bhikkhū ‘‘ayaṃ, bhante, devadattassa uppannalābhasakkāraṃ paribhuñjati, devadattassa pakkhiko eso’’ti tathāgatassa ārocesuṃ.
Then the bhikkhus reported to the Tathāgata, "Venerable Sir, this bhikkhu partakes of the gains and honor that have arisen for Devadatta; he is a supporter of Devadatta."
Sau đó, các Tỳ-khưu đã trình lên Đức Như Lai: “Bạch Đức Thế Tôn, Tỳ-khưu này đang hưởng thụ lợi lộc và sự kính trọng của Devadatta. Vị ấy là người thuộc phe Devadatta.”
Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ evamakāsī’’ti pucchi.
The Teacher had him summoned and asked, "Is it true, as they say, that you did this?"
Đức Thế Tôn cho gọi vị ấy đến và hỏi: “Có thật là ngươi đã làm như vậy không?”
‘‘Āma, bhante, ahaṃ tattha ekaṃ daharaṃ nissāya katipāhaṃ vasiṃ, na ca pana devadattassa laddhiṃ rocemī’’ti.
"Yes, Venerable Sir, I stayed there for a few days relying on a young bhikkhu, but I do not approve of Devadatta's doctrine."
“Vâng, bạch Đức Thế Tôn, con đã ở đó vài ngày nương tựa một Tỳ-khưu trẻ. Nhưng con không tán thành quan điểm của Devadatta.”
Atha naṃ bhagavā ‘‘kiñcāpi tvaṃ laddhiṃ na rocesi, diṭṭhadiṭṭhakānaṃyeva pana laddhiṃ rocento viya vicarasi.
Then the Blessed One said to him, "Although you do not approve of the doctrine, you behave as if you approve of the doctrine of those whom you see.
Sau đó, Đức Thế Tôn nói với vị ấy: “Mặc dù ngươi không tán thành quan điểm của Devadatta, nhưng ngươi lại hành xử như thể tán thành quan điểm của những người mà ngươi gặp gỡ.
Na tvaṃ idāneva evaṃ karosi, pubbepi evarūpoyevā’’ti vatvā ‘‘idāni tāva, bhante, amhehi sāmaṃ diṭṭho, pubbe panesa kesaṃ laddhiṃ rocento viya vicari, ācikkhatha no’’ti bhikkhūhi yācito atītaṃ āharitvā –
You are not doing this only now; you were like this in the past too." When the bhikkhus requested, "Venerable Sir, we have seen this ourselves now, but in the past, whose doctrine did he behave as if he approved of? Please tell us," the Teacher recounted a past event—
Ngươi không chỉ làm như vậy bây giờ, mà trước kia ngươi cũng đã từng như vậy.” Khi Ngài nói như vậy, các Tỳ-khưu đã thỉnh cầu: “Bạch Đức Thế Tôn, bây giờ chúng con đã tự mình thấy. Nhưng trước kia, vị ấy đã hành xử như tán thành quan điểm của ai? Xin Ngài hãy kể cho chúng con nghe.” Được các Tỳ-khưu thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ:
Tattha salābhanti attano uppajjanakalābhaṃ.
Therein, salābhaṃ means one's own rightful gain. Indeed, one who avoids going for alms from house to house in sequence and lives by improper seeking of requisites is said to despise, scorn, or loathe his own gain. Therefore, one should not despise one's own gain by not acting in such a way. Aññesaṃ pihayaṃ means one should not live coveting the gains of others. Samādhiṃ nādhigacchati means that a bhikkhu who covets the gains of others and is zealous in making robes and other requisites for them does not attain either appanā-samādhi or upacāra-samādhi.
Trong đó, lợi lộc của mình (salābhaṃ) nghĩa là lợi lộc phát sinh một cách hợp pháp cho chính mình.
Sapadānacārañhi parivajjetvā anesanāya jīvikaṃ kappento salābhaṃ atimaññati hīḷeti jigucchati nāma.
Indeed, one who avoids going for alms from house to house in sequence and lives by improper seeking of requisites is said to despise, scorn, or loathe his own gain. Therefore, one should not despise one's own gain by not acting in such a way. Aññesaṃ pihayaṃ means one should not live coveting the gains of others. Samādhiṃ nādhigacchati means that a bhikkhu who covets the gains of others and is zealous in making robes and other requisites for them does not attain either appanā-samādhi or upacāra-samādhi.
Thật vậy, một người tránh khất thực từng nhà theo thứ tự và kiếm sống bằng cách phi pháp, được gọi là khinh thường, ghê tởm, chê bai lợi lộc của mình.
Tasmā evaṃ akaraṇena salābhaṃ nātimaññeyya.
Therefore, one should not despise one's own gain by not acting in such a way. Aññesaṃ pihayaṃ means one should not live coveting the gains of others. Samādhiṃ nādhigacchati means that a bhikkhu who covets the gains of others and is zealous in making robes and other requisites for them does not attain either appanā-samādhi or upacāra-samādhi.
Vì vậy, không làm như vậy, chớ khinh thường lợi lộc của mình.
Aññesaṃ pihayanti aññesaṃ lābhaṃ patthento na careyyāti attho.
Aññesaṃ pihayaṃ means one should not live coveting the gains of others. That is the meaning.
Mong cầu của người khác (aññesaṃ pihayaṃ) nghĩa là không nên hành xử bằng cách mong cầu lợi lộc của người khác.
Samādhiṃ nādhigacchatīti aññesañhi lābhaṃ pihayanto tesaṃ cīvarādikaraṇe ussukkaṃ āpanno bhikkhu appanāsamādhiṃ vā upacārasamādhiṃ vā nādhigacchati.
Samādhiṃ nādhigacchati means that a bhikkhu who, coveting the gains of others, becomes zealous in making robes and other requisites for them, does not attain either appanā-samādhi or upacāra-samādhi.
Sẽ không đạt được định tâm (samādhiṃ nādhigacchati) nghĩa là một Tỳ-khưu mong cầu lợi lộc của người khác, bận rộn trong việc chuẩn bị y phục, v.v., cho họ, sẽ không đạt được định an chỉ (appanāsamādhi) hay định cận hành (upacārasamādhi).
Salābhaṃ nātimaññatīti appalābhopi samāno uccanīcakule paṭipāṭiyā sapadānaṃ caranto bhikkhu salābhaṃ nātimaññati nāma.
Salābhaṃ nātimaññati means that a bhikkhu, even if he has little gain, who goes for alms in sequence among high and low families, does not despise his own gain.
Không khinh thường lợi lộc của mình (salābhaṃ nātimaññati) nghĩa là một Tỳ-khưu dù ít lợi lộc, nhưng khất thực theo thứ tự từng nhà, không phân biệt gia đình cao thấp, được gọi là không khinh thường lợi lộc của mình.
Taṃ veti taṃ evarūpaṃ bhikkhuṃ sārajīvitatāya suddhājīviṃ jaṅghabalaṃ nissāya jīvitakappanena akusītatāya atanditaṃ devā pasaṃsanti thomentīti attho.
Taṃ ve means that devas praise such a bhikkhu, who lives purely due to his noble way of life, and is unwearied due to his diligence in sustaining life by relying on the strength of his legs. That is the meaning.
Vị ấy (taṃ ve) nghĩa là chư thiên tán thán một Tỳ-khưu như vậy, người sống thanh tịnh (suddhājīviṃ) vì sống một đời sống cao thượng, và không lười biếng (atanditaṃ) vì kiếm sống bằng sức mạnh đôi chân, không biếng nhác.
So kira sasse khette ṭhitakāleyeva khettaggaṃ nāma deti, khalakāle khalaggaṃ nāma deti, khalabhaṇḍakāle khalabhaṇḍaggaṃ nāma deti, ukkhalikakāle kumbhaggaṃ nāma deti, pātiyaṃ vaḍḍhitakāle pātaggaṃ nāma detīti imāni pañca aggadānāni deti, sampattassa adatvā nāma na bhuñjati.
It is said that when the field is ready for cultivation, he gives the first portion of the field (khettagga); at threshing time, he gives the first portion of the threshing floor (khalagga); at the time of piling up the grain on the threshing floor, he gives the first portion of the piled grain (khalabhaṇḍagga); at the time of cooking, he gives the first portion of the pot (kumbhagga); and when serving food into the bowl, he gives the first portion from the bowl (pātagga). He gives these five first-fruit offerings (aggadāna), and he does not eat without first giving to those who arrive.
Người ta kể rằng, Bà-la-môn ấy bố thí năm loại vật phẩm tốt nhất: khi lúa còn trên đồng, ông bố thí phần lúa tốt nhất (khettagga); khi lúa trên sân đập, ông bố thí phần lúa tốt nhất (khalagga); khi lúa đã chất thành đống, ông bố thí phần lúa tốt nhất (khalabhaṇḍagga); khi nấu cơm, ông bố thí phần cơm tốt nhất trong nồi (kumbhagga); và khi múc cơm ra bát, ông bố thí phần cơm tốt nhất trong bát (pātagga). Ông không bao giờ ăn nếu chưa bố thí cho người đến xin.
Tenassa pañcaggadāyakotveva nāmaṃ ahosi.
Thus, his name became "Pañcaggadāyaka" (Giver of the Five First-Fruits).
Vì vậy, ông có tên là Pañcaggadāyaka (Người Bố Thí Năm Phần Tốt Nhất).
Satthā tassa ca brāhmaṇiyā cassa tiṇṇaṃ phalānaṃ upanissayaṃ disvā brāhmaṇassa bhojanavelāyaṃ gantvā dvāre aṭṭhāsi.
The Teacher, seeing the potential for three fruits (of recluseship) in that brahmin and his brahmin wife, went at the brahmin's mealtime and stood at the door.
Đức Bổn Sư, sau khi thấy duyên lành của Bà-la-môn và vợ ông đối với ba quả (pháp), đã đi đến nhà Bà-la-môn vào giờ ăn và đứng ở cửa.
Sopi dvārapamukhe antogehābhimukho nisīditvā bhuñjati, satthāraṃ dvāre ṭhitaṃ na passati.
The brahmin, sitting facing the inside of the house at the doorway, was eating and did not see the Teacher standing at the door.
Bà-la-môn ấy ngồi ở ngưỡng cửa, mặt hướng vào trong nhà mà ăn, nên không thấy Đức Bổn Sư đang đứng ở cửa.
Brāhmaṇī pana taṃ parivisamānā satthāraṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ brāhmaṇo pañcasu ṭhānesu aggaṃ datvā bhuñjati, idāni ca samaṇo gotamo āgantvā dvāre ṭhito.
The brahmin wife, however, serving him, saw the Teacher and thought, "This brahmin eats after giving the first portion in five instances, and now the ascetic Gotama has come and is standing at the door.
Tuy nhiên, Bà-la-môn Ni, trong khi phục vụ chồng, đã thấy Đức Bổn Sư và nghĩ: "Bà-la-môn này bố thí phần tốt nhất ở năm nơi rồi mới ăn, mà bây giờ Sa-môn Gotama lại đến đứng ở cửa.
Sace brāhmaṇo etaṃ disvā attano bhattaṃ haritvā dassati, punapāhaṃ pacituṃ na sakkhissāmī’’ti.
If the brahmin sees him and takes his own food to give it, I will not be able to cook again."
Nếu Bà-la-môn này thấy Ngài và đem phần cơm của mình dâng cúng, thì ta sẽ không thể nấu thêm được nữa."
Sā ‘‘evaṃ ayaṃ samaṇaṃ gotamaṃ na passissatī’’ti satthu piṭṭhiṃ datvā tassa pacchato taṃ paṭicchādentī onamitvā puṇṇacandaṃ pāṇinā paṭicchādentī viya aṭṭhāsi.
Thinking, "In this way, he will not see the ascetic Gotama," she turned her back to the Teacher and stood bending over, concealing him from behind the brahmin, as if covering the full moon with her hand.
Để Bà-la-môn không thấy Sa-môn Gotama, bà quay lưng lại với Đức Bổn Sư, đứng che khuất Ngài phía sau Bà-la-môn, cúi người xuống như thể dùng tay che mặt trăng tròn.
Tathā ṭhitā eva ca pana ‘‘gato nu kho no’’ti satthāraṃ aḍḍhakkhikena olokesi.
While standing thus, she glanced sideways at the Teacher, wondering, "Has he gone or not?"
Khi đang đứng như vậy, bà liếc mắt nhìn Đức Bổn Sư để xem "Ngài đã đi chưa?"
Satthā tattheva aṭṭhāsi.
The Teacher remained standing there.
Đức Bổn Sư vẫn đứng yên ở đó.
Brāhmaṇassa pana savanabhayena ‘‘aticchathā’’ti na vadeti, osakkitvā pana saṇikameva ‘‘aticchathā’’ti āha.
Out of fear that the brahmin would hear, she did not say "Please pass," but stepping back, she quietly said, "Please pass."
Bà-la-môn Ni vì sợ chồng nghe thấy nên không dám nói lớn "Xin mời đi!", nhưng sau đó lùi lại và khẽ nói "Xin mời đi!"
Satthā ‘‘na gamissāmī’’ti sīsaṃ cālesi.
The Teacher shook his head, indicating, "I will not go."
Đức Bổn Sư lắc đầu, ý nói "Ta sẽ không đi."
Lokagarunā buddhena ‘‘na gamissāmī’’ti sīse cālite sā sandhāretuṃ asakkontī mahāhasitaṃ hasi.
When the Buddha, the guide of the world, shook his head, saying, "I will not go," she could not restrain herself and burst into a loud laugh.
Khi Đức Phật, bậc Thầy của thế gian, lắc đầu nói "Ta sẽ không đi", Bà-la-môn Ni không kìm được và cười phá lên.
Tasmiṃ khaṇe satthā gehābhimukhaṃ obhāsaṃ muñci.
At that moment, the Teacher emitted a radiance towards the house.
Ngay lúc đó, Đức Bổn Sư phóng hào quang rực rỡ vào trong nhà.
Brāhmaṇopi piṭṭhiṃ datvā nisinnoyeva brāhmaṇiyā hasitasaddaṃ sutvā chabbaṇṇānañca rasmīnaṃ obhāsaṃ oloketvā satthāraṃ addasa.
The brahmin, still sitting with his back turned, heard the brahmin wife's laughter and, seeing the radiance of the six-colored rays, saw the Teacher.
Bà-la-môn, dù đang ngồi quay lưng lại, cũng nghe tiếng cười của vợ và nhìn thấy hào quang sáu màu, rồi thấy Đức Bổn Sư.
Buddhā hi nāma gāme vā araññe vā hetusampannānaṃ attānaṃ adassetvā na pakkamanti.
For Buddhas do not depart from a village or a forest without revealing themselves to those whose conditions are ripe.
Chư Phật không bao giờ rời đi mà không hiện thân cho những người có duyên lành, dù ở làng hay ở rừng.
Brāhmaṇopi satthāraṃ disvā, ‘‘bhoti nāsitomhi tayā, rājaputtaṃ āgantvā dvāre ṭhitaṃ mayhaṃ anācikkhantiyā bhāriyaṃ te kammaṃ kata’’nti vatvā aḍḍhabhuttaṃ bhojanapātiṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bho gotama, ahaṃ pañcasu ṭhānesu aggaṃ datvāva bhuñjāmi, ito ca me majjhe bhinditvā ekova bhattakoṭṭhāso bhutto, eko koṭṭhāso avasiṭṭho, paṭiggaṇhissasi me idaṃ bhatta’’nti.
The brahmin, seeing the Teacher, exclaimed, "Oh, woman, you have ruined me! By not telling me that the prince had come and was standing at the door, you have done a grave deed!" Having said this, he took the half-eaten bowl of food, went to the Teacher, and said, "Venerable Gotama, I eat only after giving the first portion in five instances. From this, I have broken it in the middle and eaten only one portion of food; one portion remains. Will you accept this food from me?"
Bà-la-môn, thấy Đức Bổn Sư, liền nói: "Này nàng, ta bị nàng làm hại rồi! Thật là một việc làm nghiêm trọng khi nàng không báo cho ta biết có một hoàng tử đến đứng ở cửa." Nói xong, ông cầm bát cơm đã ăn một nửa, đến gần Đức Bổn Sư và thưa: "Thưa Tôn giả Gotama, con luôn bố thí phần tốt nhất ở năm nơi rồi mới ăn. Trong bát cơm này, con đã ăn một phần, còn một phần vẫn còn lại. Xin Ngài thọ nhận phần cơm này của con."
Satthā ‘‘na me tava ucchiṭṭhabhattena attho’’ti avatvā, ‘‘brāhmaṇa, aggampi mayhameva anucchavikaṃ, majjhe bhinditvā aḍḍhabhuttabhattampi, carimakabhattapiṇḍopi mayhameva anucchaviko.
The Teacher, without saying, "I have no need for your leftover food," said, "Brahmin, the first portion is suitable for me, the half-eaten food broken in the middle is also suitable for me, and the last morsel of food is also suitable for me.
Đức Bổn Sư không nói: "Ta không cần cơm thừa của ông", mà nói: "Này Bà-la-môn, phần tốt nhất cũng phù hợp với Ta, phần cơm đã ăn một nửa cũng vậy, và cả miếng cơm cuối cùng cũng phù hợp với Ta.
Mayañhi, brāhmaṇa, paradattūpajīvipetasadisā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
For we, brahmin, are like paradattūpajīvipeta (hungry ghosts living on others' leavings)," and having said this, he uttered this verse:
Vì này Bà-la-môn, chúng Ta giống như những vong linh sống nhờ vật thí của người khác." Nói xong, Ngài thuyết bài kệ này:
Brāhmaṇo taṃ sutvāva pasannacitto hutvā ‘‘aho acchariyaṃ, dīpasāmiko nāma rājaputto ‘na me tava ucchiṭṭhabhattena attho’ti avatvā evaṃ vakkhatī’’ti dvāre ṭhitakova satthāraṃ pañhaṃ pucchi – ‘‘bho gotama, tumhe attano sāvake bhikkhūti vadatha, kittāvatā bhikkhu nāma hotī’’ti.
Upon hearing this, the brahmin became delighted and thought, "How wonderful! The Lord of the Island, a prince, instead of saying, 'I have no need for your leftover food,' speaks thus!" Standing at the door, he asked the Teacher a question: "Venerable Gotama, you call your disciples bhikkhus. By what measure is one called a bhikkhu?"
Nghe vậy, Bà-la-môn liền hoan hỷ trong tâm và nghĩ: "Ôi thật kỳ diệu! Một vị hoàng tử, chủ nhân của bốn châu lục, lại không nói 'Ta không cần cơm thừa của ông' mà lại nói như vậy!" Ông đứng ngay tại cửa và hỏi Đức Bổn Sư: "Thưa Tôn giả Gotama, Ngài gọi các đệ tử của mình là Tỳ-khưu. Vậy, một vị được gọi là Tỳ-khưu như thế nào?"
Satthā ‘‘kathaṃrūpā nu kho imassa dhammadesanā sappāyā’’ti upadhārento ‘‘ime dvepi janā kassapabuddhakāle ‘nāmarūpa’nti vadantānaṃ kathaṃ suṇiṃsu, nāmarūpaṃ avissajjitvāva nesaṃ dhammaṃ desetuṃ vaṭṭatī’’ti, ‘‘brāhmaṇa, nāme ca rūpe ca arajjanto asajjanto asocanto bhikkhu nāma hotī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, considering, "What kind of Dhamma discourse would be suitable for this couple?" and recalling that "these two people had heard discourses on nāmarūpa (name-and-form) during the time of Kassapa Buddha, it is fitting to teach them the Dhamma without abandoning nāmarūpa," said, "Brahmin, one who is not attached to, not clinging to, and not grieving over name-and-form is called a bhikkhu," and having said this, he uttered this verse:
Đức Bổn Sư suy xét: "Bài pháp nào sẽ phù hợp với hai người này?" Ngài nhận thấy: "Hai người này đã từng nghe pháp về 'danh sắc' trong thời Đức Phật Kassapa, nên cần thuyết pháp cho họ mà không cần phải giải thích danh sắc." Ngài nói: "Này Bà-la-môn, một vị Tỳ-khưu là người không dính mắc, không chấp thủ, không sầu muộn đối với danh và sắc," rồi Ngài thuyết bài kệ này:
Tattha sabbasoti sabbasmimpi vedanādīnaṃ catunnaṃ, rūpakkhandhassa cāti pañcannaṃ khandhānaṃ vasena pavatte nāmarūpe.
Therein, sabbaso means in the nāmarūpa that arises by way of all five aggregates: the four aggregates beginning with feeling (vedanā), and the rūpakkhandha (material aggregate).
Trong đó, sabbaso có nghĩa là trong tất cả danh sắc đang vận hành theo năm uẩn, tức là bốn uẩn cảm thọ, v.v., và uẩn sắc.
Mamāyitanti yassa ahanti vā mamanti vā gāho natthi.
Mamāyita means that for which there is no grasping or clinging, thinking "I am" or "this is mine."
Mamāyitaṃ có nghĩa là không có sự chấp thủ "của tôi" hay "tôi là".
Asatā ca na socatīti tasmiñca nāmarūpe khayavayaṃ patte ‘‘mama rūpaṃ khīṇaṃ…pe… mama viññāṇaṃ khīṇa’’nti na socati na vihaññati, ‘‘khayavayadhammaṃ me khīṇa’’nti passati.
Asatā ca na socati means that when that nāmarūpa reaches cessation and dissolution, one does not grieve or lament, thinking "my rūpa has ceased... my viññāṇa has ceased"; one sees, "that which is subject to cessation and dissolution has ceased for me."
Asatā ca na socati có nghĩa là khi danh sắc ấy hoại diệt, vị ấy không sầu muộn hay đau khổ rằng "sắc của tôi đã hoại diệt... (v.v.)... thức của tôi đã hoại diệt", mà thấy rằng "pháp có tính hoại diệt của tôi đã hoại diệt".
Sa veti so evarūpo vijjamānepi nāmarūpe mamāyitarahitopi asatāpi tena asocanto bhikkhūti vuccatīti attho.
Sa ve means that such a person, even when nāmarūpa exists, is free from clinging, and does not grieve over its non-existence (its cessation and dissolution), is called a bhikkhu; this is the meaning.
Sa ve có nghĩa là vị ấy, dù danh sắc vẫn còn tồn tại nhưng không có sự chấp thủ, và không sầu muộn khi chúng hoại diệt, thì được gọi là Tỳ-khưu.
Ekasmiñhi samaye āyasmante mahākaccāne avantijanapade kuraragharaṃ nissāya pavattapabbate viharante soṇo nāma koṭikaṇṇo upāsako therassa dhammakathāya pasīditvā therassa santike pabbajitukāmo therena ‘‘dukkaraṃ kho, soṇa, yāvajīvaṃ ekabhattaṃ ekaseyyaṃ brahmacariya’’nti vatvā dve vāre paṭikkhittopi pabbajjāya ativiya ussāhajāto tatiyavāre theraṃ yācitvā pabbajitvā appabhikkhukattā dakkhiṇāpathe tiṇṇaṃ vassānaṃ accayena laddhūpasampado satthāraṃ sammukhā daṭṭhukāmo hutvā upajjhāyaṃ āpucchitvā tena dinnaṃ sāsanaṃ gahetvā anupubbena jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā katapaṭisanthāro satthārā ekagandhakuṭiyaṃyeva anuññātasenāsano bahudeva rattiṃ ajjhokāse vīthināmetvā rattibhāge gandhakuṭiṃ pavisitvā attano pattasenāsane taṃ rattibhāgaṃ vītināmetvā paccūsasamaye satthārā ajjhiṭṭho soḷasa aṭṭhakavaggikāni (su. ni. 772 ādayo) sabbāneva sarabhaññena abhaṇi.
Indeed, on one occasion, when the Venerable Mahākaccāna was residing on Mount Pavatta, near Kuraraghara in the Avanti country, an upāsaka named Soṇa Koṭikaṇṇa, having become delighted by the elder's Dhamma talk, desired to ordain in the elder's presence. Although rejected twice by the elder who said, "Soṇa, it is difficult to maintain the brahmacariya of eating once and sleeping alone for life," he was exceedingly eager for ordination. He requested the elder a third time, ordained, and due to the scarcity of bhikkhus in the Southern country, received upasampadā after three years. Desiring to see the Teacher face-to-face, he took leave of his upajjhāya, received a message from him, and gradually went to Jetavana. He saluted the Teacher, exchanged greetings, and was permitted by the Teacher to stay in the same Perfumed Chamber. He spent much of the night in the open air, then entered the Perfumed Chamber in the latter part of the night, spent that part of the night in his allotted sleeping place, and at dawn, being exhorted by the Teacher, he recited all sixteen Aṭṭhakavaggikāni in the sarabhañña style.
Một lần nọ, khi Tôn giả Mahākaccāna trú tại núi Pavatta, gần thành phố Kuraraghara thuộc xứ Avanti, một cư sĩ tên là Soṇa Koṭikaṇṇa đã hoan hỷ với bài pháp của Tôn giả và muốn xuất gia. Dù đã hai lần bị Tôn giả từ chối với lời rằng: "Này Soṇa, thật khó để thực hành đời sống Phạm hạnh chỉ ăn một bữa và ngủ một mình suốt đời", nhưng với lòng nhiệt thành xuất gia mãnh liệt, lần thứ ba, ông đã thỉnh cầu Tôn giả và xuất gia. Do số lượng Tỳ-khưu ở miền Nam ít ỏi, sau ba năm, ông mới được thọ Cụ túc giới. Vì muốn được diện kiến Đức Bổn Sư, ông đã xin phép vị Upajjhāya của mình, nhận lời nhắn của Ngài và tuần tự đến Jetavana. Sau khi đảnh lễ Đức Bổn Sư và được Ngài hỏi thăm, ông được phép trú trong một hương thất. Ông đã trải qua phần lớn đêm ở ngoài trời, rồi vào hương thất vào ban đêm và trải qua phần còn lại của đêm trên chỗ nằm của mình. Đến rạng sáng, theo lời thỉnh cầu của Đức Bổn Sư, ông đã tụng đọc tất cả mười sáu bài kệ trong Aṭṭhakavagga bằng giọng điệu du dương.
Athassa bhagavā sarabhaññapariyosāne abbhānumodento – ‘‘sādhu sādhu, bhikkhū’’ti sādhukāraṃ adāsi.
Then, at the conclusion of his recitation, the Blessed One, greatly pleased, gave him a cheer, saying, "Sādhu, sādhu, bhikkhu!"
Sau đó, Đức Thế Tôn đã tán thán ông sau khi ông kết thúc việc tụng đọc bằng giọng du dương: "Lành thay! Lành thay, Tỳ-khưu!"
Satthārā dinnasādhukāraṃ sutvā bhūmaṭṭhakadevā nāgā supaṇṇāti evaṃ yāva brahmalokā ekasādhukārameva ahosi.
Hearing the cheer given by the Teacher, the devas of the earth, nāgas, supaṇṇas, and so on, up to the Brahmā world, all gave a single cheer.
Nghe lời tán thán của Đức Bổn Sư, chư thiên trên mặt đất, chư Nāga, chư Supaṇṇa, v.v., cho đến cõi Phạm thiên, tất cả đều đồng thanh tán thán.
Tasmiṃ khaṇe jetavanato vīsayojanasatamatthake kuraragharanagare therassa mātu mahāupāsikāya gehe adhivatthā devatāpi mahantena saddena sādhukāramadāsi.
At that moment, a deity dwelling in the house of the great laywoman, the mother of the elder, in Kuraraghara city, one hundred and twenty yojanas from Jetavana, also gave a loud cheer.
Vào lúc đó, một vị thiên nữ trú trong nhà của vị Đại Cư sĩ nữ, mẹ của Tôn giả, tại thành phố Kuraraghara, cách Jetavana một trăm hai mươi dojana, cũng lớn tiếng tán thán.
Atha naṃ upāsikā āha – ‘‘ko esa sādhukāraṃ detī’’ti?
Then the laywoman asked her, "Who is giving this cheer?"
Thế rồi, vị Cư sĩ nữ hỏi thiên nữ: "Ai đang tán thán đó?"
Ahaṃ, bhaginīti.
"It is I, sister," she replied.
"Là tôi, thưa chị."
Kosi tvanti?
"Who are you?"
"Cô là ai?"
Tava gehe adhivatthā, devatāti.
"I am the deity dwelling in your house."
"Là thiên nữ trú trong nhà của chị."
Tvaṃ ito pubbe mayhaṃ sādhukāraṃ adatvā ajja kasmā desīti?
"Why do you give me a cheer today, when you have not given me one before?"
"Trước đây cô chưa từng tán thán tôi, tại sao hôm nay cô lại làm vậy?"
Nāhaṃ tuyhaṃ sādhukāraṃ dammīti.
"I am not giving a cheer for you," she said.
"Tôi không tán thán chị."
Atha kassa te sādhukāro dinnoti?
"Then for whom is your cheer given?"
"Vậy cô tán thán ai?"
Tava puttassa koṭikaṇṇassa soṇattherassāti.
"For your son, the elder Soṇa Koṭikaṇṇa," she replied.
"Tán thán con trai của chị, Tôn giả Soṇa Koṭikaṇṇa."
Kiṃ me puttena katanti?
"What has my son done?"
"Con trai tôi đã làm gì?"
Putto te ajja satthārā saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitvā dhammaṃ desesi, satthā tava puttassa dhammaṃ sutvā pasanno sādhukāramadāsi.
"Today, your son dwelled in the same Perfumed Chamber with the Teacher and taught the Dhamma. The Teacher, pleased after hearing your son's Dhamma, gave a cheer.
Con trai của bà hôm nay đã ở chung một hương thất với Đức Bổn Sư và thuyết pháp. Đức Bổn Sư nghe pháp của con trai bà xong, hoan hỷ tán thán.
Tenassa mayāpi sādhukāro dinno.
Therefore, I also gave him a cheer.
Vì vậy, tôi cũng đã tán thán cho vị Soṇa ấy.
Sammāsambuddhassa hi sādhukāraṃ sampaṭicchitvā bhūmaṭṭhakadeve ādiṃ katvā yāva brahmalokā ekasādhukārameva jātanti.
Indeed, upon receiving the cheer of the Perfectly Self-Enlightened One, from the earth-dwelling deities up to the Brahmā world, a single cheer arose."
Quả thật, khi lời tán thán của Đức Chánh Đẳng Chánh Giác được chấp nhận, thì từ các vị chư thiên trú trên mặt đất cho đến cõi Phạm thiên, tất cả đều đồng thanh tán thán.
Kiṃ pana, sāmi, mama puttena satthu dhammo kathito, satthārā mama puttassa kathitoti?
"But, my lady, was it my son who taught the Dhamma to the Teacher, or the Teacher who taught it to my son?"
“Thưa chủ nhân, có phải con trai tôi đã thuyết pháp cho Đức Bổn Sư, hay Đức Bổn Sư đã thuyết pháp cho con trai tôi?”
Tava puttena satthu kathitoti.
"Your son taught it to the Teacher," she said.
“Con trai của bà đã thuyết pháp cho Đức Bổn Sư.”
Evaṃ devatāya kathentiyāva upāsikāya pañcavaṇṇā pīti uppajjitvā sakalasarīraṃ phari.
As the deity spoke thus, a five-fold rapture arose in the laywoman and pervaded her entire body.
Khi vị thiên nữ nói như vậy, niềm hoan hỷ năm loại đã khởi lên trong nữ cư sĩ và lan khắp toàn thân.
Athassā etadahosi – ‘‘sace me putto satthārā saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitvā satthu dhammaṃ kathetuṃ sakkhi, mayhampi kathetuṃ sakkhissatiyeva.
Then it occurred to her, "If my son was able to dwell in the same Perfumed Chamber with the Teacher and teach the Dhamma to the Teacher, he will surely be able to teach it to me as well.
Rồi bà nghĩ: “Nếu con trai ta có thể ở chung một hương thất với Đức Bổn Sư và thuyết pháp cho Ngài, thì chắc chắn nó cũng có thể thuyết pháp cho ta. Khi con trai về, ta sẽ tổ chức buổi nghe pháp và nghe nó thuyết pháp.”
Puttassa āgatakāle dhammassavanaṃ kāretvā dhammakathaṃ suṇissāmī’’ti.
When my son returns, I will arrange for a Dhamma hearing and listen to his Dhamma talk."
Và Tôn giả Soṇa, sau khi Đức Bổn Sư tán thán, nghĩ: “Đây là lúc ta nên báo cáo lời nhắn của thầy tế độ,” liền thỉnh cầu Đức Thế Tôn năm điều, bắt đầu từ việc cho phép thọ giới Tỳ-kheo với một nhóm năm vị Tỳ-kheo giữ giới luật ở các vùng biên địa.
Soṇattheropi kho satthārā sādhukāre dinne ‘‘ayaṃ me upajjhāyena dinnasāsanaṃ ārocetuṃ kālo’’ti bhagavantaṃ paccantimesu janapadesu vinayadharapañcamena gaṇena upasampadaṃ ādiṃ katvā (mahāva. 259) pañca vare yācitvā katipāhaṃ satthu santikeyeva vasitvā ‘‘upajjhāyaṃ passissāmī’’ti satthāraṃ āpucchitvā jetavanā nikkhamitvā anupubbena upajjhāyassa santikaṃ agamāsi.
Soṇa Thera, too, when the Teacher had given his approval, thinking, "This is the time for me to report the message given by my preceptor," requested five boons from the Blessed One, starting with the ordination in the border regions by a group of five, with a Vinaya-holder as the fifth. After staying for a few days in the Teacher's presence, he took leave of the Teacher, saying, "I shall see my preceptor," and departed from Jetavana. He then went in due course to his preceptor's presence.
Sau khi ở lại bên Đức Bổn Sư vài ngày, ngài xin phép Đức Bổn Sư để đi thăm thầy tế độ, rồi rời Jetavana và tuần tự đến chỗ thầy tế độ của mình.
Thero punadivase taṃ ādāya piṇḍāya caranto mātu upāsikāya gehadvāraṃ agamāsi.
On the next day, the Thera, taking Soṇa with him, went for alms and arrived at the door of his mother, the female lay follower.
Ngày hôm sau, vị Trưởng lão đưa vị ấy đi khất thực và đến trước cửa nhà của nữ cư sĩ mẹ mình.
Sāpi puttaṃ disvā tuṭṭhamānasā vanditvā sakkaccaṃ parivisitvā pucchi – ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, tāta, satthārā saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitvā satthu dhammakathaṃ kathesī’’ti.
She, too, seeing her son, with a joyful mind, bowed down, served him respectfully, and asked, "Is it true, my dear, that you stayed in the same perfumed hut with the Teacher and delivered a Dhamma talk to the Teacher?"
Bà mẹ thấy con trai, lòng hoan hỷ, đảnh lễ, rồi thành kính cúng dường và hỏi: “Này con, có thật là con đã ở chung một hương thất với Đức Bổn Sư và thuyết pháp cho Ngài không?”
‘‘Upāsike, tuyhaṃ kena idaṃ kathita’’nti?
"Lay follower, who told you this?"
“Này nữ cư sĩ, ai đã nói điều này với bà?”
‘‘Tāta, imasmiṃ gehe adhivatthā devatā mahantena saddena sādhukāraṃ datvā mayā ‘ko eso’ti vutte ‘aha’nti vatvā evañca evañca kathesi.
"My dear, the deity dwelling in this house gave a loud applause, and when I asked, 'Who is that?' she said, 'It is I,' and told me thus and thus.
“Này con, vị thiên nữ trú trong nhà này đã tán thán với tiếng lớn, khi mẹ hỏi ‘Ai đó?’, vị ấy nói ‘Là tôi’ và kể như vậy, như vậy.
Taṃ sutvā mayhaṃ etadahosi – ‘sace me putto satthu dhammakathaṃ kathesi, mayhampi kathetuṃ sakkhissatī’ti.
Hearing that, I thought, 'If my son delivered a Dhamma talk to the Teacher, he will surely be able to deliver one to me as well.'
Nghe vậy, mẹ đã nghĩ: ‘Nếu con trai ta đã thuyết pháp cho Đức Bổn Sư, thì chắc chắn nó cũng có thể thuyết pháp cho ta.’”
Atha naṃ āha – ‘tāta, yato tayā satthu sammukhā dhammo kathito, mayhampi kathetuṃ sakkhissasi eva.
Then she said to him, 'My dear, since you delivered the Dhamma in the presence of the Teacher, you will surely be able to deliver it to me as well.
Rồi bà nói với vị ấy: “Này con, vì con đã thuyết pháp trước mặt Đức Bổn Sư, nên con chắc chắn có thể thuyết pháp cho mẹ.
Asukadivase nāma dhammassavanaṃ kāretvā tava dhammaṃ suṇissāmi, tātā’’’ti.
On such and such a day, I will arrange a Dhamma discourse and listen to your Dhamma, my dear.'"
Vào ngày đã định, mẹ sẽ tổ chức buổi nghe pháp và nghe pháp của con, này con.”
So adhivāsesi.
He consented.
Vị ấy đã chấp thuận.
Upāsikā bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā pūjaṃ katvā ‘‘puttassa me dhammakathaṃ suṇissāmī’’ti ekameva dāsiṃ geharakkhikaṃ ṭhapetvā sabbaṃ parijanaṃ ādāya antonagare dhammassavanatthāya kārite maṇḍape alaṅkatadhammāsanaṃ abhiruyha dhammaṃ desentassa puttassa dhammakathaṃ sotuṃ agamāsi.
The lay follower, having given alms to the Saṅgha of bhikkhus and made offerings, saying, "I will listen to my son's Dhamma talk," left only one maid to guard the house, and taking all her retinue, went to listen to her son's Dhamma talk, who was delivering the Dhamma, having ascended the adorned Dhamma seat in the pavilion built for listening to the Dhamma within the city.
Nữ cư sĩ cúng dường cho Tăng chúng, làm lễ cúng dường, rồi nói: “Tôi sẽ nghe pháp của con trai tôi,” chỉ để lại một người hầu gái trông nhà, còn lại dẫn tất cả người nhà đến một giảng đường được trang hoàng lộng lẫy đã được xây dựng trong thành phố để nghe pháp, và đến nghe pháp của con trai mình đang thuyết pháp trên pháp tòa.
Tasmiṃ pana kāle navasatā corā tassā upāsikāya gehe otāraṃ olokentā vicaranti.
At that time, nine hundred thieves were roaming around, looking for an opportunity to enter that lay follower's house.
Vào thời điểm đó, chín trăm tên trộm đang lảng vảng tìm cơ hội đột nhập vào nhà của nữ cư sĩ ấy.
Tassā pana gehaṃ sattahi pākārehi parikkhittaṃ sattadvārakoṭṭhakayuttaṃ, tattha tesu tesu ṭhānesu caṇḍasunakhe bandhitvā ṭhapayiṃsu.
Her house was surrounded by seven walls and had seven gatehouses; fierce dogs were tied and stationed at various places there.
Ngôi nhà của bà được bao quanh bởi bảy bức tường, có bảy cổng thành, và những con chó dữ được xích ở nhiều nơi khác nhau.
Antogehe chadanassa udakapātaṭṭhāne pana parikhaṃ khaṇitvā tipunā pūrayiṃsu.
Inside the house, at the place where water dripped from the roof, they had dug a ditch and filled it with mud.
Bên trong nhà, tại chỗ nước mưa từ mái nhà rơi xuống, người ta đã đào một con hào và đổ đầy dầu mè.
Taṃ divā ātapena vilīnaṃ pakkuthitaṃ viya tiṭṭhati, rattiṃ kaṭhinaṃ kakkhaḷaṃ hutvā tiṭṭhati.
During the day, it would melt in the sun and appear to be boiling, but at night, it would become hard and rough.
Ban ngày, nó tan chảy dưới ánh nắng mặt trời và sủi bọt như đang sôi, ban đêm nó trở nên cứng và rắn chắc.
Tassānantarā mahantāni ayasaṅghāṭakāni nirantaraṃ bhūmiyaṃ odahiṃsu.
Immediately beyond that, large iron spikes were continuously driven into the ground.
Ngay sau đó, những thanh sắt lớn được đóng chặt xuống đất.
Iti imañcārakkhaṃ upāsikāya ca antogehe ṭhitabhāvaṃ paṭicca te corā okāsaṃ alabhantā taṃ divasaṃ tassā gatabhāvaṃ ñatvā umaṅgaṃ bhinditvā tipuparikhāya ca ayasaṅghāṭakānañca heṭṭhābhāgeneva gehaṃ pavisitvā corajeṭṭhakaṃ tassā santikaṃ pahiṇiṃsu ‘‘sace sā amhākaṃ idha paviṭṭhabhāvaṃ sutvā nivattitvā gehābhimukhī āgacchati, asinā naṃ paharitvā mārethā’’ti.
Thus, because of this protection and the lay follower's presence inside the house, the thieves could not find an opportunity. Knowing that she had gone out that day, they dug a tunnel and entered the house from beneath the mud-filled ditch and the iron spikes, and sent their leader to her, saying, "If she returns upon hearing of our entry here and comes towards the house, strike her with a sword and kill her."
Vì sự bảo vệ này và việc nữ cư sĩ đang ở trong nhà, những tên trộm không tìm được cơ hội. Đến ngày hôm đó, biết bà đã đi vắng, chúng đào một đường hầm, chui qua con hào dầu mè và bên dưới những thanh sắt để vào nhà, rồi sai tên trộm đầu sỏ đến chỗ bà và dặn: “Nếu bà ta nghe tin chúng ta đã vào đây mà quay lại và đi về nhà, hãy chém bà ta bằng kiếm mà giết đi.”
So gantvā tassā santike aṭṭhāsi.
He went and stood by her.
Hắn đi đến và đứng gần bà.
Corāpi antogehe dīpaṃ jāletvā kahāpaṇagabbhadvāraṃ vivariṃsu.
The thieves, too, lit a lamp inside the house and opened the door to the gold coin chamber.
Những tên trộm cũng thắp đèn trong nhà và mở cửa kho tiền vàng.
Sā dāsī core disvā upāsikāya santikaṃ gantvā, ‘‘ayye, bahū corā gehaṃ pavisitvā kahāpaṇagabbhadvāraṃ vivariṃsū’’ti ārocesi.
The maid, seeing the thieves, went to the lay follower and reported, "Mistress, many thieves have entered the house and opened the door to the gold coin chamber."
Người hầu gái thấy bọn trộm, liền đến chỗ nữ cư sĩ, báo cáo: “Thưa bà, nhiều tên trộm đã vào nhà và mở cửa kho tiền vàng.”
‘‘Corā attanā diṭṭhakahāpaṇe harantu, ahaṃ mama puttassa dhammakathaṃ suṇāmi, mā me dhammassa antarāyaṃ kari, gehaṃ gacchā’’ti taṃ pahiṇi.
"Let the thieves take the gold coins they see. I am listening to my son's Dhamma talk. Do not interrupt my Dhamma. Go home," she said, sending her away.
“Hãy để bọn trộm lấy những gì chúng thấy, ta đang nghe pháp của con trai ta, đừng làm gián đoạn việc nghe pháp của ta, hãy về nhà đi,” bà sai người hầu gái đi.
Corāpi kahāpaṇagabbhaṃ tucchaṃ katvā rajatagabbhaṃ vivariṃsu.
The thieves, having emptied the gold coin chamber, opened the silver chamber.
Bọn trộm cũng làm trống kho tiền vàng rồi mở kho bạc.
Sā punapi gantvā tamatthaṃ ārocesi.
She went again and reported the matter.
Người hầu gái lại đến báo cáo sự việc.
Upāsikāpi ‘‘corā attanā icchitaṃ harantu, mā me antarāyaṃ karī’’ti puna taṃ pahiṇi.
The lay follower, too, said, "Let the thieves take what they want; do not interrupt me," and sent her away again.
Nữ cư sĩ lại nói: “Hãy để bọn trộm lấy những gì chúng muốn, đừng làm gián đoạn ta,” rồi lại sai người hầu gái đi.
Corā rajatagabbhampi tucchaṃ katvā suvaṇṇagabbhaṃ vivariṃsu.
The thieves, having emptied the silver chamber as well, opened the gold chamber.
Bọn trộm làm trống kho bạc rồi mở kho vàng.
Sā punapi gantvā upāsikāya tamatthaṃ ārocesi.
She went again and reported the matter to the lay follower.
Người hầu gái lại đến báo cáo sự việc cho nữ cư sĩ.
Atha naṃ upāsikā āmantetvā, ‘‘bhoti je tvaṃ anekavāraṃ mama santikaṃ āgatā, ‘corā yathārucitaṃ harantu, ahaṃ mama puttassa dhammakathaṃ suṇāmi, mā me antarāyaṃ karī’ti mayā vuttāpi mama kathaṃ anādiyitvā punappunaṃ āgacchasiyeva.
Then the female lay devotee, calling that maid, said, ‘‘O maid, you have come to me many times. Even though I told you, ‘Let the thieves take what they wish; I will listen to my son’s Dhamma discourse; do not disturb my listening to the Dhamma,’ you disregarded my words and keep coming again and again."
Rồi nữ cư sĩ gọi cô ta và nói: “Này cô gái, cô đã đến chỗ ta nhiều lần, mặc dù ta đã nói ‘Hãy để bọn trộm lấy những gì chúng muốn, ta đang nghe pháp của con trai ta, đừng làm gián đoạn ta,’ nhưng cô vẫn không nghe lời ta mà cứ đến hết lần này đến lần khác.
Sace idāni tvaṃ āgacchissasi, jānissāmi te kattabbaṃ, gehameva gacchā’’ti pahiṇi.
"If you come now, I will know what to do with you. Go home!’’ And she sent her away.
Nếu bây giờ cô còn đến nữa, ta sẽ biết phải làm gì với cô, hãy về nhà đi!”
Corāpi gantvā dhammassavanaṭṭhāne aṭṭhaṃsu.
The thieves also went and stood at the place of Dhamma listening.
Bọn trộm cũng đi đến chỗ nghe pháp và đứng đó.
Theropi dhammaṃ kathetvā vibhātāya rattiyā āsanā otari.
The Elder, having taught the Dhamma, descended from his seat when the night broke.
Vị Trưởng lão cũng thuyết pháp xong, khi đêm đã tàn, ngài rời khỏi chỗ ngồi.
Tasmiṃ khaṇe corajeṭṭhako upāsikāya pādamūle nipajjitvā ‘‘khamāhi me, ayye’’ti āha.
At that moment, the chief of the thieves prostrated himself at the female lay devotee’s feet and said, ‘‘Forgive me, madam.’’
Ngay lúc đó, tên trộm đầu sỏ quỳ xuống dưới chân nữ cư sĩ và nói: “Xin bà tha thứ cho tôi, thưa bà.”
‘‘Kiṃ idaṃ, tātā’’ti?
‘‘What is this, my son?’’
“Chuyện gì vậy, con?”
‘‘Ahañhi tumhesu āghātaṃ katvā tumhe māretukāmo aṭṭhāsi’’nti.
‘‘Indeed, I harbored ill will towards you and intended to kill you.’’
“Tôi đã ôm lòng thù hận bà và đã định giết bà.”
‘‘Tena hi te, tāta, khamāmī’’ti.
‘‘In that case, my son, I forgive you.’’
“Vậy thì, con, mẹ tha thứ cho con.”
Sesacorāpi tatheva vatvā, ‘‘tātā, khamāmī’’ti vutte āhaṃsu – ‘‘ayye, sace no khamatha, puttassa vo santike amhākaṃ pabbajjaṃ dāpethā’’ti.
The remaining thieves also spoke similarly, and when she said, ‘‘My sons, I forgive you,’’ they said, ‘‘Madam, if you forgive us, please arrange for our ordination with your son.’’
Những tên trộm còn lại cũng nói như vậy, và khi được nói “Này các con, mẹ tha thứ cho các con,” chúng nói: “Thưa bà, nếu bà tha thứ cho chúng tôi, xin bà hãy cho chúng tôi xuất gia dưới sự hướng dẫn của con trai bà.”
Sā puttaṃ vanditvā āha – ‘‘tāta, ime corā mama guṇesu tumhākañca dhammakathāya pasannā pabbajjaṃ yācanti, pabbājetha ne’’ti.
She bowed to her son and said, ‘‘My son, these thieves, having become devoted to my virtues and your Dhamma discourse, request ordination. Please ordain them.’’
Bà đảnh lễ con trai và nói: “Này con, những tên trộm này đã hoan hỷ với công đức của mẹ và bài pháp của con, chúng xin được xuất gia, xin con hãy cho chúng xuất gia.”
Thero ‘‘sādhū’’ti vatvā tehi nivatthavatthānaṃ dasāni chindāpetvā tambamattikāya rajāpetvā te pabbājetvā sīlesu patiṭṭhāpesi.
The Elder said, ‘‘Very well,’’ and having them cut the fringes of their clothes and dye them with red clay, he ordained them and established them in the precepts.
Vị Trưởng lão nói “Lành thay,” rồi sai chúng cắt bỏ tua của những bộ y đang mặc, nhuộm bằng đất đỏ, cho chúng xuất gia và an lập chúng vào giới luật.
Upasampannakāle ca nesaṃ ekekassa visuṃ visuṃ kammaṭṭhānamadāsi.
At the time of their higher ordination, he gave each of them a separate meditation subject (kammaṭṭhāna).
Khi chúng đã thọ giới, ngài đã ban cho mỗi người một đề mục thiền định khác nhau.
Te navasatā bhikkhū visuṃ visuṃ navasatakammaṭṭhānāni gahetvā ekaṃ pabbataṃ abhiruyha tassa tassa rukkhassa chāyāya nisīditvā samaṇadhammaṃ kariṃsu.
Those nine hundred bhikkhus, each taking their respective nine hundred meditation subjects, ascended a mountain and, sitting in the shade of various trees, practiced the monastic life (samaṇadhamma).
Chín trăm Tỳ-kheo ấy, mỗi người nhận một đề mục thiền định khác nhau, rồi leo lên một ngọn núi, ngồi dưới bóng cây này cây nọ và thực hành đời sống Sa-môn.
Tattha mettāvihārīti mettākammaṭṭhāne kammaṃ karontopi mettāvasena tikacatukkajjhāne nibbattetvā ṭhitopi mettāvihārīyeva nāma.
Therein, mettāvihārī means one who practices the mettā kammaṭṭhāna, or one who has attained the threefold or fourfold jhānas by means of mettā and abides therein. He is called one who abides in mettā.
Trong đó, mettāvihārī có nghĩa là, ngay cả một tỳ-kheo đang thực hành đề mục mettā (từ bi) hoặc đã chứng đắc tam thiền hay tứ thiền nhờ mettā, cũng được gọi là mettāvihārī. Pasanno có nghĩa là một người có niềm tin trong giáo pháp của Đức Phật, nghĩa là người ấy thích sự thanh tịnh. Padaṃ santaṃ là tên gọi của Nibbāna.
Pasannoti yo pana buddhasāsane pasanno hoti, pasādaṃ rocetiyevāti attho.
Pasanno means: That bhikkhu is one who has confidence in the Buddha's dispensation, who delights in faith. This is the meaning.
Thật vậy, một tỳ-kheo như vậy đạt đến Nibbāna, được gọi là “phần an tịnh” (santaṃ koṭṭhāsaṃ) vì sự an tịnh của tất cả các hành (saṅkhāra), là “sự an tịnh của các hành” (saṅkhārūpasamaṃ), và được gọi là “an lạc” (sukhaṃ) vì là hạnh phúc tối thượng, nghĩa là người ấy đạt được, người ấy tìm thấy.
Padaṃ santanti nibbānassetaṃ nāmaṃ.
Padaṃ santaṃ is a name for Nibbāna.
Padaṃ santa là tên của Nibbāna.
Evarūpo hi bhikkhu santaṃ koṭṭhāsaṃ sabbasaṅkhārānaṃ upasantatāya saṅkhārūpasamaṃ, paramasukhatāya sukhanti laddhanāmaṃ nibbānaṃ adhigacchati, vindatiyevāti attho.
Indeed, such a bhikkhu attains Nibbāna, which is called the peaceful portion, the appeasement of all saṅkhāras due to their cessation, and Sukha (happiness) due to its supreme bliss; he truly finds it. This is the meaning.
Vị tỳ khưu như vậy đạt được Nibbāna, nơi được gọi là sự lắng dịu của các hành (saṅkhārūpasama) vì sự lắng dịu của tất cả các hành (sabbasaṅkhāra), và là hạnh phúc (sukha) vì là sự an lạc tối thượng (paramasukha); tức là vị ấy tìm thấy Nibbāna.
Siñca bhikkhu imaṃ nāvanti bhikkhu imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ nāvaṃ micchāvitakkodakaṃ chaḍḍento siñca.
Siñca bhikkhu imaṃ nāvaṃ means: Bhikkhu, empty this boat, which is called the body, by casting out the water of wrong thoughts.
Siñca bhikkhu imaṃ nāvaṃ có nghĩa là: Này tỳ-kheo, hãy tát nước, vứt bỏ nước tà tư duy ra khỏi chiếc thuyền thân này.
Sittā te lahumessatīti yathā hi mahāsamudde udakasseva bharitā nāvā chiddāni pidahitvā udakassa sittatāya sittā sallahukā hutvā mahāsamudde anosīditvā sīghaṃ supaṭṭanaṃ gacchati, evaṃ tavāpi ayaṃ micchāvitakkodakabharitā attabhāvanāvā cakkhudvārādichiddāni saṃvarena pidahitvā uppannassa micchāvitakkodakassa sittatāya sittā sallahukā saṃsāravaṭṭe anosīditvā sīghaṃ nibbānaṃ gamissati.
Sittā te lahumessatī means: Just as a boat filled with water in the great ocean, when its holes are stopped and the water is emptied, becomes light and swiftly reaches a good port without sinking in the great ocean; similarly, this boat of your existence, filled with the water of wrong thoughts, when its holes such as the eye-door are stopped by restraint and the arisen water of wrong thoughts is emptied, will become light and swiftly reach Nibbāna without sinking in the cycle of saṃsāra.
Sittā te lahumessatī có nghĩa là: Như một chiếc thuyền đầy nước giữa đại dương, sau khi bịt các lỗ hổng và tát nước ra, nó trở nên nhẹ nhàng, không chìm trong đại dương mà nhanh chóng đến bến cảng an toàn. Cũng vậy, chiếc thuyền thân này của ngươi, đầy nước tà tư duy, sau khi bịt các lỗ hổng như nhãn căn bằng sự phòng hộ và tát nước tà tư duy đã sanh ra, nó sẽ trở nên nhẹ nhàng, không chìm trong vòng luân hồi (saṃsāravaṭṭa) mà nhanh chóng đến Nibbāna.
Chetvāti rāgadosabandhanāni chinda.
Chetvā means: Cut off the bonds of greed and hatred.
Chetvā có nghĩa là: Hãy cắt đứt những sự trói buộc của tham và sân.
Etāni hi chinditvā arahattappatto tato aparabhāge anupādisesanibbānameva ehisi, gamissasīti attho.
Indeed, having cut these off and attained Arahantship, you will thereafter reach Nibbāna without any residual aggregates. This is the meaning.
Thật vậy, sau khi cắt đứt những điều này, đạt đến A-la-hán quả, sau đó ngươi sẽ đến Nibbāna vô dư y (anupādisesanibbāna), nghĩa là ngươi sẽ đạt đến.
Pañca chindeti heṭṭhāapāyasampāpakāni pañcorambhāgiyasaṃyojanāni pāde baddharajjuṃ puriso satthena viya heṭṭhāmaggattayena chindeyya.
Pañca chinde means: One should cut off the five lower fetters (orambhāgiyasaṃyojanāni) that lead to the lower realms, just as a man cuts a rope tied to his feet with a knife, by means of the three lower paths.
Pañca chinde có nghĩa là: Hãy cắt đứt năm hạ phần kiết sử (orambhāgiyasaṃyojanāni) dẫn đến các cõi khổ (apāya), bằng ba hạ đạo (heṭṭhāmaggattayena), giống như một người dùng dao cắt sợi dây buộc ở chân.
Pañca jaheti uparidevalokasampāpakāni pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni puriso gīvāya baddharajjukaṃ viya arahattamaggena jaheyya pajaheyya, chindeyyāti attho.
Pañca jahe means: One should abandon the five higher fetters (uddhambhāgiyasaṃyojanāni) that lead to the higher deva realms, just as a man cuts a rope tied around his neck, by means of the Arahantship path; one should abandon them, cut them off. This is the meaning.
Pañca jahe có nghĩa là: Hãy từ bỏ, hãy loại bỏ năm thượng phần kiết sử (uddhambhāgiyasaṃyojanāni) dẫn đến các cõi trời, bằng A-la-hán đạo (arahattamaggena), giống như một người cắt sợi dây buộc ở cổ, nghĩa là hãy cắt đứt.
Pañca cuttari bhāvayeti uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānatthāya saddhādīni pañcindriyāni uttari bhāveyya.
Pañca cuttari bhāvaye means: One should further develop the five faculties (indriyāni) such as faith (saddhā) for the abandonment of the higher fetters.
Pañca cuttari bhāvaye có nghĩa là: Hãy tu tập thêm năm căn (indriya) như tín (saddhā) để đoạn trừ các thượng phần kiết sử.
Pañcasaṅgātigoti evaṃ sante pañcannaṃ rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅgānaṃ atikkamanena pañcasaṅgātigo bhikkhu oghatiṇṇoti vuccati, cattāro oghe tiṇṇoyevāti vuccatīti attho.
Pañcasaṅgātigo means: When this is done, a bhikkhu who has transcended the five attachments—greed, hatred, delusion, conceit, and wrong views—is called oghatiṇṇo, meaning he has crossed the four floods (ogha). This is the meaning.
Pañcasaṅgātigo có nghĩa là: Khi đã như vậy, một tỳ-kheo vượt qua năm sự trói buộc (saṅga) là tham (rāga), sân (dosa), si (moha), mạn (māna), tà kiến (diṭṭhi), được gọi là pañcasaṅgātigo (người vượt qua năm sự trói buộc), nghĩa là được gọi là oghatiṇṇo (người đã vượt qua bốn dòng nước lũ).
Yato yato sammasatīti aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu kammaṃ karonto yena yenākārena, purebhattādīsu vā kālesu yasmiṃ yasmiṃ attanā abhirucite kāle, abhirucite vā kammaṭṭhāne kammaṃ karonto sammasati.
Yato yato sammasatī means: A bhikkhu who practices meditation on the thirty-eight objects, in whatever manner, or at whatever time he prefers, such as before meals, or on whatever meditation subject he prefers, discerns rightly.
Yato yato sammasati có nghĩa là: Khi một tỳ-kheo thực hành đề mục thiền định trên ba mươi tám đối tượng, quán xét bằng bất cứ cách nào, hoặc vào bất cứ thời điểm nào, chẳng hạn như trước bữa ăn, hoặc vào bất cứ thời điểm nào mà mình ưa thích, hoặc trên bất cứ đề mục thiền định nào mà mình ưa thích, thì người ấy quán xét.
Udayabbayanti pañcannaṃ khandhānaṃ pañcavīsatiyā lakkhaṇehi udayaṃ, pañcavīsatiyā eva ca lakkhaṇehi vayaṃ.
Udayabbayaṃ means: The arising of the five aggregates with twenty-five characteristics, and the passing away with twenty-five characteristics.
Udayabbayaṃ có nghĩa là: Sự sanh khởi (udaya) của năm uẩn (khandha) với hai mươi lăm đặc tính, và sự diệt tận (vaya) của chúng cũng với hai mươi lăm đặc tính.
Pītipāmojjanti evaṃ khandhānaṃ udayabbayaṃ sammasanto dhammapītiṃ dhammapāmojjañca labhati.
Pītipāmojjaṃ means: Discerning the arising and passing away of the aggregates in this way, one obtains joy in the Dhamma and delight in the Dhamma.
Pītipāmojjaṃ có nghĩa là: Khi quán xét sự sanh diệt của các uẩn như vậy, người ấy đạt được hỷ lạc của Pháp (dhammapīti) và niềm vui của Pháp (dhammapāmojjaṃ).
Amatanti taṃ sappaccaye nāmarūpe pākaṭe hutvā upaṭṭhahante uppannaṃ pītipāmojjaṃ amatanibbānasampāpakattā vijānataṃ paṇḍitānaṃ amatamevāti attho.
The meaning is that "the Deathless" refers to the rapture and joy that arise when dependent nāmarūpa become manifest and present. Because this rapture and joy lead to the Deathless Nibbāna, for the discerning wise, it is indeed the Deathless.
Amataṃ có nghĩa là: Hỷ lạc đã sanh khởi khi danh sắc (nāmarūpa) có duyên hiện rõ, được những người trí tuệ (paṇḍita) biết đến là bất tử (amataṃ) vì nó dẫn đến Nibbāna bất tử (amatanibbānasampāpakattā).
Tatrāyamādi bhavatīti tatra ayaṃ ādi, idaṃ pubbaṭṭhānaṃ hoti.
"This is the beginning there" means that this is the beginning there; this is the prior condition.
Tatrāyamādi bhavati có nghĩa là: Ở đó, đây là khởi đầu, đây là vị trí ban đầu.
Idha paññassāti imasmiṃ sāsane paṇḍitabhikkhuno.
"Here, for the wise one" means for the wise bhikkhu in this Dispensation.
Idha paññassa có nghĩa là: Đối với tỳ-kheo có trí tuệ trong giáo pháp này.
Idāni ‘‘taṃ ādī’’ti vuttaṃ pubbaṭṭhānaṃ dassento indriyaguttītiādimāha.
Now, showing that prior condition which was called "the beginning," he said, "restraint of the faculties" and so on.
Bây giờ, để chỉ ra vị trí ban đầu được gọi là “khởi đầu” (ādi), Đức Phật đã nói indriyagutti và những điều tiếp theo.
Catupārisuddhisīlañhi pubbaṭṭhānaṃ nāma.
For the purification of the fourfold morality is indeed called the prior condition.
Thật vậy, Tứ thanh tịnh giới (catupārisuddhisīla) được gọi là vị trí ban đầu.
Tattha indriyaguttīti indriyasaṃvaro.
In that, "restraint of the faculties" means the restraint of the sense faculties.
Trong đó, indriyagutti có nghĩa là: sự phòng hộ các căn (indriyasaṃvaro).
Santuṭṭhīti catupaccayasantoso.
"Contentment" means contentment with the four requisites.
Santuṭṭhī có nghĩa là: sự tri túc với bốn vật dụng (catupaccayasantoso).
Tena ājīvapārisuddhi ceva paccayasannissitañca sīlaṃ kathitaṃ.
By this, both the morality of purity of livelihood and the morality dependent on requisites are stated.
Nhờ đó, giới thanh tịnh về phương tiện sinh sống (ājīvapārisuddhi) và giới liên quan đến sự quán xét các vật dụng (paccayasannissitaṃ sīlaṃ) đã được nói đến.
Pātimokkheti pātimokkhasaṅkhāte jeṭṭhakasīle paripūrakāritā kathitā.
"In the Pātimokkha" refers to the fulfillment of the chief morality called the Pātimokkha.
Pātimokkha có nghĩa là: sự hoàn thành giới bổn Pātimokkha (jeṭṭhakasīle) đã được nói đến.
Mitte bhajassu kalyāṇeti vissaṭṭhakammante apatirūpasahāye vajjetvā sādhujīvitāya suddhājīve jaṅghabalaṃ nissāya jīvikakappanāya akusīte atandite kalyāṇamitte bhajassu, sevassūti attho.
"Associate with good friends" means to avoid unsuitable companions who have abandoned their duties, and to associate with, to serve, good friends who are pure in livelihood for a good life, who are not lazy or indolent in maintaining their livelihood by relying on their strength of limb.
Mitte bhajassu kalyāṇe có nghĩa là: Hãy tránh xa những người bạn không phù hợp, những người đã từ bỏ đề mục thiền định. Hãy thân cận, hãy phụng sự những người bạn lành (kalyāṇamitte) có đời sống thanh tịnh (suddhājīve) để có một cuộc sống tốt đẹp, không biếng nhác (atandite) trong việc duy trì cuộc sống bằng sức mạnh của đôi chân.
Paṭisanthāravutyassāti āmisapaṭisanthārena ca dhammapaṭisanthārena ca sampannavuttitāya paṭisanthāravutti assa, paṭisanthārassa kārakā bhaveyyāti attho.
"One should be of hospitable conduct" means one should be of hospitable conduct, having a manner endowed with both material hospitality and Dhamma hospitality; one should be a doer of hospitality.
Paṭisanthāravutyassa có nghĩa là: Hãy có thái độ hòa nhã (paṭisanthāravutti), có khả năng thực hiện sự hòa nhã (paṭisanthāra), bằng cách hoàn thành cả sự hòa nhã về vật chất (āmisapaṭisanthārena) và sự hòa nhã về Pháp (dhammapaṭisanthārena).
Ācārakusaloti sīlampi ācāro, vattapaṭivattampi ācāro.
"Skilled in conduct" means morality is conduct, and duties and counter-duties are also conduct.
Ācārakusalo có nghĩa là: Giới (sīla) cũng là oai nghi (ācāra), và các phận sự lớn nhỏ (vattapaṭivatta) cũng là oai nghi.
Tattha kusalo siyā, cheko bhaveyyāti attho.
In that, one should be skilled, one should be adept.
Trong đó, hãy thiện xảo (kusalo siyā), hãy khéo léo (cheko bhaveyyā) trong oai nghi.
Tato pāmojjabahuloti tato paṭisanthāravuttito ca ācārakosallato ca uppannena dhammapāmojjena pāmojjabahulo hutvā taṃ sakalassāpi vaṭṭadukkhassa antaṃ karissatīti attho.
"Then abounding in joy" means that having become abounding in joy through the Dhamma-joy arisen from that hospitable conduct and skill in conduct, one will put an end to all this suffering of saṃsāra.
Tato pāmojjabahulo có nghĩa là: Từ đó, do sự hòa nhã và sự thiện xảo trong oai nghi, người ấy sẽ trở nên tràn đầy hỷ lạc của Pháp (dhammapāmojjena pāmojjabahulo), và sẽ chấm dứt tất cả khổ đau của vòng luân hồi (vaṭṭadukkhassa antaṃ karissatī).
Tassa kira hatthapādakukkuccaṃ nāma nāhosi, kāyavijambhanarahito santaattabhāvova ahosi.
It is said that he had no restlessness of hands or feet; his body was free from stretching and moving, and his being was tranquil.
Được biết, vị ấy không có sự bồn chồn (kukkucca) của tay chân, thân thể vị ấy luôn an tịnh, không có sự vươn duỗi thân thể.
So kira sīhayonito āgato thero.
It is said that this Thera came from the lion species.
Được biết, vị Trưởng lão ấy đến từ loài sư tử.
Sīhā kira ekadivasaṃ gocaraṃ gahetvā rajatasuvaṇṇamaṇipavāḷaguhānaṃ aññataraṃ pavisitvā manosilātale haritālacuṇṇesu sattāhaṃ nipajjitvā sattame divase uṭṭhāya nipannaṭṭhānaṃ oloketvā sace naṅguṭṭhassa vā kaṇṇānaṃ vā hatthapādānaṃ vā calitattā manosilāharitālacuṇṇānaṃ vippakiṇṇataṃ passanti, ‘‘na te idaṃ jātiyā vā gottassa vā patirūpa’’nti puna sattāhaṃ nirāhārā nipajjanti, cuṇṇānaṃ pana vippakiṇṇabhāve asati ‘‘idaṃ te jātigottānaṃ anucchavika’’nti āsayā nikkhamitvā vijambhitvā disā anuviloketvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamanti.
It is said that lions, having obtained their prey one day, would enter one of the caves made of silver, gold, gems, or coral, and lie down for seven days on a slab of red arsenic (manosilā) covered with orpiment (haritāla) powder. On the seventh day, if they rose and looked at the place where they had lain, and saw the red arsenic and orpiment powders scattered due to the movement of their tail, ears, hands, or feet, they would think, “This is not fitting for your birth or lineage,” and would lie down again for another seven days without food. If, however, the powders were not scattered, they would think, “This is fitting for your birth and lineage,” and would emerge from their lair, stretch, survey the directions, roar the lion's roar three times, and then depart for their hunting ground.
Được biết, các con sư tử sau khi kiếm ăn vào một ngày, sẽ vào một trong các hang động bằng bạc, vàng, ngọc, san hô, nằm trên phiến đá màu đỏ son hoặc trong bột màu xanh lá cây suốt bảy ngày. Vào ngày thứ bảy, chúng thức dậy, nhìn vào chỗ mình đã nằm. Nếu thấy đuôi, tai, tay hoặc chân đã di chuyển làm cho bột màu đỏ son hoặc bột màu xanh lá cây bị vương vãi, chúng nghĩ: “Điều này không phù hợp với dòng dõi hay chủng tộc của ta,” và lại nằm nhịn ăn thêm bảy ngày nữa. Nếu bột không bị vương vãi, chúng nghĩ: “Điều này phù hợp với dòng dõi và chủng tộc của ta,” rồi rời hang, vươn vai, nhìn khắp các hướng, rống ba tiếng sư tử hống rồi đi kiếm ăn.
Evarūpāya sīhayoniyā āgato ayaṃ bhikkhu.
This bhikkhu, it is said, came from such a lion lineage.
Vị Tỳ-khưu này đã đến từ một dòng dõi sư tử như vậy.
Tassa kāyasamācāraṃ disvā bhikkhū satthu ārocesuṃ – ‘‘na no, bhante, santakāyattherasadiso bhikkhu diṭṭhapubbo.
Seeing his calm bodily conduct, the bhikkhus reported to the Teacher, “Venerable Sir, we have never before seen a bhikkhu like the Elder Santakāya.
Các Tỳ-khưu thấy oai nghi thân của vị ấy, đã bạch lên Đức Bổn Sư: “Bạch Ngài, chúng con chưa từng thấy vị Tỳ-khưu nào giống như Trưởng lão Santakāya.
Imassa hi nisinnaṭṭhāne hatthacalanaṃ vā pādacalanaṃ vā kāyavijambhitā vā natthī’’ti.
Indeed, when he is seated, there is no movement of his hands or feet, nor any stretching of his body.”
Khi vị ấy ngồi, không có sự cử động tay, cử động chân hay sự vươn duỗi thân thể nào cả.”
Taṃ sutvā satthā, ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma santakāyattherena viya kāyādīhi upasanteneva bhavitabba’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
Hearing this, the Teacher said, “Bhikkhus, a bhikkhu should indeed be tranquil in body and so on, like the Elder Santakāya,” and then uttered this verse:
Nghe vậy, Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu phải an tịnh thân thể và các giác quan khác giống như Trưởng lão Santakāya vậy.” Nói xong, Ngài thuyết kệ này:
Eko kira duggatamanusso paresaṃ bhatiṃ katvā jīvati, taṃ eko bhikkhu pilotikakhaṇḍanivatthaṃ naṅgalaṃ ukkhipitvā gacchantaṃ disvā evamāha – ‘‘kiṃ pana te evaṃ jīvanato pabbajituṃ na vara’’nti.
It is said that a certain poor man lived by working for others. A bhikkhu saw him carrying a plough and wearing a tattered cloth, and said to him, “Is it not better for you to go forth than to live like this?”
Được biết, có một người đàn ông nghèo khổ sống bằng cách làm thuê cho người khác. Một vị Tỳ-khưu thấy người ấy mặc một mảnh vải rách, vác cày đi, liền nói: “Sống như vậy, sao không xuất gia thì tốt hơn?”
Ko maṃ, bhante, evaṃ jīvantaṃ pabbājessatīti?
“Venerable Sir, who would ordain me if I live like this?”
“Bạch Ngài, ai sẽ cho con xuất gia khi con sống như thế này?”
Sace pabbajissasi, ahaṃ taṃ pabbājessāmīti.
“If you wish to go forth, I will ordain you.”
“Nếu con muốn xuất gia, ta sẽ cho con xuất gia.”
Sādhu bhante, sace maṃ pabbājessatha, pabbajissāmīti.
“Good, Venerable Sir, if you will ordain me, I will go forth.”
“Tốt lắm, bạch Ngài, nếu Ngài cho con xuất gia, con sẽ xuất gia.”
Atha naṃ so thero jetavanaṃ netvā sahatthena, nhāpetvā māḷake ṭhapetvā pabbājetvā nivatthapilotikakhaṇḍena saddhiṃ naṅgalaṃ māḷakasīmāyameva rukkhasākhāyaṃ ṭhapāpesi.
Then that Elder brought him to Jetavana, bathed him with his own hands, placed him in the assembly hall (māḷaka), ordained him, and had him hang the plough along with his worn cloth on a branch of a tree right within the sīmā of the assembly hall.
Thế là vị Trưởng lão ấy dẫn người đàn ông đến Jetavana, tự tay tắm rửa cho anh ta, đặt anh ta vào trong māḷaka (khu vực giới hạn) và cho xuất gia. Vị ấy còn bảo người đàn ông treo chiếc cày và mảnh vải rách đã mặc lên một cành cây ngay trong māḷaka.
So upasampannakālepi naṅgalakulattherotveva paññāyi.
Even after his higher ordination, he was known as Elder Naṅgalakula (Plough-family Elder).
Ngay cả sau khi thọ giới Tỳ-khưu, vị ấy vẫn được biết đến với tên Trưởng lão Naṅgalakula.
So buddhānaṃ uppannalābhasakkāraṃ nissāya jīvanto ukkaṇṭhitvā ukkaṇṭhitaṃ vinodetuṃ asakkonto ‘‘na dāni saddhādeyyāni kāsāyāni paridahitvā gamissāmī’’ti taṃ rukkhamūlaṃ gantvā attanāva attānaṃ ovadi – ‘‘ahirika, nillajja, idaṃ nivāsetvā vibbhamitvā bhatiṃ katvā jīvitukāmo jāto’’ti.
Living by the gains and honors that arose for the Buddhas, he became discontented. Unable to dispel his discontent, he thought, “I will not wear these robes, given out of faith, and wander about anymore,” and went to the foot of that tree, where he admonished himself, “Shameless, impudent one! You have come to desire to leave the Sangha, wear this tattered cloth, and live by working for wages!”
Vị ấy sống nhờ sự cúng dường (lābhasakkāra) mà chư Phật đã tạo ra, nhưng lại cảm thấy chán nản. Không thể xua tan sự chán nản ấy, vị ấy nghĩ: “Giờ đây, ta sẽ không mặc y cà sa (kāsāya) được cúng dường bằng đức tin mà đi nữa.” Vị ấy liền đến gốc cây đó và tự mình quở trách bản thân: “Này kẻ vô liêm sỉ, vô sỉ! Ngươi muốn mặc mảnh vải này, rồi lại quay về làm thuê kiếm sống sao?”
Tassevaṃ attānaṃ ovadantasseva cittaṃ tanukabhāvaṃ gataṃ.
As he thus admonished himself, his mind became subdued.
Khi vị ấy tự quở trách mình như vậy, tâm vị ấy trở nên thanh tịnh hơn.
So nivattitvā puna katipāhaccayena ukkaṇṭhitvā tatheva attānaṃ ovadi, punassa cittaṃ nivatti.
He returned, and after a few days, again became discontented and admonished himself in the same way; his mind again became subdued.
Vị ấy quay về, rồi vài ngày sau lại chán nản và lại tự quở trách mình như trước, tâm vị ấy lại trở nên thanh tịnh.
So imināva nīhārena ukkaṇṭhitaukkaṇṭhitakāle tattha gantvā attānaṃ ovadi.
In this manner, whenever he felt discontented, he would go there and admonish himself.
Cứ như vậy, mỗi khi cảm thấy chán nản, vị ấy lại đến đó và tự quở trách mình.
Atha naṃ bhikkhū tattha abhiṇhaṃ gacchantaṃ disvā, ‘‘āvuso, naṅgalatthera kasmā ettha gacchasī’’ti pucchiṃsu.
Then the bhikkhus, seeing him frequently going there, asked him, “Friend, Elder Naṅgala, why do you go there?”
Sau đó, các Tỳ-khưu thấy vị ấy thường xuyên đến đó, liền hỏi: “Này hiền giả Trưởng lão Naṅgala, sao hiền giả lại thường xuyên đến đó?”
So ‘‘ācariyassa santikaṃ gacchāmi, bhante’’ti vatvā katipāheneva arahattaṃ pāpuṇi.
He replied, “Venerable Sirs, I go to my teacher,” and in a few days, he attained Arahantship.
Vị ấy đáp: “Bạch chư Tôn giả, con đến gặp thầy của con.” Và chỉ sau vài ngày, vị ấy đã chứng đắc quả vị A-la-hán.
Bhikkhū tena saddhiṃ keḷiṃ karontā āhaṃsu – ‘‘āvuso naṅgalatthera, tava vicaraṇamaggo avaḷañjo viya jāto, ācariyassa santikaṃ na gacchasi maññe’’ti.
The bhikkhus, jesting with him, said, “Friend, Elder Naṅgala, your path of wandering seems to have become unused; I suppose you no longer go to your teacher.”
Các Tỳ-khưu trêu đùa vị ấy và nói: “Này hiền giả Trưởng lão Naṅgala, con đường đi lại của hiền giả dường như đã bị bỏ hoang, hiền giả không còn đến gặp thầy nữa chăng?”
Āma, bhante, mayaṃ saṃsagge sati agamimhā, idāni pana so saṃsaggo chinno, tena na gacchāmāti.
“Yes, venerable sirs, when we had association, we went. But now that association is cut off, therefore we do not go.”
“Vâng, bạch chư Tôn giả, khi còn có sự giao thiệp (saṃsagga), chúng con đã đi. Nhưng giờ đây, sự giao thiệp ấy đã chấm dứt, nên chúng con không đi nữa.”
Taṃ sutvā bhikkhū ‘‘esa abhūtaṃ vatvā aññaṃ byākarotī’’ti satthu tamatthaṃ ārocesuṃ.
Hearing that, the bhikkhus reported that matter to the Teacher, saying, “This bhikkhu, having spoken what is untrue, declares another attainment (arahatta-phala).”
Nghe vậy, các Tỳ-khưu bạch lên Đức Bổn Sư: “Vị ấy nói điều không thật và tuyên bố một điều khác (tức là đã chứng quả A-la-hán).”
Satthā ‘‘āma, bhikkhave, mama putto attanāva attānaṃ codetvā pabbajitakiccassa matthakaṃ patto’’ti vatvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
The Teacher, saying, “Indeed, bhikkhus, my son, having admonished himself, has reached the culmination of the ascetic's task,” and desiring to teach the Dhamma, spoke these verses:
Đức Bổn Sư nói: “Đúng vậy, này các Tỳ-khưu, con của ta đã tự mình quở trách bản thân và đã hoàn thành công việc của một vị xuất gia.” Nói xong, Ngài thuyết những bài kệ này:
Nāthoti avassayo patiṭṭhā.
Nātho means a support, a foundation.
Nātho có nghĩa là chỗ nương tựa, chỗ dựa.
Ko hi nātho paroti yasmā parassa attabhāve patiṭṭhāya kusalaṃ vā katvā saggaparāyaṇena maggaṃ vā bhāvetvā sacchikataphalena bhavituṃ na sakkā, tasmā ko hi nāma paro nātho bhaveyyāti attho.
Ko hi nātho paro means, “since it is not possible to become one whose destination is heaven by performing wholesome deeds, or one who has realized the fruits by developing the path, by relying on another's existence, who then could be another's master?” This is the meaning.
Ko hi nātho paro có nghĩa là: Bởi vì không thể nương tựa vào sự tồn tại của người khác để tạo thiện nghiệp và đi đến cõi trời, hoặc tu tập Thánh Đạo và chứng đắc Thánh Quả, vậy thì ai khác có thể là chỗ nương tựa được chứ?
Tasmāti yasmā attāva attano gati patiṭṭhā saraṇaṃ, tasmā yathā bhadraṃ assājānīyaṃ nissāya lābhaṃ patthayanto vāṇijo tassa visamaṭṭhānacāraṃ pacchinditvā divasassa tikkhattuṃ nahāpento bhojento saṃyameti paṭijaggati, evaṃ tvampi anuppannassa akusalassa uppādaṃ nivārento satisammosena uppannaṃ akusalaṃ pajahanto attānaṃ saṃyama gopaya, evaṃ sante paṭhamajjhānaṃ ādiṃ katvā lokiyalokuttaravisesaṃ adhigamissasīti attho.
Tasmā means, “therefore, since the self is one's own destination, foundation, and refuge, just as a merchant seeking profit by relying on a noble thoroughbred horse restrains and cares for it by cutting off its uneven grazing and bathing and feeding it three times a day, so too should you guard and restrain yourself by preventing the arising of unarisen unwholesome states and abandoning arisen unwholesome states due to forgetfulness of mindfulness. If you do so, you will attain worldly and supramundane distinctions, beginning with the first jhāna.” This is the meaning.
Tasmā (Do đó) nghĩa là: Bởi vì chính tự ngã là nơi đến, là nền tảng, là nơi nương tựa của tự ngã, do đó, như một thương nhân mong cầu lợi lộc nhờ vào một con ngựa thuần chủng tốt, anh ta ngăn chặn nó đi đến những nơi hiểm trở, tắm rửa và cho ăn ba lần mỗi ngày, kiềm chế và chăm sóc nó; cũng vậy, bạn hãy ngăn chặn sự phát sinh của những điều bất thiện chưa sanh, từ bỏ những điều bất thiện đã sanh do sự lãng quên chánh niệm, và tự kiềm chế, bảo vệ bản thân. Nếu làm như vậy, bạn sẽ đạt được những đặc biệt thế gian và siêu thế, bắt đầu từ thiền thứ nhất. Đó là ý nghĩa.