Thero kira sāyanhasamaye paṭisallīno cintesi – ‘‘bhagavatā mūlagandho, sāragandho, pupphagandhoti tayo uttamagandhā vuttā, tesaṃ anuvātameva gandho gacchati, no paṭivātaṃ.
It is said that the Elder, while in seclusion in the evening, reflected: "The Blessed One has spoken of three excellent scents: root-scent, heartwood-scent, and flower-scent. The scent of these goes only with the wind, not against the wind.
Được biết, vào buổi chiều, khi đang độc cư, Trưởng lão đã suy nghĩ: “Đức Thế Tôn đã nói về ba loại hương thơm cao quý là hương rễ, hương lõi cây và hương hoa; hương của chúng chỉ bay xuôi gió, không bay ngược gió.
Atthi nu kho taṃ gandhajātaṃ, yassa paṭivātampi gandho gacchatī’’ti.
Is there, then, any kind of scent whose fragrance goes even against the wind?"
Vậy có loại hương nào mà hương thơm của nó có thể bay cả ngược gió không?”
Athassa etadahosi – ‘‘kiṃ mayhaṃ attanā vinicchitena, satthāraṃyeva pucchissāmī’’ti.
Then it occurred to him: "What good is it for me to decide on my own? I will ask the Teacher himself."
Khi ấy, ngài đã nghĩ rằng: “Ta tự mình quyết định thì có ích gì, ta nên hỏi chính Bậc Đạo Sư.”
So satthāraṃ upasaṅkamitvā pucchi.
So he approached the Teacher and asked.
Ngài đã đến gặp Bậc Đạo Sư và hỏi.
Tena vuttaṃ –
It was said:
Do đó, có lời chép rằng –
‘‘Tīṇimāni, bhante, gandhajātāni, yesaṃ anuvātameva gandho gacchati, no paṭivātaṃ.
"There are these three kinds of scents, Venerable Sir, whose fragrance goes only with the wind, not against the wind.
“Bạch Thế Tôn, có ba loại hương này, hương của chúng chỉ bay xuôi gió, không bay ngược gió.
Katamāni tīṇi?
Which three?
Ba loại đó là gì?
Mūlagandho, sāragandho, pupphagandho, imāni kho, bhante, tīṇi gandhajātāni.
Root-scent, heartwood-scent, and flower-scent. These, Venerable Sir, are the three kinds of scents.
Hương rễ, hương lõi cây, hương hoa; bạch Thế Tôn, đây là ba loại hương.
Yesaṃ anuvātameva gandho gacchati, no paṭivātaṃ.
Whose fragrance goes only with the wind, not against the wind.
Hương của chúng chỉ bay xuôi gió, không bay ngược gió.
Atthi nu kho, bhante, kiñci gandhajātaṃ yassa anuvātampi gandho gacchati, paṭivātampi gandho gacchati, anuvātapaṭivātampi gandho gacchatī’’ti?
Is there, Venerable Sir, any kind of scent whose fragrance goes with the wind, against the wind, and both with and against the wind?"
Bạch Thế Tôn, vậy có loại hương nào mà hương của nó bay được cả xuôi gió, bay được cả ngược gió, và bay được cả xuôi lẫn ngược gió không?”
(A. ni. 3.80)
(A. ni. 3.80)
(A. ni. 3.80)
‘‘Idhānanda, yasmiṃ gāme vā nigame vā itthī vā puriso vā buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti, pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesumicchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti, sīlavā hoti kalyāṇadhammo, vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato.
"Here, Ānanda, in whatever village or town, a woman or a man has gone for refuge to the Buddha, has gone for refuge to the Dhamma, has gone for refuge to the Saṅgha; abstains from taking life, abstains from taking what is not given, abstains from sexual misconduct, abstains from false speech, abstains from intoxicating drinks and drugs which are the basis for heedlessness; is virtuous and of good character; dwells at home with a mind free from the stain of stinginess, open-handed, pure-handed, delighting in relinquishment, responsive to requests, delighting in the distribution of gifts.
“Này Ānanda, ở đây, trong làng hay thị trấn nào có người nữ hay người nam đã quy y Phật, đã quy y Pháp, đã quy y Tăng, đã từ bỏ sát sanh, đã từ bỏ lấy của không cho, đã từ bỏ tà hạnh trong các dục, đã từ bỏ nói dối, đã từ bỏ việc uống rượu men, rượu nấu và các chất say gây dể duôi, là người có giới, có thiện pháp, sống tại gia với tâm không còn bẩn nhơ của sự bỏn xẻn, xả thí rộng rãi, tay luôn sẵn sàng, vui thích trong việc buông xả, xứng đáng để được cầu xin, vui thích trong việc bố thí và chia sẻ.
Tattha na pupphagandhoti tāvatiṃsabhavane paricchattakarukkho āyāmato ca vitthārato ca yojanasatiko, tassa pupphānaṃ ābhā paññāsa yojanāni gacchati, gandho yojanasataṃ, sopi anuvātameva gacchati, paṭivātaṃ pana aṭṭhaṅgulamattampi gantuṃ na sakkoti, evarūpopi na pupphagandho paṭivātameti.
There, not the scent of flowers means that in the Tāvatiṃsa realm, the Pāricchattaka tree is one hundred yojanas in length and breadth. The radiance of its flowers extends fifty yojanas, and its scent one hundred yojanas. That scent, too, travels only downwind. Upwind, it cannot travel even half an inch. Even such a flower scent does not go against the wind.
Trong đó, na pupphagandho (hương hoa không) có nghĩa là: ở cõi trời Ba Mươi Ba, cây Pāricchattaka có chiều cao và chiều rộng một trăm do-tuần, ánh sáng từ hoa của nó lan xa năm mươi do-tuần, hương thơm lan xa một trăm do-tuần, nhưng nó cũng chỉ bay xuôi gió, còn ngược gió thì không thể bay đi dù chỉ nửa lóng tay. Ngay cả hương hoa như vậy cũng không bay ngược gió.
Candananti candanagandho.
Sandalwood means the scent of sandalwood.
Candanaṃ (chiên-đàn) là hương chiên-đàn.
Tagaramallikā vāti imesampi gandho eva adhippeto.
Or tagara and jasmine means that the scent of these is also intended.
Tagaramallikā vā (tagara hay lài) ở đây cũng chỉ đến hương thơm của chúng.
Sāragandhānaṃ aggassa hi lohitacandanassāpi tagarassapi mallikāyapi anuvātameva vāyati, no paṭivātaṃ.
Indeed, even the scent of red sandalwood, tagara, and jasmine, which are supreme among essential fragrances, blows only downwind, not upwind.
Vì ngay cả hương của gỗ chiên-đàn đỏ, loại hương lõi cây cao quý nhất, hương của tagara và hoa lài cũng chỉ bay xuôi gió, không bay ngược gió.
Satañca gandhoti sappurisānaṃ pana buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ sīlagandho paṭivātameti.
But the scent of the virtuous means that the scent of virtue of good people—Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples—goes against the wind.
Satañca gandho (nhưng hương của bậc chân nhân) nghĩa là hương giới của các bậc thiện trí là chư Phật, chư Phật Độc Giác và chư Thinh Văn thì bay ngược gió.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì sao?
Sabbā disā sappuriso pavāyati yasmā pana sappuriso sīlagandhena sabbāpi disā ajjhottharitvāva gacchati, tasmā ‘‘tassa gandho na paṭivātametī’’ti na vattabbo.
A good person wafts in all directions because a good person pervades all directions with the scent of virtue. Therefore, it should not be said, "His scent does not go against the wind."
Sabbā disā sappuriso pavāyati (Bậc thiện trí tỏa hương khắp mọi phương) bởi vì bậc thiện trí lan tỏa hương giới của mình bao trùm khắp mọi phương, do đó không thể nói rằng “hương của người ấy không bay ngược gió”.
Tena vuttaṃ ‘‘paṭivātametī’’ti.
Hence, it was said, "it goes against the wind."
Vì vậy, có lời nói rằng “bay ngược gió”.
Vassikīti jātisumanā.
Vassikī means jasmine.
Vassikī là hoa lài.
Etesanti imesaṃ candanādīnaṃ gandhajātānaṃ gandhato sīlavantānaṃ sappurisānaṃ sīlagandhova anuttaro asadiso apaṭibhāgoti.
Among these: The fragrance of virtue of good people who are endowed with morality is superior, unequalled, and unparalleled compared to the fragrance of these fragrant substances such as sandalwood and others.
Etesaṃ (trong các loại ấy) có nghĩa là, so với hương của các loại hương như chiên-đàn, v.v..., hương giới của các bậc thiện trí có giới đức là vô thượng, không gì sánh bằng, không có đối thủ.
Ekasmiñhi divase thero sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhāya ‘‘rājagahe sapadānaṃ piṇḍāya carissāmī’’ti nikkhami.
One day, the Elder, having emerged from the attainment of cessation after seven days, set out, thinking, "I will go for alms in Rājagaha, in continuous sequence."
Vào một ngày nọ, Trưởng lão sau khi xuất khỏi Diệt tận định sau bảy ngày, đã ra đi với ý định “ta sẽ đi khất thực theo thứ tự từng nhà ở Rājagaha”.
Tasmiṃ pana samaye sakkassa devarañño paricārikā kakuṭapādiniyo pañcasatā accharāyo ‘‘therassa piṇḍapātaṃ dassāmā’’ti ussāhajātā pañca piṇḍapātasatāni sajjetvā ādāya antarāmagge ṭhatvā, ‘‘bhante, imaṃ piṇḍapātaṃ gaṇhatha, saṅgahaṃ no karothā’’ti vadiṃsu.
At that time, five hundred celestial nymphs, attendants of Sakka, king of devas, filled with enthusiasm to offer alms to the Elder, prepared five hundred alms-offerings, took them, stood on the road, and said, "Venerable sir, please accept these alms; grant us your favour."
Vào lúc đó, năm trăm vị tiên nữ Kakuṭapādini, thị nữ của Sakka, vua chư Thiên, với lòng nhiệt thành rằng: “Chúng tôi sẽ cúng dường vật thực cho vị Trưởng lão,” đã chuẩn bị năm trăm phần vật thực, mang theo, đứng giữa đường và thưa: “Thưa Tôn giả, xin hãy nhận vật thực này, xin hãy làm ân huệ cho chúng tôi.”
‘‘Gacchatha tumhe, ahaṃ duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmī’’ti.
He said, "You may go; I will give favour to the poor."
“Các cô hãy đi đi, Ta sẽ làm ân huệ cho những người khốn khổ.”
‘‘Bhante, mā no nāsetha, saṅgahaṃ no karothā’’ti.
"Venerable sir, do not destroy us; grant us your favour."
“Thưa Tôn giả, xin đừng hủy hoại chúng tôi, xin hãy làm ân huệ cho chúng tôi.”
Thero ñatvā puna paṭikkhipitvā punapi apagantuṃ anicchamānā yācantiyo ‘‘attano pamāṇaṃ na jānātha, apagacchathā’’ti accharaṃ pahari.
The Elder, knowing this, refused again, and when they, unwilling to depart again, continued to plead, he snapped his fingers and said, "You do not know your own measure; go away!"
Vị Trưởng lão biết vậy, lại từ chối, và khi các vị tiên nữ không muốn rời đi mà cứ van nài, Ngài đã búng ngón tay vào một vị tiên nữ mà nói: “Các cô không biết giới hạn của mình sao, hãy đi đi!”
Tā therassa accharasaddaṃ sutvā santhambhitvā sammukhā ṭhātuṃ asakkontiyo palāyitvā devalokameva gantvā, sakkena ‘‘kahaṃ gatātthā’’ti puṭṭhā, ‘‘‘samāpattito vuṭṭhitassa therassa piṇḍapātaṃ dassāmā’ti gatāmhā, devā’’ti.
Hearing the Elder's finger-snap, they froze, unable to stand before him, fled back to the deva realm, and when asked by Sakka, "Where have you been?", they replied, "Lord, we went to offer alms to the Elder who had emerged from his attainment."
Nghe tiếng búng ngón tay của vị Trưởng lão, các vị tiên nữ đó cứng đờ người, không thể đứng trước mặt Ngài, bèn bỏ chạy về cõi trời. Khi được Sakka hỏi: “Các cô đã đi đâu?”, họ thưa: “Thưa Thiên chủ, chúng tôi đã đi với ý định ‘sẽ cúng dường vật thực cho vị Trưởng lão vừa xuất khỏi định.’”
‘‘Dinno pana vā’’ti?
"Were they offered?" he asked.
“Đã cúng dường chưa?”
‘‘Gaṇhituṃ na icchatī’’ti.
"He did not wish to accept them," they replied.
“Ngài không muốn nhận.”
‘‘Kiṃ kathesī’’ti?
"What did he say?" he asked.
“Ngài đã nói gì?”
‘‘‘Duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmī’ti āha, devā’’ti.
"He said, 'I will grant favour to the poor,' Lord," they replied.
“Thưa Thiên chủ, Ngài nói: ‘Ta sẽ làm ân huệ cho những người khốn khổ.’”
‘‘Tumhe kenākārena gatā’’ti.
"In what manner did you go?" he asked.
“Các cô đã đi bằng cách nào?”
‘‘Imināva, devā’’ti.
"In this very manner, Lord," they replied.
“Thưa Thiên chủ, chính bằng cách này.”
Sakko ‘‘tumhādisiyo therassa piṇḍapātaṃ kiṃ dassantī’’ti sayaṃ dātukāmo hutvā, jarājiṇṇo mahallako khaṇḍadanto palitakeso otaggasarīro mahallakatanta vāyo hutvā sujampi devadhītaraṃ tathārūpameva mahallikaṃ katvā ekaṃ pesakāravīthiṃ māpetvā tantaṃ pasārento acchi.
Sakka, thinking "What can such as you offer to the Elder?", desired to offer alms himself. So he transformed himself into an old, decrepit weaver with broken teeth, grey hair, and a stooped body, and also transformed Sujā, the deva maiden, into a similarly old woman. He then created a street of weavers, spread out a loom, and waited.
Sakka nghĩ: “Những người như các cô làm sao có thể cúng dường vật thực cho vị Trưởng lão?” và muốn tự mình cúng dường, bèn hóa thành một ông lão già nua, răng sứt, tóc bạc, thân thể tiều tụy, làm nghề dệt vải già nua. Ông cũng hóa Sujā, con gái của chư Thiên, thành một bà lão tương tự, tạo ra một con đường của thợ dệt và ngồi giăng sợi.
Theropi ‘‘duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmī’’ti nagarābhimukho gacchanto bahinagare eva taṃ vīthiṃ disvā olokento dve jane addasa.
The Elder, too, thinking "I will grant favour to the poor," went towards the city and, seeing that street just outside the city, looked and saw two people.
Vị Trưởng lão cũng nghĩ: “Ta sẽ làm ân huệ cho những người khốn khổ,” và đi về phía thành phố. Ngài thấy con đường đó ở ngoại ô thành phố, nhìn kỹ và thấy hai người.
Tasmiṃ khaṇe sakko tantaṃ pasāreti, sujā tasaraṃ vaṭṭeti.
At that moment, Sakka was spreading the warp, and Sujā was winding the shuttle.
Vào lúc đó, Sakka đang giăng sợi chỉ, Sujā đang cuộn con thoi.
Thero cintesi – ‘‘ime mahallakakālepi kammaṃ karontiyeva imasmiṃ nagare imehi duggatatarā natthi maññe, imehi dinnaṃ uḷuṅkamattampi sākamattampi gahetvā imesaṃ saṅgahaṃ karissāmī’’ti.
The Elder thought: "These people are working even in old age. I think there are no people poorer than these in this city. I will accept even a spoonful of food or a bit of vegetables given by them and grant them favour."
Vị Trưởng lão suy nghĩ: “Ngay cả khi đã già, những người này vẫn phải làm việc. Chắc là trong thành phố này không có ai nghèo hơn họ. Ta sẽ nhận lấy dù chỉ một muỗng cơm hay một chút rau mà họ cúng dường, và sẽ giúp đỡ họ.”
So tesaṃ gehābhimukho ahosi.
So he headed towards their house.
Ngài liền hướng về phía nhà họ.
Sakko taṃ āgacchantaṃ disvā sujaṃ āha – ‘‘bhadde, mayhaṃ ayyo ito āgacchati, tvaṃ apassantī viya tuṇhī hutvā nisīda, khaṇena theraṃ vañcetvā piṇḍapātaṃ dassāmā’’ti.
Sakka, seeing him approach, said to Sujā, "Dear, the Venerable is coming this way. Sit quietly as if you don't see him. In a moment, we will deceive the Elder and offer alms."
Sakka thấy ngài đang đến, bèn nói với Sujā: “Này hiền thê, vị Tôn giả của ta đang đến đây. Nàng hãy ngồi yên như không thấy gì, một lát nữa chúng ta sẽ lừa vị Trưởng lão rồi cúng dường thức ăn khất thực.”
Thero āgantvā gehadvāre aṭṭhāsi.
The Elder arrived and stood at the house door.
Vị Trưởng lão đến đứng trước cửa nhà.
Tepi apassantā viya attano kammameva karontā thokaṃ āgamiṃsu.
They, too, continued their work as if they did not see him, and waited for a while.
Hai người họ cũng như không thấy gì, vẫn làm công việc của mình một lúc.
Atha sakko ‘‘gehadvāre eko thero viya ṭhito, upadhārehi tāvā’’ti āha.
Then Sakka said, "There is someone like an Elder standing at the house door; do observe him."
Bấy giờ Sakka nói: “Có một vị Trưởng lão đang đứng trước cửa nhà, nàng hãy đi xem thử đi!”
‘‘Gantvā upadhāretha, sāmī’’ti.
"Go and observe, master," she replied.
“Thưa chủ nhân, hãy đi xem thử đi!”
So gehā nikkhamitvā theraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ubhohi hatthehi jaṇṇukāni olambitvā nitthunanto uṭṭhāya ‘‘kataro thero nu kho ayyo’’ti thokaṃ osakkitvā ‘‘akkhīni me dhūmāyantī’’ti vatvā nalāṭe hatthaṃ ṭhapetvā uddhaṃ oloketvā ‘‘aho dukkhaṃ, ayyo no mahākassapatthero cirassaṃ me kuṭidvāraṃ āgato, atthi nu kho kiñci gehe’’ti āha.
He came out of the house, bowed to the Elder with the five-point prostration, clasped his knees with both hands, groaned, stood up, and saying "Which Elder is this, venerable sir?", he stepped back a little and said, "My eyes are misty," then placed his hand on his forehead, looked up, and exclaimed, "Oh, what suffering! Our Venerable Mahākassapa has come to my hut door after a long time. Is there anything at home?"
Ông ta bước ra khỏi nhà, đảnh lễ vị Trưởng lão bằng năm chi chạm đất, rồi dùng hai tay chống gối, rên rỉ đứng dậy và hỏi: “Thưa Tôn giả, vị Trưởng lão nào đây?” Rồi lùi lại một chút, nói: “Mắt tôi đang khói mờ,” vừa nói vừa đặt tay lên trán, nhìn lên trên và nói: “Ôi đau khổ thay! Tôn giả Mahākassapa của chúng tôi đã lâu lắm rồi mới đến cửa nhà tôi. Trong nhà có gì không?”
Sujā thokaṃ ākulaṃ viya hutvā ‘‘atthi, sāmī’’ti paṭivacanaṃ adāsi.
Sujā, acting somewhat flustered, replied, "There is, master."
Sujā có vẻ hơi bối rối, đáp lại: “Có, thưa chủ nhân.”
Sakko, ‘‘bhante, lūkhaṃ vā paṇītaṃ vāti acintetvā saṅgahaṃ no karothā’’ti pattaṃ gaṇhi.
Sakka took the bowl, saying, "Venerable sir, do not think of it as coarse or fine, but grant us your favour."
Sakka nói: “Bạch Tôn giả, xin ngài đừng bận tâm là thô hay ngon, mà hãy nhận sự cúng dường của chúng tôi.” Rồi ông ta cầm lấy bát.
Thero ‘‘etehi dinnaṃ sākaṃ vā hotu kuṇḍakamuṭṭhi vā, saṅgahaṃ nesaṃ karissāmī’’ti pattaṃ adāsi.
The Elder gave his bowl, thinking, "Whether it's vegetables or a handful of broken rice given by them, I will grant them favour."
Vị Trưởng lão nghĩ: “Dù là rau hay nắm cơm tấm mà họ cúng dường, ta cũng sẽ nhận để giúp đỡ họ.” Rồi ngài đưa bát ra.
So antogharaṃ pavisitvā ghaṭiodanaṃ nāma ghaṭiyā uddharitvā pattaṃ pūretvā therassa hatthe ṭhapesi.
He went inside the house, took a special divine rice called Ghaṭi-odana from a pot, filled the bowl, and placed it in the Elder's hands.
Ông ta vào trong nhà, lấy một loại cơm gọi là ghaṭiodana từ trong nồi ra, đổ đầy bát và đặt vào tay vị Trưởng lão.
So ahosi piṇḍapāto anekasūpabyañjano, sakalaṃ rājagahanagaraṃ gandhena ajjhotthari.
That alms-offering was accompanied by many curries and condiments, and its fragrance permeated the entire city of Rājagaha.
Món thức ăn khất thực đó có nhiều loại canh và món ăn phụ, hương thơm lan tỏa khắp thành Rājagaha.
Tadā thero cintesi – ‘‘ayaṃ puriso appesakkho, piṇḍapāto mahesakkho, sakkassa bhojanasadiso, ko nu kho eso’’ti.
Then the Elder thought, "This man has little power, but the alms-offering has great power, similar to Sakka's food. Who could this be?"
Lúc đó, vị Trưởng lão nghĩ: “Người này có uy lực nhỏ, nhưng món thức ăn khất thực này có uy lực lớn, giống như thức ăn của chư Thiên. Ai đây?”
Atha naṃ ‘‘sakko’’ti ñatvā āha – ‘‘bhāriyaṃ te kammaṃ kataṃ duggatānaṃ sampattiṃ vilumpantena, ajja mayhaṃ dānaṃ datvā kocideva duggato senāpatiṭṭhānaṃ vā seṭṭhiṭṭhānaṃ vā labheyyā’’ti.
Then, recognizing him as Sakka, he said, "You have done a grave deed by depriving the poor of their prosperity. If I had given alms today, some poor person might have attained the position of a general or a wealthy man."
Rồi ngài biết đó là Sakka, bèn nói: “Này Kosiya, ngươi đã làm một việc nặng nề khi tước đoạt tài sản của những người nghèo khó. Hôm nay, sau khi cúng dường cho ta, một người nghèo nào đó có thể đạt được địa vị tướng quân hay địa vị trưởng giả.”
‘‘Mayā duggatataro natthi, bhante’’ti.
"There is no one poorer than me, Venerable sir," he said.
“Bạch Tôn giả, không ai nghèo hơn con đâu.”
‘‘Kiṃ kāraṇā tvaṃ duggato devaloke rajjasiriṃ anubhavanto’’ti?
"Why are you poor, while you are enjoying the royal glory in the deva realm?" he asked.
“Tại sao ngươi lại nghèo khó trong khi đang hưởng thụ vinh quang vương quyền ở cõi trời?”
‘‘Bhante, evaṃ nāmetaṃ, mayā pana anuppanne buddhe kalyāṇakammaṃ kataṃ, buddhuppāde vattamāne kalyāṇakammaṃ katvā cūḷarathadevaputto mahārathadevaputto anekavaṇṇadevaputtoti ime tayo samānadevaputtā mama āsannaṭṭhāne nibbattā, mayā tejavantatarā.
"Venerable sir, it is as you say. However, I performed good deeds when no Buddha had arisen. Now that a Buddha has arisen, after performing good deeds, the devaputtas named Cūḷaratha, Mahāratha, and Anekavaṇṇa, these three similar devaputtas, were born near me. They are more powerful than me.
“Bạch Tôn giả, điều đó đúng như vậy. Nhưng con đã làm việc thiện khi Đức Phật chưa xuất hiện. Sau khi Đức Phật xuất hiện, con đã làm việc thiện, và ba vị Thiên tử đồng đẳng là Cūḷarathadevaputta, Mahārathadevaputta và Anekavaṇṇadevaputta đã tái sinh gần con, họ có uy lực mạnh hơn con.
Ahañhi tesu devaputtesu ‘nakkhattaṃ kīḷissāmā’ti paricārikāyo gahetvā antaravīthiṃ otiṇṇesu palāyitvā gehaṃ pavisāmi.
Indeed, when those devaputtas go down the middle of the street with their attendants, saying 'We will play the festival of the stars,' I flee and enter my house.
Khi các Thiên tử đó dẫn các Thiên nữ tùy tùng xuống giữa đường phố để vui chơi lễ hội, con phải bỏ chạy về nhà.
Tesañhi sarīrato tejo mama sarīraṃ ottharati, mama sarīrato tejo tesaṃ sarīraṃ na ottharati, ‘ko mayā duggatataro, bhante’ti.
For the radiance from their bodies overpowers my body, but the radiance from my body does not overpower their bodies. 'Who is poorer than me, Venerable sir?'" he said.
Vì hào quang từ thân họ bao trùm thân con, nhưng hào quang từ thân con không bao trùm thân họ. Bạch Tôn giả, ai nghèo hơn con nữa?”
‘Evaṃ santepi ito paṭṭhāya mayhaṃ mā evaṃ vañcetvā dānamadāsī’’’ti.
"Even so, from now on, do not deceive me and give alms," he said.
“Dù vậy, từ nay trở đi, đừng lừa dối ta mà cúng dường nữa.”
‘‘Vañcetvā tumhākaṃ dāne dinne mayhaṃ kusalaṃ atthi, na atthī’’ti?
"If alms are given to you through deception, is there merit for me or not?" he asked.
“Nếu cúng dường cho ngài bằng cách lừa dối, con có được phước báu không, hay không có?”
‘‘Atthāvuso’’ti.
"There is, friend," he replied.
“Này hiền giả, có.”
‘‘Evaṃ sante kusalakammakaraṇaṃ nāma mayhaṃ bhāro, bhante’’ti.
"If that is so, then performing meritorious deeds is my responsibility, Venerable sir," he replied.
“Nếu vậy, việc làm các thiện nghiệp là trách nhiệm của con, bạch Tôn giả.”
So evaṃ vatvā theraṃ vanditvā sujaṃ gahetvā theraṃ padakkhiṇaṃ katvā vehāsaṃ abbhuggantvā ‘‘aho dānaṃ paramadānaṃ kassape suppatiṭṭhita’’nti udānaṃ udānesi.
Having said this, Sakka bowed to the Elder, took Sujā, circumambulated the Elder, ascended into the sky, and uttered this solemn utterance: "Oh, what a gift! The supreme gift is well-established in Kassapa!"
Nói xong, ông ta đảnh lễ vị Trưởng lão, dẫn Sujā, đi nhiễu hữu vị Trưởng lão, rồi bay lên không trung và thốt lên lời cảm hứng: “Ôi, sự bố thí tối thượng! Được thiết lập vững chắc nơi Kassapa!”
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì vậy, đã được nói rằng:
‘‘Ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe.
"At one time, the Blessed One was dwelling in Rājagaha, in Veḷuvana, the Squirrels' Feeding Ground.
“Một thời, Đức Thế Tôn trú tại Rājagaha, trong khu rừng Veluvana, tại nơi cho sóc ăn Kalandakanivāpa.
Tena kho pana samayena āyasmā mahākassapo pippaliguhāyaṃ viharati, sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinno hoti aññataraṃ samādhiṃ samāpajjitvā.
Now at that time, Venerable Mahākassapa was dwelling in Pippali Cave, having sat for seven days in a single posture, having entered a certain absorption.
Lúc đó, Tôn giả Mahākassapa đang trú tại hang Pippali, ngài đã ngồi một thế kiết già trong bảy ngày, nhập vào một thiền định nào đó.
Atha kho āyasmā mahākassapo tassa sattāhassa accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhāsi.
Then, after the passing of those seven days, Venerable Mahākassapa emerged from that absorption.
Sau bảy ngày đó, Tôn giả Mahākassapa đã xuất khỏi thiền định ấy.
Atha kho āyasmato mahākassapassa tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa etadahosi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ rājagahaṃ piṇḍāya paviseyya’’nti.
Then, as Venerable Mahākassapa emerged from that absorption, this thought occurred to him: "What if I were to enter Rājagaha for alms?"
Sau khi xuất khỏi thiền định đó, Tôn giả Mahākassapa đã nghĩ: ‘Hay là ta nên vào Rājagaha để khất thực?’
‘‘Tena kho pana samayena sakko devānamindo āyasmato mahākassapassa piṇḍapātaṃ dātukāmo hoti.
At that time, Sakka, the king of devas, wished to offer almsfood to Venerable Mahākassapa.
Lúc đó, Sakka, vua của chư Thiên, muốn cúng dường thức ăn khất thực cho Tôn giả Mahākassapa.
Pesakāravaṇṇaṃ abhinimminitvā tantaṃ vināti, sujā asurakaññā tasaraṃ pūreti.
Having transformed himself into the guise of a weaver, he pretended to weave, and Sujā, the asura maiden, pretended to fill the shuttle.
Ông ta hóa hiện thành một người thợ dệt, đang dệt vải, còn Sujā, Thiên nữ A-tu-la, đang cuộn con thoi.
Atha kho āyasmā mahākassapo rājagahe sapadānaṃ piṇḍāya caramāno yena sakkassa devānamindassa nivesanaṃ tenupasaṅkami, addasā kho sakko devānamindo āyasmantaṃ mahākassapaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvā gharā nikkhamitvā paccuggantvā hatthato pattaṃ gahetvā gharaṃ pavisitvā ghaṭiyā odanaṃ uddharitvā pattaṃ pūretvā āyasmato mahākassapassa adāsi.
Then Venerable Mahākassapa, while wandering for alms in Rājagaha from house to house, approached the dwelling of Sakka, the king of devas. Sakka, the king of devas, saw Venerable Mahākassapa approaching from afar, and seeing him, came out of the house, went to meet him, took the bowl from his hand, entered the house, took out rice from the pot, filled the bowl, and offered it to Venerable Mahākassapa.
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa, khi đang khất thực tuần tự ở Rājagaha, đã đến nơi ở của Sakka, vua của chư Thiên. Sakka, vua của chư Thiên, đã thấy Tôn giả Mahākassapa từ xa đang đến. Thấy vậy, ông ta ra khỏi nhà, đi đón, cầm lấy bát từ tay ngài, vào nhà, lấy cơm từ trong nồi ra, đổ đầy bát và cúng dường cho Tôn giả Mahākassapa.
So ahosi piṇḍapāto anekasūpo anekabyañjano anekarasabyañjano.
That almsfood had many soups, many curries, and many delicious curries.
Thức ăn khất thực đó có nhiều loại canh, nhiều món ăn phụ, nhiều hương vị.
Atha kho āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘ko nu kho ayaṃ satto, yassāyaṃ evarūpo iddhānubhāvo’ti.
Then Venerable Mahākassapa thought: ‘Who is this being, possessing such powerful psychic abilities?’
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa đã nghĩ: ‘Chúng sinh nào đây, mà có uy lực thần thông như thế này?’
Atha kho āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘sakko kho ayaṃ devānamindo’ti viditvā sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca – ‘kataṃ kho te idaṃ, kosiya, mā punapi evarūpamakāsī’’’ti.
Then Venerable Mahākassapa, knowing that it was Sakka, the king of devas, said to Sakka, the king of devas: ‘You have done this, Kosiya; do not do such a thing again.’
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa đã biết: ‘Đây chính là Sakka, vua của chư Thiên.’ Rồi ngài nói với Sakka, vua của chư Thiên: ‘Này Kosiya, ngươi đã làm việc này. Đừng bao giờ làm việc như thế này nữa!’
‘‘Amhākampi, bhante kassapa, puññena attho, amhākampi puññena karaṇīya’’nti.
‘Venerable Kassapa, we too are in need of merit; we too have business with merit.’
“Bạch Tôn giả Kassapa, chúng con cũng cần phước báu, chúng con cũng có việc cần làm với phước báu.”
Atha kho bhagavā vihāre ṭhito eva tassa taṃ saddaṃ sutvā bhikkhū āmantetvā – ‘‘passatha, bhikkhave, sakkaṃ devānamindaṃ udānaṃ udānetvā ākāsena gacchanta’’nti āha.
Then the Blessed One, while staying in the monastery, heard that sound and, addressing the bhikkhus, said: ‘Bhikkhus, do you see Sakka, the king of devas, uttering an exclamation and departing through the air?’
Bấy giờ, Đức Thế Tôn đang đứng trong tu viện, nghe tiếng nói đó, bèn gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, các ông có thấy Sakka, vua của chư Thiên, đang bay trên không trung sau khi thốt lên lời cảm hứng không?”
‘‘Kiṃ pana tena kataṃ, bhante’’ti?
‘What has he done, Venerable Sir?’
“Bạch Đức Thế Tôn, ông ta đã làm gì ạ?”
‘‘Vañcetvā tena mayhaṃ puttassa kassapassa piṇḍapāto dinno, taṃ datvā tuṭṭhamānaso udānaṃ udānento gacchatī’’ti.
‘He deceived my son Kassapa and offered him almsfood. Having given it, with a delighted mind, he is departing while uttering an exclamation.’
“Ông ta đã lừa dối để cúng dường thức ăn khất thực cho Kassapa, con của ta. Sau khi cúng dường, với tâm hoan hỷ, ông ta đang bay đi và thốt lên lời cảm hứng.”
‘‘Therassa piṇḍapātaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti kathaṃ, bhante, tena ñātanti.
‘Venerable Sir, how did he know that it was proper to offer almsfood to the Elder?’
“Bạch Đức Thế Tôn, làm sao ông ta biết rằng nên cúng dường thức ăn khất thực cho vị Trưởng lão?”
‘‘Bhikkhave, mama puttena sadisaṃ nāma piṇḍapātikaṃ devāpi manussāpi pihayantīti vatvā sayampi udānaṃ udāne’’si.
‘Bhikkhus, having said that devas and humans desire a recipient of alms like my son,’ he himself uttered an exclamation.
“Này các Tỳ-khưu, chư Thiên và loài người đều mong muốn một vị khất thực như con của ta.” Nói xong, chính Đức Thế Tôn cũng thốt lên lời cảm hứng.
Sutte pana etthakameva āgataṃ –
However, in the Sutta, only this much is stated—
Tuy nhiên, trong kinh chỉ có đoạn này:
So hi āyasmā isigilipasse kāḷasilāyaṃ viharanto appamatto ātāpī pahitatto sāmāyikaṃ cetovimuttiṃ phusitvā ekassa anussāyikassa rogassa vasena tato parihāyi.
That Venerable one, residing in Kāḷasilā near Isigili, being diligent, ardent, and resolute, attained temporary liberation of mind (samāyika cetovimutti), but then fell away from it due to a chronic illness.
Thật vậy, Tôn giả ấy trú tại Kāḷasilā, gần núi Isigili, không phóng dật, tinh tấn, đã đạt được tâm giải thoát tạm thời (sāmāyika cetovimutti), nhưng sau đó lại bị thoái thất khỏi trạng thái ấy do một căn bệnh kinh niên.
So dutiyampi tatiyampi chakkhattuṃ jhānaṃ nibbattetvā parihīno, sattame vāre uppādetvā cintesi – ‘‘ahaṃ chakkhattuṃ jhānā parihīno, parihīnajjhānassa kho pana aniyatā gati, idāneva satthaṃ āharissāmī’’ti kesoropanasatthakaṃ gahetvā galanāḷiṃ chindituṃ pañcake nipajji.
He attained jhāna a second, third, and six times, and fell away. The seventh time, having developed jhāna, he thought: ‘I have fallen away from jhāna six times. The destiny of one whose jhāna has fallen away is uncertain. I shall now take up the knife’—and taking a razor for shaving hair, he lay down on a small couch to cut his throat.
Lần thứ hai, thứ ba, cho đến sáu lần, Ngài đã chứng đắc thiền định rồi lại bị thoái thất. Đến lần thứ bảy, sau khi chứng đắc thiền định, Ngài suy nghĩ: “Ta đã thoái thất thiền định sáu lần rồi. Quả thật, số phận của người thoái thất thiền định là bất định. Ngay bây giờ, ta sẽ dùng dao.” Ngài cầm dao cạo tóc, nằm xuống chiếc giường nhỏ với ý định cắt cổ họng.
Māro tassa cittaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ bhikkhu satthaṃ āharitukāmo, satthaṃ āharantā kho pana jīvite nirapekkhā honti, te vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattampi pāpuṇanti, sacāhaṃ etaṃ vāressāmi, na me vacanaṃ karissati, satthāraṃ vārāpessāmī’’ti aññātakavesena satthāraṃ upasaṅkamitvā evamāha –
Māra, knowing his thought, considered: ‘This bhikkhu wishes to take up the knife. Those who take up the knife are heedless of life; they establish vipassanā and can even attain Arahantship. If I stop him, he will not obey me; I shall make the Teacher stop him.’ Thus reflecting, in an unknown guise, he approached the Teacher and spoke thus—
Māra biết được ý nghĩ của Ngài và nghĩ: “Vị Tỳ-khưu này muốn dùng dao. Những người dùng dao không còn bận tâm đến mạng sống. Họ có thể phát triển thiền quán và đạt đến A-la-hán quả. Nếu ta ngăn cản Ngài, Ngài sẽ không nghe lời ta. Ta sẽ nhờ Đức Bổn Sư ngăn cản.” Rồi Māra, dưới hình dạng không quen biết, đến gặp Đức Bổn Sư và nói:
Atha kho bhagavā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ therassa satthaṃ āharitvā nipannaṭṭhānaṃ agamāsi.
Then the Blessed One, accompanied by many bhikkhus, went to the place where the Elder had taken up the knife and lay down.
Sau đó, Đức Thế Tôn cùng với nhiều Tỳ-khưu đi đến nơi Trưởng Lão đã nằm sau khi dùng dao.
Tasmiṃ khaṇe māro pāpimā ‘‘kattha nu kho imassa paṭisandhiviññāṇaṃ patiṭṭhita’’nti dhūmarāsi viya timirapuñjo viya ca hutvā sabbadisāsu therassa viññāṇaṃ samanvesati.
At that moment, Māra the Evil One, thinking ‘where might this rebirth-consciousness be established?’ searched for the Elder’s consciousness in all directions, like a cloud of smoke or a mass of darkness.
Vào khoảnh khắc đó, Māra độc ác nghĩ: “Thức tái sinh của vị ấy đã an trú ở đâu?” và như một đám khói, như một khối bóng tối, hắn tìm kiếm thức của Trưởng Lão khắp mọi hướng.
Bhagavā taṃ dhūmatimirabhāvaṃ bhikkhūnaṃ dassetvā ‘‘eso kho, bhikkhave, māro pāpimā godhikassa kulaputtassa viññāṇaṃ samanvesati ‘kattha godhikassa kulaputtassa viññāṇaṃ patiṭṭhita’nti.
The Blessed One, showing that smoky darkness to the bhikkhus, said: ‘Bhikkhus, that Māra the Evil One is searching for the consciousness of Godhika, the noble son, thinking “where is the consciousness of Godhika, the noble son, established?”
Đức Thế Tôn cho các Tỳ-khưu thấy trạng thái khói và bóng tối đó, rồi nói: “Này các Tỳ-khưu, đó là Māra độc ác đang tìm kiếm thức của thiện nam tử Godhika, ‘Thức của thiện nam tử Godhika đã an trú ở đâu?’.
Apatiṭṭhitena ca, bhikkhave, viññāṇena godhiko kulaputto parinibbuto’’ti āha.
And Godhika, the noble son, bhikkhus, has attained parinibbāna with unestablished consciousness.’
Này các Tỳ-khưu, thiện nam tử Godhika đã Niết-bàn với thức không còn an trú nữa.”
Māropi tassa viññāṇaṭṭhānaṃ daṭṭhuṃ asakkonto kumārakavaṇṇo hutvā beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya satthāraṃ upasaṅkamitvā pucchi –
Māra, being unable to see the abiding place of his (Godhika's) consciousness, assumed the form of a young boy, took a lute the color of a ripe beluva fruit, approached the Teacher, and asked:
Māra cũng không thể thấy nơi an trú của thức ấy, liền hóa thành một cậu bé, cầm cây đàn dây màu vàng nhạt (beluvapaṇḍuvīṇaṃ), đến gần Đức Bổn Sư và hỏi:
Tattha tesanti yathā appatiṭṭhitena viññāṇena godhiko kulaputto parinibbuto, ye ca evaṃ parinibbāyanti, tesaṃ sampannasīlānanti paripuṇṇasīlānaṃ.
There, tesaṃ refers to those individuals like the noble son Godhika, who became utterly unbound with unsupported consciousness, and those who become utterly unbound in this manner. sampannasīlānaṃ means "perfected in virtue."
Trong đó, tesaṃ (của những người ấy) là của những người đã Niết-bàn như thiện nam tử Godhika với thức không an trú, và của những người Niết-bàn như vậy. Sampannasīlānaṃ có nghĩa là của những người có giới hạnh viên mãn.
Appamādavihārinanti satiavippavāsasaṅkhātena appamādena viharantānaṃ.
Appamādavihārinaṃ means "dwelling in heedfulness," which is to say, dwelling with mindfulness that is not interrupted.
Appamādavihārinaṃ có nghĩa là của những người sống với sự không phóng dật, tức là không rời xa niệm.
Sammadaññā vimuttānanti hetunā ñāyena kāraṇena jānitvā ‘‘tadaṅgavimuttiyā, vikkhambhanavimuttiyā, samucchedavimuttiyā, paṭippassaddhivimuttiyā, nissaraṇavimuttiyā’’ti imāhi pañcahi vimuttīhi vimuttānaṃ.
Sammadaññā vimuttānaṃ means "liberated by right understanding" due to proper reason and method; liberated by these five kinds of liberation: tadaṅgavimutti, vikkhambhanavimutti, samucchedavimutti, paṭippassaddhivimutti, and nissaraṇavimutti.
Sammadaññā vimuttānaṃ có nghĩa là của những người đã biết rõ bằng lý do, bằng phương pháp đúng đắn, bằng nguyên nhân, và đã giải thoát bằng năm loại giải thoát này: giải thoát từng phần (tadaṅgavimutti), giải thoát bằng trấn áp (vikkhambhanavimutti), giải thoát bằng đoạn tận (samucchedavimutti), giải thoát bằng an tịnh (paṭippassaddhivimutti), và giải thoát bằng xuất ly (nissaraṇavimutti).
Māro maggaṃ na vindatīti evarūpānaṃ mahākhīṇāsavānaṃ sabbathāmena maggantopi māro gatamaggaṃ na vindati na labhati na passatīti.
Māro maggaṃ na vindatī means Māra cannot find, attain, or see the path traveled by such great Arahants, even if he searches with all his might.
Māro maggaṃ na vindati có nghĩa là Māra, dù có tìm kiếm bằng mọi sức lực, cũng không thể tìm thấy, không thể đạt được, không thể nhìn thấy con đường đã đi của những bậc A-la-hán vĩ đại như vậy.
Sāvatthiyañhi sirigutto ca garahadinno cāti dve sahāyakā ahesuṃ.
Indeed, in Sāvatthī, there were two friends, Sirigutta and Garahadinna.
Ở Sāvatthī có hai người bạn là Sirigutta và Garahadinna.
Tesu sirigutto upāsako buddhasāvako, garahadinno nigaṇṭhasāvako.
Among them, Sirigutta was a lay follower, a disciple of the Buddha, while Garahadinna was a Nigaṇṭha disciple.
Trong số đó, Sirigutta là một cận sự nam, đệ tử của Đức Phật, còn Garahadinna là một đệ tử của Ni-kiền-tử.
Taṃ nigaṇṭhā abhikkhaṇaṃ evaṃ vadanti – ‘‘tava sahāyakaṃ siriguttaṃ ‘kiṃ tvaṃ samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamasi, tassa santike kiṃ labhissasī’ti vatvā yathā amhe upasaṅkamitvā amhākañca deyyadhammaṃ dassati, kiṃ evaṃ ovadituṃ na vaṭṭatī’’ti.
The Nigaṇṭhas constantly said to Garahadinna: "Why don't you advise your friend Sirigutta, saying, 'Why do you approach the ascetic Gotama? What will you gain from him? Why don't you come to us, masters, and give offerings to us?' so that he approaches us and gives offerings to us?"
Các Ni-kiền-tử thường xuyên nói với Garahadinna rằng: “Tại sao ngươi không khuyên bạn của ngươi, Sirigutta, rằng ‘Tại sao ngươi lại đến gặp Sa-môn Gotama? Ngươi sẽ nhận được gì từ Ngài ấy?’ để y đến gặp chúng ta và cúng dường cho chúng ta?”
Garahadinno tesaṃ vacanaṃ sutvā abhikkhaṇaṃ gantvā ṭhitanisinnaṭṭhānādīsu siriguttaṃ evaṃ ovadati – ‘‘samma, kiṃ te samaṇena gotamena, taṃ upasaṅkamitvā kiṃ labhissasi, kiṃ te mama, ayye, upasaṅkamitvā tesaṃ dānaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti?
Hearing their words, Garahadinna constantly went and advised Sirigutta in various places, whether he was standing or sitting: "Friend, what do you have to do with the ascetic Gotama? What will you gain by approaching him? Why don't you come to my masters and give offerings to them?"
Garahadinna nghe lời họ, thường xuyên đến và khuyên Sirigutta ở những nơi y đứng, ngồi, v.v., rằng: “Này bạn, Sa-môn Gotama có ích gì cho bạn? Bạn sẽ nhận được gì khi đến gặp Ngài ấy? Tại sao bạn không đến gặp các bậc thầy của tôi và cúng dường cho họ?”
Sirigutto tassa kathaṃ sutvāpi bahū divase tuṇhī hutvā nibbijjitvā ekadivasaṃ, ‘‘samma, tvaṃ abhikkhaṇaṃ āgantvā maṃ ṭhitaṭṭhānādīsu evaṃ vadesi, ‘samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā kiṃ labhissasi, mama, ayye, upasaṅkamitvā tesaṃ dānaṃ dehī’ti, kathehi tāva me, tava, ayyā, kiṃ jānantī’’ti?
Even after hearing his words, Sirigutta remained silent for many days, but one day, feeling annoyed, he said: "Friend, you constantly come and tell me in various places, 'What will you gain by approaching the ascetic Gotama? Come to my masters and give them offerings.' Tell me now, what do your masters know?"
Sirigutta, dù đã nghe lời ấy nhiều ngày, vẫn giữ im lặng. Một ngày nọ, y cảm thấy chán nản và nói: “Này bạn, bạn thường xuyên đến và nói với tôi ở những nơi tôi đứng, v.v., rằng ‘Sa-môn Gotama có ích gì cho bạn? Bạn sẽ nhận được gì khi đến gặp Ngài ấy? Hãy đến gặp các bậc thầy của tôi và cúng dường cho họ.’ Vậy hãy nói cho tôi biết, các bậc thầy của bạn biết những gì?”
‘‘‘Aho, sāmi, mā evaṃ vada, mama ayyānaṃ aññātaṃ nāma natthi, sabbaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ sabbaṃ kāyavacīmanokammaṃ idaṃ bhavissati, idaṃ na bhavissatī’ti sabbaṃ bhabbābhabbaṃ jānantī’’ti?
"Oh, master, do not speak thus! My masters know everything unknown. They know all past, future, and present actions of body, speech, and mind—everything that will happen and everything that will not happen."
“Thưa chủ nhân, ôi, xin đừng nói như vậy. Không có điều gì mà các bậc thầy của tôi không biết. Họ biết tất cả quá khứ, vị lai và hiện tại; tất cả các hành động thân, khẩu, ý; ‘điều này sẽ xảy ra, điều này sẽ không xảy ra’ – họ biết tất cả những gì có thể xảy ra và không thể xảy ra.”
‘‘Evaṃ vadesī’’ti.
"You say so?"
“Bạn nói vậy à?”
‘‘Āma, vademī’’ti.
"Yes, I do," he replied.
“Thưa vâng, tôi nói vậy.”
‘‘Yadi evaṃ, atibhāriyaṃ te kataṃ, ettakaṃ kālaṃ mayhaṃ etamatthaṃ anācikkhantena, ajja mayā ayyānaṃ ñāṇānubhāvo ñāto, gaccha, samma, ayye, mama vacanena nimantehī’’ti.
"If that is so, you have done a great disservice by not telling me this matter for so long. Today, I have come to know the power of my masters' knowledge. Go, friend, and invite my masters with my words."
“Nếu vậy, ông đã làm một việc rất trọng đại khi không nói cho tôi biết điều này suốt bấy lâu. Hôm nay tôi đã biết được năng lực trí tuệ của các Ngài. Này bạn, hãy đi thỉnh các Ngài bằng lời của tôi.”
So nigaṇṭhānaṃ santikaṃ gantvā te vanditvā ‘‘mayhaṃ sahāyako sirigutto svātanāya tumhe nimantetī’’ti āha.
So he went to the Nigaṇṭhas, saluted them, and said: "My friend Sirigutta invites you for tomorrow."
Ông ta đến chỗ các Nigaṇṭha, đảnh lễ họ rồi nói: “Bạn của tôi là Sirigutta thỉnh các Ngài đến vào ngày mai.”
‘‘Siriguttena sāmaṃ tvaṃ vutto’’ti?
"Sirigutta himself told you?"
“Sirigutta tự mình nói với ông sao?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
"Yes, masters," he replied.
“Thưa vâng, các Ngài.”
Te haṭṭhatuṭṭhā hutvā ‘‘nipphannaṃ no kiccaṃ, siriguttassa amhesu pasannakālato paṭṭhāya kā nāma sampatti amhākaṃ na bhavissatī’’ti vadiṃsu.
They were delighted and said: "Our task is accomplished. What kind of prosperity will not be ours from the time Sirigutta becomes devoted to us?"
Họ vui mừng khôn xiết và nói: “Việc của chúng ta đã thành công! Từ khi Sirigutta có niềm tin nơi chúng ta, còn phước báu nào mà chúng ta sẽ không có được nữa?”
Siriguttassāpi mahantaṃ nivesanaṃ.
Sirigutta also had a large mansion.
Nhà của Sirigutta cũng rất lớn.
So tasmiṃ dvinnaṃ gehānaṃ antare ubhato dīghaṃ āvāṭaṃ khaṇāpetvā gūthakalalassa pūrāpesi.
In that house, between two buildings, he had a long trench dug on both sides and filled it with mud and excrement.
Ở giữa hai căn nhà, ông cho đào một cái hố dài ở hai phía, rồi cho đổ đầy bùn phân vào đó.
Bahiāvāṭe dvīsu pariyantesu khāṇuke koṭṭāpetvā tesu rajjuyo bandhāpetvā āsanānaṃ purimapāde āvāṭassa purimapasse ṭhapāpetvā pacchimapāde rajjukesu ṭhapāpesi.
Outside the trench, he had stakes driven into the ground at both ends, ropes tied to them, and the front legs of the seats placed on the front edge of the trench, while the back legs were placed on the ropes.
Ở hai đầu phía ngoài hố, ông cho đóng cọc, buộc dây vào đó, rồi đặt các chân trước của ghế ngồi ở phía trước hố, và các chân sau lên dây.
‘‘Evaṃ nisinnakāle evaṃ avaṃsirā patissantī’’ti maññamāno yathā āvāṭo na paññāyati, evaṃ āsanānaṃ upari paccattharaṇāni dāpesi.
Thinking, "When they sit like this, they will fall headfirst into it," he had coverings placed over the seats so that the trench would not be visible.
Nghĩ rằng: “Khi ngồi như vậy, họ sẽ rơi đầu xuống,” ông cho trải thảm lên ghế sao cho cái hố không bị lộ ra.
Mahantā mahantā cāṭiyo ṭhapāpetvā kadalipaṇṇehi ca setapilotikāhi ca mukhāni bandhāpetvā tā tucchā eva gehassa pacchimabhāge bahi yāgubhattasitthasappitelamadhuphāṇitapūvacuṇṇamakkhitā katvā ṭhapāpesi.
He had large pots placed, their mouths tied with banana leaves and white cloths, and these empty pots, smeared with gruel, rice, ghee, oil, honey, treacle, and flour cakes, were placed outside, in the western part of the house.
Ông cho đặt những cái nồi lớn, bịt miệng bằng lá chuối và vải trắng, rồi để trống rỗng ở phía sau nhà, bên ngoài, đã được bôi trét cháo, cơm, bơ sữa, dầu, mật ong, đường phèn, và bột bánh.
Garahadinno pātova tassa gharaṃ vegena gantvā, ‘‘ayyānaṃ sakkāro sajjito’’ti pucchi.
Garahadinna quickly went to his house early in the morning and asked, "Are the preparations for the masters ready?"
Garahadinna sáng sớm vội vã đến nhà ông ta, hỏi: “Đã chuẩn bị lễ vật cho các Ngài chưa?”
‘‘Āma, samma, sajjito’’ti.
"Yes, friend, they are ready," he replied.
“Thưa vâng, bạn, đã chuẩn bị rồi.”
‘‘Kahaṃ pana eso’’ti.
"Where are they?"
“Vậy nó ở đâu?”
‘‘Etāsu ettikāsu cāṭīsu yāgu, ettikāsu bhattaṃ, ettikāsu sappiphāṇitapūvādīni pūritāni, āsanāni paññattānī’’ti.
"In these many pots, gruel is filled; in these, rice; in these, ghee, treacle, cakes, and so on. The seats are arranged."
“Cháo đã được đổ đầy vào từng ấy cái nồi, cơm vào từng ấy cái nồi, và bơ sữa, đường phèn, bánh ngọt, v.v., đã được đổ đầy vào từng ấy cái nồi. Chỗ ngồi cũng đã được sắp đặt.”
So ‘‘sādhū’’ti vatvā gato tassa gatakāle pañcasatā nigaṇṭhā āgamiṃsu.
He said, "Good," and left. When he had gone, five hundred Nigaṇṭhas arrived.
Ông ta nói “Tốt!” rồi đi. Khi ông ta đi rồi, năm trăm Nigaṇṭha đến.
Sirigutto gehā nikkhamitvā pañcapatiṭṭhitena nigaṇṭhe vanditvā tesaṃ purato añjaliṃ paggayha ṭhito evaṃ cintesi – ‘‘tumhe kira atītādibhedaṃ sabbaṃ jānātha, evaṃ tumhākaṃ upaṭṭhākena mayhaṃ kathitaṃ.
Sirigutta came out of the house, paid homage to the Nigaṇṭhas with his five-point prostration, and stood before them with clasped hands, thinking thus: "It is said that you know everything, including past, future, and present. My attendant told me so.
Sirigutta bước ra khỏi nhà, đảnh lễ các Nigaṇṭha bằng năm điểm chạm đất, rồi đứng chắp tay trước mặt họ và suy nghĩ: “Các Ngài được cho là biết tất cả mọi thứ, bao gồm quá khứ, v.v. Kẻ hầu cận của các Ngài đã nói với tôi như vậy.
Sace sabbaṃ tumhe jānātha, mayhaṃ gehaṃ mā pavisittha.
If you know everything, do not enter my house.
Nếu các Ngài biết tất cả, thì đừng vào nhà tôi.
Mama gehaṃ paviṭṭhānañhi vo neva yāgu atthi, na bhattādīni.
For those of you who enter my house, there is neither gruel nor rice or other food.
Vì đối với những ai đã vào nhà tôi, không có cháo, cũng không có cơm, v.v.
Sace ajānitvā pavisissatha, gūthaāvāṭe vo pātetvā pothessāmī’’ti evaṃ cintetvā purisānaṃ saññaṃ adāsi.
If you enter unknowingly, I will make you fall into the pit of excrement and beat you." Having thought this, he gave a sign to his servants.
Nếu các Ngài vào mà không biết, tôi sẽ cho các Ngài rơi vào hố phân và đánh đập các Ngài.” Nghĩ vậy, ông ra hiệu cho người nhà.
Evaṃ tesaṃ nisīdanabhāvaṃ ñatvā pacchimapasse ṭhatvā āsanānaṃ upari paccattharaṇāni apaneyyātha, mā tāni asucinā makkhayiṃsūti.
Having known their intention to sit, stand at the back and remove the coverings from the seats, so that they do not get soiled with impurity.
Ông ta nghĩ: “Khi họ ngồi xuống như vậy,” rồi đứng ở phía sau, nói: “Hãy lấy những tấm thảm trên ghế ra, đừng để chúng bị vấy bẩn bởi chất ô uế.”
Atha nigaṇṭhe ‘‘ito etha, bhante’’ti āha.
Then he said to the Nigaṇṭhas, "Come here, masters."
Rồi ông nói với các Nigaṇṭha: “Xin mời, các Ngài, hãy đến đây.”
Nigaṇṭhā pavisitvā paññattāsanesu nisīdituṃ ārabhiṃsu.
The Nigaṇṭhas entered and began to sit on the prepared seats.
Các Nigaṇṭha bước vào và bắt đầu ngồi xuống những chỗ đã được sắp đặt.
Atha ne manussā vadiṃsu – ‘‘āgametha, bhante, mā tāva nisīdathā’’ti.
Then the people said to them, "Wait, masters, do not sit yet."
Rồi những người hầu nói với họ: “Xin đợi một chút, các Ngài, đừng ngồi vội.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Amhākaṃ gehaṃ paviṭṭhānaṃ ayyānaṃ vattaṃ ñatvā nisīdituṃ vaṭṭatī’’ti.
"It is proper to sit down after knowing the custom of the venerable ones who have entered our house."
“Các Ngài đã vào nhà chúng tôi, nên cần phải biết quy tắc rồi mới ngồi.”
‘‘Kiṃ kātuṃ vaṭṭati, āvuso’’ti?
"What is proper to do, sirs?"
“Thưa các hiền giả, cần phải làm gì?”
‘‘Attano attano pattāsanamūlesu ṭhatvā sabbepi ekappahāreneva nisīdituṃ vaṭṭatī’’ti.
"Having stood at the base of their respective seats, it is proper for all of them to sit down at once."
“Tất cả các Ngài cần phải đứng ở chỗ ngồi của mình và ngồi xuống cùng một lúc.”
Idaṃ kirassa adhippāyo – ‘‘ekasmiṃ āvāṭe patite ‘mā, āvuso, avasesā āsane nisīdantū’ti vattuṃ mā labhatū’’ti.
This, it is said, was his intention: "When one falls into a pit, let them not be able to say, 'Sirs, let the others not sit on the seat!'"
Điều này là ý định của ông ta – “Khi một người rơi vào hố, đừng để những người còn lại nói: ‘Này các hiền giả, đừng ngồi xuống ghế nữa!’”
Te ‘‘sādhū’’ti vatvā ‘‘imehi kathitakathaṃ amhehi kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintayiṃsu.
They said, "Good," and thought, "We ought to do what these people have said."
Họ nói “Tốt!” và nghĩ: “Chúng ta phải làm theo lời những người này nói.”
Atha sabbe attano attano pattāsanamūle paṭipāṭiyā aṭṭhaṃsu.
Then all of them stood in order at the base of their respective seats.
Rồi tất cả họ đứng theo thứ tự ở chỗ ngồi của mình.
Atha ne, ‘‘bhante, khippaṃ ekappahāreneva nisīdathā’’ti vatvā tesaṃ nisinnabhāvaṃ ñatvā āsanānaṃ upari paccattharaṇāni nīhariṃsu.
Then, saying to them, "Venerable sirs, sit down quickly, all at once," and knowing that they had sat down, they removed the coverings from the seats.
Rồi ông ta nói với họ: “Các Ngài, hãy nhanh chóng ngồi xuống cùng một lúc!” Biết họ đã ngồi, ông ta cho lấy các tấm thảm trên ghế ra.
Nigaṇṭhā ekappahāreneva nisinnā, rajjūnaṃ upari ṭhapitā āsanapādā bhaṭṭhā, nigaṇṭhā avaṃsirā āvāṭe patiṃsu.
The Nigaṇṭhas sat down all at once, the feet of the seats placed on the ropes gave way, and the Nigaṇṭhas fell headfirst into the pits.
Các Nigaṇṭha đồng loạt ngồi xuống, các chân ghế đặt trên dây bị trượt, và các Nigaṇṭha rơi đầu xuống hố.
Sirigutto tesu patitesu dvāraṃ pidahitvā te uttiṇṇuttiṇṇe ‘‘atītānāgatapaccuppannaṃ kasmā na jānāthā’’ti daṇḍehi pāthetvā ‘‘ettakaṃ etesaṃ vaṭṭissatī’’ti dvāraṃ vivarāpesi.
When they had fallen, Sirigutta closed the door and, as they kept trying to climb out, he beat them with sticks, saying, "Why do you not know the past, future, and present?" Then, saying, "This much will suffice for them," he had the door opened.
Khi họ đã rơi xuống, Sirigutta đóng cửa lại, rồi đánh đập những người cố trèo lên và hỏi: “Tại sao các Ngài không biết quá khứ, vị lai và hiện tại?” Ông ta nói: “Bấy nhiêu là đủ cho họ rồi,” rồi cho mở cửa.
Te nikkhamitvā palāyituṃ ārabhiṃsu.
They came out and began to flee.
Họ bước ra và bắt đầu bỏ chạy.
Gamanamagge pana tesaṃ sudhāparikammakataṃ bhūmiṃ picchilaṃ kārāpesi.
Along their path, however, he had the plastered ground made slippery.
Trên đường đi của họ, ông ta đã cho làm cho con đường tráng vữa trở nên trơn trượt.
Te tattha asaṇṭhahitvā patite patite puna pothāpetvā ‘‘alaṃ ettakaṃ tumhāka’’nti uyyojesi.
As they kept falling, unable to gain their footing there, he had them beaten again and again, and dismissed them saying, "This is enough for you."
Họ không thể đứng vững ở đó, cứ ngã xuống lại bị đánh đập lần nữa, rồi ông ta nói: “Bấy nhiêu là đủ cho các ông rồi!” và tiễn họ đi.
Te ‘‘nāsitamhā tayā, nāsitamhā tayā’’ti kandantā upaṭṭhākassa gehadvāraṃ agamaṃsu.
Crying out, "We are ruined by you, we are ruined by you," they went to the house door of their supporter.
Họ kêu la: “Chúng tôi bị ông hủy hoại rồi! Chúng tôi bị ông hủy hoại rồi!” và đến cửa nhà của người hộ độ.
Garahadinno taṃ vippakāraṃ disvā kuddho ‘‘nāsitamhi siriguttena, hatthaṃ pasāretvā vandantānaṃ sadevake loke yathāruciyā dātuṃ samatthe nāma puññakkhettabhūte mama, ayye, pothāpetvā byasanaṃ pāpesī’’ti rājakulaṃ gantvā tassa kahāpaṇasahassaṃ daṇḍaṃ kāresi.
Garahadinna, seeing that mischief, became angry and said, "I am ruined by Sirigutta! He has caused disaster by having my venerable ones beaten, who are like excellent fields of merit, capable of giving whatever is desired by those who prostrate with outstretched hands in the world with its devas." Thus saying, he went to the royal court and had a fine of a thousand kahāpaṇas imposed on Sirigutta.
Garahadinna thấy sự việc bất thường đó, tức giận nói: “Tôi bị Sirigutta hủy hoại rồi! Ông ta đã đánh đập và gây tai họa cho các Ngài, những bậc đáng được cúng dường, là ruộng phước có khả năng ban tặng mọi thứ tùy theo ý muốn trong thế giới chư thiên và loài người!” Rồi ông ta đến cung vua và khiến Sirigutta bị phạt một ngàn đồng kahāpaṇa.
Athassa rājā sāsanaṃ pesesi.
Then the king sent a message to Sirigutta.
Rồi nhà vua gửi thư triệu ông ta.
So gantvā rājānaṃ vanditvā, ‘‘deva, upaparikkhitvā daṇḍaṃ gaṇhatha, mā anupaparikkhitvā’’ti āha.
He went and, having paid homage to the king, said, "Your Majesty, impose a fine after examination, not without examination."
Ông ta đến đảnh lễ nhà vua và nói: “Tâu Đại vương, xin hãy xem xét kỹ rồi hãy xử phạt, đừng xử phạt mà không xem xét.”
‘‘Upaparikkhitvā gaṇhissāmī’’ti.
"I will impose it after examination," (said the king).
“Trẫm sẽ xem xét rồi xử phạt.”
‘‘Sādhu, devā’’ti.
"Very well, Your Majesty," (he replied).
“Tâu Đại vương, tốt lắm.”
‘‘Tena hi gaṇhāhī’’ti.
"Then proceed," (said the king).
“Vậy thì hãy nói đi.”
Deva, mayhaṃ sahāyako nigaṇṭhasāvako maṃ upasaṅkamitvā ṭhitanisinnaṭṭhānādīsu abhiṇhaṃ evaṃ vadesi – ‘‘samma, kiṃ te samaṇena gotamena, taṃ upasaṅkamitvā kiṃ labhissasī’’ti idaṃ ādiṃ katvā sirigutto sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘deva, sace imasmiṃ kāraṇe daṇḍaṃ gahetuṃ yuttaṃ, gaṇhathā’’ti.
"Your Majesty, my friend, a follower of the Nigaṇṭhas, used to constantly approach me and say such things as, 'Friend, what have you to do with the ascetic Gotama? What will you gain by approaching him?'" Having recounted the entire incident starting from this, Sirigutta said, "Your Majesty, if it is proper to impose a fine in this matter, then impose it."
“Tâu Đại vương, bạn của tôi, một đệ tử Nigaṇṭha, đã đến gặp tôi và thường xuyên nói như thế này ở những nơi tôi đứng hay ngồi: ‘Này bạn, ông có được gì với Sa-môn Gotama? Ông sẽ nhận được gì khi đến gặp Ngài?’ Bắt đầu từ đó, Sirigutta kể lại toàn bộ câu chuyện và nói: ‘Tâu Đại vương, nếu việc xử phạt trong trường hợp này là hợp lý, xin hãy xử phạt.’”
Rājā garahadinnaṃ oloketvā ‘‘saccaṃ kira te evaṃ vutta’’nti āha.
The king looked at Garahadinna and said, "Is it true that you said this?"
Nhà vua nhìn Garahadinna và nói: “Có thật là ông đã nói như vậy không?”
‘‘Saccaṃ, devā’’ti.
"It is true, Your Majesty."
“Tâu Đại vương, thật vậy.”
Tvaṃ ettakampi ajānante satthāroti gahetvā vicaranto ‘‘sabbaṃ jānantī’’ti kiṃ kāraṇā tathāgatasāvakassa kathesi.
"How could you consider those who do not even know this much as teachers and, associating with them, say to a disciple of the Tathāgata, 'They know everything'?"
“Ông đi theo những vị thầy không biết cả điều này, lại cho rằng họ biết tất cả, vậy tại sao ông lại nói với một đệ tử của Như Lai như vậy?”
‘‘Tayā āropitadaṇḍo tuyhameva hotū’’ti evaṃ sveva daṇḍaṃ pāpito, tasseva kulūpakā pothetvā nīhaṭā.
"Let the fine you imposed be yours alone." Thus, he himself was fined, and his family's supporters were beaten and driven out.
“Hình phạt mà ông đã áp đặt, hãy để nó thuộc về chính ông!” Như vậy, chính ông ta đã bị phạt, và những người thân cận của ông ta đã bị đánh đập và trục xuất.
So taṃ kujjhitvā tato paṭṭhāya aḍḍhamāsamattampi siriguttena saddhiṃ akathetvā cintesi – ‘‘evaṃ vicarituṃ mayhaṃ ayuttaṃ, etassa kulūpakānampi mayā byasanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti siriguttaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘sahāya siriguttā’’ti.
Becoming angry at that, he did not speak with Sirigutta for about half a month, then he thought, "It is improper for me to behave like this. I ought to cause trouble for his household supporters as well." So he approached Sirigutta and said, "Friend Sirigutta."
Garahadinna giận dữ với Sirigutta, từ đó trở đi không nói chuyện với Sirigutta trong khoảng nửa tháng, rồi suy nghĩ: “Ta không nên sống như thế này, ta phải gây tai họa cho cả những người thân cận của Sirigutta.” Ông ta đến gặp Sirigutta và nói: “Này bạn Sirigutta!”
‘‘Kiṃ, sammā’’ti?
"What is it, friend?"
“Sao vậy, bạn?”
‘‘Ñātisuhajjānaṃ nāma kalahopi hoti vivādopi, kiṃ tvaṃ kiñci na kathesi, kasmā evaṃ karosī’’ti?
"Among relatives and friends, there are disputes and disagreements. Why do you say nothing? Why do you act like this?"
“Giữa những người thân thiết, bạn bè, cũng có lúc cãi vã, tranh chấp. Tại sao bạn không nói gì cả? Tại sao bạn lại làm như vậy?”
‘‘Samma, tava mayā saddhiṃ akathanato na kathemī’’ti.
"Friend, I do not speak because you do not speak with me."
“Này bạn, vì bạn không nói chuyện với tôi nên tôi cũng không nói.”
‘‘Yaṃ, samma, kataṃ, katameva taṃ na mayaṃ mettiṃ bhindissāmā’’ti.
"Friend, what is done is done; we shall not break our friendship."
“Này bạn, chuyện đã rồi thì thôi, chúng ta đừng phá vỡ tình bạn.”
Tato paṭṭhāya ubhopi ekaṭṭhāne tiṭṭhanti nisīdanti.
From then on, both stood and sat together in the same place.
Từ đó trở đi, cả hai đều đứng và ngồi cùng một chỗ.
Athekadivasaṃ sirigutto garahadinnaṃ āha – ‘‘kiṃ te nigaṇṭhehi, te upasaṅkamitvā kiṃ labhissasi, mama satthāraṃ upasaṅkamituṃ vā ayyānaṃ dānaṃ dātuṃ vā kiṃ te na vaṭṭatī’’ti?
Then, one day, Sirigutta said to Garahadinna, "What have you to do with the Nigaṇṭhas? What will you gain by approaching them? Is it not proper for you to approach my Teacher or to give alms to the venerable ones?"
Rồi một hôm, Sirigutta nói với Garahadinna: “Ông có được gì với các Nigaṇṭha? Ông sẽ nhận được gì khi đến gặp họ? Tại sao ông không đến gặp vị Đạo sư của tôi hoặc cúng dường cho các Ngài?”
Sopi etameva paccāsīsati, tenassa kaṇḍuvanaṭṭhāne nakhena vilekhitaṃ viya ahosi.
He too longed for this very thing, so it was as if a scratching hand had touched an itchy spot.
Ông ta cũng đang mong chờ điều này, nên lời nói đó giống như dùng móng tay gãi đúng chỗ ngứa của ông ta.
So, ‘‘sirigutta, tava satthā kiṃ jānātī’’ti pucchi.
He asked, "Sirigutta, what does your Teacher know?"
Ông ta hỏi: “Sirigutta, vị Đạo sư của bạn biết gì?”
‘‘Ambho, mā evaṃ vada, satthu me ajānitabbaṃ nāma natthi, atītādibhedaṃ sabbaṃ jānāti, soḷasahākārehi sattānaṃ cittaṃ paricchindatī’’ti.
"Friend, do not speak thus! There is nothing my Teacher does not know; He knows all that pertains to the past, and so on, and He discerns the minds of beings in sixteen ways."
“Này bạn, đừng nói như vậy! Không có gì mà vị Đạo sư của tôi không biết. Ngài biết tất cả mọi thứ, bao gồm quá khứ, v.v. Ngài thấu rõ tâm chúng sinh bằng mười sáu phương diện.”
‘‘Ahaṃ evaṃ na jānāmi, kasmā mayhaṃ ettakaṃ kālaṃ na kathesi, tena hi tvaṃ gaccha, tava satthāraṃ svātanāya nimantehi, bhojessāmi, pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mama bhikkhaṃ gaṇhituṃ vadehī’’ti.
"I did not know this! Why did you not tell me for so long? In that case, you go and invite your Teacher for tomorrow; I will offer food. Tell Him to accept alms from me with five hundred bhikkhus."
“Tôi không biết điều này. Tại sao bạn không nói cho tôi biết suốt bấy lâu? Vậy thì bạn hãy đi, thỉnh vị Đạo sư của bạn đến vào ngày mai. Tôi sẽ cúng dường bữa ăn. Hãy nói Ngài nhận bữa khất thực của tôi cùng với năm trăm Tỳ-kheo.”
Sirigutto satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā evamāha – ‘‘bhante, mama sahāyako garahadinno tumhe nimantāpeti, pañcahi kira bhikkhusatehi saddhiṃ sve tassa bhikkhaṃ gaṇhatha, purimadivase kho pana tassa kulūpakānaṃ mayā idaṃ nāma kataṃ, mayā katassa paṭikaraṇampi na jānāmi, tumhākaṃ suddhacittena bhikkhaṃ dātukāmatampi na jānāmi, āvajjetvā yuttaṃ ce, adhivāsetha.
Sirigutta approached the Teacher, paid homage, and said, "Venerable Sir, my friend Garahadinna invites You. He asks You to accept alms from him tomorrow with five hundred bhikkhus, it is said. However, the day before yesterday, I did such-and-such to his household supporters. I do not know how to counteract what I did, nor do I know if he wishes to offer alms with a pure mind. If, upon reflection, it is proper, then accept the invitation.
Sirigutta đến gần Đức Đạo Sư, đảnh lễ và thưa rằng: “Bạch Ngài, bạn con là Garahadinna thỉnh Ngài, xin Ngài và năm trăm Tỳ-khưu hãy thọ nhận vật thực của ông ấy vào ngày mai. Nhưng này, vào ngày hôm trước, con đã làm điều này cho những người thân cận của ông ấy (những Ni-kiền-tử). Con không biết liệu ông ấy có muốn trả thù việc con đã làm hay không, và con cũng không biết liệu ông ấy có ý muốn cúng dường vật thực cho Ngài với tâm thanh tịnh hay không. Nếu xét thấy phù hợp, xin Ngài hãy chấp thuận.
No ce, mā adhivāsayitthā’’ti.
If not, please do not accept it."
Nếu không phù hợp, xin Ngài đừng chấp thuận.”
Satthā ‘‘kiṃ nu kho so amhākaṃ kātu kāmo’’ti āvajjetvā addasa ‘‘dvinnaṃ gehānaṃ antare mahantaṃ āvāṭaṃ khaṇāpetvā asītisakaṭamattāni khadiradārūni āharāpetvā pūrāpetvā aggiṃ datvā amhe aṅgāraāvāṭe pātetvā niggaṇhitukāmo’’ti.
The Teacher reflected, "What does he intend to do to us?" and saw that "he intends to have a large pit dug between the two houses, eighty cartloads of acacia wood brought and filled in, then set on fire, and then to cast us into the pit of embers and overpower us."
Đức Đạo Sư quán xét: “Không biết ông ta muốn làm gì chúng ta?” Ngài thấy rằng: “Ông ta muốn đào một cái hố lớn giữa hai ngôi nhà, mang về tám mươi xe củi cây Khadira, chất đầy vào đó, châm lửa, rồi ném chúng ta vào hố than hồng để tiêu diệt.”
Puna āvajjesi – ‘‘kiṃ nu kho tattha gatapaccayā attho atthi, natthī’’ti.
Again He reflected, "Is there any benefit in going there, or not?"
Ngài lại quán xét: “Không biết đi đến đó có lợi ích gì không, hay không có lợi ích gì?”
Tato idaṃ addasa – ‘‘ahaṃ aṅgāraāvāṭe pādaṃ pasāressāmi, taṃ paṭicchādetvā ṭhapitakilañjaṃ antaradhāyissati, aṅgārakāsuṃ bhinditvā cakkamattaṃ mahāpadumaṃ uṭṭhahissati, athāhaṃ padumakaṇṇikā akkamanto āsane nisīdissāmi, pañcasatā bhikkhūpi tatheva gantvā nisīdissanti, mahājano sannipatissati, ahaṃ tasmiṃ samāgame dvīhi gāthāhi anumodanaṃ karissāmi, anumodanapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati, sirigutto ca garahadinno ca sotāpannā bhavissanti, attano ca dhanarāsiṃ sāsane vikirissanti, imaṃ kulaputtaṃ nissāya mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti bhikkhaṃ adhivāsesi.
Then He saw this: "I will extend my foot into the pit of embers; the mat placed to cover it will disappear; a great lotus the size of a cartwheel will rise, splitting the pit of embers. Then I will step onto the lotus pericarp and sit on the seat. The five hundred bhikkhus will also go and sit down in the same way. A large crowd will gather. In that assembly, I will give anumodana with two stanzas. At the end of the anumodana, eighty-four thousand beings will attain realization of the Dhamma. Sirigutta and Garahadinna will become sotāpannas. They will also scatter their wealth for the Sāsana. It is proper for me to go, relying on this good son." Thus, He accepted the alms-invitation.
Rồi Ngài thấy điều này: “Ta sẽ duỗi chân vào hố than hồng, tấm thảm che phủ sẽ biến mất, hố than hồng sẽ nứt ra và những đóa sen lớn bằng bánh xe sẽ mọc lên. Rồi ta sẽ bước lên đài sen và ngồi vào chỗ ngồi. Năm trăm Tỳ-khưu cũng sẽ đi đến và ngồi như vậy. Đại chúng sẽ tụ họp. Ta sẽ tùy hỷ bằng hai bài kệ trong buổi hội đó. Khi lời tùy hỷ kết thúc, tám vạn bốn ngàn chúng sanh sẽ chứng ngộ Pháp. Sirigutta và Garahadinna sẽ trở thành bậc Dự Lưu (Sotāpanna), và họ sẽ bố thí tài sản của mình cho Giáo Pháp. Ta nên đi vì vị thiện nam tử này.” Thế là Ngài chấp thuận lời thỉnh.
Sirigutto gantvā satthu adhivāsanaṃ garahadinnassa ārocetvā ‘‘lokajeṭṭhassa sakkāraṃ karohī’’ti āha.
Sirigutta went and informed Garahadinna of the Teacher's acceptance, saying, "Pay homage to the Foremost of the World."
Sirigutta đi báo cho Garahadinna về sự chấp thuận của Đức Đạo Sư và nói: “Hãy chuẩn bị sự cúng dường cho bậc tối thượng của thế gian.”
Garahadinno ‘‘idānissa kattabbayuttakaṃ jānissāmī’’ti dvinnaṃ gehānaṃ antare mahantaṃ āvāṭaṃ khaṇāpetvā asītisakaṭamattāni khadiradārūni āharāpetvā pūrāpetvā aggiṃ datvā khadiraṅgārarāsīnaṃ yojāpetvā sabbarattiṃ dhamāpetvā khadiraṅgārarāsiṃ kārāpetvā āvāṭamatthake rukkhapadarāni ṭhapāpetvā kilañjena paṭicchādetvā gomayena limpāpetvā ekena passena dubbaladaṇḍake attharitvā gamanamaggaṃ kāresi, ‘‘evaṃ akkantaakkantakāle daṇḍakesu bhaggesu parivaṭṭetvā aṅgārakāsuyaṃ patissantī’’ti maññamāno gehapacchābhāge siriguttena ṭhapitaniyāmeneva cāṭiyo ṭhapāpesi, āsanānipi tatheva paññāpesi.
Garahadinna, thinking, "Now I will know what should be done for him," had a large pit dug between the two houses, filled it with eighty cartloads of acacia wood, set it on fire, and had the acacia charcoal pile fanned all night to create a heap of acacia charcoal. He then had wooden planks placed over the pit, covered them with a mat, plastered them with cow dung, and laid weak sticks on one side to make a path. Thinking, "When they step on it, the sticks will break, and they will fall into the charcoal pit," he also had jars placed and seats arranged in the back part of the house, exactly as Sirigutta had instructed.
Garahadinna nghĩ: “Bây giờ ta sẽ biết điều gì nên làm cho ông ta,” rồi cho đào một cái hố lớn giữa hai ngôi nhà, mang về tám mươi xe củi cây Khadira, chất đầy vào đó, châm lửa, cho đốt cháy thành đống than Khadira suốt đêm, rồi cho làm một đống than Khadira. Trên miệng hố, ông ta cho đặt những tấm ván gỗ, che phủ bằng chiếu, rồi trát phân bò lên. Một bên, ông ta cho trải những cây gậy yếu ớt để làm lối đi, nghĩ rằng: “Khi họ bước lên, những cây gậy sẽ gãy, họ sẽ lăn xuống hố than hồng.” Ông ta cũng cho đặt các nồi và sắp xếp chỗ ngồi ở phía sau nhà theo đúng cách mà Sirigutta đã chỉ định.
Sirigutto pātova tassa gehaṃ gantvā ‘‘kato te, samma, sakkāro’’ti āha.
Sirigutta went to his house early in the morning and asked, "Friend, is your offering ready?"
Sirigutta sáng sớm hôm sau đến nhà ông ta và hỏi: “Này bạn, sự cúng dường của bạn đã xong chưa?”
‘‘Āma, sammā’’ti.
"Yes, friend," he replied.
“Vâng, bạn ạ,”
‘‘Kahaṃ pana so’’ti?
"Where is it?"
“Vậy nó ở đâu?”
‘‘Ehi, passāmā’’ti sabbaṃ siriguttena dassitanayeneva dassesi.
"Come, let's see," he said, and showed everything exactly as Sirigutta had demonstrated.
“Hãy đến, chúng ta sẽ xem,” ông ta cho Sirigutta xem mọi thứ đúng như cách đã được chỉ dẫn.
Sirigutto ‘‘sādhu, sammā’’ti āha.
Sirigutta said, "Excellent, friend."
Sirigutta nói: “Tốt lắm, bạn ạ.”
Mahājano sannipati.
A great crowd gathered.
Đại chúng tụ họp.
Micchādiṭṭhikena hi nimantite mahanto sannipāto ahosi.
Indeed, when one of wrong view extended an invitation, a large assembly occurred.
Thật vậy, khi một người có tà kiến thỉnh mời, một cuộc tụ họp lớn đã diễn ra.
Micchādiṭṭhikāpi ‘‘samaṇassa gotamassa vippakāraṃ passissāmā’’ti sannipatanti, sammādiṭṭhikāpi ‘‘ajja satthā mahādhammadesanaṃ desessati, buddhavisayaṃ buddhalīlaṃ upadhāressāmā’’ti sannipatanti.
Those of wrong view gathered, saying, "We shall see the disgrace of the ascetic Gotama," and those of right view gathered, saying, "Today the Teacher will deliver a great Dhamma discourse; we shall observe the Buddha's domain and the Buddha's majestic conduct."
Những người có tà kiến tụ họp để “xem sự thất bại của Sa-môn Gotama,” còn những người có chánh kiến tụ họp để “hôm nay Đức Đạo Sư sẽ thuyết một bài Pháp vĩ đại, chúng ta sẽ quan sát cảnh giới của Phật, oai nghi của Phật.”
Punadivase satthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ garahadinnassa gehadvāraṃ agamāsi.
The next day, the Teacher, accompanied by five hundred bhikkhus, went to Garahadinna's house door.
Ngày hôm sau, Đức Đạo Sư cùng năm trăm Tỳ-khưu đi đến cửa nhà Garahadinna.
So gehā nikkhamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā purato añjaliṃ paggayha ṭhito cintesi – ‘‘bhante, ‘tumhe kira atītādibhedaṃ sabbaṃ jānātha, sattānaṃ soḷasahākārehi cittaṃ paricchindathā’ti evaṃ tumhākaṃ upaṭṭhākena mayhaṃ kathitaṃ.
He came out of the house, paid homage with the five-point prostration, and stood with clasped hands in front, thinking, "Venerable Sir, your attendant told me that you know all distinctions of the past and so on, and that you discern the minds of beings in sixteen ways.
Ông ta bước ra khỏi nhà, đảnh lễ với năm chi chạm đất, chắp tay đứng trước mặt và nghĩ: “Bạch Ngài, người hầu của Ngài đã nói với con rằng ‘Ngài biết tất cả những gì thuộc về quá khứ, v.v., và Ngài có thể phân biệt tâm của chúng sanh bằng mười sáu cách.’
Sace jānātha, mayhaṃ gehaṃ mā pavisittha.
If you know, do not enter my house.
Nếu Ngài biết, xin đừng vào nhà con.
Paviṭṭhānañhi vo neva yāgu atthi, na bhattādīni, sabbe kho pana tumhe aṅgārakāsuyaṃ pātetvā niggaṇhissāmī’’ti.
For those of you who enter, there is neither gruel nor rice and so on; indeed, I will make all of you fall into the charcoal pit and crush you."
Vì những ai đã vào sẽ không có cháo hay vật thực nào khác, con sẽ ném tất cả quý Ngài vào hố than hồng và tiêu diệt.”
Evaṃ cintetvā satthu pattaṃ gahetvā ‘‘ito etha bhagavā’’ti vatvā, ‘‘bhante, amhākaṃ gehaṃ āgatānaṃ vattaṃ ñatvā āgantuṃ vaṭṭatī’’ti āha.
Thinking thus, he took the Teacher's bowl and said, "Come this way, Blessed One," then added, "Venerable Sir, it is proper for those who come to our house to know the custom and then come."
Nghĩ như vậy, ông ta cầm bát của Đức Đạo Sư và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy đi lối này,” rồi nói thêm: “Bạch Ngài, những ai đến nhà chúng con, cần phải biết nghi thức rồi mới vào.”
‘‘Kiṃ kātuṃ vaṭṭati, āvuso’’ti?
"What is proper to do, friend?"
“Này hiền giả, cần phải làm gì?”
‘‘Ekekassa pavisitvā purato gantvā nisinnakāle pacchā aññena āgantuṃ vaṭṭatī’’ti.
"It is proper for each one to enter, go forward, and sit down, and then for another to come after."
“Mỗi vị phải vào một mình, khi vị đi trước đã ngồi xuống, thì vị khác mới được vào sau.”
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘purato gacchantaṃ aṅgārakāsuyaṃ patitaṃ disvā avasesā na āgacchissanti, ekekameva pātetvā niggaṇhissāmī’’ti.
His intention was this: "When they see the one going first fall into the charcoal pit, the rest will not come; I will make them fall one by one and crush them."
Ông ta nghĩ như vậy: “Khi thấy vị đi trước rơi vào hố than hồng, những vị còn lại sẽ không đến. Ta sẽ ném từng vị một và tiêu diệt họ.”
Satthā ‘‘sādhū’’ti vatvā ekakova pāyāsi.
The Teacher said, "Very well," and proceeded alone.
Đức Đạo Sư nói: “Tốt,” rồi đi một mình.
Garahadinno aṅgārakāsuṃ patvā apasakkitvā ṭhito ‘‘purato yātha, bhante’’ti āha.
Garahadinna, having reached the charcoal pit, stepped back and stood there, saying, "Go forward, Venerable Sir."
Garahadinna đến hố than hồng, lùi lại và đứng đó, nói: “Bạch Ngài, xin Ngài đi trước.”
Atha satthā aṅgārakāsumatthake pādaṃ pasāresi, kilañjaṃ antaradhāyi, aṅgārakāsuṃ bhinditvā cakkamattāni padumāni uṭṭhahiṃsu.
Then the Teacher extended His foot over the charcoal pit; the mat disappeared, and lotuses the size of cartwheels emerged, breaking through the charcoal pit.
Rồi Đức Đạo Sư duỗi chân lên miệng hố than hồng, tấm chiếu biến mất, hố than hồng nứt ra và những đóa sen lớn bằng bánh xe mọc lên.
Satthā padumakaṇṇikā akkamanto gantvā paññatte buddhāsane nisīdi, bhikkhūpi tatheva gantvā nisīdiṃsu.
The Teacher, treading on the lotus stamens, went and sat on the prepared Buddha-seat. The bhikkhus also went and sat down in the same way.
Đức Đạo Sư bước lên đài sen và ngồi vào chỗ ngồi dành cho Phật, các Tỳ-khưu cũng đi đến và ngồi như vậy.
Garahadinnassa kāyato ḍāho uṭṭhahi.
A burning sensation arose from Garahadinna's body.
Một cơn nóng bừng bốc lên từ thân Garahadinna.
So vegena gantvā siriguttaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘sāmi, me tāṇaṃ hohī’’ti āha.
So he quickly went to Sirigutta, approached him, and said, "Master, be my refuge!"
Ông ta vội vàng đến gặp Sirigutta và nói: “Thưa chủ nhân, xin hãy là nơi nương tựa cho con!”
‘‘Kiṃ eta’’nti?
"What is this?"
“Chuyện gì vậy?”
‘‘Pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ gehe yāgu vā bhattādīni vā natthi, kiṃ nu kho karomī’’ti?
"There is no gruel or rice and other food for the five hundred bhikkhus in the house. What indeed shall I do?"
“Trong nhà không có cháo hay vật thực nào cho năm trăm Tỳ-khưu, con phải làm gì đây?”
‘‘Kiṃ pana tayā kata’’nti āha.
He said, "What then have you done?"
Sirigutta hỏi: “Vậy bạn đã làm gì?”
Ahaṃ dvinnaṃ gehānaṃ antare mahantaṃ āvāṭaṃ aṅgārassa pūraṃ kāresiṃ – ‘‘tattha pātetvā niggaṇhissāmī’’ti.
"I made a large pit full of charcoal between two houses—'I will throw them in there and suppress them,' I thought.
“Con đã đào một cái hố lớn giữa hai ngôi nhà và đổ đầy than vào đó – ‘Con sẽ ném họ vào đó và tiêu diệt.’”
‘‘Atha naṃ bhinditvā mahāpadumāni uṭṭhahiṃsu.
Then, breaking it open, great lotuses arose.
“Rồi nó nứt ra và những đóa sen lớn mọc lên.
Sabbe padumakaṇṇikā akkamitvā gantvā paññattāsanesu nisinnā, idāni kiṃ karomi, sāmī’’ti?
All of them trod on the lotus stamens, went, and sat on the prepared seats. Now what shall I do, Master?"
Tất cả đều bước lên đài sen và ngồi vào chỗ đã sắp đặt. Bây giờ con phải làm gì, thưa chủ nhân?”
Nanu tvaṃ idāneva mayhaṃ ‘‘‘ettikā cāṭiyo, ettikā yāgu, ettakāni sattādīnī’ti dassesī’’ti.
"Did you not just now show me, 'There are so many pots, so much gruel, so much rice and other food'?"
“Chẳng phải bạn vừa mới nói với tôi rằng ‘có bấy nhiêu nồi, bấy nhiêu cháo, bấy nhiêu vật thực’ sao?”
‘‘Musā taṃ, sāmi, tucchāva cāṭiyo’’ti.
"That is false, Master, the pots are empty."
“Thưa chủ nhân, đó là lời nói dối, các nồi đều trống rỗng.”
Hotu, ‘‘gaccha, tāsu cāṭīsu yāguādīni olokehī’’ti.
"Let it be. Go and look at the gruel and other food in those pots."
“Thôi được, hãy đi và xem cháo và các vật thực trong những nồi đó đi.”
Taṃ khaṇaññeva tena yāsu cāṭīsu ‘‘yāgū’’ti vuttaṃ, tā yāguyā pūrayiṃsu, yāsu ‘‘bhattādīnī’’ti vuttaṃ, tā bhattādīnaṃ paripuṇṇāva ahesuṃ.
At that very moment, the pots he had said contained "gruel" filled with gruel, and those he had said contained "rice and other food" became full of rice and other food.
Ngay lúc đó, những nồi mà ông ta nói là “cháo” thì đầy cháo, và những nồi mà ông ta nói là “vật thực” thì đầy vật thực.
Taṃ sampattiṃ disvāva garahadinnassa sarīraṃ pītipāmojjena paripūritaṃ, cittaṃ pasannaṃ.
Seeing that abundance, Garahadinna's body was filled with joy and delight, and his mind became clear.
Chỉ cần thấy sự sung túc đó, thân thể Garahadinna tràn đầy hỷ lạc, tâm ông ta trở nên thanh tịnh.
So sakkaccaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā katabhattakiccassa satthuno anumodanaṃ kāretukāmo pattaṃ gaṇhi.
He respectfully served the Sangha, headed by the Buddha, and wishing for the Teacher, who had finished his meal, to give anumodana, he took the bowl.
Ông ta cung kính phục vụ Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu, và sau khi Đức Đạo Sư đã dùng bữa xong, ông ta muốn Ngài tùy hỷ, nên cầm bát.
Satthā anumodanaṃ karonto ‘‘ime sattā paññācakkhuno abhāveneva mama sāvakānaṃ buddhasāsanassa guṇaṃ na jānanti.
The Teacher, giving anumodana, said, "These beings, due to the absence of the eye of wisdom, do not know the virtues of my disciples and the Buddha's dispensation.
Khi Đức Đạo Sư tùy hỷ, Ngài nói: “Những chúng sanh này không biết phẩm hạnh của các đệ tử của Ta và của Giáo Pháp của Đức Phật, chính vì không có Tuệ nhãn.
Paññācakkhuvirahitā hi andhā nāma, paññavanto sacakkhukā nāmā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
Indeed, those devoid of the eye of wisdom are blind, and those with wisdom are said to have eyes." Having said this, he uttered these verses—
Thật vậy, những người thiếu Tuệ nhãn được gọi là mù, còn những người có trí tuệ được gọi là có mắt,” rồi Ngài thuyết những bài kệ này –
Tattha saṅkāradhānasminti saṅkāraṭhānasmiṃ, kacavararāsimhīti attho.
Therein, saṅkāradhānasmiṃ means in a place of rubbish, that is, in a heap of refuse.
Ở đây, saṅkāradhānasmiṃ có nghĩa là tại nơi chứa rác, tức là đống rác.
Ujjhitasmiṃ mahāpatheti mahāmagge chaḍḍitasmiṃ.
Ujjhitasmiṃ mahāpathe means discarded on the great road.
Ujjhitasmiṃ mahāpathe có nghĩa là bị vứt bỏ trên đường lớn.
Sucigandhanti surabhigandhaṃ.
Sucigandhaṃ means of sweet scent.
Sucigandhaṃ có nghĩa là hương thơm ngát.
Mano ettha ramatīti manoramaṃ.
That in which the mind delights is manoramaṃ.
Tâm hoan hỷ ở đó nên gọi là manoramaṃ.
Saṅkārabhūtesūti saṅkāramiva bhūtesu.
Saṅkārabhūtesu means among beings who are like rubbish.
Saṅkārabhūtesu có nghĩa là những chúng sanh như đống rác.
Puthujjaneti puthūnaṃ kilesānaṃ jananato evaṃladdhanāme lokiyamahājane.
Puthujjane means among ordinary people in the world, who are so named because they give rise to many defilements.
Puthujjane có nghĩa là đại chúng thế gian, những người có tên gọi như vậy vì sinh ra nhiều phiền não.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma mahāpathe chaḍḍite saṅkārarāsimhi asucijegucchiyapaṭikūlepi sucigandhaṃ padumaṃ jāyetha, taṃ rājarājamahāmattādīnaṃ manoramaṃ piyaṃ manāpaṃ uparimatthake patiṭṭhānārahameva bhaveyya, evameva saṅkārabhūtesupi puthujjanesu jāto nippaññassa mahājanassa acakkhukassa antare nibbattopi attano paññābalena kāmesu ādīnavaṃ, nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā nikkhamitvā pabbajito pabbajjāmattenapi, kato uttariṃ sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanāni ārādhetvāpi atirocati.
This is said: Just as a lotus, pure-scented and delightful to kings, great ministers, and others, might grow in a heap of rubbish, which is impure, loathsome, and repulsive, discarded on the highway, and would be worthy of being placed on the very top; even so, a disciple of the Perfectly Self-Enlightened One, though born among ordinary people who are like rubbish, and who are ignorant and without the eye of wisdom, shines forth by the power of his wisdom, having seen the danger in sensual pleasures and the benefit in renunciation. Having gone forth and become a bhikkhu, even by the mere fact of his going forth, or having attained further virtue, concentration, wisdom, liberation, and knowledge and vision of liberation, he excels.
Điều này có nghĩa là: Giống như một đóa sen thơm sạch có thể mọc lên từ đống rác bẩn thỉu, ghê tởm, đáng chê bai bị vứt bỏ bên đường lớn, đóa sen ấy đáng được đặt trên đỉnh đầu, làm hài lòng, được yêu thích và ưa chuộng bởi các vị vua, đại thần và những người khác; cũng vậy, một người sinh ra giữa những phàm nhân như đống rác rưởi, giữa những người đại chúng vô trí, không có nhãn lực, nhưng nhờ sức mạnh trí tuệ của mình, thấy được sự nguy hiểm trong các dục lạc và lợi ích trong sự xuất ly, đã xuất gia và trở thành một tu sĩ. Vị ấy vượt trội hơn tất cả, không chỉ nhờ sự xuất gia, mà còn nhờ việc đạt được các giới, định, tuệ, giải thoát và giải thoát tri kiến.
Sammāsambuddhasāvako hi khīṇāsavo bhikkhu andhabhūte puthujjane atikkamitvā rocati virocati sobhatīti.
Indeed, an Arahant bhikkhu, a disciple of the Perfectly Self-Enlightened One, surpasses and shines forth among ordinary people who are blind.
Một vị Tỳ-khưu A-la-hán, đệ tử của Đức Chánh Đẳng Giác, vượt lên trên những phàm nhân mù quáng, tỏa sáng, rực rỡ và đẹp đẽ.
Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At the end of the discourse, the realization of the Dhamma occurred for eighty-four thousand beings.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, tám vạn bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Garahadinno ca sirigutto ca sotāpattiphalaṃ pāpuṇiṃsu.
Garahadinna and Sirigutta attained the fruit of stream-entry.
Garahadinna và Sirigutta đã đạt được quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti).
Te sabbaṃ attano dhanaṃ buddhasāsane vippakiriṃsu.
They scattered all their wealth in the Buddha's dispensation.
Họ đã phân phát tất cả tài sản của mình cho Giáo pháp của Đức Phật.
Satthā uṭṭhāyāsanā vihāramagamāsi.
The Teacher rose from his seat and went to the monastery.
Đức Bổn Sư đứng dậy khỏi chỗ ngồi và đi về tịnh xá.
Bhikkhū sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘aho acchariyā buddhaguṇā nāma, tathārūpaṃ nāma khadiraṅgārarāsiṃ bhinditvā padumāni uṭṭhahiṃsū’’ti.
In the evening, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Oh, how wonderful are the virtues of the Buddha! Lotuses arose, breaking through such a heap of acacia charcoal!"
Vào buổi chiều, các Tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong pháp đường: “Ôi, các đức tính của Đức Phật thật kỳ diệu! Hoa sen đã mọc lên từ một đống than củi như vậy!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā, ‘‘imāya nāmā’’ti vutte – ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, yaṃ mama etarahi buddhabhūtassa aṅgārarāsimhā padumāni uṭṭhitāni, aparipakke ñāṇe vattamānassa bodhisattabhūtassapi me uṭṭhahiṃsū’’ti vatvā, ‘‘kadā, bhante, ācikkhatha no’’ti yācito atītaṃ āharitvā –
Having come, the Teacher asked, ‘‘Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?’’ When they replied, ‘‘It is about this,’’ he said, ‘‘Bhikkhus, it is not astonishing that lotuses arose from a heap of embers now that I am enlightened; they also arose for me when I was a Bodhisatta, when my knowledge was not yet mature.’’ When he was requested, ‘‘When was that, Venerable Sir? Please tell us,’’ he recounted a past event:—
Đức Bổn Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các con đang ngồi đàm luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, việc hoa sen mọc lên từ đống than củi khi Ta đã thành Phật bây giờ không có gì lạ. Ngay cả khi Ta còn là Bồ-tát, trí tuệ chưa viên mãn, chúng cũng đã mọc lên.” Khi được thỉnh cầu: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài kể cho chúng con nghe khi nào,” Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ:
Rājā kira pasenadi kosalo ekasmiṃ chaṇadivase alaṅkatapaṭiyattaṃ sabbasetaṃ ekaṃ puṇḍarīkaṃ nāma hatthiṃ abhiruyha mahantena rājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti.
It is said that King Pasenadi of Kosala, on a certain festival day, adorned and prepared, mounted a completely white elephant named Puṇḍarīka, and circumambulated the city with great royal majesty.
Vào một ngày lễ, vua Pasenadi xứ Kosala, sau khi trang hoàng và chuẩn bị kỹ lưỡng, đã cưỡi một con voi trắng toàn thân tên là Puṇḍarīka, và với uy nghi vương giả vĩ đại, đã đi nhiễu quanh thành phố theo chiều kim đồng hồ.
Ussāraṇāya vattamānāya leḍḍudaṇḍādīhi pothiyamāno mahājano palāyanto gīvaṃ parivaṭṭetvāpi oloketiyeva.
As the crowd was being pushed aside, being beaten with clods and sticks, the great crowd fled, yet they kept turning their necks to look.
Trong khi việc dọn đường đang diễn ra, đám đông bị đánh bằng đá, gậy, v.v., đã bỏ chạy nhưng vẫn ngoảnh cổ lại nhìn.
Rājūnaṃ kira sudinnadānassetaṃ phalaṃ.
This, they say, is the fruit of the kings' well-given alms.
Đó là quả báo của việc bố thí rộng rãi của các vị vua.
Aññatarassāpi duggatapurisassa bhariyā sattabhūmikassa pāsādassa uparitale ṭhitā ekaṃ vātapānakavāṭaṃ vivaritvā rājānaṃ oloketvāva apagacchi.
The wife of a certain poor man, standing on the upper floor of a seven-storied palace, opened a window and departed after merely looking at the king.
Vợ của một người đàn ông nghèo nọ, đang đứng trên tầng cao nhất của một cung điện bảy tầng, đã mở một cửa sổ thông gió, nhìn nhà vua rồi bỏ đi.
Rañño puṇṇacando valāhakantaraṃ paviṭṭho viya upaṭṭhāsi.
To the king, she appeared like the full moon entering between the clouds.
Đối với nhà vua, cô ấy xuất hiện như trăng tròn ẩn sau đám mây.
So tassā paṭibaddhacitto hatthikkhandhato patanākārappatto viya hutvā khippaṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā antepuraṃ pavisitvā ekaṃ vissāsakaṃ amaccaṃ āha – ‘‘asukaṭṭhāne te mayā olokitapāsādo diṭṭho’’ti?
His mind became infatuated with her, and as if on the verge of falling from the elephant's back, he quickly circumambulated the city, entered the inner palace, and asked a trusted minister, "Did you see the palace where I looked in that certain place?"
Vì tâm trí bị quyến luyến bởi cô ấy, nhà vua như thể sắp ngã khỏi lưng voi, đã nhanh chóng đi nhiễu quanh thành phố và vào hậu cung, rồi hỏi một vị đại thần thân tín: “Ngươi có thấy cung điện mà ta đã nhìn ở chỗ kia không?”
‘‘Āma, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty," he replied.
“Thưa Đại vương, có ạ.”
‘‘Tatthekaṃ itthiṃ addasā’’ti?
"Did you see a woman there?"
“Ngươi có thấy một người phụ nữ ở đó không?”
‘‘Addasaṃ, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty," he replied.
“Thưa Đại vương, có ạ.”
‘‘Gaccha, tassā sasāmikaasāmikabhāvaṃ jānāhī’’ti.
"Go, find out whether she has a husband or not."
“Hãy đi và tìm hiểu xem cô ấy có chồng hay chưa.”
So gantvā tassā sasāmikabhāvaṃ ñatvā āgantvā rañño ‘‘sasāmikā’’ti ārocesi.
He went, learned that she had a husband, returned, and reported to the king, "She has a husband."
Vị đại thần đó đi, biết được cô ấy đã có chồng, rồi trở về báo cho nhà vua: “Cô ấy đã có chồng, thưa Đại vương.”
Atha raññā ‘‘tena hi tassā sāmikaṃ pakkosāhī’’ti vutte so gantvā, ‘‘ehi, bho, rājā taṃ pakkosatī’’ti āha.
Then, when the king said, "Then summon her husband," he went and said, "Come, good man, the king summons you."
Sau đó, khi nhà vua nói: “Vậy thì hãy gọi chồng cô ấy đến,” vị đại thần đi và nói: “Này anh, hãy đến, nhà vua đang gọi anh đấy.”
So ‘‘bhariyaṃ me nissāya bhayena uppannena bhavitabba’’nti cintetvā rañño āṇaṃ paṭibāhituṃ asakkonto gantvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi.
Thinking, "It must be because of my wife that this fear has arisen," he was unable to defy the king's command, so he went, bowed to the king, and stood there.
Người đàn ông đó nghĩ: “Chắc là có điều gì đáng sợ xảy ra liên quan đến vợ mình,” và không thể từ chối lệnh của nhà vua, anh ta đã đi đến, đảnh lễ nhà vua và đứng đó.
Atha naṃ rājā ‘‘maṃ ito paṭṭhāya upaṭṭhāhī’’ti āha.
Then the king said to him, "Serve me from now on."
Khi đó, nhà vua nói với anh ta: “Từ nay trở đi, hãy phục vụ ta.”
‘‘Alaṃ, deva, ahaṃ attano kammaṃ katvā tumhākaṃ suṅkaṃ dadāmi, ghareyeva me jīvikā hotū’’ti.
"Enough, Your Majesty. I will perform my own work and pay taxes to you. Let my livelihood be at home."
“Thưa Đại vương, không cần đâu ạ. Thần sẽ làm công việc của mình và nộp thuế cho ngài. Xin cho thần được sống bằng nghề của mình ở nhà.”
‘‘Tava suṅkena mayhaṃ attho natthi, ajjato paṭṭhāya maṃ upaṭṭhāhī’’ti tassa phalakañca āvudhañca dāpesi.
"I have no need for your taxes. Serve me from today onwards," he said, and had a shield and a weapon given to him.
“Ta không cần thuế của ngươi. Từ hôm nay trở đi, hãy phục vụ ta.” Nhà vua đã cho anh ta một cái khiên và một vũ khí.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘kañcidevassa dosaṃ āropetvā ghātetvā bhariyaṃ gaṇhissāmī’’ti.
It was like this for him: "I will accuse him of some fault, have him killed, and take his wife."
Nhà vua đã nghĩ như thế này: “Ta sẽ gán cho hắn một tội nào đó, giết hắn đi rồi chiếm lấy vợ hắn.”
Atha naṃ so maraṇabhayabhīto appamatto hutvā upaṭṭhāsi.
Then, fearing death, he served diligently.
Khi đó, người đàn ông đó, vì sợ cái chết, đã trở nên cẩn trọng và phục vụ nhà vua.
Rājā tassa dosaṃ apassanto kāmapariḷāhe vaḍḍhante ‘‘ekamassa dosaṃ āropetvā rājāṇaṃ karissāmī’’ti pakkosāpetvā evamāha – ‘‘ambho ito yojanamatthake nadiyā asukaṭṭhānaṃ nāma gantvā sāyaṃ mama nhānavelāya kumuduppalāni ceva aruṇavatīmattikañca āhara.
The king, not finding any fault in him, and with his infatuation increasing, thought, "I will accuse him of some fault and issue a royal decree." He summoned the man and said, "Go to such and such a place in the river, about a yojana from here, and bring kumuduppala lotuses and aruṇavatī earth for my bath at sunset.
Nhà vua, không tìm thấy lỗi của anh ta, và khi dục vọng càng tăng, đã cho gọi anh ta đến và nói: “Ta sẽ gán cho hắn một lỗi nào đó để ban lệnh vua.” “Này anh, hãy đi đến một nơi nào đó cách đây một dặm, bên bờ sông, và mang về hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika) vào lúc ta tắm buổi chiều.
Sace tasmiṃ khaṇe nāgacchasi, āṇaṃ te karissāmī’’ti.
If you do not arrive at that time, I will issue a decree against you."
Nếu ngươi không về đúng lúc đó, ta sẽ ban lệnh cho ngươi.”
Sevako kira catūhipi dāsehi patikiṭṭhataro.
A servant is said to be inferior even to four slaves.
Người hầu còn tệ hơn cả bốn loại nô lệ.
Dhanakkītādayo hi dāsā ‘‘sīsaṃ me rujjati, piṭṭhi me rujjatī’’ti vatvā acchituṃ labhantiyeva.
For slaves bought with money can say, "My head aches, my back aches," and are allowed to stay.
Các nô lệ mua bằng tiền và những nô lệ khác vẫn có thể nói: “Tôi đau đầu, tôi đau lưng,” và được phép nghỉ ngơi.
Sevakassetaṃ natthi, āṇattakammaṃ kātumeva vaṭṭati.
But this is not the case for a servant; he must do the commanded task.
Người hầu thì không có điều đó, chỉ có thể làm công việc được giao.
Tasmā so ‘‘avassaṃ mayā gantabbaṃ, kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikā nāma nāgabhavane uppajjati, ahaṃ kuhiṃ labhissāmī’’ti cintento maraṇabhayabhīto vegena gehaṃ gantvā, ‘‘bhadde, niṭṭhitaṃ me bhatta’’nti āha.
Therefore, thinking, "I must certainly go, but aruṇavatī earth, along with kumuduppala lotuses, arises in the abode of nāgas. Where will I find it?" terrified by the fear of death, he quickly went home and said, "My dear, is my meal ready?"
Vì vậy, anh ta nghĩ: “Mình nhất định phải đi. Hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika) chỉ mọc ở cung điện Nāga. Làm sao mình có thể tìm được chúng?” Sợ hãi cái chết, anh ta vội vàng về nhà và hỏi: “Em yêu, cơm của anh đã xong chưa?”
‘‘Uddhanamatthake, sāmī’’ti.
"It's on the stove, my lord."
“Trên bếp lò, thưa chàng.”
So yāva bhattaṃ otarati, tāva sandhāretuṃ asakkonto uḷuṅkena kañjikaṃ harāpetvā yathāladdhena byañjanena saddhiṃ allameva bhattaṃ pacchiyaṃ opīḷetvā ādāya yojanikaṃ maggaṃ pakkhando, tassa gacchantasseva bhattaṃ pakkaṃ ahosi.
Unable to wait until the rice was cooked, he had some gruel taken out with a ladle, packed the still-wet rice with whatever side dish he had into a basket, and set off on the yojana-long journey. As he walked, the rice became cooked.
Không thể chờ đợi cho đến khi cơm chín, anh ta đã cho người múc nước cơm bằng muỗng, rồi cùng với thức ăn có sẵn, nhồi cơm còn ướt vào giỏ và lên đường đi một dặm. Trong khi anh ta đang đi, cơm đã chín.
So anucchiṭṭhaṃ katvāva thokaṃ bhattaṃ apanetvā bhuñjanto ekaṃ addhikaṃ disvā mayā apanetvā ṭhapitaṃ thokaṃ anucchiṭṭhaṃ bhattameva atthi gahetvā bhuñja sāmīti.
He set aside a small portion of pure, untouched rice, and as he ate, he saw a traveler and said, "Sir, there is a little untouched rice that I set aside. Take it and eat."
Anh ta đã ăn một ít cơm sạch sau khi bỏ ra một phần, và khi thấy một người bộ hành, anh ta nói: “Tôi có một ít cơm sạch đã bỏ ra đây, xin ngài hãy lấy mà ăn.”
So gaṇhitvā bhuñji.
The traveler took it and ate.
Người bộ hành đó đã lấy và ăn.
Itaropi bhuñjitvā ekaṃ bhattamuṭṭhiṃ udake khipitvā mukhaṃ vikkhāletvā mahantena saddena ‘‘imasmiṃ nadīpadese adhivatthā nāgā supaṇṇā devatā ca vacanaṃ me suṇantu, rājā mayhaṃ āṇaṃ kātukāmo ‘kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ āharā’ti maṃ āṇāpesi, addhikamanussassa ca me bhattaṃ dinnaṃ, taṃ sahassānisaṃsaṃ, udake macchānaṃ dinnaṃ, taṃ satānisaṃsaṃ.
The other man also ate, then threw a handful of rice into the water, rinsed his mouth, and loudly declared, "May the nāgas, supaṇṇas, and devas residing in this river region listen to my words! The king, wishing to issue a decree against me, commanded me to bring kumuduppala lotuses and aruṇavatī earth. I gave rice to a traveler, which brings a thousandfold merit. I gave rice to fish in the water, which brings a hundredfold merit.
Người đàn ông kia cũng ăn xong, rồi ném một nắm cơm xuống nước, rửa miệng sạch sẽ, và lớn tiếng nói: “Này các vị Nāga, Supaṇṇa và chư thiên đang ngự trị ở vùng sông này, xin hãy lắng nghe lời tôi! Nhà vua muốn ban lệnh cho tôi, đã ra lệnh cho tôi ‘hãy mang về hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika)’. Tôi cũng đã bố thí cơm cho người bộ hành, công đức đó có ngàn lợi ích. Tôi đã bố thí cơm cho cá dưới nước, công đức đó có trăm lợi ích.
Ettakaṃ puññaphalaṃ tumhākaṃ pattiṃ katvā dammi, mayhaṃ kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ āharathā’’ti tikkhattuṃ anussāvesi.
I dedicate this much merit to you; please bring me kumuduppala lotuses and aruṇavatī earth." He repeated this three times.
Tôi xin hồi hướng công đức này cho quý vị. Xin quý vị hãy mang về cho tôi hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika).” Anh ta đã lặp lại ba lần.
Tattha adhivattho nāgarājā taṃ saddaṃ sutvā mahallakavesena tassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ vadesī’’ti āha.
The nāga king residing there, hearing that sound, went to him in the guise of an old man and asked, "What are you saying?"
Vị Nāgarāja ngự trị ở đó, nghe thấy tiếng đó, đã hóa thành một ông lão, đi đến chỗ anh ta và hỏi: “Ngươi nói gì vậy?”
So punapi tatheva vatvā ‘‘mayhaṃ taṃ pattiṃ dehī’’ti vutte, ‘‘demī’’ti āha.
He repeated the same words. When asked, "Give me that share," he replied, "I will give it."
Anh ta lại nói y như vậy. Khi được hỏi: “Hãy cho ta phần công đức đó,” anh ta nói: “Tôi cho.”
Punapi ‘‘dehī’’ti vutte, ‘‘demi, sāmī’’ti āha.
When asked again, "Give it," he said, "I will give it, my lord."
Khi lại được hỏi: “Hãy cho ta,” anh ta nói: “Thưa ngài, tôi cho.”
Evaṃ so dve tayo vāre pattiṃ āharāpetvā kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ adāsi.
Thus, the old man had the merit transferred two or three times and then gave him the kumuduppala lotuses and aruṇavatī earth.
Cứ như vậy, ông lão đó đã cho anh ta hồi hướng công đức hai, ba lần, rồi trao cho anh ta hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika).
Rājā pana cintesi – ‘‘manussā nāma bahumāyā, sace so kenaci upāyena labheyya, kiccaṃ me na nipphajjeyyā’’ti.
The king, however, thought, "People are very cunning. If he obtains it by some means, my plan will not succeed."
Nhà vua thì nghĩ: “Loài người có nhiều mưu mẹo. Nếu hắn ta có thể tìm được bằng cách nào đó, thì việc của ta sẽ không thành công.”
So kālasseva dvāraṃ pidahāpetvā muddikaṃ attano santikaṃ āharāpesi.
So, he had the gate closed early and the key brought to him.
Vị ấy đã cho đóng cửa sớm và cho mang chìa khóa về cho mình.
Itaropi puriso rañño nhānavelāyamevāgantvā dvāraṃ alabhanto dvārapālaṃ pakkosetvā ‘‘dvāraṃ vivarā’’ti āha.
The other man also arrived at the very time of the king's bath, and finding the gate closed, he called out to the gatekeeper, "Open the gate!"
Người đàn ông kia cũng đến đúng lúc nhà vua tắm, nhưng không vào được cửa, anh ta đã gọi người gác cửa và nói: “Hãy mở cửa ra.”
‘‘Na sakkā vivarituṃ, rājā kālasseva muddikaṃ datvā rājagehaṃ āharāpesī’’ti.
"It cannot be opened. The king gave the key early and had it taken to the royal palace," he replied.
“Không thể mở được, nhà vua đã đóng ấn từ sớm và sai mang về hoàng cung rồi.”
So ‘‘rājadūto ahaṃ, dvāraṃ vivarā’’ti vatvāpi ‘‘dvāraṃ alabhanto natthi me idāni jīvitaṃ.
The man said, "I am a royal messenger. Open the gate!" But still unable to get the gate opened, he thought, "Now I have no life.
Người đó nói: “Ta là sứ giả của vua, hãy mở cửa!” nhưng không được mở cửa, bèn nghĩ: “Bây giờ ta không còn sống được nữa.
Kiṃ nu kho karissāmī’’ti cintetvā dvārassa upariummāre mattikāpiṇḍaṃ khipitvā tassūpari pupphāni laggetvā mahāsaddaṃ karonto, ‘‘ambho, nagaravāsino rañño mayā āṇattiyā gatabhāvaṃ jānātha, rājā maṃ akāraṇena vināsetukāmo’’ti tikkhattuṃ viravitvā ‘‘kattha nu kho gacchissāmī’’ti cintetvā ‘‘bhikkhū nāma muduhadayā, vihāraṃ gantvā nipajjissāmī’’ti sanniṭṭhānamakāsi.
Thinking, “What indeed shall I do?”, he threw a lump of clay onto the lintel above the door, fastened flowers to it, and making a great noise, he cried out three times, “Oh, citizens, know that I went by the king’s command! The king desires to destroy me without cause!” Then, thinking, “Where indeed shall I go?”, he resolved, “Monks are tender-hearted; I shall go to the monastery and lie down.”
Ta phải làm gì đây?” Sau khi suy nghĩ, anh ta ném một cục đất sét lên ngưỡng cửa phía trên, gắn hoa lên trên đó, và kêu lớn: “Này, hỡi cư dân thành phố! Hãy biết rằng ta đã đi theo lệnh của nhà vua, nhà vua muốn hủy hoại ta mà không có lý do!” Anh ta kêu lên ba lần, rồi nghĩ: “Ta phải đi đâu đây?” và quyết định: “Chư Tỳ-khưu có lòng từ bi, ta sẽ đến Tịnh xá và nằm nghỉ.”
Ime hi nāma sattā sukhitakāle bhikkhūnaṃ atthibhāvampi ajānitvā dukkhābhibhūtakāle vihāraṃ gantukāmā honti, tasmā sopi ‘‘me aññaṃ tāṇaṃ natthī’’ti vihāraṃ gantvā ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne nipajji.
Indeed, these beings, not knowing of the existence of monks in times of happiness, desire to go to the monastery in times of distress. Therefore, he too, thinking, “I have no other refuge,” went to the monastery and lay down in a comfortable place.
Những chúng sinh này, khi an lạc thì không biết đến sự hiện hữu của chư Tỳ-khưu, nhưng khi bị khổ đau áp bức thì lại muốn đến Tịnh xá. Vì vậy, người đó cũng nghĩ: “Ta không có nơi nương tựa nào khác,” bèn đến Tịnh xá và nằm nghỉ ở một nơi thoải mái.
Atha raññopi taṃ rattiṃ niddaṃ alabhantassa taṃ itthiṃ anussarantassa kāmapariḷāho uppajji.
Then, that night, the king, unable to sleep and remembering that woman, was overcome by the heat of sensual desire.
Rồi nhà vua, trong đêm ấy, không ngủ được, nhớ đến người phụ nữ ấy, dục hỏa (kāmapariḷāho) nổi lên.
So cintesi – ‘‘vibhātakkhaṇeyeva taṃ purisaṃ ghātāpetvā taṃ itthiṃ ānessāmī’’ti.
He thought, “At dawn, I will have that man killed and bring that woman here.”
Nhà vua suy nghĩ – “Ngay khi trời vừa rạng sáng, ta sẽ sai giết người đàn ông ấy và đưa người phụ nữ ấy về.”
Tasmiṃ khaṇeyeva saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattā cattāro purisā pakkuthitāya ukkhaliyā taṇḍulā viya samparivattakaṃ paccamānā tiṃsāya vassasahassehi heṭṭhimatalaṃ patvā aparehi tiṃsāya vassasahassehi puna mukhavaṭṭiyaṃ pāpuṇiṃsu.
At that very moment, four men reborn in the Iron Cauldron Hell, which was sixty leagues deep, were boiling, rolling around like rice in a simmering pot. After thirty thousand years, they reached the bottom, and after another thirty thousand years, they returned to the brim.
Ngay lúc đó, bốn người đàn ông sinh ra trong địa ngục Lohakumbhī (Lò Sắt) rộng sáu mươi dojana, đang bị luộc sôi sùng sục như gạo trong nồi cơm đang sôi, đã chìm xuống đáy sau ba mươi ngàn năm, rồi lại nổi lên miệng nồi sau ba mươi ngàn năm nữa.
Te sīsaṃ ukkhipitvā aññamaññaṃ oloketvā ekekaṃ gāthaṃ vattukāmā vattuṃ asakkontā ekekaṃ akkharaṃ vatvā parivattitvā lohakumbhimeva paviṭṭhā.
They lifted their heads, looked at each other, and, wishing to utter one verse each, but being unable to, they spoke one letter each before rolling back into the iron cauldron.
Họ ngẩng đầu lên, nhìn nhau, muốn nói một bài kệ nhưng không thể nói được, chỉ nói được mỗi người một chữ rồi lại chìm xuống lò sắt.
Rājā niddaṃ alabhanto majjhimayāmasamanantare taṃ saddaṃ sutvā bhīto utrastamānaso ‘‘kiṃ nu kho mayhaṃ jīvitantarāyo bhavissati, udāhu me aggamahesiyā, udāhu me rajjaṃ vinassissatī’’ti cintento sakalarattiṃ akkhīni nimīletuṃ nāsakkhi.
The king, unable to sleep, heard that sound immediately after midnight and was terrified, his mind agitated. Thinking, “Will danger befall my life, or my chief queen, or will my kingdom be destroyed?”, he was unable to close his eyes the whole night.
Vua không ngủ được, ngay sau nửa đêm, nghe tiếng động lớn ấy, sợ hãi, tâm trí hoảng loạn, suy nghĩ: “Chẳng lẽ mạng sống của ta sẽ gặp nguy hiểm, hay là hoàng hậu của ta, hay là vương quốc của ta sẽ bị hủy diệt?” và không thể chợp mắt suốt đêm.
So aruṇuggamanavelāya eva purohitaṃ pakkosāpetvā, ‘‘ācariya, mayā majjhimayāmasamanantare mahantā bheravasaddā sutā, ‘rajjassa vā aggamahesiyā vā mayhaṃ vā kassa antarāyo bhavissatī’ti na jānāmi, tena me tvaṃ pakkosāpito’’ti āha.
At dawn, he summoned his chaplain and said, “Teacher, I heard loud, terrifying sounds immediately after midnight. I do not know whether danger will befall the kingdom, the chief queen, or myself. That is why I summoned you.”
Đến lúc bình minh, nhà vua cho gọi vị đạo sĩ trưởng (purohita) đến và nói: “Thưa đạo sĩ, sau nửa đêm, ta đã nghe những tiếng động khủng khiếp. Ta không biết liệu tai họa sẽ giáng xuống vương quốc, hoàng hậu hay chính ta. Vì vậy, ta đã cho gọi đạo sĩ đến đây.”
Mahārāja, kiṃ te saddā sutāti?
“Great King, what sounds did you hear?”
“Tâu Đại vương, bệ hạ đã nghe những tiếng động gì?”
‘‘Ācariya, du-iti sa-iti na-iti so-itīti ime sadde assosiṃ, imesaṃ nipphattiṃ upadhārehī’’ti.
“Teacher, I heard these sounds: ‘Du’, ‘Sa’, ‘Na’, ‘So’. Please investigate their meaning.”
“Thưa đạo sĩ, ta đã nghe những tiếng ‘ Du’, ‘ Sa’, ‘ Na’, ‘ So’. Xin đạo sĩ hãy tìm hiểu ý nghĩa của những tiếng này.”
Brāhmaṇassa mahāandhakāraṃ paviṭṭhassa viya na kiñci paññāyati, ‘‘na jānāmī’’ti vutte ‘‘pana lābhasakkāro me parihāyissatī’’ti bhāyitvā ‘‘bhāriyaṃ, mahārājā’’ti āha.
To the Brahmin, nothing was clear, as if he had entered deep darkness. He thought, “If I say, ‘I don’t know,’ my gains and honors will diminish,” and fearing this, he said, “It is serious, Great King.”
Đối với vị Bà-la-môn, mọi thứ đều mờ mịt như người bước vào bóng tối dày đặc. Nhưng nếu nói “Tôi không biết,” thì sợ rằng “lợi lộc và sự tôn kính của ta sẽ bị suy giảm,” nên ông ta nói: “Tâu Đại vương, điều này thật nghiêm trọng!”
‘‘Kiṃ, ācariyā’’ti?
“What is it, teacher?”
“Thưa đạo sĩ, điều gì vậy?”
‘‘Jīvitantarāyo te paññāyatī’’ti.
“Danger to your life is evident.”
“Mạng sống của bệ hạ đang gặp nguy hiểm.”
So dviguṇaṃ bhīto, ‘‘ācariya, atthi kiñci pana paṭighātakāraṇa’’nti āha.
He became twice as terrified and said, “Teacher, is there any means of prevention?”
Vua sợ hãi gấp đôi, nói: “Thưa đạo sĩ, có cách nào để ngăn chặn không?”
‘‘Atthi, mahārāja, mā bhāyi, ahaṃ tayo vede jānāmī’’ti.
“There is, Great King, do not fear. I know the three Vedas.”
“Tâu Đại vương, có chứ, xin đừng sợ. Hạ thần thông thạo ba bộ Veda.”
‘‘Kiṃ pana laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
“What then is needed to obtain it?”
“Vậy thì cần phải có những gì?”
‘‘Sabbasatayaññaṃ yajitvā jīvitaṃ labhissasi, devā’’ti.
“By performing a sacrifice of a hundred of every kind, you will gain life, O King.”
“Tâu Đại vương, sau khi cúng tế đại lễ vật một trăm (sabbasatayañña), bệ hạ sẽ được sống.”
‘‘Kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
“What is needed to obtain it?”
“Cần phải có những gì?”
Hatthisataṃ assasataṃ usabhasataṃ dhenusataṃ ajasataṃ urabbhasataṃ kukkuṭasataṃ sūkarasataṃ dārakasataṃ dārikāsatanti evaṃ ekekaṃ pāṇajātiṃ sataṃ sataṃ katvā gaṇhāpento ‘‘sace migajātimeva gaṇhāpessāmi, ‘attano khādanīyameva gaṇhāpetī’ti vakkhantī’’ti hatthiassamanussepi gaṇhāpeti.
A hundred elephants, a hundred horses, a hundred bulls, a hundred milch cows, a hundred goats, a hundred sheep, a hundred chickens, a hundred pigs, a hundred boys, a hundred girls—thus, making each species a hundred, he had them seized, thinking, “If I only seize wild animals, they will say, ‘He only seizes what he eats,’” and so he had elephants, horses, and humans seized as well.
Ông ta yêu cầu bắt một trăm con voi, một trăm con ngựa, một trăm con bò đực, một trăm con bò cái, một trăm con dê, một trăm con cừu, một trăm con gà, một trăm con heo, một trăm bé trai, một trăm bé gái, cứ thế mỗi loại một trăm con. Ông ta nghĩ: “Nếu ta chỉ yêu cầu bắt các loài thú rừng, họ sẽ nói ‘Ông ta chỉ bắt những thứ để ăn thôi’,” nên ông ta cũng yêu cầu bắt cả voi, ngựa và người.
Rājā ‘‘mama jīvitameva mayhaṃ lābho’’ti cintetvā ‘‘sabbapāṇe sīghaṃ gaṇhathā’’ti āha.
The king, thinking, “My life itself is my gain,” said, “Seize all living beings quickly!”
Vua nghĩ: “Mạng sống của ta là lợi lộc của ta,” rồi nói: “Hãy nhanh chóng bắt tất cả các loài vật!”
Āṇattamanussā adhikataraṃ gaṇhiṃsu.
The commanded men seized even more.
Những người được ra lệnh đã bắt giữ nhiều hơn.
Vuttampi cetaṃ kosalasaṃyutte –
And it is said in the Kosala Saṃyutta:
Điều này cũng được nói trong Kosala Saṃyutta –
Mahājano attano attano puttadhītuñātīnaṃ atthāya paridevamāno mahāsaddamakāsi, mahāpathavīundriyanasaddo viya ahosi.
The great multitude made a loud noise, lamenting for their own sons, daughters, and relatives; it was like the sound of the great earth splitting apart.
Đại chúng than khóc vì con trai, con gái và bà con của mình, tạo ra một tiếng động lớn, giống như tiếng đất sụt lở.
Atha mallikā devī taṃ saddaṃ sutvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ nu kho te, mahārāja, indriyāni apākatikāni, kilantarūpāni viya paññāyantī’’ti pucchi.
Then, Queen Mallikā, hearing that sound, went to the king and asked, “Why, Great King, do your faculties appear unnatural and weary?”
Bấy giờ, hoàng hậu Mallikā nghe tiếng động đó, đến chỗ nhà vua và hỏi: “Đại vương, sao các căn của ngài lại không bình thường, dường như trông rất mệt mỏi vậy?”
‘‘Kiṃ tuyhaṃ, mallike, tvaṃ mama kaṇṇamūlena āsivisampi gacchantaṃ na jānāsī’’ti?
“What is it to you, Mallikā? You would not even notice a venomous snake passing by my ear!”
“Mallikā, chuyện của nàng là gì vậy? Nàng không biết cả một con rắn độc đi ngang qua tai ta sao?”
‘‘Kiṃ panetaṃ, devā’’ti?
“What is it, O King?”
“Thưa Đại vương, chuyện gì vậy ạ?”
‘‘Rattibhāge me evarūpo nāma saddo suto, svāhaṃ purohitaṃ pucchitvā jīvitantarāyo te paññāyati, sabbasatayaññaṃ yajitvā jīvitaṃ labhissasī’’ti sutvā ‘‘mama jīvitameva mayhaṃ lābho’’ti ime pāṇe gaṇhāpesinti.
“At night, I heard such a sound, and when I asked the chaplain, he said, ‘Danger to your life is evident; by performing a sacrifice of a hundred of every kind, you will gain life.’ Hearing this, and thinking, ‘My life itself is my gain,’ I had these beings seized.”
“Vào ban đêm, ta đã nghe một tiếng động như vậy. Ta hỏi vị đạo sĩ trưởng lão, và được biết rằng: ‘Mạng sống của ngài đang gặp nguy hiểm, nếu ngài cúng tế một lễ tế bách vật toàn diện thì sẽ giữ được mạng sống.’ Nghe vậy, ta nghĩ: ‘Mạng sống của ta là lợi lộc của ta,’ nên đã ra lệnh bắt những sinh vật này.”
Mallikā devī, ‘‘andhabālosi, mahārāja, kiñcāpi mahābhakkhosi, anekasūpabyañjanavikatikaṃ doṇapākaṃ bhojanaṃ bhuñjasi, dvīsu raṭṭhesu rajjaṃ kāresi, paññā pana te mandā’’ti āha.
Queen Mallikā said, “You are blind and foolish, Great King. Although you are a great eater, you consume food of a basketful with various curries and dishes, and you rule over two kingdoms, yet your wisdom is meager.”
Hoàng hậu Mallikā nói: “Đại vương, ngài thật mù quáng và ngu dốt. Dù ngài là người ăn nhiều, thưởng thức những bữa ăn thịnh soạn với nhiều loại canh và món ăn phụ, và cai trị hai vương quốc, nhưng trí tuệ của ngài lại kém cỏi.”
‘‘Kasmā evaṃ vadesi, devī’’ti?
“Why do you say so, Queen?”
“Thưa Hoàng hậu, tại sao nàng lại nói như vậy?”
‘‘Kahaṃ tayā aññassa maraṇena aññassa jīvitalābho diṭṭhapubbo, andhabālassa brāhmaṇassa kathaṃ gahetvā kasmā mahājanassa upari dukkhaṃ khipasi, dhuravihāre sadevakassa lokassa aggapuggalo atītādīsu appaṭihatañāṇo satthā vasati, taṃ pucchitvā tassovādaṃ karohī’’ti vutte rājā sallahukehi yānehi mallikāya saddhiṃ vihāraṃ gantvā maraṇabhayatajjito kiñci vattuṃ asakkonto satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
“Where have you ever seen that by the death of one, another gains life? Why do you take the word of a blind and foolish Brahmin and inflict suffering upon the multitude? The Teacher, the foremost person in the world with its devas, whose knowledge is unobstructed in past and other times, resides in the monastery at the city gate. Ask him and follow his advice.” When this was said, the king, in light carriages, went to the monastery with Mallikā. Overcome by the fear of death, he could not say anything, so he saluted the Teacher and sat down to one side.
“Ở đâu mà ngài từng thấy việc người khác chết đi lại đem đến sự sống cho người khác? Tại sao lại tin theo lời của một vị bà-la-môn ngu muội, mù quáng mà gieo rắc khổ đau lên đại chúng? Tại ngôi tịnh xá ở cửa thành, có bậc Đạo Sư, bậc Tối Thượng của thế gian cùng với chư thiên, bậc có trí tuệ không bị ngăn ngại trong các thời quá khứ, v.v., đang ngự tại đó. Hãy đến hỏi Ngài và thực hành theo lời dạy của Ngài.” Khi được nói như vậy, nhà vua cùng với hoàng hậu Mallikā dùng xe ngựa nhẹ đi đến tịnh xá. Bị nỗi sợ chết uy hiếp, nhà vua không thể nói được lời nào, chỉ đảnh lễ bậc Đạo Sư rồi ngồi xuống một bên.
Atha naṃ satthā ‘‘handa kuto nu tvaṃ, mahārāja, āgacchasi divā divassā’’ti paṭhamataraṃ ālapi.
Then the Teacher first addressed him, “Well, Great King, from where do you come so early in the day?”
Bấy giờ, bậc Đạo Sư lên tiếng hỏi trước: “Này Đại vương, sao ngài lại đến đây vào giữa ban ngày thế này?”
So tuṇhīyeva nisīdi.
He remained silent.
Vua vẫn ngồi im lặng.
Tato mallikā bhagavato ārocesi – ‘‘bhante, raññā kira majjhimayāmasamanantare saddo suto.
Then Mallikā informed the Blessed One, “Bhante, the king heard a sound just after midnight.
Sau đó, hoàng hậu Mallikā bạch với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, nghe nói nhà vua đã nghe một âm thanh vào lúc quá nửa đêm.
Atha naṃ purohitassa ārocesi.
Then he informed the chaplain.
Rồi ngài đã kể lại cho vị tế sư.
Purohito ‘jīvitantarāyo te bhavissati, tassa paṭighātatthāya sabbasate pāṇe gahetvā tesaṃ galalohitena yaññe yajite jīvitaṃ labhissasī’ti āha.
The chaplain said, ‘Danger will befall your life; to avert it, you will gain life by seizing a hundred of every kind of animal and offering a sacrifice with their throat blood.’
Vị tế sư nói: ‘Tính mạng của ngài sẽ gặp nguy hiểm. Để ngăn chặn điều đó, hãy bắt mỗi loài một trăm sinh vật, dùng huyết ở cổ của chúng để tế lễ thì ngài sẽ được sống.’
Rājā pāṇe gaṇhāpesi, tenāyaṃ mayā idhānīto’’ti.
The king had the animals seized. Therefore, I have brought him here.”
Nhà vua đã cho bắt các sinh vật, vì thế con đã đưa ngài đến đây.”
‘‘Evaṃ kira, mahārājā’’ti?
“Is that so, Great King?”
“Có phải vậy không, Đại vương?”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti.
“Yes, Bhante.”
“Dạ, bạch Thế Tôn.”
‘‘Kinti te saddo suto’’ti?
“How did you hear the sound?”
“Ngài đã nghe thấy âm thanh như thế nào?”
So attanā sutaniyāmeneva ācikkhi.
He recounted exactly as he had heard it.
Vua liền kể lại đúng như những gì mình đã nghe.
Tathāgatassa taṃ sutvāva ekobhāso ahosi.
Upon hearing that, a clear light shone forth for the Tathāgata.
Vừa nghe xong, Đức Như Lai liền tỏ tường mọi việc.
Atha naṃ sattā āha – ‘‘mā bhāyi, mahārāja, tava antarāyo natthi, pāpakammino satthā attano dukkhaṃ āvīkarontā evamāhaṃsū’’ti.
Then the Teacher said to him, “Do not fear, Great King, there is no danger to you. Those evil-doers, revealing their own suffering, spoke thus.”
Bấy giờ, bậc Đạo Sư nói với vua: “Đừng sợ, Đại vương, ngài không gặp nguy hiểm gì cả. Đó là do các chúng sinh có ác nghiệp đang biểu lộ nỗi khổ của mình mà nói như vậy.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, tehi kata’’nti?
“But Bhante, what evil had they done?”
“Bạch Thế Tôn, họ đã làm gì ạ?”
Atha kho bhagavā tesaṃ kammaṃ ācikkhituṃ ‘‘tena hi, mahārāja, suṇāhī’’ti vatvā atītaṃ āhari –
Then the Blessed One, in order to explain their kamma, said, “In that case, Great King, listen,” and he related a past event—
Khi ấy, để giải thích về nghiệp của họ, Đức Thế Tôn nói: “Vậy thì, Đại vương, hãy lắng nghe,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ:
Atīte vīsativassasahassāyukesu manussesu kassapo bhagavā loke uppajjitvā vīsatiyā khīṇāsavasahassehi saddhiṃ cārikaṃ caramāno bārāṇasimagamāsi.
In the past, when humans lived for twenty thousand years, Kassapa the Blessed One appeared in the world and, wandering with twenty thousand Arahants, went to Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi loài người có tuổi thọ hai mươi ngàn năm, Đức Thế Tôn Kassapa đã xuất hiện trên thế gian. Ngài du hành cùng với hai mươi ngàn vị A-la-hán và đã đến thành Bārāṇasī.
Bārāṇasivāsino dvepi tayopi bahutarāpi ekato hutvā āgantukadānaṃ pavattayiṃsu.
The residents of Bārāṇasī, two, three, or even more, gathered together and offered hospitality to the arriving guests.
Dân chúng thành Bārāṇasī, từng hai người, ba người, hoặc nhiều hơn, đã cùng nhau tổ chức cúng dường đến các vị khách Tăng.
Tadā bārāṇasiyaṃ cattālīsakoṭivibhavā cattāro seṭṭhiputtā sahāyakā ahesuṃ.
At that time, in Bārāṇasī, there were four merchant's sons who were friends, each possessing a fortune of forty crores.
Khi ấy, ở thành Bārāṇasī có bốn người con trai của các vị trưởng giả, là bạn bè của nhau, mỗi người sở hữu tài sản bốn mươi triệu.
Te mantayiṃsu – ‘‘amhākaṃ gehe bahudhanaṃ, tena kiṃ karomā’’ti?
They deliberated: "There is much wealth in our house; what shall we do with it?"
Họ bàn bạc rằng: “Trong nhà chúng ta có nhiều tài sản, chúng ta sẽ làm gì với nó đây?”
‘‘Evarūpe buddhe cārikaṃ caramāne dānaṃ dassāma, sīlaṃ rakkhissāma, pūjaṃ karissāmā’’ti ekopi avatvā tesu eko tāva evamāha – ‘‘tikhiṇasuraṃ pivantā madhuramaṃsaṃ khādantā vicarissāma, idaṃ amhākaṃ jīvitaphala’’nti.
Not one of them said, "When a Buddha of such nature wanders for alms, we will give alms, we will observe sīla, we will make offerings." Instead, one of them said, "We will wander about drinking strong liquor and eating sweet meat; this is the fruit of our life."
Không một ai nói: “Chúng ta sẽ bố thí cho những vị Phật như thế này khi các Ngài du hành, chúng ta sẽ giữ giới, chúng ta sẽ cúng dường,” mà một người trong số họ nói trước rằng: “Chúng ta sẽ du ngoạn, uống rượu mạnh và ăn thịt ngon ngọt, đây là thành quả của đời sống chúng ta.”
Aparopi evamāha – ‘‘devasikaṃ tivassikagandhasālibhattaṃ nānaggarasehi bhuñjantā vicarissāmā’’ti.
Another said, "We will wander about daily eating fragrant rice stored for three years, with various exquisite flavors."
Một người khác cũng nói: “Chúng ta sẽ du ngoạn, mỗi ngày ăn cơm gạo thơm ba năm tuổi với đủ loại món ngon thượng hạng.”
Aparopi evamāha – ‘‘nānappakāraṃ pūvakhajjakavikatiṃ pacāpetvā khādantā vicarissāmā’’ti.
Another said, "We will have various kinds of cakes and sweetmeats prepared and eat them as we wander."
Một người khác cũng nói: “Chúng ta sẽ du ngoạn, sai làm đủ loại bánh ngọt và thức ăn vặt rồi ăn.”
Aparopi evamāha – ‘‘sammā mayaṃ aññaṃ kiñci na karissāma, ‘dhanaṃ dassāmā’ti vutte anicchamānā itthī nāma natthi, tasmā dhanena palobhetvā pāradārikakammaṃ karissāmā’’ti.
Another said, "Friends, we will not do anything else. When it is said, 'We will give wealth,' there is no woman who is unwilling. Therefore, we will entice them with wealth and commit adultery."
Một người khác cũng nói: “Này các bạn, chúng ta sẽ không làm gì khác, khi nói ‘chúng ta sẽ cho tiền’ thì không có người phụ nữ nào không muốn, vì vậy chúng ta sẽ dùng tiền để dụ dỗ và phạm tội tà dâm.”
‘‘Sādhu, sādhū’’ti sabbeva tassa kathāya aṭṭhaṃsu.
"Excellent, excellent!" they all agreed with his words.
Tất cả đều tán thành lời nói của người ấy, nói: “Hay lắm, hay lắm!”
Te tato paṭṭhāya abhirūpānaṃ itthīnaṃ dhanaṃ pesetvā vīsativassasahassāni pāradārikakammaṃ katvā kālaṃ katvā avīciniraye nibbattā.
From that time onwards, they sent wealth to beautiful women, committed adultery for twenty thousand years, and after dying, were reborn in Avīci Niraya.
Từ đó về sau, họ gửi tiền cho những người phụ nữ xinh đẹp, phạm tội tà dâm trong hai mươi ngàn năm, rồi chết và tái sinh vào địa ngục Avīci.
Te ekaṃ buddhantaraṃ niraye paccitvā tattha kālaṃ katvā pakkāvasesena saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattitvā tiṃsāya vassasahassehi heṭṭhimatalaṃ patvā punapi tiṃsāya vassasahassehi lohakumbhimukhaṃ patvā ekekaṃ gāthaṃ vattukāmā hutvā vattuṃ asakkontā ekekaṃ akkharaṃ vatvā puna parivattitvā, lohakumbhimeva paviṭṭhā.
After suffering in Niraya for one Buddha-interval, they died there, and due to the remaining karmic residue, were reborn in a sixty-yojana-high iron cauldron. After thirty thousand years, they reached the bottom, and after another thirty thousand years, they reached the mouth of the iron cauldron. Desiring to utter a stanza each, but being unable to, they each uttered a single syllable, then turned over and re-entered the iron cauldron.
Sau khi chịu khổ trong địa ngục suốt một thời kỳ giữa hai vị Phật (buddhantara), họ chết ở đó, và do nghiệp quả còn sót lại, họ tái sinh vào một cái nồi sắt lớn sáu mươi dojunā, chìm xuống đáy trong ba mươi ngàn năm, rồi lại nổi lên miệng nồi sắt trong ba mươi ngàn năm, và khi muốn nói một bài kệ, họ không thể nói được, chỉ nói được một chữ rồi lại bị lật úp và chìm vào nồi sắt.
‘‘Vadehi, mahārāja, paṭhamaṃ te kiṃ saddo nāma suto’’ti?
"Tell me, great king, what was the first sound you heard?"
“Đại vương, hãy nói, âm thanh đầu tiên mà ngài nghe được là gì?”
‘‘Du-iti, bhante’’ti.
"It was 'Du-', Venerable Sir," he replied.
“Bạch Thế Tôn, là ‘Du’.”
Satthā tena aparipuṇṇaṃ katvā vuttaṃ gāthaṃ paripuṇṇaṃ katvā dassento evamāha –
The Teacher, completing the stanza that had been imperfectly uttered by him, spoke thus:
Đức Thế Tôn, hoàn thiện bài kệ chưa đầy đủ do người ấy nói, đã nói như sau:
Raññā kira pasenadikosalena tassa saddassa sutakālato paṭṭhāya te heṭṭhā bhassanti eva, ajjāpi ekaṃ vassasahassaṃ nātikkamanti.
It is said that from the time King Pasenadi of Kosala heard that sound, those beings have been continuously falling downwards, and even today, a thousand years have not yet passed.
Nghe nói, từ khi vua Pasenadi của Kosala nghe được âm thanh đó, những chúng sinh ấy vẫn đang chìm xuống phía dưới, và cho đến ngày nay, một ngàn năm vẫn chưa trôi qua.
Rañño taṃ desanaṃ sutvā mahāsaṃvego uppajji.
Hearing that discourse, great agitation arose in the king.
Nghe bài pháp thoại đó, nhà vua vô cùng kinh hãi.
So ‘‘bhāriyaṃ vatidaṃ pāradārikakammaṃ nāma, ekaṃ kira buddhantaraṃ niraye paccitvā tato cutā saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattitvā tattha saṭṭhivassasahassāni paccitvā evampi nesaṃ dukkhā muccanakālo na paññāyati, ahampi paradāre sinehaṃ katvā sabbarattiṃ niddaṃ na labhiṃ, idāni ito paṭṭhāya paradāre mānasaṃ na bandhissāmī’’ti cintetvā tathāgataṃ āha – ‘‘bhante, ajja me rattiyā dīghabhāvo ñāto’’ti.
He thought, "Indeed, this act of adultery is grave. It is said that after suffering in Niraya for one Buddha-interval, and then being reborn in a sixty-yojana-high iron cauldron, and suffering there for sixty thousand years, even so, the time for their release from suffering is not apparent. I, too, having developed affection for another's wife, could not sleep all night. From now on, I will not bind my mind to another's wife." Having thought this, he said to the Tathāgata, "Venerable Sir, today I have realized the length of the night."
Ngài nghĩ: “Tội tà dâm này thật nặng nề! Nghe nói, sau khi bị thiêu đốt trong địa ngục suốt một thời kỳ giữa hai vị Phật, rồi chết và tái sinh vào cái nồi sắt sáu mươi dojunā, chịu khổ ở đó suốt sáu mươi ngàn năm, mà vẫn chưa thấy thời điểm thoát khỏi khổ đau. Ta cũng vì luyến ái vợ người mà mất ngủ suốt đêm. Từ nay về sau, ta sẽ không còn vướng bận tâm trí vào vợ người nữa!” rồi thưa với Đức Như Lai: “Bạch Thế Tôn, hôm nay con mới biết đêm dài như thế nào.”
Sopi puriso tattheva nisinno taṃ kathaṃ sutvā ‘‘laddho me balavappaccayo’’ti satthāraṃ āha – ‘‘bhante, raññā tāva ajja rattiyā dīghabhāvo ñāto, ahaṃ pana hiyyo sayameva yojanassa dīghabhāvaṃ aññāsi’’nti.
That man, too, sitting right there and hearing that discourse, thought, "I have found a strong support!" and said to the Teacher, "Venerable Sir, the king has realized the length of the night today, but I myself realized the length of a yojana yesterday."
Người đàn ông kia, đang ngồi ở đó, nghe câu chuyện ấy, nghĩ: “Ta đã có được một nhân duyên mạnh mẽ,” rồi thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, nhà vua hôm nay mới biết đêm dài như thế nào, còn con thì hôm qua đã tự mình biết được một dojunā dài như thế nào rồi.”
Satthā dvinnampi kathaṃ saṃsanditvā ‘‘ekaccassa ratti dīghā hoti, ekaccassa yojanaṃ dīghaṃ hoti, bālassa pana saṃsāro dīgho hotī’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, having reconciled the accounts of both, saying, "For some, the night is long; for some, a yojana is long; but for the foolish, saṃsāra is long," taught the Dhamma, speaking this verse –
Đức Thế Tôn đối chiếu câu chuyện của cả hai, rồi nói: “Với một số người, đêm dài; với một số người, một dojunā dài; nhưng với kẻ ngu si, luân hồi dài,” và thuyết pháp, nói bài kệ này:
Tattha dīghāti ratti nāmesā tiyāmamattāva, jāgarantassa pana dīghā hoti, dviguṇatiguṇā viya hutvā khāyati.
Therein, long means that this night is only three watches long, but for one who is awake, it is long; it appears as if it were two or three times as long.
Trong đó, dīghā (dài): đêm này chỉ dài ba canh, nhưng với người thức tỉnh thì nó dài, dường như gấp đôi, gấp ba.
Tassā dīghabhāvaṃ attānaṃ maṅkuṇasaṅghassa bhattaṃ katvā yāva sūriyuggamanā samparivattakaṃ semāno mahākusītopi, subhojanaṃ bhuñjitvā sirisayane sayamāno kāmabhogīpi na jānāti, sabbarattiṃ pana padhānaṃ padahanto yogāvacaro ca, dhammakathaṃ kathento dhammakathiko ca, āsanasamīpe ṭhatvā dhammaṃ suṇanto ca, sīsarogādiphuṭṭho vā hatthapādacchedanādiṃ patto vā vedanābhibhūto ca, rattiṃ maggapaṭipanno addhiko ca jānāti.
Its long duration is not known by a great idler who, making himself food for a swarm of bedbugs, lies rolling about until sunrise, nor by a sensualist who, having eaten fine food, sleeps on a splendid couch; but it is known by a yogi striving in exertion all night, by a Dhamma speaker giving a Dhamma talk, by one listening to the Dhamma while standing near the seat, by one afflicted with a headache or other illness, or by one who has suffered the cutting off of hands or feet, overcome by pain, and by a traveler on the road at night.
Kẻ lười biếng, dù nằm lăn lóc làm mồi cho lũ rệp cho đến khi mặt trời mọc, hay kẻ hưởng thụ dục lạc, dù ăn món ngon và nằm trên giường sang trọng, cũng không biết được sự dài của đêm ấy. Nhưng hành giả tinh tấn suốt đêm, vị thuyết pháp đang thuyết pháp, người đang đứng gần chỗ ngồi nghe pháp, người bị bệnh đau đầu hoặc bị cắt tay chân, hoặc bị hành hạ bởi cảm thọ, và người lữ hành đi đường vào ban đêm, thì biết được.
Yojananti yojanampi catugāvutamattameva, santassa pana kilantassa dīghaṃ hoti, dviguṇatiguṇaṃ viya khāyati.
Yojana means that a yojana is only four gāvutas long, but for one who is weary, it is long; it appears as if it were two or three times as long.
Yojana (dojunā): một dojunā cũng chỉ dài bốn gāvuta, nhưng với người santassa (mệt mỏi) thì nó dīghaṃ (dài), dường như gấp đôi, gấp ba.
Sakaladivasañhi maggaṃ gantvā kilanto paṭipathaṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘purato gāmo kīvadūro’’ti pucchitvā ‘‘yojana’’nti vutte thokaṃ gantvā aparampi pucchitvā tenāpi ‘‘yojana’’nti vutte puna thokaṃ gantvā aparampi pucchati.
Indeed, a person who has walked all day and is weary, seeing someone coming from the opposite direction, asks, "How far is the village ahead?" and when told "a yojana," walks a little, then asks another, and when that one also says "a yojana," walks a little more and asks another.
Thật vậy, một người đã đi đường cả ngày và mệt mỏi, khi thấy người đi ngược chiều, hỏi: “Làng phía trước còn bao xa?” và được trả lời: “Một dojunā,” thì đi một đoạn ngắn lại hỏi người khác, và người ấy cũng nói: “Một dojunā,” rồi lại đi một đoạn ngắn lại hỏi người khác.
Sopi ‘‘yojana’’nti vadati.
That one also says, "a yojana."
Người ấy cũng nói: “Một dojunā.”
So pucchitapucchitā yojananteva vadanti, dīghaṃ vatidaṃ yojanaṃ, ekayojanaṃ dve tīṇi yojanāni viya maññeti.
Those who are asked keep saying "a yojana," and he thinks, "This yojana is indeed long; one yojana seems like two or three yojanas."
Những người được hỏi đều nói là một dojunā, nhưng dojunā này thật dài, người ấy nghĩ một dojunā như hai, ba dojunā.
Bālānanti idhalokaparalokatthaṃ pana ajānantānaṃ bālānaṃ saṃsāravaṭṭassa pariyantaṃ kātuṃ asakkontānaṃ yaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyabhedaṃ saddhammaṃ ñatvā saṃsārassa antaṃ karonti, taṃ saddhammaṃ avijānataṃ saṃsāro dīgho nāma hoti.
For the foolish means for the foolish who do not know the welfare of this world and the next, who are unable to make an end to the cycle of saṃsāra, and who, having known the Saddhamma, which consists of the thirty-seven factors of enlightenment, put an end to saṃsāra, for those who do not know that Saddhamma, saṃsāra is long.
Bālāna (với kẻ ngu si): nhưng với những kẻ ngu si không biết lợi ích của thế giới này và thế giới sau, không thể chấm dứt vòng luân hồi, những người không biết saddhammaṃ (Chánh Pháp) bao gồm ba mươi bảy pháp trợ Bồ-đề, nhờ đó mà biết và chấm dứt luân hồi, thì saṃsāro dīgho (luân hồi dài) vậy.
So hi attano dhammatāya eva dīgho nāma.
For it is long by its very nature.
Thật vậy, luân hồi tự bản chất của nó đã dài rồi.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘anamataggoyaṃ, bhikkhave, saṃsāro, pubbā koṭi na paññāyatī’’ti (saṃ. ni. 2.124).
And it has been said: "Beginningless is this saṃsāra, bhikkhus; a prior end is not discerned."
Cũng đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, luân hồi này không có điểm khởi đầu, không thể biết được điểm bắt đầu.”
Bālānaṃ pana pariyantaṃ kātuṃ asakkontānaṃ atidīghoyevāti.
But for the foolish who are unable to make an end, it is indeed exceedingly long.
Nhưng với những kẻ ngu si không thể chấm dứt, thì nó càng vô cùng dài.
Rājā satthāraṃ vanditvā gacchantoyeva te satte bandhanā mocesi.
The king, having paid homage to the Teacher, released those beings from their bonds as he departed.
Nhà vua, sau khi đảnh lễ Đức Thế Tôn, trên đường trở về đã giải thoát những chúng sinh ấy khỏi xiềng xích.
Tattha itthipurisā bandhanā muttā sīsaṃ nhatvā sakāni gehāni gacchantā ‘‘ciraṃ jīvatu no, ayyā, mallikā devī, taṃ nissāya jīvitaṃ labhimhā’’ti mallikāya guṇakathaṃ kathayiṃsu.
There, the men and women, freed from their bonds, washed their heads and, as they went to their homes, spoke of Mallikā's virtues, saying, "Long live our lady, Queen Mallikā! Through her, we have gained our lives."
Ở đó, những người nam và nữ đã được giải thoát khỏi xiềng xích, sau khi gội đầu, họ đi về nhà mình, nói lời khen ngợi hoàng hậu Mallikā: “Cầu mong hoàng hậu Mallikā của chúng ta sống lâu, nhờ hoàng hậu mà chúng ta đã có được sự sống.”
Sāyanhasamaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘aho paṇḍitā vatāyaṃ, mallikā, attano paññaṃ nissāya ettakassa janassa jīvitadānaṃ adāsī’’ti.
In the evening, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Oh, how wise is this Mallikā! Through her own wisdom, she gave the gift of life to so many people!"
Vào buổi chiều, các Tỳ-khưu đã khởi xướng câu chuyện trong Pháp đường: “Ôi! Hoàng hậu Mallikā thật là một người thông thái, nhờ trí tuệ của mình mà bà đã ban sự sống cho biết bao nhiêu người.”
Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova tesaṃ bhikkhūnaṃ kathaṃ sutvā gandhakuṭito nikkhamitvā dhammasabhaṃ pavisitvā paññatte āsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘na, bhikkhave, mallikā, idāneva attano paññaṃ nissāya mahājanassa jīvitadānaṃ deti, pubbepi adāsiyevā’’ti vatvā tamatthaṃ pakāsanto atītaṃ āhari –
The Teacher, sitting in the Perfumed Chamber, heard the bhikkhus' conversation, came out of the Perfumed Chamber, entered the Dhamma hall, and sat on the prepared seat. He asked, "Bhikkhus, what was the topic of your discussion just now?" When told, "It was about this," he said, "Bhikkhus, Mallikā does not give the gift of life to the multitude through her wisdom only now; she gave it in the past as well." Having said this, he revealed the matter by relating a past story –
Đức Thế Tôn, đang ngồi trong hương thất, nghe câu chuyện của các Tỳ-khưu, Ngài bước ra khỏi hương thất, đi vào Pháp đường, ngồi trên chỗ ngồi đã được sắp đặt, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại với câu chuyện gì?” Khi được trả lời: “Là câu chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, hoàng hậu Mallikā không chỉ bây giờ mới nhờ trí tuệ của mình mà ban sự sống cho đại chúng, mà trước đây cũng đã từng ban rồi,” và để làm sáng tỏ ý nghĩa đó, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ:
Atīte bārāṇasiyaṃ rañño putto ekaṃ nigrodharukkhaṃ upasaṅkamitvā tattha nibbattāya devatāya āyāci – ‘‘sāmi devarāja, imasmiṃ jambudīpe ekasatarājāno ekasataaggamahesiyo, sacāhaṃ pitu accayena rajjaṃ labhissāmī, etesaṃ galalohitena baliṃ karissāmī’’ti.
In the past, in Bārāṇasī, a king's son approached a banyan tree and made a request to the deity born there: "Lord Devarāja, in this Jambudīpa, there are one hundred and one kings and one hundred and one chief queens. If I obtain the kingship upon my father's demise, I will make an offering with their throat-blood."
Trong quá khứ, con trai của vua Bārāṇasī đã đến một cây banyan và cầu xin vị thần sinh ra ở đó rằng: "Thưa Thiên vương, trong Jambudīpa này có một trăm lẻ một vị vua và một trăm lẻ một vị hoàng hậu. Nếu con giành được vương quyền sau khi phụ vương băng hà, con sẽ dâng lễ vật bằng máu ở cổ họng của họ."
So pitari kālakate rajjaṃ patvā ‘‘devatāya me ānubhāvena rajjaṃ pattaṃ, balimassā karissāmī’’ti mahatiyā senāya nikkhamitvā ekaṃ rājānaṃ attano vase vattetvā tena saddhiṃ aparampi aparampīti sabbe rājāno attano vase katvā saddhiṃ aggamahesīhi ādāya gacchanto uggasenassa nāma sabbakaniṭṭhassa rañño dhammadinnā nāma aggamahesī garugabbhā, taṃ ohāya āgantvā ‘‘ettakajanaṃ visapānakaṃ pāyetvā māressāmī’’ti rukkhamūlaṃ sodhāpesi.
Upon his father's demise, having attained the kingship, he thought, "The kingdom has been attained by me through the power of the deity; I will make an offering to her." Thus, he set out with a great army, brought one king under his control, and then, with that king, brought another and another, until he had brought all the kings under his control, taking them along with their chief queens. While he was going, Dhammadinnā, the chief queen of the youngest king named Uggasena, was heavily pregnant. Leaving her behind, he came and had the root of the tree cleared, thinking, "I will make all these people drink poisoned liquor and kill them."
Sau khi phụ vương băng hà, vị thái tử ấy lên ngôi vua và nghĩ: "Ta đã giành được vương quyền nhờ uy lực của vị thần, ta sẽ dâng lễ vật cho ngài." Thế là, với một đội quân hùng hậu, ngài xuất chinh, chinh phục một vị vua, rồi cùng với vị vua đó lại chinh phục thêm các vị vua khác, cứ thế cho đến khi tất cả các vị vua đều bị khuất phục. Ngài dẫn theo các vị vua cùng với các vị hoàng hậu của họ. Hoàng hậu Dhammadinnā của vua Uggasena, vị vua trẻ nhất trong số đó, đang mang thai nặng, nên ngài bỏ lại nàng rồi quay về, nghĩ: "Ta sẽ cho những người này uống thuốc độc để giết họ." Ngài ra lệnh dọn dẹp gốc cây.
Devatā cintesi – ‘‘ayaṃ rājā ettake rājāno gaṇhanto ‘maṃ nissāya gahitā ime’ti cintetvā tesaṃ galalohitena mayhaṃ baliṃ kātukāmo, sace panāyaṃ ete ghātessati, jambudīpe rājavaṃso upacchijjissati, rukkhamūlepi, me asuci bhavissati, sakkhissāmi nu kho etaṃ nivāretu’’nti.
The deity thought, "This king, having captured so many kings, thinks, 'These have been captured through my assistance,' and intends to make an offering to me with their throat-blood. If he kills them, the royal lineage in Jambudīpa will be cut off, and my tree-root will become impure. Will I be able to stop him?"
Vị thần nghĩ: "Vị vua này, khi bắt được bấy nhiêu vị vua, nghĩ rằng 'Ta đã bắt được họ nhờ ta', và muốn dâng lễ vật cho ta bằng máu ở cổ họng của họ. Nếu ngài ấy giết những người này, dòng dõi hoàng tộc ở Jambudīpa sẽ bị tuyệt diệt, và gốc cây của ta cũng sẽ trở nên ô uế. Liệu ta có thể ngăn cản ngài ấy không?"
Sā upadhārentī ‘‘nāhaṃ sakkhissāmī’’ti ñatvā aññampi devataṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ ārocetvā ‘‘tvaṃ sakkhissasī’’ti āha.
Reflecting, she knew, "I will not be able to," and approaching another deity, she informed her of the matter and asked, "Will you be able to?"
Nàng suy xét rồi biết rằng: "Ta không thể." Nàng đến gặp một vị thần khác, kể lại sự việc và hỏi: "Ngươi có thể làm được không?"
Tāyapi paṭikkhittā aññampi aññampīti evaṃ sakalacakkavāḷadevatāyo upasaṅkamitvā tāhipi paṭikkhittā catunnaṃ mahārājūnaṃ santikaṃ gantvā ‘‘mayaṃ na sakkoma, amhākaṃ pana rājā amhehi puññena ca paññāya ca visiṭṭho, taṃ pucchā’’ti tehipi paṭikkhittakāle sakkaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ ārocetvā, ‘‘deva, tumhesu appossukkataṃ āpannesu khattiyavaṃso upacchijjissati, tassa paṭisaraṇaṃ hothā’’ti āha.
Rejected by that deity too, she approached one deity after another, and after being rejected by all the deities of the entire cakkavāḷa, she went to the four Great Kings. They also rejected her, saying, "We cannot. However, our king is superior to us in merit and wisdom; ask him." At that time, being rejected by them too, she approached Sakka and informed him of the matter, saying, "Deva, if you remain indifferent, the royal lineage will be cut off. Be a refuge for it."
Bị vị thần đó từ chối, nàng lại đến gặp vị thần khác, rồi vị thần khác nữa, cứ thế đến tất cả các vị thần trong toàn cõi Luân Hồi (Cakkavāḷa), nhưng đều bị họ từ chối. Cuối cùng, nàng đến gặp Tứ Đại Thiên Vương (Mahārājā), và họ nói: "Chúng tôi không thể, nhưng vị vua của chúng tôi (Sakka) thì vượt trội hơn chúng tôi về công đức và trí tuệ, hãy hỏi ngài ấy." Sau khi bị họ từ chối, nàng đến gặp Sakka (Đế Thích), trình bày sự việc và nói: "Thưa Thiên chủ, nếu ngài thờ ơ, dòng dõi Sát-đế-lợi (Khattiya) sẽ bị tuyệt diệt. Xin ngài hãy là nơi nương tựa cho họ."
Sakko ‘‘ahampi naṃ paṭibāhituṃ na sakkhissāmi, upāyaṃ pana te vakkhāmī’’ti vatvā upāyaṃ ācikkhi – ‘‘gaccha, tvaṃ rañño passantasseva rattavatthaṃ nivāsetvā attano rukkhato nikkhamitvā gamanākāraṃ dassehi.
Sakka said, "I too will not be able to stop him, but I will tell you a method." Having said this, he explained the method: "Go, and while the king is watching, put on a red garment, emerge from your tree, and show that you are leaving.
Sakka nói: "Ta cũng không thể ngăn cản ngài ấy, nhưng ta sẽ chỉ cho ngươi một phương cách." Rồi ngài chỉ cách: "Hãy đi, ngươi hãy mặc y phục màu đỏ ngay trước mắt nhà vua, rồi bước ra khỏi cây của ngươi và tỏ vẻ như đang rời đi.
Atha taṃ rājā ‘devatā gacchati, nivattāpessāmi na’nti nānappakārena yācissati.
Then the king will plead with you in various ways, thinking, 'The deity is leaving; I will make her return.'
Khi đó, nhà vua sẽ nghĩ: 'Vị thần đang rời đi, ta sẽ giữ ngài ấy lại,' và sẽ cầu xin ngươi bằng nhiều cách khác nhau.
Atha naṃ vadeyyāsi ‘tvaṃ ekasatarājāno saddhiṃ aggamahesīhi ānetvā tesaṃ galalohitena baliṃ karissāmī’ti mayhaṃ āyācitvā uggasenassa rañño deviṃ ohāya āgato, nāhaṃ tādisassa musāvādassa baliṃ sampaṭicchāmī’’ti, ‘‘evaṃ kira vutte rājā taṃ āṇāpessati, sā rañño dhammaṃ desetvā ettakassa janassa jīvitadānaṃ dassatī’’ti.
Then you should say to him, 'You promised me an offering with the throat-blood of one hundred and one kings and their chief queens, but you came leaving behind the queen of King Uggasena. I do not accept an offering from such a liar.' When this is said, the king will summon her, and she will teach the Dhamma to the king and grant the gift of life to all those people."
Khi đó, ngươi hãy nói với ngài ấy: 'Ngài đã cầu xin ta rằng: "Ta sẽ dẫn một trăm lẻ một vị vua cùng với các hoàng hậu của họ đến, và sẽ dâng lễ vật cho ngài bằng máu ở cổ họng của họ," nhưng ngài đã bỏ lại hoàng hậu của vua Uggasena rồi đến đây. Ta không chấp nhận lễ vật của một kẻ nói dối như vậy.'" Ngài nói thêm: "Khi nói như vậy, nhà vua sẽ ra lệnh cho nàng (hoàng hậu Dhammadinnā) đến. Nàng sẽ thuyết pháp cho nhà vua và ban sự sống cho bấy nhiêu người."
Iminā kāraṇena sakko devatāya imaṃ upāyaṃ ācikkhi.
For this reason, Sakka explained this method to the deity.
Vì lý do này, Sakka đã chỉ phương cách này cho vị thần.
Devatā tathā akāsi.
The deity did so.
Vị thần đã làm theo như vậy.
Rājāpi taṃ āṇāpesi.
The king also summoned her.
Vị vua cũng ra lệnh cho nàng đến.
Sā āgantvā tesaṃ rājūnaṃ pariyante nisinnampi attano rājānameva vandi.
Having arrived, she bowed only to her own king, who was seated at the end of those kings.
Nàng đến và chỉ đảnh lễ vị vua của mình, dù ngài đang ngồi ở cuối hàng các vị vua.
Rājā ‘‘mayi sabbarājajeṭṭhake ṭhite sabbakaniṭṭhaṃ attano sāmikaṃ vandatī’’ti tassā kujjhi.
The king was angry with her, thinking, "While I, the eldest of all kings, am present, she bows to her own husband, the youngest of all."
Nhà vua tức giận với nàng và nói: "Ta là vị vua lớn nhất trong tất cả các vị vua, vậy mà nàng lại đảnh lễ vị phu quân trẻ nhất của mình!"
Atha naṃ sā āha – ‘‘kiṃ mayhaṃ tayi paṭibaddhaṃ, ayaṃ pana me sāmiko issariyassa dāyako, imaṃ avanditvā kasmā taṃ vandissāmī’’ti?
Then she said to him, "What connection do I have with you? This husband of mine is the giver of sovereignty. Why should I bow to you without bowing to him?"
Khi đó, nàng nói với ngài: "Ta có liên quan gì đến ngài đâu? Nhưng vị phu quân này của ta là người ban cho ta quyền lực. Tại sao ta lại phải đảnh lễ ngài mà không đảnh lễ người này?"
Rukkhadevatā passantasseva mahājanassa ‘‘evaṃ, bhadde, evaṃ, bhadde’’ti vatvā taṃ pupphamuṭṭhinā pūjesi.
The tree deity, in the presence of the great assembly, said, "Yes, good lady, yes, good lady," and honored her with a handful of flowers.
Vị thần cây, trước mắt đông đảo quần chúng, nói: "Này hiền nữ, đúng vậy, đúng vậy!" rồi dùng một nắm hoa cúng dường nàng.
Puna rājā āha – ‘‘sace maṃ na vandasi, mayhaṃ rajjasiridāyikaṃ evaṃ mahānubhāvaṃ devataṃ kasmā na vandasī’’ti?
Again, the king said, "If you do not bow to me, why do you not bow to such a powerful deity who grants me the glory of kingship?"
Lại nữa, nhà vua nói: "Nếu nàng không đảnh lễ ta, vậy tại sao nàng không đảnh lễ vị thần vĩ đại đã ban cho ta sự thịnh vượng của vương quốc?"
‘‘Mahārāja, tayā attano puññe ṭhatvā rājāno gahitā, na devatāya gahetvā dinnā’’ti.
"Great King, you captured the kings by relying on your own merit, not because the deity captured and gave them to you."
"Đại vương, ngài đã bắt các vị vua nhờ vào phước báu của chính mình, chứ không phải do vị thần bắt rồi ban cho ngài."
Punapi taṃ devatā ‘‘evaṃ, bhadde, evaṃ, bhadde’’ti vatvā tatheva pūjesi.
Again, the deity said, "Yes, good lady, yes, good lady," and honored her in the same way.
Lại nữa, vị thần cây nói: "Này hiền nữ, đúng vậy, đúng vậy!" rồi cúng dường nàng như trước.
Puna sā rājānaṃ āha – ‘‘tvaṃ ‘devatāya me ettakā rājāno gahetvā dinnā’ti vadesi, idāni te devatāya upari vāmapasse rukkho agginā daḍḍho, sā taṃ aggiṃ nibbāpetuṃ kasmā nāsakkhi, yadi evaṃ mahānubhāvā’’ti.
Then she said to the king, "You say, 'The deity captured and gave me so many kings.' Now, the tree to the left of your deity has been burned by fire. Why couldn't that deity extinguish the fire, if she is so powerful?"
Lại nữa, nàng nói với nhà vua: "Ngài nói rằng 'vị thần đã bắt bấy nhiêu vị vua rồi ban cho ta', nhưng bây giờ, ngay phía bên trái của vị thần đó, có một cái cây bị lửa thiêu cháy. Nếu vị thần đó vĩ đại như vậy, tại sao ngài ấy không thể dập tắt ngọn lửa đó?"
Punapi taṃ devatā ‘‘evaṃ, bhadde, evaṃ, bhadde’’ti vatvā tatheva pūjesi.
Again, the deity said, "Yes, good lady, yes, good lady," and honored her in the same way.
Lại nữa, vị thần cây nói: "Này hiền nữ, đúng vậy, đúng vậy!" rồi cúng dường nàng như trước.
Sā kathayamānā ṭhitā rodi ceva hasi ca.
As she spoke, she both wept and laughed.
Nàng vừa nói vừa khóc vừa cười.
Atha naṃ rājā ‘‘kiṃ ummattikāsī’’ti āha.
Then the king said to her, "Are you mad?"
Khi đó, nhà vua nói với nàng: "Nàng có bị điên không?"
‘‘Kasmā deva evaṃ vadesi’’?
"Why do you say so, Deva?
"Tại sao bệ hạ lại nói như vậy?"
‘‘Na mādisiyo ummattikā hontī’’ti.
Women like me are not mad."
"Những người như thiếp không thể bị điên."
Atha ‘‘naṃ kiṃ kāraṇā rodasi ceva hasasi cā’’ti?
Then, "For what reason do you both weep and laugh?"
"Vậy thì, vì lý do gì mà nàng vừa khóc vừa cười?"
‘‘Suṇāhi, mahārāja, ahañhi atīte kuladhītā hutvā patikule vasantī sāmikassa sahāyakaṃ pāhunakaṃ āgataṃ disvā tassa bhattaṃ pacitukāmā ‘maṃsaṃ āharā’ti dāsiyā kahāpaṇaṃ datvā tāya maṃsaṃ alabhitvā āgatāya ‘natthi maṃsa’nti vutte gehassa pacchimabhāge sayitāya eḷikāya sīsaṃ chinditvā bhattaṃ sampādesiṃ.
"Listen, great king. In the past, I was a daughter of a good family, living in my husband's house. Seeing a friend of my husband arrive as a guest, and wishing to cook a meal for him, I gave a kahāpaṇa to a maid and told her to bring meat. When she returned without meat, saying 'there is no meat,' I cut off the head of a ewe that was sleeping in the back part of the house and prepared the meal.
"Xin lắng nghe, Đại vương. Trong quá khứ, thiếp là một cô gái thuộc gia đình danh giá, sống ở nhà chồng. Khi thấy một người bạn của chồng đến làm khách, thiếp muốn nấu cơm cho anh ta. Thiếp đưa một đồng tiền cho người hầu gái để mua thịt, nhưng cô ta không mua được thịt và trở về nói rằng 'không có thịt'. Thế là, thiếp đã chặt đầu một con cừu đang nằm ở phía sau nhà để chuẩn bị bữa ăn.
Sāhaṃ ekissāya eḷikāya sīsaṃ chinditvā niraye paccitvā pakkāvasesena tassā lomagaṇanāya sīsacchedaṃ pāpuṇiṃ, ‘tvaṃ ettakaṃ janaṃ vadhitvā kadā dukkhā muccissasī’ti evamahaṃ tava dukkhaṃ anussarantī rodi’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
Having cut off the head of one ewe, I was cooked in hell, and as a remnant of that ripening, I received decapitation for the number of its hairs. 'When will you be freed from suffering, having killed so many people?' Thus, remembering your suffering, I wept," she said, and then spoke this verse:
Vì chặt đầu một con cừu, thiếp đã phải chịu khổ trong địa ngục, và sau khi thoát khỏi đó, do nghiệp báo còn sót lại, thiếp đã phải chịu cảnh bị chặt đầu tương ứng với số lông của con cừu đó. 'Ngài đã giết bấy nhiêu người, vậy khi nào ngài mới thoát khỏi khổ đau này?' Nghĩ đến nỗi khổ của ngài như vậy, thiếp đã khóc." Rồi nàng đọc kệ này:
Atha ‘‘kasmā tvaṃ hasasī’’ti?
Then, "Why do you laugh?"
Khi đó, nhà vua hỏi: "Vậy tại sao nàng lại cười?"
‘‘‘Etasmā dukkhā muttāmhī’ti tussitvā, mahārājā’’ti.
"Because I rejoiced, 'I am freed from this suffering,' O great king."
"Thưa Đại vương, thiếp vui mừng vì 'thiếp đã thoát khỏi nỗi khổ đó'."
Punapi taṃ devatā ‘‘evaṃ, bhadde, evaṃ, bhadde’’ti vatvā pupphamuṭṭhinā pūjesi.
Again, the deity said to her, "So it is, good lady, so it is, good lady," and honored her with a handful of flowers.
Lại nữa, vị thần cây nói: "Này hiền nữ, đúng vậy, đúng vậy!" rồi cúng dường nàng bằng một nắm hoa.
Rājā ‘‘aho me bhāriyaṃ kataṃ kammaṃ, ayaṃ kira ekaṃ eḷikaṃ vadhitvā niraye pakkāvasesena tassā lomagaṇanāya sīsacchedaṃ pāpuṇi, ahaṃ ettakaṃ janaṃ vadhitvā kadā sotthiṃ pāpuṇissāmī’’ti sabbe rājāno mocetvā attano mahallakatare vanditvā daharadaharānaṃ añjaliṃ paggayha sabbe khamāpetvā sakasakaṭṭhānameva pahiṇi.
The king thought: "Oh, what a grave evil deed I have committed! This queen, having killed one ewe, indeed suffered decapitation for the number of hairs on its body, due to the remaining portion of her deed in hell. When shall I, who have killed so many people, attain well-being?" Having released all the kings, he paid homage to those older than himself, raised his joined hands to the younger ones, and, having begged forgiveness from all, sent them back to their respective lands.
Nhà vua nghĩ: "Ôi, ta đã tạo nghiệp quá nặng. Nàng này chỉ giết một con cừu mà đã phải chịu khổ trong địa ngục, rồi sau đó bị chặt đầu tương ứng với số lông của nó. Ta đã giết bấy nhiêu người, khi nào ta mới đạt được sự an lạc?" Thế là, ngài phóng thích tất cả các vị vua, đảnh lễ những vị lớn tuổi hơn mình, chắp tay cầu xin những vị trẻ tuổi hơn, rồi xin lỗi tất cả và cho họ trở về vương quốc của mình.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, na idāneva, mallikā devī, attano paññaṃ nissāya mahājanassa jīvitadānaṃ deti, pubbepi adāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bārāṇasirājā pasenadi kosalo ahosi, dhammadinnā, devī mallikā, rukkhadevatā ahamevā’’ti.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse, said: "Indeed, Bhikkhus, it is not only now that Queen Mallikā, relying on her wisdom, gives the gift of life to many; she did so in the past as well." Having thus connected the past story, he said: "At that time, the King of Bārāṇasī was Pasenadi Kosala, Dhammadinnā was Queen Mallikā, and the tree deity was I myself."
Đức Phật đã kể lại bài pháp này và nói: "Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ, hoàng hậu Mallikā mới dùng trí tuệ của mình để ban sự sống cho đông đảo quần chúng, mà trong quá khứ nàng cũng đã làm như vậy." Rồi Ngài kết nối câu chuyện quá khứ: "Khi đó, vị vua Bārāṇasī là vua Pasenadi Kosala, hoàng hậu Dhammadinnā là hoàng hậu Mallikā, và vị thần cây chính là Ta."
Evaṃ atītaṃ samodhānetvā puna dhammaṃ desento, ‘‘bhikkhave, pāṇātipāto nāma na kattabbayuttako.
Having thus connected the past, the Buddha further taught the Dhamma, saying, "Bhikkhus, the act of taking life (pāṇātipāto) is not something that should be done.
Sau khi kết nối câu chuyện quá khứ như vậy, Đức Phật lại thuyết pháp và nói: "Này các Tỳ-kheo, việc sát sinh không phải là điều nên làm.
Pāṇātipātino hi dīgharattaṃ socantī’’ti vatvā imā gāthā āha –
For those who take life grieve for a long time." Having said this, he uttered these verses:
Vì những kẻ sát sinh phải chịu khổ đau trong thời gian dài." Rồi Ngài đọc những câu kệ này:
Theraṃ kira rājagahaṃ nissāya pippaliguhāyaṃ vasantaṃ dve saddhivihārikā upaṭṭhahiṃsu.
It is said that two junior monks attended upon the Thera, who resided in Pippali Cave near Rājagaha.
Nghe nói, khi Trưởng lão đang cư ngụ tại động Pippali, gần Rājagaha, có hai đệ tử đã hầu hạ ngài.
Tesu eko sakkaccaṃ vattaṃ karoti, eko tena kataṃ kataṃ attanā kataṃ viya dassento mukhodakadantakaṭṭhānaṃ paṭiyāditabhāvaṃ ñatvā, ‘‘bhante, mukhodakadantakaṭṭhāni me paṭiyāditāni, mukhaṃ dhovathā’’ti vadati, pādadhovananhānādikālepi evameva vadati.
One of them performed his duties diligently, while the other, pretending that whatever was done by the first had been done by himself, would say, upon knowing that water for the face and tooth-sticks had been prepared, "Venerable Sir, water for the face and tooth-sticks have been prepared; please wash your face." He would say the same at the time of washing feet, bathing, and so on.
Trong số đó, một vị thực hành bổn phận một cách thành kính. Một vị khác, thấy bổn phận đã được vị kia thực hiện, lại làm như thể mình đã làm, và khi biết nước rửa mặt và cây xỉa răng đã được chuẩn bị, liền nói: “Bạch Đại đức, nước rửa mặt và cây xỉa răng của con đã được chuẩn bị rồi, xin Đại đức hãy rửa mặt.” Ngay cả vào lúc rửa chân, tắm rửa v.v., vị ấy cũng nói y như vậy.
Itaro cintesi – ‘‘ayaṃ niccakālaṃ mayā kataṃ kataṃ attanā kataṃ viya katvā dasseti, hotu, kattabbayuttakamassa karissāmī’’ti.
The other (diligent) monk thought, "This one always makes it seem as if whatever I have done, he himself has done. Let it be; I will do what needs to be done for him."
Vị kia suy nghĩ: “Vị này lúc nào cũng làm như thể mình đã làm những bổn phận mà ta đã làm. Thôi được, ta sẽ làm những gì thích hợp cho vị ấy.”
Tassa bhuñjitvā supantasseva nhānodakaṃ tāpetvā ekasmiṃ ghaṭe katvā piṭṭhikoṭṭhake ṭhapesi, udakatāpanabhājane pana nāḷimattaṃ udakaṃ sesetvā usumaṃ muñcantaṃ ṭhapesi.
While the other monk was sleeping after eating, he heated bath water, placed it in a pot, and put it behind the bathing house. In the water-heating vessel, he left just a nāli of water, emitting steam.
Khi vị ấy đã dùng bữa và đang ngủ, vị kia đun nước tắm, đổ vào một cái ghè và đặt ở phía sau nhà tắm. Trong nồi đun nước, vị ấy để lại một náḷi nước đang bốc hơi.
Taṃ itaro sāyanhasamaye pabujjhitvā usumaṃ nikkhantaṃ disvā ‘‘udakaṃ tāpetvā koṭṭhake ṭhapitaṃ bhavissatī’’ti vegena gantvā theraṃ vanditvā, ‘‘bhante, koṭṭhake udakaṃ ṭhapitaṃ, nhāyathā’’ti vatvā therena saddhiṃyeva koṭṭhakaṃ pāvisi.
The other monk, waking up in the evening, saw the steam escaping and thought, "The water must have been heated and placed in the bathing house." He quickly went, paid homage to the Thera, and said, "Venerable Sir, water has been placed in the bathing house; please bathe." He then entered the bathing house with the Thera.
Vị kia thức dậy vào buổi chiều, thấy hơi nước bốc lên, nghĩ: “Nước chắc đã được đun và đặt trong nhà tắm rồi,” liền vội vàng đi đến đảnh lễ vị Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, nước đã được đặt trong nhà tắm, xin Đại đức hãy tắm.” Rồi vị ấy cùng với vị Trưởng lão vào nhà tắm.
Thero udakaṃ apassanto ‘‘kahaṃ udakaṃ, āvuso’’ti āha.
Seeing no water, the Thera said, "Where is the water, friend?"
Vị Trưởng lão không thấy nước, liền nói: “Này Hiền hữu, nước ở đâu?”
Daharo aggisālaṃ gantvā bhājane uḷuṅkaṃ otāretvā tucchabhāvaṃ ñatvā ‘‘passatha duṭṭhassa kammaṃ tucchabhājanaṃ uddhane āropetvā kuhiṃ gato, ahaṃ ‘koṭṭhake udaka’nti saññāya ārocesi’’nti ujjhāyanto ghaṭaṃ ādāya titthaṃ agamāsi.
The young monk went to the fire-hall, dipped a ladle into the vessel, and realizing it was empty, complained, "Look at the deed of this wicked one! He placed an empty vessel on the hearth and went off somewhere. I, thinking there was water in the bathing house, reported it." Thus grumbling, he took a pot and went to the watering place.
Vị tỳ-khưu trẻ đi đến phòng lửa, nhúng gáo vào nồi và biết là trống rỗng, liền càu nhàu: “Hãy xem hành động của kẻ xấu xa này! Đặt cái nồi trống không lên bếp rồi đi đâu mất. Ta đã báo rằng ‘có nước trong nhà tắm’ theo sự nhận biết của mình.” Vị ấy cầm ghè đi đến bến nước.
Itaropi piṭṭhikoṭṭhakato udakaṃ āharitvā koṭṭhake ṭhapesi.
The other monk then brought the water from behind the bathing house and placed it in the bathing house.
Vị kia cũng mang nước từ phía sau nhà tắm đến và đặt vào nhà tắm.
Thero cintesi – ‘‘ayaṃ daharo ‘udakaṃ me tāpetvā koṭṭhake ṭhapitaṃ, etha, bhante, nhāyathā’ti vatvā idāni ujjhāyanto ghaṭaṃ ādāya titthaṃ gacchati, kiṃ nu kho eta’’nti upadhārento ‘‘ettakaṃ kālaṃ esa daharo iminā kataṃ vattaṃ attanāva kataṃ viya pakāsetī’’ti ñatvā sāyaṃ āgantvā nisinnassa ovādamadāsi, ‘‘āvuso, bhikkhunā nāma ‘attanā katameva kata’nti vattuṃ vaṭṭati, no akataṃ, tvaṃ idāneva ‘koṭṭhake udakaṃ ṭhapitaṃ, nhāyatha, bhante’ti vatvā mayi pavisitvā ṭhite ghaṭaṃ ādāya ujjhāyanto gacchasi, pabbajitassa nāma evaṃ kātuṃ na vaṭṭatī’’ti.
The Thera thought, "This young monk, having said, 'Water has been heated and placed in the bathing house, Venerable Sir, please come and bathe,' now, after I have entered and stood there, takes a pot and goes off grumbling. What can this be?" Reflecting, he realized, "For all this time, this young monk has been presenting the duties performed by that other monk as if he himself had done them." So, in the evening, when the young monk came and sat down, the Thera advised him, "Friend, a bhikkhu should say only what he himself has done, not what he has not done. Just now you said, 'Water has been placed in the bathing house, Venerable Sir, please bathe,' and then, after I had entered and stood there, you took a pot and went off grumbling. It is not proper for one who has gone forth to act in this manner."
Vị Trưởng lão suy nghĩ: “Vị tỳ-khưu trẻ này nói ‘nước đã được đun và đặt trong nhà tắm, bạch Đại đức, xin hãy đến tắm,’ rồi khi ta đã vào và đứng đó, vị ấy lại cầm ghè đi đến bến nước mà càu nhàu. Chuyện gì vậy?” Khi quán xét, vị ấy biết: “Suốt thời gian qua, vị tỳ-khưu trẻ này đã công bố những bổn phận do vị kia làm như thể chính mình đã làm.” Buổi chiều, khi vị tỳ-khưu trẻ đến ngồi xuống, vị Trưởng lão liền khuyên bảo: “Này Hiền hữu, một tỳ-khưu chỉ nên nói ‘chính mình đã làm’ những gì mình thực sự làm, chứ không phải những gì mình chưa làm. Ngay lúc này, con đã nói ‘nước đã được đặt trong nhà tắm, bạch Đại đức, xin hãy tắm,’ nhưng khi ta đã vào và đứng đó, con lại cầm ghè đi mà càu nhàu. Một người xuất gia không nên làm như vậy.”
So ‘‘passatha therassa kammaṃ, udakamattakaṃ nāma nissāya maṃ evaṃ vadesī’’ti kujjhitvā punadivase therena saddhiṃ piṇḍāya na pāvisi.
Becoming angry, he said, "Look at the Thera's actions! Just for a little water, he speaks to me in this way!" The next day, he did not go for alms with the Thera.
Vị ấy nổi giận nói: “Hãy xem hành động của vị Trưởng lão! Chỉ vì một chút nước mà ngài lại nói với ta như vậy!” Ngày hôm sau, vị ấy không đi khất thực cùng với vị Trưởng lão.
Thero itarena saddhiṃ ekaṃ padesaṃ agamāsi.
The Thera went to a certain place with the other monk.
Vị Trưởng lão đi đến một nơi khác cùng với vị kia.
So tasmiṃ gate therassa upaṭṭhākakulaṃ gantvā ‘‘thero kahaṃ, bhante’’ti puṭṭho ‘‘therassa aphāsukaṃ jātaṃ, vihāreyeva nisinno’’ti āha.
When the Thera had gone, he went to the household that supported the Thera, and when asked, "Venerable Sir, where is the Thera?", he replied, "The Thera has fallen ill; he is staying in the monastery."
Khi vị Trưởng lão đã đi, vị tỳ-khưu trẻ đến gia đình hộ độ của vị Trưởng lão, khi được hỏi: “Bạch Đại đức, vị Trưởng lão ở đâu?” thì trả lời: “Vị Trưởng lão đã bị bệnh, ngài đang ngồi trong tịnh xá.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
"What kind of food, Venerable Sir, would be suitable to receive?"
“Bạch Đại đức, cần phải cúng dường món gì?”
‘‘Evarūpaṃ kira nāma āhāraṃ dethā’’ti vutte tena vuttaniyāmeneva sampādetvā adaṃsu.
When he said, "Please offer such and such food," they prepared it exactly as he described and gave it.
Khi được nói: “Hãy cúng dường loại thực phẩm như vậy,” họ liền chuẩn bị và cúng dường đúng theo lời vị ấy nói.
So antarāmaggeva taṃ bhattaṃ bhuñjitvā vihāraṃ gato.
He ate that food on the way and went back to the monastery.
Vị ấy dùng bữa đó ngay trên đường rồi trở về tịnh xá.
Theropi gataṭṭhāne mahantaṃ sukhumavatthaṃ labhitvā attanā saddhiṃ gatadaharassa adāsi.
The Thera, at the place he had gone to, received a large, fine cloth and gave it to the young monk who had accompanied him.
Vị Trưởng lão cũng nhận được một tấm vải mềm mại lớn ở nơi mình đã đi đến và tặng cho vị tỳ-khưu trẻ đã đi cùng mình.
So taṃ rajitvā attano nivāsanapārupanaṃ akāsi.
That monk dyed it and made it into his lower and upper robes.
Vị ấy nhuộm tấm vải đó và dùng làm y nội và y khoác của mình.
Thero punadivase taṃ upaṭṭhākakulaṃ gantvā, ‘‘bhante, ‘tumhākaṃ kira aphāsukaṃ jāta’nti amhehi daharena vuttaniyāmeneva paṭiyādetvā āhāro pesito, paribhuñjitvā vo phāsukaṃ jāta’’nti vutte tuṇhī ahosi.
The next day, the Thera went to that supporting family, and when they said, "Venerable Sir, we heard that you were unwell, so we had food prepared and sent as the young monk instructed. Did you consume it and feel better?", the Thera remained silent.
Ngày hôm sau, vị Trưởng lão đến gia đình hộ độ đó, khi được hỏi: “Bạch Đại đức, chúng con đã chuẩn bị và gửi thực phẩm theo lời vị tỳ-khưu trẻ nói rằng ‘Đại đức bị bệnh.’ Sau khi dùng bữa, Đại đức đã khỏe hơn chưa?” thì ngài im lặng.
Vihāraṃ pana gantvā taṃ daharaṃ vanditvā nisinnaṃ evamāha – ‘‘āvuso, tayā kira hiyyo, idaṃ nāma kataṃ, idaṃ pabbajitānaṃ na anucchavikaṃ, viññattiṃ katvā bhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti.
However, upon returning to the monastery, he paid homage to the young monk who was seated and said to him, "Friend, yesterday you did such and such. This is not suitable for ascetics. It is not proper to eat after making a request (viññatti)."
Khi trở về tịnh xá, ngài đảnh lễ và nói với vị tỳ-khưu trẻ đang ngồi: “Này Hiền hữu, nghe nói hôm qua con đã làm việc này. Việc này không thích hợp cho người xuất gia. Không nên thỉnh cầu rồi dùng bữa.”
So kujjhitvā there āghātaṃ bandhitvā ‘‘purimadivase udakamattaṃ nissāya maṃ musāvādiṃ katvā ajja attano upaṭṭhākakule bhattamuṭṭhiyā bhuttakāraṇā maṃ ‘viññattiṃ katvā bhuñjituṃ na vaṭṭatī’ti vadati, vatthampi tena attano upaṭṭhākasseva dinnaṃ, aho therassa bhāriyaṃ kammaṃ, jānissāmissa kattabbayuttaka’’nti punadivase there gāmaṃ pavisante sayaṃ vihāre ohīyitvā daṇḍaṃ gahetvā paribhogabhājanāni bhinditvā therassa paṇṇasālāya aggiṃ datvā yaṃ na jhāyati, taṃ muggarena paharanto bhinditvā nikkhamitvā palāto.
Becoming angry, he bore a grudge against the Thera and thought, "The day before yesterday, he made me out to be a liar just for a little water, and today, because I ate a handful of rice at his supporting household, he says to me, 'It is not proper to eat after making a request.' He even gave the cloth to his own attendant monk. Oh, what a grave deed of the Thera! I will teach him what is proper!" The next day, when the Thera entered the village, he himself stayed behind at the monastery, took a stick, smashed the usable vessels, set fire to the Thera's leaf-hut, and whatever did not burn, he broke by striking it with a club. Then he left and fled.
Vị ấy nổi giận, ôm lòng oán hận vị Trưởng lão, nghĩ: “Hôm trước, chỉ vì một chút nước mà ngài đã nói ta là kẻ nói dối, hôm nay lại vì ta đã dùng một nắm cơm trong gia đình hộ độ của ngài mà ngài nói ta ‘không nên thỉnh cầu rồi dùng bữa.’ Ngay cả tấm vải cũng do ngài tặng cho người hộ độ của mình. Ôi, hành động của vị Trưởng lão thật nặng nề! Ta sẽ biết cách làm những gì thích hợp cho ngài.” Ngày hôm sau, khi vị Trưởng lão vào làng, vị ấy tự mình ở lại tịnh xá, cầm gậy đập vỡ các vật dụng, đốt lửa vào tịnh thất lá của vị Trưởng lão, và những gì không cháy được thì dùng chùy đập vỡ, rồi bỏ đi mất.
So kālaṃ katvā avīcimahāniraye nibbatti.
Upon his demise, he was reborn in the Avīci Great Hell.
Vị ấy sau khi chết, đã tái sinh vào đại địa ngục Avīci.
Mahājano kathaṃ samuṭṭhāpesi – ‘‘therassa kira saddhivihāriko ovādamattaṃ asahanto kujjhitvā paṇṇasālaṃ jhāpetvā palāto’’ti.
The people started a conversation: "Indeed, the Thera's junior monk, unable to endure even a little admonition, became angry, burned down the leaf-hut, and fled."
Đại chúng bàn tán: “Nghe nói đệ tử của vị Trưởng lão, vì không chịu nổi một lời khuyên, đã nổi giận, đốt tịnh thất lá rồi bỏ trốn.”
Atheko bhikkhu aparabhāge rājagahā nikkhamitvā satthāraṃ daṭṭhukāmo jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā satthārā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto āgatosī’’ti puṭṭho ‘‘rājagahato, bhante’’ti āha.
Then, sometime later, a bhikkhu departed from Rājagaha, desirous of seeing the Teacher. He went to Jetavana, paid homage to the Teacher, and after the Teacher had exchanged greetings, was asked, "Where have you come from?" He replied, "From Rājagaha, Venerable Sir."
Sau đó, một vị tỳ-khưu khác rời Rājagaha, muốn gặp Đức Thế Tôn, liền đến Jetavana, đảnh lễ Đức Thế Tôn. Khi Đức Thế Tôn chào hỏi và hỏi: “Con từ đâu đến?” thì vị ấy thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, con từ Rājagaha đến.”
‘‘Mama puttassa mahākassapassa khamanīya’’nti?
"Is my son Mahākassapa well?"
“Con của Ta, Mahākassapa, có khỏe không?”
‘‘Khamanīyaṃ, bhante, eko pana saddhivihāriko ovādamattena kujjhitvā paṇṇasālaṃ jhāpetvā palāto’’ti.
"He is well, Venerable Sir, but a certain junior monk, angry over a mere admonition, burned down his leaf-hut and fled."
“Bạch Đức Thế Tôn, ngài khỏe. Nhưng một đệ tử của ngài, vì một lời khuyên mà nổi giận, đốt tịnh thất lá rồi bỏ trốn.”
Satthā ‘‘na so idāneva ovādaṃ sutvā kujjhati, pubbepi kujjhiyeva.
The Teacher said, "He does not get angry now, having heard the instruction; he was angry in the past too.
Đức Thế Tôn nói: “Không phải chỉ bây giờ vị ấy mới nổi giận khi nghe lời khuyên, trước đây vị ấy cũng đã từng nổi giận.
Na idāneva kuṭiṃ dūseti, pubbepi dūsesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari –
He does not defile the hut only now; he defiled it in the past too," and having said this, he related a past event:
Không phải chỉ bây giờ vị ấy mới phá hoại tịnh thất, trước đây vị ấy cũng đã từng phá hoại.” Rồi Đức Thế Tôn kể lại câu chuyện quá khứ:
Tattha caranti iriyāpathacāraṃ aggahetvā manasācāro veditabbo, kalyāṇamittaṃ pariyesantoti attho.
In this context, the word caraṃ should be understood as wandering mentally, not as physical movement, meaning one who is seeking a kalyāṇamitta.
Ở đây, từ caraṃ (đi) không nên hiểu là sự đi đứng của thân thể, mà phải hiểu là sự đi đứng của tâm, nghĩa là tìm kiếm bạn lành.
Seyyaṃ sadisamattanoti attano sīlasamādhipaññāguṇehi adhikataraṃ vā sadisaṃ vā na labheyya ce.
Seyyaṃ sadisamattano means, if one does not find one who is superior or equal to oneself in terms of virtuous qualities such as sīla, samādhi, and paññā.
Nếu không tìm được người ưu việt hơn hoặc bằng chính mình về các đức tính giới (sīla), định (samādhi), tuệ (paññā) của mình.
Ekacariyanti etesu hi seyyaṃ labhamāno sīlādīhi vaḍḍhati, sadisaṃ labhamāno na parihāyati, hīnena pana saddhiṃ ekato vasanto ekato saṃbhogaparibhogaṃ karonto sīlādīhi parihāyati.
Ekacariyaṃ: Among these, by obtaining a superior companion, one develops in sīla and so on; by obtaining an equal, one does not decline; but by living together with an inferior person, sharing enjoyments and provisions, one declines in sīla and so on.
Sống độc cư: Bởi vì, trong số những người này, nếu tìm được người ưu việt hơn, người ấy sẽ tăng trưởng các đức tính như giới; nếu tìm được người bằng mình, người ấy sẽ không suy giảm; nhưng nếu sống chung với người kém hơn, cùng hưởng thụ vật chất và pháp, người ấy sẽ suy giảm các đức tính như giới.
Tena vuttaṃ – ‘‘evarūpo puggalo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo aññatra anuddayā aññatra anukampā’’ti (pu. pa. 121; a. ni. 3.26).
Therefore, it is said: "Such a person should not be associated with, should not be resorted to, should not be frequented, except out of compassion or pity."
Vì vậy, có lời dạy: “Người như vậy không nên gần gũi, không nên kết bạn, không nên thân cận, trừ khi vì lòng bi mẫn, trừ khi vì lòng trắc ẩn.”
Tasmā sace kāruññaṃ paṭicca ‘‘ayaṃ maṃ nissāya sīlādīhi vaḍḍhissatī’’ti tamhā puggalā kiñci apaccāsīsanto taṃ saṅgaṇhituṃ sakkoti, iccetaṃ kusalaṃ.
Therefore, if out of compassion one can gather such a person, thinking, "This one will develop in sīla and so on because of me," not expecting anything from that person, then this is wholesome.
Do đó, nếu vì lòng bi mẫn mà nghĩ rằng: “Người này sẽ tăng trưởng các đức tính như giới nhờ mình,” và không mong đợi bất cứ điều gì từ người ấy, nếu có thể giúp đỡ người ấy, thì điều đó là thiện lành.
No ce sakkoti, ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā ekībhāvameva thiraṃ katvā sabbairiyāpathesu ekakova vihareyya.
If one cannot, ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā means one should firmly establish solitude and dwell alone in all postures.
Nếu không thể, thì hãy kiên quyết sống độc cư, chỉ giữ vững sự độc cư và sống một mình trong mọi oai nghi.
Kiṃ kāraṇā?
What is the reason?
Vì lý do gì?
Natthi bāle sahāyatāti sahāyatā nāma cūḷasīlaṃ majjhimasīlaṃ mahāsīlaṃ dasa kathāvatthūni terasa dhutaṅgaguṇā vipassanāguṇā cattāro maggā cattāri phalāni tisso vijjā cha abhiññā.
Natthi bāle sahāyatā means that qualities of companionship, such as minor virtue, medium virtue, great virtue, the ten topics of discourse, the thirteen dhutaṅga qualities, vipassanā qualities, the four paths, the four fruits, the three knowledges, and the six higher knowledges,
Không có bạn bè với kẻ ngu: Tình bạn ở đây là tiểu giới (cūḷasīla), trung giới (majjhimasīla), đại giới (mahāsīla), mười đề tài đàm luận (kathāvatthūni), mười ba hạnh đầu đà (dhutaṅga), các đức tính tuệ quán (vipassanā), bốn đạo (magga), bốn quả (phala), ba minh (vijjā), sáu thắng trí (abhiññā).
Ayaṃ sahāyatāguṇo bālaṃ nissāya natthīti.
these qualities of companionship do not exist by relying on a fool.
Đức tính bạn bè này không thể có được nhờ kẻ ngu.
So aparena samayena attano pañca mahānidhiyo puttassa anācikkhitvā dhananissito maccheramalamalino kālaṃ katvā tasseva nagarassa ekasmiṃ dvāragāmake caṇḍālānaṃ kulasahassaṃ paṭivasati.
Later, without revealing his five great treasures to his son, he, clinging to wealth and stained by the defilement of avarice, passed away and was reborn in the womb of a female caṇḍāla in a thousand-family caṇḍāla village near the very same city.
Một thời gian sau, ông qua đời mà không tiết lộ năm kho tàng lớn của mình cho con trai, và vì bị ô uế bởi sự keo kiệt bám víu vào tài sản, ông tái sinh vào bụng một phụ nữ caṇḍāla trong một ngôi làng ở cổng thành đó, nơi có một ngàn gia đình caṇḍāla sinh sống.
Tatthekissā caṇḍāliyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
He took conception in the womb of a certain caṇḍāla woman there.
Ông đã thọ thai trong bụng một phụ nữ caṇḍāla.
Rājā tassa kālakiriyaṃ sutvā puttamassa mūlasiriṃ pakkosāpetvā seṭṭhiṭṭhāne ṭhapesi.
The king, hearing of his death, summoned his son Mūlasiri and appointed him to the position of millionaire.
Nghe tin ông qua đời, nhà vua đã triệu tập con trai ông là Mūlasiri và bổ nhiệm anh ta vào chức vị trưởng giả.
Tampi caṇḍālakulasahassaṃ ekatova bhatiyā kammaṃ katvā jīvamānaṃ tassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya neva bhatiṃ labhati, na yāpanamattato paraṃ bhattapiṇḍampi.
The thousand families of caṇḍālas, who lived by working together for hire, from the moment of his conception, received neither wages nor even a mouthful of food beyond what was barely sufficient.
Kể từ khi đứa bé kia thọ thai, một ngàn gia đình caṇḍāla đó, vốn sống bằng cách làm công cùng nhau, không còn nhận được tiền công, cũng như không có đủ một nắm cơm để duy trì sự sống.
Te ‘‘mayaṃ etarahi kammaṃ karontāpi piṇḍabhattampi na labhāma, amhākaṃ antare kāḷakaṇṇiyā bhavitabba’’nti dve koṭṭhāsā hutvā yāva tassa mātāpitaro visuṃ honti, tāva vibhajitvā ‘‘imasmiṃ kule kāḷakaṇṇī uppannā’’ti tassa mātaraṃ nīhariṃsu.
They said, "Even though we are working now, we do not receive even a mouthful of food; there must be an inauspicious one among us," and dividing themselves into two factions, they kept dividing until the child's parents became separate, and then, saying, "An inauspicious one has appeared in this family," they cast out his mother.
Họ nói: “Bây giờ chúng ta làm việc mà còn không có một nắm cơm, chắc chắn có một kẻ xui xẻo (kāḷakaṇṇī) trong chúng ta,” rồi chia thành hai nhóm, và sau đó, khi cha mẹ đứa bé tách ra, họ lại chia ra và nói: “Có một kẻ xui xẻo đã sinh ra trong gia đình này,” rồi đuổi mẹ đứa bé đi.
Sāpi yāvassā so kucchigato, tāva yāpanamattampi kicchena labhitvā puttaṃ vijāyi.
She, too, barely managed to sustain herself with great difficulty while he was in her womb, and then gave birth to the son.
Người mẹ ấy, trong suốt thời gian đứa bé còn trong bụng, đã rất khó khăn mới có đủ để duy trì sự sống, rồi sinh ra đứa con.
Tassa hatthā ca pādā ca akkhīni ca kaṇṇā ca nāsā ca mukhañca yathāṭhāne na ahesuṃ.
His hands, feet, eyes, ears, nose, and mouth were not in their proper places.
Tay, chân, mắt, tai, mũi và miệng của đứa bé đều không ở đúng vị trí.
So evarūpena aṅgavekallena samannāgato paṃsupisācako viya ativirūpo ahosi.
He was endowed with such bodily deformities, extremely ugly like a dust-demon.
Với những dị tật bẩm sinh như vậy, đứa bé trông rất xấu xí, giống như một con quỷ đất (paṃsupisācako).
Evaṃ santepi taṃ mātā na pariccaji.
Even so, his mother did not abandon him.
Dù vậy, người mẹ vẫn không bỏ rơi đứa bé.
Kucchiyaṃ vasitaputtasmiñhi sineho balavā hoti.
For indeed, affection for a son who has dwelt in the womb is strong.
Quả thật, tình yêu thương dành cho đứa con đã nằm trong bụng rất mạnh mẽ.
Sā taṃ kicchena posayamānā taṃ ādāya gatadivase kiñci alabhitvā gehe katvā sayameva gatadivase bhatiṃ labhati.
She, raising him with difficulty, took him with her, but on the days she went out, she received nothing. When she left him at home, she herself received wages on those days.
Người mẹ ấy, một mình nuôi con trong khó khăn, vào ngày đi làm mà không kiếm được gì, thì để con ở nhà và tự mình đi làm để kiếm tiền công.
Atha naṃ piṇḍāya caritvā jīvituṃ samatthakāle sā kapālakaṃ hatthe ṭhapetvā, ‘‘tāta, mayaṃ taṃ nissāya mahādukkhaṃ pattā, idāni na sakkomi taṃ posetuṃ, imasmiṃ nagare kapaṇaddhikādīnaṃ paṭiyattabhattāni atthi, tattha bhikkhāya caritvā jīvāhī’’ti taṃ vissajjesi.
Then, when he was old enough to beg for food and survive, she placed a small bowl in his hand and said, "My dear son, we have suffered greatly because of you. Now I cannot support you. In this city, there is food prepared for the poor, the destitute, and travelers. Go there to beg for food and live." Thus, she sent him away.
Sau đó, khi đứa bé đủ sức đi khất thực để sống, người mẹ đặt một cái bát nhỏ (kapālaka) vào tay nó và nói: “Con ơi, mẹ đã chịu nhiều khổ sở vì con, giờ mẹ không thể nuôi con được nữa. Trong thành phố này có những bữa ăn được chuẩn bị sẵn cho người nghèo, người khất thực, v.v., con hãy đến đó khất thực mà sống.” Rồi bà đuổi nó đi.
So gharapaṭipāṭiyā caranto ānandaseṭṭhikāle nivuttaṭṭhānaṃ gantvā jātissaro hutvā attano gehaṃ pāvisi.
He, going from house to house, arrived at the place where he had lived during his time as Ānanda the millionaire, and regaining his past memory, he entered his own house.
Đi khất thực theo từng nhà, nó đến nơi mình từng sống khi còn là trưởng giả Ānanda, và nhờ nhớ lại kiếp trước (jātissaro), nó bước vào nhà mình.
Tīsu pana dvārakoṭṭhakesu na koci sallakkhesi.
However, no one at the three gate-lodges recognized him.
Tuy nhiên, không ai trong ba cổng thành nhận ra nó.
Catutthe dvārakoṭṭhake mūlasiriseṭṭhino puttakā disvā ubbiggahadayā parodiṃsu.
In the fourth gate-tower, the sons of the Chief Merchant Mūlasiri, having seen him, cried with distressed hearts.
Tại cổng thành thứ tư, các con của trưởng giả Mūlasiri nhìn thấy nó, lòng hoảng sợ và bật khóc.
Atha naṃ seṭṭhipurisā ‘‘nikkhama kāḷakaṇṇī’’ti pothetvā nīharitvā saṅkāraṭṭhāne khipiṃsu.
Then the merchant's men, saying, "Get out, you inauspicious one!", beat him, drove him out, and threw him onto a rubbish heap.
Sau đó, những người hầu của trưởng giả đánh đập và đuổi nó ra ngoài, ném vào bãi rác, nói: “Cút đi, đồ xui xẻo!”
Satthā ānandattherena pacchāsamaṇena piṇḍāya caranto taṃ ṭhānaṃ patto theraṃ oloketvā tena puṭṭho taṃ pavattiṃ ācikkhi.
The Teacher, while wandering for alms with Venerable Ānanda as his attendant monk, arrived at that place, looked at the elder, and being asked by him, related that incident.
Đức Thế Tôn, cùng với Tôn giả Ānanda làm thị giả, đang đi khất thực thì đến nơi đó, nhìn Tôn giả và khi được hỏi, Ngài kể lại câu chuyện.
Thero mūlasiriṃ pakkosāpesi.
The Elder had Mūlasiri summoned.
Tôn giả đã cho gọi Mūlasiri.
Atha mahājanakāyo sannipati.
Then a great multitude gathered.
Sau đó, đại chúng tập hợp.
Satthā mūlasiriṃ āmantetvā ‘‘jānāsi eta’’nti pucchitvā ‘‘na jānāmī’’ti vutte, ‘‘pitā te ānandaseṭṭhī’’ti vatvā asaddahantaṃ ‘‘ānandaseṭṭhi puttassa te pañca mahānidhiyo ācikkhāhī’’ti ācikkhāpetvā saddahāpesi.
The Teacher, addressing Mūlasiri, asked, "Do you know this person?" When he replied, "I do not know him," the Teacher said, "Ānandaseṭṭhi is your father." When Mūlasiri did not believe, the Teacher made Ānandaseṭṭhi reveal the five great treasures to his son, thus making him believe.
Đức Thế Tôn gọi Mūlasiri và hỏi: “Ngươi có biết người này không?” Khi Mūlasiri trả lời: “Con không biết,” Ngài nói: “Người này là cha ngươi, trưởng giả Ānanda.” Khi Mūlasiri không tin, Ngài bảo trưởng giả Ānanda tiết lộ năm kho tàng lớn cho con trai, và khiến anh ta tin.
So satthāraṃ saraṇaṃ agamāsi.
He took refuge in the Teacher.
Anh ta đã quy y Đức Thế Tôn.
Tassa dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
To him, the Teacher, while expounding the Dhamma, spoke this verse—
Để thuyết pháp cho anh ta, Ngài đã nói bài kệ này:
Tassattho – puttā me atthi, dhanaṃ me atthi, iti bālo puttataṇhāya ceva dhanataṇhāya ca haññati vihaññati dukkhayati, ‘‘puttā me nassiṃsū’’ti vihaññati, ‘‘nassantī’’ti vihaññati, ‘‘nassissantī’’ti vihaññati.
The meaning of this* is: "I have sons, I have wealth," thus the fool is afflicted, is distressed, by craving for sons and craving for wealth. He grieves, "My sons perished," he grieves, "they are perishing," he grieves, "they will perish."
Ý nghĩa của bài kệ đó là: “ Ta có con, ta có tài sản,” kẻ ngu bị hành hạ, tự hành hạ mình bởi ái dục đối với con cái và ái dục đối với tài sản. Nó tự hành hạ mình khi nghĩ: “Con cái của ta đã mất,” nó tự hành hạ mình khi nghĩ: “Chúng đang mất,” nó tự hành hạ mình khi nghĩ: “Chúng sẽ mất.”
Dhanepi eseva nayo.
The same method applies to wealth.
Đối với tài sản cũng vậy.
Iti chahākārehi vihaññati.
Thus, he grieves in six ways.
Như vậy, nó bị hành hạ bởi sáu phương diện.
‘‘Putte posessāmī’’ti rattiñca divā ca thalajalapathādīsu nānappakārato vāyamantopi vihaññati, ‘‘dhanaṃ uppādessāmī’’ti kasivāṇijjādīni karontopi vihaññateva.
Even while striving in various ways, day and night, on land and water paths, saying, "I will support my sons," he grieves; even while doing farming, trade, and so forth, saying, "I will produce wealth," he certainly grieves.
Nó tự hành hạ mình khi ngày đêm cố gắng đủ mọi cách trên đất liền, dưới nước, v.v., để nghĩ: “Ta sẽ nuôi con”; nó cũng tự hành hạ mình khi làm nông nghiệp, buôn bán, v.v., để nghĩ: “Ta sẽ tạo ra tài sản.”
Evaṃ vihaññassa ca attā hi attano natthi tena vighātena dukkhitaṃ attānaṃ sukhitaṃ kātuṃ asakkontassa pavattiyampissa attā hi attano natthi, maraṇamañce nipannassa māraṇantikāhi vedanāhi aggijālāhi viya pariḍayhamānassa chijjamānesu sandhibandhanesu, bhijjamānesu aṭṭhisaṅghāṭesu nimīletvā paralokaṃ ummīletvā idhalokaṃ passantassāpi divase divase dvikkhattuṃ nhāpetvā tikkhattuṃ bhojetvā gandhamālādīhi alaṅkaritvā yāvajīvaṃ positopi sahāyabhāvena dukkhaparittāṇaṃ kātuṃ asamatthatāya attā hi attano natthi.
And even when thus grieving, one's self indeed does not belong to oneself because one is unable to make one’s self, afflicted by that distress, happy; indeed, one’s self does not belong to oneself even in this very existence. Even for one lying on the deathbed, being burned by mortal pains as if by flames of fire, with joints and bonds severing, with bone structures breaking apart, looking at the next world with closed eyes and this world with open eyes—even for such a person, though one has been nourished throughout life, bathed twice daily, fed thrice daily, adorned with perfumes and garlands, yet one is unable to provide relief from suffering as a helper, thus, one's self indeed does not belong to oneself.
Và đối với kẻ ngu bị hành hạ như vậy, thân này còn không phải của mình. Đối với người không thể làm cho thân mình thoát khỏi khổ đau do sự hành hạ đó, ngay cả trong kiếp hiện tại, thân này cũng không phải của mình. Ngay cả khi nằm trên giường chết, bị thiêu đốt bởi những cảm thọ cận tử như ngọn lửa, khi các khớp xương bị đứt lìa, khi các khối xương bị vỡ nát, ngay cả khi nhắm mắt nhìn thế giới bên kia và mở mắt nhìn thế giới này, dù đã được nuôi dưỡng suốt đời bằng cách tắm hai lần và ăn ba bữa mỗi ngày, được trang điểm bằng hương hoa, v.v., nhưng vì không thể giúp đỡ để giải thoát khỏi khổ đau, nên thân này cũng không phải của mình.
Kuto puttā kuto dhanaṃ puttā vā dhanaṃ vā tasmiṃ samaye kimeva karissanti, ānandaseṭṭhinopi kassaci kiñci adatvā puttassatthāya dhanaṃ saṇṭhapetvā pubbe vā maraṇamañce nipannassa, idāni vā imaṃ dukkhaṃ pattassa kuto puttā kuto dhanaṃ.
How then sons, how then wealth? What indeed will sons or wealth do at that time? Even for Ānandaseṭṭhi, who gave nothing to anyone, but accumulated wealth for his son, whether he was lying on his deathbed before, or is now experiencing this suffering, how then sons, how then wealth?
Làm sao có con, làm sao có tài sản? Con cái hay tài sản sẽ làm gì vào lúc đó? Ngay cả đối với trưởng giả Ānanda, người đã không cho ai bất cứ thứ gì, đã tích trữ tài sản cho con trai, khi ông nằm trên giường chết trước đây, hoặc khi ông đang chịu đựng khổ đau này bây giờ, thì con cái và tài sản có ý nghĩa gì?
Puttā vā dhanaṃ vā tasmiṃ samaye kiṃ dukkhaṃ hariṃsu, kiṃ vā sukhaṃ uppādayiṃsūti.
What suffering did sons or wealth remove for him at that time, or what happiness did they produce?
Con cái hay tài sản đã làm gì để loại bỏ khổ đau hay tạo ra hạnh phúc vào lúc đó?
Te kira dve sahāyakā dhammassavanatthāya gacchantena mahājanena saddhiṃ jetavanaṃ gantvā eko dhammakathaṃ assosi, eko attano gayhūpagaṃ olokesi.
It is said that two companions went to Jetavana with a great multitude of people who were going to listen to the Dhamma; one listened to the Dhamma talk, while the other looked for something to steal.
Nghe nói, hai người bạn cùng đi đến Jetavana với đám đông dân chúng để nghe Pháp. Một người lắng nghe pháp thoại, còn người kia thì nhìn xem có gì để lấy.
Tesu eko dhammaṃ suṇamāno sotāpattiphalaṃ pāpuṇi, itaro ekassa dussante baddhaṃ pañcamāsakamattaṃ labhi.
Among them, one, while listening to the Dhamma, attained the fruit of stream-entry; the other found five māsa coins tied in the corner of someone's robe.
Trong hai người, người nghe Pháp đã chứng đắc quả Tu-đà-hoàn, còn người kia thì lấy được năm đồng tiền māsaka buộc ở vạt áo của một người.
Tassa taṃ gehe pākabhattaṃ jātaṃ, itarassa gehe na paccati.
For him, that amount was enough for cooked food at his home, but for the other, nothing was cooked at his home.
Số tiền đó đã trở thành tiền mua gạo nấu cơm trong nhà anh ta, còn nhà người kia thì không có gì để nấu.
Atha naṃ sahāyakacoro attano bhariyāya saddhiṃ uppaṇḍayamāno ‘‘tvaṃ atipaṇḍitatāya attano gehe pākabhattamūlampi na nipphādesī’’ti āha.
Then the thieving companion, mocking him together with his wife, said, "Because of your excessive wisdom, you could not even procure the cost of cooked food at your own home."
Bấy giờ, người bạn trộm cắp cùng với vợ mình chế nhạo người kia rằng: “Anh vì quá thông thái nên đến cả tiền mua gạo nấu cơm trong nhà cũng không kiếm được.”
Itaro pana ‘‘bālabhāveneva vatāyaṃ attano paṇḍitabhāvaṃ maññatī’’ti taṃ pavattiṃ satthu ārocetuṃ ñātīhi saddhiṃ jetavanaṃ gantvā ārocesi.
The other, however, thinking, "Indeed, because of his foolishness, he considers himself wise," went to Jetavana with his relatives to report the incident to the Teacher, and he did so.
Người kia thì nghĩ: “Thật ra, anh ta vì ngu si mà tự cho mình là thông thái,” rồi cùng với bà con đến Jetavana để trình bày sự việc lên bậc Đạo Sư.
Satthā tassa dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, while expounding the Dhamma to him, spoke this verse—
Bậc Đạo Sư, trong khi thuyết Pháp cho người ấy, đã nói lên kệ ngôn này:
Tattha yo bāloti yo andhabālo apaṇḍito samāno ‘‘bālo aha’’nti attano bālyaṃ bālabhāvaṃ maññati jānāti.
Therein, "Yo bālo" (Whoever is foolish) means: whoever, being a blind fool and unwise, thinks, "I am foolish," (i.e.,) knows his foolishness, his state of being foolish.
Trong đó, yo bālo (kẻ ngu nào) có nghĩa là người nào, dù là kẻ ngu si, mù quáng, không có trí tuệ, nhưng biết, nhận ra sự ngu dốt của mình rằng: “Ta là kẻ ngu.”
Tena soti tena kāraṇena so puggalo paṇḍito vāpi hoti paṇḍitasadiso vā.
"By that much is he wise" means: by that reason, that person is even wise, or is like a wise person.
Tena so (nhờ vậy người ấy) có nghĩa là do nguyên nhân đó, người ấy paṇḍito vāpi (cũng là người trí) hoặc giống như người có trí.
So hi ‘‘bālo aha’’nti jānamāno aññaṃ paṇḍitaṃ upasaṅkamanto payirupāsanto tena paṇḍitabhāvatthāya ovadiyamāno anusāsiyamāno taṃ ovādaṃ gaṇhitvā paṇḍito vā hoti paṇḍitataro vā.
For indeed, knowing, "I am foolish," approaching another wise person and serving him, being admonished and instructed by that person for the sake of becoming wise, he takes that admonition and becomes either wise or wiser.
Bởi vì người ấy, khi biết mình ngu, sẽ đến gần, thân cận với người có trí khác. Khi được người trí ấy giáo huấn, chỉ dạy để trở thành người có trí, người ấy sẽ tiếp thu lời dạy đó mà trở thành người có trí hoặc trí tuệ hơn.
Sa ve bāloti yo ca bālo samāno ‘‘ko añño mayā sadiso bahussuto vā dhammakathiko vā vinayadharo vā dhutaṅgadharo vā atthī’’ti evaṃ paṇḍitamānī hoti.
"He is truly called a fool" means: whoever, being foolish, thinks himself wise, saying, "Who else is like me, whether learned, a Dhamma speaker, a Vinaya holder, or an ascetic practices holder?"
Sa ve bālo (người ấy thật là kẻ ngu) có nghĩa là người nào, dù là kẻ ngu, lại tự mãn cho mình là người có trí rằng: “Có ai khác đa văn, hoặc là pháp sư, hoặc là người trì luật, hoặc là người giữ hạnh đầu-đà giống như ta chăng?”
So aññaṃ paṇḍitaṃ anupasaṅkamanto apayirupāsanto neva pariyattiṃ uggaṇhāti, na paṭipattiṃ pūreti, ekantabālabhāvameva pāpuṇāti.
Such a person, not approaching another wise person or serving him, neither learns the pariyatti nor fulfills the paṭipatti, and certainly attains only the state of extreme foolishness.
Người ấy không đến gần, không thân cận với người có trí khác, nên không học hỏi được pháp học, cũng không hoàn thiện được pháp hành, mà chỉ đạt đến tình trạng ngu si hoàn toàn.
So gaṇṭhibhedakacoro viya.
He is like the purse-snatching thief.
Người ấy giống như tên trộm rạch túi.
Tena vuttaṃ ‘‘sa ve ‘bālo’ti vuccatī’’ti.
Therefore it is said, "He is truly called a fool."
Vì vậy, có lời dạy rằng: “sa ve ‘bālo’ti vuccati” (người ấy thật được gọi là ‘kẻ ngu’).
So kira mahātheresu paṭikkantesu dhammasabhaṃ gantvā dhammāsane nisīdi.
It is said that when the Mahātheras had departed, he went to the Dhamma hall and sat on the Dhamma seat.
Nghe nói, sau khi các vị Đại Trưởng lão đã lui về, vị ấy đi đến pháp đường và ngồi lên pháp tòa.
Atha naṃ ekadivasaṃ āgantukā bhikkhū disvā ‘‘ayaṃ bahussuto mahāthero bhavissatī’’ti maññamānā khandhādipaṭisaṃyuttaṃ pañhaṃ pucchitvā kiñci ajānamānaṃ ‘‘ko eso, buddhehi saddhiṃ ekavihāre vasamāno khandhadhātuāyatanamattampi na jānātī’’ti garahitvā taṃ pavattiṃ tathāgatassa ārocesuṃ.
Then, one day, visiting monks, seeing him and thinking, "This will be a very learned Mahāthera," asked him a question related to the aggregates (khandhas) and so forth. When he knew nothing, they criticized him, saying, "Who is this person, who, though dwelling in the same monastery as the Buddhas, does not even know the mere aggregates, elements, and sense bases?" and reported that incident to the Tathāgata.
Một hôm, các vị tỳ-khưu khách Tăng thấy vị ấy và nghĩ rằng: “Vị này hẳn là một Đại Trưởng lão đa văn.” Họ bèn hỏi những câu hỏi liên quan đến uẩn, v.v., nhưng thấy vị ấy không biết gì cả. Họ liền quở trách rằng: “Vị này là ai mà sống chung một trú xứ với các Đức Phật mà ngay cả đến uẩn, xứ, giới cũng không biết?” rồi trình bày sự việc lên Đức Như Lai.
Satthā tesaṃ dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, while expounding the Dhamma to them, spoke this verse—
Bậc Đạo Sư, trong khi thuyết Pháp cho họ, đã nói lên kệ ngôn này:
Tassattho – bālo nāmesa yāvajīvampi paṇḍitaṃ upasaṅkamanto payirupāsanto ‘‘idaṃ buddhavacanaṃ, ettakaṃ buddhavacana’’nti evaṃ pariyattidhammaṃ vā ‘‘ayaṃ cāro, ayaṃ vihāro, ayaṃ ācāro, ayaṃ gocaro, idaṃ sāvajjaṃ, idaṃ anavajjaṃ, idaṃ sevitabbaṃ, idaṃ na sevitabbaṃ, idaṃ paṭivijjhitabbaṃ, idaṃ sacchikātabba’’nti evaṃ paṭipattipaṭivedhadhammaṃ vā na jānāti.
The meaning of this* is: a fool, even if he attends upon a wise person throughout his life, does not know either the pariyatti Dhamma, such as "This is the Buddha's word, the Buddha's word is of such and such an extent," or the paṭipatti and paṭivedha Dhamma, such as "This is conduct, this is dwelling, this is practice, this is alms-resort, this is blameworthy, this is blameless, this should be practiced, this should not be practiced, this should be penetrated, this should be realized."
Nghĩa của kệ ngôn đó là: bālo (kẻ ngu) được gọi là người dù suốt đời đến gần, thân cận người có trí, nhưng không hiểu biết được pháp học, chẳng hạn như: “Đây là lời Phật dạy, lời Phật dạy có chừng ấy,” hoặc không hiểu biết được pháp hành và pháp chứng ngộ, chẳng hạn như: “Đây là cách đi, đây là cách ở, đây là cách hành xử, đây là nơi khất thực, đây là điều có tội, đây là điều không có tội, đây là điều nên thực hành, đây là điều không nên thực hành, đây là điều cần phải thấu triệt, đây là điều cần phải chứng ngộ.”
Yathā kiṃ?
Just like what?
Giống như cái gì?
Dabbī sūparasaṃ yathāti.
Just as a ladle does not know the taste of soup.
Dabbī sūparasaṃ yathā (Như muỗng với vị canh).
Yathā hi dabbī yāva parikkhayā nānappakārāya sūpavikatiyā samparivattamānāpi ‘‘idaṃ loṇikaṃ, idaṃ aloṇikaṃ, idaṃ tittakaṃ, idaṃ khārikaṃ, idaṃ kaṭukaṃ, idaṃ ambilaṃ, idaṃ anambilaṃ, idaṃ kasāva’’nti sūparasaṃ na jānāti, evameva bālo yāvajīvampi paṇḍitaṃ payirupāsamāno vuttappakāraṃ dhammaṃ na jānātīti.
Just as a ladle, though it may turn around and around in various kinds of savory dishes until they are finished, does not know the taste of the dish—whether it is salty, unsalty, bitter, pungent, acrid, sour, unsour, or astringent—even so, a fool, even if he attends upon a wise person his entire life, does not know the Dhamma of the aforementioned kind.
Ví như cái muỗng, dù được xoay đảo trong các loại canh khác nhau cho đến khi hư hỏng, cũng không biết được vị canh rằng: “Đây là mặn, đây là không mặn, đây là đắng, đây là lạt, đây là cay, đây là chua, đây là không chua, đây là chát.” Cũng vậy, kẻ ngu dù suốt đời thân cận người có trí, cũng không biết được Chánh pháp như đã nói trên.