Tadā hi suppabuddhakuṭṭhi parisapariyante nisinno bhagavato dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphalaṃ patvā attanā paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocetukāmo parisamajjhe ogāhituṃ avisahanto mahājanassa satthāraṃ vanditvā anugantvā nivattanakāle vihāraṃ agamāsi.
At that time, Suppabuddha the leper, sitting at the edge of the assembly, heard the Blessed One's Dhamma discourse and attained the fruit of stream-entry. Desiring to inform the Teacher of the quality he had attained, but unable to enter the middle of the assembly, he honored the Teacher with the large crowd and followed him. As the Teacher turned back, Suppabuddha went to the monastery.
Khi ấy, người phong cùi Suppabuddha ngồi ở rìa hội chúng, nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, đã chứng đắc Sơ quả (Sotāpattiphala). Vì muốn trình bày phẩm hạnh đã đạt được của mình với Đức Bổn Sư, nhưng không dám chen vào giữa hội chúng, ông đã đảnh lễ Đức Bổn Sư, đi theo Ngài một đoạn, rồi khi Ngài quay lại, ông đi vào tinh xá.
Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā ‘‘ayaṃ suppabuddhakuṭṭhi attano satthu sāsane paṭiladdhaguṇaṃ pākaṭaṃ kātukāmo’’ti ñatvā ‘‘vīmaṃsissāmi na’’nti gantvā ākāse ṭhitova etadavoca – ‘‘suppabuddha, tvaṃ manussadaliddo manussavarāko, ahaṃ te apariyantaṃ dhanaṃ dassāmi, ‘buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho, alaṃ me buddhena, alaṃ me dhammena, alaṃ me saṅghenā’ti vadehī’’ti.
At that moment, Sakka, king of devas, knowing that "this Suppabuddha the leper desires to make known the quality he has attained in his Teacher's Dispensation," thought, "I shall test him," and went and stood in the sky, saying, "Suppabuddha, you are a destitute and wretched human being. I will give you boundless wealth if you say, 'The Buddha is not the Buddha, the Dhamma is not the Dhamma, the Saṅgha is not the Saṅgha; enough with the Buddha, enough with the Dhamma, enough with the Saṅgha.'"
Vào lúc đó, Sakka, vua chư Thiên, biết rằng: “Người phong cùi Suppabuddha này muốn công bố phẩm hạnh đã đạt được trong giáo pháp của Đức Bổn Sư,” bèn nghĩ: “Ta sẽ thử thách ông ta,” rồi đến, đứng trên không trung và nói: “Này Suppabuddha, ông là một kẻ nghèo hèn, một người khốn khổ giữa loài người. Ta sẽ ban cho ông vô vàn tài sản. Hãy nói rằng: ‘Phật không phải là Phật, Pháp không phải là Pháp, Tăng không phải là Tăng. Phật đối với tôi chẳng ích gì, Pháp đối với tôi chẳng ích gì, Tăng đối với tôi chẳng ích gì!’”
Atha naṃ so āha – ‘‘kosi tva’’nti?
Then Suppabuddha asked him, "Who are you?"
Bấy giờ, ông ta hỏi lại: “Ngươi là ai?”
‘‘Ahaṃ sakko’’ti.
"I am Sakka," he replied.
“Ta là Sakka,” ông ta đáp.
Andhabāla, ahirika tvaṃ mayā saddhiṃ kathetuṃ na yuttarūpo, tvaṃ maṃ ‘‘duggato daliddo kapaṇo’’ti vadesi, nevāhaṃ duggato, na daliddo, sukhappatto ahamasmi mahaddhano –
"Blind fool! Shameless one! It is not proper for you to speak with me. You call me unfortunate, destitute, and wretched. I am neither unfortunate nor destitute; I am happy and greatly wealthy—
Này kẻ ngu si mù quáng, vô liêm sỉ! Ngươi không xứng đáng nói chuyện với ta. Ngươi gọi ta là ‘kẻ khốn cùng, nghèo hèn, đáng thương’, nhưng ta không khốn cùng, không nghèo hèn. Ta là người hưởng an lạc, có đại tài sản—
Imāni me sattavidhaariyadhanāni santi, yesañhi imāni satta dhanāni santi, na te buddhehi vā paccekabuddhehi vā ‘‘daliddā’’ti vuccantīti.
"I possess these seven kinds of noble wealth. Indeed, those who possess these seven riches are not called 'poor' by Buddhas or Paccekabuddhas."
Ta có bảy tài sản thánh này. Những ai có bảy tài sản này thì không bị chư Phật hay chư Độc Giác Phật gọi là ‘nghèo hèn’.
Sakko tassa kathaṃ sutvā taṃ antarāmagge ohāya satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ vacanapaṭivacanaṃ ārocesi.
Sakka, hearing his words, left him in the middle of the road and went to the Teacher, reporting all the conversation.
Sakko nghe lời nói của ông ta, bỏ ông ta lại giữa đường rồi đến chỗ Thế Tôn, kể lại toàn bộ cuộc đối đáp đó.
Atha naṃ bhagavā āha – ‘‘na kho, sakka, sakkā tādisānaṃ satenapi sahassenapi suppabuddhakuṭṭhiṃ ‘buddho na buddho’ti vā, ‘dhammo na dhammo’ti vā, ‘saṅgho na saṅgho’ti vā kathāpetu’’nti.
Then the Blessed One said to him, "Indeed, Sakka, it is not possible for such as you, with a hundred or even a thousand, to make Suppabuddha the leper say, 'The Buddha is not the Buddha,' or 'The Dhamma is not the Dhamma,' or 'The Saṅgha is not the Saṅgha.'"
Bấy giờ, Thế Tôn nói với ông ta: “Này Sakka, không thể nào dùng một trăm hay một ngàn để khiến người bệnh phong Suppabuddha nói ‘Phật không phải Phật’, ‘Pháp không phải Pháp’, hay ‘Tăng không phải Tăng’.”
Suppabuddhopi kho kuṭṭhi satthu santikaṃ gantvā satthārā katapaṭisanthāro sammodamāno attanā paṭiladdhaguṇaṃ ārocetvā vuṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Suppabuddha the leper also went to the Teacher, and having been greeted by the Teacher, he rejoiced, reported the quality he had attained, rose from his seat, and departed.
Người bệnh phong Suppabuddha cũng đến chỗ Thế Tôn, được Thế Tôn hỏi thăm, ông hoan hỷ kể lại những phẩm chất mình đã đạt được, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi và ra đi.
Atha naṃ acirapakkantaṃ gāvī taruṇavacchā jīvitā voropesi.
Then, soon after he had left, a cow with a young calf took his life.
Sau khi ông đi không lâu, một con bò cái có nghé non đã cướp đi mạng sống của ông.
Sā kira ekā yakkhinī pukkusātikulaputtaṃ, bāhiyaṃ dārucīriyaṃ, tambadāṭhikacoraghātakaṃ, suppabuddhakuṭṭhinti imesaṃ catunnaṃ janānaṃ anekasate attabhāve gāvī hutvā jīvitā voropesi.
That cow, it is said, was once a female yakkha who, having taken the form of a cow, took the lives of these four individuals—Pukkusāti, the young man of good family; Bāhiya Dārucīriya; Tambadāṭhika, the thief-killer; and Suppabuddha the leper—over many hundreds of existences.
Con bò cái đó, được biết, là một nữ Dạ Xoa. Nó đã làm bò cái và cướp đi mạng sống của bốn người này trong hàng trăm kiếp khác nhau: thanh niên Pukkusāti, Bāhiya Dārucīriya, tên cướp Tambadāṭhika và người bệnh phong Suppabuddha.
Te kira atīte cattāro seṭṭhiputtā hutvā ekaṃ nagarasobhiniṃ gaṇikaṃ uyyānaṃ netvā divasaṃ sampattiṃ anubhavitvā sāyanhasamaye evaṃ sammantayiṃsu – ‘‘imasmiṃ ṭhāne añño natthi, imissā amhehi dinnaṃ kahāpaṇasahassañca sabbañca pasādhanabhaṇḍaṃ gahetvā imaṃ māretvā gacchāmā’’ti.
Indeed, in a past life, these four were sons of a wealthy man. They took a city courtesan to a park, enjoyed sensual pleasures for a day, and in the evening consulted among themselves, "There is no one else in this place. Let us take the thousand kahāpaṇas given by us to this woman, and all her ornaments, and then kill her and depart."
Được biết, trong quá khứ, bốn người này là con của các trưởng giả. Họ đã đưa một kỹ nữ danh tiếng của thành phố vào vườn, hưởng thụ lạc thú suốt cả ngày, rồi vào buổi chiều tối, họ bàn bạc với nhau: “Ở đây không có ai khác, chúng ta hãy lấy một ngàn đồng tiền vàng và tất cả đồ trang sức đã cho cô ta, rồi giết cô ta và đi thôi.”
Sā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘ime nillajjā, mayā saddhiṃ abhiramitvā idāni maṃ māretukāmā, jānissāmi nesaṃ kattabbayuttaka’’nti tehi māriyamānā ‘‘ahaṃ yakkhinī hutvā yathā maṃ ete mārenti, evameva te māretuṃ samatthā bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
The courtesan, hearing their words, thought, "These shameless men, after enjoying themselves with me, now desire to kill me. I shall know what is to be done to them." As they were killing her, she made a wish, "May I become a female yakkha and be able to kill them just as they are killing me."
Kỹ nữ đó nghe lời họ nói, nghĩ: “Những kẻ này thật vô liêm sỉ, sau khi vui vẻ với ta, giờ lại muốn giết ta. Ta sẽ biết phải làm gì với chúng!” Khi bị họ giết, cô ta đã ước nguyện: “Cầu mong ta trở thành Dạ Xoa để có thể giết chúng như chúng đã giết ta!”
Tassa nissandena ime māresi.
As a result of that karma, she killed these men.
Do kết quả của nghiệp đó, cô ta đã giết những người này.
Sambahulā bhikkhū tassa kālakiriyaṃ bhagavato ārocetvā ‘‘tassa kā gati, kena ca kāraṇena kuṭṭhibhāvaṃ patto’’ti pucchiṃsu.
Many bhikkhus, having informed the Blessed One of his passing, asked, "What was his destiny, and for what reason did he become a leper?"
Nhiều Tỳ Khưu đã báo cáo với Thế Tôn về cái chết của ông ta và hỏi: “Ông ấy sẽ tái sinh vào cõi nào? Và vì lý do gì mà ông ấy mắc bệnh phong?”
Satthā sotāpattiphalaṃ patvā tassa tāvatiṃsabhavane uppannabhāvañca tagarasikhipaccekabuddhaṃ disvā niṭṭhubhitvā apasabyaṃ katvā dīgharattaṃ niraye paccitvā vipākāvasesena idāni kuṭṭhibhāvappattiñca byākaritvā, ‘‘bhikkhave, ime sattā attanāva attano kaṭukavipākakammaṃ karontā vicarantī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā uttari dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher explained that he had attained the fruit of stream-entry and was reborn in the Tāvatiṃsa realm, and that having seen the Paccekabuddha Tagarasikhi, spat, and shown disrespect, he had suffered in hell for a long time, and by the residual karma, he had now attained the state of a leper. Then, connecting the sequence of events and saying, "Bhikkhus, these beings, by their own actions, wander, performing karma with bitter results," he further preached the Dhamma, speaking this verse—
Thế Tôn đã giải thích rằng ông ấy đã đạt quả Dự Lưu và tái sinh vào cõi trời Ba Mươi Ba. Ngài cũng kể lại rằng ông ấy đã nhổ nước bọt và đi vòng ngược chiều kim đồng hồ quanh vị Độc Giác Phật Tagarasikhī, do đó đã bị đọa vào địa ngục trong một thời gian dài, và do phần còn lại của nghiệp báo, bây giờ ông ấy mắc bệnh phong. Sau khi kết nối câu chuyện, Thế Tôn tiếp tục thuyết Pháp và nói bài kệ này:
So kira sāvatthito avidūre ekaṃ khettaṃ kasati.
It is said that he was plowing a field not far from Sāvatthī.
Người nông dân này đang cày một cánh đồng không xa Sāvatthī.
Corā udakaniddhamanena nagaraṃ pavisitvā ekasmiṃ aḍḍhakule umaṅgaṃ bhinditvā bahuṃ hiraññasuvaṇṇaṃ gahetvā udakaniddhamaneneva nikkhamiṃsu.
Thieves entered the city through a water drain, broke into a wealthy house, took much gold and silver, and exited through the same water drain.
Những tên trộm đã lẻn vào thành phố qua đường cống thoát nước, đào một đường hầm vào nhà một gia đình giàu có, lấy đi nhiều vàng bạc rồi thoát ra ngoài cũng bằng đường cống thoát nước đó.
Eko coro te vañcetvā ekaṃ sahassatthavikaṃ ovaṭṭikāya katvā taṃ khettaṃ gantvā tehi saddhiṃ bhaṇḍaṃ bhājetvā ādāya gacchanto ovaṭṭikato patamānaṃ sahassatthavikaṃ na sallakkhesi.
One thief deceived them, made a purse containing a thousand (coins) in his waist-cloth, went to that field, divided the goods with them, and as he was leaving with his share, he did not notice the purse of a thousand falling from his waist-cloth.
Một tên trộm đã lừa đồng bọn, giấu một túi tiền một ngàn đồng trong thắt lưng, đi đến cánh đồng đó, chia của cải với chúng rồi bỏ đi. Hắn không để ý rằng túi tiền một ngàn đồng đã rơi ra khỏi thắt lưng.
Taṃ divasaṃ satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento taṃ kassakaṃ attano ñāṇajālassa antopaviṭṭhaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti upadhārayamāno idaṃ addasa – ‘‘ayaṃ kassako pātova kasituṃ gamissati, bhaṇḍasāmikā corānaṃ anupadaṃ gantvā ovaṭṭikato patamānaṃ sahassatthavikaṃ disvā etaṃ gaṇhissanti, maṃ ṭhapetvā tassa añño sakkhī nāma na bhavissati, sotāpattimaggassa upanissayopissa atthi, tattha mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
That day, the Teacher, surveying the world in the early morning, saw that farmer enter the net of his knowledge, and considering, "What will happen?" he saw this: "This farmer will go to plow early in the morning. The owners of the goods will follow the tracks of the thieves, see the purse of a thousand that fell from the waist-cloth, and seize this man. Apart from me, there will be no other witness for him. He also has the strong potential for the path of stream-entry. It is fitting for me to go there."
Sáng sớm hôm đó, Thế Tôn quán sát thế gian, thấy người nông dân này lọt vào lưới trí tuệ của mình. Ngài suy xét “Điều gì sẽ xảy ra?” và thấy rằng: “Người nông dân này sẽ đi cày sớm. Chủ của cải sẽ lần theo dấu vết của bọn trộm, thấy túi tiền một ngàn đồng rơi ra từ thắt lưng và sẽ bắt người nông dân này. Ngoài ta ra, sẽ không có ai làm chứng cho ông ta. Ông ta cũng có duyên lành để đạt đạo Dự Lưu. Ta nên đến đó.”
Sopi kassako pātova kasituṃ gato.
That farmer also went to plow early in the morning.
Người nông dân đó cũng đã đi cày từ sớm.
Satthā ānandattherena pacchāsamaṇena tattha agamāsi.
The Teacher went there with the Elder Ānanda as his attendant monk.
Thế Tôn cùng với Trưởng lão Ānanda đi theo sau đã đến đó.
Kassako satthāraṃ disvā gantvā bhagavantaṃ vanditvā puna kasituṃ ārabhi.
The farmer, seeing the Teacher, went and paid homage to the Bhagavā, then began to plow again.
Người nông dân thấy Thế Tôn, liền đến đảnh lễ Ngài rồi lại tiếp tục cày.
Satthā tena saddhiṃ kiñci avatvāva sahassatthavikāya patitaṭṭhānaṃ gantvā taṃ disvā ānandattheraṃ āha – ‘‘passa, ānanda, āsīviso’’ti.
The Teacher, without saying anything to him, went to the place where the purse of a thousand had fallen, saw it, and said to the Elder Ānanda, "Look, Ānanda, a venomous snake!"
Thế Tôn không nói gì với ông ta, đi đến chỗ túi tiền một ngàn đồng rơi xuống, thấy nó rồi nói với Trưởng lão Ānanda: “Này Ānanda, hãy xem, đó là một con rắn độc!”
‘‘Passāmi, bhante, ghoraviso’’ti.
"I see it, Venerable Sir, a deadly venomous snake!"
“Bạch Thế Tôn, con thấy rồi, đó là một con rắn cực độc!”
Kassako taṃ kathaṃ sutvā ‘‘mama velāya vā avelāya vā vicaraṇaṭṭhānametaṃ, āsīviso kirettha atthī’’ti cintetvā satthari ettakaṃ vatvā pakkante ‘‘māressāmi na’’nti patodalaṭṭhiṃ ādāya gato sahassabhaṇḍikaṃ disvā ‘‘imaṃ sandhāya satthārā kathitaṃ bhavissatī’’ti taṃ ādāya nivatto, abyattatāya ekamante ṭhapetvā paṃsunā paṭicchādetvā puna kasituṃ ārabhi.
The farmer, hearing that conversation, thought, "This is my place of movement, whether at the right time or not. It seems there is a venomous snake here." When the Teacher had departed after saying that much, he thought, "I will kill it," took his goad-stick, and went. Seeing the bundle of a thousand, he thought, "The Teacher must have spoken referring to this." He took it, and due to his lack of discernment, he placed it aside, covered it with dust, and began to plow again.
Người nông dân nghe lời nói đó, nghĩ: “Đây là nơi ta thường đi lại, dù đúng lúc hay không đúng lúc. Có lẽ có một con rắn độc ở đây.” Ông ta nghĩ vậy, và khi Thế Tôn đã đi sau khi nói chừng đó lời, ông ta cầm cây gậy chọc bò đi đến, định “Ta sẽ giết nó.” Khi thấy túi tiền một ngàn đồng, ông ta nghĩ: “Chắc Thế Tôn đã nói về cái này.” Ông ta nhặt túi tiền lên, quay lại, do thiếu hiểu biết, ông ta đặt nó sang một bên, phủ đất lên rồi lại tiếp tục cày.
Manussā ca vibhātāya rattiyā gehe corehi katakammaṃ disvā padānupadaṃ gacchantā taṃ khettaṃ gantvā tattha corehi bhaṇḍassa bhājitaṭṭhānaṃ disvā kassakassa padavalañjaṃ addasaṃsu.
And when day broke, the people, seeing the deed done by the thieves in the house, followed the footprints and went to that field. There they saw the place where the thieves had divided the goods and saw the footprints of the farmer.
Khi trời sáng, người dân thấy việc bọn trộm đã làm trong nhà, liền lần theo dấu vết đến cánh đồng đó. Ở đó, họ thấy chỗ bọn trộm đã chia của cải và thấy dấu chân của người nông dân.
Te tassa padānusārena gantvā thavikāya ṭhapitaṭṭhānaṃ disvā paṃsuṃ viyūhitvā thavikaṃ ādāya ‘‘tvaṃ gehaṃ vilumpitvā khettaṃ kasamāno viya vicarasī’’ti tajjetvā pothetvā netvā rañño dassayiṃsu.
Following his footprints, they went and saw the place where the bag was kept. They cleared away the dust, took the bag, and said, "You roam about as if plowing the field after having plundered the house!" Threatening and beating him, they took him and showed him to the king.
Họ lần theo dấu chân của ông ta, thấy chỗ túi tiền được đặt, bới đất lên, lấy túi tiền và quát mắng: “Ngươi đã cướp nhà rồi lại giả vờ đi cày!” Họ đánh đập ông ta rồi dẫn đến trình diện nhà vua.
Rājā taṃ pavattiṃ sutvā tassa vadhaṃ āṇāpesi.
The king, hearing that report, ordered his execution.
Nhà vua nghe chuyện đó, liền ra lệnh xử tử ông ta.
Rājapurisā taṃ pacchābāhaṃ bandhitvā kasāhi tāḷentā āghātanaṃ nayiṃsu.
The royal officers bound him with his arms behind his back, beat him with whips, and led him to the place of execution.
Các quan lính trói tay ông ta ra sau lưng, đánh bằng roi rồi dẫn đến pháp trường.
So kasāhi tāḷiyamāno aññaṃ kiñci avatvā ‘‘passānanda, āsīvisoti, passāmi bhagavā ghoraviso’’ti vadanto gacchati.
As he was being beaten with whips, he said nothing else, but went along saying, "Behold, Ānanda, a venomous snake! I behold, Blessed One, a deadly venomous snake!"
Khi bị đánh bằng roi, ông ta không nói lời nào khác ngoài việc lặp lại: “Này Ānanda, hãy xem, đó là một con rắn độc! Bạch Thế Tôn, con thấy rồi, đó là một con rắn cực độc!”
Atha naṃ rājapurisā ‘‘tvaṃ satthu ceva ānandattherassa ca kathaṃ kathesi, kiṃ nāmeta’’nti pucchitvā – ‘‘rājānaṃ daṭṭhuṃ labhamāno kathessāmī’’ti vutte rañño santikaṃ netvā rañño taṃ pavattiṃ kathayiṃsu.
Then the royal officers asked him, "You speak of the Master and of Venerable Ānanda; what is the meaning of this?" When he replied, "I will explain if I am allowed to see the king," they took him to the king and reported the matter to him.
Bấy giờ, các quan lính hỏi ông ta: “Ngươi nói chuyện của Thế Tôn và Trưởng lão Ānanda, việc này là sao?” Ông ta đáp: “Nếu được gặp nhà vua, ta sẽ kể.” Thế là họ dẫn ông ta đến chỗ nhà vua và kể lại câu chuyện.
Atha naṃ rājā ‘‘kasmā evaṃ kathesī’’ti pucchi.
Then the king asked him, "Why do you speak thus?"
Bấy giờ, nhà vua hỏi ông ta: “Tại sao ngươi lại nói như vậy?”
So ‘‘nāhaṃ, deva, coro’’ti vatvā kasanatthāya nikkhantakālato paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ rañño ācikkhi.
He said, "Your Majesty, I am not a thief," and recounted the entire story to the king, from the time he set out to plow.
Ông ta đáp: “Tâu Đại vương, thần không phải là kẻ trộm.” Rồi ông ta kể lại toàn bộ câu chuyện cho nhà vua, từ lúc ông ta ra đi để cày ruộng.
Rājā tassa kathaṃ sutvā ‘‘ayaṃ bhaṇe loke aggapuggalaṃ satthāraṃ sakkhiṃ apadisati, na yuttaṃ etassa dosaṃ āropetuṃ, ahamettha kattabbaṃ jānissāmī’’ti taṃ ādāya sāyanhasamaye satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ pucchi – ‘‘bhagavā kacci tumhe ānandattherena saddhiṃ etassa kassakassa kasanaṭṭhānaṃ gatā’’ti?
The king, hearing his story, said, "Friends, this farmer refers to the Teacher, the foremost person in the world, as his witness. It is not right to accuse him of a fault. I will know what should be done in this matter." Taking the farmer, the king went to the Teacher in the evening and asked the Teacher, "Blessed One, did you and Venerable Ānanda go to this farmer's plowing place?"
Nhà vua nghe lời người nông dân nói,*: "Này các khanh, người này chỉ Đức Bổn Sư, bậc tối thượng trong thế gian, làm chứng. Không nên đổ lỗi cho người này. Ta sẽ biết điều phải làm trong việc này." Nói vậy, vua đưa người nông dân đến chỗ Đức Bổn Sư vào buổi chiều và hỏi Đức Bổn Sư: "Bạch Thế Tôn, có phải Thế Tôn cùng với Trưởng lão Ānanda đã đến chỗ cày của người nông dân này không?"
‘‘Āma, mahārājā’’ti.
"Yes, great king," was the reply.
"Vâng, Đại vương."
‘‘Kiṃ vo tattha diṭṭha’’nti?
"What did you see there?"
"Các ngài đã thấy gì ở đó?"
‘‘Sahassatthavikā, mahārājā’’ti.
"A bag of a thousand, great king."
"Một túi tiền ngàn đồng, Đại vương."
‘‘Disvā kiṃ avocutthā’’ti?
"Having seen it, what did you say?"
"Sau khi thấy, các ngài đã nói gì?"
‘‘Idaṃ nāma, mahārājā’’ti.
"This is such and such, great king."
"Đại vương, chúng tôi đã nói điều này."
‘‘Bhante, sacāyaṃ puriso tumhādisaṃ apadisaṃ nākarissa, na jīvitaṃ alabhissa, tumhehi pana kathitakathaṃ kathetvā tena jīvitaṃ laddha’’nti.
"Venerable Sir, if this man had not referred to one like you as a witness, he would not have saved his life. But by speaking the words spoken by you, he has gained his life."
"Bạch Thế Tôn, nếu người này không chỉ một vị như Thế Tôn làm chứng, thì đã không giữ được mạng sống. Nhưng nhờ nói lời của Thế Tôn, người ấy đã giữ được mạng sống."
Taṃ sutvā satthā ‘‘āma, mahārāja, ahampi ettakameva vatvā gato, paṇḍitena nāma yaṃ kammaṃ katvā pacchānutappaṃ hoti, taṃ na kattabba’’nti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Hearing that, the Teacher said, "Yes, great king, I too went after saying just that much. A wise person should not do any deed that he would later regret," and connecting the narrative, he taught the Dhamma, uttering this verse:
Nghe vậy, Đức Bổn Sư nói: "Vâng, Đại vương, Ta cũng chỉ nói bấy nhiêu rồi đi. Người hiền trí không nên làm việc gì mà sau đó phải hối hận," rồi nối kết câu chuyện, thuyết pháp và nói bài kệ này:
So kira devasikaṃ bimbisārarājānaṃ pātova aṭṭhahi sumanapupphanāḷīhi upaṭṭhahanto aṭṭha kahāpaṇe labhati.
It is said that he would daily attend upon King Bimbisāra with eight baskets of jasmine flowers early in the morning and receive eight kahāpaṇas.
Nghe nói, người ấy mỗi ngày vào buổi sáng sớm, cúng dường vua Bimbisāra tám bó hoa lài (sumana) và nhận được tám đồng kahāpaṇa.
Athekadivasaṃ tasmiṃ pupphāni gahetvā nagaraṃ paviṭṭhamatte bhagavā mahābhikkhusaṅghaparivuto chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjetvā mahatā buddhānubhāvena mahatiyā buddhalīḷāya nagaraṃ piṇḍāya pāvisi.
Then, one day, just as he had taken the flowers and entered the city, the Blessed One, surrounded by a great assembly of bhikkhus, emitting six-colored rays, entered the city for alms with great Buddha-power and great Buddha-grace.
Rồi một ngày nọ, ngay khi người ấy vừa mang hoa vào thành, Đức Thế Tôn, được vây quanh bởi đại chúng Tỳ-khưu, đã phóng ra sáu màu hào quang, với uy đức Phật vĩ đại và phong thái Phật uy nghiêm, bước vào thành để khất thực.
Bhagavā hi ekadā chabbaṇṇaraṃsiyo cīvarena paṭicchādetvā aññataro piṇḍapātiko viya carati tiṃsayojanamaggaṃ aṅgulimālassa paccuggamanaṃ gacchanto viya, ekadā chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjetvā kapilavatthuppavesanādīsu viya.
For the Blessed One sometimes walked like an ordinary alms-gatherer, covering his six-colored rays with his robe, as when he went to meet Aṅgulimāla on a thirty-yojana road; and sometimes, as on the occasion of entering Kapilavatthu, he walked emitting six-colored rays.
Đức Thế Tôn, có lúc che sáu màu hào quang bằng y của mình, đi khất thực như một vị Tỳ-khưu bình thường, như khi Ngài đi ba mươi dojana đường để đón Angulimāla. Có lúc Ngài phóng ra sáu màu hào quang, như khi Ngài vào Kapilavatthu v.v.
Tasmimpi divase sarīrato chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjento mahantena buddhānubhāvena mahatiyā buddhalīḷāya rājagahaṃ pāvisi.
On that very day, emitting six-colored rays from his body, with great Buddha-power and great Buddha-grace, he entered Rājagaha.
Vào ngày hôm đó, Ngài cũng phóng ra sáu màu hào quang từ thân mình, với uy đức Phật vĩ đại và phong thái Phật uy nghiêm, bước vào Rājagaha.
Mālākāro bhagavato ratanagghiyasadisaṃ attabhāvaṃ disvā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītānubyañjanasarīrasobhaggaṃ oloketvā pasannacitto ‘‘kiṃ nu kho satthu adhikāraṃ karomī’’ti cintetvā aññaṃ apassanto ‘‘imehi pupphehi bhagavantaṃ pūjessāmī’’ti cintetvā puna cintesi – ‘‘imāni rañño nibaddhaṃ upaṭṭhānapupphāni, rājā imāni alabhanto maṃ bandhāpeyya vā ghātāpeyya vā raṭṭhato vā pabbājeyya, kiṃ nu kho karomī’’ti?
The garland-maker, seeing the Bhagavā’s form, which was like a jewel-shrine, and observing the splendor of his body adorned with the thirty-two marks of a Great Man and the eighty minor characteristics, became delighted and thought: “What special service shall I render to the Master?” Finding nothing else, he thought: “I shall offer these flowers to the Bhagavā.” Then he reflected: “These are the king’s regular offering flowers. If the king does not get them, he might have me imprisoned, or executed, or banished from the country. What shall I do?”
Người làm vòng hoa thấy thân tướng của Đức Thế Tôn giống như một bảo tháp bằng ngọc, chiêm ngưỡng vẻ đẹp thân thể với ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân và tám mươi tướng phụ, tâm hoan hỷ, tự nghĩ: "Ta nên làm gì để cúng dường Đức Bổn Sư?" Không thấy điều gì khác, người ấy nghĩ: "Ta sẽ cúng dường Đức Thế Tôn bằng những bông hoa này." Rồi lại nghĩ: "Đây là những bông hoa thường xuyên cúng dường nhà vua. Nếu nhà vua không nhận được chúng, ngài có thể ra lệnh bắt ta hoặc giết ta, hoặc trục xuất ta khỏi đất nước. Ta nên làm gì đây?"
Athassa etadahosi ‘‘rājā maṃ ghātetu vā bandhāpetu vā raṭṭhato pabbājetu vā, so hi mayhaṃ dadamānopi imasmiṃ attabhāve jīvitamattaṃ dhanaṃ dadeyya, satthupūjā pana me anekāsu kappakoṭīsu alaṃ hitāya ceva sukhāya cā’’ti attano jīvitaṃ tathāgatassa pariccaji.
Then it occurred to him: “Let the king execute me, or imprison me, or banish me from the country. Even if he gives me something, he would only give me wealth that is enough to sustain life in this existence. But this offering to the Master is sufficient for my welfare and happiness for many tens of millions of eons.” Thus, he sacrificed his life for the Tathāgata.
Rồi người ấy nghĩ rằng: "Dù nhà vua có giết ta, bắt ta, hay trục xuất ta khỏi đất nước, thì ngài cũng chỉ ban cho ta một chút tài sản đủ để sống trong kiếp này. Nhưng sự cúng dường Đức Bổn Sư này sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc cho ta trong vô số kiếp." Vậy là người ấy đã hiến dâng mạng sống của mình cho Đức Như Lai.
So ‘‘yāva me pasannaṃ cittaṃ na patikuṭati, taṃ tāvadeva pūjaṃ karissāmī’’ti haṭṭhatuṭṭho udaggudaggo satthāraṃ pūjesi.
He, overjoyed and exceedingly elated, thinking, “I will make the offering as long as my mind remains clear and does not waver,” then offered to the Teacher.
Người ấy nghĩ: "Chừng nào tâm ta còn hoan hỷ, ta sẽ cúng dường ngay lập tức." Với tâm hoan hỷ, vui mừng tột độ, người ấy đã cúng dường Đức Bổn Sư.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Paṭhamaṃ tāva dveva pupphamuṭṭhiyo tathāgatassa upari khipi, tā uparimatthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu.
First, he threw just two handfuls of flowers above the Tathāgata, and they remained suspended above his head like a canopy.
Trước hết, người ấy ném hai nắm hoa lên trên Đức Như Lai, chúng trở thành một tán lọng phía trên đỉnh đầu và đứng yên.
Aparā dve muṭṭhiyo khipi, tā dakkhiṇahatthapassena mālāpaṭacchannena otaritvā aṭṭhaṃsu.
He threw two more handfuls, and they descended by his right side, forming a garland-covering, and remained suspended.
Người ấy ném thêm hai nắm hoa khác, chúng phủ xuống bên phải như một dải hoa và đứng yên.
Aparā dve muṭṭhiyo khipi, tā piṭṭhipassena otaritvā tatheva aṭṭhaṃsu.
He threw two more handfuls, and they descended by his back side and remained suspended in the same manner.
Người ấy ném thêm hai nắm hoa khác, chúng phủ xuống phía sau và cũng đứng yên như vậy.
Aparā dve muṭṭhiyo khipi, tā vāmahatthapassena otaritvā tatheva aṭṭhaṃsu.
He threw two more handfuls, and they descended by his left side and remained suspended in the same manner.
Người ấy ném thêm hai nắm hoa khác, chúng phủ xuống bên trái và cũng đứng yên như vậy.
Evaṃ aṭṭha nāḷiyo aṭṭha muṭṭhiyo hutvā catūsu ṭhānesu tathāgataṃ parikkhipiṃsu.
Thus, eight measures (nāḷiyo) and eight handfuls of flowers encircled the Tathāgata at the four places.
Như vậy, tám bó hoa, tức tám nắm hoa, đã vây quanh Đức Như Lai ở bốn phía.
Purato gamanadvāramattameva ahosi.
Only a passage in front remained open for walking.
Chỉ còn một khoảng trống vừa đủ để đi ở phía trước.
Pupphānaṃ vaṇṭāni anto ahesuṃ, pattāni bahimukhāni.
The flower stems were inward, and the petals faced outward.
Cuống hoa hướng vào trong, cánh hoa hướng ra ngoài.
Bhagavā rajatapattaparikkhitto viya hutvā pāyāsi.
The Bhagavā walked as if he were encased in silver plates.
Đức Thế Tôn đi như thể được bao bọc bởi những tấm bạc.
Pupphāni acittakānipi sacittakaṃ nissāya sacittakāni viya abhijjitvā apatitvā satthārā saddhiṃyeva gacchanti, ṭhitaṭhitaṭṭhāne tiṭṭhanti.
Though inanimate, the flowers, relying on the animate being, seemed animate, and they neither withered nor fell, but went along with the Teacher and remained suspended wherever he stopped.
Dù hoa là vật vô tri, nhưng nhờ nương vào bậc hữu tri, chúng như có tri giác, không bị tàn úa, không rơi xuống, mà đi theo Đức Bổn Sư và đứng yên ở bất cứ nơi nào Ngài dừng lại.
Satthu sarīrato satasahassavijjulatā viya raṃsiyo nikkhamiṃsu.
From the Teacher’s body, rays emanated like a hundred thousand streaks of lightning.
Từ thân Đức Bổn Sư phóng ra những tia hào quang như hàng trăm ngàn tia chớp.
Purato ca pacchato ca dakkhiṇato ca vāmato ca sīsamatthakato ca nirantaraṃ nikkhantaraṃsīsu ekāpi sammukhasammukhaṭṭhāneneva apalāyitvā sabbāpi satthāraṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā taruṇatālakkhandhappamāṇā hutvā purato eva dhāvanti.
Of the continuously emanating rays from front and back, right and left, and from the crown of his head, not a single one flew away from its front-facing position, but all circumambulated the Teacher three times, became the size of young palm tree trunks, and then sped forward.
Các tia hào quang liên tục phóng ra từ phía trước, phía sau, bên phải, bên trái và từ đỉnh đầu, không một tia nào bay đi khỏi vị trí đối diện, tất cả đều nhiễu ba vòng quanh Đức Bổn Sư, rồi trở nên lớn bằng thân cây thốt nốt non và chạy về phía trước.
Sakalanagaraṃ saṅkhubhi.
The entire city was stirred.
Cả thành phố náo động.
Antonagare nava koṭiyo, bahinagare nava koṭiyoti aṭṭhārasasu koṭīsu ekopi puriso vā itthī vā bhikkhaṃ gahetvā anikkhanto nāma natthi.
There was no man or woman, among the eighteen crores of people (nine crores within the city and nine crores outside), who had taken alms and not gone out to see.
Trong thành có chín mươi triệu, ngoài thành có chín mươi triệu, tổng cộng mười tám mươi triệu người, không một ai, dù nam hay nữ, không ra ngoài để xem khất thực.
Mahājano sīhanādaṃ nadanto celukkhepasahassāni karonto satthu puratova gacchati.
The great multitude, roaring like lions and waving thousands of clothes, followed just in front of the Teacher.
Đại chúng reo hò như tiếng sư tử, tung hàng ngàn chiếc khăn lên và đi ngay phía trước Đức Bổn Sư.
Satthāpi mālākārassa guṇaṃ pākaṭaṃ kātuṃ tigāvutappamāṇe nagare bhericaraṇamaggeneva acari.
The Teacher, too, wishing to make known the garland-maker’s merit, walked through the city, which was three gāvutas in extent, along the drum-procession road.
Đức Bổn Sư cũng đi trên con đường mà trống được đánh trong thành phố rộng ba dojana để làm nổi bật công đức của người làm vòng hoa.
Mālākārassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā paripūri.
The garland-maker’s entire body was filled with fivefold joy.
Toàn thân người làm vòng hoa tràn ngập năm loại hỷ lạc.
So thokaññeva tathāgatena saddhiṃ caritvā manosilārase nimuggo viya buddharasmīnaṃ anto paviṭṭho satthāraṃ thometvā vanditvā tucchapacchimeva gahetvā gehaṃ agamāsi.
He walked a short distance with the Tathāgata, and as if immersed in red arsenic solution, he entered within the Buddha’s rays. After praising and venerating the Teacher, he took his empty basket and went home.
Người ấy đi cùng Đức Như Lai một đoạn ngắn, rồi như chìm vào dung dịch đá đỏ, đi vào trong hào quang của Đức Phật, tán thán và đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi chỉ mang theo chiếc giỏ rỗng trở về nhà.
Atha naṃ bhariyā pucchi ‘‘kahaṃ pupphānī’’ti?
Then his wife asked him, “Where are the flowers?”
Rồi vợ người ấy hỏi: "Hoa đâu rồi?"
‘‘Satthā me pūjito’’ti.
“I offered them to the Teacher,” he replied.
"Ta đã cúng dường Đức Bổn Sư."
‘‘Rañño dāni kiṃ karissasī’’ti?
“What will you do about the king now?”
"Vậy bây giờ ngươi sẽ làm gì cho nhà vua?"
‘‘Rājā maṃ ghātetu vā raṭṭhato vā nīharatu, ahaṃ jīvitaṃ pariccajitvā satthāraṃ pūjesiṃ, sabbapupphāni aṭṭha muṭṭhiyova ahesuṃ, evarūpā nāma pūjā jātā.
“Let the king kill me or banish me from the country. I sacrificed my life and offered to the Teacher. All the flowers were only eight handfuls, but such an offering has occurred.
"Dù nhà vua có giết ta hay trục xuất ta khỏi đất nước, ta đã hiến dâng mạng sống để cúng dường Đức Bổn Sư. Tất cả các bông hoa chỉ là tám nắm hoa, nhưng sự cúng dường như vậy đã diễn ra.
Mahājano ukkuṭṭhisahassāni karonto satthārā saddhiṃ carati, yo esa mahājanassa ukkuṭṭhisaddo, tasmiṃ ṭhāne eso’’ti.
The great multitude is following the Teacher, making thousands of acclamations. That sound of acclamation from the great multitude is at that very place.”
Đại chúng reo hò hàng ngàn tiếng và đi cùng Đức Bổn Sư, tiếng reo hò của đại chúng ấy chính là ở chỗ đó."
Athassa bhariyā andhabālatāya evarūpe pāṭihāriye pasādaṃ nāma ajanetvā taṃ akkositvā paribhāsitvā ‘‘rājāno nāma caṇḍā, sakiṃ kuddhā hatthapādādicchedanena bahumpi anatthaṃ karonti, tayā katakammena mayhampi anattho siyā’’ti putte ādāya rājakulaṃ gantvā raññā pakkositvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchitā āha – ‘‘mama sāmiko tumhākaṃ upaṭṭhānapupphehi satthāraṃ pūjetvā tucchahattho gharaṃ āgantvā ‘kahaṃ pupphānī’ti mayā puṭṭho idaṃ nāma vadesi, ahaṃ taṃ paribhāsitvā ‘rājāno nāma caṇḍā, sakiṃ kuddhā hatthapādādicchedanena bahumpi anatthaṃ karonti, tayā katakammena mayhampi anattho siyā’ti taṃ chaḍḍetvā idhāgatā, tena kataṃ kammaṃ sukataṃ vā hotu, dukkaṭaṃ vā, tassevetaṃ, mayā tassa chaḍḍitabhāvaṃ jānāhi, devā’’ti.
Then his wife, being foolish and blind, generated no faith in such a miracle. She scolded him and rebuked him, saying, “Kings are fierce; once angered, they cause much harm by cutting off hands, feet, and so forth. Harm might come to me also because of the deed you have done.” Taking her children, she went to the royal palace. When the king called her and asked, “What is this?”, she replied, “My husband offered your worship flowers to the Teacher. He came home empty-handed, and when I asked him, ‘Where are the flowers?’, he said this and that. I rebuked him, saying, ‘Kings are fierce; once angered, they cause much harm by cutting off hands, feet, and so forth. Harm might come to me also because of the deed you have done.’ So I abandoned him and came here. Whether the deed he has done is good or bad, it is his affair. Please know, Your Majesty, that I have abandoned him.”
Rồi vợ người ấy, vì ngu muội, không phát sinh niềm tin vào phép lạ như vậy, mà mắng chửi và đe dọa người ấy: "Các vị vua thì hung bạo, một khi nổi giận, họ có thể gây ra nhiều tai họa như chặt tay chân. Với việc làm của ngươi, tai họa cũng có thể đến với ta." Nói vậy, người ấy dắt con đến hoàng cung. Khi được nhà vua gọi đến và hỏi: "Chuyện gì vậy?", người ấy tâu: "Chồng con đã dùng hoa cúng dường bệ hạ để cúng dường Đức Bổn Sư, rồi về nhà tay không. Khi con hỏi 'Hoa đâu?', hắn đã nói như vậy. Con đã mắng chửi hắn và nói 'Các vị vua thì hung bạo, một khi nổi giận, họ có thể gây ra nhiều tai họa như chặt tay chân. Với việc làm của ngươi, tai họa cũng có thể đến với ta.' Rồi con bỏ hắn mà đến đây, Đại vương. Việc làm của hắn, dù tốt hay xấu, là của hắn. Xin bệ hạ biết rằng con đã bỏ hắn."
Rājā paṭhamadassaneneva sotāpattiphalaṃ patto saddho pasanno ariyasāvako cintesi – ‘‘aho ayaṃ itthī andhabālā, evarūpe guṇe pasādaṃ na uppādesī’’ti.
The king, who had attained the fruit of stream-entry at his first sight of the Buddha, was full of faith and devotion, a noble disciple. He thought, “Alas, this woman is foolish and blind; she does not generate faith in such qualities.”
Nhà vua, một Thánh đệ tử có đức tin và lòng tịnh tín, đã đạt quả Tu-đà-hoàn ngay từ cái nhìn đầu tiên, suy nghĩ: "Ôi, người phụ nữ này thật ngu muội, đã không phát sinh lòng tịnh tín đối với phẩm hạnh cao quý như vậy."
So kuddho viya hutvā, ‘‘amma, kiṃ vadesi, mayhaṃ upaṭṭhānapupphehi tena pūjā katā’’ti?
So, acting as if he were angry, he said, “Mother, what are you saying? He made an offering with my worship flowers?”
Vị vua ấy giả vờ tức giận, nói: "Này cô, cô nói gì vậy, ông ấy đã cúng dường bằng những bông hoa tôi mang đến ư?"
‘‘Āma, devā’’ti.
“Yes, Your Majesty,” she replied.
"Thưa Đại vương, vâng."
‘‘Bhaddakaṃ te kataṃ taṃ chaḍḍentiyā, mama pupphehi pūjākārassa ahaṃ kattabbayuttakaṃ jānissāmī’’ti taṃ uyyojetvā vegena satthu santikaṃ gantvā vanditvā satthārā saddhiṃyeva vicari.
“You did well to abandon him! I will know what is fitting to do for one who makes an offering with my flowers.” Having sent her away, he quickly went to the Teacher, paid homage, and then walked with the Teacher.
"Cô vứt bỏ ông ta là tốt rồi, ta sẽ biết phải làm gì với người đã dùng hoa của ta để cúng dường." Nói vậy, nhà vua đuổi cô ta đi, rồi nhanh chóng đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ và cùng Đức Thế Tôn đi.
Satthā rañño cittappasādaṃ ñatvā bhericaraṇavīthiyā nagaraṃ caritvā rañño gharadvāraṃ agamāsi.
The Teacher, knowing the king’s clear faith, walked through the city along the drum-procession street and arrived at the king’s house-door.
Đức Thế Tôn, biết được lòng tịnh tín của nhà vua, đã đi vào thành qua con đường có tiếng trống vang dội và đến cửa nhà vua.
Rājā pattaṃ gahetvā satthāraṃ gehaṃ pavesetukāmo ahosi.
The king took the bowl, wishing to invite the Teacher into the house.
Nhà vua cầm bát, muốn mời Đức Thế Tôn vào nhà.
Satthā pana rājaṅgaṇeyeva nisīdanākāraṃ dassesi.
However, the Teacher indicated a desire to sit in the royal courtyard itself.
Nhưng Đức Thế Tôn lại ra dấu hiệu muốn ngồi ngay tại sân vua.
Rājā taṃ ñatvā ‘‘sīghaṃ maṇḍapaṃ karothā’’ti taṅkhaṇaññeva maṇḍapaṃ kārāpesi.
The king, understanding this, immediately gave the command, “Quickly erect a pavilion!” and had a pavilion built at that very moment.
Nhà vua hiểu ý, liền ra lệnh: "Hãy mau dựng một cái rạp!", và ngay lập tức cho dựng một cái rạp.
Nisīdi satthā saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
The Teacher sat down with the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Thế Tôn cùng Tăng đoàn chư Tỳ-khưu an tọa.
Kasmā pana satthā rājagehaṃ na pāvisi?
But why did the Teacher not enter the king’s palace?
Vì sao Đức Thế Tôn không vào nhà vua?
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘sacāhaṃ anto pavisitvā nisīdeyyaṃ, mahājano maṃ daṭṭhuṃ na labheyya, mālākārassa guṇo pākaṭo na bhaveyya, rājaṅgaṇe pana maṃ nisinnaṃ mahājano daṭṭhuṃ labhissati, mālākārassa guṇo pākaṭo bhavissatī’’ti.
It was because he thought, “If I were to enter and sit inside, the great multitude would not be able to see me, and the garland-maker’s merit would not become known. But if I sit in the royal courtyard, the great multitude will be able to see me, and the garland-maker’s merit will become known.”
Được biết, Ngài đã nghĩ như vầy: "Nếu ta vào trong và an tọa, đại chúng sẽ không thể chiêm ngưỡng ta, công đức của người bán hoa sẽ không được hiển lộ. Nhưng nếu ta an tọa tại sân vua, đại chúng sẽ có thể chiêm ngưỡng ta, và công đức của người bán hoa sẽ được hiển lộ."
Guṇavantānañhi guṇaṃ buddhā eva pākaṭaṃ kātuṃ sakkonti, avasesajano guṇavantānaṃ guṇaṃ kathento maccharāyati.
Indeed, only Buddhas can make known the virtues of meritorious ones; other people, when speaking of the virtues of meritorious ones, become envious.
Quả thật, chỉ có chư Phật mới có thể làm hiển lộ công đức của những bậc có công đức, còn những người khác khi nói về công đức của những bậc có công đức thì lại sinh lòng ganh tị.
Cattāro pupphapaṭā catuddisaṃ aṭṭhaṃsu.
Four flower-canopies stood in the four directions.
Bốn tấm màn hoa được dựng lên ở bốn phương.
Mahājano satthāraṃ parivāresi.
The great multitude surrounded the Teacher.
Đại chúng vây quanh Đức Thế Tôn.
Rājā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītenāhārena parivisi.
The king served the Bhikkhu-Saṅgha, with the Buddha at its head, with excellent food.
Nhà vua đã cúng dường Tăng đoàn, đứng đầu là Đức Phật, bằng những món ăn thượng vị.
Satthā bhattakiccāvasāne anumodanaṃ katvā purimanayeneva catūhi pupphapaṭehi parikkhitto sīhanādaṃ nadanto mahājanena parivuto vihāraṃ agamāsi.
After the meal, the Teacher gave a discourse of appreciation. Then, encircled by the four flower-canopies as before, roaring like a lion and surrounded by the great multitude, he went to the monastery.
Sau khi dùng bữa xong, Đức Thế Tôn thuyết pháp tùy hỷ, rồi được bao quanh bởi bốn tấm màn hoa như trước, Ngài cất tiếng rống sư tử, được đại chúng vây quanh, và trở về Tịnh xá.
Rājā satthāraṃ anugantvā nivatto mālākāraṃ pakkosāpetvā ‘‘mama āharitapupphehi kinti katvā satthāraṃ pūjesī’’ti pucchi.
The king, having followed the Teacher and returned, sent for the garland-maker and asked, "How did you honor the Teacher with the flowers I brought?"
Nhà vua tiễn Đức Thế Tôn xong trở về, cho gọi người bán hoa đến và hỏi: "Ngươi đã làm gì để cúng dường Đức Thế Tôn bằng những bông hoa ta mang đến?"
Mālākāro ‘‘rājā maṃ ghātetu vā raṭṭhato vā pabbājetūti jīvitaṃ pariccajitvā pūjesiṃ devā’’ti āha.
The garland-maker said, "O King, I paid homage, sacrificing my life, thinking, 'Let the king kill me or banish me from the country!'"
Người bán hoa thưa: "Thưa Đại vương, tôi đã cúng dường Ngài với tâm nguyện hiến dâng cả mạng sống, dù nhà vua có giết tôi hay trục xuất tôi khỏi đất nước."
Rājā ‘‘tvaṃ mahāpuriso nāmā’’ti vatvā aṭṭha hatthī ca asse ca dāse ca dāsiyo ca mahāpasādhanāni ca aṭṭha kahāpaṇasahassāni ca rājakulato nīharitvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitā aṭṭha nāriyo ca aṭṭha gāmavare cāti idaṃ sabbaṭṭhakaṃ nāma dānaṃ adāsi.
The king said, "You are indeed a great man," and bringing forth from the royal household eight elephants, eight horses, eight male servants, eight female servants, eight great ornaments, eight thousand kahāpaṇas, eight women adorned with all ornaments, and eight excellent villages—he gave this gift known as "all eight-fold".
Nhà vua nói: "Ngươi đúng là một bậc đại trượng phu!" Rồi ngài ban tặng một "sabbaṭṭhaka" (tám món quà), gồm tám con voi, tám con ngựa, tám nô lệ nam, tám nô lệ nữ, tám bộ trang sức lộng lẫy, tám ngàn đồng tiền vàng, tám người phụ nữ được trang điểm lộng lẫy bằng mọi thứ trang sức, và tám ngôi làng tốt nhất, tất cả được lấy từ hoàng gia.
Āha.
" he said.
Ngài đã nói như vậy.
Satthu pana vihāraṃ gantvā gandhakuṭipavisanakāle tāni pupphāni dvārakoṭṭhake patiṃsu.
When the Teacher went to the monastery and entered the Perfumed Chamber (Gandhakuṭi), those flowers fell at the entrance portal.
Khi Đức Thế Tôn trở về Tịnh xá và bước vào Hương thất, những bông hoa ấy đã rơi xuống ngưỡng cửa.
Sāyanhasamaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘aho acchariyaṃ mālākārassa kammaṃ, dharamānakabuddhassa jīvitaṃ pariccajitvā pupphapūjaṃ katvā taṅkhaṇaññeva sabbaṭṭhakaṃ nāma labhatī’’ti.
In the evening, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Oh, how wondrous is the garland-maker's deed! Having offered a flower-offering, sacrificing his life to the living Buddha, he immediately received the 'all eight-fold' gift!"
Vào buổi chiều, các Tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong Pháp đường: "Ôi, thật kỳ diệu là nghiệp của người bán hoa! Sau khi cúng dường hoa cho Đức Phật hiện tiền bằng cách hiến dâng cả mạng sống, người ấy đã ngay lập tức nhận được tám món quà (sabbaṭṭhaka)."
Satthā gandhakuṭito nikkhamitvā tiṇṇaṃ gamanānaṃ aññatarena gamanena dhammasabhaṃ gantvā buddhāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘āma, bhikkhave, yassa kammassa katattā pacchānutappaṃ na hoti, anussaritānussaritakkhaṇe somanassameva uppajjati, evarūpaṃ kammaṃ kattabbamevā’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher came out from the Perfumed Chamber, went to the Dhamma hall by one of the three gaits, sat on the Buddha's seat, and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your assembly now?" When told, "This is it, venerable sir," he said, "Yes, bhikkhus, the deed that, when done, one does not regret later, and when recollected again and again, joy itself arises; such a deed should definitely be done!" Thus connecting the discourse, he recited this verse:
Đức Thế Tôn bước ra khỏi Hương thất, đi đến Pháp đường bằng một trong ba cách đi, an tọa trên Phật tòa và hỏi: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì vậy?" Khi được trả lời: "Về chuyện này, bạch Thế Tôn," Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, vâng, nghiệp nào đã làm mà sau này không hối tiếc, mỗi khi nhớ lại thì chỉ sinh tâm hoan hỷ, thì nghiệp như vậy nên làm." Sau khi liên kết câu chuyện, Ngài đã thuyết Pháp và nói bài kệ này:
Sā kira padumuttarabuddhassa pādamūle patthanaṃ paṭṭhapetvā kappasatasahassaṃ puññāni kurumānā devesu ca manussesu ca saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde devalokato cavitvā sāvatthiyaṃ seṭṭhikule paṭisandhiṃ gaṇhi.
It is said that she made an aspiration at the feet of Padumuttara Buddha, and for one hundred thousand eons, accumulating merits, she wandered through abodes of gods and humans, and in this Buddha-era, she fell from the deva-world and was reborn into a merchant family in Sāvatthī.
Được biết, sau khi lập nguyện dưới chân Đức Phật Padumuttara, bà đã tích lũy công đức trong một trăm ngàn đại kiếp, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, bà đã tái sinh vào một gia đình trưởng giả ở Sāvatthī, sau khi chết từ cõi trời.
Nīluppalagabbhasamānavaṇṇatāya cassā uppalavaṇṇātveva nāmaṃ akaṃsu.
Because her complexion was like the heart of a blue lotus, they named her Uppalavaṇṇā.
Vì sắc đẹp của bà giống như màu của hoa sen xanh (nīluppala), nên người ta đặt tên cho bà là Uppalavaṇṇā.
Athassā vayappattakāle sakalajambudīpe rājāno ca seṭṭhino ca seṭṭhissa santikaṃ sāsanaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘dhītaraṃ amhākaṃ detū’’ti.
Then, when she reached maturity, kings and merchants from all over Jambudīpa sent messages to the merchant, "Give us your daughter."
Khi bà đến tuổi trưởng thành, các vị vua và trưởng giả từ khắp Jambudīpa đã gửi sứ giả đến trưởng giả cha bà, yêu cầu: "Xin hãy gả con gái cho chúng tôi."
Apahiṇanto nāma nāhosi.
There was no one who did not send a message.
Không có ai không gửi sứ giả.
Tato seṭṭhi cintesi – ‘‘ahaṃ sabbesaṃ manaṃ gahetuṃ na sakkhissāmi, upāyaṃ panekaṃ karissāmī’’ti dhītaraṃ pakkosāpetvā, ‘‘amma, pabbajituṃ sakkhissasī’’ti āha.
So the merchant thought, "I will not be able to satisfy everyone. I will devise a plan," and sending for his daughter, he said, "Mother, can you go forth into homelessness?"
Do đó, vị trưởng giả suy nghĩ: "Ta không thể làm hài lòng tất cả mọi người, ta sẽ dùng một phương cách." Rồi ông gọi con gái đến và nói: "Này con, con có thể xuất gia không?"
Tassā pacchimabhavikattā taṃ vacanaṃ sīse āsittaṃ satapākatelaṃ viya ahosi.
Because it was her last existence, that word was like a hundred-times refined oil poured on her head.
Vì đây là kiếp cuối cùng của bà, lời nói ấy đối với bà như dầu trăm lần lọc được đổ lên đầu.
Tasmā pitaraṃ ‘‘pabbajissāmi, tātā’’ti āha.
Therefore, she said to her father, "Father, I will go forth."
Vì vậy, bà nói với cha: "Thưa cha, con sẽ xuất gia."
So tassā mahantaṃ sakkāraṃ katvā bhikkhunīupassayaṃ netvā pabbājesi.
He arranged a grand ceremony for her, took her to the bhikkhunīs' dwelling, and had her ordained.
Vị trưởng giả đã làm một lễ trọng thể cho bà, đưa bà đến tịnh xá của các Tỳ-khưu ni và cho bà xuất gia.
Tassā acirapabbajitāya eva uposathāgāre kālavāro pāpuṇi.
Not long after her ordination, her turn came for the uposatha hall.
Không lâu sau khi xuất gia, đến lượt bà phải thực hiện nghi lễ Uposatha trong Uposathāgāra (Pháp đường Uposatha).
Sā dīpaṃ jāletvā uposathāgāraṃ sammajjitvā dīpasikhāya nimittaṃ gaṇhitvā ṭhitāva punappunaṃ olokayamānā tejokasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ nibbattetvā tameva pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi saddhiṃ paṭisambhidāhi ceva abhiññāhi ca.
She lit a lamp, swept the uposatha hall, and, taking the flame of the lamp as a meditation object, repeatedly gazed at it while standing. She developed the Jhāna of the fire-kasina, and making that her basis, she attained Arahantship together with the analytical knowledges and supernormal powers.
Bà thắp đèn, quét dọn Uposathāgāra, rồi đứng lấy tướng từ ngọn lửa đèn, bà quán sát đi quán sát lại, phát sinh thiền định với đề mục hỏa biến xứ (tejokasiṇa), lấy chính thiền định đó làm nền tảng, bà đã đạt A-la-hán cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā) và các thần thông (abhiññā).
Sā aparena samayena janapadacārikaṃ caritvā paccāgantvā andhavanaṃ pāvisi.
Later, after traveling through the country, she returned and entered the Andhavana forest.
Một thời gian sau, bà đi du hành khắp các vùng quê, rồi trở về và vào rừng Andhavana.
Tadā bhikkhunīnaṃ araññavāso appaṭikkhitto hoti.
At that time, dwelling in the forest was not yet prohibited for bhikkhunīs.
Khi đó, việc chư Tỳ-khưu ni trú ngụ trong rừng chưa bị cấm.
Athassā tattha kuṭikaṃ katvā mañcakaṃ paññāpetvā sāṇiyā parikkhipiṃsu.
There, they built a hut for her, arranged a couch, and enclosed it with a curtain.
Tại đó, người ta đã dựng cho bà một cái cốc nhỏ, đặt một cái giường và che chắn bằng một tấm vải.
Sā sāvatthiyaṃ piṇḍāya pavisitvā nikkhami.
She went for alms into Sāvatthī and came out.
Bà đã vào Sāvatthī để khất thực rồi trở ra.
Mātulaputto panassā nandamāṇavo nāma gihikālato paṭṭhāya paṭibaddhacitto.
Her maternal cousin, a young man named Nanda, had been infatuated with her since her lay life.
Cháu trai của bà, tên là Nandamāṇava, đã có tâm ý vướng mắc với bà từ khi còn là cư sĩ.
So tassā āgatabhāvaṃ sutvā theriyā āgamanato puretarameva andhavanaṃ gantvā taṃ kuṭikaṃ pavisitvā heṭṭhāmañcake nilīno theriyā āgantvā kuṭikaṃ pavisitvā dvāraṃ pidhāya mañcake nisinnamattāya bahi ātapato āgatattā cakkhupathe andhakāre avigateyeva heṭṭhāmañcakato nikkhamitvā mañcakaṃ abhiruyha ‘‘mā nassi bāla, mā nassi bālā’’ti theriyā vāriyamānoyeva abhibhavitvā attanā patthitakammaṃ katvā pāyāsi.
Having heard of her arrival, he went to the Andhavana forest even before the elder nun's arrival, entered her hut, and hid under the couch. As soon as the elder nun arrived, entered the hut, closed the door, and sat on the couch, while it was still dark to her eyes due to coming in from the bright sunlight, he emerged from under the couch, climbed onto the couch, and despite the elder nun crying out, "Don't ruin it, fool! Don't ruin it, fool!" he overpowered her and, having done what he desired, departed.
Người ấy nghe tin bà đã về, liền đến Andhavana trước khi Trưởng lão ni về, vào cái cốc đó, ẩn nấp dưới gầm giường. Ngay khi Trưởng lão ni về, vào cốc, đóng cửa và vừa ngồi xuống giường, vì từ ngoài nắng nóng vào nên mắt chưa quen với bóng tối, người ấy liền chui ra từ dưới gầm giường, leo lên giường, và mặc dù Trưởng lão ni đã ngăn cản: "Này kẻ ngu muội, đừng hủy hoại! Này kẻ ngu muội, đừng hủy hoại!", người ấy vẫn cưỡng bức và thực hiện hành vi mình mong muốn rồi bỏ đi.
Athassa aguṇaṃ dhāretuṃ asakkontī viya mahāpathavī dvedhā bhijji.
Then, as if unable to bear his evil deed, the great earth split in two.
Rồi, như thể không thể chịu đựng được tội lỗi của y, đại địa nứt ra làm đôi.
So pathaviṃ paviṭṭho gantvā mahāavīcimhi eva nibbatti.
He, having entered the earth, was reborn directly in the Mahā Avīci hell.
Y đi vào lòng đất và tái sinh ngay trong địa ngục Đại Avīci.
Therīpi tamatthaṃ bhikkhunīnaṃ ārocesi.
The elder nun also reported this matter to the bhikkhunīs.
Vị Tỳ-khưu-ni Trưởng lão cũng thuật lại sự việc đó cho các tỳ-khưu-ni.
Bhikkhuniyo bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesuṃ.
The bhikkhunīs reported this matter to the bhikkhus.
Các tỳ-khưu-ni thuật lại sự việc đó cho các tỳ-khưu.
Bhikkhū bhagavato ārocayiṃsu.
The bhikkhus reported it to the Bhagavā.
Các tỳ-khưu thuật lại cho Đức Thế Tôn.
Taṃ sutvā satthā bhikkhū āmantetvā, ‘‘bhikkhave, bhikkhubhikkhūnī upāsakaupāsikāsu yo koci bālo pāpakammaṃ karonto madhusakkharādīsu kiñci deva madhurarasaṃ khādamāno puriso viya tuṭṭhahaṭṭho udaggudaggo viya karotī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Having heard that, the Teacher addressed the bhikkhus, "Bhikkhus, if any foolish person among bhikkhus, bhikkhunīs, male lay followers, or female lay followers, while doing an evil deed, acts joyfully and exuberantly, like a man who delights in eating some sweet food like honey, sugar, and so forth," thus connecting the discourse and preaching the Dhamma, he recited this verse:
Nghe vậy, Bậc Đạo Sư gọi các tỳ-khưu và nói, “Này các tỳ-khưu, bất cứ kẻ ngu si nào trong số các tỳ-khưu, tỳ-khưu-ni, cận sự nam, cận sự nữ, khi làm việc ác, thì giống như một người đang ăn một món ăn ngọt như mật ong hay đường, cảm thấy vui sướng, hớn hở, phấn khởi tột độ,” rồi liên kết câu chuyện và thuyết Pháp, Ngài nói bài kệ này –
Tattha madhuvāti bālassa hi pāpaṃ akusalakammaṃ karontassa taṃ kammaṃ madhu viya madhurarasaṃ viya iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ viya upaṭṭhāti.
Therein, "madhuvā" means that when a fool does an evil, unwholesome deed, that deed appears to him like honey, like a sweet taste, like something desirable, lovely, and pleasing.
Trong đó, madhuvā (mật ngọt) nghĩa là: Đối với kẻ ngu si, khi làm việc ác, hành động bất thiện ấy hiện ra như mật ngọt, như vị ngọt ngào, như điều mong muốn, như điều đáng yêu, như điều vừa ý.
Iti naṃ so madhuṃva maññati.
Thus, he regards it as honey.
Vì vậy, y nghĩ nó như mật ngọt.
Yāvāti yattakaṃ kālaṃ.
"Yāvā" means for as long a time.
Yāvā (cho đến khi) nghĩa là: chừng nào.
Pāpaṃ na paccatīti diṭṭhadhamme vā samparāye vā vipākaṃ na deti, tāva naṃ evaṃ maññati.
"Pāpaṃ na paccatī" means for as long as it does not yield its result, either in this visible existence or in the next, for that long he regards it thus.
Pāpaṃ na paccati (ác nghiệp chưa chín muồi) nghĩa là: chừng nào ác nghiệp chưa cho quả báo, hoặc trong đời này hoặc đời sau, thì y nghĩ như vậy.
Yadā cāti yadā panassa diṭṭhadhamme vā vividhā kammakāraṇā kayiramānassa, samparāye vā nirayādīsu mahādukkhaṃ anubhavantassa taṃ pāpaṃ paccati, atha so bālo dukkhaṃ nigacchati vindati paṭilabhatīti.
When that foolish person, while various tortures are being inflicted upon him in this very life, or while he is experiencing great suffering in hell and other lower realms in the future existence, that evil deed ripens, then that foolish person experiences suffering, finds it, and obtains it.
Yadā cā (nhưng khi) nghĩa là: khi ác nghiệp ấy chín muồi, hoặc khi y phải chịu đựng nhiều hình phạt khác nhau trong đời này, hoặc khi y phải chịu đựng khổ đau lớn trong các cõi địa ngục, v.v., trong đời sau, thì kẻ ngu si ấy phải chịu đựng, trải nghiệm, và nhận lấy khổ đau.
Aparena pana samayena dhammasabhāyaṃ mahājano kathaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘khīṇāsavāpi maññe kāmasukhaṃ sādiyanti, kāmaṃ sevanti, kiṃ na sevissanti, na hi ete koḷāparukkhā, na ca vammikā allamaṃsasarīrāva, tasmā etepi kāmasukhaṃ sādiyanti, kāmaṃ sevantī’’ti.
Then, on another occasion, the great multitude in the Dhamma hall raised a discussion: “Arahants, I suppose, also partake of sensual pleasure, they indulge in sensuality. Why would they not indulge? Indeed, these are not withered trees, nor are they anthills; they are living bodies of flesh. Therefore, they too partake of sensual pleasure and indulge in sensuality.”
Rồi vào một thời điểm khác, trong Pháp đường, đại chúng đã khởi lên cuộc đàm luận rằng: “Chắc hẳn các bậc A-la-hán cũng hưởng thụ lạc thú dục lạc, cũng thực hành dục lạc; sao họ lại không thực hành chứ? Họ đâu phải là cây đa, cũng đâu phải là gò mối, mà là những thân thể bằng thịt tươi, vì vậy họ cũng hưởng thụ lạc thú dục lạc, cũng thực hành dục lạc.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘na, bhikkhave, khīṇāsavā kāmasukhaṃ sādiyanti, na kāmaṃ sevanti.
When the Teacher arrived and asked, “On what topic, monks, are you now gathered together?” and they replied, “On this particular topic,” the Teacher said, “Monks, Arahants do not partake of sensual pleasure, nor do they indulge in sensuality.
Bậc Đạo Sư đến và hỏi, “Này các tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì vậy?” Khi được trả lời, “Về chuyện này, thưa Ngài,” Ngài nói, “Này các tỳ-khưu, các bậc A-la-hán không hưởng thụ lạc thú dục lạc, không thực hành dục lạc.
Yathā hi padumapatte patitaṃ udakabindu, na vilimpati, na saṇṭhāti, vinivattetvā patateva, yathā ca āragge sāsapo na vilimpati, na saṇṭhāti, vinivattetvā patateva, evaṃ khīṇāsavassa citte duvidhopi kāmo na vilimpati, na saṇṭhātī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ brāhmaṇavagge gāthamāha –
Just as a drop of water fallen on a lotus leaf does not cling or settle, but merely rolls off and falls, and just as a mustard seed on the point of an awl does not cling or settle, but merely rolls off and falls, even so, in the mind of an Arahant, both types of sensuality do not cling or settle.” Having thus connected the discourse, the Teacher, while expounding the Dhamma, spoke this verse in the Brāhmaṇa Vagga:
Thật vậy, giống như giọt nước rơi trên lá sen, không dính bẩn, không đọng lại, mà lăn xuống; và giống như hạt cải trên đầu kim, không dính bẩn, không đọng lại, mà lăn xuống, thì cũng vậy, trong tâm của bậc A-la-hán, cả hai loại dục lạc đều không dính bẩn, không đọng lại,” rồi liên kết câu chuyện và thuyết Pháp, Ngài nói bài kệ này trong phẩm Bà-la-môn –
Imissā attho brāhmaṇavaggeyeva āvi bhavissati.
The meaning of this will become clear in the Brāhmaṇa Vagga itself.
Ý nghĩa của bài kệ này sẽ được làm rõ trong phẩm Bà-la-môn.
Satthā pana rājānaṃ pasenadikosalaṃ pakkosāpetvā, ‘‘mahārāja, imasmiṃ sāsane yatheva kulaputtā, evaṃ kuladhītaropi mahantaṃ ñātigaṇañca bhogakkhandhañca pahāya pabbajitvā araññe viharanti.
The Teacher then had King Pasenadi of Kosala summoned and said, “Great King, in this Dispensation, just as sons of good families, so too daughters of good families, having abandoned a large circle of relatives and a mass of wealth, go forth and dwell in the wilderness.
Bậc Đạo Sư đã cho triệu kiến Vua Pasenadi của Kosala và nói, “Đại Vương, trong Giáo Pháp này, cũng như các thiện nam tử, các thiện nữ tử cũng từ bỏ gia đình và tài sản lớn, xuất gia và sống trong rừng.
Tā evaṃ viharamānā rāgarattā pāpapuggalā omānātimānavasena viheṭhentipi, brahmacariyantarāyampi pāpenti, tasmā bhikkhunisaṅghassa antonagare vasanaṭṭhānaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
As they dwell thus, wicked individuals, inflamed by lust, out of arrogance and excessive pride, harass them and cause hindrances to their holy life. Therefore, it is proper to establish a dwelling place for the community of bhikkhunīs within the city.”
Khi họ sống như vậy, những kẻ xấu xa bị dục vọng chi phối có thể quấy rối họ bằng cách khinh miệt và kiêu ngạo, thậm chí còn gây trở ngại cho đời sống Phạm hạnh của họ. Vì vậy, cần phải xây dựng một nơi ở cho Tăng đoàn tỳ-khưu-ni trong nội thành.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā nagarassa ekapasse bhikkhunisaṅghassa vasanaṭṭhānaṃ kārāpesi.
The King assented, saying, “Very well,” and had a dwelling place for the community of bhikkhunīs built on one side of the city.
Đức Vua chấp thuận và cho xây dựng một nơi ở cho Tăng đoàn tỳ-khưu-ni ở một bên thành phố.
Tato paṭṭhāya bhikkhuniyo antogāmeyeva vasantīti.
From that time onwards, the bhikkhunīs dwelled within the village itself.
Từ đó trở đi, các tỳ-khưu-ni sống trong làng.
Atīte kira kassapasammāsambuddhakāle gāmavāsī eko kuṭumbiko ekassa therassa vihāraṃ katvā taṃ tattha viharantaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahi.
It is said that in the past, during the time of Kassapa Sammāsambuddha, a certain householder living in a village built a monastery for a certain Thera and attended to him with the four requisites while he dwelled there.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Kassapa Chánh Đẳng Giác trong quá khứ, một gia chủ ở làng đã xây dựng một tinh xá cho một vị Trưởng lão và cúng dường bốn vật dụng thiết yếu cho Ngài khi Ngài cư ngụ ở đó.
Thero tassa gehe nibaddhaṃ bhuñjati.
The Thera regularly took his meal at that house.
Vị Trưởng lão thường xuyên thọ thực tại nhà của gia chủ.
Atheko khīṇāsavo bhikkhu divā piṇḍāya caranto tassa gehadvāraṃ pāpuṇi.
Then, one day, an Arahant bhikkhu, while wandering for alms, reached the doorway of that house.
Rồi một vị tỳ-khưu A-la-hán, khi đi khất thực vào ban ngày, đã đến cửa nhà của gia chủ đó.
Kuṭumbiko taṃ disvā tassa iriyāpathe pasanno gehaṃ pavesetvā sakkaccaṃ paṇītena bhojanena parivisitvā, ‘‘bhante, imaṃ sāṭakaṃ rajitvā nivāseyyāthā’’ti mahantaṃ sāṭakaṃ datvā, ‘‘bhante, kesā vo dīghā, tumhākaṃ kesoropanatthāya nhāpitaṃ ānessāmi, sayanatthāya ca vo mañcakaṃ gāhāpetvā āgamissāmī’’ti āha.
Seeing him, the householder was pleased with his deportment, invited him into the house, reverently served him with excellent food, and said, “Venerable sir, please dye this robe and wear it.” Having given a large robe, he said, “Venerable sir, your hair is long; I will bring a barber to shave your hair, and I will have a bed brought for you to sleep on and then return.”
Gia chủ thấy Ngài, hoan hỷ với oai nghi của Ngài, mời Ngài vào nhà, cung kính cúng dường những món ăn thượng vị, rồi nói, “Bạch Ngài, xin Ngài hãy nhuộm và mặc tấm y này.” Sau khi dâng một tấm y lớn, gia chủ nói thêm, “Bạch Ngài, tóc của Ngài đã dài, con sẽ mời thợ cắt tóc đến để cạo tóc cho Ngài; và con sẽ cho mang một chiếc giường đến để Ngài nghỉ ngơi.”
Nibaddhaṃ gehe bhuñjanto kulūpako bhikkhu taṃ tassa sakkāraṃ disvā cittaṃ pasādetuṃ nāsakkhi, ‘‘ayaṃ taṃ muhuttaṃ diṭṭhakassa evarūpaṃ sakkāraṃ karoti, nibaddhaṃ gehe bhuñjantassa pana mayhaṃ na karotī’’ti cintetvā vihāraṃ agamāsi.
The resident bhikkhu, who regularly ate at the house, seeing this honor shown to the visiting monk, could not calm his mind. He thought, “This householder shows such honor to a monk he has seen for just a moment, but he does not do so for me, who eats at his house regularly,” and he went to the monastery.
Vị tỳ-khưu quen thuộc, thường xuyên thọ thực tại nhà đó, khi thấy sự cúng dường đó, đã không thể giữ được tâm hoan hỷ, nghĩ rằng, “Người này chỉ mới thấy Ngài trong chốc lát mà đã cúng dường như vậy, còn ta, người thường xuyên thọ thực tại nhà này, lại không được cúng dường như thế,” rồi trở về tinh xá.
Itaropi teneva saddhiṃ gantvā kuṭumbikena dinnasāṭakaṃ rajitvā nivāsesi.
The other bhikkhu also went with him, dyed the robe given by the householder, and wore it.
Vị tỳ-khưu kia cũng đi cùng với gia chủ, nhuộm và mặc tấm y mà gia chủ đã dâng.
Kuṭambikopi nhāpitaṃ ādāya gantvā therassa kese ohārāpetvā mañcakaṃ attharāpetvā, ‘‘bhante, imasmiṃyeva mañcake sayathā’’ti vatvā dvepi there svātanāya nimantetvā pakkāmi.
The householder also took a barber, went there, had the Thera’s hair shaved, had a bed spread, and said, “Venerable sir, please sleep on this very bed,” and having invited both Theras for the next day, he departed.
Gia chủ cũng mời thợ cắt tóc đến, cho cạo tóc cho vị Trưởng lão, rồi cho trải giường, nói, “Bạch Ngài, xin Ngài hãy nghỉ ngơi trên chiếc giường này,” và mời cả hai vị Trưởng lão cho ngày hôm sau rồi ra về.
Nevāsiko tassa taṃ sakkāraṃ kayiramānaṃ adhivāsetuṃ nāsakkhi.
The resident bhikkhu could not tolerate such honor being shown to the visiting Thera.
Vị tỳ-khưu quen thuộc không thể chịu đựng được sự cúng dường đó dành cho Ngài.
Athassa so sāyaṃ therassa nipannaṭṭhānaṃ gantvā catūhākārehi theraṃ akkosi, ‘‘āvuso, āgantuka kuṭumbikassa te gehe bhattaṃ bhuñjanato varataraṃ mīḷhaṃ khādituṃ, kuṭumbikena ānītanhāpitena kesohārāpanato varataraṃ tālaṭṭhikena kese luñcāpetuṃ.
Then, in the evening, he went to where the Thera was lying down and abused him in four ways: “Friend, visiting monk, it is better to eat excrement than to eat food at the house of that householder; it is better to have your hair plucked out with a palm-fruit shell than to have it shaved by the barber brought by the householder;
Rồi vào buổi tối, vị ấy đến chỗ vị Trưởng lão đang nằm và mắng nhiếc Ngài bằng bốn cách, “Này hiền giả khách tăng, ăn phân còn tốt hơn là thọ thực tại nhà của gia chủ; nhổ tóc bằng hạt cọ còn tốt hơn là để thợ cắt tóc do gia chủ mời đến cạo tóc.
Kuṭumbikena dinnasāṭakanivāsanato varataraṃ naggena vicarituṃ, kuṭumbikena ābhatamañcake nipajjanato varataraṃ bhūmiyaṃ nipajjitu’’nti.
It is better to wander naked than to wear the robe given by the householder; it is better to sleep on the ground than to sleep on the bed brought by the householder.”
Đi lang thang trần truồng còn tốt hơn là mặc tấm y do gia chủ dâng; nằm trên đất còn tốt hơn là nằm trên chiếc giường do gia chủ mang đến.”
Theropi ‘‘mā esa bālo maṃ nissāya nassī’’ti nimantanaṃ anādiyitvā pātova uṭṭhāya yathāsukhaṃ agamāsi.
The Thera, thinking, “Let not this foolish person perish because of me,” disregarded the invitation, rose early in the morning, and went wherever he pleased.
Vị Trưởng lão cũng nghĩ, “Đừng để kẻ ngu si này bị hủy hoại vì ta,” nên không chấp nhận lời mời, sáng sớm hôm sau Ngài đã rời đi một cách thoải mái.
Nevāsikopi pātova vihāre kattabbavattaṃ katvā bhikkhācāravelāya ‘‘idānipi āgantuko niddāyati, ghaṇḍikasaddena pabujjheyyā’’ti saññāya nakhapiṭṭheneva ghaṇḍiṃ paharitvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
The resident bhikkhu also performed the duties to be done in the monastery early in the morning, and at the time for alms-round, thinking, “Now the visiting monk is still sleeping, he might wake up at the sound of the bell,” he struck the bell with his fingernail and entered the village for alms.
Vị tỳ-khưu quen thuộc cũng sáng sớm làm các phận sự trong tinh xá, đến giờ khất thực, nghĩ, “Bây giờ vị khách tăng vẫn còn ngủ, chắc sẽ thức dậy vì tiếng chuông,” nên chỉ dùng móng tay gõ chuông rồi vào làng khất thực.
Kuṭumbikopi sakkāraṃ katvā therānaṃ āgamanamaggaṃ olokento nevāsikaṃ disvā, ‘‘bhante, thero kuhi’’nti pucchi.
The householder, having prepared the offering, was looking out for the path of the Theras and, seeing the resident bhikkhu, asked, “Venerable sir, where is the Thera?”
Gia chủ cũng đã chuẩn bị vật cúng dường, đang ngóng trông con đường các vị Trưởng lão sẽ đến, thì thấy vị tỳ-khưu quen thuộc, bèn hỏi, “Bạch Ngài, vị Trưởng lão kia ở đâu?”
Atha naṃ nevāsiko ‘‘mā, āvuso, kiñci avaca, tuyhaṃ kulūpako hiyyo, tava nikkhantavelāya ovarakaṃ pavisitvā niddaṃ okkanto pātova uṭṭhāya mama vihārasammajjanasaddampi pānīyaghaṭaparibhojanīyaghaṭesu udakasiñcanasaddampi ghaṇḍikasaddampi karontassa na jānātī’’ti āha.
Then the resident bhikkhu said to him, “Oh householder, say nothing! That resident monk of yours went into his room yesterday when you left, fell asleep, and even when I rose early in the morning and made the sound of sweeping the monastery, the sound of pouring water into the drinking and washing pots, and the sound of the bell, he did not know it.”
Rồi vị tỳ-khưu quen thuộc nói với gia chủ, “Này thí chủ, đừng nói gì cả, vị tỳ-khưu quen thuộc của ông hôm qua, khi ông đi vắng, đã vào phòng và ngủ thiếp đi, sáng sớm thức dậy, Ngài không hề biết tiếng ta quét dọn tinh xá, tiếng ta rót nước vào bình uống và bình dùng, hay tiếng chuông.”
Kuṭumbiko cintesi – ‘‘tādisāya iriyāpathasampattiyā samannāgatassa me ayyassa yāva imamhā kālā niddāyanaṃ nāma natthi, maṃ pana tassa sakkāraṃ karontaṃ disvā addhā iminā bhadantena kiñci vuttaṃ bhavissatī’’ti.
The householder thought, “My noble master, endowed with such perfect deportment, never sleeps until this hour. But seeing me honoring him, this venerable one must have said something.”
Gia chủ nghĩ – “Một vị Tôn giả có oai nghi hoàn hảo như vậy thì không thể nào ngủ đến giờ này, chắc chắn là vị hiền giả này đã nói điều gì đó khi thấy ta cúng dường Ngài.”
So attano paṇḍitabhāvena taṃ sakkaccaṃ bhojetvā tassa pattaṃ sādhukaṃ dhovitvā nānaggarasabhojanassa pūretvā, ‘‘bhante, sace me ayyaṃ passeyyātha, imamassa piṇḍapātaṃ dadeyyāthā’’ti āha.
So, with his wisdom, he reverently fed the resident bhikkhu, thoroughly washed his bowl, filled it with various excellent and delicious foods, and said, “Venerable sir, if you should see my noble master, please give him this alms-food.”
Với trí tuệ của mình, gia chủ đã cung kính cúng dường vị tỳ-khưu quen thuộc, rửa sạch bát của Ngài, rồi đổ đầy những món ăn có nhiều hương vị thượng vị vào, và nói, “Bạch Ngài, nếu Ngài gặp vị Tôn giả của con, xin hãy dâng bát cơm này cho Ngài.”
Itaro taṃ gahetvāva cintesi – ‘‘sace so evarūpaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjissati, imasmiṃyeva ṭhāne paluddho bhavissatī’’ti antarāmagge taṃ piṇḍapātaṃ chaḍḍetvā therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ tattha olokento na addasa.
The other bhikkhu, having taken it, thought, “If he eats such alms-food, he will become attached to this very place,” and he threw the alms-food away on the road. Then he went to the Thera’s dwelling place, looked for him there, but did not see him.
Vị tỳ-khưu kia vừa nhận lấy liền nghĩ – “Nếu Ngài thọ thực bát cơm thượng vị như vậy, Ngài sẽ bị dính mắc ngay tại chỗ này,” rồi vứt bỏ bát cơm đó giữa đường, đi đến chỗ ở của vị Trưởng lão, nhưng tìm kiếm Ngài ở đó mà không thấy.
Atha naṃ ettakassa kammassa katattā vīsativassasahassāni katopi samaṇadhammo rakkhituṃ nāsakkhi.
Then, because of having done such a deed, even the ascetic practice performed for twenty thousand years could not protect him.
Rồi, do đã tạo nghiệp ác như vậy, dù đã thực hành samaṇadhamma (pháp Sa-môn) trong hai mươi ngàn năm, vị ấy cũng không thể tự bảo vệ.
Āyupariyosāne pana kālaṃ katvā avīcimhi nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ mahādukkhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare ekasmiṃ bahvannapāne kulaghare nibbatti.
At the end of his life, having died, he was reborn in Avīci hell and suffered great pain for one Buddhantara. In this Buddha-dispensation, he was reborn in Rājagaha in a wealthy family with abundant food and drink.
Tuy nhiên, khi hết tuổi thọ, vị ấy chết, tái sinh vào địa ngục Avīci, chịu đại khổ trong suốt một buddhantara (khoảng thời gian giữa hai Đức Phật), rồi trong thời Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình giàu có ở thành Rājagaha.
So padasā gamanakālato paṭṭhāya neva sayane sayituṃ, na bhattaṃ bhuñjituṃ icchati, attano sarīravalañjameva khādati.
From the time he could walk, he neither wished to sleep in a bed nor to eat cooked food; he would eat only his own bodily waste.
Từ khi biết đi bằng chân, người ấy không muốn nằm trên giường hay ăn cơm, mà chỉ ăn chất thải của chính mình.
‘‘Bālatāya ajānanto karotī’’ti taṃ posayiṃsu.
Thinking, “He does it out of childish ignorance,” they raised him.
Họ nuôi dưỡng người ấy, nghĩ rằng: “Do còn nhỏ dại nên nó không biết mà làm vậy.”
Mahallakakālepi vatthaṃ nivāsetuṃ na icchati, naggova vicarati, bhūmiyaṃ sayati, attano sarīravalañjameva khādati.
Even when grown up, he did not want to wear clothes; he wandered about naked, slept on the ground, and ate only his own body's waste.
Khi lớn lên, người ấy cũng không muốn mặc quần áo, cứ trần truồng đi lại, nằm trên đất, và chỉ ăn chất thải của chính mình.
Athassa mātāpitaro ‘‘nāyaṃ kulagharassa anucchaviko, kevalaṃ alajjanako ājīvakānaṃ esa anucchaviko’’ti tesaṃ santikaṃ netvā ‘‘imaṃ dārakaṃ pabbājethā’’ti adaṃsu.
Then his parents, thinking, "This child is not suitable for a respectable household; he is utterly shameless and suitable for the Ājīvakas," took him to them and said, "Ordain this child," and gave him to them.
Rồi cha mẹ người ấy nghĩ: “Đứa trẻ này không thích hợp với gia đình, nó chỉ là một kẻ vô liêm sỉ, thích hợp với các ājīvaka (khỏa thân ngoại đạo)”, nên họ dẫn người ấy đến chỗ các ājīvaka và nói: “Xin quý vị hãy cho đứa trẻ này xuất gia.”
Atha naṃ te pabbājesuṃ.
Then they ordained him.
Rồi các vị ấy cho người ấy xuất gia.
Pabbājentā ca pana galappamāṇe āvāṭe ṭhapetvā dvinnaṃ aṃsakūṭānaṃ upariṃ padarāni datvā tesaṃ upari nisīditvā tālaṭṭhikhaṇḍena kese luñciṃsu.
When ordaining him, they placed him in a pit up to his neck, placed planks over his two shoulders, sat on them, and plucked out his hair with a piece of palm-fruit stone.
Khi cho xuất gia, họ đặt người ấy vào một cái hố sâu ngang cổ, đặt những tấm ván lên hai vai, rồi ngồi lên đó và nhổ tóc người ấy bằng mảnh hạt thốt nốt.
Atha ne tassa mātāpitaro svātanāya nimantetvā pakkamiṃsu.
Then his parents invited the Ājīvakas for the next day and left.
Rồi cha mẹ người ấy mời các vị ấy dùng bữa vào ngày hôm sau và ra về.
Punadivase ājīvakā ‘‘ehi, gāmaṃ pavisissāmā’’ti taṃ vadiṃsu.
The next day, the Ājīvakas said to him, "Come, let us enter the village."
Ngày hôm sau, các ājīvaka nói với người ấy: “Này, hãy đi, chúng ta sẽ vào làng.”
So ‘‘gacchatha tumhe, ahaṃ idheva bhavissāmī’’ti na icchi.
He did not want to, saying, "You go, I will stay right here."
Người ấy không muốn, nói: “Các vị cứ đi đi, tôi sẽ ở lại đây thôi.”
Atha naṃ punappunaṃ vatvā anicchamānaṃ ohāya agamaṃsu.
Then, after speaking to him repeatedly, they left him, as he was unwilling to go.
Rồi các vị ấy nói đi nói lại nhiều lần nhưng người ấy vẫn không muốn, nên họ bỏ lại và đi.
Sopi tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā vaccakuṭiyā padaraṃ vivaritvā oruyha ubhohi hatthehi ālopaṃ ālopaṃ katvā gūthaṃ khādi.
He, knowing they had gone, opened the plank of the latrine, descended, and, making mouthfuls with both hands, ate excrement.
Người ấy cũng biết họ đã đi, liền mở tấm ván của nhà vệ sinh, trèo xuống, dùng hai tay xúc từng nắm phân và ăn.
Ājīvakā tassa antogāmato āhāraṃ pahiṇiṃsu.
The Ājīvakas sent food to him from inside the village.
Các ājīvaka gửi thức ăn từ trong làng đến cho người ấy.
Tampi na icchi.
He did not desire that either.
Người ấy cũng không muốn.
Punappunaṃ vuccamānopi ‘‘na me iminā attho.
Even when told repeatedly, he said, "I have no need for this.
Dù được nói đi nói lại nhiều lần, người ấy vẫn nói: “Tôi không cần cái này.
Laddho me āhāro’’ti āha.
I have received my food."
Tôi đã có thức ăn rồi.”
‘‘Kahaṃ laddho’’ti?
"Where did you receive it?"
“Đã có ở đâu?”
‘‘Idheva laddho’’ti.
"I received it right here."
“Đã có ở ngay đây.”
Evaṃ dutiye tatiye catutthepi divase tehi bahumpi vuccamāno ‘‘ahaṃ idheva bhavissāmī’’ti gāmaṃ gantuṃ na icchi.
Thus, on the second, third, and fourth days, though repeatedly urged by them, he did not want to go to the village, saying, "I will stay right here."
Như vậy, vào ngày thứ hai, thứ ba, thứ tư, dù họ nói rất nhiều, người ấy vẫn không muốn vào làng, nói: “Tôi sẽ ở lại đây thôi.”
Ājīvakā ‘‘ayaṃ divase divase neva gāmaṃ pavisituṃ icchati, na amhehi pahitāhāraṃ āharituṃ icchati, ‘idheva me laddho’ti vadati, kiṃ nu kho karoti, pariggaṇhissāma na’’nti gāmaṃ pavisantā ekaṃ dve jane tassa pariggaṇhanatthaṃ ohāya gamiṃsu.
The Ājīvakas thought, "This one neither wants to enter the village day after day, nor does he want to take the food sent by us. He says, 'I have received it right here.' What could he be doing? We will investigate him." So, as they entered the village, they left one or two people behind to investigate him.
Các ājīvaka nghĩ: “Người này ngày nào cũng không muốn vào làng, không muốn nhận thức ăn do chúng ta gửi đến, lại còn nói ‘tôi đã có ở ngay đây’. Chắc là nó làm gì đó, chúng ta hãy tìm hiểu xem sao.” Rồi khi vào làng, họ để lại một hoặc hai người để theo dõi người ấy và đi tiếp.
Te pacchato gacchantā viya hutvā nilīyiṃsu.
They pretended to go behind them but then hid.
Những người đó giả vờ đi phía sau rồi ẩn nấp.
Sopi tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā purimanayeneva vaccakuṭiṃ oruyha gūthaṃ khādi.
He, knowing that they had gone, descended into the latrine in the same manner as before and ate excrement.
Người ấy cũng biết họ đã đi, liền trèo xuống nhà vệ sinh theo cách cũ và ăn phân.
Itare tassa kiriyaṃ disvā ājīvakānaṃ ārocayiṃsu.
The others, seeing his action, reported it to the Ājīvakas.
Những người kia thấy hành động của người ấy liền báo cho các ājīvaka.
Taṃ sutvā ājīvakā ‘‘aho bhāriyaṃ kammaṃ, sace samaṇassa gotamassa sāvakā jāneyyuṃ, ‘ājīvakā gūthaṃ khādamānā vicarantī’ti amhākaṃ akittiṃ pakāseyyuṃ, nāyaṃ amhākaṃ anucchaviko’’ti taṃ attano santikā nīhariṃsu.
Hearing that, the Ājīvakas said, "Oh, what a grave act! If the disciples of Ascetic Gotama were to know, they would spread our ill repute, saying, 'The Ājīvakas wander about eating excrement.' This one is not suitable for us," and they expelled him from their presence.
Nghe vậy, các ājīvaka nói: “Ôi chao, nghiệp nặng nề quá! Nếu các đệ tử của Sa-môn Gotama biết được, họ sẽ loan truyền tiếng xấu của chúng ta rằng ‘các ājīvaka sống bằng cách ăn phân’. Người này không thích hợp với chúng ta.” Rồi họ đuổi người ấy ra khỏi chỗ mình.
So tehi nīharito mahājanassa uccārakaraṇaṭṭhāne pattharito eko piṭṭhipāsāṇo atthi.
After he was expelled by them, there was a rock slab spread out in the place where people defecated.
Có một tảng đá phẳng được đặt ở nơi đại tiện của mọi người, nơi người ấy bị các vị kia đuổi ra.
Tasmiṃ mahantaṃ soṇḍi, piṭṭhipāsāṇaṃ nissāya mahājanassa uccārakaraṇaṭṭhānaṃ.
On it was a large cesspool, and near the rock slab was the place where people defecated.
Ở đó có một cái máng lớn trên tảng đá phẳng, cạnh nơi đại tiện của mọi người.
So tattha gantvā rattiṃ gūthaṃ khāditvā mahājanassa sarīravalañjanatthāya āgamanakāle ekena hatthena pāsāṇassa ekaṃ antaṃ olubbha ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā jaṇṇuke ṭhapetvā uddhaṃvātābhimukho mukhaṃ vivaritvā tiṭṭhati.
He went there, ate excrement at night, and when people came to relieve themselves, he would lean one hand on an edge of the rock, lift one foot, place it on his knee, open his mouth facing the wind, and stand there.
Người ấy đến đó, ban đêm ăn phân, rồi khi mọi người đến để đại tiện, người ấy dùng một tay vịn vào một đầu tảng đá, nhấc một chân lên đặt vào đầu gối, há miệng hướng về phía gió trên cao, và đứng.
Mahājano taṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā, ‘‘bhante, kasmā ayyo mukhaṃ vivaritvā ṭhito’’ti pucchati.
People, seeing him, would approach and bow down, asking, "Venerable Sir, why are you standing with your mouth open?"
Mọi người thấy người ấy liền đến gần, đảnh lễ và hỏi: “Bạch ngài, vì sao ngài lại há miệng đứng vậy?”
‘‘Ahaṃ vātabhakkho, añño me āhāro natthī’’ti.
He would say, "I feed on air; I have no other food."
“Tôi ăn gió, tôi không có thức ăn nào khác.”
Atha ‘‘kasmā ekaṃ pādaṃ jaṇṇuke katvā ṭhitosi, bhante’’ti?
Then they would ask, "Venerable Sir, why are you standing with one foot on your knee?"
“Vậy, bạch ngài, vì sao ngài lại đứng với một chân đặt trên đầu gối?”
‘‘Ahaṃ uggatapo ghoratapo, mayā dvīhi pādehi akkantā pathavī kampati, tasmā ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā jaṇṇuke ṭhapetvā ṭhitomhi.
"I am one of extreme asceticism, of harsh asceticism. The earth trembles when I tread with both feet. Therefore, I stand with one foot lifted and placed on my knee.
“Tôi là người tu khổ hạnh bậc cao, người tu khổ hạnh khắc nghiệt; khi tôi đặt hai chân xuống, đất sẽ rung chuyển, vì vậy tôi nhấc một chân lên và đặt vào đầu gối mà đứng.
Ahañhi rattindivaṃ ṭhitakova vītināmemi, na nisīdāmi, na nipajjāmī’’ti.
For I spend day and night standing; I do not sit, nor do I lie down."
Tôi đứng suốt ngày đêm, không ngồi, không nằm.”
Manussā nāma yebhuyyena vacanamattameva saddahanti, tasmā ‘‘aho acchariyaṃ, evarūpāpi nāma tapassino honti, na no evarūpā diṭṭhapubbā’’ti yebhuyyena aṅgamagadhavāsino saṅkhubhitvā upasaṅkamitvā māse māse mahantaṃ sakkāraṃ abhiharanti.
People, for the most part, believe mere words. Therefore, exclaiming, "Oh, how wonderful! There are indeed such ascetics, we have never seen such before," the inhabitants of Anga and Magadha, for the most part, became agitated and approached him, offering great honors month after month.
Con người phần lớn chỉ tin vào lời nói, vì vậy họ nói: “Ôi thật kỳ diệu, lại có những bậc tu khổ hạnh như vậy, chúng ta chưa từng thấy ai như vậy trước đây!” Rồi phần lớn cư dân vùng Aṅga và Magadha đều xôn xao, đến gần và cúng dường trọng hậu mỗi tháng.
So ‘‘ahaṃ vātameva bhakkhāmi, na aññaṃ āhāraṃ.
He would say, "I eat only air, no other food.
Người ấy nói: “Tôi chỉ ăn gió, không ăn thức ăn nào khác.
Aññañhi me khādantassa tapo nassatī’’ti tehi abhihaṭaṃ na kiñci icchati.
If I were to eat anything else, my asceticism would be destroyed," and he would not accept anything brought by them.
Nếu ăn thức ăn khác thì sự tu khổ hạnh của tôi sẽ bị hủy hoại.” Người ấy không muốn bất cứ thứ gì do họ cúng dường.
Manussā ‘‘mā no, bhante, nāsetha, tumhādisena ghoratapena paribhoge kate amhākaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattatī’’ti punappunaṃ yācanti.
The people would repeatedly plead, "Venerable Sir, do not destroy us! If such a one of harsh asceticism as yourself partakes of it, it will lead to our welfare and happiness for a long time."
Mọi người lại van xin: “Bạch ngài, xin đừng hủy hoại chúng con, khi một bậc tu khổ hạnh khắc nghiệt như ngài thọ dụng, điều đó sẽ mang lại lợi ích và an lạc lâu dài cho chúng con.”
Tassa añño āhāro na ruccati.
Other food did not appeal to him.
Người ấy không thích thức ăn nào khác.
Mahājanassa pana yācanāya pīḷito tehi ābhatāni sappiphāṇitādīni kusaggena jivhagge ṭhapetvā ‘‘gacchatha, alaṃ vo ettakaṃ hitāya sukhāya cā’’ti uyyojesi.
However, being pressed by the people's pleas, he would place the butter, treacle, and other such foods they brought on the tip of his tongue with a blade of kusa grass, and dismiss them, saying, "Go, this much is enough for your welfare and happiness."
Tuy nhiên, do bị thúc ép bởi lời thỉnh cầu của mọi người, người ấy dùng đầu ngọn cỏ đặt bơ sữa, mật đường, v.v. do họ mang đến lên đầu lưỡi, rồi tiễn họ đi, nói: “Các vị hãy đi đi, chừng đó là đủ cho lợi ích và an lạc của các vị rồi.”
Evaṃ so pañcapaññāsa vassāni naggo gūthaṃ khādanto kese luñcanto bhūmiyaṃ sayamāno vītināmesi.
Thus, he spent fifty-five years naked, eating excrement, plucking out his hair, and sleeping on the ground.
Như vậy, người ấy đã trải qua năm mươi lăm năm trần truồng, ăn phân, nhổ tóc, và nằm trên đất.
Buddhānampi kho paccūsakāle lokavolokanaṃ avijahitameva hoti.
Indeed, for the Buddhas, observing the world at dawn is never forsaken.
Các Đức Phật cũng không bao giờ bỏ qua việc quán sát thế gian vào buổi sáng sớm.
Tasmā ekadivasaṃ bhagavato paccūsasamaye lokaṃ volokentassa ayaṃ jambukājīvako ñāṇajālassa anto paññāyi.
Thus, one day at dawn, as the Blessed One surveyed the world, this Jambuka the Ājīvaka appeared within the net of his knowledge.
Vì vậy, một ngày nọ, khi Thế Tôn quán sát thế gian vào buổi sáng sớm, vị ājīvaka Jambuka này hiện ra trong lưới trí tuệ của Ngài.
Satthā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjetvā tassa saha paṭisambhidāhi arahattassūpanissayaṃ disvā ‘‘ahaṃ etaṃ ādiṃ katvā ekaṃ gāthaṃ bhāsissāmi, gāthāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati.
The Teacher pondered, "What will come to pass?" and seeing the strong potential for Arahantship with the analytical knowledges in him, he thought, "Beginning with him, I will recite a verse. At the end of the verse, eighty-four thousand beings will attain realization of the Dhamma.
Bậc Đạo Sư suy xét: “Điều gì sẽ xảy ra đây?” Rồi Ngài thấy được nhân duyên sâu xa để chứng đắc A-la-hán cùng với các paṭisambhidā (tứ vô ngại giải) của người ấy, và nghĩ: “Ta sẽ nói một bài kệ lấy người này làm khởi điểm, và khi bài kệ kết thúc, tám mươi bốn ngàn chúng sinh sẽ chứng ngộ Pháp.
Imaṃ kulaputtaṃ nissāya mahājano sotthibhāvaṃ pāpuṇissatī’’ti ñatvā punadivase rājagahe piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘ānanda, jambukājīvakassa santikaṃ gamissāmī’’ti.
Through this young man of good family, many people will attain well-being." Knowing this, the next day, after collecting alms in Rājagaha and returning from his alms-round, he addressed the Elder Ānanda, "Ānanda, I will go to Jambuka the Ājīvaka."
Nhờ vị thiện nam tử này, đại chúng sẽ đạt được sự an lành.” Biết vậy, ngày hôm sau, Ngài đi khất thực ở Rājagaha, sau khi trở về từ chuyến khất thực, Ngài gọi Trưởng lão Ānanda và nói: “Này Ānanda, chúng ta sẽ đến chỗ ājīvaka Jambuka.”
‘‘Bhante, kiṃ tumheyeva gamissathā’’ti?
"Venerable Sir, will you go alone?"
“Bạch Thế Tôn, chỉ một mình Ngài sẽ đi thôi sao?”
‘‘Āma, ahamevā’’ti evaṃ vatvā satthā vaḍḍhamānakacchāyāya tassa santikaṃ pāyāsi.
"Yes, I alone will," so saying, the Teacher set out towards him when the shadows lengthened.
“Phải, chỉ một mình Ta thôi.” Nói vậy, Bậc Đạo Sư đi đến chỗ người ấy vào lúc bóng chiều đang dài dần (buổi chiều).
Devatā cintayiṃsu – ‘‘satthā sāyaṃ jambukājīvakassa santikaṃ gacchati, so ca jegucche uccārapassāvadantakaṭṭhakiliṭṭhe piṭṭhipāsāṇe vasati, devaṃ vassāpetuṃ vaṭṭatī’’ti attano ānubhāvena taṃ muhuttaṃyeva devaṃ vassāpesuṃ.
The devas thought, "The Teacher is going to Jambuka the Ājīvaka this evening, and he lives on a rock slab defiled with abominable urine, feces, and tooth-sticks. It is proper to make it rain." With their power, they made it rain that very moment.
Các vị thiên nhân nghĩ: “Bậc Đạo Sư sẽ đến chỗ ājīvaka Jambuka vào buổi chiều, mà người ấy lại sống trên một tảng đá phẳng đầy chất thải, nước tiểu, và cặn răng dơ bẩn. Chúng ta nên làm cho trời mưa.” Rồi với uy lực của mình, họ làm cho trời mưa ngay lập tức.
Piṭṭhipāsāṇo suci nimmalo ahosi.
The rock slab became pure and clean.
Tảng đá phẳng trở nên sạch sẽ và tinh khiết.
Athassa upari pañcavaṇṇaṃ pupphavassaṃ vassāpesuṃ.
Then, they caused a shower of five-colored flowers to fall upon it.
Rồi họ làm mưa hoa năm màu trên tảng đá đó.
Satthā sāyaṃ jambukājīvakassa santikaṃ gantvā ‘‘jambukā’’ti saddamakāsi.
The Teacher went to Jambuka the Ājīvaka in the evening and called out, "Jambuka!"
Thế Tôn đến chỗ ājīvaka Jambuka vào buổi chiều và gọi: “Này Jambuka!”
Jambuko ‘‘ko nu kho esa, dujjano maṃ jambukavādena vadatī’’ti cintetvā ‘‘ko eso’’ti āha.
Jambuka thought, "Who is this rude person who calls me by the name Jambuka?" and said, "Who is that?"
Jambuka nghĩ: “Kẻ nào dám gọi ta là Jambuka, một kẻ xấu xa như vậy?” Rồi người ấy hỏi: “Ai đó?”
‘‘Ahaṃ samaṇo’’ti.
"I am a recluse."
“Ta là Sa-môn.”
‘‘Kiṃ mahāsamaṇā’’ti?
"What, Great Ascetic?"
“Sa-môn vĩ đại sao?”
‘‘Ajja me ekarattiṃ idha vasanaṭṭhānaṃ dehī’’ti.
"Grant me a place to stay here for one night today."
“Hôm nay, hãy cho Ta một chỗ ở lại một đêm.”
‘‘Natthi, mahāsamaṇa, imasmiṃ ṭhāne vasanaṭṭhāna’’nti.
"There is no place to stay here, Great Ascetic."
“Bạch Sa-môn vĩ đại, ở chỗ này không có chỗ ở.”
‘‘Jambuka, mā evaṃ kari, ekarattiṃ me vasanaṭṭhānaṃ dehi, pabbajitā nāma pabbajitaṃ patthenti, manussā manussaṃ, pasavo pasava’’nti.
"Jambuka, do not do this. Grant me a place to stay for one night. Recluses, indeed, seek recluses; humans seek humans; animals seek animals."
“Này Jambuka, đừng làm vậy, hãy cho Ta một chỗ ở lại một đêm. Những người xuất gia thì mong cầu người xuất gia, con người thì mong cầu con người, loài vật thì mong cầu loài vật.”
‘‘Kiṃ pana tvaṃ pabbajito’’ti?
"But are you a recluse?"
“Ngài là người xuất gia sao?”
‘‘Āma, pabbajitomhī’’ti.
"Yes, I am a recluse."
“Phải, Ta là người xuất gia.”
‘‘Sace tvaṃ pabbajito, kahaṃ te lābukaṃ, kahaṃ dhūmakaṭacchuko, kahaṃ yaññasuttaka’’nti?
"If you are a recluse, where is your gourd? Where is your fire-stick? Where is your sacred thread?"
“Nếu ngài là người xuất gia, vậy bầu đựng nước của ngài ở đâu, cái muỗng than của ngài ở đâu, sợi dây cúng tế của ngài ở đâu?”
‘‘‘Atthetaṃ mayhaṃ, visuṃ visuṃ pana gahetvā vicaraṇaṃ dukkha’nti abbhantareneva gahetvā carāmī’’ti.
"These are with me, but it is troublesome to carry them separately, so I carry them within myself."
“Những vật đó Ta có, nhưng mang theo riêng lẻ thì khó khăn, nên Ta mang theo trong nội tâm (thân) mà đi.”
So ‘‘carissasi tvaṃ etaṃ aggaṇhitvā’’ti kujjhi.
He became angry, thinking, "You wander about without carrying these!"
Người ấy nổi giận, nói: “Ngươi đi lại mà không mang theo những thứ đó sao?”
Atha naṃ satthā āha – ‘‘hotu, jambuka, mā kujjha, vasanaṭṭhānaṃ me ācikkhā’’ti.
Then the Teacher said to him: "Let it be, Jambuka, do not be angry, tell me a dwelling place."
Rồi Thế Tôn nói với người ấy: “Thôi Jambuka, đừng giận dữ, hãy chỉ cho Ta chỗ ở.”
‘‘Natthi, mahāsamaṇa, ettha vasanaṭṭhāna’’nti.
"Great recluse, there is no dwelling place here," he said.
“Bạch Sa-môn vĩ đại, ở đây không có chỗ ở.”
Satthā tassa vasanaṭṭhānato avidūre ekaṃ pabbhāraṃ atthi, taṃ niddisanto ‘‘etasmiṃ pabbhāre ko vasatī’’ti āha.
The Teacher, pointing to a certain cave not far from his dwelling place, said, "Who lives in this cave?"
Đức Bổn Sư chỉ vào một hang động gần nơi ở của Jambuka và hỏi: "Ai ở trong hang động này?"
‘‘Natthi koci, mahāsamaṇā’’ti.
"No one, great recluse," he said.
"Bạch Đại Sa-môn, không có ai cả."
‘‘Tena hi etaṃ mayhaṃ dehī’’ti.
"Then give it to me."
"Vậy thì hãy dâng hang động này cho Ta."
‘‘Tvaññeva jāna, mahāsamaṇā’’ti.
"You yourself know, great recluse."
"Bạch Đại Sa-môn, chính Ngài hãy biết."
Satthā pabbhāre nisīdanaṃ paññāpetvā nisīdi.
The Teacher spread a seat in the cave and sat down.
Đức Bổn Sư trải tọa cụ trong hang động rồi ngồi xuống.
Paṭhamayāme cattāro mahārājāno catuddisaṃ ekobhāsaṃ karontā satthu upaṭṭhānaṃ āgamiṃsu.
In the first watch of the night, the four Great Kings came, making the four directions shine with a single radiance, to attend upon the Teacher.
Vào canh đầu, bốn vị Đại Thiên Vương từ bốn phương đến hầu hạ Đức Bổn Sư, làm cho bốn phương đều sáng rực.
Jambuko obhāsaṃ disvā ‘‘ko obhāso nāmeso’’ti cintesi.
Jambuka saw the radiance and wondered, "What is this radiance?"
Jambuka thấy ánh sáng, suy nghĩ: "Ánh sáng này là gì vậy?"
Majjhimayāme sakko devarājā āgami.
In the middle watch of the night, Sakka, the king of devas, came.
Vào canh giữa, Sakka, vua chư Thiên, đến.
Jambuko tampi disvā ‘‘ko nāmeso’’ti cintesi.
Jambuka saw him too and wondered, "Who is this?"
Jambuka cũng thấy vị ấy và suy nghĩ: "Vị này là ai vậy?"
Pacchimayāme ekāya aṅguliyā ekaṃ, dvīhi dve, dasahi dasa cakkavāḷāni obhāsetuṃ samattho mahābrahmā sakalaṃ araññaṃ ekobhāsaṃ karonto āgami.
In the last watch of the night, Mahābrahmā, who was capable of illuminating one world-system with one finger, two with two, and ten with ten, came making the entire forest shine with a single radiance.
Vào canh cuối, Đại Phạm Thiên, vị có khả năng làm sáng rực một thế giới với một ngón tay, hai thế giới với hai ngón tay, mười thế giới với mười ngón tay, đến, làm cho toàn bộ khu rừng sáng rực.
Jambuko tampi disvā ‘‘ko nu kho eso’’ti cintetvā pātova satthu santikaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhito satthāraṃ pucchi – ‘‘mahāsamaṇa, tumhākaṃ santikaṃ catasso disā obhāsento ke āgatā’’ti?
Jambuka saw him too and thought, "Who can that be?" Early in the morning, he went to the Teacher, exchanged greetings, stood to one side, and asked the Teacher, "Great recluse, who were those that came to you, illuminating the four directions?"
Jambuka thấy vị ấy và suy nghĩ: "Vị này là ai vậy?" Sáng sớm, ông đến chỗ Đức Bổn Sư, chào hỏi rồi đứng sang một bên và hỏi Đức Bổn Sư: "Bạch Đại Sa-môn, những ai đã đến chỗ Ngài, làm sáng rực bốn phương vậy?"
‘‘Cattāro mahārājāno’’ti.
"The four Great Kings," he said.
"Đó là bốn vị Đại Thiên Vương."
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
"Vì lý do gì?"
‘‘Maṃ upaṭṭhātu’’nti.
"To attend upon me."
"Để hầu hạ Ta."
‘‘Kiṃ pana tvaṃ catūhi mahārājehi uttaritaro’’ti?
"Are you superior to the four Great Kings?"
"Vậy Ngài có cao quý hơn bốn vị Đại Thiên Vương không?"
‘‘Āma, jambuka, mahārājūnampi atirājā’’ti.
"Yes, Jambuka, I am the supreme ruler even for the Great Kings."
"Phải, Jambuka, Ta là vua của các vị Đại Thiên Vương."
‘‘Majjhimayāme pana ko āgato’’ti?
"And who came in the middle watch of the night?"
"Vậy ai đã đến vào canh giữa?"
‘‘Sakko devarājā, jambukā’’ti.
"Sakka, the king of devas, Jambuka," he said.
"Đó là Sakka, vua chư Thiên, Jambuka."
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
"Vì lý do gì?"
‘‘Maṃ upaṭṭhātumevā’’ti.
"Indeed, to attend upon me."
"Cũng để hầu hạ Ta."
‘‘Kiṃ pana tvaṃ sakkadevarājatopi uttaritaro’’ti?
"Are you superior even to Sakka, the king of devas?"
"Vậy Ngài có cao quý hơn cả Sakka, vua chư Thiên không?"
‘‘Āma, jambuka, sakkatopi uttaritaromhi, eso pana mayhaṃ gilānupaṭṭhāko kappiyakārakasāmaṇerasadiso’’ti.
"Yes, Jambuka, I am superior even to Sakka; he is like a novice attendant, one who performs suitable duties for me when I am sick."
"Phải, Jambuka, Ta cao quý hơn cả Sakka. Vị ấy giống như một sa-di hầu bệnh, làm các việc thích hợp cho Ta."
‘‘Pacchimayāme sakalaṃ araññaṃ obhāsetvā ko āgato’’ti?
"And who came in the last watch of the night, illuminating the entire forest?"
"Vậy ai đã đến vào canh cuối, làm sáng rực cả khu rừng?"
‘‘Yaṃ loke brāhmaṇādayo khipitvā pakkhalitvā ‘namo mahābrahmuno’ti vadanti, so eva mahābrahmā’’ti.
"He is indeed that Mahābrahmā, whom brahmins and others in the world, when they stumble or fall, proclaim, 'Homage to Mahābrahmā!'"
"Đó chính là Đại Phạm Thiên mà các Bà-la-môn và những người khác trên thế gian thường ca ngợi, tán thán: 'Kính lễ Đại Phạm Thiên!'"
‘‘Kiṃ pana tvaṃ mahābrahmatopi uttaritaro’’ti?
"Are you superior even to Mahābrahmā?"
"Vậy Ngài có cao quý hơn cả Đại Phạm Thiên không?"
‘‘Āma, jambuka, ahañhi brahmunāpi atibrahmā’’ti.
"Yes, Jambuka, I am indeed a greater Brahmā than Brahmā himself."
"Phải, Jambuka, Ta là Phạm Thiên tối thượng hơn cả Phạm Thiên."
‘‘Acchariyosi tvaṃ, mahāsamaṇa, mayhaṃ pana pañca paññāsa vassāni idha vasantassa etesu ekopi maṃ upaṭṭhātuṃ nāgatapubbo.
"You are indeed wonderful, great recluse! While I have lived here for fifty-five years, not one of them has ever come to attend upon me.
"Bạch Đại Sa-môn, Ngài thật kỳ diệu! Tôi đã sống ở đây năm mươi lăm năm rồi, nhưng chưa từng có một vị nào trong số họ đến hầu hạ tôi.
Ahañhi ettakaṃ addhānaṃ vātabhakkho hutvā ṭhitakova vītināmesiṃ, na tāva te mayhaṃ upaṭṭhānaṃ āgatapubbā’’ti.
I have spent all that time just standing, consuming only air, yet they never came to attend upon me."
Tôi đã trải qua ngần ấy thời gian chỉ ăn gió và đứng thẳng, chưa từng có ai trong số họ đến hầu hạ tôi trước đây."
Atha naṃ satthā āha – jambuka, tvaṃ lokasmiṃ andhabālaṃ mahājanaṃ vañcayamāno mampi vañcetukāmo jāto, nanu tvaṃ pañcapaññāsa vassāni gūthameva khādi, bhūmiyaṃyeva nipajji, naggo hutvā vicari, tālaṭṭhikhaṇḍena kese luñci.
Then the Teacher said to him, "Jambuka, you, who have been deceiving the blind and foolish multitude in the world, have now become desirous of deceiving me too. Did you not eat only excrement for fifty-five years, sleep only on the ground, wander naked, and pluck out your hair with a palm-stalk fragment?
Bấy giờ, Đức Bổn Sư nói với Jambuka: "Này Jambuka, ngươi đã lừa dối đại chúng ngu si trên thế gian, và giờ muốn lừa dối cả Ta. Chẳng phải ngươi đã ăn phân suốt năm mươi lăm năm, chỉ nằm trên đất, đi lại trần truồng, và nhổ tóc bằng mảnh vỏ hạt cây thốt nốt sao?
Atha ca pana lokaṃ vañcento ‘‘ahaṃ vātabhakkho, ekapādena tiṭṭhāmi, na nisīdāmi, na nipajjāmī’’ti vadesi, ‘‘mamampi vañcetukāmosi pubbepi tvaṃ pāpikaṃ lāmikaṃ diṭṭhiṃ nissāya ettakaṃ kālaṃ gūthabhakkho bhūmisayo naggo vicaranto tālaṭṭhikhaṇḍena kesaluñcanaṃ patto, idānipi pāpikaṃ lāmikaṃ diṭṭhimeva gaṇhāsī’’ti.
Yet, deceiving the world, you say, 'I consume air, I stand on one foot, I do not sit, I do not lie down.' Do you also desire to deceive me? In the past too, adhering to a wicked, base view, you spent such a long time eating excrement, sleeping on the ground, wandering naked, and plucking out your hair with a palm-stalk fragment. Even now you hold to that same wicked, base view."
Thế mà ngươi lại lừa dối thế gian, nói rằng: 'Ta chỉ ăn gió, đứng bằng một chân, không ngồi, không nằm.' Ngươi còn muốn lừa dối cả Ta. Trước đây, ngươi đã phải ăn phân, nằm đất, đi trần truồng, và nhổ tóc bằng mảnh vỏ hạt cây thốt nốt suốt ngần ấy thời gian vì tà kiến xấu xa và thấp kém của mình. Giờ đây, ngươi vẫn giữ tà kiến xấu xa và thấp kém đó sao?"
‘‘Kiṃ pana mayā kataṃ, mahāsamaṇā’’ti?
"But what have I done, great recluse?"
"Bạch Đại Sa-môn, tôi đã làm gì vậy?"
Athassa satthā pubbe katakammaṃ ācikkhi.
Then the Teacher revealed to him his past actions.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư kể lại nghiệp đã làm của Jambuka trong quá khứ.
Tassa satthari kathenteyeva saṃvego uppajji, hirottappaṃ upaṭṭhitaṃ, so ukkuṭiko nisīdi.
As the Teacher was speaking, an urgent sense of spiritual urgency (saṃvega) arose in him, and shame and dread (hirottappa) were established. He sat down on his haunches.
Trong khi Đức Bổn Sư đang thuyết giảng, Jambuka khởi lên sự xúc động, hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi hiện hữu, ông ngồi xổm xuống.
Athassa satthā udakasāṭikaṃ khipitvā adāsi.
Then the Teacher threw a bathing-cloth to him.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư ném cho ông một tấm y tắm.
So taṃ nivāsetvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
He put it on, worshipped the Teacher, and sat down to one side.
Ông mặc y tắm đó, đảnh lễ Đức Bổn Sư rồi ngồi sang một bên.
Satthāpissa anupubbiṃ kathaṃ kathetvā dhammaṃ desesi.
The Teacher then taught him the Dhamma, giving a progressive discourse.
Đức Bổn Sư cũng thuyết giảng pháp tuần tự cho ông.
So desanāvasāne saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā satthāraṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā pabbajjañca upasampadañca yāci.
At the conclusion of the discourse, he attained arahantship together with the Analytical Knowledges (paṭisambhidā), worshipped the Teacher, rose from his seat, and requested admission to the monastic life (pabbajjā) and full ordination (upasampadā).
Sau khi bài pháp kết thúc, ông đạt được quả A-la-hán cùng với các Tứ Vô Ngại Giải, đảnh lễ Đức Bổn Sư, đứng dậy khỏi chỗ ngồi và cầu xin xuất gia, thọ Cụ túc giới.
Ettāvatā tassa purimakammaṃ parikkhīṇaṃ.
With this, his past karma was exhausted.
Đến đây, nghiệp quá khứ của ông đã chấm dứt.
Ayañhi khīṇāsavamahātheraṃ catūhi akkosehi akkositvā yāvāyaṃ mahāpathavī tigāvutādhikaṃ yojanaṃ ussannā, tāva avīcimhi paccitvā tattha pakkāvasesena pañcapaññāsa vassāni imaṃ vippakāraṃ patto.
Indeed, this Jambuka, after reviling an Arahant Elder with four kinds of abuse, ripened in Avīci hell for as long as this great earth is raised by a yojana and three leagues, and as a remainder of that ripening, he underwent this distortion for fifty-five years.
Jambuka này đã từng mắng chửi một vị Đại Trưởng Lão đã diệt tận các lậu hoặc bằng bốn lời chửi rủa, và đã phải chịu quả báo trong địa ngục Avīci sâu một dojana và ba gāvuta, sau đó, với phần còn lại của nghiệp báo đã chín muồi, ông đã phải chịu khổ sở như thế này trong năm mươi lăm năm.
Tenassa taṃ kammaṃ khīṇaṃ.
Thus, that karma of his was exhausted.
Do đó, nghiệp đó của ông đã chấm dứt.
Vīsati pana vassasahassāni iminā katassa samaṇadhammassa phalaṃ nāsetuṃ na sakkā.
However, the fruit of the ascetic practice performed by him for twenty thousand years could not be destroyed.
Tuy nhiên, quả của pháp Sa-môn mà ông đã tu tập trong hai mươi ngàn năm thì không thể bị hủy hoại.
Tasmā satthā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā ‘‘ehi, bhikkhu, cara brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti āha.
Therefore, the Teacher extended his right hand and said, "Come, bhikkhu, lead the holy life for the complete ending of suffering."
Vì vậy, Đức Bổn Sư đưa tay phải ra và nói: "Này Tỳ-khưu, hãy đến, hãy sống Phạm hạnh một cách chân chánh để chấm dứt khổ đau."
Tāvadevassa gihiliṅgaṃ antaradhāyi aṭṭhaparikkhāradharo saṭṭhivassikamahāthero viya ahosi.
Immediately, his lay attire disappeared, and he became like an Elder of sixty years, possessing the eight requisites.
Ngay lúc đó, tướng mạo cư sĩ của ông biến mất, ông trở thành một vị Đại Trưởng Lão sáu mươi hạ lạp, mang đủ tám món đồ dùng của một Tỳ-khưu.
Aṅgamagadhavāsīnaṃ tassa sakkāraṃ gahetvā āgatadivaso kiresa, tasmā ubhayaraṭṭhavāsino sakkāraṃ gahetvā āgatā tathāgataṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho amhākaṃ ayyo jambuko mahā, udāhu samaṇo gotamo’’ti cintetvā ‘‘sace samaṇo gotamo mahā bhaveyya, ayaṃ samaṇassa gotamassa santikaṃ gaccheyya, jambukājīvakassa pana mahantatāya samaṇo gotamo imassa santikaṃ āgato’’ti cintayiṃsu.
It was said that this was the day the residents of Aṅga and Magadha had come bringing offerings for him. Therefore, the residents of both kingdoms, having come with offerings, saw the Tathāgata and pondered, "Which one is greater, our Venerable Jambuka, or recluse Gotama?" And they thought, "If recluse Gotama were great, this Jambuka would go to recluse Gotama; but due to the greatness of Jambuka the ascetic, recluse Gotama has come to him."
Hôm đó, được biết là ngày mà cư dân xứ Aṅga và Magadha mang lễ vật đến cúng dường Jambuka. Vì vậy, cư dân hai xứ ấy đã mang lễ vật đến, khi thấy Đức Như Lai, họ suy nghĩ: "Không biết vị Thánh Jambuka của chúng ta vĩ đại hơn, hay Sa-môn Gotama vĩ đại hơn?" Rồi họ lại nghĩ: "Nếu Sa-môn Gotama vĩ đại, thì vị Thánh Jambuka này sẽ đến chỗ Sa-môn Gotama. Nhưng vì Jambuka Ājīvaka vĩ đại, nên Sa-môn Gotama mới đến chỗ vị ấy."
Satthā mahājanassa parivitakkaṃ ñatvā, ‘‘jambuka, tava upaṭṭhākānaṃ kaṅkhaṃ chindāhī’’ti āha, so ‘‘ahampi, bhante, ettakameva paccāsīsāmī’’ti vatvā catutthajjhānaṃ samāpajjitvā uṭṭhāya tālappamāṇaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā ‘‘satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmī’’ti vatvā oruyha vanditvā puna dvitālamattaṃ titālamattanti evaṃ sattatālamattaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā oruyha attano sāvakabhāvaṃ jānāpesi.
The Teacher, knowing the thoughts of the multitude, said, "Jambuka, dispel the doubt of your supporters." He replied, "Indeed, Venerable Sir, I too have hoped for this much," and entering the fourth jhāna, he rose up into the sky to the height of a palm tree, and saying, "Venerable Sir, the Blessed One is my Teacher; I am his disciple," he descended, worshipped, and then ascended again to a height of two palm trees, then three palm trees, and so on, up to seven palm trees, then descended and made known his discipleship.
Đức Bổn Sư biết được suy nghĩ của đại chúng, liền nói: "Này Jambuka, hãy giải tỏa nghi ngờ cho các đệ tử của ngươi." Ông Jambuka đáp: "Bạch Thế Tôn, con cũng mong đợi điều này!" Nói xong, ông nhập Tứ thiền, rồi xuất thiền, bay lên không trung cao bằng một cây thốt nốt, rồi nói: "Bạch Thế Tôn, Đức Thế Tôn là Bổn Sư của con, con là đệ tử của Ngài!" Sau đó, ông hạ xuống, đảnh lễ, rồi lại bay lên không trung cao bằng hai cây thốt nốt, ba cây thốt nốt, cứ thế cho đến bảy cây thốt nốt, rồi hạ xuống, biểu lộ thân phận đệ tử của mình.
Taṃ disvā mahājano ‘‘aho buddhā nāma acchariyā anopamaguṇā’’ti cintesi.
Seeing that, the multitude thought, "Oh, the Buddhas are indeed wonderful, of incomparable virtues!"
Thấy vậy, đại chúng suy nghĩ: "Ôi, các vị Phật thật kỳ diệu, có những đức tính vô song!"
Satthā mahājanena saddhiṃ kathento evamāha – ‘‘ayaṃ ettakaṃ kālaṃ tumhehi ābhataṃ sakkāraṃ kusaggena jivhagge ṭhapetvā ‘tapacaraṇaṃ pūremī’ti idha nivuṭṭho, sacepi iminā upāyena vassasataṃ tapacaraṇaṃ pūreyya, yā cassa idāni kālaṃ vā bhattaṃ vā kukkuccāyitvā abhuñjantassa bhattacchedanakusalacetanā, tassā taṃ tapacaraṇaṃ soḷasiṃ kalampi na agghatī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, conversing with the multitude, spoke thus: "This one has resided here for all this time, placing the offerings brought by you on the tip of his tongue with a blade of kusa grass, saying, 'I am fulfilling ascetic practice.' Even if he were to fulfill ascetic practice for a hundred years in this manner, that ascetic practice would not be worth a sixteenth part of the wholesome volition of cutting off food that he had now, when he was in doubt about the proper time or food, and did not eat it." Connecting this teaching, the Teacher delivered the Dhamma and uttered this verse:
Đức Bổn Sư nói chuyện với đại chúng như sau: "Vị này đã sống ở đây suốt thời gian qua, đặt lễ vật mà quý vị mang đến trên đầu lưỡi bằng ngọn cỏ, nói rằng 'Tôi đang hoàn thành khổ hạnh.' Dù cho vị ấy có hoàn thành khổ hạnh bằng cách này trong một trăm năm, thì thiện nghiệp cắt bỏ bữa ăn của vị ấy, khi vị ấy không ăn vì nghi ngờ về thời gian hay bữa ăn, cũng không đáng giá bằng một phần mười sáu của khổ hạnh đó." Sau khi kết nối câu chuyện, Đức Bổn Sư thuyết pháp và nói lên bài kệ này:
Tassattho – sace bālo apariññātadhammo sīlādiguṇā paribāhiro titthāyatane pabbajito ‘‘tapacaraṇaṃ pūressāmī’’ti māse māse patte kusaggena bhojanaṃ bhuñjanto vassasataṃ bhuñjeyya bhojanaṃ.
The meaning of this is: If a fool (bālo), one who has not fully comprehended the Dhamma, who is devoid of virtues like sīla, and who has gone forth into a wrong path, thinking, "I will fulfill ascetic practice," were to eat food, month after month, with a blade of kusa grass for a hundred years, yet, he is not worth a sixteenth part of those who have discerned the Dhamma (na so saṅkhātadhammānaṃ, kalaṃ agghati soḷasi)"; those who have discerned the Dhamma are called those whose Dhamma has been known and weighed.
Ý nghĩa của bài kệ này là: Nếu một kẻ ngu, chưa thấu hiểu Pháp, không có các đức hạnh như giới, xuất gia theo tà đạo với ý nghĩ "Ta sẽ hoàn thành khổ hạnh," và cứ thế tháng này qua tháng khác, ăn thức ăn bằng ngọn cỏ, dù có ăn như vậy suốt một trăm năm.
Na so saṅkhātadhammānaṃ, kalaṃ agghati soḷasinti saṅkhātadhammā vuccanti ñātadhammā tulitadhammā.
Among these individuals, a stream-enterer (sotāpanno) is one who has fully understood the Four Noble Truths, at the lowest end, while an arahant (khīṇāsavo) is one who has fully understood the Four Noble Truths, at the highest end. That fool is not worth even a sixteenth part of those who have fully understood the Dhamma. This is a discourse based on individuals (puggalādhiṭṭhānā). However, in this verse, the following meaning based on the Dhamma (dhammādhiṭṭhānā) should be understood: even if that fool fulfills ascetic practice for a hundred years, the volition he has is not worth a sixteenth part of the wholesome volition of cutting off food, which arises in those who have understood the Dhamma and do not eat food at the wrong time or with doubt.
"Na so saṅkhātadhammānaṃ, kalaṃ agghati soḷasi"nti (Điều đó không đáng giá bằng một phần mười sáu của những người đã thấu hiểu Pháp) - saṅkhātadhammā được gọi là những người đã biết Pháp, đã cân nhắc Pháp.
Tesu heṭṭhimakoṭiyā sotāpanno saṅkhātadhammo, uparimakoṭiyā khīṇāsavo.
Among those, a Stream-Enterer (sotāpanna) is a saṅkhātadhamma at the lower extreme, and an Arahant (khīṇāsava) is at the upper extreme.
Trong số đó, vị Nhập Lưu ở cấp thấp nhất là saṅkhātadhammā, và vị A-la-hán ở cấp cao nhất.
Imesaṃ saṅkhātadhammānaṃ so bālo kalaṃ na agghati soḷasinti puggalādhiṭṭhānā desanā.
"That fool is not worth a sixteenth part of these saṅkhātadhammas"—this is a teaching based on individuals ( puggalādhiṭṭhānā desanā).
Kẻ ngu đó không đáng giá bằng một phần mười sáu của những saṅkhātadhammā này - đây là lời thuyết giảng dựa trên cá nhân.
Ayaṃ panettha attho – yā cassa tathā tapacaraṇaṃ pūrentassa vassasataṃ cetanā yā ca saṅkhātadhammānaṃ kālaṃ vā bhattaṃ vā kukkuccāyitvā abhuñjantānaṃ ekā bhattacchedanakusalacetanā, tassā cetanāya sā tāva dīgharattaṃ pavattacetanā soḷasiṃ kalaṃ na agghati.
This is the meaning here: The volition (cetanā) of that fool, who practices asceticism (tapacaraṇa) in such a way for a hundred years, and the single volition of wholesome action (kusalacetanā) of the saṅkhātadhammas who refrain from eating at the wrong time or at a mealtime, being anxious (kukkuccāyitvā)—that long-standing volition of the fool is not worth a sixteenth part of that (wholesome) volition.
Ý nghĩa ở đây là: Thiện nghiệp của kẻ ngu đó khi tu tập khổ hạnh suốt một trăm năm, và một thiện nghiệp cắt bỏ bữa ăn của những saṅkhātadhammā không ăn vì nghi ngờ về thời gian hay bữa ăn, thì thiện nghiệp kéo dài đó của kẻ ngu không đáng giá bằng một phần mười sáu của thiện nghiệp cắt bỏ bữa ăn đó.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ tassā saṅkhātadhammānaṃ cetanāya phalaṃ, taṃ soḷasa koṭṭhāse katvā tato ekekaṃ puna soḷasa soḷasa koṭṭhāse katvā tato ekassa koṭṭhāsassa yaṃ phalaṃ, tadeva tassa bālassa tapacaraṇato mahapphalataranti.
This is what is meant: If the fruit of the volition of those saṅkhātadhammas is divided into sixteen parts, and then each of those parts is again divided into sixteen parts, then the fruit of one of those parts is more greatly fruitful than the ascetic practice of that fool.
Điều này có nghĩa là: Quả của thiện nghiệp của những saṅkhātadhammā, nếu chia thành mười sáu phần, rồi mỗi phần lại chia thành mười sáu phần nữa, thì quả của một phần nhỏ đó còn có đại quả hơn cả khổ hạnh của kẻ ngu đó.
Ekasmiñhi divase jaṭilasahassassa abbhantaro āyasmā lakkhaṇatthero ca mahāmoggallānatthero ca ‘‘rājagahe piṇḍāya carissāmā’’ti gijjhakūṭato otaranti.
Indeed, one day, among the thousand ascetics, Venerable Lakkhaṇa Thera and Venerable Mahāmoggallāna Thera were descending from Gijjhakūṭa, intending to go on alms-round in Rājagaha.
Một ngày nọ, Trưởng lão Lakkhaṇa và Trưởng lão Mahāmoggallāna, trong số một ngàn vị ẩn sĩ tóc bện, đang từ núi Gijjhakūṭa đi xuống với ý định khất thực ở Rājagaha.
Tesu āyasmā mahāmoggallānatthero ekaṃ ahipetaṃ disvā sitaṃ pātvākāsi.
Among them, Venerable Mahāmoggallāna Thera smiled upon seeing a snake-petā.
Trong số đó, Trưởng lão Mahāmoggallāna nhìn thấy một con ahipeta và mỉm cười.
Atha naṃ lakkhaṇatthero ‘‘kasmā, āvuso, sitaṃ pātukarosī’’ti sitakāraṇaṃ pucchi.
Then Lakkhaṇa Thera asked him the reason for his smile, "Why, friend, do you smile?"
Bấy giờ, Trưởng lão Lakkhaṇa hỏi Ngài, "Thưa Đại đức, vì sao Đại đức lại mỉm cười?" và hỏi lý do mỉm cười.
‘‘Akālo, āvuso lakkhaṇa, imassa pañhassa, bhagavato santike maṃ puccheyyāsī’’ti thero āha.
The elder said, "This is not the time, friend Lakkhaṇa, for this question; you should ask me in the presence of the Blessed One."
Trưởng lão nói, "Thưa Đại đức Lakkhaṇa, đây không phải lúc cho câu hỏi này, Đại đức hãy hỏi tôi trước mặt Đức Thế Tôn."
Tesu rājagahe piṇḍāya caritvā bhagavato santikaṃ gantvā nisinnesu lakkhaṇatthero pucchi, ‘‘āvuso, moggallānaṃ tvaṃ gijjhakūṭā otaranto sitaṃ pātukaritvā mayā sitakāraṇaṃ puṭṭho ‘bhagavato santike maṃ puccheyyāsī’ti avaca, kathehi idāni taṃ kāraṇa’’nti.
When they had gone on alms-round in Rājagaha and, having gone to the Blessed One, had sat down, Lakkhaṇa Thera asked, "Friend Moggallāna, when you were descending from Gijjhakūṭa, you smiled, and when I asked you the reason for your smile, you said, 'You should ask me in the presence of the Blessed One.' Please tell me that reason now."
Sau khi khất thực ở Rājagaha, các vị Trưởng lão đến chỗ Đức Thế Tôn và ngồi xuống, Trưởng lão Lakkhaṇa hỏi, "Thưa Đại đức Moggallāna, khi Đại đức từ núi Gijjhakūṭa đi xuống, Đại đức đã mỉm cười, và khi tôi hỏi lý do mỉm cười, Đại đức đã nói, 'Thưa Đại đức, hãy hỏi tôi trước mặt Đức Thế Tôn.' Bây giờ, xin Đại đức hãy kể lý do đó."
Thero āha – ‘‘ahaṃ, āvuso, ekaṃ petaṃ disvā sitaṃ pātvākāsiṃ.
The elder said, "Friend, I smiled upon seeing a certain petā.
Trưởng lão nói, "Thưa Đại đức, tôi đã nhìn thấy một con ngạ quỷ và mỉm cười.
Tassa evarūpo attabhāvo – manussasīsaṃ viya assa sīsaṃ, ahissa viya seso attabhāvo, ahipeto nāmesa pamāṇato pañcavīsatiyojaniko, tassa sīsato uṭṭhitā aggijālā yāva naṅguṭṭhā gacchanti, naṅguṭṭhato uṭṭhitā aggijālā yāva sīsā, majjhesīsato uṭṭhitā dve passāni gacchanti, dvīhi passehi uṭṭhitā majjhe otarantī’’ti.
Its form was such that its head was like a human head, and the rest of its body was like that of a snake. This snake-petā was twenty-five yojanas in size. Flames of fire rising from its head reached its tail, and flames rising from its tail reached its head. Flames rising from the middle of its head went to both sides, and flames rising from both sides descended to the middle."
Thân thể của nó như thế này: đầu của nó giống như đầu người, phần còn lại của thân thể giống như rắn. Con ahipeta này có kích thước hai mươi lăm dojana. Những ngọn lửa bốc lên từ đầu nó cháy đến tận đuôi, những ngọn lửa bốc lên từ đuôi cháy đến tận đầu, những ngọn lửa bốc lên từ giữa đầu cháy sang hai bên, và những ngọn lửa bốc lên từ hai bên lại chìm xuống giữa."
Dvinnaṃyeva kira petānaṃ attabhāvo pañcavīsatiyojaniko, avasesānaṃ tigāvutappamāṇo.
Indeed, only two petās have a body twenty-five yojanas in size; the bodies of the rest are three gāvutas in size.
Nghe nói, chỉ có thân thể của hai con ngạ quỷ là hai mươi lăm dojana, còn các con ngạ quỷ khác chỉ có kích thước ba gāvuta.
Imassa ceva ahipetassa kākapetassa ca pañcavīsatiyojaniko.
This snake-petā and the crow-petā (kākapetassa) are twenty-five yojanas in size.
Chỉ có con ahipeta này và con kākapeta (ngạ quỷ quạ) là hai mươi lăm dojana.
Tesu ayaṃ tāva ahipeto.
Among these, this is the snake-petā.
Trong số đó, đây là con ahipeta.
Kākapetampi mahāmoggallāno gijjhakūṭamatthake paccamānaṃ disvā tassa pubbakammaṃ pucchanto imaṃ gāthamāha –
Mahāmoggallāna, having seen the crow-petā being cooked atop Gijjhakūṭa, asked about its past kamma, uttering this verse:
Trưởng lão Mahāmoggallāna cũng nhìn thấy con kākapeta đang bị thiêu đốt trên đỉnh núi Gijjhakūṭa, và hỏi về nghiệp quá khứ của nó, Ngài đã nói bài kệ này:
Gāthaṃ vatvā āha – ‘‘bhante, kassapabuddhakāle sambahulā bhikkhū gāmaṃ piṇḍāya pavisiṃsu,.
Having spoken the verse, it said, "Venerable sir, during the time of Kassapa Buddha, many bhikkhus entered a village for alms.
Nói bài kệ xong, nó nói, "Bạch Đại đức, vào thời Đức Phật Kassapa, nhiều Tỳ-kheo đã vào làng khất thực.
Manussā there disvā sampiyāyamānā āsanasālāyaṃ nisīdāpetvā pāde dhovitvā telaṃ makkhetvā yāguṃ pāyetvā khajjakaṃ datvā piṇḍapātakālaṃ āgamayamānā dhammaṃ suṇantā nisīdiṃsu.
The people, seeing the elders, delighted exceedingly, made them sit in the assembly hall, washed their feet, anointed them with oil, offered them gruel, gave them solid food, and sat listening to the Dhamma while awaiting the mealtime.
Người dân nhìn thấy các vị Trưởng lão, rất hoan hỷ, mời các vị ngồi vào chánh điện, rửa chân, xoa dầu, cúng dường cháo, dâng thức ăn nhẹ, rồi ngồi nghe Pháp trong khi chờ đến giờ thọ thực.
Dhammakathāvasāne therānaṃ patte ādāya attano attano gehā nānaggarasabhojanassa pūretvā āhariṃsu.
At the end of the Dhamma talk, they took the bowls of the elders, filled them with various exquisite foods from their own homes, and brought them.
Sau khi bài pháp kết thúc, họ lấy bát của các vị Trưởng lão, mang về nhà mình, đổ đầy các món ăn ngon và mang trở lại.
Tadā ahaṃ kāko hutvā āsanasālāya chadanapiṭṭhe nilīno taṃ disvā ekena gahitapattato tikkhattuṃ mukhaṃ pūrento tayo kabaḷe aggahesiṃ.
At that time, I, having become a crow, was hidden on the roof of the assembly hall, and seeing that food, I took three morsels, filling my mouth three times from a bowl held by one person.
Lúc đó, tôi là một con quạ, ẩn mình trên mái chánh điện, nhìn thấy cảnh đó, tôi đã lấy ba miếng cơm từ bát của một người đang cầm, ba lần làm đầy miệng mình.
Taṃ pana bhattaṃ neva saṅghassa santakaṃ, na saṅghassa niyametvā dinnaṃ, na bhikkhūhi gahitāvasesakaṃ.
However, that food was neither owned by the Saṅgha, nor designated for the Saṅgha, nor was it the leftover taken by the bhikkhus.
Nhưng thức ăn đó không phải là tài sản của Tăng chúng, cũng không phải là thứ đã được quy định dâng cho Tăng chúng, hay là phần còn lại sau khi các Tỳ-kheo đã thọ thực.
Attano attano gehaṃ netvā manussehi bhuñjitabbakaṃ, kevalaṃ saṅghaṃ uddissa abhihaṭamattameva.
It was food that the people were to take to their respective homes and eat; it was merely food brought specifically for the Saṅgha.
Đó là thức ăn mà người dân mang về nhà mình để ăn, chỉ là thức ăn được mang đến với ý định dâng cho Tăng chúng.
Tato mayā tayo kabaḷā gahitā, ettakaṃ me pubbakammaṃ.
Therefore, three morsels were taken by me. This is my past kamma.
Vì thế, tôi đã lấy ba miếng cơm, đó là nghiệp quá khứ của tôi.
Svāhaṃ kālaṃ katvā tassa kammassa vipākena avīcimhi paccitvā tattha pakkāvasesena idāni gijjhakūṭe kākapeto hutvā nibbatto imaṃ dukkhaṃ paccānubhomī’’ti.
I died and, due to the ripening of that kamma, was cooked in Avīci. With the remaining fruit of that kamma, I am now born as a crow-petā in Gijjhakūṭa, experiencing this suffering."
Sau khi chết, do quả báo của nghiệp đó, tôi đã bị thiêu đốt trong địa ngục Avīci, và do phần còn lại của quả báo bị thiêu đốt đó, bây giờ tôi tái sinh thành kākapeta (ngạ quỷ quạ) trên núi Gijjhakūṭa và đang chịu đựng khổ đau này."
Idaṃ kākapetassa vatthu.
This is the story of the crow-petā.
Đây là câu chuyện về kākapeta.
Idha pana thero ‘‘ahipetaṃ disvā sitaṃ pātvākāsi’’nti āha.
But here, the elder said, "I smiled upon seeing the snake-petā."
Tuy nhiên, ở đây, Trưởng lão đã nói, "Tôi đã nhìn thấy một ahipeta và mỉm cười."
Athassa satthā sakkhī hutvāpi uṭṭhāya ‘‘saccaṃ, bhikkhave, moggallāno āha.
Then the Teacher, being a witness to him, rose and said, "Indeed, bhikkhus, Moggallāna speaks the truth.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư, dù là nhân chứng, cũng đứng dậy và nói, "Này các Tỳ-kheo, Moggallāna nói đúng.
Mayāpesa sambodhipattadivaseyeva diṭṭho, apicāhaṃ ‘ye me vacanaṃ na saddaheyyuṃ, tesaṃ ahitāya bhaveyyā’ti parānuddayāya na kathesi’’nti āha.
I also saw this very (petā) on the day I attained perfect enlightenment. However, out of compassion for others, I did not speak of it, thinking that it would be to their disadvantage if they did not believe my words."
Ta cũng đã nhìn thấy nó ngay trong ngày đạt được Chánh Đẳng Giác, nhưng vì lòng thương xót người khác, sợ rằng 'những ai không tin lời ta, điều đó sẽ gây hại cho họ', nên ta đã không nói."
Lakkhaṇasaṃyuttepi (saṃ. ni. 2.202 ādayo) hi mahāmoggallānena diṭṭhakāleyeva satthā tassa sakkhī hutvā vinītavatthūni kathesi, idampi tena tatheva kathitaṃ.
Indeed, even in the Lakkhaṇa Saṃyutta, the Teacher, being a witness, taught the stories of the disciplined beings (vinītavatthūni) at the very time Mahāmoggallāna saw them, and this (story) was also told by him in the same way.
Thật vậy, trong Lakkhaṇasaṃyutta (Saṃ. Ni. 2.202 trở đi), Đức Bổn Sư đã làm chứng cho Trưởng lão Mahāmoggallāna ngay khi Ngài nhìn thấy, và đã thuyết các câu chuyện về sự thuần hóa; câu chuyện này cũng được thuyết theo cách tương tự.
Taṃ sutvā bhikkhū tassa pubbakammaṃ pucchiṃsu.
Having heard that, the bhikkhus asked about its past kamma.
Nghe vậy, các Tỳ-kheo đã hỏi về nghiệp quá khứ của con ngạ quỷ đó.
Satthāpi tesaṃ kathesi –
The Teacher also told them:
Đức Bổn Sư cũng đã kể cho họ nghe:
Atīte kira bārāṇasiṃ nissāya nadītīre paccekabuddhassa paṇṇasālaṃ kariṃsu.
It is said that in the past, a leaf-hut was built for a Paccekabuddha on a riverbank near Bārāṇasī.
Nghe nói, trong quá khứ, gần Bārāṇasī, bên bờ sông, người ta đã xây một tịnh xá lá cho một vị Paccekabuddha.
So tattha viharanto nibaddhaṃ nagare piṇḍāya carati.
While dwelling there, he regularly went on alms-round in the city.
Vị ấy trú ở đó và thường xuyên vào thành khất thực.
Nāgarāpi sāyaṃpātaṃ gandhapupphādihatthā paccekabuddhassūpaṭṭhānaṃ gacchanti.
The city dwellers also came to attend to the Paccekabuddha in the evenings and mornings, with perfumes and flowers in their hands.
Người dân trong thành cũng sáng tối mang hương hoa đến để cúng dường vị Paccekabuddha.
Eko bārāṇasivāsī puriso taṃ maggaṃ nissāya khettaṃ kasi.
A man dwelling in Bārāṇasī cultivated a field near that path.
Một người nông dân sống ở Bārāṇasī đã cày ruộng gần con đường đó.
Mahājano sāyaṃpātaṃ paccekabuddhassūpaṭṭhānaṃ gacchanto taṃ khettaṃ maddanto gacchati.
The great multitude, going to attend to the Paccekabuddha in the evenings and mornings, trampled that field.
Đám đông người dân đi cúng dường vị Paccekabuddha sáng tối đã giẫm đạp lên ruộng của ông ta.
Kassako ca ‘‘mā me khettaṃ maddathā’’ti vārentopi vāretuṃ nāsakkhi.
And the farmer, though trying to stop them, saying, "Do not trample my field," could not stop them.
Người nông dân dù cố gắng ngăn cản, nhưng không thể ngăn được.
Athassa etadahosi – ‘‘sace imasmiṃ ṭhāne paccekabuddhassa paṇṇasālā na bhaveyya, na me khettaṃ maddeyyu’’nti.
Then it occurred to him, "If there were no leaf-hut for the Paccekabuddha in this place, they would not trample my field."
Bấy giờ, ông ta nghĩ, "Nếu không có tịnh xá lá của vị Paccekabuddha ở đây, họ sẽ không giẫm đạp lên ruộng của ta."
So paccekabuddhassa piṇḍāya paviṭṭhakāle paribhogabhājanāni bhinditvā paṇṇasālaṃ jhāpesi.
So, when the Paccekabuddha had entered for alms, he broke the utensils and set fire to the leaf-hut.
Khi vị Paccekabuddha vào thành khất thực, ông ta đã đập vỡ các vật dụng sinh hoạt và đốt cháy tịnh xá lá.
Paccekabuddho taṃ jhāmaṃ disvā yathāsukhaṃ pakkāmi.
The Paccekabuddha, seeing that it was burned, went away to a place of his liking.
Vị Paccekabuddha nhìn thấy tịnh xá bị cháy, liền an nhiên rời đi.
Mahājano gandhamālaṃ ādāya āgato jhāmapaṇṇasālaṃ disvā ‘‘kahaṃ nu kho no ayyo gato’’ti āha.
The great multitude, who had come with perfumes and garlands, seeing the burned leaf-hut, said, "Where has our noble one gone?"
Đám đông người dân mang hương hoa đến, thấy tịnh xá lá bị cháy, liền nói, "Vị Tôn giả của chúng ta đã đi đâu rồi?"
Sopi mahājaneneva saddhiṃ gato mahājanamajjhe ṭhitakova evamāha – ‘‘mayā tassa paṇṇasālā jhāpitā’’ti.
That farmer also, having gone with the great multitude, stood in the midst of the multitude and said, "I burned his leaf-hut."
Người nông dân đó cũng đi cùng đám đông, đứng giữa đám đông và nói, "Ta đã đốt tịnh xá của vị ấy."
Atha naṃ ‘‘gaṇhatha, imaṃ pāpimaṃ nissāya mayaṃ paccekabuddhaṃ daṭṭhuṃ na labhimhā’’ti daṇḍādīhi pothetvā jīvitakkhayaṃ pāpesuṃ.
Then the people, saying, "Seize this wicked man! Because of him, we could not see the Paccekabuddha," beat him with sticks and other weapons, and brought about his death.
Bấy giờ, người dân nói, "Hãy bắt tên ác nhân này! Vì hắn mà chúng ta không được thấy vị Paccekabuddha nữa," rồi họ dùng gậy gộc đánh đập ông ta đến chết.
So avīcimhi nibbattitvā yāvāyaṃ mahāpathavī yojanamattaṃ ussannā, tāva niraye paccitvā pakkāvasesena gijjhakūṭe ahipeto hutvā nibbatti.
That farmer was reborn in Avīci, and having been cooked in hell for a period as long as this great earth is one yojana thick, with the remaining fruit of that kamma, he was reborn as a snake-petā in Gijjhakūṭa.
Sau khi chết, ông ta tái sinh vào địa ngục Avīci, bị thiêu đốt ở đó cho đến khi mặt đất này cao một dojana, và do phần còn lại của quả báo bị thiêu đốt đó, ông ta tái sinh thành ahipeta trên núi Gijjhakūṭa.
Satthā idaṃ tassa pubbakammaṃ kathetvā, ‘‘bhikkhave, pāpakammaṃ nāmetaṃ khīrasadisaṃ, yathā khīraṃ duyhamānameva na pariṇamati.
The Teacher, having related this past deed of that (petā), said, "Monks, this evil deed is like milk. Just as milk, even while being milked, does not change its nature,
Đức Bổn Sư kể xong nghiệp quá khứ của nó, rồi nói, "Này các Tỳ-kheo, ác nghiệp giống như sữa tươi, sữa tươi vừa vắt ra không lập tức đông lại.
Tathā kammaṃ kayiramānameva na vipaccati.
so too, an evil deed, even while being done, does not ripen immediately.
Cũng vậy, nghiệp vừa làm ra không lập tức trổ quả.
Yadā pana vipaccati, tadā evarūpena dukkhena socatī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
But when it ripens, then one grieves with such suffering." Thus, connecting the sequence, the Teacher uttered this verse while teaching the Dhamma –
Nhưng khi nó trổ quả, lúc đó kẻ ngu phải chịu khổ đau như thế này và than khóc." Ngài kết nối câu chuyện và thuyết pháp bằng bài kệ này:
Tattha sajjukhīraṃ vāti taṃ khaṇaṃyeva dhenuyā thanehi nikkhantaṃ abbhuṇhaṃ khīraṃ na muccati na pariṇamati.
There, sajjukhīraṃ vā means fresh milk, just drawn from the udder of a cow, does not immediately sour or change its nature.
Trong đó, sajjukhīraṃ vā (như sữa tươi) có nghĩa là sữa vừa vắt ra từ vú bò ngay lúc đó, còn ấm nóng, không lập tức thay đổi, không biến chất.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā idaṃ sajjukhīraṃ taṃ khaṇaññeva na muccati na pariṇamati na pakatiṃ vijahati.
This means: just as this fresh milk does not immediately sour, does not change its nature, does not abandon its original state then and there,
Điều này có nghĩa là: Cũng như sữa tươi này không lập tức thay đổi, không biến chất, không từ bỏ bản chất tự nhiên của nó ngay lúc đó.
Yasmiṃ pana bhājane duhitvā gahitaṃ yāva tattha takkādiambilaṃ na pakkhipati, yāva dadhibhājanādikaṃ ambilabhājanaṃ na pāpuṇāti, tāva pakatiṃ avijahitvā pacchā jahati, evameva pāpakammampi kariyamānameva na vipaccati.
but remains in its original state until acidic liquid like buttermilk is added to the vessel into which it was milked, or until it reaches an acidic vessel such as a curd pot, and only afterwards changes its nature; even so, an evil deed does not ripen as soon as it is done.
Nhưng khi nó được vắt vào một cái bát, chừng nào chưa cho chất chua như nước dấm vào, chừng nào chưa chạm vào bát sữa chua hay các vật chứa chất chua khác, thì nó vẫn giữ nguyên bản chất, sau đó mới thay đổi. Cũng vậy, ác nghiệp vừa làm ra không lập tức trổ quả.
Yadi vipacceyya, na koci pāpakammaṃ kātuṃ visaheyya.
If it were to ripen immediately, no one would dare to commit an evil deed.
Nếu nó trổ quả ngay lập tức, thì không ai dám làm ác nghiệp.
Yāva pana kusalābhinibbattā khandhā dharanti, tāva naṃ te rakkhanti.
As long as the aggregates born of wholesome kamma persist, they protect it.
Chừng nào các uẩn được sinh ra từ nghiệp thiện còn tồn tại, chừng đó chúng bảo vệ nó (không cho trổ quả).
Tesaṃ bhedā apāye nibbattakkhandhesu vipaccati, vipaccamānañca ḍahantaṃ bālamanveti.‘‘Kiṃ viyā’’ti? ‘‘Bhasmacchannova pāvako’’ti.
Upon their dissolution, it ripens in the aggregates born in the woeful states. And when ripening, it follows the fool, burning. "How so?" "Like fire covered by ashes."
Khi chúng tan rã, nó sẽ trổ quả trong các uẩn được sinh ra ở cõi khổ. Và khi trổ quả, nó theo kẻ ngu mà thiêu đốt. "Giống như cái gì?" "Như ngọn lửa bị tro che lấp."
Yathā hi chārikāya paṭicchanno vītaccitaṅgāro akkantopi chārikāya paṭicchannattā na tāva ḍahati, chārikaṃ pana tāpetvā cammādīnaṃ ḍahanavasena yāva matthaluṅgā ḍahanto gacchati, evameva pāpakammampi yena kataṃ hoti, taṃ bālaṃ dutiye vā tatiye vā attabhāve nirayādīsu nibbattaṃ ḍahantaṃ anugacchatīti.
For just as a charcoal ember covered by ashes, though trodden upon, does not burn immediately due to being covered by ashes, but after heating the ashes, it continues burning by incinerating leather and other things, even to the very brain; even so, the evil deed follows that fool in the second or third existence, burning him when reborn in hell and other woeful states.
Thật vậy, như một cục than hồng không còn ngọn lửa, bị tro che phủ, dù bị dẫm lên nhưng vì bị tro che phủ nên chưa cháy, nhưng sau đó, làm nóng tro, nó sẽ cháy và thiêu đốt da thịt cho đến tận não, nghiệp ác cũng vậy, kẻ ngu si đã tạo ra nó, thì nó sẽ theo thiêu đốt kẻ ngu si đó khi tái sinh vào cõi địa ngục hoặc các cõi khác trong kiếp thứ hai hoặc thứ ba.
Purimanayeneva hi mahāmoggallānatthero lakkhaṇattherena saddhiṃ gijjhakūṭā orohanto aññatarasmiṃ padese sitaṃ pātvākāsi.
Indeed, in the same manner as before, Venerable Mahāmoggallāna, descending from Gijjhakūṭa with Venerable Lakkhaṇa, showed a smile in a certain place.
Theo cách thức trước đây, Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna, cùng với Trưởng lão Lakkhaṇa, khi đang đi xuống từ Gijjhakūṭa, đã mỉm cười ở một nơi nào đó.
Therena sitakāraṇaṃ puṭṭho ‘‘bhagavato santike maṃ puccheyyāsī’’ti vatvā piṇḍāya caritvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisinnakāle puna puṭṭho āha – ‘‘ahaṃ, āvuso, ekaṃ petaṃ addasaṃ tigāvutappamāṇena attabhāvena, tassa saṭṭhi ayakūṭasahassāni ādittāni sampajjalitāni uparimatthake patitvā patitvā uṭṭhahanti sīsaṃ bhindanti, bhinnaṃ bhinnaṃ puna samuṭṭhahati, iminā attabhāvena mayā evarūpo attabhāvo na diṭṭhapubbo, ahaṃ taṃ disvā sitaṃ pātvākāsi’’nti.
When asked by the Elder about the cause of his smile, he said, "You should ask me about it in the presence of the Blessed One." Having gone for alms and then approached the Teacher, having bowed down and sat down, when asked again by the Elder, he said, "Friend, I saw a petā with a body three gavutas in height. Sixty thousand iron spikes, blazing and thoroughly aflame, kept falling down on his head, splitting his skull. And each skull, though split, regenerated again. Never before have I seen such an existence with this present body. Seeing it, I showed a smile."
Khi Trưởng lão Lakkhaṇa hỏi về nguyên nhân mỉm cười, Ngài nói: "Hãy hỏi ta khi ở gần Đức Thế Tôn." Sau khi đi khất thực và đến gần Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi xuống, khi được hỏi lại, Ngài nói: "Bạch Đại đức, con đã thấy một ngạ quỷ có thân hình cao ba do tuần, trên đỉnh đầu nó có sáu mươi ngàn cây đinh sắt cháy đỏ rực, thiêu đốt xung quanh, rơi xuống và đâm vỡ đầu nó, đầu vỡ rồi lại mọc lên. Con chưa từng thấy một thân hình như vậy trong kiếp này. Khi thấy nó, con đã mỉm cười."
Petavatthusmiñhi –
For in the Petavatthu it is said:
Trong Petavatthu, có câu:
Atīte kira bārāṇasiyaṃ sāḷittakasippe nipphattiṃ patto eko pīṭhasappi ahosi.
It is said that in the past, in Bārāṇasī, there was a lame man who had perfected the art of throwing pebbles.
Thuở xưa, tại Bārāṇasī, có một người què tên Pīṭhasappi, đã thành thạo nghề bắn đá.
So nagaradvāre ekassa vaṭarukkhassa heṭṭhā nisinno sakkharāni khipitvā tassa paṇṇāni chindanto ‘‘hatthirūpakaṃ no dassehi, assarūpakaṃ no dassehī’’ti gāmadārakehi vuccamāno icchiticchitāni rūpāni dassetvā tesaṃ santikā khādanīyādīni labhati.
He would sit under a banyan tree at the city gate, throwing pebbles and severing its leaves. When the village children asked him, "Show us an elephant figure, show us a horse figure," he would display whatever figures they desired and receive food and other things from them.
Anh ta ngồi dưới gốc cây đa ở cổng thành, ném đá cắt lá cây. Khi các trẻ em trong làng nói: "Hãy cho chúng tôi xem hình voi, hãy cho chúng tôi xem hình ngựa," anh ta sẽ tạo ra các hình ảnh mà chúng muốn và nhận được thức ăn từ chúng.
Athekadivasaṃ rājā uyyānaṃ gacchanto taṃ padesaṃ pāpuṇi.
Then, one day, the king, going to the park, arrived at that spot.
Một ngày nọ, nhà vua đi dạo trong vườn thượng uyển và đến nơi đó.
Dārakā pīṭhasappiṃ pārohantare katvā palāyiṃsu.
The children fled, leaving the lame man hidden among the roots of the tree.
Các trẻ em đã đặt Pīṭhasappi giữa các rễ cây và bỏ chạy.
Rañño ṭhitamajjhanhike rukkhamūlaṃ paviṭṭhassa chiddāvachiddacchāyā sarīraṃ phari.
As the sun reached its zenith, the fragmented shade of the tree covered the king's body.
Khi nhà vua đứng giữa trưa, bóng cây lốm đốm rơi lên người Ngài.
So ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti uddhaṃ olokento rukkhapaṇṇesu hatthirūpakādīni disvā ‘‘kassetaṃ kamma’’nti pucchitvā ‘‘pīṭhasappino’’ti sutvā taṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘mayhaṃ purohito atimukharo appamattakepi vutte bahuṃ bhaṇanto maṃ upaddaveti, sakkhissasi tassa mukhe nāḷimattā ajalaṇḍikā khipitu’’nti?
Looking up, wondering "What is this?", he saw the elephant figures and so forth on the tree leaves, and asked, "Whose work is this?" Hearing "It's the lame man's," he had him summoned and said, "My chaplain is too talkative; even when little is said, he speaks much and troubles me. Can you throw a nāḷi-measure of goat droppings into his mouth?"
Ngài nhìn lên và thấy hình voi, ngựa trên lá cây, liền hỏi: "Đây là công việc của ai?" Khi nghe nói "của Pīṭhasappi," Ngài cho gọi anh ta đến và nói:
‘‘Sakkhissāmi, deva.
"Yes, Your Majesty.
"Vị đạo sĩ của ta quá lắm lời, nói nhiều dù chỉ là chuyện nhỏ, làm phiền ta. Ngươi có thể ném một ống đầy phân dê vào miệng ông ta không?"
Ajalaṇḍikā āharāpetvā purohitena saddhiṃ tumhe antosāṇiyaṃ nisīdatha, ahamettha kattabbaṃ jānissāmī’’ti.
Have the goat droppings brought, and you and the chaplain sit within a curtain. I will know what needs to be done there."
"Tâu Đại vương, thần có thể làm được.
Atha rājā tathā kāresi.
Then the king did so.
Xin hãy cho mang phân dê đến, và Đại vương cùng vị đạo sĩ hãy ngồi trong màn che. Thần sẽ biết phải làm gì."
Itaro kattariyaggena sāṇiyā chiddaṃ katvā purohitassa raññā saddhiṃ kathentassa mukhe vivaṭamatte ekekaṃ ajalaṇḍikaṃ khipi.
The other (the lame man), having made a hole in the curtain with the tip of a pair of scissors, threw one goat dropping at a time into the chaplain's mouth as soon as he opened it while conversing with the king.
Thế là nhà vua đã làm như vậy. Người què kia dùng đầu kéo cắt một lỗ trên màn, và khi vị đạo sĩ đang nói chuyện với nhà vua vừa mở miệng, anh ta ném từng viên phân dê vào.
Purohito mukhaṃ paviṭṭhaṃ paviṭṭhaṃ gili.
The chaplain swallowed each one that entered his mouth.
Vị đạo sĩ nuốt hết những viên phân dê rơi vào miệng.
Pīṭhasappī khīṇāsu ajalaṇḍikāsu sāṇiṃ cālesi.
When the goat droppings were exhausted, the lame man shook the curtain.
Khi phân dê hết, Pīṭhasappi lắc màn.
Rājā tāya saññāya ajalaṇḍikānaṃ khīṇabhāvaṃ ñatvā āha – ‘‘ācariya, ahaṃ tumhehi saddhiṃ kathento kathaṃ nittharituṃ na sakkhissāmi, tumhe atimukharatāya nāḷimattā ajalaṇḍikā gilantāpi tuṇhībhāvaṃ nāpajjathā’’ti.
The king, understanding that the goat droppings were finished by that signal, said, "Teacher, when conversing with you, I am unable to finish my speech. Even after swallowing a nāḷi-measure of goat droppings, you do not become silent."
Nhà vua nhận ra phân dê đã hết qua dấu hiệu đó và nói: "Thưa đạo sĩ, ta nói chuyện với ông mà không thể kết thúc được. Dù ông nuốt cả một ống phân dê vì quá lắm lời, ông vẫn không chịu im lặng."
Brāhmaṇo maṅguubhāvaṃ āpajjitvā tato paṭṭhāya mukhaṃ vivaritvā raññā saddhiṃ sallapituṃ nasakkhi.
The brahmin was embarrassed and from that time onwards could not open his mouth to converse with the king.
Vị Bà-la-môn cảm thấy xấu hổ và từ đó về sau không thể mở miệng nói chuyện với nhà vua nữa.
Rājā pīṭhasappiguṇaṃ anussaritvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘taṃ nissāya me sukhaṃ laddha’’nti tuṭṭho tassa sabbaṭṭhakaṃ nāma dhanaṃ datvā nagarassa catūsu disāsu cattāro varagāme adāsi.
The king, remembering the lame man's skill, was pleased and had him summoned, saying, "Happiness has been gained by me thanks to you." He gave him wealth called 'sabbaṭṭhaka' (all-eight) and four excellent villages in the four directions of the city.
Nhà vua nhớ đến tài năng của Pīṭhasappi, cho gọi anh ta đến, và vui mừng nói: "Nhờ ngươi mà ta đã có được sự an lạc." Ngài ban cho anh ta tài sản gọi là Sabbaṭṭhaka và bốn ngôi làng tốt nhất ở bốn hướng của thành phố.
Tamatthaṃ viditvā rañño atthadhammānusāsako amacco imaṃ gāthamāha –
Knowing this matter, the minister who advised the king on welfare and Dhamma spoke this verse –
Biết được điều đó, vị quan cố vấn về lợi ích và Chánh pháp của nhà vua đã nói bài kệ này:
So pana amacco tena samayena ayameva bhagavā ahosi.
That minister at that time was none other than this Blessed One himself.
Bốn ngôi làng ở bốn hướng đã được ban tặng."
Atheko puriso pīṭhasappinā laddhasampattiṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ nāma pīṭhasappī hutvā imaṃ sippaṃ nissāya mahāsampattiṃ patto, mayāpetaṃ sikkhituṃ vaṭṭatī’’ti.
Then a certain man, seeing the prosperity gained by the lame man, thought, "This lame man, by relying on this skill, has attained great prosperity. It is fitting that I too learn this skill."
Vị quan đó vào thời điểm đó chính là Đức Thế Tôn này.
So taṃ upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘idaṃ me, ācariya, sippaṃ dethā’’ti āha.
He approached him, bowed down, and said, "Teacher, please give me this skill."
Sau đó, một người đàn ông thấy sự giàu có mà Pīṭhasappi đã đạt được, liền nghĩ: "Người què này nhờ nghề này mà đạt được tài sản lớn, mình cũng nên học nghề này."
‘‘Na sakkā, tāta, dātu’’nti.
"It is not possible to give it, my dear."
Anh ta đến gặp Pīṭhasappi, đảnh lễ và nói: "Thưa Sư phụ, xin hãy truyền nghề này cho con."
So tena paṭikkhitto ‘‘hotu, ārādhessāmi na’’nti tassa hatthapādaparikammādīni karonto cirassaṃ taṃ ārādhetvā punappunaṃ yāci, pīṭhasappī ‘‘ayaṃ me ativiya upakāro’’ti taṃ paṭibāhituṃ asakkonto sippaṃ sikkhāpetvā ‘‘nipphannaṃ te, tāta, sippaṃ, idāni kiṃ karissasī’’ti āha.
So, being refused by him,* thought, "Let it be. I will please him," and by rendering services for his hands and feet, he pleased him after a long time and begged him again and again. The cripple, unable to refuse him, thinking, "This one is extremely helpful to me," taught him the skill and said, "Son, your skill is perfected. Now, what will you do?"
"Này con, không thể truyền được." Anh ta bị từ chối, liền nghĩ: "Thôi được, mình sẽ làm cho ông ta hài lòng." Anh ta phục vụ Pīṭhasappi bằng cách xoa bóp tay chân và các việc khác. Sau một thời gian dài, anh ta làm cho Pīṭhasappi hài lòng và liên tục cầu xin. Pīṭhasappi không thể từ chối vì nghĩ: "Người này đã giúp đỡ ta rất nhiều," nên đã dạy nghề cho anh ta và nói: "Này con, nghề của con đã thành thạo rồi, bây giờ con sẽ làm gì?"
‘‘Bahi gantvā sippaṃ vīmaṃsissāmī’’ti.
"I will go outside and test my skill."
"Con sẽ ra ngoài và thử nghề."
‘‘Kiṃ karissasī’’ti?
"What will you do?"
"Con sẽ làm gì?"
‘‘Gāviṃ vā manussaṃ vā paharitvā māressāmī’’ti.
"I will strike and kill either a cow or a person."
"Con sẽ ném đá giết bò hoặc người."
‘‘Tātā, gāviṃ mārentassa sataṃ daṇḍo hoti manussaṃ mārentassa sahassaṃ, tvaṃ saputtadāropi taṃ nittharituṃ na sakkhissasi, mā vinassa, yamhi pahaṭe daṇḍo natthi, tādisaṃ nimātāpitikaṃ kañci upadhārehī’’ti.
"Son, the fine for killing a cow is a hundred, and for killing a person, a thousand. Even you, with your wife and children, will not be able to overcome that. Do not destroy yourself. Find someone without parents on whom there is no penalty for striking."
"Này con, giết bò thì bị phạt một trăm, giết người thì bị phạt một ngàn. Con dù có vợ con cũng không thể chịu nổi hình phạt đó đâu. Đừng tự hủy hoại mình. Hãy tìm một người nào đó không có cha mẹ, ném đá vào họ sẽ không bị phạt."
So ‘‘sādhū’’ti sakkharā ucchaṅge katvā tādisaṃ upadhārayamāno vicaranto gāviṃ disvā ‘‘ayaṃ sasāmikā’’ti paharituṃ na visahi, manussaṃ disvā ‘‘ayaṃ samātāpitiko’’ti paharituṃ na visati.
He said, "Very well," and taking pebbles in his lap, he wandered, searching for such a person. Seeing a cow, he could not bring himself to strike it, thinking, "This cow has an owner." Seeing a person, he could not bring himself to strike him, thinking, "This person has parents."
Anh ta nói "Vâng" và nhặt đá vào vạt áo. Khi đi tìm một người như vậy, anh ta thấy một con bò nhưng nghĩ "con bò này có chủ" nên không dám ném. Anh ta thấy một người nhưng nghĩ "người này có cha mẹ" nên không dám ném.
Tena samayena sunetto nāma paccekabuddho taṃ nagaraṃ nissāya paṇṇasālāya viharati.
At that time, a Paccekabuddha named Sunetta was dwelling in a leaf-hut near that city.
Vào thời đó, có một vị Paccekabuddha tên Sunetta đang trú ngụ trong một túp lều lá gần thành phố đó.
So taṃ piṇḍāya pavisantaṃ nagaradvārantare disvā ‘‘ayaṃ nimātāpitiko, imasmiṃ pahaṭe daṇḍo natthi, imaṃ paharitvā sippaṃ vīmaṃsissāmī’’ti paccekabuddhassa dakkhiṇakaṇṇasotaṃ sandhāya sakkharaṃ khipi.
Seeing him entering the city for alms between the city gates,* thought, "This one has no parents. There is no penalty for striking him. I will strike him and test my skill," and aiming at the Paccekabuddha's right ear canal, he threw a pebble.
Người đàn ông đó thấy vị Paccekabuddha đang đi vào thành để khất thực, liền nghĩ: "Người này không có cha mẹ, ném đá vào ông ta sẽ không bị phạt. Mình sẽ ném đá vào ông ta để thử nghề." Thế là anh ta nhắm vào tai phải của vị Paccekabuddha và ném một viên đá.
Sā dakkhiṇakaṇṇasotena pavisitvā vāmena nikkhami, dukkhā vedanā uppajji.
It entered through the right ear canal and exited through the left, and a painful sensation arose.
Viên đá đi vào tai phải và đi ra tai trái, gây ra một cảm giác đau đớn.
Paccekabuddho bhikkhāya carituṃ nāsakkhi, ākāsena paṇṇasālaṃ gantvā parinibbāyi.
The Paccekabuddha was unable to go for alms. He went to his leaf-hut through the air and attained parinibbāna.
Vị Paccekabuddha không thể tiếp tục khất thực, Ngài bay về túp lều lá và nhập Niết-bàn.
Manussā paccekabuddhe anāgacchante ‘‘kiñci aphāsukaṃ bhavissatī’’ti cintetvā tattha gantvā taṃ parinibbutaṃ disvā rodiṃsu parideviṃsu.
When the people saw that the Paccekabuddha had not returned, they thought, "Something might be wrong," and going there, they saw him, who had attained parinibbāna, and wept and lamented.
Khi mọi người thấy vị Paccekabuddha không trở lại, họ nghĩ: "Chắc có điều gì không ổn." Họ đến túp lều lá, thấy Ngài đã nhập Niết-bàn, liền khóc lóc than vãn.
Sopi mahājanaṃ gacchantaṃ disvā tattha gantvā paccekabuddhaṃ sañjānitvā ‘‘ayaṃ piṇḍāya pavisanto dvārantare mama sammukhībhūto, ahaṃ attano sippaṃ vīmaṃsanto imaṃ pahari’’nti āha.
He too, seeing the large crowd departing, went there and, recognizing the Paccekabuddha, said, "This one, when entering for alms, came before me between the gates. I struck him while testing my skill."
Người đàn ông đó cũng thấy đám đông đang đi đến, liền đến đó, nhận ra vị Paccekabuddha và nói: "Vị Paccekabuddha này khi đi khất thực đã ở trước mặt tôi ở cổng thành. Tôi đã ném đá vào Ngài để thử nghề của mình."
Manussā ‘‘iminā kira pāpakena paccekabuddho pahaṭo, gaṇhatha gaṇhathā’’ti pothetvā tattheva naṃ jīvitakkhayaṃ pāpesuṃ.
The people exclaimed, "Indeed, the Paccekabuddha was struck by this wicked one! Seize him, seize him!" They beat him and put him to death right there.
Mọi người nói: "Kẻ ác này đã ném đá vào vị Paccekabuddha! Bắt lấy hắn! Bắt lấy hắn!" Họ đánh đập anh ta và kết liễu mạng sống anh ta ngay tại đó.
So avīcimhi nibbattitvā yāvāyaṃ mahāpathavī yojanamattaṃ ussannā, tāva paccitvā vipākāvasesena gijjhakūṭamatthake saṭṭhikūṭapeto hutvā nibbatti.
He was reborn in Avīci hell, burned there until this great earth rose a yojana high, and due to the remaining Kammic result, he was reborn as a sixty-pinnacled Preta on the summit of Gijjhakūṭa.
Anh ta tái sinh vào địa ngục Avīci, chịu khổ cho đến khi đại địa này cao một do tuần, sau đó, do nghiệp báo còn sót lại, anh ta tái sinh thành ngạ quỷ Saṭṭhikūṭapeta trên đỉnh núi Gijjhakūṭa.
Satthā tassa imaṃ pubbakammaṃ kathetvā, ‘‘bhikkhave, bālassa nāma sippaṃ vā issariyaṃ vā uppajjamānaṃ anatthāya uppajjati.
The Teacher, having recounted this past deed of his, said, "Bhikkhus, when skill or power arises in a fool, it arises for his harm.
Đức Bổn Sư đã kể về nghiệp quá khứ này của người ngạ quỷ ấy,*: “Này các Tỳ-khưu, khi một kẻ ngu si có được nghệ thuật hay quyền lực, thì nó sinh ra chỉ để gây hại.
Bālo hi sippaṃ vā issariyaṃ vā labhitvā attano anatthameva karotī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha.
For a fool, having gained skill or power, only brings harm to himself." Thus connecting the incidents, the Teacher taught the Dhamma and spoke this verse:
Thật vậy, kẻ ngu si khi có được nghệ thuật hay quyền lực, chỉ làm điều bất lợi cho chính mình.” Sau khi nối kết câu chuyện, Đức Bổn Sư đã thuyết Pháp và nói bài kệ này:
Tattha yāvadevāti avadhiparicchedanatthe nipāto.
Here, yāvadeva is a particle signifying a limit or boundary.
Trong đó, yāvadevā có nghĩa là một từ hạn định chỉ sự giới hạn.
Ñattanti jānanasabhāvo.
Ñattaṃ means the nature of knowing.
Ñatta có nghĩa là bản chất của sự hiểu biết.
Yaṃ sippaṃ jānāti, yamhi vā issariye yase sampattiyañca ṭhito janena ñāyati, pākaṭo paññāto hoti, tassetaṃ nāmaṃ.
It is a name for the skill one knows, or for the authority, fame, or prosperity by which one is known and becomes conspicuous and renowned among people.
Nó là tên gọi của nghệ thuật mà người ấy biết, hoặc của quyền lực, danh tiếng, tài sản mà người ấy nắm giữ và được mọi người biết đến, trở nên hiển nhiên, được công nhận.
Sippaṃ vā hi issariyādibhāvo vā bālassa anatthāyeva jāyati.
Indeed, skill or the state of authority, etc., arises in a fool only for his harm.
Thật vậy, nghệ thuật hay địa vị quyền lực, v.v., của kẻ ngu si chỉ sinh ra để gây hại.
Taṃ nissāya so attano anatthameva karoti.
Relying on that, he only causes harm to himself.
Dựa vào đó, người ấy chỉ làm điều bất lợi cho chính mình.
Hantīti vināseti.
Hantī means destroys.
Hantī có nghĩa là hủy diệt.
Sukkaṃsanti kusalakoṭṭhāsaṃ, bālassa hi sippaṃ vā issariyaṃ vā uppajjamānaṃ kusalakoṭṭhāsaṃ ghātentameva uppajjati.
Sukkaṃsaṃ means the portion of wholesome Kamma. For a fool, when skill or power arises, it arises only by destroying his portion of wholesome Kamma.
Sukkaṃsa có nghĩa là phần thiện, thật vậy, khi nghệ thuật hay quyền lực của kẻ ngu si sinh khởi, nó sinh khởi để hủy hoại phần thiện.
Muddhanti paññāyetaṃ nāmaṃ.
Muddhaṃ is a name for wisdom.
Muddha là tên gọi của trí tuệ.
Vipātayanti viddhaṃsayamānaṃ.
Vipātaya means shattering.
Vipātaya có nghĩa là làm suy yếu.
Tassa hi taṃ sukkaṃsaṃ hanantaṃ paññāsaṅkhātaṃ muddhaṃ vipātentaṃ viddhaṃsentameva hantīti.
For it destroys his portion of wholesome Kamma only by shattering and annihilating his wisdom, which is called Muddhaṃ.
Thật vậy, nó hủy diệt phần thiện của người ấy, làm suy yếu trí tuệ được gọi là muddha.
Macchikāsaṇḍanagarasmiñhi citto nāma gahapati pañcavaggiyānaṃ abbhantaraṃ mahānāmattheraṃ nāma piṇḍāya caramānaṃ disvā tassa iriyāpathe pasīditvā pattaṃ ādāya gehaṃ pavesetvā bhojetvā bhattakiccāvasāne dhammakathaṃ suṇanto sotāpattiphalaṃ patvā acalasaddho hutvā ambāṭakavanaṃ nāma attano uyyānaṃ saṅghārāmaṃ kattukāmo therassa hatthe udakaṃ pātetvā niyyādesi.
In the city of Macchikāsaṇḍa, a householder named Citta saw Thera Mahānāma, who was among the group of five bhikkhus, going for alms. Pleased with his demeanor, Citta took his bowl, led him home, fed him, and at the end of the meal, while listening to the Dhamma talk, he attained the fruit of Sotāpatti and became unwavering in faith. Desiring to establish his own park, named Ambāṭakavana, as a monastic dwelling for the Saṅgha, he poured water into the Thera’s hands and dedicated it.
Thật vậy, tại thành phố Macchikāsaṇḍa, gia chủ Citta đã nhìn thấy Trưởng lão Mahānāma, một trong nhóm năm vị, đang đi khất thực. Gia chủ Citta đã hoan hỷ với oai nghi của vị ấy, bưng bát mời vào nhà dâng cúng thức ăn. Sau bữa ăn, nghe Pháp, gia chủ đã chứng đắc quả Dự Lưu, trở thành người có niềm tin bất động. Với mong muốn xây dựng một tu viện cho Tăng đoàn trong khu vườn của mình tên là Ambāṭakavana, gia chủ đã rót nước vào tay vị Trưởng lão và dâng cúng.
Tasmiṃ khaṇe ‘‘patiṭṭhitaṃ buddhasāsana’’nti udakapariyantaṃ katvā mahāpathavī kampi.
At that moment, thinking, "The Buddha's Dispensation is established," the great earth quaked up to the water's edge.
Vào khoảnh khắc đó, đại địa đã rung chuyển, như một dấu hiệu rằng “Giáo Pháp của Đức Phật đã được thiết lập vững chắc”.
Mahāseṭṭhi uyyāne mahāvihāraṃ kāretvā sabbadisāhi āgatānaṃ bhikkhūnaṃ vivaṭadvāro ahosi.
The great householder built a magnificent monastery in the park and kept its doors open to bhikkhus arriving from all directions.
Đại trưởng giả đã xây dựng một đại tu viện trong khu vườn và mở cửa chào đón các Tỳ-khưu từ mọi phương.
Macchikāsaṇḍe sudhammatthero nāma nevāsiko ahosi.
There was a resident bhikkhu named Thera Sudhamma in Macchikāsaṇḍa.
Tại Macchikāsaṇḍa, có một vị Trưởng lão tên là Sudhamma, là vị Tỳ-khưu thường trú.
Aparena samayena cittassa guṇakathaṃ sutvā dve aggasāvakā tassa saṅgahaṃ kattukāmā macchikāsaṇḍaṃ agamaṃsu.
On another occasion, having heard about Citta's virtues, the two Chief Disciples, wishing to show him favor, went to Macchikāsaṇḍa.
Một thời gian sau, nghe kể về phẩm hạnh của gia chủ Citta, hai vị Đại Thinh Văn muốn hỗ trợ gia chủ nên đã đến Macchikāsaṇḍa.
Citto gahapati tesaṃ āgamanaṃ sutvā aḍḍhayojanamaggaṃ paccuggantvā te ādāya attano vihāraṃ pavesetvā āgantukavattaṃ katvā, ‘‘bhante, thokaṃ dhammakathaṃ sotukāmomhī’’ti dhammasenāpatiṃ yāci.
Householder Citta, hearing of their arrival, went out a half-yojana to meet them, escorted them into his monastery, performed the duties for arriving guests, and then requested the Dhammasenāpati (Chief of the Dhamma Army, i.e., Sāriputta), "Venerable sir, we would like to hear a short Dhamma talk."
Gia chủ Citta nghe tin các vị đến, đã đi đón các vị cách nửa do-tu-na, rồi thỉnh các vị vào tu viện của mình, thực hiện nghi thức tiếp đón khách tăng, rồi thưa với Pháp sư Thích Ca Mâu Ni (Đức Sariputta): “Bạch Thế Tôn, con muốn nghe một chút Pháp.”
Atha naṃ thero, ‘‘upāsaka, addhānena āgatāmhā kilantarūpā.
Then the Thera said to him, "Lay follower, we have come a long way and are weary.
Bấy giờ, vị Trưởng lão nói với gia chủ: “Này cư sĩ, chúng tôi đã đi một chặng đường dài nên thân thể mệt mỏi.
Apica thokaṃ suṇāhī’’ti tassa dhammaṃ kathesi.
However, listen to a little." He then taught him the Dhamma.
Tuy nhiên, hãy nghe một chút Pháp.” Rồi vị ấy đã thuyết Pháp cho gia chủ.
So therassa dhammaṃ suṇantova anāgāmiphalaṃ pāpuṇi.
While listening to the Thera's Dhamma, he attained the fruit of Anāgāmi.
Khi đang nghe Pháp của vị Trưởng lão, gia chủ đã chứng đắc quả Bất Hoàn.
So dve aggasāvake vanditvā, ‘‘bhante, sve bhikkhusahassena saddhiṃ mama gehe bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantetvā pacchā nevāsikaṃ sudhammattheraṃ ‘‘tumhepi, bhante, sve therehi saddhiṃ āgaccheyyāthā’’ti nimantesi.
He paid homage to the two Chief Disciples and invited them, "Venerable sirs, please accept alms at my house tomorrow with a thousand bhikkhus." Afterwards, he invited the resident Thera Sudhamma, saying, "Venerable sir, you too should come tomorrow with the Theras."
Gia chủ đã đảnh lễ hai vị Đại Thinh Văn và thỉnh: “Bạch chư Tôn giả, ngày mai xin chư Tôn giả cùng với một ngàn vị Tỳ-khưu đến thọ thực tại nhà con.” Sau đó, gia chủ thỉnh vị Trưởng lão thường trú Sudhamma: “Bạch Thế Tôn, ngày mai xin ngài cũng đến cùng với các vị Trưởng lão.”
So ‘‘ayaṃ maṃ pacchā nimantetī’’ti kuddho paṭikkhipitvā punappunaṃ yāciyamānopi paṭikkhipi eva.
The Thera, angered by being invited last, refused, and even though he was begged repeatedly, he still refused.
Vị ấy đã từ chối vì tức giận, nghĩ rằng: “Người này mời ta sau cùng!” Dù được thỉnh cầu nhiều lần, vị ấy vẫn từ chối.
Upāsako ‘‘paññāyissatha, bhante’’ti pakkamitvā punadivase attano nivesane mahādānaṃ sajjesi.
The lay follower said, "Venerable sir, it will become apparent," and departed. The next day, he prepared a great offering in his residence.
Cư sĩ nói: “Bạch Thế Tôn, điều đó sẽ được làm rõ.” Rồi gia chủ ra về, vào ngày hôm sau đã chuẩn bị một đại lễ cúng dường tại nhà mình.
Sudhammattheropi paccūsakāleyeva ‘‘kīdiso nu kho gahapatinā aggasāvakānaṃ sakkāro sajjito, sve gantvā passissāmī’’ti cintetvā pātova pattacīvaraṃ ādāya tassa gehaṃ agamāsi.
Thera Sudhamma also, very early in the morning, thought, "What kind of offering has the householder prepared for the Chief Disciples? I will go and see tomorrow," and taking his bowl and robe, he went to the house of the householder.
Trưởng lão Sudhamma cũng vào sáng sớm đã nghĩ: “Gia chủ đã chuẩn bị lễ cúng dường cho các vị Đại Thinh Văn như thế nào? Ngày mai ta sẽ đến xem.” Rồi vị ấy đã mang y bát đến nhà gia chủ vào buổi sáng.
So gahapatinā ‘‘nisīdatha, bhante’’ti vuccamānopi ‘‘nāhaṃ nisīdāmi, piṇḍāya carissāmī’’ti vatvā aggasāvakānaṃ paṭiyāditaṃ sakkāraṃ oloketvā gahapatiṃ jātiyā ghaṭṭetukāmo ‘‘uḷāro te, gahapati, sakkāro, apicettha ekaññeva natthī’’ti āha.
Even though the householder said, "Please be seated, Venerable sir," he replied, "I will not sit. I will go for alms." He looked at the offering prepared for the Chief Disciples and, wishing to insult the householder on account of his birth, said, "Householder, your offering is excellent, but there is one thing missing here."
Dù được gia chủ nói: “Bạch Thế Tôn, xin ngài an tọa,” nhưng vị ấy nói: “Ta không ngồi đâu, ta sẽ đi khất thực.” Sau khi xem lễ cúng dường đã được chuẩn bị cho các vị Đại Thinh Văn, với ý muốn xúc phạm gia chủ về dòng dõi, vị ấy nói: “Này gia chủ, lễ cúng dường của ông thật cao quý, nhưng ở đây chỉ thiếu một thứ.”
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
"What is it, Venerable sir?"
“Bạch Thế Tôn, thiếu gì ạ?”
‘‘Tilasaṃguḷikā, gahapatī’’ti vatvā gahapatinā kākopamāya apasādito kujjhitvā ‘‘eso te, gahapati, āvāso, pakkamissāmaha’’nti vatvā yāvatatiyaṃ vāriyamānopi pakkamitvā satthu santikaṃ gantvā cittena ca attanā ca vuttavacanaṃ ārocesi.
Saying, "Householder, it is a sesame cake," and being reproached by the householder with the simile of a crow, he became angry and said, "Householder, this is your dwelling, I shall depart." Even though he was restrained three times, he departed, went to the Teacher, and reported the words spoken by Citta the householder and by himself.
“Này gia chủ, thiếu bánh mè.” Sau khi nói vậy, vị ấy bị gia chủ chỉ trích bằng ví dụ về con quạ, liền tức giận nói: “Này gia chủ, đây là tu viện của ông, ta sẽ rời đi.” Dù bị ngăn cản đến ba lần, vị ấy vẫn rời đi, đến chỗ Đức Bổn Sư và kể lại những lời đã nói bởi gia chủ Citta và chính mình.
Satthā ‘‘tayā upāsako saddho pasanno hīnena khuṃsito’’ti tasseva dosaṃ āropetvā paṭisāraṇīyakammaṃ kārāpetvā ‘‘gaccha, cittagahapatiṃ khamāpehī’’ti pesesi.
The Teacher, imputing the fault to him alone, saying, "You have reviled a faithful and devoted lay follower with lowly words," had him perform the act of reconciliation ( paṭisāraṇīyakamma), and sent him, saying, "Go, ask Citta the householder for forgiveness."
Đức Bổn Sư đã đổ lỗi cho chính vị ấy, nói: “Ông đã xúc phạm một cư sĩ có niềm tin và hoan hỷ bằng những lời lẽ thấp hèn,” và đã ra lệnh thực hiện hành động sám hối (paṭisāraṇīyakamma), rồi sai vị ấy: “Hãy đi, xin lỗi gia chủ Citta.”
So tattha gantvā, ‘‘gahapati, mayhameva so doso, khamāhi me’’ti vatvāpi ‘‘nāhaṃ khamāmī’’ti tena paṭikkhitto maṅkubhūto taṃ khamāpetuṃ nāsakkhi.
He went there and, even after saying, "Householder, that fault was mine, forgive me," he was rejected by the householder who said, "I will not forgive you," and thus, feeling humiliated, he could not make him forgive.
Vị ấy đến đó, dù đã nói: “Này gia chủ, đó là lỗi của con, xin gia chủ tha thứ cho con,” nhưng bị gia chủ từ chối, nói: “Tôi không tha thứ.” Vị ấy cảm thấy xấu hổ và không thể khiến gia chủ tha thứ.
Punadeva satthu santikaṃ paccāgamāsi.
He returned to the Teacher again.
Vị ấy lại trở về chỗ Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘nāssa upāsako khamissatī’’ti jānantopi ‘‘mānathaddho esa, tiṃsayojanaṃ tāva maggaṃ gantvā paccāgacchatū’’ti khamanūpāyaṃ anācikkhitvāva uyyojesi.
Although the Teacher knew, "The lay follower will not forgive him," he thought, "This one is stiff with conceit; let him first travel thirty yojanas and then return." Thus, without explaining the method of forgiveness, he sent him away.
Đức Bổn Sư, dù biết rằng “cư sĩ sẽ không tha thứ cho vị ấy,” nhưng Ngài vẫn sai vị ấy đi mà không chỉ dẫn cách thức xin lỗi, nói: “Vị này kiêu mạn, hãy để vị ấy đi ba mươi do-tu-na rồi quay lại trước đã.”
Athassa punāgatakāle nihatamānassa anudūtaṃ datvā ‘‘gaccha, iminā saddhiṃ gantvā upāsakaṃ khamāpehī’’ti vatvā ‘‘samaṇena nāma ‘mayhaṃ vihāro, mayhaṃ nivāsaṭṭhānaṃ, mayhaṃ upāsako, mayhaṃ upāsikā’ti mānaṃ vā issaṃ vā kātuṃ na vaṭṭati.
Then, upon his return, with his conceit humbled, the Teacher gave him a companion monk and said, "Go, go with this one and make the lay follower forgive you." He then connected the discourse and taught the Dhamma, saying, "A recluse should not harbor conceit or envy, thinking, 'This is my monastery, my dwelling place, my lay follower, my laywoman.'
Sau đó, khi vị ấy trở lại với sự kiêu mạn đã bị đánh bại, Đức Bổn Sư đã cử một vị Tỳ-khưu đi cùng, nói: “Hãy đi, cùng với vị này đến xin lỗi cư sĩ.” Rồi Ngài nói: “Một vị Sa-môn không nên có sự kiêu mạn hay đố kỵ, nghĩ rằng: ‘Đây là tu viện của ta, đây là chỗ ở của ta, đây là cư sĩ của ta, đây là cư sĩ nữ của ta.’
Evaṃ karontassa hi icchāmānādayo kilesā vaḍḍhantī’’ti anusandhiṃ ghaṭṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
For one who acts thus, defilements such as craving and conceit increase," and he spoke these verses:
Thật vậy, khi làm như vậy, các phiền não như tham ái, kiêu mạn, v.v., sẽ gia tăng.” Sau khi nối kết câu chuyện, Đức Bổn Sư đã thuyết Pháp và nói những bài kệ này –
Tattha asantanti yo bālo bhikkhu avijjamānaṃ sambhāvanaṃ iccheyya, ‘‘assaddhova samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchatī’’ti.
Therein, asantaṃ means that the foolish bhikkhu desires honor that does not exist for him, thinking, "Though faithless, he desires that people should know him as 'faithful'."
Trong đó, asantaṃ có nghĩa là vị Tỳ-khưu ngu si nào mong muốn được tôn trọng khi không có phẩm chất,* “dù không có đức tin, người ấy vẫn mong muốn mọi người biết mình là người có đức tin.”
Pāpicchatāniddese (vibha. 851) vuttanayeneva bālo ‘‘asaddho dussīlo appassuto appavivitto kusīto anupaṭṭhitassati asamāhito duppañño akhīṇāsavova samāno ‘aho vata maṃ jano ayaṃ saddho, sīlavā, bahussuto, pavivitto, āraddhavīriyo, upaṭṭhitassati, samāhito, paññavā, khīṇāsavo’ti jāneyyā’’ti idaṃ asantasambhāvanaṃ icchati.
Just as stated in the explanation of evil desires ( pāpicchatāniddese), the foolish bhikkhu, though faithless, immoral, unlearned, not secluded from companions and defilements, lazy, with unestablished mindfulness, with an unsettled mind, unwise, and not having destroyed the cankers, desires this non-existent honor, thinking, "Oh, if only people would know me as 'faithful, virtuous, learned, secluded, energetic, with established mindfulness, composed, wise, and one whose cankers are destroyed'!"
Theo cách đã nói trong phần giải thích về Pāpicchatā (Vibha. 851), kẻ ngu si mong muốn được tôn trọng khi không có phẩm chất này: “Dù mình là người không có đức tin, không có giới hạnh, ít học, không sống độc cư, biếng nhác, không có niệm tỉnh giác, không định tâm, không có trí tuệ, chưa đoạn tận lậu hoặc, nhưng mong muốn mọi người biết mình là ‘người có đức tin, có giới hạnh, đa văn, sống độc cư, tinh tấn, có niệm tỉnh giác, định tâm, có trí tuệ, đã đoạn tận lậu hoặc’ – ôi, thật tốt biết bao!”
Purekkhāranti parivāraṃ.
Purekkhāraṃ means a retinue.
Purekkhāra có nghĩa là đoàn tùy tùng.
‘‘Aho vata maṃ sakalavihāre bhikkhū parivāretvā pañhaṃ pucchantā vihareyyu’’nti evaṃ icchācāre ṭhatvā purekkhārañca bhikkhūsu icchati.
He desires a retinue among bhikkhus, standing in the way of craving, thinking, "Oh, if only bhikkhus throughout the entire monastery would surround me and dwell asking questions!"
Kẻ ấy đứng trên sự tham ái, mong muốn có đoàn tùy tùng trong Tăng đoàn,*: “Ôi, thật tốt biết bao nếu các Tỳ-khưu trong toàn bộ tu viện vây quanh ta và hỏi các câu hỏi!”
Āvāsesūti saṅghikesu ca āvāsesu yāni vihāramajjhe paṇītasenāsanāni, tāni attano sandiṭṭhasambhattādīnaṃ bhikkhūnaṃ ‘‘tumhe idha vasathā’’ti vicārento sayampi varataraṃ senāsanaṃ palibodhento, sesānaṃ āgantukabhikkhūnaṃ paccantimāni lāmakasenāsanāni ceva amanussapariggahitāni ca ‘‘tumhe idha vasathā’’ti vicārento āvāsesu issariyaṃ icchati.
Āvāsesu means that in the monastic dwellings, which are the property of the Saṅgha, he desires authority, arranging the excellent lodgings in the middle of the monastery for bhikkhus who are his acquaintances and companions, saying, "You should dwell here," and himself clinging to a superior lodging, while arranging the outlying, inferior lodgings and those occupied by non-humans for visiting bhikkhus, saying, "You should dwell here."
Āvāsesu có nghĩa là trong các tu viện của Tăng đoàn, kẻ ấy mong muốn có quyền lực trong các tu viện, bằng cách sắp xếp các chỗ ở tốt nhất trong tu viện cho các Tỳ-khưu quen biết hoặc thân cận của mình, nói: “Các vị hãy ở đây.” Bản thân kẻ ấy cũng chiếm giữ chỗ ở tốt hơn, và sắp xếp các chỗ ở xa xôi, kém chất lượng hoặc bị phi nhân chiếm giữ cho các Tỳ-khưu khách, nói: “Các vị hãy ở đây.”
Pūjā parakulesu cāti neva mātāpitūnaṃ na ñātakānaṃ paresuyeva kulesu ‘‘aho vatime mayhameva dadeyyuṃ, na aññesa’’nti evaṃ catuppaccayehi pūjaṃ icchati.
Pūjā parakulesu ca means that he desires offerings of the four requisites from other families, not from his parents or relatives, thinking, "Oh, if only these people would give to me alone, and not to others!"
Pūjā parakulesu ca có nghĩa là kẻ ấy mong muốn được cúng dường tứ vật dụng từ các gia đình khác, không phải từ cha mẹ hay họ hàng,*: “Ôi, thật tốt biết bao nếu những người này chỉ cúng dường cho ta, không cúng dường cho người khác!”
Mameva kata maññantūti yassa ca bālassa ‘‘yaṃkiñci vihāre uposathāgārādikaraṇavasena kataṃ navakammaṃ, taṃ sabbaṃ amhākaṃ therena katanti evaṃ gihī ca pabbajitā ca ubhopi mameva nissāya kataṃ parikammaṃ niṭṭhitaṃ maññantū’’ti saṅkappo uppajjati.
Mameva kataṃ maññantu means that a foolish bhikkhu develops the thought, "Whatever new construction, such as an Uposatha hall, is done in the monastery, let both householders and renunciants think that all of it was completed through my efforts alone."
Mameva kata maññantū (Họ hãy nghĩ là do chính tôi đã làm) nghĩa là: Trong tâm của kẻ ngu ấy khởi lên ý nghĩ rằng: “Tất cả những công việc xây dựng mới mẻ đã được thực hiện trong tinh xá, như việc xây dựng nhà Uposatha, v.v., tất cả những điều đó đều do vị Trưởng lão của chúng ta làm. Cả cư sĩ và người xuất gia, cả hai đều hãy nghĩ rằng công việc đã hoàn thành là nhờ vào chính tôi.”
Mamevātivasā assūti ‘‘gihī ca pabbajitā ca sabbepi mameva vase vattantu, sakaṭagoṇavāsipharasuādīni vā laddhabbāni hontu, antamaso yāgumattampi tāpetvā pivanādīni vā, evarūpesu kiccākiccesu khuddakamahantesu karaṇīyesu kismiñci ekakiccepi mameva vase vattantu, mameva āpucchitvā karontū’’ti saṅkappo uppajjati.
Mamevātivasā assu means that he develops the thought, "Let all householders and renunciants be subject to my will alone. Let them obtain carts, oxen, axes, and adzes, or even for minor matters like heating and drinking porridge, let them be subject to my will alone in all their duties, small or great; let them do things only after consulting me."
Mamevātivasā assūti (Họ hãy nằm dưới quyền của chính tôi) nghĩa là: Khởi lên ý nghĩ rằng: “Cả cư sĩ và người xuất gia, tất cả đều hãy nằm dưới quyền của chính tôi. Dù là xe bò, rìu, búa, v.v., cần phải lấy, hay thậm chí chỉ là việc đun cháo để uống, v.v., trong tất cả những việc lớn nhỏ cần làm, dù chỉ là một việc nhỏ, họ cũng hãy nằm dưới quyền của chính tôi, hãy hỏi ý tôi rồi mới làm.”
Iti bālassāti yassa bālassa sā ca icchā ayañca evarūpo saṅkappo uppajjati, tassa neva vipassanā, na maggaphalāni vaḍḍhanti.
Iti bālassāti: For that foolish person, in whom such an evil desire and such a thought arise, neither insight (vipassanā) nor the paths and fruits (maggaphalāni) increase.
Iti bālassāti (Như vậy, đối với kẻ ngu) nghĩa là: Đối với kẻ ngu mà ý muốn ấy và ý nghĩ như vậy khởi lên, thì cả thiền quán (vipassanā) lẫn các đạo quả (maggaphala) đều không tăng trưởng.
Kevalaṃ panassa candodaye samuddassa udakaṃ viya chasu dvāresu uppajjamānā taṇhā ceva navavidhamāno ca vaḍḍhatīti.
But for that foolish monk, only craving (taṇhā) and the nine kinds of conceit (navavidhamāno), arising at the six sense doors, increase, just as the ocean's water rises at moonrise.
Chỉ có lòng tham ái (taṇhā) và chín loại kiêu mạn (navavidhamāna) khởi lên ở sáu căn môn của người ấy tăng trưởng, giống như nước biển dâng lên khi trăng tròn.
Sudhammattheropi imaṃ ovādaṃ sutvā satthāraṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā padakkhiṇaṃ katvā tena anudūtena bhikkhunā saddhiṃ gantvā upāsakassa cakkhupathe āpattiṃ paṭikaritvā upāsakaṃ khamāpesi.
Thera Sudhamma, too, having heard this admonition, paid homage to the Teacher, rose from his seat, circumambulated him, and went with that accompanying bhikkhu to the devotee, made his offense manifest in the devotee's presence, and asked the devotee for forgiveness.
Trưởng lão Sudhamma cũng nghe lời khuyên này, đảnh lễ Đức Bổn Sư, đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đi nhiễu hữu, rồi cùng với vị Tỳ-khưu sứ giả ấy đi đến, sửa đổi lỗi lầm trước mặt vị cư sĩ, và xin vị cư sĩ tha thứ.
So upāsakena ‘‘khamāmahaṃ, bhante, sace mayhaṃ doso atthi, khamatha me’’ti paṭikhamāpito satthārā dinne ovāde ṭhatvā katipāheneva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Being asked for forgiveness by the devotee, who said, "Venerable sir, I forgive you; if I have any fault, please forgive me," he remained steadfast in the Teacher's advice and attained Arahantship with the analytical knowledges (paṭisambhidā) within a few days.
Vị cư sĩ đã tha thứ cho ông, nói: “Bạch Đại đức, con xin tha thứ. Nếu con có lỗi, xin Đại đức cũng tha thứ cho con.” Trưởng lão Sudhamma, sau khi được tha thứ, đã an trú trong lời khuyên của Đức Bổn Sư và chỉ trong vài ngày đã chứng đắc A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Upāsakopi cintesi – ‘‘mayā satthāraṃ adisvāva sotāpattiphalaṃ pattaṃ, adisvā eva anāgāmiphale patiṭṭhito, satthāraṃ me daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti.
The devotee also thought, "I have attained the fruit of stream-entry without seeing the Teacher, and I have become established in the fruit of non-returning (anāgāmiphala) without seeing him; it is fitting for me to see the Teacher."
Vị cư sĩ cũng suy nghĩ: “Ta đã chứng đắc quả Dự lưu mà chưa từng thấy Đức Bổn Sư, và đã an trú trong quả Bất hoàn (Anāgāmiphala) mà cũng chưa từng thấy Ngài. Ta nên đi để được chiêm bái Đức Bổn Sư.”
So tilataṇḍulasappiphāṇitavatthacchādanādīhi paripūrāni pañca sakaṭasatāni yojāpetvā ‘‘satthāraṃ daṭṭhukāmā āgacchantu, piṇḍapātādīhi na kilamissantī’’ti bhikkhusaṅghassa ārocāpetvā bhikkhunīsaṅghassāpi upāsakānampi upāsikānampi ārocāpesi.
So, he had five hundred carts filled with sesame, rice, ghee, treacle, clothes, and other provisions, and announced to the Saṅgha of bhikkhus, "Those who wish to see the Teacher, please come; you will not be troubled by alms-food and other necessities." He also made the announcement to the Saṅgha of bhikkhunīs, male devotees, and female devotees.
Ông đã chuẩn bị năm trăm xe bò đầy đủ các vật phẩm như mè, gạo, bơ, mật, y phục, v.v., rồi thông báo cho Tăng đoàn Tỳ-khưu: “Những ai muốn chiêm bái Đức Bổn Sư, xin hãy đến. Các vị sẽ không bị mệt mỏi vì việc khất thực, v.v.” Ông cũng thông báo cho Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni, các nam cư sĩ và các nữ cư sĩ.
Tena saddhiṃ pañcasatā pañcasatā bhikkhū ca bhikkhuniyo ca upāsakā ca upāsikāyo ca nikkhamiṃsu.
Five hundred bhikkhus, bhikkhunīs, male devotees, and female devotees, each group of five hundred, set out with him.
Cùng với ông, năm trăm Tỳ-khưu, năm trăm Tỳ-khưu-ni, năm trăm nam cư sĩ và năm trăm nữ cư sĩ đã khởi hành.
So tesañceva attano parisāya cāti tiṇṇaṃ janasahassānaṃ yathā tiṃsayojane magge yāgubhattādīhi kiñci vekallaṃ na hoti, tathā saṃvidahi.
He arranged for his own retinue and theirs, a total of three thousand people, so that there would be no lack of gruel, rice, and other provisions along the thirty-yojana journey.
Ông đã sắp xếp sao cho ba ngàn người, bao gồm các vị ấy và đoàn tùy tùng của mình, không bị thiếu thốn bất cứ thứ gì như cháo, cơm, v.v., trên quãng đường ba mươi dojana.
Tassa pana nikkhantabhāvaṃ ñatvā yojane yojane devatā khandhāvāraṃ bandhitvā dibbehi yāgukhajjakabhattapānakādīhi taṃ mahājanaṃ upaṭṭhahiṃsu, kassaci kenaci vekallaṃ na hoti.
When the devas learned of his departure, they set up encampments at every yojana and served that great multitude with divine gruel, hard food, rice, drinks, and other provisions, so that no one lacked anything.
Biết được ông đã khởi hành, chư Thiên đã dựng trại ở mỗi dojana và cúng dường đại chúng ấy bằng các món ăn, thức uống thần diệu như cháo, đồ ăn nhẹ, cơm, nước uống, v.v. Không ai bị thiếu thốn bất cứ thứ gì.
Evaṃ devatāhi upaṭṭhiyamāno devasikaṃ yojanaṃ gacchanto māsena sāvatthiṃ pāpuṇi, pañca sakaṭasatāni yathāpūritāneva ahesuṃ.
Thus, being served by the devas, he traveled one yojana daily and reached Sāvatthī in a month, with his five hundred carts still fully loaded.
Cứ như vậy, được chư Thiên cúng dường, mỗi ngày đi một dojana, ông đã đến Sāvatthī trong một tháng, và năm trăm xe bò vẫn còn đầy nguyên như cũ.
Devatāhi ceva manussehi ca abhihaṭaṃ paṇṇākāraṃ vissajjentova agamāsi.
He continued his journey, distributing the offerings brought by both devas and humans.
Ông đã đi đường, chỉ phân phát những lễ vật do chư Thiên và loài người mang đến.
Satthā ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, ajja vaḍḍhamānakacchāyāya citto gahapati pañcahi upāsakasatehi parivuto āgantvā maṃ vandissatī’’ti.
The Teacher said to Thera Ānanda, "Ānanda, today, when the shadow lengthens, Citta the householder, surrounded by five hundred devotees, will come and pay homage to me."
Đức Bổn Sư nói với Trưởng lão Ānanda: “Này Ānanda, hôm nay, vào lúc bóng chiều tà, cư sĩ Citta, được năm trăm nam cư sĩ vây quanh, sẽ đến đảnh lễ Ta.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, tassa tumhākaṃ vandanakāle kiñci pāṭihāriyaṃ bhavissatī’’ti?
"Venerable sir, will there be any miracle when he pays homage to you?"
“Bạch Đức Thế Tôn, có phép lạ nào xảy ra khi ông ấy đảnh lễ Ngài không?”
‘‘Bhavissati, ānandā’’ti.
"Yes, Ānanda, there will be."
“Có, Ānanda,” Ngài đáp.
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
"What, Venerable sir?"
“Bạch Đức Thế Tôn, phép lạ gì ạ?”
Tassa āgantvā ‘‘maṃ vandanakāle rājamānena aṭṭhakarīsamatte padese jaṇṇukamattena odhinā pañcavaṇṇānaṃ dibbapupphānaṃ ghanavassaṃ vassissatī’’ti.
"When he comes and pays homage to me, a dense rain of five-colored divine flowers will fall to the height of the knees over an area of eight karīsas as measured by kings."
“Khi ông ấy đến đảnh lễ Ta, một trận mưa hoa trời năm màu sẽ rơi dày đặc, cao đến đầu gối, trên một khu vực rộng tám karīsa, rực rỡ sáng chói.”
Taṃ kathaṃ sutvā nagaravāsino ‘‘evaṃ mahāpuñño kira citto nāma gahapati āgantvā ajja satthāraṃ vandissati, evarūpaṃ kira pāṭihāriyaṃ bhavissati, mayampi taṃ mahāpuññaṃ daṭṭhuṃ labhissāmā’’ti paṇṇākāraṃ ādāya maggassa ubhosu passesu aṭṭhaṃsu.
Having heard that statement, the townspeople thought, "It is said that Citta the householder, a man of great merit, will come today to pay homage to the Teacher, and such a miracle will occur. We too shall be able to see that man of great merit." So they took offerings and stood on both sides of the road.
Nghe câu chuyện đó, dân chúng trong thành nói: “Nghe nói cư sĩ Citta, một người có phước báu lớn như vậy, sẽ đến đảnh lễ Đức Bổn Sư hôm nay. Nghe nói một phép lạ như vậy sẽ xảy ra. Chúng ta cũng sẽ được thấy vị đại phước báu ấy,” rồi họ mang lễ vật đến đứng hai bên đường.
Vihārasamīpe āgatakāle pañca bhikkhusatāni paṭhamaṃ āgamiṃsu.
When he approached the monastery, five hundred bhikkhus came first.
Khi đến gần tinh xá, năm trăm Tỳ-khưu đã đến trước.
Citto gahapati, ‘‘ammā, tumhe pacchato āgacchathā’’ti mahāupāsikāyo ṭhapetvā pañcahi upāsakasatehi parivuto satthu santikaṃ agamāsi.
Citta the householder said, "Mothers, you come behind," and leaving the great female devotees, he went to the Teacher, surrounded by five hundred male devotees.
Cư sĩ Citta, sau khi để lại các đại nữ cư sĩ, nói: “Các bà, hãy đi theo sau,” rồi cùng với năm trăm nam cư sĩ vây quanh, đi đến chỗ Đức Bổn Sư.
Buddhānaṃ sammukhaṭṭhāne pana ṭhitā vā nisinnā vā ito vā etto vā na honti, buddhavīthiyā dvīsu passesu niccalāva tiṭṭhanti.
Those who are standing or sitting in front of the Buddhas, or moving from here to there, do not do so; they stand motionless on both sides of the Buddha's path.
Tuy nhiên, những người đứng hoặc ngồi trước mặt chư Phật không di chuyển qua lại, mà đứng yên bất động ở hai bên con đường dẫn đến Đức Phật.
Citto gahapati mahantaṃ buddhavīthiṃ okkami.
Citta the householder entered the great Buddha's path.
Cư sĩ Citta bước vào con đường lớn dẫn đến Đức Phật.
Tīṇi phalāni pattena ariyasāvakena olokitolokitaṭṭhānaṃ kampi.
The place where the noble disciple, who had attained the three fruits, looked and looked, trembled.
Nơi nào vị Thánh đệ tử đã chứng đắc ba quả ấy nhìn đến, nơi đó đều rung chuyển.
‘‘Eso kira citto gahapatī’’ti mahājano olokesi.
The great multitude looked and said, "That is Citta the householder!"
Đại chúng nhìn và nói: “Kia là cư sĩ Citta đó!”
So satthāraṃ upasaṅkamitvā chabbaṇṇānaṃ buddharasmīnaṃ anto pavisitvā dvīsu gopphakesu satthu pāde gahetvā vandi.
He approached the Teacher, entered within the six-colored Buddha-rays, took hold of the Teacher's feet at both ankles, and paid homage.
Ông đến gần Đức Bổn Sư, đi vào giữa sáu sắc hào quang của Đức Phật, rồi nắm lấy chân Ngài ở hai mắt cá và đảnh lễ.
Taṃ khaṇaññeva vuttappakāraṃ pupphavassaṃ vassi, sādhukārasahassāni pavattayiṃsu.
At that very moment, the aforementioned rain of flowers fell, and thousands of shouts of "Sādhu!" arose.
Ngay lúc đó, trận mưa hoa như đã nói trên đã rơi xuống, và hàng ngàn tiếng hoan hô (sādhukāra) đã vang lên.
So ekamāsaṃ satthu santike vasi, vasamāno ca sakalaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ vihāreyeva nisīdāpetvā mahādānaṃ adāsi, attanā saddhiṃ āgatepi antovihāreyeva katvā paṭijaggi.
He dwelt for one month in the presence of the Teacher. While dwelling there, he had the entire Sangha of bhikkhus, with the Buddha at its head, sit down in the monastery itself and gave a great offering. He also kept those who had come with him within the monastery itself and attended to them.
Ông đã ở lại bên Đức Bổn Sư một tháng. Trong thời gian ở đó, ông đã mời toàn thể Tăng đoàn Tỳ-khưu do Đức Phật đứng đầu ngồi trong tinh xá và cúng dường đại thí (mahādāna). Ông cũng chăm sóc những người đã đến cùng mình, cho họ ở trong tinh xá.
Ekadivasampi attano sakaṭesu kiñci gahetabbaṃ nāhosi, devamanussehi ābhatapaṇṇākāreneva dānaṃ adāsi, sabbakiccāni akāsi.
Not even for a single day was there anything to be taken from his own carts; he gave offerings only with the gifts brought by devas and humans, and performed all duties.
Không một ngày nào ông cần phải lấy bất cứ thứ gì từ xe của mình; ông chỉ cúng dường bằng những lễ vật do chư Thiên và loài người mang đến, và đã hoàn thành mọi công việc.
So satthāraṃ vanditvā āha – ‘‘bhante, ahaṃ ‘tumhākaṃ dānaṃ dassāmī’ti āgacchanto māsaṃ antarāmagge ahosiṃ.
He bowed to the Teacher and said, ‘‘Venerable Sir, I spent a month on the way, coming with the intention of giving you an offering.
Ông đảnh lễ Đức Bổn Sư và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã đi một tháng trên đường để đến đây cúng dường Ngài.
Idheva me māso vītivatto, mayā ābhataṃ paṇṇākāraṃ kiñci gahetuṃ na labhāmi, ettakaṃ kālaṃ devamanussehi ābhatapaṇṇākāreneva dānaṃ adāsiṃ, sohaṃ sacepi idha saṃvaccharaṃ vasissāmi, neva mama deyyadhammaṃ dātuṃ labhissāmi.
Here, too, a month has passed for me, and I cannot take any of the gifts I brought. All this time I have given offerings only with the gifts brought by devas and humans. Even if I were to stay here for a year, I would not be able to give my own offerings.
Một tháng đã trôi qua ngay tại đây, con không thể lấy bất cứ lễ vật nào con đã mang đến. Trong suốt thời gian này, con đã cúng dường bằng những lễ vật do chư Thiên và loài người mang đến. Nếu con ở đây một năm, con cũng sẽ không thể cúng dường những vật phẩm đáng cúng dường của mình.
Ahaṃ sakaṭāni otāretvā gantuṃ icchāmi, paṭisāmanaṭṭhānaṃ me ārocāpethā’’ti.
I wish to unload my carts and depart. Please let me know the place for unloading.’’
Con muốn dỡ hàng hóa khỏi các cỗ xe và ra về, xin hãy chỉ cho con nơi để cất giữ.”
Satthā ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, upāsakassa ekaṃ padesaṃ tucchaṃ kāretvā dehī’’ti.
The Teacher said to Venerable Ānanda, ‘‘Ānanda, clear a space for the lay follower and give it to him.’’
Bậc Đạo Sư bảo trưởng lão Ānanda: “Này Ānanda, hãy dọn dẹp một nơi cho trống rồi giao cho người cận sự nam.”
Thero tathā akāsi.
The Elder did so.
Vị trưởng lão đã làm như vậy.
Kappiyabhūmi (mahāva. 295) kira cittassa gahapatino anuññātā.
It is said that a permissible plot (kappiyabhūmi) was granted to Cittagahapati.
Nghe nói, một khu đất kappiyabhūmi (đất hợp lệ) đã được cho phép dành cho gia chủ Citta.
Upāsakopi attanā saddhiṃ āgatehi tīhi janasahassehi saddhiṃ tucchasakaṭehi puna maggaṃ paṭipajji.
The lay follower, too, set out again on the road with his empty carts, accompanied by the three thousand people who had come with him.
Vị cận sự nam cùng với ba ngàn người đi theo mình, lại lên đường với những cỗ xe trống không.
Devamanussā uṭṭhāya, ‘‘ayya, tayā tucchasakaṭehi gamanakammaṃ kata’’nti sattahi ratanehi sakaṭāni pūrayiṃsu.
Devas and humans arose and, saying, ‘‘Sir, you have undertaken the journey with empty carts,’’ filled the carts with seven kinds of jewels.
Chư thiên và loài người đứng dậy, nói rằng: “Thưa ngài, ngài đã làm việc ra về với những cỗ xe trống không,” rồi chất đầy các cỗ xe bằng bảy loại báu vật.
So attano ābhatapaṇṇākāreneva mahājanaṃ paṭijagganto agamāsi.
He continued his journey, attending to the great multitude with the gifts he had brought.
Vị ấy vừa đi vừa chăm lo cho đại chúng bằng chính những vật phẩm cúng dường được mang đến cho mình.
Ānandatthero satthāraṃ vanditvā āha – ‘‘bhante, tumhākaṃ santikaṃ āgacchantopi māsena āgato, idhāpi māsameva vuṭṭho, ettakaṃ kālaṃ devamanussehi abhihaṭapaṇṇākāreneva mahāvadānaṃ adāsi, idāni pañca sakaṭasatāni tucchāni katvā māseneva kira gamissati, devamanussā panassa uṭṭhāya, ‘ayya, tayā tucchasakaṭehi gamanakammaṃ kata’nti pañca sakaṭasatāni sattaratanehi pūrayiṃsu.
Venerable Ānanda bowed to the Teacher and said, ‘‘Venerable Sir, he came to you in a month, and he stayed here for a month. All this time he gave a great offering only with the gifts brought by devas and humans. Now, it is said, he will depart in a month, having emptied five hundred carts. Moreover, devas and humans arose and, saying, ‘Sir, you have undertaken the journey with empty carts,’ filled the five hundred carts with seven kinds of jewels.
Trưởng lão Ānanda đảnh lễ Bậc Đạo Sư rồi bạch rằng: “Bạch Thế Tôn, khi đến gần Ngài, ông ấy cũng đã mất một tháng; ở đây ông ấy cũng đã ở lại đúng một tháng, trong suốt thời gian ấy, ông đã thực hiện đại thí bằng chính những vật phẩm cúng dường do chư thiên và loài người mang đến. Bây giờ, sau khi làm cho năm trăm cỗ xe trở nên trống không, nghe nói ông ấy sẽ ra về trong một tháng. Nhưng chư thiên và loài người đã đứng dậy và nói: ‘Thưa ngài, ngài đã làm việc ra về với những cỗ xe trống không,’ rồi chất đầy năm trăm cỗ xe bằng bảy loại báu vật.
So puna attano ābhatapaṇṇākāreneva kira mahājanaṃ paṭijagganto gamissatī’’ti.
It is said that he will again attend to the great multitude with the gifts he has brought.’’
Nghe nói, ông ấy sẽ lại vừa đi vừa chăm lo cho đại chúng bằng chính những vật phẩm cúng dường được mang đến cho mình.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, etassa tumhākaṃ santikaṃ āgacchantassevāyaṃ sakkāro uppajjati, udāhu aññattha gacchantassāpi uppajjatī’’ti?
‘‘Venerable Sir, does this honor arise for him only when he comes to you, or does it arise even when he goes elsewhere?’’
“Bạch Thế Tôn, sự cúng dường này chỉ phát sinh cho ông ấy khi đến gần Ngài, hay cũng phát sinh khi đi đến nơi khác?”
‘‘Ānanda, mama santikaṃ āgacchantassāpi aññattha gacchantassāpi etassa uppajjateva.
‘‘Ānanda, it arises for him both when he comes to me and when he goes elsewhere.
“Này Ānanda, dù đến gần ta hay đi đến nơi khác, sự cúng dường này vẫn phát sinh cho ông ấy.
Ayañhi upāsako saddho pasanno sampannasīlo, evarūpo puggalo yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati, tattha tatthevassa lābhasakkāro nibbattatī’’ti vatvā satthā imaṃ pakiṇṇakavagge gāthamāha –
This lay follower is endowed with faith, confidence, and perfect virtue. Such a person, wherever he goes, receives gains and honor there.’’ Having said this, the Teacher spoke this verse in the Miscellaneous Chapter:
Bởi vì người cận sự nam này có đức tin, có lòng tịnh tín, có giới hạnh viên mãn. Một người như vậy đi đến nơi nào, thì tài lợi và sự cúng dường liền phát sinh ở chính nơi đó,” nói xong, Bậc Đạo Sư đã nói lên kệ ngôn này trong Phẩm Tạp Lục:
Ānanda, ayaṃ padumuttarassa bhagavato pādamūle katābhinīhāro kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle migaluddakakule nibbatto vuddhimanvāya ekadivasaṃ deve vassante migānaṃ māraṇattāya sattiṃ ādāya araññaṃ gantvā mige olokento ekasmiṃ akaṭapabbhāre sasīsaṃ pārupitvā ekaṃ bhikkhuṃ nisinnaṃ disvā ‘‘eko, ayyo, samaṇadhammaṃ karonto nisinno bhavissati, bhattamassa āharissāmī’’ti vegena gehaṃ gantvā ekasmiṃ uddhane hiyyo, ābhatamaṃsaṃ, ekasmiṃ bhattaṃ pacāpetvā aññe piṇḍapātacārike bhikkhū disvā tesampi patte ādāya paññattāsane nisīdāpetvā bhikkhaṃ sampādetvā, ‘‘ayye, parivisathā’’ti aññaṃ āṇāpetvā taṃ bhattaṃ puṭake pakkhipitvā ādāya gacchanto antarāmagge nānāpupphāni ocinitvā pattapuṭe katvā therassa nisinnaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘mayhaṃ, bhante, saṅgahaṃ karothā’’ti vatvā pattaṃ ādāya pūretvā therassa hatthe ṭhapetvā tehi pupphehi pūjaṃ katvā ‘‘yathā me ayaṃ rasapiṇḍapāto pupphapūjāya saddhiṃ cittaṃ tosesi, evaṃ nibbattanibbattaṭṭhāne paṇṇākārasahassāni ādāya āgantvā mayhaṃ cittaṃ tosentu, pañcavaṇṇakusumavassañca vassatū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesi.
O Ānanda! This householder Citta, having made a special aspiration at the feet of the Blessed One Padumuttara, and having wandered through saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, was born into a family of deer hunters in the time of Kassapa Buddha. Having grown up, one day, when it was raining, he took a spear to kill deer and went to the forest. While looking for deer, he saw a bhikkhu sitting, fully covered with his head, in an unmade mountain cave (or natural cave). He thought, “This venerable one must be sitting practicing the ascetic's way. I will bring alms food for him.” He quickly went home and had meat, which had been brought the day before, cooked in one hearth, and rice cooked in another. Seeing other bhikkhus who were wandering for alms, he took their bowls, seated them on prepared seats, and provided alms food. He then instructed another person, “Venerable sirs, serve them.” He put that rice into a packet and, while going, gathered various flowers along the way, made them into leaf-packets, and went to where the Elder was sitting. He said, “Venerable sir, please favor me.” He took the bowl, filled it, placed it in the Elder’s hand, and offered those flowers. He then made this aspiration: “Just as this delicious alms food, together with the flower offering, delighted my mind, so too, in every existence where I am reborn, may thousands of gifts come and delight my mind, and may a rain of five-colored flowers fall!”
Này Ānanda, người này đã lập chí nguyện dưới chân Đức Thế Tôn Padumuttara, sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người một trăm ngàn kiếp, vào thời Đức Phật Kassapa, đã tái sinh trong một gia đình thợ săn nai. Khi trưởng thành, một hôm, trong lúc trời mưa, ông mang theo một ngọn lao vào rừng để giết nai. Trong khi tìm kiếm nai, ông thấy một vị tỳ khưu đang ngồi trùm kín cả đầu trong một hang núi tự nhiên. Ông nghĩ: “Một vị tôn giả đang ngồi hành sa-môn pháp, ta sẽ mang vật thực đến cho ngài.” Ông nhanh chóng về nhà, sai người nấu thịt mang về từ hôm trước trên một bếp lò, và nấu cơm trên một bếp lò khác. Thấy các vị tỳ khưu khác đang đi khất thực, ông cũng lấy bát của các vị ấy, mời họ ngồi vào chỗ đã dọn sẵn, chuẩn bị vật thực rồi sai người khác: “Này các ngài, hãy phục vụ đi.” Sau đó, ông gói cơm vào một cái túi, mang đi. Dọc đường, ông hái nhiều loại hoa, cho vào một cái túi lá, rồi đến nơi vị trưởng lão đang ngồi, nói rằng: “Bạch ngài, xin hãy nhận sự giúp đỡ của con.” Ông lấy bát, đổ đầy vật thực, đặt vào tay vị trưởng lão, rồi cúng dường bằng những bông hoa ấy và phát nguyện: “Như vật thực ngon lành này cùng với việc cúng dường hoa làm cho tâm con hoan hỷ, mong rằng ở mỗi nơi con tái sinh, hàng ngàn lễ vật sẽ được mang đến làm cho tâm con hoan hỷ, và mong rằng mưa hoa năm màu sẽ rơi xuống.”
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbatti, nibbattaṭṭhāne jaṇṇukamattena odhinā dibbapupphavassaṃ vassi.
Having performed wholesome deeds throughout his life, he was reborn in the deva realm. In every place he was reborn, a rain of divine flowers fell to the height of his knees.
Người ấy làm việc thiện cho đến trọn đời rồi tái sinh ở cõi trời. Tại nơi tái sinh, một trận mưa hoa trời đã rơi xuống, dày đến đầu gối.
Idānipissa jātadivase ceva idha ca āgatassa pupphavassavassanañca paṇṇākārābhihāro ca sattahi ratanehi sakaṭapūraṇañca tasseva kammassa nissandoti.
Now too, on the day of his birth and when he came here, the falling of flower rain, the bringing of gifts, and the filling of carts with seven kinds of jewels are all the result of that very same kamma.
Và bây giờ, vào ngày ông ấy sinh ra và khi ông ấy đến đây, việc mưa hoa rơi, việc dâng cúng lễ vật, và việc chất đầy các cỗ xe bằng bảy loại báu vật chính là kết quả của nghiệp ấy.
Sāriputtattherasa kira pitu vaṅgantabrāhmaṇassa sahāyako mahāsenabrāhmaṇo nāma rājagahe vasati.
It is said that a brahmin named Mahāsena, a friend of the brahmin Vaṅganta, the father of the Elder Sāriputta, lived in Rājagaha.
Nghe nói, tại Rājagaha có một vị bà-la-môn tên là Mahāsena, là bạn của bà-la-môn Vaṅganta, thân phụ của trưởng lão Sāriputta.
Sāriputtatthero ekadivasaṃ piṇḍāya caranto tasmiṃ anukampāya tassa gehadvāraṃ agamāsi.
One day, the Elder Sāriputta, while on his alms round, out of compassion for him, went to the door of his house.
Một hôm, trưởng lão Sāriputta đang đi khất thực, vì lòng bi mẫn đối với vị ấy, ngài đã đến cổng nhà của ông ta.
So pana parikkhīṇavibhavo daliddo.
But that brahmin was poor, his wealth exhausted.
Nhưng vị ấy đã khánh kiệt tài sản, trở nên nghèo khó.
So ‘‘mama putto mayhaṃ gehadvāraṃ piṇḍāya carituṃ āgato bhavissati, ahañcamhi duggato, mayhaṃ duggatabhāvaṃ na jānāti maññe, natthi me koci deyyadhammo’’ti therassa sammukhā bhavituṃ asakkonto nilīyi.
Thinking, “My son must have come to my house door for alms, but I am wretched. He probably doesn’t know my wretched state. I have nothing to give,” he was unable to face the Elder and hid himself.
Ông ta nghĩ: “Con trai ta có lẽ đã đến cổng nhà ta để khất thực, nhưng ta lại nghèo túng. Có lẽ nó không biết tình cảnh nghèo khó của ta, ta không có vật gì để cúng dường cả.” Không thể đối mặt với vị trưởng lão, ông ta đã lẩn trốn.
Thero aparampi divasaṃ agamāsi, brāhmaṇo tatheva nilīyi.
The Elder came another day, and the brahmin again hid himself in the same way.
Vào một ngày khác, vị trưởng lão lại đến, vị bà-la-môn cũng lẩn trốn như vậy.
‘‘Kiñcideva labhitvā dassāmī’’ti cintentopi nālabhi.
Though he thought, “I will give something after I obtain it,” he could not obtain anything.
Mặc dù nghĩ: “Ta sẽ tìm một thứ gì đó để dâng cúng,” nhưng ông vẫn không tìm được gì.
Athekadivasaṃ ekasmiṃ brāhmaṇavācake thūlasāṭakena saddhiṃ pāyasapātiṃ labhitvā ādāya gehaṃ gantvāva theraṃ anussari, ‘‘imaṃ piṇḍapātaṃ mayā therassa dātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then, one day, having obtained a bowl of milk-rice along with a thick cloth at a brahmin recitation ceremony, he went home and immediately remembered the Elder, thinking, “This alms food should be given by me to the Elder.”
Rồi một hôm, tại một buổi lễ đọc kinh của các bà-la-môn, ông nhận được một tấm vải dày cùng với một bát cháo sữa, mang về nhà và liền nhớ đến vị trưởng lão: “Ta nên dâng vật thực này cho trưởng lão.”
Theropi taṃ khaṇaṃ jhānaṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya taṃ brāhmaṇaṃ disvā ‘‘brāhmaṇo deyyadhammaṃ labhitvā mama āgamanaṃ paccāsīsati, mayā tattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti saṅghāṭiṃ pārupitvā pattaṃ ādāya tassa gehadvāre ṭhitameva attānaṃ dassesi.
At that moment, the Elder, having entered jhāna and risen from that attainment, saw the brahmin and thought, “The brahmin has obtained something to give and is awaiting my arrival. I should go there.” So, he put on his outer robe, took his bowl, and showed himself standing right at the brahmin’s house door.
Vị trưởng lão cũng vào lúc đó, sau khi nhập thiền và xuất thiền, thấy vị bà-la-môn và nghĩ: “Vị bà-la-môn đã nhận được vật phẩm cúng dường và đang mong chờ ta đến, ta nên đến đó.” Ngài đắp y tăng-già-lê, cầm bát và hiện thân đang đứng ở cổng nhà của ông ta.
Brāhmaṇo theraṃ disvāva cittaṃ pasīdi.
As soon as the brahmin saw the Elder, his mind became clear.
Vị bà-la-môn vừa thấy vị trưởng lão, tâm liền tịnh tín.
Atha naṃ upasaṅkamitvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā antogehe nisīdāpetvā pāyasapātiṃ gahetvā therassa patte ākiri.
Then, he approached him, paid homage, exchanged greetings, seated him inside the house, took the bowl of milk-rice, and poured it into the Elder’s bowl.
Bấy giờ, ông đến gần, đảnh lễ, chào hỏi rồi mời ngài vào trong nhà ngồi. Ông lấy bát cháo sữa và đổ vào bát của vị trưởng lão.
Thero upaḍḍhaṃ sampaṭicchitvā hatthena pattaṃ pidahi.
The Elder accepted half and covered the bowl with his hand.
Vị trưởng lão nhận một nửa rồi lấy tay đậy bát lại.
Atha naṃ brāhmaṇo āha – ‘‘bhante, ekapaṭivīsamattova ayaṃ pāyaso, paralokasaṅgahaṃ me karotha, mā idhalokasaṅgahaṃ, niravasesameva dātukāmomhī’’ti sabbaṃ ākiri.
Then the brahmin said to him, “Venerable sir, this milk-rice is only enough for one person. Please assist me for the next world, not for this world. I wish to give it all without remainder.” And he poured it all in.
Bấy giờ, vị bà-la-môn thưa với ngài: “Bạch ngài, phần cháo này chỉ đủ cho một người, xin ngài hãy giúp con cho đời sau, đừng giúp cho đời này. Con muốn cúng dường tất cả không còn sót lại,” rồi đổ hết phần còn lại.
Thero tattheva paribhuñji.
The Elder ate it right there.
Vị trưởng lão đã thọ thực ngay tại đó.
Athassa bhattakiccapariyosāne tampi sāṭakaṃ datvā vanditvā evamāha – ‘‘bhante, ahampi tumhehi diṭṭhadhammameva pāpuṇeyya’’nti.
Then, at the conclusion of his meal, the brahmin also gave that cloth, paid homage, and said this: “Venerable sir, may I too attain the Dhamma seen by you.”
Khi ngài thọ thực xong, ông cũng dâng cúng tấm vải đó, đảnh lễ và thưa rằng: “Bạch ngài, mong rằng con cũng sẽ chứng đắc được pháp mà ngài đã thấy.”
Thero ‘‘evaṃ hotu brāhmaṇā’’ti tassa anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkamanto anupubbena cārikaṃ caranto jetavanaṃ agamāsi.
The Elder, saying "So be it, brahmin!", having given his appreciation, rose from his seat and departed, journeying gradually until he reached Jetavana.
Vị trưởng lão nói: “Mong được như vậy, này bà-la-môn,” rồi tùy hỷ cho ông, đứng dậy khỏi chỗ ngồi và rời đi. Ngài du hành tuần tự và đến Jetavana.
‘‘Duggatakāle dinnadānaṃ pana ativiya tosetī’’ti brāhmaṇopi taṃ dānaṃ datvā pasannacitto somanassajāto there adhimattaṃ sinehamakāsi.
"Indeed, a gift given in a time of hardship brings immense satisfaction," thus the brahmin, having given that gift, with a gladdened mind and filled with joy, developed exceeding affection for the Elder.
“Việc bố thí trong lúc nghèo khó quả thực mang lại sự hoan hỷ vô cùng,” vị bà-la-môn sau khi cúng dường như vậy, tâm tịnh tín, sinh lòng hoan hỷ, và có tình cảm sâu sắc đối với vị trưởng lão.
So there sineheneva kālaṃ katvā sāvatthiyaṃ therassūpaṭṭhākakule paṭisandhiṃ gaṇhi.
That brahmin, having passed away with that very affection for the Elder, was reborn in Sāvatthī, in the family of the Elder's attendant.
Do tình cảm với vị trưởng lão, sau khi qua đời, ông đã tái sinh trong một gia đình hộ độ của vị trưởng lão ở Sāvatthī.
Taṃkhaṇeyeva panassa mātā ‘‘kucchiyaṃ me gabbho patiṭṭhito’’ti ñatvā sāmikassa ārocesi.
At that very moment, his mother, knowing "A child has been conceived in my womb," informed her husband.
Ngay lúc đó, mẹ của ông biết rằng: “Ta đã có thai trong bụng,” và báo cho chồng biết.
So tassā gabbhaparihāraṃ adāsi.
He provided care for her pregnancy.
Người chồng đã chăm sóc cho bào thai của bà.
Tassā accuṇhaatisītaatiambilādiparibhogaṃ vajjetvā sukhena gabbhaṃ parihariyamānāya evarūpo dohaḷo uppajji ‘‘aho vatāhaṃ sāriputtattherappamukhāni pañca bhikkhusatāni nimantetvā gehe nisīdāpetvā asambhinnakhīrapāyasaṃ datvā sayampi kāsāyavatthāni paridahitvā suvaṇṇasarakaṃ ādāya āsanapariyante nisīditvā ettakānaṃ bhikkhūnaṃ ucchiṭṭhapāyasaṃ paribhuñjeyya’’nti.
While her pregnancy was being comfortably managed, avoiding consumption of excessively hot, cold, or sour foods, she developed a craving of this kind: "Oh, if only I could invite five hundred bhikkhus led by the Elder Sāriputta, seat them in my house, offer them milk-rice (pāyasa) made with unmixed milk, and then I myself, dressed in saffron robes, taking a golden bowl, sit at the edge of their seats and partake of their leftover milk-rice!"
Trong khi bà đang mang thai một cách an ổn, tránh dùng những thứ quá nóng, quá lạnh, quá chua, v.v., một cơn dohaḷa (thèm muốn khi mang thai) như sau đã khởi lên: “Ôi, giá như ta có thể thỉnh mời năm trăm vị tỳ khưu do trưởng lão Sāriputta dẫn đầu, mời các ngài ngồi trong nhà, dâng cúng cháo sữa nguyên chất, và chính mình cũng mặc y cà-sa, cầm một cái bát vàng, ngồi ở cuối hàng ghế và được ăn phần cháo sữa còn lại của các vị tỳ khưu ấy.”
Tassā kira so kāsāyavatthaparidahane dohaḷo kucchiyaṃ puttassa buddhasāsane pabbajjāya pubbanimittaṃ ahosi.
This craving of hers to wear saffron robes was indeed a premonition of her son's ordination in the Buddha's dispensation.
Nghe nói, cơn dohaḷa muốn mặc y cà-sa của bà là điềm báo trước về việc xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật của đứa con trong bụng bà.
Athassā ñātakā ‘‘dhammiko no dhītāya dohaḷo’’ti sāriputtattheraṃ saṅghattheraṃ katvā pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ asambhinnakhīrapāyasaṃ adaṃsu.
Then her relatives, saying "Our daughter's craving is righteous," made the Elder Sāriputta the chief of the Sangha and offered milk-rice made with unmixed milk to five hundred bhikkhus.
Bấy giờ, thân quyến của cô ấy nói: “Đây là một sự thèm muốn hợp pháp của con gái chúng ta,” rồi mời Trưởng lão Sāriputta làm Trưởng lão Tăng (Saṅghatthera), và cúng dường năm trăm Tỳ-khưu món cháo sữa đặc (asambhinnakhīrapāyasaṃ).
Sāpi ekaṃ kāsāvaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā suvaṇṇasarakaṃ gahetvā āsanapariyante nisinnā ucchiṭṭhapāyasaṃ paribhuñji, dohaḷo paṭippassambhi.
She herself, wearing one saffron robe and wrapping another, took a golden bowl and sat at the edge of the seats, partaking of the leftover milk-rice, and her craving subsided.
Bà ấy cũng mặc một tấm y màu vàng nghệ, khoác một tấm khác, cầm chén vàng, ngồi ở mép chỗ ngồi và ăn món sữa gạo thừa; cơn thèm đã lắng xuống.
Tassā yāva gabbhavuṭṭhānā antarantarā katamaṅgalesupi, dasamāsaccayena puttaṃ vijātāya katamaṅgalesupi sāriputtattherappamukhānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyasameva adaṃsu.
From that time until the delivery of the child, and also at the ceremonies performed after the child was born at the completion of ten months, they offered only sweet milk-rice without water to the five hundred bhikkhus led by the Elder Sāriputta.
Cho đến khi thai động, trong các lễ nghi đã cử hành, và cả trong các lễ nghi khi bà sinh con sau mười tháng, họ chỉ cúng dường món sữa gạo mật không nước cho năm trăm vị tỳ khưu do Trưởng lão Sāriputta đứng đầu.
Pubbe kiresa dārakena brāhmaṇakāle dinnapāyasassa nissando.
This was, it is said, the result of the milk-rice offered by the child when he was a brahmin in a previous existence.
Quả thật, đây là quả báo của món sữa gạo mà đứa bé này đã cúng dường khi còn là một Bà-la-môn trong kiếp trước.
Jātamaṅgaladivase pana taṃ dārakaṃ pātova nhāpetvā maṇḍetvā sirisayane satasahassagghanikassa kambalassa upari nipajjāpesuṃ.
On the day of the birth ceremony, they bathed and adorned the child in the morning and laid him on a splendid couch upon a blanket worth one hundred thousand.
Vào ngày lễ đặt tên, họ tắm rửa cho đứa bé vào buổi sáng sớm, trang điểm cho nó, và đặt nó nằm trên một tấm chăn quý giá trị một trăm ngàn đồng trên chiếc giường sang trọng.
So tattha nipannakova theraṃ oloketvā ‘‘ayaṃ me pubbācariyo, mayā theraṃ nissāya ayaṃ sampatti laddhā, mayā imassa ekaṃ pariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti sikkhāpadagahaṇatthāya ānīyamāno taṃ kambalaṃ cūḷaṅguliyā veṭhetvā aggahesi.
Lying there, he looked at the Elder and thought, "This is my former teacher; through him, I have gained this prosperity. I ought to make an offering to him." As he was being brought forward to receive the precepts, he wrapped the blanket around his little finger and grasped it.
Nằm đó, nó nhìn Trưởng lão và nghĩ: “Vị này là vị thầy cũ của ta. Nhờ Trưởng lão mà ta đã đạt được sự thịnh vượng này. Ta nên cúng dường một vật gì đó cho ngài.” Khi được đưa đến để thọ giới, nó quấn tấm chăn bằng ngón tay út và giữ lấy.
Athassa ‘‘aṅguliyaṃ kambalo laggo’’ti te taṃ harituṃ ārabhiṃsu.
Then, saying, "The blanket is stuck to his finger," they tried to remove it.
Bấy giờ, họ bắt đầu kéo tấm chăn ra khỏi ngón tay nó, nói: “Tấm chăn bị vướng vào ngón tay.”
So parodi.
He cried.
Nó khóc.
Ñātakā ‘‘apetha, mā dārakaṃ rodāpethā’’ti kambaleneva saddhiṃ ānayiṃsu.
His relatives said, "Move away, do not make the child cry," and brought him along with the blanket.
Người thân nói: “Hãy tránh ra, đừng để đứa bé khóc!” và mang nó đến cùng với tấm chăn.
So theraṃ vandanakāle kambalato aṅguliṃ apakaḍḍhitvā kambalaṃ therassa pādamūle pātesi.
When he paid homage to the Elder, he pulled his finger from the blanket and dropped the blanket at the Elder's feet.
Khi đảnh lễ Trưởng lão, nó rút ngón tay ra khỏi tấm chăn và đặt tấm chăn dưới chân Trưởng lão.
Ñātakā ‘‘daharakumārena ajānitvā kata’’nti avatvā ‘‘puttena no dinnaṃ, pariccattameva hotu, bhante’’ti vatvā, ‘‘bhante, satasahassagghanikena kambalena pūjākārakassa tumhākaṃ dāsassa sikkhāpadāni dethā’’ti āhaṃsu.
His relatives did not say, "It was done unknowingly by a young child," but instead said, "Venerable Sir, our son has given it; let it be an offering. Venerable Sir, please give the precepts to your servant who has made an offering with a blanket worth one hundred thousand."
Người thân không nói: “Đứa bé còn nhỏ không biết gì,” mà nói: “Bạch Ngài, con của chúng con đã dâng cúng, xin hãy xem như đã được cúng dường. Bạch Ngài, xin Ngài hãy ban giới cho đứa con trai của chúng con, người đã cúng dường tấm chăn giá trị một trăm ngàn đồng cho Ngài.”
‘‘Ko nāmo ayaṃ dārako’’ti?
"What is this child's name?"
“Đứa bé này tên gì?”
‘‘Bhante, ayyena samānanāmako, tisso nāmesa bhavissatī’’ti.
"Venerable Sir, his name will be the same as yours; he will be named Tissa."
“Bạch Ngài, tên nó sẽ giống tên Ngài, nó sẽ là Tissa.”
Thero kira gihikāle upatissamāṇavo nāma ahosi.
The Elder, it is said, was named Upatissa the brahmin youth during his lay life.
Trưởng lão khi còn là cư sĩ tên là Upatissa.
Mātāpissa cintesi – ‘‘na mayā puttassa ajjhāsayo bhinditabbo’’ti.
And his mother thought, "I must not thwart my son's aspiration."
Cha mẹ nó cũng nghĩ: “Chúng ta không nên làm trái ý muốn của con.”
Evaṃ dārakassa nāmakaraṇamaṅgalaṃ katvā puna tassa āhāraparibhogamaṅgalepi puna tassa kaṇṇavijjhanamaṅgalepi dussagahaṇamaṅgalepi cūḷākappanamaṅgalepi sāriputtattherappamukhānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyasameva adaṃsu.
Thus, after performing the child's naming ceremony, and again at his first feeding ceremony, and again at his ear-piercing ceremony, and at his robe-receiving ceremony, and at his topknot-dressing ceremony, they offered only sweet milk-rice without water to the five hundred bhikkhus led by the Elder Sāriputta.
Cứ như vậy, sau khi cử hành lễ đặt tên cho đứa bé, rồi trong lễ ăn uống của nó, trong lễ xỏ lỗ tai của nó, trong lễ nhận y phục của nó, trong lễ cạo tóc của nó, họ cũng chỉ cúng dường món sữa gạo mật không nước cho năm trăm vị tỳ khưu do Trưởng lão Sāriputta đứng đầu.
Dārako vuddhimanvāya sattavassikakāle mātaraṃ āha – ‘‘amma, therassa santike pabbajissāmī’’ti.
The child grew up, and at the age of seven, he said to his mother, "Mother, I will go forth under the Elder."
Khi đứa bé lớn lên, đến năm bảy tuổi, nó nói với mẹ: “Mẹ ơi, con muốn xuất gia với Trưởng lão.”
‘‘Sādhu, tāta, pubbevāhaṃ ‘na mayā puttassa ajjhāsayo bhinditabbo’ti manaṃ akāsiṃ, pabbaja, puttā’’ti theraṃ nimantāpetvā tassa āgatassa bhikkhañca datvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ dāso ‘pabbajissāmī’ti vadati, imaṃ ādāya sāyaṃ vihāraṃ āgamissāmā’’ti theraṃ uyyojetvā sāyanhasamaye mahantena sakkārasammānena puttaṃ ādāya vihāraṃ gantvā therassa niyyādesi.
“Very well, my dear son. I had already resolved, ‘I should not thwart my son’s inclination.’ Go forth, my son!” Having thus spoken, she invited the Elder, and after offering alms to him upon his arrival, she said, “Venerable Sir, your servant says he wishes to go forth. We will take him and come to the monastery this evening.” Having thus sent the Elder away, in the evening, with great offerings and respect, she took her son to the monastery and entrusted him to the Elder.
“Tốt lắm, con trai, mẹ đã nghĩ từ trước rằng ‘mình không nên làm trái ý muốn của con,’ vậy thì con hãy xuất gia, con trai.” Sau đó, bà thỉnh Trưởng lão đến, cúng dường vật thực cho ngài khi ngài đến, rồi nói: “Bạch Ngài, đứa con trai của chúng con muốn xuất gia. Chúng con sẽ mang nó đến tịnh xá vào buổi chiều.” Sau khi tiễn Trưởng lão, bà dẫn con trai đến tịnh xá vào buổi chiều với sự tôn kính lớn lao và giao phó nó cho Trưởng lão.
Thero tena saddhiṃ kathesi – ‘‘tissa, pabbajjā nāma dukkarā, uṇhena atthe sati sītaṃ labhati, sītena atthe sati uṇhaṃ labhati, pabbajitā kicchena jīvanti, tvañca sukhedhito’’ti.
The Elder spoke with him: “Tissa, going forth is difficult. When one desires warmth, one receives cold; when one desires cold, one receives warmth. Those who have gone forth live with difficulty, and you have been raised in comfort.”
Trưởng lão nói với nó: “Này Tissa, đời sống xuất gia là khó khăn. Khi cần ấm thì gặp lạnh, khi cần lạnh thì gặp ấm. Người xuất gia sống một cách khó nhọc, còn con thì đã được nuôi dưỡng trong sự sung sướng.”
‘‘Bhante, ahaṃ tumhehi vuttaniyāmeneva sabbaṃ kātuṃ sakkhissāmī’’ti.
“Venerable Sir, I will be able to do everything exactly as you have instructed.”
“Bạch Ngài, con có thể làm mọi thứ theo cách mà Ngài đã dạy.”
Thero ‘‘sādhū’’ti vatvā tassa paṭikūlamanasikāravasena tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā taṃ pabbājesi.
The Elder, saying “Very well,” taught him the tacapañcakakammaṭṭhānaṃ (meditation on the five skin-related parts) by way of contemplating repulsiveness, and then ordained him.
Trưởng lão nói “Tốt lắm” rồi dạy cho nó đề mục thiền quán thân năm phần (tacapañcakakammaṭṭhāna) theo cách quán bất tịnh, và cho nó xuất gia.
Sakalampi hi dvattiṃsākāraṃ kathetuṃ vaṭṭatiyeva.
Indeed, it is proper to teach all thirty-two bodily parts.
Thật vậy, việc giảng dạy toàn bộ ba mươi hai thể trược là điều nên làm.
Sabbaṃ kathetuṃ asakkontena pana tacapañcakakammaṭṭhānaṃ kathetabbameva.
But for one unable to teach all, the tacapañcakakammaṭṭhānaṃ must certainly be taught.
Nếu không thể giảng dạy toàn bộ, thì đề mục thiền quán thân năm phần nhất định phải được giảng dạy.
Idañhi kammaṭṭhānaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitameva.
For this meditation subject is never abandoned by any Buddha.
Vì đề mục thiền quán này không bao giờ bị các vị Phật bỏ qua.
Kesādīsu ekekakoṭṭhāsesu arahattaṃ pattānaṃ bhikkhūnampi bhikkhunīnampi upāsakānampi upāsikānampi paricchedo natthi.
There is no limit to the bhikkhus, bhikkhunis, laymen, and laywomen who attained Arahantship through contemplating each of the bodily parts, starting with hair.
Không có giới hạn về số lượng tỳ khưu, tỳ khưu ni, cận sự nam và cận sự nữ đã đạt A-la-hán quả nhờ quán từng phần trong các phần như tóc, v.v.
Abyattā bhikkhū pana pabbajentā arahattassūpanissayaṃ nāsenti.
However, undiscerning bhikkhus, when ordaining, destroy the proximate cause for Arahantship.
Tuy nhiên, các vị tỳ khưu thiếu trí tuệ khi xuất gia thì làm mất đi duyên lành để đạt A-la-hán quả.
Tasmā thero kammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā pabbājetvā dasasu sīlesu patiṭṭhāpesi.
Therefore, the Elder taught the meditation subject, ordained him, and established him in the ten precepts.
Vì vậy, Trưởng lão đã giảng dạy đề mục thiền quán và cho nó xuất gia, rồi thiết lập nó trên mười giới.
Mātāpitaro puttassa pabbajitasakkāraṃ karontā sattāhaṃ vihāreyeva buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa appodakamadhupāyasameva adaṃsu.
His parents, performing the ordination ceremony for their son, offered only milk-rice with little water for seven days at the monastery to the Saṅgha led by the Buddha.
Cha mẹ, khi làm lễ xuất gia cho con trai, đã cúng dường món sữa gạo mật không nước cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong suốt bảy ngày ngay tại tịnh xá.
Bhikkhūpi ‘‘nibaddhaṃ appodakamadhupāyasaṃ paribhuñjituṃ na sakkomā’’ti ujjhāyiṃsu.
The bhikkhus also complained, “We cannot continuously consume milk-rice with little water.”
Các vị tỳ khưu cũng than phiền: “Chúng tôi không thể ăn món sữa gạo mật không nước mãi được.”
Tassapi mātāpitaro sattame divase sāyaṃ gehaṃ agamaṃsu.
On the seventh day, in the evening, his parents returned home.
Cha mẹ của vị Sāmaṇera đó cũng trở về nhà vào buổi chiều ngày thứ bảy.
Sāmaṇero aṭṭhame divase bhikkhūhi saddhiṃ piṇḍāya pāvisi.
On the eighth day, the novice went for alms with the bhikkhus.
Vị Sāmaṇera vào ngày thứ tám đã đi khất thực cùng với các vị tỳ khưu.
Sāvatthivāsino ‘‘sāmaṇero kira ajja piṇḍāya pavisissati, sakkāramassa karissāmā’’ti pañcahi sāṭakasatehi cumbaṭakāni katvā pañca piṇḍapātasatāni sajjetvā ādāya paṭipathe ṭhatvā adaṃsu, punadivase vihārassa upavanaṃ āgantvā adaṃsu.
The residents of Sāvatthī, thinking, “It is said that the novice will go for alms today; we will pay him homage,” made five hundred head-pads from five hundred robes, prepared five hundred alms-bowls, and stood on the road to offer them. The next day, they came to the monastery's grove and offered them.
Dân chúng ở Sāvatthī nói: “Nghe nói Sāmaṇera sẽ đi khất thực hôm nay, chúng ta sẽ cúng dường cho ngài.” Họ làm năm trăm cái đệm đầu từ năm trăm tấm vải, chuẩn bị năm trăm phần cơm cúng dường, đứng dọc đường và dâng cúng. Ngày hôm sau, họ đến khu vườn của tịnh xá và dâng cúng.
Evaṃ sāmaṇero dvīheva divasehi sāṭakasahassehi saddhiṃ piṇḍapātasahassaṃ labhitvā bhikkhusaṅghassa dāpesi.
Thus, in just two days, the novice received a thousand alms-bowls along with a thousand robes and had them offered to the Saṅgha.
Như vậy, trong hai ngày, vị Sāmaṇera đã nhận được một ngàn phần cơm cúng dường cùng với một ngàn tấm vải và đã dâng cúng cho Tăng đoàn.
Brāhmaṇakāle dinnathūlasāṭakassa kiresa nissando.
It is said that this was the result of a thick robe offered during the time of the brahmin.
Quả thật, đây là quả báo của tấm vải thô đã cúng dường khi còn là một Bà-la-môn.
Athassa bhikkhū ‘‘piṇḍapātadāyakatisso’’ti nāmaṃ kariṃsu.
Then the bhikkhus named him “Piṇḍapātadāyaka Tissa” (Tissa, the Giver of Alms-food).
Sau đó, các vị tỳ khưu đặt tên cho ngài là “Tissa người cúng dường cơm khất thực” (Piṇḍapātadāyaka Tissa).
Punekadivasaṃ sāmaṇero sītakāle vihāracārikaṃ caranto bhikkhū tattha tattha aggisālādīsu visibbente disvā āha – ‘‘kiṃ, bhante, visibbentā nisinnātthā’’ti?
One day, in the cold season, the novice was walking around the monastery and saw bhikkhus warming themselves here and there in fire-halls and so on. He asked, “Venerable Sirs, why are you sitting warming yourselves?”
Một ngày khác, vào mùa đông, vị Sāmaṇera đi dạo trong tịnh xá, thấy các vị tỳ khưu đang sưởi ấm ở các phòng lửa, v.v., liền hỏi: “Bạch Ngài, tại sao Ngài lại ngồi sưởi ấm?”
‘‘Sītaṃ no pīḷeti sāmaṇero’’ti.
“The cold afflicts us, novice.”
“Lạnh quá, Sāmaṇera.”
‘‘Bhante, sītakāle nāma kambalaṃ pārupituṃ vaṭṭati.
“Venerable Sirs, in the cold season, it is proper to wear a blanket.
“Bạch Ngài, vào mùa đông, nên đắp chăn.
So hi sītaṃ paṭibāhituṃ samattho’’ti.
It is capable of warding off the cold.”
Nó có khả năng chống lại cái lạnh.”
Sāmaṇera ‘‘tvaṃ mahāpuñño kambalaṃ labheyyāsi, amhākaṃ kuto kambalo’’ti.
“Novice, you, being greatly meritorious, might obtain a blanket, but where would we get a blanket?”
“Này Sāmaṇera, con là người có nhiều phước báu nên có thể nhận được chăn, còn chúng tôi thì lấy chăn ở đâu ra?”
‘‘Tena hi, bhante, kambalatthikā mayā saddhiṃ āgacchantū’’ti sakalavihāre ārocāpesi.
“Then, Venerable Sirs, those who desire blankets should come with me,” he announced throughout the entire monastery.
“Vậy thì, bạch Ngài, những ai cần chăn hãy đi cùng con.” Ngài thông báo khắp tịnh xá.
Atha bhikkhū ‘‘sāmaṇerena saddhiṃ gantvā kambalaṃ āharissāmā’’ti sattavassikasāmaṇeraṃ nissāya sahassamattā bhikkhū nikkhamiṃsu.
Then a thousand bhikkhus, relying on the seven-year-old novice, set out, thinking, “We will go with the novice and bring blankets.”
Bấy giờ, các vị tỳ khưu nói: “Chúng ta sẽ đi cùng Sāmaṇera và mang chăn về.” Một ngàn vị tỳ khưu đã ra đi nhờ vị Sāmaṇera bảy tuổi đó.
So ‘‘ettakānaṃ bhikkhūnaṃ kuto kambalaṃ labhissāmī’’ti cittampi anuppādetvā te ādāya nagarābhimukho pāyāsi.
He did not even conceive the thought, “Where will I obtain blankets for so many bhikkhus?” and led them towards the city.
Ngài không hề nghĩ: “Làm sao mình có thể tìm được chăn cho nhiều vị tỳ khưu như vậy?” và dẫn họ đi về phía thành phố.
Sudinnassa hi dānassa evarūpo ānubhāvo hoti.
Such is the power of a well-offered gift.
Thật vậy, sự cúng dường đúng đắn có sức mạnh như vậy.
So bahinagareyeva gharapaṭipāṭiyā caranto pañca kambalasatāni labhitvā antonagaraṃ pāvisi.
While walking house to house just outside the city, he obtained five hundred blankets and entered the inner city.
Ngài đi khất thực từng nhà ngay bên ngoài thành phố, nhận được năm trăm tấm chăn rồi vào trong thành phố.
Manussā ito cito ca kambale āharanti.
People brought blankets from here and there.
Người dân từ khắp nơi mang chăn đến.
Eko pana puriso āpaṇadvārena āgacchanto pañca kambalasatāni pasāretvā nisinnaṃ ekaṃ āpaṇikaṃ disvā āha – ‘‘ambho, eko sāmaṇero kambale saṃharanto āgacchati, tava kambale paṭicchādehī’’ti?
However, a certain man, coming through the market gate, saw a merchant sitting with five hundred blankets spread out and said, “Hey, a novice is coming collecting blankets; hide your blankets!”
Một người đàn ông đang đi qua cổng chợ, thấy một người bán hàng đang ngồi trải năm trăm tấm chăn, liền nói: “Này anh, có một vị Sāmaṇera đang đến thu thập chăn, anh hãy che giấu chăn của mình đi!”
‘‘Kiṃ pana so dinnake gaṇhāti, udāhu adinnake’’ti?
“Does he take what is given, or what is not given?”
“Vị ấy lấy những cái đã được cúng dường, hay những cái chưa được cúng dường?”
‘‘Dinnake gaṇhātī’’ti.
“He takes what is given.”
“Vị ấy lấy những cái đã được cúng dường.”
‘‘Evaṃ sante sace icchāmi, dassāmi, no ce, na dassāmi, gaccha tva’’nti uyyojesi.
‘‘If I wish to give, I will give; if not, I will not give. Go away!’’ Thus he dismissed him.
“Nếu vậy, nếu tôi muốn, tôi sẽ cho, nếu không, tôi sẽ không cho, anh đi đi!” Người đó đuổi anh ta đi.
Maccharino hi andhabālā evarūpesu dānaṃ dadamānesu maccharāyitvā asadisadānaṃ disvā maccharāyanto kāḷo (dha. pa. 177) viya niraye nibbattanti.
Indeed, miserly, foolish people, being envious when such people give donations, and seeing an incomparable donation, being envious like Kāla, are reborn in hell.
Thật vậy, những người keo kiệt, ngu dốt, khi thấy người khác cúng dường rộng rãi như vậy mà vẫn keo kiệt, thì sau khi thấy sự cúng dường vô song, họ keo kiệt như Kāḷa và tái sinh vào địa ngục.
Āpaṇiko cintesi – ‘‘ayaṃ puriso attano dhammatāya āgacchamāno ‘tava kambale paṭicchādehī’ti maṃ āha.
The merchant thought: ‘‘This man, coming in his usual way, told me, ‘Cover your blankets.’
Người bán hàng nghĩ: “Người đàn ông này đến theo bản tính của mình và nói với tôi: ‘Hãy che giấu chăn của anh đi.’
‘Sacepi so dinnakaṃ gaṇhā’ti, ahaṃ pana ‘mama santakaṃ sace icchāmi, dassāmi, no ce, na dassāmī’ti avacaṃ, diṭṭhakaṃ pana adentassa lajjā uppajjati, attano santakaṃ paṭicchādentassa doso natthi, imesu pañcakambalasatesu dve kambalāni satasahassagghanikāni, imāneva paṭicchādetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Even if he takes what is given, I said, ‘If I wish to give what is mine, I will give; if not, I will not give.’ But shame arises for one who does not give what is seen. There is no fault in covering one’s own property. Among these five hundred blankets, two blankets are worth one hundred thousand. It is proper to cover these very ones.’’
Mặc dù vị Sāmaṇera đó lấy những thứ đã được cúng dường, nhưng tôi đã nói: ‘Nếu tôi muốn, tôi sẽ cho cái của tôi, nếu không, tôi sẽ không cho.’ Tuy nhiên, người không cho cái mình đã thấy thì sẽ cảm thấy xấu hổ, còn người che giấu cái của mình thì không có lỗi. Trong năm trăm tấm chăn này, có hai tấm chăn giá trị một trăm ngàn đồng. Chỉ nên che giấu những tấm này thôi.”
Dvepi kambale dasāya dasaṃ sambandhitvā tesaṃ antare pakkhipitvā paṭicchādesi.
He tied the two blankets with tassels, placed them inside the others, and covered them.
Ông ta cột hai tấm chăn bằng dây tua rua, rồi giấu chúng vào giữa các tấm chăn khác.
Sāmaṇeropi bhikkhusahassena saddhiṃ taṃ padesaṃ pāpuṇi.
The Sāmaṇera also arrived at that place with a thousand bhikkhus.
Vị Sāmaṇera cùng với một ngàn vị tỳ khưu đã đến nơi đó.
Āpaṇikassa sāmaṇeraṃ disvāva puttasineho uppajji, sakalasarīraṃ sinehena paripuṇṇaṃ ahosi.
As soon as the merchant saw the Sāmaṇera, paternal affection arose in him; his whole body was filled with affection.
Khi người bán hàng vừa nhìn thấy vị sa-di, tình thương con liền khởi lên, toàn thân ông tràn đầy tình thương.
So cintesi – ‘‘tiṭṭhatu kambalāni, imaṃ disvā hadayamaṃsampi dātuṃ yutta’’nti.
He thought: ‘‘Let the blankets be; seeing him, it is proper to give even the flesh of my heart.’’
Ông ấy nghĩ rằng: "Hãy cứ để những tấm chăn đó, nhìn thấy vị này thì ngay cả thịt tim cũng đáng để dâng cúng."
Te dvepi kambale nīharitvā sāmaṇerassa pādamūle ṭhapetvā vanditvā, ‘‘bhante, tayā diṭṭhadhammassa bhāgī assa’’nti avaca.
He took out those two blankets, placed them at the Sāmaṇera’s feet, bowed, and said, ‘‘Venerable Sir, may you be a partaker of the Dhamma you have realized.’’
Ông ấy liền lấy hai tấm chăn ra, đặt dưới chân vị sa-di, đảnh lễ rồi thưa: "Bạch Đại đức, xin cho con được chia sẻ Pháp đã chứng ngộ của Đại đức."
Sopissa ‘‘evaṃ hotū’’ti anumodanaṃ akāsi.
The Sāmaṇera also gave his approval, saying, ‘‘So be it.’’
Vị sa-di cũng đã tùy hỷ cho ông ấy rằng: "Mong sao được như vậy."
Sāmaṇero antonagarepi pañca kambalasatāni labhi.
The Sāmaṇera also received five hundred blankets inside the city.
Vị sa-di đã nhận được năm trăm tấm chăn ngay trong nội thành.
Evaṃ ekadivasaṃyeva kambalasahassaṃ labhitvā bhikkhusahassassa adāsi.
Thus, on that single day, he received a thousand blankets and gave them to the thousand bhikkhus.
Như vậy, chỉ trong một ngày, vị ấy đã nhận được một ngàn tấm chăn và đã dâng cúng cho một ngàn vị Tỳ-khưu.
Athassa kambaladāyakatissattheroti nāmaṃ kariṃsu.
Then they named him Kambaladāyakatissa Thera.
Sau đó, họ đã đặt tên cho vị ấy là Tỳ-khưu Tissa Dâng Chăn (Kambaladāyaka Tissa Thera).
Evaṃ nāmakaraṇadivase dinnakambalo sattavassikakāle kambalasahassabhāvaṃ pāpuṇi.
Thus, the blanket given on the day of his naming reached the value of a thousand blankets when he was seven years old.
Như vậy, tấm chăn đã được dâng cúng vào ngày đặt tên đã trở thành một ngàn tấm chăn khi vị ấy được bảy tuổi.
Buddhasāsanañhi ṭhapetvā natthaññaṃ taṃ ṭhānaṃ, yattha appaṃ dinnaṃ bahuṃ hoti, bahuṃ dinnaṃ bahutaraṃ.
Indeed, apart from the Buddha’s Dispensation, there is no other place where a little given becomes much, and much given becomes even more.
Thật vậy, ngoài Giáo Pháp của Đức Phật (Buddhasāsana) ra, không có nơi nào khác mà bố thí ít lại được nhiều, bố thí nhiều lại được nhiều hơn nữa.
Tenāha bhagavā –
Therefore, the Blessed One said:
Vì thế, Đức Thế Tôn đã dạy:
Evaṃ sāmaṇero ekakambalassa nissandena sattavassikova kambalasahassaṃ labhi.
Thus, the Sāmaṇera, through the result of one blanket, received a thousand blankets when he was only seven years old.
Như vậy, vị sa-di đã nhận được một ngàn tấm chăn nhờ quả báo của một tấm chăn, khi vị ấy mới chỉ bảy tuổi.
Tassa jetavane viharantassa abhikkhaṇaṃ ñātidāyakā santikaṃ āgantvā kathāsallāpaṃ karonti.
While he was residing in Jetavana, his relatives and supporters frequently came to him and conversed.
Khi vị ấy đang an trú tại Jetavana, các thân quyến và thí chủ thường xuyên đến thăm và trò chuyện.
So cintesi – ‘‘mayā idha vasantena ñātidāyakesu āgantvā kathentesu akathetumpi na sakkā, etehi saddhiṃ kathāpapañcena attano patiṭṭhaṃ kātuṃ na sakkā, yaṃnūnāhaṃ satthu santike kammaṭṭhānaṃ uggaṇhitvā araññaṃ paviseyya’’nti.
He thought: ‘‘While I reside here, when relatives and supporters come and speak, it is not possible for me not to speak in return. It is not possible to establish myself with prolonged conversation with them. What if I were to receive a meditation subject from the Teacher and enter the forest?’’
Vị ấy nghĩ: "Nếu ta ở đây, khi các thân quyến và thí chủ đến nói chuyện, ta không thể không nói chuyện với họ. Với sự lan man trong lời nói với họ, ta không thể thiết lập sự an trú cho chính mình. Sao ta không thọ nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna) từ Đức Bổn Sư rồi vào rừng?"
So satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā upajjhāyaṃ vanditvā pattacīvaramādāya vihārā nikkhamitvā ‘‘sace āsannaṭṭhāne vasissāmi, ñātakā maṃ pakkosissantī’’ti vīsati yojanasataṃ maggaṃ agamāsi.
He approached the Teacher, bowed, had a meditation subject taught to him up to Arahantship, bowed to his Upajjhāya, took his bowl and robes, left the monastery, and thought, ‘‘If I stay nearby, my relatives will call me.’’ So he traveled a hundred yojanas.
Vị ấy đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ, thỉnh Đức Bổn Sư thuyết giảng đề mục thiền cho đến A-ra-hán quả, rồi đảnh lễ vị Upajjhāya (Thầy tế độ), mang theo y bát, rời khỏi tu viện và đi một quãng đường một trăm hai mươi do-tuần (yojana), nghĩ rằng: "Nếu ta ở gần đây, các thân quyến sẽ gọi ta trở lại."
Athekena gāmadvārena gacchanto ekaṃ mahallakapurisaṃ disvā pucchi – ‘‘kiṃ nu kho, mahāupāsaka, imasmiṃ padese vasantānaṃ āraññakavihāro atthī’’ti?
Then, as he was passing through a certain village gate, he saw an old man and asked, ‘‘Mahāupāsaka, is there a forest monastery for those who reside in this region?’’
Sau đó, khi đi qua một cổng làng, vị ấy thấy một người đàn ông lớn tuổi và hỏi: "Này Đại Upāsaka, ở vùng này có tu viện rừng (āraññakavihāra) nào không?"
‘‘Atthi, bhante’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir,’’ he replied.
"Bạch Đại đức, có ạ."
‘‘Tena hi me maggaṃ ācikkhāhī’’ti.
‘‘Then show me the way,’’ he said.
"Vậy thì xin hãy chỉ đường cho tôi."
Mahallakaupāsakassa pana taṃ disvāva puttasineho udapādi.
Paternal affection arose in the old Upāsaka as soon as he saw him.
Tuy nhiên, khi vị Upāsaka lớn tuổi vừa nhìn thấy vị sa-di, tình thương con liền khởi lên.
Athassa tattheva ṭhito anācikkhitvā ‘‘ehi, bhante, ācikkhissāmi te’’ti gahetvā agamāsi.
Then, instead of showing him the way right there, he took him, saying, ‘‘Come, Venerable Sir, I will show you,’’ and went with him.
Vì thế, ông ấy không chỉ đường ngay tại chỗ mà nói: "Bạch Đại đức, xin hãy đi theo con, con sẽ chỉ đường cho Đại đức," rồi dẫn vị ấy đi.
Sāmaṇero tena saddhiṃ gacchanto antarāmagge nānāpupphaphalapaṭimaṇḍite rukkhapabbatapadese disvā ‘‘ayaṃ, upāsaka, kiṃ padeso nāma, ayaṃ upāsaka kiṃ padeso nāmā’’ti pucchi.
As the Sāmaṇera walked with him, he saw various places with trees and mountains adorned with diverse flowers and fruits along the way and asked, ‘‘Upāsaka, what is this place called? Upāsaka, what is this place called?’’
Khi vị sa-di đi cùng ông ấy, trên đường đi, vị ấy thấy những khu vực cây cối và núi non được trang điểm bằng nhiều loại hoa quả khác nhau, liền hỏi: "Này Upāsaka, nơi này tên là gì? Này Upāsaka, nơi này tên là gì?"
Sopissa tesaṃ nāmāni ācikkhanto āraññakavihāraṃ patvā ‘‘idaṃ, bhante, phāsukaṭṭhānaṃ, idheva vasāhī’’ti vatvā, ‘‘bhante, ko nāmo tva’’nti nāmaṃ pucchitvā ‘‘ahaṃ vanavāsītisso nāma upāsakā’’ti vutte, ‘‘sve amhākaṃ gāme bhikkhāya carituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā nivattitvā antogāmameva gato.
The Upāsaka, telling him their names, arrived at the forest monastery and said, ‘‘Venerable Sir, this is a comfortable place; please reside here.’’ Then, asking his name, ‘‘Venerable Sir, what is your name?’’ and being told, ‘‘Upāsaka, I am called Vanavāsī Tissa,’’ he said, ‘‘Tomorrow, it is proper for you to go for alms in our village,’’ and then returned to the village.
Vị Upāsaka ấy đã chỉ tên những nơi đó cho vị sa-di, rồi đến một tu viện rừng và nói: "Bạch Đại đức, đây là một nơi thuận tiện, xin Đại đức hãy an trú tại đây." Sau khi hỏi tên: "Bạch Đại đức, Đại đức tên là gì?", và được trả lời: "Này Upāsaka, tôi tên là Vanavāsī Tissa," ông ấy nói: "Ngày mai, xin Đại đức hãy vào làng chúng con để khất thực," rồi quay trở lại làng.
‘‘Vanavāsītisso nāma vihāraṃ āgato, tassa yāgubhattādīni paṭiyādethā’’ti manussānaṃ ārocesi.
“The novice named Vanavāsītissa has arrived at the monastery. Prepare gruel, meals, and so forth for him,” he informed the people.
Ông ấy đã thông báo cho dân làng rằng: "Vị sa-di tên Vanavāsī Tissa đã đến tu viện, xin hãy chuẩn bị cháo, cơm và các thứ khác cho vị ấy."
Sāmaṇero paṭhamameva tisso nāma hutvā tato piṇḍapātadāyakatisso kambaladāyakatisso vanavāsītissoti tīṇi nāmāni labhitvā sattavassabbhantare cattāri nāmāni labhi.
The novice, having first been named Tissa, then received three more names: Piṇḍapātadāyaka Tissa, Kambaladāyaka Tissa, and Vanavāsītissa, thus acquiring four names within seven years.
Vị sa-di, ban đầu chỉ có tên là Tissa, sau đó đã nhận thêm ba cái tên là Piṇḍapātadāyaka Tissa (Tissa Bố Thí Cơm Khất Thực), Kambaladāyaka Tissa (Tissa Bố Thí Chăn), và Vanavāsī Tissa (Tissa Trú Rừng), tổng cộng là bốn cái tên trong vòng bảy năm.
So punadivase pātova taṃ gāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
On the following day, he entered that village for alms early in the morning.
Vào ngày hôm sau, vị ấy đã vào làng khất thực từ sáng sớm.
Manussā bhikkhaṃ datvā vandiṃsu.
The people offered alms and paid homage.
Mọi người đã dâng cúng vật thực và đảnh lễ.
Sāmaṇero ‘‘sukhitā hotha, dukkhā muccathā’’ti āha.
The novice said, “May you be happy, may you be free from suffering.”
Vị sa-di nói: "Mong các vị được hạnh phúc, mong các vị thoát khỏi khổ đau."
Ekamanussopi tassa bhikkhaṃ datvā puna gehaṃ gantuṃ nāsakkhi, sabbeva olokentā aṭṭhaṃsu.
Not a single person who offered him alms was able to return home; they all stood watching.
Không một người nào trong số họ có thể trở về nhà sau khi dâng cúng vật thực cho vị ấy, tất cả đều đứng nhìn.
Sopi attano yāpanamattameva gaṇhi.
He, too, took only what was sufficient for his sustenance.
Vị ấy chỉ nhận đủ lượng để duy trì sự sống của mình.
Sakalagāmavāsino tassa pādamūle urena nipajjitvā, ‘‘bhante, tumhesu imaṃ temāsaṃ idha vasantesu mayaṃ tīṇi saraṇāni gahetvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāya māsassa aṭṭha uposathakammāni upavasissāma, idha vasanatthāya no paṭiññaṃ dethā’’ti.
All the villagers prostrated themselves at his feet, saying, “Venerable sir, if you reside here for these three months of Vassa, we will take the three refuges, establish ourselves in the five precepts, and observe the eight Uposatha practices each month. Please give us your promise to reside here.”
Tất cả dân làng đã quỳ lạy dưới chân vị ấy, thưa rằng: "Bạch Đại đức, nếu Đại đức an trú tại đây trong ba tháng mùa mưa này, chúng con sẽ thọ trì Tam Quy và giữ gìn Ngũ Giới, và sẽ giữ tám giới Uposatha mỗi tháng. Xin Đại đức hãy hứa với chúng con sẽ an trú tại đây."
So upakāraṃ sallakkhetvā tesaṃ paṭiññaṃ datvā nibaddhaṃ tattheva piṇḍapātacāraṃ cari.
Recognizing their kindness, he gave them his promise and regularly went on his alms round in that very village.
Vị ấy đã nhận thấy sự hữu ích và đã hứa với họ, rồi thường xuyên khất thực tại đó.
Vanditavanditakkhaṇe ca ‘‘sukhitā hotha, dukkhā muccathā’’ti padadvayameva kathetvā pakkāmi.
Each time he was paid homage, he would only say the two words, “May you be happy, may you be free from suffering,” and then depart.
Mỗi khi được đảnh lễ, vị ấy chỉ nói hai câu: "Mong các vị được hạnh phúc, mong các vị thoát khỏi khổ đau," rồi rời đi.
So tatthevapaṭhamamāsañca dutiyamāsañca vītināmetvā tatiyamāse gacchante saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
He spent the first month and the second month there, and as the third month progressed, he attained Arahantship together with the paṭisambhidās.
Vị ấy đã trải qua tháng đầu tiên và tháng thứ hai tại đó, và khi tháng thứ ba trôi qua, vị ấy đã chứng đắc A-ra-hán quả cùng với các Paṭisambhidā (Thắng trí phân tích).
Athassa pavāretvā vuṭṭhavassakāle upajjhāyo satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā āha – ‘‘ahaṃ, bhante, tissasāmaṇerassa santikaṃ gacchāmī’’ti.
Then, after the Pavāraṇā ceremony and the end of the Rains-retreat, his preceptor approached the Teacher, paid homage, and said, “Venerable sir, I am going to see the novice Tissa.”
Sau đó, vào mùa mưa kết thúc, sau khi làm lễ Pavāraṇā, vị Upajjhāya của vị ấy đã đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ và thưa: "Bạch Thế Tôn, con sẽ đến thăm Sa-di Tissa."
‘‘Gaccha, sāriputtā’’ti.
“Go, Sāriputta,”* said.
"Hãy đi đi, Sāriputta," Đức Thế Tôn phán.
So attano parivāre pañcasate bhikkhū ādāya pakkanto, ‘‘āvuso moggallāna, ahaṃ tissasāmaṇerassa santikaṃ gacchāmī’’ti āha.
So he departed, taking his retinue of five hundred bhikkhus, and said, “Friend Moggallāna, I am going to see the novice Tissa.”
Vị ấy đã mang theo năm trăm Tỳ-khưu tùy tùng và khởi hành. "Này hiền giả Moggallāna, tôi sẽ đến thăm Sa-di Tissa," vị ấy nói.
Mahāmoggallānatthero ‘‘ahampi, āvuso, gacchāmī’’ti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nikkhami.
The Elder Mahāmoggallāna said, “I too, friend, will go,” and set out with five hundred bhikkhus.
Trưởng lão Mahāmoggallāna đã nói: "Này hiền giả, tôi cũng sẽ đi," rồi cùng với năm trăm Tỳ-khưu khởi hành.
Etenupāyena mahākassapatthero anuruddhatthero upālitthero puṇṇattheroti sabbe mahāsāvakā pañcahi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nikkhamiṃsu.
In this way, the Elder Mahākassapa, the Elder Anuruddha, the Elder Upāli, the Elder Puṇṇa, and all the great disciples set out, each with five hundred bhikkhus.
Bằng cách này, tất cả các Đại đệ tử (Mahāsāvaka) như Trưởng lão Mahākassapa, Trưởng lão Anuruddha, Trưởng lão Upāli, Trưởng lão Puṇṇa, v.v., đều đã khởi hành cùng với năm trăm Tỳ-khưu tùy tùng của mình.
Sabbepi mahāsāvakānaṃ parivārā cattālīsa bhikkhusahassāni ahesuṃ.
The retinues of all the great disciples amounted to forty thousand bhikkhus.
Tổng cộng có bốn mươi ngàn Tỳ-khưu là tùy tùng của tất cả các Đại đệ tử.
Te vīsatiyojanasataṃ maggaṃ gantvā gocaragāmaṃ sampattā.
They traveled a distance of one hundred and twenty yojanas and reached the alms-village.
Họ đã đi một quãng đường một trăm hai mươi do-tuần và đến làng khất thực (gocaragāma).
Sāmaṇerassa nibaddhūpaṭṭhāko upāsako dvāreyeva disvā paccuggantvā vandi.
The novice’s regular supporter, the lay follower, saw them right at the gate, went forth to meet them, and paid homage.
Vị Upāsaka thường xuyên phục vụ vị sa-di đã nhìn thấy họ ngay tại cổng và đi ra đón, rồi đảnh lễ.
Atha naṃ sāriputtatthero pucchi – ‘‘atthi nu kho, upāsaka, imasmiṃ padese āraññakavihāro’’ti?
Then the Elder Sāriputta asked him, “Lay follower, is there a forest monastery in this region?”
Sau đó, Trưởng lão Sāriputta hỏi ông ấy: "Này Upāsaka, ở vùng này có tu viện rừng nào không?"
‘‘Atthi, bhante’’ti.
“Yes, Venerable sir,” he replied.
"Bạch Đại đức, có ạ."
‘‘Sabhikkhuko, abhikkhuko’’ti?
“Is it inhabited by bhikkhus or not?”
"Có Tỳ-khưu ở đó không, hay không có Tỳ-khưu?"
‘‘Sabhikkhuko, bhante’’ti.
“It is inhabited by bhikkhus, Venerable sir,” he replied.
"Bạch Đại đức, có Tỳ-khưu ở đó ạ."
‘‘Ko nāmo tattha vasatī’’ti?
“What is the name of the one residing there?”
"Vị ấy tên là gì?"
‘‘Vanavāsītisso, bhante’’ti.
“Vanavāsītissa, Venerable sir,” he replied.
"Bạch Đại đức, là Vanavāsī Tissa ạ."
‘‘Tena hi maggaṃ no ācikkhā’’ti.
“Then show us the way,”* said.
"Vậy thì xin hãy chỉ đường cho chúng tôi."
‘‘Ke tumhe, bhante’’ti?
“Who are you, Venerable sirs?” he asked.
"Bạch Đại đức, các vị là ai ạ?"
‘‘Mayaṃ sāmaṇerassa santikaṃ āgatā’’ti.
“We have come to see the novice,”* said.
"Chúng tôi là những vị đã đến thăm vị sa-di."
Upāsako oloketvā dhammasenāpatiṃ ādiṃ katvā sabbepi mahāsāvake sañjānitvā nirantaraṃ pītiyā phuṭṭhasarīro hutvā ‘‘tiṭṭhatha tāva, bhante’’ti vegena gāmaṃ pavisitvā ‘‘ete, ayyā, sāriputtattheraṃ ādiṃ katvā asīti mahāsāvakā attano attano parivārehi saddhiṃ sāmaṇerassa santikaṃ āgatā, mañcapīṭhapaccattharaṇadīpatelādīni gahetvā vegena nikkhamathā’’ti ugghosesi.
The lay follower looked and recognized all the great disciples, beginning with the General of the Dhamma, and his body was continuously pervaded with joy. He said, “Please wait a moment, Venerable sirs,” and quickly entered the village, proclaiming, “These noble ones, beginning with the Elder Sāriputta, are the eighty great disciples who have come to see the novice with their respective retinues. Take beds, chairs, coverings, lamps, oil, and so forth, and come out quickly!”
Vị Upāsaka nhìn và nhận ra tất cả các Đại đệ tử, bắt đầu từ Pháp tướng quân (Dhammasenāpati), toàn thân tràn đầy niềm hỷ lạc không ngừng, liền nói: "Bạch Đại đức, xin các vị hãy đợi một chút," rồi nhanh chóng vào làng và hô lớn: "Này các Ngài, các Đại đệ tử, bắt đầu từ Trưởng lão Sāriputta, tám mươi vị Đại đệ tử cùng với tùy tùng của mình đã đến thăm vị sa-di. Hãy nhanh chóng mang theo giường, ghế, nệm, đèn dầu và các thứ khác rồi đi ra!"
Manussā ‘‘tāvadeva mañcādīni gahetvā therānaṃ padānupadikā hutvā therehi saddhiṃyeva vihāraṃ pavisiṃsu.
The people immediately took beds and other necessities, followed in the footsteps of the Elders, and entered the monastery together with the Elders.
Mọi người liền mang theo giường và các vật dụng khác, theo dấu chân của các Trưởng lão, và cùng với các Trưởng lão đi vào tu viện.
Sāmaṇero bhikkhusaṅghaṃ sañjānitvā katipayānaṃ mahātherānaṃ pattacīvarāni paṭiggahetvā vattamakāsi.
The novice recognized the assembly of bhikkhus and, receiving the bowls and robes of some of the great Elders, performed his duties.
Vị sa-di đã nhận ra Tăng đoàn, liền nhận y bát của một vài vị Đại Trưởng lão và làm bổn phận.
Tassa therānaṃ vasanaṭṭhānaṃ saṃvidahantassa pattacīvaraṃ paṭisāmentasseva andhakāro jātā’’ti.
While he was arranging lodging for the Elders and putting away their bowls and robes, darkness fell.
Trong khi vị ấy đang sắp xếp chỗ ở cho các Trưởng lão và cất giữ y bát, trời đã tối.
Sāriputtatthero upāsake āha – ‘‘gacchatha, upāsakā, tumhākaṃ andhakāro jāto’’ti.
The Elder Sāriputta said to the lay followers, “Go, lay followers, it has become dark for you.”
Trưởng lão Sāriputta nói với các Upāsaka: "Này các Upāsaka, các vị hãy về đi, trời đã tối rồi."
‘‘Bhante, ajja dhammassavanadivaso, na mayaṃ gamissāma, dhammaṃ suṇissāma, ito pubbe dhammassavanampi natthī’’ti.
“Venerable sir, today is a day for listening to the Dhamma. We will not go. We will listen to the Dhamma. Before today, there was no opportunity to listen to the Dhamma.”
"Bạch Đại đức, hôm nay là ngày nghe Pháp, chúng con sẽ không về đâu. Chúng con sẽ nghe Pháp, trước đây chúng con chưa từng được nghe Pháp."
‘‘Tena hi, sāmaṇera, dīpaṃ jāletvā dhammassavanassa kālaṃ ghosehī’’ti.
“In that case, novice, light a lamp and announce the time for listening to the Dhamma.”
"Vậy thì, này sa-di, hãy thắp đèn và báo hiệu giờ nghe Pháp."
So tathā akāsi.
He did so.
Vị ấy đã làm như vậy.
Atha naṃ thero āha – ‘‘tissa tava upaṭṭhākā ‘dhammaṃ sotukāmāmhā’ti vadanti, kathehi tesaṃ dhamma’’nti.
Then the elder said to him, "Tissa, your lay supporters say, 'We wish to hear the Dhamma.' Teach them the Dhamma."
Sau đó, Trưởng lão nói với vị ấy: "Tissa, các thí chủ của con nói rằng họ muốn nghe Pháp, hãy thuyết Pháp cho họ đi."
Upāsakā ekappahāreneva uṭṭhāya, ‘‘bhante, amhākaṃ ayyo ‘sukhitā hotha, dukkhā muccathā’ti imāni dve padāni ṭhapetvā aññaṃ dhammakathaṃ na jānāti, amhākaṃ aññaṃ dhammakathikaṃ dethā’’ti vadiṃsu.
The lay supporters, rising at once, said, "Venerable sir, our master knows no other Dhamma discourse apart from these two phrases: 'May you be happy, may you be free from suffering.' Please give us another Dhamma teacher."
Các cận sự nam đồng loạt đứng dậy và thưa rằng: "Bạch Ngài, vị Tôn giả của chúng con chỉ biết hai câu này: 'Mong quý vị được an lạc, mong quý vị thoát khỏi khổ đau', ngoài ra không biết bài pháp thoại nào khác. Xin hãy ban cho chúng con một vị thuyết pháp khác."
‘‘Sāmaṇero pana arahattaṃ patvāpi neva tesaṃ dhammakathaṃ kathesī’’ti.
"Yet the sāmaṇera, even after attaining Arahantship, did not teach them the Dhamma."
"Nhưng vị Sa-di, dù đã đạt A-la-hán, vẫn không thuyết pháp cho họ."
Tadā pana naṃ upajjhāyo, ‘‘sāmaṇera, kathaṃ pana sukhitā honti, ‘kathaṃ pana dukkhā muccantī’ti imesaṃ no dvinnaṃ padānaṃ atthaṃ kathehī’’ti āha.
Then his preceptor said to him, "Sāmaṇera, how do they become happy, and how are they freed from suffering? Explain the meaning of these two phrases to us."
Lúc đó, vị Upajjhāya (Thầy tế độ) của Sa-di nói: "Này Sa-di, làm thế nào để được an lạc, làm thế nào để thoát khỏi khổ đau? Con hãy giải thích ý nghĩa của hai câu này cho chúng ta."
So ‘‘sādhu, bhante’’ti cittabījaniṃ gahetvā dhammāsanaṃ āruyha pañcahi nikāyehi atthañca kāraṇañca ākaḍḍhitvā ghanavassaṃ vassanto cātuddīpakamahāmegho viya khandhadhātuāyatanabodhipakkhiyadhamme vibhajanto arahattakūṭena dhammakathaṃ kathetvā, ‘‘bhante, evaṃ arahattappattassa sukhaṃ hoti, arahattaṃ pattoyeva dukkhā muccati, sesajanā jātidukkhādīhi ceva nirayadukkhādīhi ca na parimuccantī’’ti āha.
He said, "Yes, Venerable sir," and taking the fan, he ascended the Dhamma seat. Drawing out the meaning and reasons from the five Nikāyas, he expounded the Dhamma, like a great rain cloud showering heavy rain over the four continents, analyzing the aggregates (khandha), elements (dhātu), sense bases (āyatana), and factors of enlightenment (bodhipakkhiyadhammā), concluding with Arahantship. He said, "Venerable sir, thus is the happiness of one who has attained Arahantship. Only one who has attained Arahantship is freed from suffering. Other people are not freed from the suffering of birth and so forth, nor from the suffering of hell and so forth."
Vị ấy (Sa-di) thưa: "Bạch Ngài, tốt lành thay!" rồi cầm quạt tay lên, ngồi lên pháp tòa, trích dẫn ý nghĩa và lý do từ năm bộ Nikāya, thuyết một bài pháp thoại đạt đến đỉnh A-la-hán, như đám mây lớn bao trùm bốn châu lục đổ mưa lớn, phân tích các pháp uẩn (khandha), giới (dhātu), xứ (āyatana) và Bồ-đề phần (bodhipakkhiyadhammā), rồi nói: "Bạch Ngài, một người đạt đến A-la-hán như vậy sẽ có được an lạc, và chỉ khi đạt A-la-hán mới thoát khỏi khổ đau. Những người còn lại không thoát khỏi khổ đau của sinh, lão, bệnh, tử và khổ đau của các cõi địa ngục."
‘‘Sādhu, sāmaṇera, sukathito te paṭibhāṇo, idāni sarabhaññaṃ bhaṇāhī’’ti.
"Well said, sāmaṇera, your impromptu discourse is excellent. Now recite the sarabhañña."
"Tốt lành thay, Sa-di! Khả năng biện tài của con thật tuyệt vời. Bây giờ con hãy đọc Sarabhañña (bài kệ tụng)."
So sarabhaññampi bhaṇi.
So he recited the sarabhañña as well.
Vị ấy cũng đọc Sarabhañña.
Aruṇe uggacchante sāmaṇerassa upaṭṭhākamanussā dve bhāgā ahesuṃ.
As dawn broke, the sāmaṇera's lay supporters were divided into two groups.
Khi bình minh ló dạng, những người hộ độ của vị Sa-di được chia thành hai nhóm.
Ekacce ‘‘na vata no ito pubbe evarūpo kakkhaḷo diṭṭhapubbo.
Some were angry, saying, "Indeed, we have never seen such a harsh person before.
Một số người phẫn nộ nói: "Trước đây chúng ta chưa từng thấy một người nào tàn nhẫn như vậy.
Kathañhi nāma evarūpaṃ dhammakathaṃ jānanto ettakaṃ kālaṃ mātāpituṭṭhāne ṭhatvā upaṭṭhahantānaṃ manussānaṃ ekampi dhammapadaṃ na kathesī’’ti kujjhiṃsu.
How could he, knowing such a Dhamma discourse, not teach a single Dhamma phrase to people who had attended to him for so long, treating him like their parents?"
Tại sao một người biết pháp thoại như vậy lại không thuyết dù chỉ một câu pháp cho những người đã hộ độ mình như cha mẹ trong suốt thời gian dài như vậy?"
Ekacce ‘‘lābhā vata no, ye mayaṃ evarūpaṃ bhadantaṃ guṇaṃ vā aguṇaṃ vā ajānantāpi upaṭṭhahimha, idāni ca panassa santike dhammaṃ sotuṃ labhimhā’’ti tussiṃsu.
Others rejoiced, saying, "Indeed, it is our gain that we attended to such a venerable one, even without knowing his qualities or lack thereof, and now we have been able to hear the Dhamma from him."
Một số người khác thì hoan hỷ nói: "Thật là may mắn cho chúng ta, những người đã hộ độ vị Tôn giả như vậy mà không biết công đức hay lỗi lầm của Ngài, và bây giờ chúng ta được nghe pháp từ Ngài."
Sammāsambuddhopi taṃ divasaṃ paccūsasamaye lokaṃ volokento vanavāsītissassa upaṭṭhāke attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhe disvā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjento imamatthaṃ upadhāresi ‘‘vanavāsītissasāmaṇerassa upaṭṭhākā ekacce tuṭṭhā, ekacce kuddhā, mayhaṃ puttassa pana sāmaṇerassa kuddhā nirayabhāgino bhavissanti, gantabbameva tattha mayā, mayi gate sabbepi te sāmaṇere mettacittaṃ katvā dukkhā muccissantī’’ti.
That day, the Perfectly Enlightened One, observing the world at dawn, saw the lay supporters of Vanavāsī Tissa enter the net of his knowledge. Reflecting, "What will happen?" he discerned this matter: "Some of the lay supporters of the sāmaṇera Vanavāsī Tissa are pleased, while others are angry. Those who are angry with my son, the sāmaṇera, will be destined for hell. I must go there. When I go, all of them will develop a mind of loving-kindness towards the sāmaṇera and will be freed from suffering."
Đức Sammāsambuddha (Chánh Đẳng Giác) cũng vào buổi sáng hôm đó, khi quán xét thế gian, thấy những người hộ độ của Sa-di Vanavāsī Tissa nằm trong lưới trí tuệ của Ngài. Ngài suy xét: "Điều gì sẽ xảy ra đây?" và nhận ra ý nghĩa này: "Một số người hộ độ của Sa-di Vanavāsī Tissa thì hoan hỷ, một số thì phẫn nộ. Những người phẫn nộ với Sa-di, con trai của Ta, sẽ rơi vào địa ngục. Ta phải đến đó. Khi Ta đến, tất cả họ sẽ phát tâm từ bi đối với Sa-di và sẽ thoát khỏi khổ đau."
Tepi manussā bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā gāmaṃ gantvā maṇḍapaṃ kāretvā yāgubhattādīni sampādetvā āsanāni paññāpetvā saṅghassa āgamanamaggaṃ olokentā nisīdiṃsu.
Those people invited the Saṅgha, went to the village, erected a pavilion, prepared gruel, rice, and other provisions, arranged seats, and sat down, looking out for the arrival of the Saṅgha.
Những người ấy cũng thỉnh chư Tăng, rồi đi vào làng, dựng một hội trường, chuẩn bị cháo, cơm và các món ăn khác, sắp đặt chỗ ngồi, rồi ngồi chờ đoàn Tăng đến.
Bhikkhūpi sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhācāravelāya gāmaṃ piṇḍāya pavisantā sāmaṇeraṃ pucchiṃsu – ‘‘kiṃ, tissa, tvaṃ amhehi saddhiṃ gamissasi, udāhu pacchā’’ti?
The bhikkhus, having attended to their bodily needs, entered the village for alms and asked the sāmaṇera, "Tissa, will you go with us, or later?"
Chư Tỳ-khưu cũng đã chỉnh trang thân thể và khi đến giờ khất thực, họ đi vào làng và hỏi Sa-di: "Này Tissa, con sẽ đi cùng chúng ta hay đi sau?"
‘‘Mama gamanavelāyameva gamissāmi, gacchatha tumhe, bhante’’ti.
"I will go at my own time of going. Please go, Venerable sirs."
"Bạch Ngài, con sẽ đi vào giờ của con, xin chư Tăng cứ đi trước."
Bhikkhū pattacīvaramādāya pavisiṃsu.
The bhikkhus took their bowls and robes and entered.
Chư Tỳ-khưu cầm bát và y vào làng.
Satthā jetavanasmiṃyeva cīvaraṃ pārupitvā pattamādāya ekacittakkhaṇeneva gantvā bhikkhūnaṃ purato ṭhitameva attānaṃ dassesi.
The Teacher, having put on his robe and taken his bowl right there in Jetavana, went in a single moment of thought and appeared standing before the bhikkhus.
Đức Bổn Sư, ngay tại Jetavana, đắp y, cầm bát, và chỉ trong một sát-na tâm đã đến và hiện thân trước chư Tỳ-khưu.
‘‘Sammāsambuddho āgato’’ti sakalagāmo saṅkhubhitvā ekakolāhalo ahosi.
"The Perfectly Enlightened One has arrived!" the entire village became agitated and there was a great clamor.
"Đức Sammāsambuddha đã đến!" Cả làng xôn xao, náo động.
Manussā udaggacittā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāguṃ datvā khajjakaṃ adaṃsu.
The people, with joyful hearts, seated the Saṅgha headed by the Buddha, offered gruel, and then offered solid food.
Người dân với tâm hoan hỷ, mời chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu ngồi xuống, dâng cháo và các món ăn.
Sāmaṇero bhatte aniṭṭhiteyeva antogāmaṃ pāvisi.
The sāmaṇera entered the village while the meal was not yet finished.
Vị Sa-di vào trong làng khi bữa ăn chưa kết thúc.
Gāmavāsino nīharitvā tassa sakkaccaṃ bhikkhaṃ adaṃsu.
The villagers brought out and respectfully offered him alms.
Dân làng mang thức ăn ra và dâng cúng cho vị ấy một cách kính cẩn.
So yāpanamattaṃ gahetvā satthu santikaṃ gantvā pattaṃ upanāmesi.
He took just enough for sustenance, went to the Teacher, and presented his bowl.
Vị ấy chỉ lấy đủ dùng, rồi đến chỗ Đức Bổn Sư và dâng bát.
Satthā ‘‘āhara, tissā’’ti hatthaṃ pasāretvā pattaṃ gahetvā ‘‘passa, sāriputta, tava sāmaṇerassa patta’’nti therassa dassesi.
The Teacher, saying, "Bring it, Tissa," extended his hand, took the bowl, and showing it to the elder, said, "Look, Sāriputta, at your sāmaṇera's bowl."
Đức Bổn Sư nói: "Này Tissa, hãy mang đến đây!" rồi đưa tay ra, cầm bát và nói với Trưởng lão: "Này Sāriputta, hãy xem bát của Sa-di con."
Thero satthu hatthato pattaṃ gahetvā sāmaṇerassa datvā ‘‘gaccha, attano pattaṭṭhāne nisīditvā bhattakiccaṃ karohī’’ti āha.
The elder took the bowl from the Teacher's hand, gave it to the sāmaṇera, and said, "Go, sit in your usual place and attend to your meal."
Trưởng lão cầm bát từ tay Đức Bổn Sư, trao cho Sa-di và nói: "Con hãy đi, ngồi vào chỗ của con và làm công việc ăn uống."
Gāmavāsino buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā satthāraṃ vanditvā anumodanaṃ yāciṃsu.
The villagers, having attended to the Sangha of bhikkhus headed by the Buddha, saluted the Teacher and requested an anumodanā.
Dân làng đã cúng dường chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu, rồi đảnh lễ Đức Bổn Sư và thỉnh Ngài ban lời tùy hỷ.
Satthā anumodanaṃ karonto evamāha – ‘‘lābhā vata vo upāsakā, ye tumhe attano kulūpakaṃ sāmaṇeraṃ nissāya sāriputtaṃ moggallānaṃ kassapaṃ anuruddhanti asītimahāsāvake dassanāya labhatha, ahampi tumhākaṃ kulūpakameva nissāya āgato, buddhadassanampi vo imaṃ nissāyeva laddhaṃ, lābhā vo, suladdhaṃ vo’’ti.
The Teacher, giving the anumodanā, spoke thus: "Indeed, it is a gain for you, lay followers, that relying on your resident sāmaṇera, you have obtained the sight of the eighty great disciples such as Sāriputta, Moggallāna, Kassapa, and Anuruddha. I too have come relying on your resident sāmaṇera. The sight of the Buddha, too, you have obtained solely by relying on this sāmaṇera. It is a gain for you, a well-obtained gain for you."
Đức Bổn Sư ban lời tùy hỷ và nói như sau: "Thật là may mắn cho quý cận sự nam, vì nhờ có vị Sa-di là người thân cận của gia đình quý vị mà quý vị được thấy tám mươi vị Đại Thanh văn như Sāriputta, Moggallāna, Kassapa, Anuruddha. Ta cũng đến đây vì vị Sa-di là người thân cận của gia đình quý vị. Quý vị được thấy Đức Phật cũng là nhờ vị ấy. Thật là may mắn cho quý vị, thật là được lợi lớn cho quý vị."
Manussā cintayiṃsu – ‘‘aho amhākaṃ lābhā, buddhānañceva bhikkhusaṅghassa ca ārādhanasamatthaṃ amhākaṃ ayyaṃ dassanāya labhāma, deyyadhammañcassa dātuṃ labhāmā’’ti sāmaṇerassa kuddhā manussā tussiṃsu.
The people thought: "Oh, what a gain for us! We obtain the sight of our venerable one who is capable of pleasing the Buddhas and the Bhikkhu-Sangha, and we are able to offer him gifts." Thus, the people who had been angry with the sāmaṇera were pleased.
Mọi người suy nghĩ: "Ôi, thật may mắn cho chúng ta, được thấy vị Tôn giả của chúng ta có khả năng làm hài lòng Đức Phật và Tăng đoàn, và chúng ta cũng được dâng cúng vật phẩm cho Ngài." Những người đã phẫn nộ với Sa-di đều hoan hỷ.
Tuṭṭhā manussā bhiyyosomattāya pasīdiṃsu.
The pleased people became even more devoted.
Những người đã hoan hỷ thì càng thêm tịnh tín.
Anumodanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu.
At the end of the anumodanā, many attained the fruits of stream-entry and so forth.
Sau lời tùy hỷ, nhiều người đã chứng đắc quả Tu-đà-hoàn và các quả vị khác.
Satthā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
The Teacher rose from his seat and departed.
Đức Bổn Sư đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
Manussā satthāraṃ anugantvā vanditvā nivattiṃsu.
The people followed the Teacher, saluted him, and returned.
Mọi người đi theo Đức Bổn Sư, đảnh lễ rồi trở về.
Satthā sāmaṇerena saddhiṃ samadhurena gacchanto, ‘‘sāmaṇera, ayaṃ padeso konāmo, ayaṃ padeso konāmo’’ti pubbe tassa upāsakena dassitapadese pucchanto agamāsi.
The Teacher, walking alongside the sāmaṇera, asked about the places that the lay follower had previously shown him, saying, "Sāmaṇera, what is the name of this place? What is the name of that place?" and so he went.
Đức Bổn Sư cùng đi với Sa-di, hỏi về những nơi mà vị cận sự nam đã chỉ cho Sa-di trước đây: "Này Sa-di, chỗ này tên gì, chỗ kia tên gì?"
Sāmaṇeropi, ‘‘bhante, ayaṃ itthannāmo, ayaṃ itthannāmo’’ti ācikkhamānova agamāsi.
The sāmaṇera also went along, explaining, "Venerable Sir, this is such and such a place, and that is such and such a place."
Vị Sa-di cũng vừa đi vừa thưa: "Bạch Ngài, chỗ này tên là..., chỗ kia tên là..."
Satthā tassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā pabbatamatthakaṃ abhiruhi.
The Teacher went to the sāmaṇera's dwelling place and ascended the mountaintop.
Đức Bổn Sư đến nơi Sa-di ở và lên đỉnh núi.
Tattha ṭhitānaṃ pana mahāsamuddo paññāyati.
From there, the great ocean was visible to those standing.
Từ trên đỉnh núi đó, đại dương hiện ra.
Satthā sāmaṇeraṃ pucchi – ‘‘tissa, pabbatamatthake ṭhito ito cito ca oloketvā kiṃ passasī’’ti?
The Teacher asked the sāmaṇera, "Tissa, what do you see looking around from the mountaintop?"
Đức Bổn Sư hỏi Sa-di: "Này Tissa, đứng trên đỉnh núi này, con nhìn quanh thấy gì?"
‘‘Mahāsamuddaṃ, bhante’’ti.
"The great ocean, Venerable Sir," he replied.
"Bạch Ngài, con thấy đại dương."
‘‘Mahāsamuddaṃ disvā kiṃ cintesī’’ti?
"What do you think when you see the great ocean?"
"Thấy đại dương rồi con nghĩ gì?"
‘‘Mama dukkhitakāle rodantassa catūhi mahāsamuddehi atirekatarena assunā bhavitabbanti idaṃ, bhante, cintesi’’nti.
"Venerable Sir, I think that when I cried in my time of suffering, my tears must have been more abundant than the water of the four great oceans."
"Bạch Ngài, con nghĩ rằng nước mắt của con khi đau khổ khóc lóc còn nhiều hơn nước của bốn đại dương cộng lại."
‘‘Sādhu sādhu, tissa, evametaṃ.
"Excellent, excellent, Tissa, it is so.
"Lành thay, lành thay, Tissa! Đúng là như vậy.
Ekekassa hi sattassa dukkhitakāle paggharitaassūni catūhi mahāsamuddehi atirekatarānevā’’ti.
Indeed, for each being, the tears shed in their time of suffering are more abundant than the water of the four great oceans."
Nước mắt tuôn chảy của mỗi chúng sinh khi đau khổ còn nhiều hơn nước của bốn đại dương."
Idañca pana vatvā imaṃ gāthamāha –
And having said this, he uttered this verse:
Nói xong điều này, Ngài thuyết bài kệ sau:
Atha naṃ puna pucchi – ‘‘tissa, kahaṃ vasasī’’ti?
Then he asked him again, "Tissa, where do you dwell?"
Rồi Ngài lại hỏi vị ấy: "Này Tissa, con ở đâu?"
‘‘Imasmiṃ pabbhāre, bhante’’ti.
"In this mountain cave, Venerable Sir," he replied.
"Bạch Ngài, con ở hang núi này."
‘‘Tattha pana vasanto kiṃ cintesī’’ti?
"And what do you think while dwelling there?"
"Ở đó con nghĩ gì?"
‘‘Mayā marantena imasmiṃ ṭhāne katassa sarīranikkhepassa paricchedo ‘natthī’ti cintesiṃ, bhante’’ti.
"Venerable Sir, I thought that there is no limit to the disposal of my body in this place when I die."
"Bạch Ngài, con nghĩ rằng không có giới hạn cho việc chôn cất thân thể của con tại nơi này khi con chết."
‘‘Sādhu sādhu, tissa, evametaṃ.
"Excellent, excellent, Tissa, it is so.
"Lành thay, lành thay, Tissa! Đúng là như vậy.
Imesañhi sattānaṃ pathaviyaṃ nipajjitvā amataṭṭhānaṃ nāma natthī’’ti vatvā –
Indeed, for these beings, there is no place on earth where they lie down and do not die," he said, and then recited –
Thật vậy, không có nơi nào trên trái đất mà những chúng sinh này nằm xuống mà không phải chết," rồi Ngài nói:
Ānandatthero kira vīsavassasatikakāle āyusaṅkhāraṃ olokento parikkhīṇabhāvaṃ ñatvā ‘‘ito sattame divase parinibbāyissāmī’’ti ārocesi.
It is said that Venerable Ānanda, at the age of one hundred and twenty, observing the exhaustion of his life-span, knew that he would attain Parinibbāna on the seventh day from then, and he announced it.
Nghe nói, Trưởng lão Ānanda, khi thọ 120 tuổi, quán xét thọ hành của mình và biết rằng nó đã cạn kiệt, liền tuyên bố: "Ta sẽ nhập Niết-bàn vào ngày thứ bảy kể từ hôm nay."
Taṃ pavattiṃ sutvā rohiṇīnadiyā ubhayatīravāsikesu manussesu orimatīravāsikā ‘‘mayaṃ therassa bahūpakārā, amhākaṃ santike parinibbāyissatī’’ti vadiṃsu.
Hearing this news, among the people dwelling on both banks of the Rohiṇī River, those on this bank said, "We have been of great service to the Elder; he will attain Parinibbāna near us."
Khi nghe tin đó, những người dân sống ở hai bên bờ sông Rohiṇī, những người sống ở bờ bên này nói: “Chúng tôi đã có nhiều công đức với vị Trưởng lão, ngài sẽ nhập Niết Bàn tại chỗ của chúng tôi.”
Paratīravāsikāpi ‘‘mayaṃ therassa bahūpakārā, amhākaṃ santike parinibbāyissatī’’ti vadiṃsu.
Those on the other bank also said, "We have been of great service to the Elder; he will attain Parinibbāna near us."
Những người sống ở bờ bên kia cũng nói: “Chúng tôi đã có nhiều công đức với vị Trưởng lão, ngài sẽ nhập Niết Bàn tại chỗ của chúng tôi.”
Thero tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘ubhayatīravāsino mayhaṃ upakārā, ime nāma anupakārāti na sakkā vattuṃ, sacāhaṃ orimatīre parinibbāyissāmi, paratīravāsino dhātugahaṇatthaṃ tehi saddhiṃ kalahaṃ karissanti.
The Elder, hearing their words, thought, "The people on both banks have been helpful to me; it cannot be said that these are not helpful. If I were to attain Parinibbāna on this bank, the people on the other bank would quarrel with them for the relics.
Vị Trưởng lão nghe lời họ nói và nghĩ: “Cả những người sống ở hai bên bờ đều có công đức với ta, không thể nói rằng những người này không có công đức. Nếu ta nhập Niết Bàn ở bờ bên này, những người sống ở bờ bên kia sẽ tranh chấp với họ để lấy xá lợi.”
Sace paratīre parinibbāyissāmi, orimatīravāsinopi tathā karissanti, kalaho uppajjamānopi maṃ nissāyeva uppajjissati, vūpasamamānopi maṃ nissāyeva vūpasamissatī’’ti cintetvā ‘‘orimatīravāsinopi mayhaṃ upakārā, paratīravāsinopi mayhaṃ upakārā, anupakārāpi nāma natthi, orimatīravāsino orimatīreyeva sannipatantu, paratīravāsinopi paratīreyevā’’ti āha.
“If I attain parinibbāna on the other bank, the residents of this bank will also act likewise; even if a quarrel arises, it will arise solely on account of me, and even if it subsides, it will subside solely on account of me.” Having thought thus, he said, “The residents of this bank are helpful to me, and the residents of the other bank are also helpful to me; there are no unhelpful ones. Let the residents of this bank assemble on this bank only, and the residents of the other bank on the other bank only.”
Nếu ta nhập Niết-bàn ở bờ bên kia, những người dân ở bờ bên này cũng sẽ làm như vậy (gây tranh chấp). Ngay cả khi tranh chấp phát sinh, nó cũng sẽ phát sinh do ta mà thôi; ngay cả khi tranh chấp lắng xuống, nó cũng sẽ lắng xuống do ta mà thôi.” Nghĩ như vậy, ngài nói: “Những người dân ở bờ bên này cũng là những người có ơn với ta, những người dân ở bờ bên kia cũng là những người có ơn với ta. Không có ai là người không có ơn cả. Những người dân ở bờ bên này hãy tập trung ngay tại bờ bên này, và những người dân ở bờ bên kia cũng vậy, hãy tập trung ngay tại bờ bên kia.”
Tato sattame divase majjhenadiyā sattatālappamāṇe ākāse pallaṅkena nisīditvā mahājanassa dhammaṃ kathetvā ‘‘mama sarīraṃ majjhe bhijjitvā eko bhāgo orimatīre patatu, eko bhāgo paratīre’’ti adhiṭṭhāya yathānisinnova tejodhātuṃ samāpajji, jālā uṭṭhahiṃsu.
Then, on the seventh day, seated cross-legged in the middle of the river, seven palm-trees high in the sky, he taught the Dhamma to the great assembly. Having resolved, “Let my body split in the middle, and one part fall on this bank, and one part on the other bank,” just as he was seated, he entered the fire-element absorption, and flames arose.
Sau đó, vào ngày thứ bảy, ngài ngồi kiết già trên không trung giữa dòng sông, cao bằng bảy cây thốt nốt, thuyết pháp cho đại chúng. Sau khi adhiṭṭhāya (phát nguyện) rằng: “Thân ta hãy tách đôi ở giữa, một phần rơi xuống bờ bên này, một phần rơi xuống bờ bên kia”, ngài nhập tejodhātuṃ (thiền định hỏa giới) ngay trong tư thế ngồi đó, và ngọn lửa bùng lên.
Sarīraṃ majjhe bhijjitvā eko bhāgo orimatīre pati, eko bhāgo paratīre.
His body split in the middle, and one part fell on this bank, and one part on the other bank.
Thân ngài tách đôi ở giữa, một phần rơi xuống bờ bên này, một phần rơi xuống bờ bên kia.
Tato mahājano paridevi, pathaviundriyanasaddo viya ārodanasaddo ahosi.
Then the great assembly lamented; the sound of weeping was like the sound of the earth collapsing.
Sau đó, đại chúng than khóc, tiếng khóc than vang lên như tiếng đất trời sụp đổ.
Satthu parinibbāne ārodanasaddatopi kāruññataro ahosi.
It was more pitiable than the sound of weeping at the passing of the Teacher.
Tiếng khóc than khi Đức Bổn Sư nhập Niết-bàn còn kāruññataro (thương xót hơn).
Manussā cattāro māse rodantā paridevantā ‘‘satthu pattacīvaraggāhake tiṭṭhante satthu ṭhitakālo viya no ahosi, idāni no satthā parinibbuto’’ti vippalapantā viravantā vicariṃsūti.
For four months, people wandered about, weeping and lamenting, crying out, “While the Master’s bowl and robe attendant was still present, it was as if our Master was still alive. Now our Master has attained parinibbāna.”
Suốt bốn tháng, mọi người khóc than, than vãn: “Khi Đức Bổn Sư còn hiện diện, với vị cầm bát y là ngài Ānanda, chúng ta cảm thấy như Đức Bổn Sư vẫn còn tại thế. Giờ đây, Đức Bổn Sư của chúng ta đã nhập Niết-bàn rồi!” Họ cứ thế than vãn, kêu gào và đi lại.
Puna satthā sāmaṇeraṃ pucchi – ‘‘tissa, imasmiṃ vanasaṇḍe dīpiādīnaṃ saddena bhāyasi, na bhāyasī’’ti?
Again, the Teacher asked the novice, “Tissa, are you afraid of the sounds of leopards and other animals in this forest grove, or are you not afraid?”
Rồi Đức Bổn Sư hỏi vị Sāmaṇera: “Tissa, con có sợ tiếng hổ báo trong khu rừng này không, hay con không sợ?”
‘‘Na bhāyāmi bhagavā, apica kho pana me etesaṃ saddaṃ sutvā vanarati nāma uppajjatī’’ti vatvā saṭṭhimattāhi gāthāhi vanavaṇṇanaṃ nāma kathesi.
“I am not afraid, Venerable Sir. Rather, hearing their sounds, a delight in the forest arises in me,” he said, and then recited a description of the forest in sixty verses.
Vị Sāmaṇera đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, con không sợ. Hơn nữa, khi nghe tiếng của chúng, con lại cảm thấy niềm vui thích ở rừng.” Nói xong, ngài đã kể sáu mươi bài kệ mô tả vẻ đẹp của khu rừng.
Atha naṃ satthā ‘‘tissā’’ti āmantesi.
Then the Teacher addressed him, “Tissa.”
Sau đó, Đức Bổn Sư gọi ngài: “Tissa!”
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
“What is it, Venerable Sir?”
“Bạch Đức Thế Tôn, có việc gì ạ?”
‘‘Mayaṃ gacchāma, tvaṃ gamissasi, nivattissasī’’ti.
“We are going. Will you come along, or will you turn back?”
“Chúng ta đi đây, con sẽ đi theo hay con sẽ quay về?”
‘‘Mayhaṃ upajjhāye maṃ ādāya gacchante gamissāmi, nivattente nivattissāmi, bhante’’ti.
“Venerable Sir, if my preceptor takes me along, I will go; if he wishes me to turn back, I will turn back.”
“Bạch Đức Thế Tôn, nếu thầy tế độ của con đi, con sẽ đi. Nếu thầy tế độ của con quay về, con sẽ quay về.”
Satthā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pakkāmi.
The Teacher departed with the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Bổn Sư cùng Tăng đoàn đã rời đi.
Sāmaṇerassa pana nivattitumeva ajjhāsayo, thero taṃ ñatvā ‘‘tissa, sace nivattitukāmo, nivattā’’ti āha.
However, the novice’s inclination was to turn back. The Elder, knowing this, said, “Tissa, if you wish to turn back, then turn back.”
Tuy nhiên, vị Sāmaṇera có ý muốn quay về. Vị Trưởng lão biết ý đó nên nói: “Tissa, nếu con muốn quay về, thì hãy quay về đi.”
So satthārañca bhikkhusaṅghañca vanditvā nivatti.
He paid homage to the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus, and turned back.
Vị ấy đã đảnh lễ Đức Bổn Sư và Tăng đoàn rồi quay về.
Satthā jetavanameva agamāsi.
The Teacher went to Jetavana.
Đức Bổn Sư đã đến Jetavana.
Bhikkhūnaṃ dhammasabhāyaṃ kathā udapādi – ‘‘aho vata vanavāsītissasāmaṇero dukkaraṃ karoti, paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāyassa ñātakā sattasu maṅgalesu pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyasameva adaṃsu, pabbajitakāle antovihāre buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa satta divasāni appodakamadhupāyasameva adaṃsu.
In the Dhamma hall, a discussion arose among the bhikkhus: “Oh, how difficult is the deed performed by the novice Tissa, the forest dweller! From the time of his conception, his relatives gave unmixed milk-rice to five hundred bhikkhus at seven auspicious occasions. At the time of his ordination, for seven days, they gave unmixed milk-rice to the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha, within the monastery.
Trong Pháp đường của các Tỳ-khưu, cuộc đàm luận đã phát sinh: “Ôi! Vị Sāmaṇera Tissa sống trong rừng thật khó làm. Kể từ khi thọ thai, thân quyến của ngài đã cúng dường cháo sữa không pha nước cho năm trăm vị Tỳ-khưu trong bảy lễ hội. Khi ngài xuất gia, ngài đã cúng dường cháo sữa không pha nước cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu trong bảy ngày tại nội vi tịnh xá.
Pabbajitvā aṭṭhame divase antogāmaṃ pavisanto dvīheva divasehi sāṭakasahassena saddhiṃ piṇḍapātasahassaṃ labhi, punekadivasaṃ kambalasahassaṃ labhi.
On the eighth day after his ordination, upon entering the village, he received a thousand robes along with a thousand alms-foods in just two days. Then, on another day, he received a thousand blankets.
Sau khi xuất gia, vào ngày thứ tám, khi đi vào trong làng, chỉ trong hai ngày, Tissa đã nhận được một ngàn y phục cùng với một ngàn bát cơm cúng dường, và vào một ngày khác, đã nhận được một ngàn tấm chăn.
Itissa idha vasanakāle mahālābhasakkāro uppajji, idāni evarūpaṃ lābhasakkāraṃ chaḍḍetvā araññaṃ pavisitvā missakāhārena yāpeti, dukkarakārako vata tissasāmaṇero’’ti.
Thus, while he was residing here, great gain and honor arose for him. Now, abandoning such gain and honor, he has entered the forest and sustains himself with mixed food. Indeed, the novice Tissa is one who performs difficult deeds!”
Ôi! Thật đáng kinh ngạc! Như vậy, trong thời gian cư trú ở đây, sự cúng dường và lợi lộc lớn đã phát sinh cho vị Sa-di đó. Bây giờ, sau khi từ bỏ lợi lộc và sự cúng dường như vậy, Tissa đã vào rừng và sống với thức ăn hỗn tạp. Sa-di Tissa thật sự đã làm một việc khó làm!”
Satthā āgantvā, ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘āma, bhikkhave, lābhūpanisā nāmesā aññā, nibbānagāminī paṭipadā aññā.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what discourse are you engaged in now?” When they replied, “This one, Venerable Sir,” the Teacher said, “Indeed, bhikkhus, the means to gain is one thing, and the path leading to Nibbāna is another.
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận về chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Về chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Đúng vậy, này các Tỳ-khưu, con đường đưa đến lợi lộc là một, con đường đưa đến Nibbāna là một.
‘Evaṃ lābhaṃ labhissāmī’ti hi āraññikādidhutaṅgasamādānavasena lābhūpanisaṃ rakkhantassa bhikkhuno cattāro apāyā vivaṭadvārā eva tiṭṭhanti, nibbānagāminiyā pana paṭipadāya uppannaṃ lābhasakkāraṃ pahāya araññaṃ pavisitvā ghaṭento vāyamanto arahattaṃ gaṇhātī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
For a bhikkhu who, thinking ‘I shall obtain such gain,’ maintains the means to gain by undertaking dhutaṅga practices like forest dwelling, the four lower realms remain with open doors. But a bhikkhu who abandons the gain and honor that arises on the path leading to Nibbāna, enters the forest, and strives with effort, attains Arahantship.” Having connected the discourse thus, he taught the Dhamma, reciting this verse:
Thật vậy, đối với Tỳ-khưu giữ gìn con đường đưa đến lợi lộc bằng cách thọ trì các pháp đầu đà như hạnh ở rừng với ý nghĩ ‘Ta sẽ nhận được lợi lộc như vậy,’ bốn đường ác vẫn luôn mở cửa. Còn đối với Tỳ-khưu từ bỏ lợi lộc và sự cúng dường phát sinh trên con đường đưa đến Nibbāna, vào rừng, tinh tấn nỗ lực, thì sẽ chứng đắc A-la-hán quả.” Sau khi kết nối câu chuyện, Đức Bổn Sư thuyết Pháp và nói bài kệ này –
Tattha aññā hi lābhūpanisā, aññā nibbānagāminīti lābhūpanisā nāmesā aññā eva, aññā nibbānagāminī paṭipadā.
Therein, “Different indeed is the means to gain, different is the path leading to Nibbāna” means that this means to gain is indeed different, and the path leading to Nibbāna is different.
Không nên hoan hỷ với sự cúng dường, mà nên tăng trưởng sự viễn ly.”
Lābhuppādakena hi bhikkhunā thokaṃ akusalakammaṃ kātuṃ vaṭṭati, kāyavaṅkādīni kātabbāni honti.
Indeed, for a bhikkhu who seeks gain, it is fitting to perform a little unwholesome action; bodily distortions and the like must be done.
Trong đó, “Một là con đường đưa đến lợi lộc, một là con đường đưa đến Nibbāna” có nghĩa là, con đường đưa đến lợi lộc này là một loại khác, và con đường đưa đến Nibbāna là một loại khác.
Yasmiñhi kāle kāyavaṅkādīsu kiñci karoti, tadā lābho uppajjati.
For when one performs any bodily distortion or the like, then gain arises.
Thật vậy, một Tỳ-khưu muốn tạo ra lợi lộc thì nên làm một chút ác nghiệp, nên làm những điều như thân uốn cong (không chân thật).
Pāyasapātiyañhi vaṅkaṃ akatvā ujukameva hatthaṃ otāretvā ukkhipantassa hattho makkhitamattakova hoti, vaṅkaṃ katvā otāretvā ukkhipantassa pana pāyasapiṇḍaṃ uddharantova nikkhamati, evaṃ kāyavaṅkādīni karaṇakāleyeva lābho uppajjati.
For when one does not bend the hand in a bowl of rice porridge, but lowers it straight and lifts it out, the hand is merely smeared. But when one bends it, lowers it, and lifts it out, a lump of rice porridge comes out with it. In this way, gain arises only at the time of performing bodily distortions and the like.
Thật vậy, khi làm một điều gì đó như thân uốn cong, lợi lộc sẽ phát sinh. Ví dụ, khi người ta thò tay thẳng vào bát cháo sữa mà không uốn cong rồi múc lên, tay chỉ bị dính một chút cháo. Nhưng khi uốn cong tay rồi thò vào múc lên, thì sẽ lấy được một cục cháo sữa. Cũng vậy, lợi lộc chỉ phát sinh khi làm những điều như thân uốn cong.
Ayaṃ adhammikā lābhūpanissā nāma.
This is called unrighteous gain-producing means (adhammikā lābhūpanissā).
Đây gọi là sự tùy thuộc vào lợi lộc phi Pháp (bất thiện).
Upadhisampadā cīvaradhāraṇaṃ bāhusaccaṃ parivāro araññavāsoti evarūpehi pana kāraṇehi uppanno lābho dhammiko nāma hoti.
However, gain that arises from causes such as perfection of physical appearance (upadhisampadā), wearing robes (cīvaradhāraṇaṃ), great learning (bāhusaccaṃ), retinue (parivāro), and dwelling in the forest (araññavāsa) is called righteous.
Còn lợi lộc phát sinh do các nguyên nhân như sự đầy đủ về hình tướng (upadhi), thọ trì y phấn tảo, đa văn, có quyến thuộc, hay sống ở rừng, thì được gọi là lợi lộc hợp Pháp.
Nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ pūrentena pana bhikkhunā kāyavaṅkādīni pahātabbāni.
But a bhikkhu who is fulfilling the path leading to Nibbāna must abandon bodily distortions and the like.
Tuy nhiên, Tỳ-khưu đang hoàn thành con đường đưa đến Nibbāna thì phải từ bỏ những điều như thân uốn cong.
Anandheneva andhena viya, amūgeneva mūgena viya, abadhireneva badhirena viya bhavituṃ vaṭṭati.
It is fitting to be as if one were blind, though not blind; as if dumb, though not dumb; as if deaf, though not deaf.
Phải là người không mù lòa nhưng như người mù, không câm nhưng như người câm, không điếc nhưng như người điếc.
Asaṭhena amāyena bhavituṃ vaṭṭati.
It is fitting to be without deceit and without fraud.
Phải là người không gian xảo, không lừa dối.
Evametanti etaṃ lābhuppādanaṃ paṭipadañca nibbānagāminiṃ paṭipadañca evaṃ ñatvā sabbesaṃ saṅkhatāsaṅkhatadhammānaṃ bujjhanaṭṭhena buddhassa savanante jātaṭṭhena ovādānusāsaniṃ vā savanaṭṭhena sāvako bhikkhu adhammikaṃ catupaccayasakkāraṃ nābhinandeyya, na ceva dhammikaṃ paṭikkoseyya, kāyavivekādikaṃ vivekaṃ anubrūhaye.
Thus, knowing this means of producing gain and the path leading to Nibbāna, the disciple bhikkhu of the Buddha—who is so called because he understands all conditioned and unconditioned phenomena, or because he was born at the end of hearing the Dhamma, or because he is one who listens to advice and instruction—should not delight in unrighteous offerings and honors (catupaccayasakkāra), nor should he reject righteous ones, but should cultivate seclusion (viveka) such as bodily seclusion.
Như vậy, sau khi biết rõ con đường đưa đến lợi lộc này và con đường đưa đến Niết Bàn này, thì đệ tử Tỳ-khưu của Đức Phật – người được gọi là Phật vì Ngài đã giác ngộ tất cả các pháp hữu vi và vô vi, và được gọi là đệ tử vì đã sinh ra trong dòng dõi Thánh nhân sau khi lắng nghe giáo pháp của Ngài, hoặc vì đã lắng nghe lời khuyên dạy và huấn thị của Ngài – không nên hoan hỷ với sự cúng dường tứ vật dụng phi pháp, cũng không nên khước từ sự cúng dường hợp pháp, mà nên phát triển sự viễn ly như thân viễn ly (kāyaviveka) v.v.
Tattha kāyavivekoti kāyassa ekībhāvo.
Here, bodily seclusion means the state of being alone in body.
Trong đó, thân viễn ly (kāyaviveka) là sự độc cư của thân.
Cittavivekoti aṭṭha samāpattiyo.
Mental seclusion means the eight attainments (samāpattiyo).
Tâm viễn ly (cittaviveka) là tám cấp độ thiền chứng (samāpatti).
Upadhivivekoti nibbānaṃ.
Seclusion from the bases of existence (upadhiviveko) means Nibbāna.
Phiền não viễn ly (upadhiviveka) là Niết Bàn.
Tesu kāyaviveko gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodeti, cittaviveko kilesasaṅgaṇikaṃ vinodeti, upadhiviveko saṅkhārasaṅgaṇikaṃ vinodeti.
Among these, bodily seclusion removes association with groups, mental seclusion removes association with defilements, and seclusion from the bases of existence removes association with formations (saṅkhāra).
Trong số đó, thân viễn ly loại bỏ sự tụ tập, tâm viễn ly loại bỏ sự tụ tập của phiền não, phiền não viễn ly loại bỏ sự tụ tập của các hành (saṅkhāra).
Kāyaviveko cittavivekassa paccayo hoti, cittaviveko upadhivivekassa paccayo hoti.
Bodily seclusion is a condition for mental seclusion, and mental seclusion is a condition for seclusion from the bases of existence.
Thân viễn ly là nhân duyên cho tâm viễn ly, tâm viễn ly là nhân duyên cho phiền não viễn ly.
Vuttampihetaṃ –
It has also been said:
Điều này cũng đã được nói:
So kira gihikāle sāvatthiyaṃ duggatabrāhmaṇo ahosi.
It is said that in his lay life, he was a poor brahmin in Sāvatthī.
Nghe nói, khi còn là cư sĩ ở Sāvatthi, ông là một Bà-la-môn nghèo khó.
So ‘‘bhikkhūnaṃ santike jīvissāmī’’ti cintetvā vihāraṃ gantvā appaharitakaṃ karonto pariveṇaṃ sammajjanto mukhadhovanādīni dadanto antovihāreyeva vasi.
Thinking, “I will live by serving the bhikkhus,” he went to the monastery and resided within it, clearing away green growth, sweeping the precincts, and providing water for washing faces and other services.
Ông ấy nghĩ: “Ta sẽ sống với các Tỳ-khưu,” rồi đến tinh xá, dọn dẹp khu đất không có cây xanh, quét dọn khu vực xung quanh tinh xá, và cung cấp nước rửa mặt cùng các vật dụng khác, ông sống ngay trong tinh xá.
Bhikkhūpi naṃ saṅgaṇhiṃsu, pabbājetuṃ pana na icchanti.
The bhikkhus also supported him, but they did not wish to ordain him.
Các Tỳ-khưu cũng tiếp nhận ông, nhưng không muốn cho ông xuất gia.
So pabbajjaṃ alabhamāno kiso ahosi.
Unable to obtain ordination, he became emaciated.
Vì không được xuất gia, ông trở nên gầy yếu.
Athekadivasaṃ satthā paccūsakāle lokaṃ volokento taṃ brāhmaṇaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho’’ti upadhārento ‘‘arahā bhavissatī’’ti ñatvā sāyanhasamaye vihāracārikaṃ caranto viya brāhmaṇassa santikaṃ gantvā, ‘‘brāhmaṇa, kiṃ karonto vicarasī’’ti āha.
Then one day, at dawn, the Teacher surveyed the world, saw that brahmin, and considering, “What will become of him?” realized, “He will become an Arahant.” In the evening, as if on a tour of the monastery, he went to the brahmin and said, “Brahmin, what are you doing?”
Một ngày nọ, vào lúc rạng đông, Đức Thế Tôn quán sát thế gian, thấy vị Bà-la-môn đó, Ngài suy xét: “Điều gì sẽ xảy ra?” và biết rằng “Ông ấy sẽ trở thành một vị A-la-hán.” Vào buổi chiều, Ngài đi dạo trong tinh xá như thường lệ, đến gần vị Bà-la-môn và hỏi: “Này Bà-la-môn, ông đang làm gì mà đi lại ở đây?”
‘‘Bhikkhūnaṃ vattapaṭivattaṃ karonto, bhante’’ti.
“I am performing the duties and services for the bhikkhus, Venerable Sir.”
“Bạch Thế Tôn, con đang làm các bổn phận lớn nhỏ cho các Tỳ-khưu.”
‘‘Labhasi nesaṃ santikā saṅgaha’’nti?
“Do you receive support from them?”
“Ông có nhận được sự giúp đỡ từ họ không?”
‘‘Āma, bhante, āhāramattaṃ labhāmi, na pana maṃ pabbājentī’’ti.
“Yes, Venerable Sir, I receive only food, but they do not ordain me.”
“Bạch Thế Tôn, vâng, con nhận được thức ăn, nhưng họ không cho con xuất gia.”
Satthā etasmiṃ nidāne bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā tamatthaṃ pucchitvā, ‘‘bhikkhave, atthi koci imassa brāhmaṇassa adhikāraṃ saratī’’ti pucchi.
On this occasion, the Teacher assembled the Saṅgha of bhikkhus, inquired about the matter, and asked, “Bhikkhus, is there anyone who remembers a service performed by this brahmin?”
Nhân dịp này, Đức Thế Tôn triệu tập Tăng đoàn, hỏi về sự việc đó, và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, có ai nhớ đến công đức của vị Bà-la-môn này không?”
Sāriputtatthero ‘‘ahaṃ, bhante, sarāmi, ayaṃ me rājagahe piṇḍāya carantassa attano abhihaṭaṃ kaṭacchubhikkhaṃ dāpesi, imamassāhaṃ adhikāraṃ sarāmī’’ti āha.
Thera Sāriputta said, “Venerable Sir, I remember. This man offered me a spoonful of alms-food that he had brought for himself, while I was on alms-round in Rājagaha. I remember this service of his.”
Trưởng lão Sāriputta nói: “Bạch Thế Tôn, con nhớ. Khi con đang đi khất thực ở Rājagaha, ông ấy đã cúng dường cho con một muỗng cơm mà ông đã mang về cho mình. Con nhớ công đức đó của ông ấy.”
So satthārā ‘‘kiṃ pana te, sāriputta, evaṃ katūpakāraṃ dukkhato mocetuṃ na vaṭṭatī’’ti vutte, ‘‘sādhu, bhante, pabbājessāmī’’ti taṃ brāhmaṇaṃ pabbājesi.
When the Teacher said to him, "Sāriputta, is it not proper to liberate from suffering one who has rendered such a service to you?", he replied, "Very well, Venerable Sir, I shall ordain him," and he ordained that brahmin.
Khi Đức Thế Tôn hỏi: “Này Sāriputta, chẳng lẽ ông không nên giải thoát cho người đã có công ơn như vậy khỏi khổ đau sao?”, Trưởng lão đáp: “Lành thay, bạch Thế Tôn, con sẽ cho ông ấy xuất gia,” rồi cho vị Bà-la-môn đó xuất gia.
Tassa bhattagge āsanapariyante āsanaṃ pāpuṇāti, yāgubhattādīhipi kilamati.
For him, a seat was obtained at the edge of the dining hall, and he suffered hardship even with gruel and rice.
Vị ấy được một chỗ ngồi ở cuối hàng ghế trong phòng ăn, và cũng phải chịu khó khăn với cháo, cơm, v.v.
Thero taṃ ādāya cārikaṃ pakkāmi, abhikkhaṇañca naṃ ‘‘idaṃ te kattabbaṃ, idaṃ te na kattabba’’nti ovadi anusāsi.
The Elder took him and set out on a wandering tour, constantly advising and instructing him, "This is what you should do, this is what you should not do."
Trưởng lão dẫn vị ấy đi du hành, và thường xuyên khuyên bảo, giáo huấn vị ấy: “Điều này ông nên làm, điều này ông không nên làm.”
So suvaco ahosi padakkhiṇaggāhī.
He was amenable to advice and accepted it with reverence.
Vị ấy là người dễ vâng lời, luôn tiếp thu lời giáo huấn một cách tôn kính.
Tasmā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāno katipāheneva arahattaṃ pāpuṇi.
Therefore, by practicing as he was instructed, he attained Arahantship within a few days.
Do đó, khi thực hành theo lời dạy, chỉ sau vài ngày, vị ấy đã đạt được A-la-hán quả.
Thero taṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā vanditvā nisīdi.
The Elder took him, went to the Teacher, paid homage, and sat down.
Trưởng lão dẫn vị ấy đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ rồi ngồi xuống.
Atha naṃ satthā paṭisanthāraṃ katvā āha – ‘‘suvaco nu kho, sāriputta, te antevāsiko’’ti.
Then the Teacher, after exchanging greetings with him, asked, "Is your pupil, Sāriputta, amenable to advice?"
Bấy giờ, Đức Thế Tôn chào hỏi Trưởng lão và nói: “Này Sāriputta, đệ tử của ông có dễ vâng lời không?”
‘‘Āma, bhante, ativiya suvaco, kismiñci dose vuccamāne na kuddhapubbo’’ti.
"Yes, Venerable Sir, he is exceedingly amenable to advice; he has never been angry when spoken to about any fault."
“Bạch Thế Tôn, vâng, rất dễ vâng lời. Khi bị chỉ trích về bất kỳ lỗi lầm nào, vị ấy chưa bao giờ nổi giận.”
‘‘Sāriputta, evarūpe saddhivihārike labhanto kittake gaṇheyyāsī’’ti?
"Sāriputta, if you were to find such co-residents, how many would you accept?"
“Này Sāriputta, nếu có được những đệ tử như vậy, ông sẽ thâu nhận bao nhiêu người?”
‘‘Bhante, bahukepi gaṇheyyamevā’’ti.
"Venerable Sir, I would accept many indeed."
“Bạch Thế Tôn, con sẽ thâu nhận rất nhiều người.”
Athekadivasaṃ dhammasabhāya kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘sāriputtatthero kira kataññū katavedī, kaṭacchubhikkhāmattaṃ upakāraṃ saritvā duggatabrāhmaṇaṃ pabbājesi.
Then one day, in the Dhamma hall, they raised a discussion: "It is said that Elder Sāriputta is grateful and mindful of past kindnesses; remembering a mere spoonful of alms-food as a kindness, he ordained that poor brahmin.
Một ngày nọ, trong Pháp đường, các Tỳ-khưu khởi lên câu chuyện: “Nghe nói Trưởng lão Sāriputta là người biết ơn và đền ơn. Ngài đã nhớ đến công ơn chỉ một muỗng cơm và cho vị Bà-la-môn nghèo khổ xuất gia.
Theropi ovādakkhamo ovādakkhamameva labhī’’ti.
The Elder, being amenable to advice, also found one who was amenable to advice."
Trưởng lão là người dễ vâng lời, nên cũng nhận được người dễ vâng lời.”
Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi sāriputto kataññū katavedīyevā’’ti vatvā tamatthaṃ pakāsetuṃ –
The Teacher, hearing their discussion, said, "Monks, Sāriputta was not only grateful and mindful of past kindnesses now, but also in the past," and to clarify this matter,
Đức Thế Tôn nghe câu chuyện của họ, nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ, mà ngay cả trong quá khứ, Sāriputta cũng là người biết ơn và đền ơn,” rồi để làm sáng tỏ ý nghĩa đó, Ngài đã kể chi tiết về Alīnacittajātaka trong Dukanipāta:
Tattha nidhīnanti tattha tattha nidahitvā ṭhapitānaṃ hiraññasuvaṇṇādipūrānaṃ nidhikumbhīnaṃ.
Here, nidhīnaṃ refers to treasure-jars full of silver, gold, etc., hidden and placed here and there.
Thân cận người như vậy, sẽ tốt hơn chứ không xấu đi.”
Pavattāranti kicchajīvike duggatamanusse anukampaṃ katvā ‘‘ehi, sukhena jīvanūpāyaṃ dassessāmī’’ti nidhiṭṭhānaṃ netvā hatthaṃ pasāretvā ‘‘imaṃ gahetvā sukhena jīvā’’ti ācikkhitāraṃ viya.
Pavattāraṃ means like one who, out of compassion for poor people living in hardship, says, "Come, I will show you a way to live happily," leads them to the treasure spot, extends his hand, and says, "Take this and live happily."
Trong đó, nidhīnaṃ (kho báu) là những chum chứa đầy vàng bạc, v.v., được chôn giấu ở khắp nơi.
Vajjadassinanti dve vajjadassino ‘‘iminā naṃ asāruppena vā khalitena vā saṅghamajjhe niggaṇhissāmī’’ti randhagavesako ca, aññātaṃ ñāpanatthāya ñātaṃ anuggahaṇatthāya sīlādīnamassa vuddhikāmatāya taṃ taṃ vajjaṃ olokanena ullumpanasabhāvasaṇṭhito ca.
Vajjadassinaṃ (one who points out faults) refers to two types of fault-finders: one who seeks out flaws thinking, "I will criticize him in the midst of the Saṅgha for this improper act or transgression," and one who, desiring the growth of his sīla (morality) and other qualities, looks at various faults to make the unknown known and to support what is known, thereby having the nature of helping him overcome them. This latter meaning is intended here.
Pavattāraṃ (người chỉ ra) là như người thương xót những kẻ nghèo khó, sống chật vật, nói: “Hãy đến đây, ta sẽ chỉ cho con đường sống an lạc,” rồi dẫn họ đến chỗ kho báu, đưa tay ra nói: “Hãy lấy cái này mà sống an lạc.”
Ayaṃ idha adhippeto.
This latter meaning is intended here.
Vajjadassinaṃ (người chỉ ra lỗi lầm) có hai loại: một là người tìm kiếm sơ hở để chỉ trích, quở trách người khác giữa Tăng đoàn với ý nghĩ: “Ta sẽ quở trách nó về hành vi không phù hợp hoặc lỗi lầm này”; hai là người quan sát lỗi lầm để giúp người khác biết điều chưa biết, hoặc để hỗ trợ điều đã biết, với mong muốn sự phát triển về giới hạnh, v.v. của người đó, có bản chất là nâng đỡ, giúp đỡ.
Yathā hi duggatamanusso ‘‘imaṃ gaṇhāhī’’ti tajjetvāpi pothetvāpi nidhiṃ dassente kopaṃ na karoti, pamudito eva hoti, evameva evarūpe puggale asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ācikkhante kopo na kātabbo, tuṭṭheneva bhavitabbaṃ, ‘‘bhante, mahantaṃ vo kammaṃ kataṃ, mayhaṃ ācariyupajjhāyaṭṭhāne ṭhatvā ovadantehi punapi maṃ vadeyyāthā’’ti pavāretabbameva.
Just as a poor person does not get angry when someone shows him a treasure, even if he threatens or strikes him, but is delighted, so too, when such a person sees an improper act or a transgression and points it out, one should not get angry, but should be delighted, and should invite him, saying, "Venerable Sir, you have done a great deed. Please continue to advise me, standing in the place of my teacher and preceptor."
Ở đây, loại thứ hai được hiểu là ý nghĩa của từ này. Cũng như người nghèo khổ không nổi giận khi người chỉ kho báu dọa nạt hay đánh đập để chỉ cho mình kho báu, mà ngược lại còn vui mừng, thì cũng vậy, khi thấy một người như vậy chỉ ra hành vi không phù hợp hay lỗi lầm, không nên nổi giận, mà phải vui vẻ, và thưa: “Bạch chư Tôn giả, chư Tôn giả đã làm một việc lớn lao. Xin chư Tôn giả hãy tiếp tục khuyên bảo con, như một vị thầy hay một vị Hòa thượng.”
Niggayhavādinti ekacco hi saddhivihārikādīnaṃ asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ‘‘ayaṃ me mukhodakadānādīhi sakkaccaṃ upaṭṭhahati, sace naṃ vakkhāmi, na maṃ upaṭṭhahissati, evaṃ me parihāni bhavissatī’’ti vatthuṃ avisahanto na niggayhavādī nāma hoti.
Niggayhavādī means: Indeed, some preceptors, seeing an unseemly act or a fault of their co-residents and so forth, think: "This disciple respectfully attends to me with offerings of washing water for the face and so forth. If I speak to him, he will not attend to me, and thus there will be a loss for me." A preceptor who, thinking thus, is unable to speak is not called a niggayhavādī.
Niggayhavādiṃ (người quở trách) là không phải người nào thấy hành vi không phù hợp hay lỗi lầm của đệ tử, v.v., rồi nghĩ: “Người này cung phụng ta chu đáo bằng cách dâng nước rửa mặt, v.v. Nếu ta nói, người ấy sẽ không cung phụng ta nữa, như vậy ta sẽ bị tổn thất,” rồi không dám nói, thì người đó không phải là người quở trách.
So imasmiṃ sāsane kacavaraṃ ākirati.
Such a preceptor scatters rubbish in this Dispensation.
Người như vậy chỉ làm ô uế giáo pháp này.
Yo pana tathārūpaṃ vajjaṃ disvā vajjānurūpaṃ tajjento paṇāmento daṇḍakammaṃ karonto vihārā taṃ nīharanto sikkhāpeti, ayaṃ niggayhavādī nāma seyyathāpi sammāsambuddho.
But a preceptor who, seeing such a fault, admonishes, expels, imposes a penalty, and drives that disciple out of the monastery in accordance with the fault, thus training him, is called a niggayhavādī, just like the Sammāsambuddha.
Còn người nào thấy lỗi lầm như vậy, rồi tùy theo lỗi lầm mà răn đe, đuổi đi, thi hành hình phạt, trục xuất khỏi tinh xá, và dạy dỗ, người đó mới là người quở trách, giống như Đức Sammāsambuddha.
Vuttañhetaṃ – ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayha, ānanda, vakkhāmi, yo sāro so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196).
For it has been said: ‘‘Ananda, I will speak, admonishing and admonishing; Ananda, I will speak, removing and removing faults; what is essential will remain.’’
Điều này đã được nói: “Này Ānanda, ta sẽ quở trách, quở trách. Này Ānanda, ta sẽ loại bỏ, loại bỏ. Cái gì là tinh túy sẽ còn lại.”
Medhāvinti dhammojapaññāya samannāgataṃ.
Medhāvī means one endowed with the wisdom that is the essence of the Dhamma.
Medhāviṃ (bậc trí tuệ) là người có trí tuệ Dhammoja (trí tuệ về tinh túy của Pháp).
Tādisanti evarūpaṃ paṇḍitaṃ bhajeyya payirupāseyya.
Tādisa means one should associate with and attend upon such a paṇḍita (wise person).
Tādisaṃ (người như vậy), paṇḍitaṃ (bậc trí giả) là hãy thân cận, hãy phụng sự người như vậy.
Tādisañhi ācariyaṃ bhajamānassa antevāsikassa seyyo hoti, na pāpiyo vaḍḍhiyeva hoti, no parihānīti.
For an apprentice associating with such a teacher, there is improvement, not deterioration; there is only growth, not decline.
Quả thật, đệ tử nào bhajamānassa (thân cận) vị thầy như vậy, thì seyyo hoti, na pāpiyo (sẽ tốt hơn chứ không xấu đi), chỉ có sự tăng trưởng chứ không có sự suy giảm.
Te kira dve bhikkhū kiñcāpi aggasāvakānaṃ saddhivihārikā, alajjino pana ahesuṃ pāpabhikkhū.
It is said that these two bhikkhus, although disciples of the chief disciples, were shameless and evil bhikkhus.
Nghe nói, hai Tỳ-khưu này, mặc dù là đệ tử của các Đại đệ tử, nhưng lại là những Tỳ-khưu vô liêm sỉ, xấu ác.
Te pāpakehi attano parivārehi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ kīṭāgirismiṃ viharantā ‘‘mālāvacchaṃ ropentipi ropāpentipī’’tiādikaṃ (pārā. 431; cūḷava. 21) nānappakāraṃ anācāraṃ karontā kuladūsakakammaṃ katvā tato uppannehi paccayehi jīvikaṃ kappentā taṃ āvāsaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ anāvāsaṃ akaṃsu.
Residing in Kīṭāgiri with their five hundred evil followers, they committed various improper acts, such as "planting flower plants and having them planted," and by performing acts that corrupted families, they sustained their lives with the requisites arising from that, making that dwelling unsuitable for virtuous bhikkhus.
Cùng với năm trăm Tỳ-khưu đệ tử xấu ác của mình, họ trú tại Kīṭāgiri, thực hiện nhiều hành vi phi pháp khác nhau như “tự trồng cây hoa, hoặc sai người khác trồng cây hoa,” v.v., làm bại hoại các gia đình và sống bằng những vật phẩm thu được từ đó, biến nơi đó thành một nơi không thích hợp cho các Tỳ-khưu đức hạnh.
Satthā taṃ pavattiṃ sutvā tesaṃ pabbājanīyakammakaraṇatthāya saparivāre dve aggasāvake āmantetvā ‘‘gacchatha, sāriputtā, tesu ye tumhākaṃ vacanaṃ na karonti, tesaṃ pabbājanīyakammaṃ karotha, ye pana karonti, te ovadatha anusāsatha.
Hearing of this situation, the Teacher summoned the two chief disciples with their retinues to perform the act of expulsion (pabbājanīyakamma) against those bhikkhus, saying: ‘‘Go, Sāriputta, perform the act of expulsion against those among them who do not obey your words, but admonish and instruct those who do obey.
Đức Thế Tôn nghe được tin đó, Ngài triệu tập hai Đại đệ tử cùng với tùy tùng của họ để thi hành pháp Tẩn xuất (pabbājanīyakamma) đối với những Tỳ-khưu đó, và nói: “Này Sāriputta, hãy đi. Trong số những Tỳ-khưu đó, ai không nghe lời các ông, hãy thi hành pháp Tẩn xuất đối với họ. Còn ai nghe lời, hãy khuyên bảo và giáo huấn họ.
Ovadanto hi anusāsanto apaṇḍitānaṃyeva appiyo hoti amanāpo, paṇḍitānaṃ pana piyo hoti manāpo’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
For one who admonishes and instructs is disliked and displeasing only to the foolish, but is dear and pleasing to the wise.’’ Thus connecting the narrative, the Buddha spoke this verse:
Thật vậy, người khuyên dạy, chỉ dạy chỉ không được lòng, không vừa ý những người không có trí tuệ; còn đối với người có trí tuệ thì lại được thương mến, được vừa ý”. Sau khi kết nối mạch lạc như vậy, Ngài thuyết Pháp và nói lên kệ ngôn này:
Tattha ovadeyyāti uppanne vatthusmiṃ vadanto ovadati nāma, anuppanne vatthusmiṃ ‘‘ayasopi te siyā’’tiādivasena anāgataṃ dassento anusāsati nāma.
Therein, ovadeyya means one admonishes by speaking when a matter has arisen; one instructs by showing the future, saying, "This might be a disgrace for you," and so forth, when a matter has not yet arisen.
Trong đó, ovadeyya (nên khuyên dạy) có nghĩa là: khi sự việc đã phát sinh, người nói lời khuyên được gọi là khuyên dạy (ovadati); khi sự việc chưa phát sinh, người chỉ ra tương lai bằng những lời như “ngươi có thể bị tai tiếng” thì được gọi là chỉ bảo (anusāsati).
Sammukhā vadanto ovadati nāma, parammukhā dūtaṃ vā sāsanaṃ vā pesento anusāsati nāma.
One admonishes by speaking face-to-face; one instructs by sending a messenger or a message when out of sight.
Người nói trực diện được gọi là khuyên dạy (ovadati); người nói gián tiếp qua sứ giả hoặc thông điệp được gọi là chỉ bảo (anusāsati).
Sakiṃ vadanto ovadati nāma, punappunaṃ vadanto anusāsati nāma.
One admonishes by speaking once; one instructs by speaking repeatedly.
Người nói một lần được gọi là khuyên dạy (ovadati); người nói đi nói lại nhiều lần được gọi là chỉ bảo (anusāsati).
Ovadanto eva vā anusāsati nāmāti evaṃ ovadeyya anusāseyya.
Or, one who admonishes also instructs; thus, one should admonish and instruct.
Hoặc, người khuyên dạy cũng chính là người chỉ bảo. Như vậy, nên khuyên dạy, nên chỉ bảo.
Asabbhā cāti akusaladhammā ca nivāreyya, kusaladhamme patiṭṭhāpeyyāti attho.
Asabbhā cā means one should restrain from unwholesome states, and establish in wholesome states; this is the meaning.
Asabbhā cā (và điều không tốt lành) có nghĩa là nên ngăn chặn các pháp bất thiện và thiết lập các pháp thiện.
Satañhi so piyo hotīti so evarūpo puggalo buddhādīnaṃ sappurisānaṃ piyo hoti.
Satañhi so piyo hoti means such a person is dear to good people like the Buddhas and so forth.
Satañhi so piyo hoti (vì người ấy được bậc thiện nhân yêu mến) có nghĩa là người như vậy được các bậc thiện nhân như chư Phật yêu mến.
Ye pana adiṭṭhadhammā avitiṇṇaparalokā āmisacakkhukā jīvikatthāya pabbajitā, tesaṃ asataṃ so ovādako anusāsako, ‘‘‘na tvaṃ amhākaṃ upajjhāyo, na ācariyo, kasmā amhe ovadasī’ti evaṃ mukhasattīhi vijjhantānaṃ appiyo hotī’’ti.
But to those who are not good, who have not seen the Dhamma, who have not crossed beyond this world, whose eyes are fixed on material gain, and who have gone forth for the sake of livelihood, that admonisher and instructor is displeasing, as they pierce him with the spears of their mouths, saying, ‘‘You are not our preceptor, you are not our teacher, why do you admonish us?’’
Còn những người chưa thấy Pháp, chưa vượt qua được thế giới bên kia, mắt chỉ nhìn vào vật chất, xuất gia vì mục đích sinh nhai, đối với những asataṃ (kẻ bất thiện) ấy, người khuyên dạy, chỉ bảo đó trở nên không được ưa thích, khi họ dùng lời nói như gươm đao đâm chọc rằng: “Ngươi không phải là thầy tế độ của chúng tôi, không phải là thầy dạy dỗ, tại sao lại khuyên dạy chúng tôi?”.
So kira āyasmā ‘‘ahaṃ amhākaṃ ayyaputtena saddhiṃ mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto tadā aññaṃ ekampi na passāmi, idāni pana ‘ahaṃ sāriputto nāma, ahaṃ moggallāno nāma, mayaṃ aggasāvakamhā’ti vatvā ime vicarantī’’ti dve aggasāvake akkosati.
That Venerable Channa, it is said, abused the two Chief Disciples, saying: 'I went forth into the Great Renunciation with our noble son, and then I saw no one else. But now, these ones go about saying, "I am Sāriputta, I am Moggallāna, we are the Chief Disciples."'"
Vị Trưởng lão ấy đã mắng nhiếc hai vị Thượng thủ Thinh văn rằng: “Ta đã cùng với con trai của chủ nhân chúng ta xuất gia trong cuộc Đại Xuất Gia, lúc đó ta không thấy một ai khác. Nhưng bây giờ, những người này lại đi khắp nơi, nói rằng ‘Ta là Sāriputta, ta là Moggallāna, chúng ta là Thượng thủ Thinh văn’.”
Satthā bhikkhūnaṃ santikā taṃ pavattiṃ sutvā channattheraṃ pakkosāpetvā ovadati.
The Teacher, having heard that account from the bhikkhus, had Thera Channa summoned and admonished him.
Đức Thế Tôn nghe được câu chuyện đó từ các vị tỳ khưu, liền cho gọi Trưởng lão Channa đến và khuyên dạy.
So taṅkhaṇeyeva tuṇhī hutvā puna gantvā there akkosatiyeva.
He remained silent at that moment, but then went and continued to abuse the Theras.
Ngài ấy im lặng ngay lúc đó, nhưng sau khi đi lại tiếp tục mắng nhiếc các vị Trưởng lão.
Evaṃ yāvatatiyaṃ akkosantaṃ pakkosāpetvā satthā ovaditvā ‘‘channa, dve aggasāvakā nāma tuyhaṃ kalyāṇamittā uttamapurisā, evarūpe kalyāṇamitte sevassu bhajassū’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Having summoned him for abusing them even a third time, the Teacher admonished him and, saying, "Channa, the two Chief Disciples are your good friends, supreme men. Associate with and attend upon such good friends," he delivered the Dhamma and uttered this verse:
Đến lần thứ ba ngài mắng nhiếc, Đức Thế Tôn lại cho gọi đến, khuyên dạy và nói: “Này Channa, hai vị Thượng thủ Thinh văn là bạn lành, là bậc thượng nhân của con. Con hãy gần gũi, thân cận những người bạn lành như vậy”. Sau khi nói xong, Ngài thuyết Pháp và đọc lên kệ ngôn này:
Channatthero pana taṃ ovādaṃ sutvāpi purimanayeneva bhikkhū akkosati paribhāsati.
However, Thera Channa, even after hearing that admonition, continued to abuse and revile the bhikkhus in the same manner as before.
Tuy nhiên, Trưởng lão Channa sau khi nghe lời khuyên dạy đó vẫn mắng nhiếc, chửi bới các vị tỳ khưu như trước.
Punapi satthu ārocesuṃ.
They reported it to the Teacher again.
Họ lại trình báo lên Đức Thế Tôn.
Satthā, ‘‘bhikkhave, mayi dharante channaṃ sikkhāpetuṃ na sakkhissatha, mayi pana parinibbute sakkhissathā’’ti vatvā parinibbānakāle āyasmatā ānandena, ‘‘bhante, kathaṃ channatthere amhehi paṭipajjitabba’’nti vutte, ‘‘ānanda, channassa bhikkhuno brahmadaṇḍo dātabbo’’ti āṇāpesi.
The Teacher said, "Bhikkhus, while I am alive, you will not be able to train Channa. But when I have attained Parinibbāna, you will be able to." Then, at the time of his Parinibbāna, when Venerable Ānanda asked, "Bhante, how should we deal with Thera Channa?", the Teacher commanded, "Ānanda, the Brahmadaṇḍa (divine punishment) should be imposed on Bhikkhu Channa."
Đức Thế Tôn nói: “Này các tỳ khưu, khi Ta còn tại thế, các con sẽ không thể dạy dỗ được Channa. Nhưng sau khi Ta nhập diệt, các con sẽ có thể”. Vào lúc sắp nhập diệt, khi Tôn giả Ānanda hỏi: “Bạch Thế Tôn, chúng con phải đối xử với Trưởng lão Channa như thế nào?”, Ngài đã ra lệnh: “Này Ānanda, hãy áp dụng hình phạt Phạm Đàn (brahmadaṇḍa) đối với tỳ khưu Channa”.
So satthari parinibbute ānandattherena ārocitaṃ brahmadaṇḍaṃ sutvā dukkhī dummano tikkhattuṃ mucchito patitvā ‘‘mā maṃ, bhante, nāsayitthā’’ti yācitvā sammā vattaṃ pūrento na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇīti.
When the Teacher had attained Parinibbāna, Thera Channa, hearing of the Brahmadaṇḍa announced by Thera Ānanda, became distressed and dejected. He fainted and fell three times, then pleaded, "Bhante, please do not destroy me!" After that, he conducted himself properly and, before long, attained Arahantship together with the Paṭisambhidā.
Sau khi Đức Thế Tôn nhập diệt, khi nghe Trưởng lão Ānanda thông báo về hình phạt Phạm Đàn, ngài đau khổ, buồn rầu, ngất xỉu ba lần rồi ngã xuống, van xin: “Bạch các ngài, xin đừng hủy hoại con”. Sau đó, ngài nỗ lực hoàn thiện các bổn phận và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán cùng với các Tuệ Phân Tích.
Tatrāyaṃ anupubbī kathā – atīte kira āyasmā mahākappino padumuttarabuddhassa pādamūle katābhinīhāro saṃsāre saṃsaranto bārāṇasito avidūre ekasmiṃ pesakāragāme jeṭṭhakapesakāro hutvā nibbatti.
Here is the progressive story: It is said that in the past, Venerable Mahākappina, having made an aspiration at the feet of Padumuttara Buddha, wandered through saṃsāra and was reborn as the chief weaver in a village of weavers not far from Bārāṇasī.
Câu chuyện tuần tự như sau: Trong quá khứ, Tôn giả Mahākappina đã lập nguyện dưới chân Đức Phật Padumuttara. Sau khi luân hồi trong vòng sinh tử, ngài tái sinh làm người thợ dệt trưởng trong một làng thợ dệt không xa thành Bārāṇasī.
Tadā sahassamattā paccekabuddhā aṭṭha māse himavante vasitvā vassike cattāro māse janapade vasanti.
At that time, a thousand Paccekabuddhas, having resided in the Himālaya for eight months, would reside in the populated country for the four months of the rainy season.
Vào thời đó, khoảng một ngàn vị Phật Độc Giác sống tám tháng ở Himavanta và bốn tháng mùa mưa ở các vùng dân cư.
Te ekavāraṃ bārāṇasiyā avidūre otaritvā ‘‘senāsanakaraṇatthāya hatthakammaṃ yācathā’’ti rañño santikaṃ aṭṭha paccekabuddhe pahiṇiṃsu.
Once, they descended near Bārāṇasī and sent eight Paccekabuddhas to the king, saying, "Ask for manual labor to construct a dwelling."
Một lần, các ngài hạ sơn ở một nơi không xa thành Bārāṇasī và đã cử tám vị Phật Độc Giác đến gặp nhà vua để xin giúp đỡ công việc tay chân xây dựng nơi ở.
Tadā pana rañño vappamaṅgalakālo hoti.
At that time, it was the king’s plowing festival.
Lúc đó lại là thời điểm Lễ Hạ điền của nhà vua.
So ‘‘paccekabuddhā kira āgatā’’ti sutvā tasmiṃ khaṇe nikkhamitvā āgatakāraṇaṃ pucchitvā ‘‘ajja, bhante, okāso natthi, sve amhākaṃ vappamaṅgalaṃ, tatiyadivase karissāmī’’ti vatvā paccekabuddhe animantetvāva pāvisi.
Having heard, "It is said that Paccekabuddhas have arrived," he immediately went out, asked the reason for their arrival, and said, "Bhante, there is no opportunity today. Tomorrow is our plowing festival; I will do it on the third day." Having said this, he entered without inviting the Paccekabuddhas.
Khi nghe tin “các vị Phật Độc Giác đã đến”, nhà vua liền ra ngoài, hỏi lý do các ngài đến và nói: “Bạch các ngài, hôm nay không có thời gian, ngày mai là Lễ Hạ điền của trẫm, ngày kia trẫm sẽ làm”. Nói xong, nhà vua vào cung mà không thỉnh mời các vị Phật Độc Giác.
Paccekabuddhā ‘‘aññattha gamissāmā’’ti pakkamiṃsu.
The Paccekabuddhas departed, saying, "We will go elsewhere."
Các vị Phật Độc Giác liền rời đi với ý định “chúng ta sẽ đi nơi khác”.
Tasmiṃ khaṇe jeṭṭhapesakārassa bhariyā kenacideva karaṇīyena bārāṇasiṃ gacchantī te paccekabuddhe disvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, avelāya, ayyā, āgatā’’ti pucchitvā ādito paṭṭhāya kathesuṃ.
At that moment, the wife of the chief weaver, who was going to Bārāṇasī for some purpose, saw those Paccekabuddhas, paid homage, and asked, "Bhante, why have the Venerables arrived at an untimely hour?" They told her the story from the beginning.
Ngay lúc đó, vợ của người thợ dệt trưởng đang đi đến Bārāṇasī vì một việc gì đó, thấy các vị Phật Độc Giác, bà đảnh lễ và hỏi: “Bạch các ngài, sao các ngài lại đến vào lúc không phải thời?”. Các ngài đã kể lại câu chuyện từ đầu.
Taṃ pavattiṃ sutvā saddhāsampannā ñāṇasampannā itthī ‘‘sve, bhante, amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi.
Having heard that account, the woman, endowed with faith and wisdom, invited them, saying, "Bhante, please accept alms from us tomorrow."
Nghe xong câu chuyện, người phụ nữ có đức tin và trí tuệ ấy đã thỉnh mời: “Bạch các ngài, ngày mai xin các ngài nhận vật thực của chúng con”.
‘‘Bahukā mayaṃ bhaginī’’ti.
"Sister, we are many."
“Này chị, chúng tôi đông lắm.”
‘‘Kittakā, bhante’’ti?
"How many, Bhante?"
“Bạch các ngài, bao nhiêu vị ạ?”
‘‘Sahassamattā’’ti.
"There are a thousand."
“Khoảng một ngàn vị.”
‘‘Bhante, imasmiṃ gāme sahassapesakārā vasimha.
"Venerable sirs, in this village, we, a thousand weavers, reside.
“Bạch các ngài, trong làng này chúng con có một ngàn thợ dệt.
Ekeko ekekassa bhikkhaṃ dassati, bhikkhaṃ adhivāsetha, ahameva vo vasanaṭṭhānampi kāressāmī’’ti āha.
Each one will offer alms to one of you. Please accept the alms. I myself will also arrange a dwelling place for you," she said.
Mỗi người sẽ cúng dường vật thực cho một vị, xin các ngài nhận lời. Chính con cũng sẽ lo liệu chỗ ở cho các ngài”, bà nói.
Paccekabuddhā adhivāsayiṃsu.
The Paccekabuddhas accepted.
Các vị Phật Độc Giác đã nhận lời.
Sā gāmaṃ pavisitvā ugghosesi – ‘‘ahaṃ sahassamatte paccekabuddhe disvā nimantayiṃ, ayyānaṃ nisīdanaṭṭhānaṃ saṃvidahatha, yāgubhattādīni sampādethā’’ti.
She entered the village and announced, "I have seen and invited a thousand Paccekabuddhas. Arrange seats for the venerable ones, and prepare gruel, rice, and other provisions."
Bà vào làng và loan báo: “Tôi đã gặp và thỉnh mời một ngàn vị Phật Độc Giác. Xin mọi người hãy chuẩn bị chỗ ngồi cho các ngài, và sửa soạn cháo, cơm, v.v.”.
Gāmamajjhe maṇḍapaṃ kāretvā āsanāni paññāpetvā punadivase paccekabuddhe nisīdāpetvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisitvā bhattakiccāvasāne tasmiṃ gāme sabbā itthiyo ādāya tāhi saddhiṃ paccekabuddhe vanditvā, ‘‘bhante, temāsaṃ vasanatthāya paṭiññaṃ dethā’’ti tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā puna gāme ugghosesi – ‘‘ammatātā, ekekakulato ekeko puriso pharasuvāsiādīni gahetvā araññaṃ pavisitvā dabbasambhāre āharitvā ayyānaṃ vasanaṭṭhānaṃ karotū’’ti.
Having a pavilion erected in the middle of the village and seats arranged, on the next day, they seated the Paccekabuddhas and served them with exquisite solid and soft foods. At the end of the meal, she gathered all the women in that village, and together with them, paid homage to the Paccekabuddhas, saying, "Venerable sirs, please give your assent to reside for three months." Having received their assent, she again announced in the village, "Mothers and fathers, let each man from each household take axes, adzes, and other tools, enter the forest, bring timber and materials, and construct dwelling places for the venerable ones."
Bà cho dựng một nhà tạ ở giữa làng, trải chỗ ngồi, và vào ngày hôm sau, mời các vị Phật Độc Giác an tọa. Sau khi dâng cúng các món ăn cứng và mềm hảo hạng, khi việc thọ thực đã xong, bà cùng với tất cả phụ nữ trong làng đến đảnh lễ các vị Phật Độc Giác và thỉnh cầu: “Bạch các ngài, xin hãy hứa ở lại trong ba tháng mùa mưa”. Sau khi nhận được lời hứa của các ngài, bà lại loan báo trong làng: “Thưa các bà mẹ, các ông cha, xin mỗi gia đình cử một người đàn ông mang theo rìu, búa, v.v. vào rừng lấy vật liệu về xây dựng chỗ ở cho các ngài”.
Gāmavāsino tassāyeva vacanaṃ sutvā ekeko ekekaṃ katvā saddhiṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānehi paṇṇasālasahassaṃ kāretvā attano attano paṇṇasālāyaṃ vassūpagate paccekabuddhe ‘‘ahaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahissāmi, ahaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti upaṭṭhahiṃsu.
The villagers, hearing her words, each constructed one leaf-hut, making a thousand leaf-huts with night and day quarters. Then, each diligently attended to the Paccekabuddhas who had entered the Rains-residence in their respective leaf-huts, saying, "I will diligently attend, I will diligently attend."
Dân làng nghe lời bà, mỗi người xây một am lá, tổng cộng một ngàn am lá có cả nơi nghỉ ban đêm và ban ngày. Họ đã chăm sóc các vị Phật Độc Giác an cư mùa mưa trong am lá của mình, mỗi người đều nói: “Tôi sẽ chăm sóc cẩn thận, tôi sẽ chăm sóc cẩn thận”.
Vassaṃvuṭṭhakāle ‘‘attano attano paṇṇasālāya vassaṃvuṭṭhānaṃ paccekabuddhānaṃ cīvarasāṭake sajjethā’’ti samādapetvā ekekassa sahassasahassamūlaṃ cīvaraṃ dāpesi.
At the end of the Rains-residence, she exhorted them, "Prepare robes for the Paccekabuddhas who have completed the Rains-residence in their respective leaf-huts," and had them donate robes worth a thousand (coins) for each.
Khi mùa an cư kết thúc, bà lại kêu gọi: “Xin mọi người hãy chuẩn bị vải y cho các vị Phật Độc Giác đã an cư mùa mưa trong am lá của mình”. Bà đã sắp xếp để mỗi vị được cúng dường một bộ y trị giá một ngàn đồng.
Paccekabuddhā vuṭṭhavassā anumodanaṃ katvā pakkamiṃsu.
The Paccekabuddhas, having completed the Rains-residence, gave their appreciation and departed.
Các vị Paccekabuddha, sau khi an cư kiết hạ xong, đã hoan hỷ rồi ra đi.
Gāmavāsinopi idaṃ puññakammaṃ katvā ito cutā tāvatiṃsabhavane nibbattitvā gaṇadevaputtā nāma ahesuṃ.
The villagers, too, having performed this meritorious deed, passed away from this existence and were reborn in the Tāvatiṃsa realm, becoming known as the Gaṇadevaputtas.
Cư dân trong làng, sau khi làm công đức này, đã mệnh chung từ cõi người đó, tái sinh vào cõi trời Tāvatiṃsa và trở thành các vị thiên tử Gaṇadevaputta.
Te tattha dibbasampattiṃ anubhavitvā kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ kuṭumbikagehesu nibbattiṃsu.
Having experienced divine prosperity there, they were reborn in the households of householders in Bārāṇasī during the time of Kassapa Sammāsambuddha.
Tại đó, họ hưởng thụ thiên lạc, rồi vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, họ tái sinh vào các gia đình gia chủ ở thành Bārāṇasī.
Jeṭṭhakapesakāro jeṭṭhakakuṭumbikassa putto ahosi.
The chief weaver became the son of the chief householder.
Người thợ dệt cả là con trai của vị gia chủ lớn nhất.
Bhariyāpissa jeṭṭhakakuṭumbikasseva dhītā ahosi.
His wife was also the daughter of that very chief householder.
Vợ của ông ta cũng là con gái của chính vị gia chủ lớn nhất ấy.
Tā sabbāpi vayappattā parakulaṃ gacchantiyo tesaṃ tesaṃyeva gehāni agamiṃsu.
All of them, upon reaching maturity, went to other families, to the very homes of those (householders' sons).
Tất cả những người phụ nữ ấy, khi đến tuổi trưởng thành, đều về nhà chồng của chính các vị gia chủ ấy.
Athekadivasaṃ vihāre dhammassavanaṃ saṅghuṭṭhaṃ.
Then, one day, a Dhamma discourse was announced at the monastery.
Rồi một ngày nọ, có tiếng hô hào nghe pháp tại tu viện.
‘‘Satthā dhammaṃ desessatī’’ti sutvā sabbepi te kuṭumbikā ‘‘dhammaṃ sossāmā’’ti bhariyāhi saddhiṃ vihāraṃ agamiṃsu.
Hearing, "The Teacher will preach the Dhamma," all those householders went to the monastery with their wives, saying, "We will listen to the Dhamma."
Nghe nói: "Đức Thế Tôn sẽ thuyết pháp", tất cả các gia chủ ấy cùng với vợ mình đã đến tu viện để nghe pháp.
Tesaṃ vihāramajjhaṃ paviṭṭhakkhaṇe vassaṃ uṭṭhahi.
At the moment they entered the middle of the monastery, rain began to fall.
Ngay khi họ vừa bước vào giữa tu viện thì trời đổ mưa.
Yesaṃ kulūpakā vā ñātisāmaṇerādayo vā atthi, te tesaṃ pariveṇāni pavisiṃsu.
Those who had resident monks or novice relatives entered their respective cells.
Những người có thân quyến xuất gia hoặc sa-di thân thuộc thì đi vào các tịnh xá của họ.
Te pana tathārūpānaṃ natthitāya katthaci, pavisituṃ avisahantā vihāramajjheyeva aṭṭhaṃsu.
But as they had no such (relatives), being unable to enter anywhere, they stood right in the middle of the monastery.
Nhưng những người này, vì không có những vị như vậy, nên không thể vào đâu được, đành đứng giữa tu viện.
Atha ne jeṭṭhakakuṭumbiko āha – ‘‘passatha amhākaṃ vippakāraṃ, kulaputtehi nāma ettakena lajjituṃ yutta’’nti.
Then the chief householder said to them, "Look at our predicament! It is proper for noble sons to be ashamed by such a thing."
Bấy giờ, vị gia chủ lớn nhất nói với họ: "Hãy xem sự bất tiện của chúng ta! Đối với những người con của gia đình danh giá như chúng ta, thật đáng hổ thẹn biết bao!"
‘‘Ayya, kiṃ pana karomā’’ti?
"Sir, what can we do?"
"Thưa ngài, chúng tôi phải làm gì đây?"
‘‘Mayaṃ vissāsikaṭṭhānassa abhāvena imaṃ vippakāraṃ pattā, sabbe dhanaṃ saṃharitvā pariveṇaṃ karomā’’ti.
"We have fallen into this predicament due to the lack of a familiar place. Let us all collect money and build a monastery."
"Chúng ta gặp phải sự bất tiện này vì không có chỗ thân quen. Tất cả chúng ta hãy cùng góp tiền xây một tịnh xá."
‘‘Sādhu, ayyā’’ti jeṭṭhako sahassaṃ adāsi, sesā pañca pañca satāni.
"Very well, sir," said the chief, and he gave a thousand; the others gave five hundred each.
"Vâng, thưa ngài!" Vị trưởng giả đã cúng dường một ngàn, những người còn lại mỗi người năm trăm.
Itthiyo aḍḍhateyyāni aḍḍhateyyāni satāni.
The women gave two hundred and fifty each.
Các phụ nữ mỗi người hai trăm năm mươi.
Te taṃ dhanaṃ saṃharitvā sahassakūṭāgāraparivāraṃ satthu vasanatthāya mahāpariveṇaṃ nāma ārabhiṃsu.
They collected that money and began constructing a great monastery, named Mahāpariveṇa, with a thousand pinnacled dwellings as its enclosure, for the Teacher's residence.
Họ góp số tiền đó lại và bắt đầu xây dựng một đại tịnh xá với một ngàn phòng có mái nhọn để Đức Thế Tôn ở.
Navakammassa mahantatāya dhane appahonte pubbe dinnadhanato puna upaḍḍhūpaḍḍhaṃ adaṃsu.
As the new construction was vast, and the money was insufficient, they again gave half of the previously donated amount.
Vì công trình xây dựng quá lớn mà tiền không đủ, họ lại cúng dường thêm một nửa số tiền đã cúng trước đó.
Niṭṭhite pariveṇe vihāramahaṃ karontā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sattāhaṃ mahādānaṃ datvā vīsatiyā bhikkhusahassānaṃ cīvarāni sajjiṃsu.
When the monastery was completed, they held a monastery dedication ceremony, gave a great offering for seven days to the Sangha headed by the Buddha, and prepared robes for twenty thousand monks.
Sau khi tịnh xá hoàn thành, họ tổ chức lễ khánh thành tu viện, cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu trong bảy ngày, và sắm sửa y phục cho hai mươi ngàn vị tỳ khưu.
Jeṭṭhakakuṭumbikassa pana bhariyā sabbehi samānaṃ akatvā attano paññāya ṭhitā ‘‘atirekataraṃ katvā satthāraṃ pūjessāmī’’ti anojapupphavaṇṇena sahassamūlena sāṭakena saddhiṃ anojapupphacaṅkoṭakaṃ gahetvā anumodanakāle satthāraṃ anojapupphehi pūjetvā taṃ sāṭakaṃ satthu pādamūle ṭhapetvā, ‘‘bhante, nibbattanibbattaṭṭhāne anojapupphavaṇṇaṃyeva me sarīraṃ hotu, anojā eva ca me nāmaṃ hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesi.
However, the chief householder's wife, not acting like the others, stood firm in her own wisdom, thinking, "I will honor the Teacher with even greater devotion." Taking a basket of anojā flowers along with a thousand-worth robe the color of anojā flowers, at the time of the anumodanā, she honored the Teacher with anojā flowers and placed that robe at the Teacher's feet, making this aspiration: "Venerable Sir, in every rebirth, may my body be the color of anojā flowers, and may Anojā alone be my name."
Còn vợ của vị gia chủ lớn nhất, không làm giống như mọi người, mà dựa vào trí tuệ của mình, nghĩ: "Ta sẽ cúng dường Đức Thế Tôn một cách đặc biệt hơn", liền mang theo một hộp đựng hoa anojā cùng với một tấm y phục giá một ngàn có màu sắc như hoa anojā. Đến lúc tùy hỷ, bà cúng dường hoa anojā cho Đức Thế Tôn, đặt tấm y phục dưới chân Ngài, rồi phát nguyện: "Bạch Đức Thế Tôn, ở bất cứ nơi nào con tái sinh, thân thể con nguyện có màu sắc như hoa anojā, và tên con cũng nguyện là Anojā."
Satthā ‘‘evaṃ hotū’’ti anumodanaṃ akāsi.
The Teacher gave His blessing, saying, "So be it."
Đức Thế Tôn đã tùy hỷ và nói: "Nguyện được như vậy!"
Te sabbepi yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cutā devaloke nibbattitvā imasmiṃ buddhuppāde devalokā cavitvā jeṭṭhakakuṭumbiko kukkuṭavatīnagare rājakule nibbattitvā vayappatto mahākappinarājā nāma ahosi, sesā amaccakule nibbattiṃsu.
All of them lived for their full lifespan, and passing away from there, were reborn in the deva world. In this Buddha-era, they passed away from the deva world; the chief householder was reborn in a royal family in the city of Kukkuṭavatī and, having reached maturity, became King Mahākappina, while the others were reborn into families of ministers.
Tất cả những người ấy, sau khi sống trọn tuổi thọ, đã mệnh chung từ cõi người đó, tái sinh vào cõi trời. Vào thời Đức Phật xuất hiện này, họ mệnh chung từ cõi trời. Vị gia chủ lớn nhất tái sinh vào dòng dõi hoàng tộc ở thành Kukkuṭavatī, khi trưởng thành trở thành vua Mahākappina. Những người còn lại tái sinh vào dòng dõi quan lại.
Jeṭṭhakakuṭumbikassa bhariyā maddaraṭṭhe sāgalanagare rājakule nibbatti, anojapupphavaṇṇamevassā sarīraṃ ahosi, anojātvevassā nāmaṃ kariṃsu.
The chief householder's wife was reborn into a royal family in Sāgala city in the Madda country; her body was the color of anojā flowers, and they named her Anojā.
Vợ của vị gia chủ lớn nhất tái sinh vào dòng dõi hoàng tộc ở thành Sāgala, xứ Madda; thân thể của bà có màu sắc như hoa anojā, và họ đặt tên bà là Anojā.
Sā vayappattā mahākappinarañño gehaṃ gantvā anojādevī nāma ahosi.
Having reached maturity, she went to the palace of King Mahākappina and became Queen Anojā.
Khi trưởng thành, bà đến cung điện của vua Mahākappina và trở thành hoàng hậu Anojādevī.
Sesitthiyopi amaccakulesu nibbattitvā vayappattā tesaṃyeva amaccaputtānaṃ gehāni agamaṃsu.
The other women were also reborn into families of ministers and, having reached maturity, went to the homes of those very ministers' sons.
Những người phụ nữ còn lại cũng tái sinh vào các gia đình quan lại, khi trưởng thành, họ cũng về nhà của chính các con trai của các vị quan lại ấy.
Te sabbe rañño sampattisadisaṃ sampattiṃ anubhaviṃsu.
All of them enjoyed prosperity similar to the king's prosperity.
Tất cả họ đều hưởng thụ sự giàu sang tương tự như vua.
Yadā rājā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito hatthiṃ abhiruhitvā vicari, tadā tepi tatheva vicaranti.
When the king, adorned with all ornaments, rode an elephant and traveled, they also traveled in the same manner.
Khi nhà vua, trang điểm đầy đủ mọi trang sức, cưỡi voi đi tuần, thì họ cũng đi tuần như vậy.
Tasmiṃ assena vā rathena vā vicarante tepi tatheva vicaranti?
When he traveled by horse or by chariot, they also traveled in the same manner.
Khi nhà vua cưỡi ngựa hoặc xe đi tuần, thì họ cũng đi tuần như vậy.
Evaṃ te ekato hutvā katānaṃ puññānaṃ ānubhāvena ekatova sampattiṃ anubhaviṃsu.
Thus, they experienced prosperity together due to the power of the merits they had accumulated together.
Như vậy, do năng lực của những công đức đã làm chung, họ cùng nhau hưởng thụ sự giàu sang.
Rañño pana balo, balavāhano, puppho, pupphavāhano, supattoti pañca assā honti.
The king had five horses named Bala, Balavāhana, Puppha, Pupphavāhana, and Supatta.
Nhà vua có năm con ngựa: Bala, Balavāhana, Puppha, Pupphavāhana, và Supatta.
Rājā tesu supattaṃ assaṃ sayaṃ ārohati, itare cattāro assārohānaṃ sāsanāharaṇatthāya adāsi.
The king himself rode the horse Supatta, and he gave the other four horses to the horsemen for carrying messages.
Nhà vua tự mình cưỡi con ngựa Supatta, còn bốn con ngựa kia thì giao cho các kỵ sĩ để mang tin tức.
Rājā te pātova bhojetvā ‘‘gacchatha dve vā tīṇi vā yojanāni āhiṇḍitvā buddhassa vā dhammassa vā saṅghassa vā uppannabhāvaṃ ñatvā mayhaṃ sukhasāsanaṃ āharathā’’ti pesesi.
The king fed them early in the morning and sent them forth, saying, "Go, wander two or three yojanas, and having learned whether the Buddha, the Dhamma, or the Saṅgha has arisen, bring me good news."
Nhà vua cho họ ăn sáng sớm rồi sai đi: "Hãy đi hai hoặc ba dojana, tìm hiểu xem Đức Phật, Pháp, hoặc Tăng đã xuất hiện chưa, rồi mang tin tốt lành về cho ta."
Te catūhi dvārehi nikkhamitvā tīṇi yojanāni āhiṇḍitvā sāsanaṃ alabhitvā paccāgacchanti.
They departed through the four gates, wandered three yojanas, and returned without finding any message.
Họ ra khỏi bốn cổng thành, đi tuần ba dojana, nhưng không tìm được tin tức nào, nên quay về.
Athekadivasaṃ rājā supattaṃ assaṃ āruyha amaccasahassaparivuto uyyānaṃ gacchanto kilantarūpe pañcasatavāṇijake nagaraṃ pavisante disvā ‘‘ime addhānakilantā, addhā imesaṃ santikā ekaṃ bhaddakaṃ sāsanaṃ sossāmī’’ti te pakkosāpetvā ‘‘kuto āgacchathā’’ti pucchi.
Then one day, the king, riding the horse Supatta and surrounded by a thousand ministers, was going to the park when he saw five hundred weary merchants entering the city. Thinking, "These are tired from their journey; surely I will hear some good news from them," he had them called and asked, "Where do you come from?"
Rồi một ngày nọ, nhà vua cưỡi ngựa Supatta, cùng với một ngàn vị quan cận thần, đang đi đến khu vườn, thấy năm trăm thương nhân trông có vẻ mệt mỏi đang đi vào thành, liền nghĩ: "Những người này chắc hẳn đã mệt mỏi vì đường xa, chắc chắn ta sẽ nghe được một tin tốt lành từ họ", bèn cho gọi họ lại và hỏi: "Các con từ đâu đến?"
‘‘Atthi, deva, ito vīsatiyojanasatamatthake sāvatthi nāma nagaraṃ, tato āgacchāmā’’ti.
"Sire, there is a city called Sāvatthī, a hundred and twenty yojanas from here; we come from there."
"Bạch Đức Vua, có một thành phố tên là Sāvatthī, cách đây một trăm hai mươi dojana, chúng con từ đó đến ạ."
‘‘Atthi pana vo padese kiñci sāsanaṃ uppanna’’nti.
"Has any message arisen in your region?"
"Ở xứ sở của các con có tin tức gì mới không?"
‘‘Deva, aññaṃ kiñci natthi, sammāsambuddho pana uppanno’’ti.
"Sire, there is no other news, but the Perfectly Enlightened Buddha has arisen."
"Bạch Đức Vua, không có tin tức gì khác, nhưng Đức Chánh Đẳng Giác đã xuất hiện ạ."
Rājā tāvadeva pañcavaṇṇāya pītiyā phuṭṭhasarīro kiñci sallakkhetuṃ asakkonto muhuttaṃ vītināmetvā, ‘‘tātā, kiṃ vadethā’’ti pucchi.
Immediately, the king's body was pervaded by fivefold rapture, and being unable to discern anything, he let a moment pass and asked, "My dear sirs, what did you say?"
Ngay lập tức, toàn thân nhà vua tràn ngập năm loại hỷ lạc, không thể nhận biết được gì, sau một khoảnh khắc, Ngài hỏi: "Các con nói gì vậy?"
‘‘Buddho, deva, uppanno’’ti.
"Sire, the Buddha has arisen."
"Bạch Đức Vua, Đức Phật đã xuất hiện ạ."
Rājā dutiyampi tatiyampi tatheva vītināmetvā catutthe vāre ‘‘kiṃ vadetha, tātā’’ti pucchitvā ‘‘buddho, deva, uppanno’’ti vutte, ‘‘tātā, vo satasahassaṃ dadāmī’’ti vatvā ‘‘aññampi kiñci sāsanaṃ atthī’’ti pucchi.
The king, for the second and third time, let a moment pass in the same way. On the fourth occasion, having asked, "What did you say, my dear sirs?" and when they said, "Sire, the Buddha has arisen," he declared, "My dear sirs, I give you a hundred thousand!" and then asked, "Is there any other message?"
Nhà vua lại hai lần, ba lần như vậy, sau đó, đến lần thứ tư, khi được hỏi: "Các con nói gì vậy, các con?", và họ trả lời: "Bạch Đức Vua, Đức Phật đã xuất hiện ạ", Ngài liền nói: "Các con, ta sẽ ban cho các con một trăm ngàn", rồi hỏi: "Còn tin tức gì khác nữa không, các con?"
‘‘Atthi, deva, dhammo uppanno’’ti.
"Sire, the Dhamma has arisen."
"Bạch Đức Vua, có Pháp đã xuất hiện ạ."
Rājā tampi sutvā purimanayeneva tayo vāre vītināmetvā catutthe vāre ‘‘dhammo uppanno’’ti vutte ‘‘idhāpi vo satasahassaṃ dammī’’ti vatvā ‘‘aparampi sāsanaṃ atthi, tātā’’ti pucchi.
Hearing this too, the king let three moments pass in the same manner as before. On the fourth occasion, when they said, "The Dhamma has arisen," he declared, "Here too, I give you a hundred thousand!" and asked, "Is there any other message, my dear sirs?"
Nghe vậy, nhà vua cũng ba lần như cách trước, sau đó, đến lần thứ tư, khi được nói: "Pháp đã xuất hiện", Ngài liền nói: "Ở đây ta cũng ban cho các con một trăm ngàn", rồi hỏi: "Còn tin tức gì khác nữa không, các con?"
‘‘Atthi, deva, saṅgharatanaṃ uppanna’’nti.
"Sire, the Jewel of the Saṅgha has arisen."
"Bạch Đức Vua, có Tăng bảo đã xuất hiện ạ."
Rājā tampi sutvā tayo vāre vītināmetvā catutthe vāre ‘‘saṅgho’’ti pade vutte ‘‘idhāpi vo satasahassaṃ dammī’’ti vatvā amaccasahassaṃ oloketvā, ‘‘tātā, kiṃ karissathā’’ti pucchi.
Hearing this too, the king let three moments pass. On the fourth occasion, when the word "Saṅgha" was spoken, he declared, "Here too, I give you a hundred thousand!" and looking at the thousand ministers, he asked, "My dear sirs, what will you do?"
Nghe vậy, nhà vua cũng ba lần như cách trước, sau đó, đến lần thứ tư, khi từ "Tăng" được nói ra, Ngài liền nói: "Ở đây ta cũng ban cho các con một trăm ngàn", rồi nhìn một ngàn vị quan cận thần và hỏi: "Các con sẽ làm gì?"
‘‘Deva, tumhe kiṃ karissathā’’ti?
"Sire, what will you do?"
"Bạch Đức Vua, Ngài sẽ làm gì?"
‘‘Ahaṃ, tātā, ‘buddho uppanno, dhammo uppanno, saṅgho uppanno’ti sutvā na puna nivattissāmi, satthāraṃ uddissa gantvā tassa santike pabbajissāmī’’ti.
“My dear sirs, having heard, ‘The Buddha has arisen, the Dhamma has arisen, the Saṅgha has arisen,’ I will not turn back again. I will go forth, intending for the Teacher, and will ordain in his presence.”
"Các con, ta nghe nói 'Đức Phật đã xuất hiện, Pháp đã xuất hiện, Tăng đã xuất hiện' thì sẽ không quay lại nữa, ta sẽ đi theo Đức Thế Tôn và xuất gia dưới sự hướng dẫn của Ngài."
‘‘Mayampi, deva, tumhehi saddhiṃ pabbajissāmā’’ti.
“Venerable sir, we too will go forth with you.”
"Bạch Đức Vua, chúng tôi cũng sẽ xuất gia cùng với Ngài."
Rājā suvaṇṇapaṭṭe akkharāni likhāpetvā vāṇijake āha – ‘‘anojā nāma devī tumhākaṃ tīṇi satasahassāni dassati, evañca pana naṃ vadeyyātha ‘rañño kira te issariyaṃ vissaṭṭhaṃ, yathāsukhaṃ sampattiṃ paribhuñjāhī’ti, sace pana vo ‘rājā kaha’nti pucchati, ‘satthāraṃ uddissa pabbajissāmīti vatvā gato’ti āroceyyāthā’’ti.
The king had letters inscribed on a golden plate and said to the merchants, “The queen named Anojā will give you three hundred thousand. And you should tell her, ‘It is said that the king has relinquished his sovereignty to you; enjoy the prosperity as you wish.’ But if she asks you, ‘Where is the king?’ you should report, ‘He has gone forth, saying he would ordain for the Teacher.’”
Nhà vua cho khắc chữ lên tấm bảng vàng và nói với các thương nhân: "Hoàng hậu Anojā sẽ ban cho các con ba trăm ngàn. Và hãy nói với bà ấy rằng: 'Đức Vua đã từ bỏ quyền lực của Ngài, xin Hoàng hậu hãy hưởng thụ sự giàu sang tùy ý', nếu bà ấy hỏi: 'Đức Vua ở đâu?', thì hãy báo rằng: 'Ngài đã đi xuất gia theo Đức Thế Tôn rồi'."
Amaccāpi attano attano bhariyānaṃ tatheva sāsanaṃ pahiṇiṃsu.
The ministers also sent the same message to their respective wives.
Các vị quan cận thần cũng gửi tin tức tương tự cho vợ của mình.
Rājā vāṇijake uyyojetvā assaṃ abhiruyha amaccasahassaparivuto taṃ khaṇaṃyeva nikkhami.
The king dismissed the merchants, mounted his horse, and departed at that very moment, surrounded by a thousand ministers.
Nhà vua tiễn các thương nhân đi, rồi cưỡi ngựa, cùng với một ngàn vị quan cận thần, lập tức khởi hành.
Satthāpi taṃ divasaṃ paccūsakāle lokaṃ volokento mahākappinarājānaṃ saparivāraṃ disvā ‘‘ayaṃ mahākappino vāṇijakānaṃ santikā tiṇṇaṃ ratanānaṃ uppannabhāvaṃ sutvā tesaṃ vacanaṃ tīhi satasahassehi pūjetvā rajjaṃ pahāya amaccasahassehi parivuto maṃ uddissa pabbajitukāmo sve nikkhamissati.
That day, the Teacher, too, surveying the world in the early morning, saw King Mahākappina with his retinue and thought, “This Mahākappina, having heard from the merchants about the arising of the Three Jewels, having honored their words with three hundred thousand, and having abandoned his kingdom, will depart tomorrow, surrounded by a thousand ministers, intending to go forth for me.
Đức Thế Tôn cũng vào buổi sáng hôm đó, khi quán sát thế gian, thấy vua Mahākappina cùng tùy tùng, liền nghĩ: "Vua Mahākappina này, sau khi nghe tin về sự xuất hiện của ba viên ngọc quý từ các thương nhân, đã ban thưởng cho lời nói của họ ba trăm ngàn, từ bỏ vương quốc, và cùng với một ngàn vị quan cận thần, muốn xuất gia theo Ta. Ngài sẽ khởi hành vào ngày mai.
So saparivāro saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇissati, paccuggamanamassa karissāmī’’ti punadivase cakkavattī viya khuddakagāmabhojakaṃ paccuggacchanto sayameva pattacīvaraṃ gahetvā vīsayojanasataṃ maggaṃ paccuggantvā candabhāgāya nadiyā tīre nigrodharukkhamūle chabbaṇṇarasmiyo vissajjento nisīdi.
He, together with his retinue, will attain Arahantship with the analytical knowledges. I will go to meet him.” So, the next day, like a Universal Monarch going to meet a petty village headman, he himself took his bowl and robes, went a hundred and twenty yojanas to meet him, and sat down at the bank of the Candabhāgā River at the root of a banyan tree, emitting six-colored rays.
Vị ấy cùng với tùy tùng của mình sẽ chứng đắc A-la-hán quả cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā). Ta sẽ đi đón vị ấy.” Như vậy, vào ngày hôm sau, Đức Đạo Sư, giống như một vị Chuyển Luân Vương đi đón một người cai quản làng nhỏ, tự mình mang bát và y, đi đón trên quãng đường một trăm hai mươi do tuần, rồi ngồi dưới gốc cây nigrodha bên bờ sông Candabhāgā, phóng ra sáu màu hào quang.
‘‘Rājāpi āgacchanto ekaṃ nadiṃ patvā ‘‘kā nāmesā’’ti pucchi.
The king, too, as he was coming, reached a river and asked, “What is this river called?”
Vua cũng hỏi khi đến một con sông: “Sông này tên gì?”
‘‘Aparacchā nāma, devā’’ti.
“It is called Aparacchā, venerable sir.”
“Tâu Đại vương, tên là Aparacchā.”
‘‘Kimassā parimāṇaṃ, tātā’’ti?
“What is its measure, my dear sirs?”
“Này con, chiều dài của nó là bao nhiêu?”
‘‘Gambhīrato gāvutaṃ, puthulato dve gāvutāni, devā’’ti.
“It is a gāvuta in depth and two gāvutas in width, venerable sir.”
“Tâu Đại vương, sâu một gāvuta, rộng hai gāvuta.”
‘‘Atthi panettha nāvā vā uḷumpo vā’’ti?
“Are there any boats or rafts here?”
“Ở đây có thuyền hay bè gì không?”
‘‘Natthi, devā’’ti.
“No, venerable sir.”
“Tâu Đại vương, không có.”
‘‘Nāvādīni olokente amhe jāti jaraṃ upaneti, jarā maraṇaṃ.
“While we are looking for boats and so on, birth leads us to old age, and old age to death.
“Trong khi chúng ta tìm kiếm thuyền bè v.v., sinh, già đang đến với chúng ta; già, chết đang đến.”
Ahaṃ nibbematiko hutvā tīṇi ratanāni uddissa nikkhanto, tesaṃ me ānubhāvena imaṃ udakaṃ udakaṃ viya mā ahosī’’ti tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaṃ āvajjetvā ‘‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’ti buddhānussatiṃ anussaranto saparivāro assasahassena udakapiṭṭhiṃ pakkhandi.
I have come forth without doubt, intending for the Three Jewels. By their power, may this water not be like water for me!” Thus reflecting on the virtues of the Three Jewels, and recollecting the Buddha (buddhānussati) with the words, “Indeed, that Blessed One is Arahant, Perfectly Self-Enlightened,” he plunged into the water with his thousand horses, accompanied by his retinue.
"Ta không còn nghi ngờ gì nữa, ta đã xuất gia vì Ba Ngôi Tam Bảo. Nhờ oai lực của Ba Ngôi Tam Bảo ấy, nguyện cho nước này đừng như nước đối với ta." Sau khi quán tưởng các đức tính của Ba Ngôi Tam Bảo, và niệm tưởng Phật ân (buddhānussati) rằng: "Đức Thế Tôn ấy là bậc A-la-hán, bậc Chánh Đẳng Giác", vua cùng đoàn tùy tùng với một ngàn con ngựa đã băng qua mặt nước.
Sindhavā piṭṭhipāsāṇe viya pakkhandiṃsu.
The Sindhu horses crossed as if on a slab of rock.
Những con ngựa Sindhu băng qua như thể trên một phiến đá.
Khurānaṃ aggā neva temiṃsu.
The tips of their hooves did not get wet.
Móng của chúng không hề bị ướt.
So taṃ uttaritvā purato gacchanto aparampi nadiṃ disvā ‘‘ayaṃ kā nāmā’’ti pucchi.
Having crossed that river, he went forward and saw another river, and asked, “What is this one called?”
Sau khi vượt qua con sông ấy, vua đi về phía trước và thấy một con sông khác, bèn hỏi: "Con sông này tên gì?"
‘‘Nīlavāhinī nāma, devā’’ti.
“It is called Nīlavāhinī, venerable sir.”
"Thưa bệ hạ, tên là Nīlavāhinī."
‘‘Kimassā parimāṇa’’nti?
“What is its measure?”
"Kích thước của nó là bao nhiêu?"
‘‘Gambhīratopi puthulatopi aḍḍhayojanaṃ, devā’’ti.
“It is half a yojana both in depth and in width, venerable sir.”
"Thưa bệ hạ, cả về độ sâu lẫn chiều rộng đều nửa dojana."
Sesaṃ purimasadisameva.
The rest is the same as before.
Phần còn lại tương tự như trước.
Taṃ pana nadiṃ disvā ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo’’ti dhammānussatiṃ anussaranto pakkhandi.
Seeing that river, he recollected the Dhamma (dhammānussati) with the words, “Well-expounded is the Dhamma by the Blessed One,” and plunged in.
Khi nhìn thấy con sông ấy, vua niệm tưởng Pháp ân (dhammānussati) rằng: "Pháp do Đức Thế Tôn thuyết giảng khéo léo", rồi băng qua.
Tampi atikkamitvā gacchanto aparampi nadiṃ disvā ‘‘ayaṃ kā nāmā’’ti pucchi.
Having crossed that too, he went forward and saw another river, and asked, “What is this one called?”
Vượt qua con sông ấy và đi tiếp, vua thấy một con sông khác và hỏi: "Con sông này tên gì?"
‘‘Candabhāgā nāma, devā’’ti.
“It is called Candabhāgā, venerable sir.”
"Thưa bệ hạ, tên là Candabhāgā."
‘‘Kimassā parimāṇa’’nti?
“What is its measure?”
"Kích thước của nó là bao nhiêu?"
‘‘Gambhīratopi puthulatopi yojanaṃ, devā’’ti.
“It is one yojana both in depth and in width, venerable sir.”
"Thưa bệ hạ, cả về độ sâu lẫn chiều rộng đều một dojana."
Sesaṃ purimasadisameva.
The rest is the same as before.
Phần còn lại tương tự như trước.
Imaṃ pana nadiṃ disvā ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’ti saṅghānussatiṃ anussaranto pakkhandi.
Seeing this river, he recollected the Saṅgha (saṅghānussati) with the words, “The Saṅgha of the Blessed One’s disciples is practicing well,” and plunged in.
Khi nhìn thấy con sông này, vua niệm tưởng Tăng ân (saṅghānussati) rằng: "Chúng Tăng đệ tử của Đức Thế Tôn là bậc hành trì chân chánh", rồi băng qua.
Taṃ pana nadiṃ atikkamitvā gacchanto satthu sarīrato nikkhantā chabbaṇṇarasmiyo addasa.
Having crossed that river, as he was going, he saw the six-colored rays emanating from the Teacher’s body.
Sau khi vượt qua con sông ấy và đi tiếp, vua thấy sáu vầng hào quang rực rỡ phát ra từ thân Đức Đạo Sư.
Nigrodharukkhassa sākhāviṭapapalāsāni sovaṇṇamayāni viya ahesuṃ.
The branches, twigs, and leaves of the banyan tree were as if made of gold.
Các cành, nhánh và lá của cây đa dường như được làm bằng vàng.
Rājā cintesi – ‘‘ayaṃ pana obhāso neva candassa, na sūriyassa, na devamārabrahmanāgasupaṇṇādīnaṃ aññatarassa, addhā ahaṃ satthāraṃ uddissa āgacchanto mahāgotamabuddhena diṭṭho bhavissāmī’’ti.
The king thought, “This radiance is neither of the moon, nor of the sun, nor of any of the devas, Māras, Brahmās, Nāgas, Supaṇṇas, and so on. Surely, I, who am coming for the Teacher, must have been seen by the Great Gotama Buddha.”
Vua suy nghĩ: "Ánh sáng này không phải của mặt trăng, không phải của mặt trời, cũng không phải của các vị trời, chúa tể ma vương, Phạm thiên, long vương, kim sí điểu, v.v., chắc chắn ta đã được Đức Phật Gotama vĩ đại nhìn thấy khi đến để tìm Đức Đạo Sư."
So tāvadeva assapiṭṭhito otaritvā onatasarīro rasmianusārena satthāraṃ upasaṅkamitvā manosilārase nimujjanto viya buddharasmīnaṃ anto pavisitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi saddhiṃ amaccasahassena, satthā tassa anupubbiṃ kathaṃ kathesi.
At that very moment, he dismounted from the horse's back, and with a bowed body, following the rays, he approached the Teacher. As if sinking into vermillion-colored liquid, he entered among the Buddha's rays, paid homage to the Teacher, and sat down at one side with a thousand ministers. The Teacher then delivered a gradual discourse to him.
Ngay lập tức, vua xuống ngựa, cúi mình, đi theo ánh hào quang đến gần Đức Đạo Sư, như thể đang lặn vào dòng nước đá son, bước vào giữa các vầng hào quang của Đức Phật, đảnh lễ Đức Đạo Sư rồi ngồi xuống một bên cùng với một ngàn vị đại thần. Đức Đạo Sư đã thuyết giảng bài pháp tuần tự cho vua.
Desanāvasāne rājā saparivāro sotāpattiphale patiṭṭhahi.
At the end of the discourse, the king, together with his retinue, was established in the fruit of stream-entry.
Kết thúc bài pháp, vua cùng đoàn tùy tùng đã an trú vào quả vị Dự Lưu (sotāpattiphala).
Atha sabbeva uṭṭhahitvā pabbajjaṃ yāciṃsu.
Then, all of them rose and requested ordination.
Sau đó, tất cả đều đứng dậy và cầu xin được xuất gia.
Satthā ‘‘āgamissati nu kho imesaṃ kulaputtānaṃ iddhimayapattacīvara’’nti upadhārento ‘‘ime kulaputtā paccekabuddhasahassassa cīvarasahassaṃ adaṃsu, kassapasammāsambuddhakāle vīsatiyā bhikkhusahassānampi vīsaticīvarasahassānipi adaṃsu.
The Teacher, considering, "Will robes and alms-bowls made by psychic power come to these noble sons?" and knowing that "These noble sons have offered a thousand robes to a thousand Paccekabuddhas, and in the time of Kassapa Sammāsambuddha, they also offered twenty thousand robes to twenty thousand bhikkhus.
Đức Đạo Sư quán xét: "Liệu y bát thần thông có hiện ra cho các thiện nam tử này không?" Ngài biết: "Các thiện nam tử này đã từng cúng dường một ngàn bộ y cho một ngàn vị Độc Giác Phật. Vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, họ cũng đã cúng dường hai mươi ngàn bộ y cho hai mươi ngàn vị Tỳ-khưu.
Anacchariyaṃ imesaṃ iddhimayapattacīvarāgamana’’nti ñatvā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā ‘‘etha, bhikkhavo, caratha brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti āha.
It is not surprising for robes and alms-bowls made by psychic power to come to them," stretched out his right hand and said, "Come, bhikkhus! Live the holy life for the complete ending of suffering."
Biết rằng: “Việc y bát thần thông hiện ra cho những thiện nam tử này không có gì lạ lùng”, Ngài duỗi tay phải ra và nói: “Này các Tỳ-khưu, hãy đến đây, hãy thực hành Phạm hạnh để chấm dứt khổ đau một cách chân chánh.”
Te tāvadeva aṭṭhaparikkhāradharā vassasaṭṭhikattherā viya hutvā vehāsaṃ abbhuggantvā paccorohitvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu.
At that very moment, they became like Theras of sixty vassas, possessing the eight requisites, rose into the air, descended again, paid homage to the Teacher, and sat down.
Ngay lúc đó, họ trở thành những vị Trưởng lão đã thọ giới sáu mươi hạ lạp, mang theo tám món vật dụng của Sa-môn, rồi bay vút lên không trung, sau đó hạ xuống, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi xuống.
Tepi vāṇijakā rājakulaṃ gantvā raññā pahitabhāvaṃ ārocāpetvā deviyā ‘‘āgacchantū’’ti vutte pavisitvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Those merchants also went to the royal palace, announced that they had been sent by the king, and when the queen said, "Let them come," they entered, paid homage, and stood at one side.
Những người lái buôn ấy cũng đến hoàng cung, trình báo rằng mình được nhà vua phái đến. Khi Hoàng hậu nói: “Hãy vào đi!”, họ liền đi vào, đảnh lễ và đứng sang một bên.
Atha ne devī pucchi – ‘‘tātā, kiṃ kāraṇā āgatātthā’’ti?
Then the queen asked them, "My dear sirs, for what reason have you come?"
Bấy giờ, Hoàng hậu hỏi họ: “Này các con, vì lý do gì mà các con đến đây?”
‘‘Mayaṃ raññā tumhākaṃ santikaṃ pahitā, tīṇi kira no satasahassāni dethā’’ti.
"We have been sent to you by the king. He says, 'Give us three hundred thousand (coins).'"
“Chúng con được nhà vua phái đến chỗ Hoàng hậu, xin Hoàng hậu hãy cấp cho chúng con ba trăm ngàn (đồng tiền) ạ.”
‘‘Tātā, atibahuṃ bhaṇatha, kiṃ tumhehi rañño kataṃ, kismiṃ vo rājā pasanno ettakaṃ dhanaṃ dāpesī’’ti?
"My dear sirs, you speak of a very large sum. What have you done for the king? For what reason was the king pleased with you and had such a large sum of money given?"
“Này các con, các con nói quá nhiều rồi. Các con đã làm gì cho nhà vua, vì việc gì mà nhà vua hài lòng đến mức ban cho các con số tiền lớn như vậy?”
‘‘Devi, na aññaṃ kiñci kataṃ, rañño pana ekaṃ sāsanaṃ ārocayimhā’’ti?
"Your Majesty, we have done nothing else. We only conveyed a message to the king."
“Thưa Hoàng hậu, chúng con không làm gì khác cả, chỉ là đã báo cho nhà vua một tin tức ạ.”
‘‘Sakkā pana, tātā, mayhaṃ ārocetu’’nti.
"Is it possible, my dear sirs, to tell me?"
“Vậy thì, này các con, có thể báo cho ta biết được không?”
‘‘Sakkā, devī’’ti.
"Yes, Your Majesty."
“Thưa Hoàng hậu, có thể ạ.”
‘‘Tena hi, tātā, vadethā’’ti.
"Then, my dear sirs, speak."
“Vậy thì, này các con, hãy nói đi.”
‘‘Devi buddho loke uppanno’’ti.
"Your Majesty, the Buddha has appeared in the world."
“Thưa Hoàng hậu, Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian ạ.”
Sāpi ‘‘taṃ sutvā purimanayeneva pītiyā phuṭṭhasarīrā tikkhattuṃ kiñci asallakkhetvā catutthe vāre ‘buddho’ti padaṃ sutvā, tātā, imasmiṃ pade raññā kiṃ dinna’’nti?
She, too, hearing that, her body was pervaded with joy in the same way as before, and without noticing anything three times, upon hearing the word "Buddha" for the fourth time, asked, "My dear sirs, what did the king give for this word?"
Nghe vậy, Hoàng hậu cũng tràn ngập niềm hoan hỷ như lần trước, không nhận ra điều gì trong ba lần đầu, đến lần thứ tư nghe được từ “Đức Phật”, liền hỏi: “Này các con, vì từ này mà nhà vua đã ban cho bao nhiêu?”
‘‘Satasahassaṃ, devī’’ti.
"A hundred thousand, Your Majesty."
“Thưa Hoàng hậu, một trăm ngàn ạ.”
‘‘Tātā, ananucchavikaṃ raññā kataṃ evarūpaṃ sāsanaṃ sutvā tumhākaṃ satasahassaṃ dadamānena.
"My dear sirs, it was improper for the king to give you only a hundred thousand upon hearing such a message.
“Này các con, nhà vua đã làm một điều không xứng đáng khi nghe một tin tức như vậy mà chỉ ban cho các con một trăm ngàn.
Ahañhi vo mama duggatapaṇṇākāre tīṇi satasahassāni dammi, aparampi tumhehi rañño kiṃ ārocita’’nti?
Indeed, I will give you three hundred thousand as a poor man's gift. What else did you convey to the king?"
Vì ta sẽ ban cho các con ba trăm ngàn (tiền) từ món quà của người nghèo của ta. Các con còn báo gì khác cho nhà vua nữa không?”
Te idañcidañcāti itarānipi dve sāsanāni ārocayiṃsu.
They conveyed the other two messages, saying, "This and that."
Họ liền báo hai tin tức còn lại, cái này và cái kia.
Devī purimanayeneva pītiyā phuṭṭhasarīrā tikkhattuṃ kiñci asallakkhetvā catutthe vāre tatheva sutvā tīṇi tīṇi satasahassāni dāpesi, evaṃ te sabbānipi dvādasa satasahassāni labhiṃsu.
The queen, her body pervaded with joy in the same way as before, without noticing anything three times, heard it likewise on the fourth time and had three hundred thousand given for each, thus they received a total of twelve hundred thousand.
Hoàng hậu cũng tràn ngập niềm hoan hỷ như lần trước, không nhận ra điều gì trong ba lần đầu, đến lần thứ tư nghe như vậy, liền ban cho mỗi tin ba trăm ngàn, như vậy họ đã nhận được tổng cộng mười hai trăm ngàn (một triệu hai trăm ngàn).
Atha ne devī pucchi – ‘‘rājā kahaṃ, tātā’’ti?
Then the queen asked them, "My dear sirs, where is the king?"
Bấy giờ, Hoàng hậu hỏi họ: “Này các con, nhà vua đang ở đâu?”
Devi, ‘‘satthāraṃ uddissa ‘pabbajissāmī’ti gato’’ti.
"Your Majesty, he has gone, saying, 'I will ordain for the sake of the Teacher.'"
“Thưa Hoàng hậu, nhà vua đã đi để xuất gia theo Đức Bổn Sư ạ.”
‘‘Mayhaṃ tena kiṃ sāsanaṃ dinna’’nti?
"What message did he give me?"
“Nhà vua có gửi lời nhắn gì cho ta không?”
‘‘Sabbaṃ kira tena tumhākaṃ issariyaṃ vissaṭṭhaṃ, tumhe kira yathāruciyā sampattiṃ anubhavathā’’ti.
"He has, it seems, relinquished all authority to you, Your Majesty. You may enjoy the royal fortune as you please."
“Thưa Hoàng hậu, nhà vua đã giao phó tất cả quyền hành cho Hoàng hậu, xin Hoàng hậu hãy tận hưởng tài sản theo ý muốn của mình ạ.”
‘‘Amaccā pana kahaṃ, tātā’’ti?
"And where are the ministers, my dear sirs?"
“Thế còn các quan đại thần ở đâu, này các con?”
Tepi ‘‘‘raññā saddhiṃyeva pabbajissāmā’ti gatā, devī’’ti.
"They too, Your Majesty, have gone, saying, 'We will ordain together with the king.'"
“Thưa Hoàng hậu, họ cũng đã đi để xuất gia cùng với nhà vua ạ.”
Sā tesaṃ bhariyāyo pakkosāpetvā, ammā, tumhākaṃ sāmikā ‘‘raññā saddhiṃ pabbajissāmā’’ti gatā, ‘‘tumhe kiṃ karissathā’’ti?
She had their wives summoned and asked, "My ladies, your husbands have gone, saying, 'We will ordain with the king.' What will you do?"
Hoàng hậu cho gọi các phu nhân của họ đến và hỏi: “Này các chị, các ông chồng của các chị đã đi xuất gia cùng với nhà vua rồi, các chị sẽ làm gì?”
‘‘Kiṃ pana tehi amhākaṃ sāsanaṃ pahitaṃ, devī’’ti?
"Your Majesty, what message did they send us?"
“Thưa Hoàng hậu, các ông ấy có gửi lời nhắn gì cho chúng tôi không ạ?”
‘‘Tehi kira attano sampatti tumhākaṃ vissaṭṭhā, tumhe kira taṃ sampattiṃ yathāruci paribhuñjathā’’ti.
"They have, it seems, relinquished their fortune to you. You may enjoy that fortune as you please."
“Các vị ấy đã từ bỏ tài sản của mình cho các cô, các cô hãy hưởng thụ tài sản ấy tùy theo ý muốn của mình.”
‘‘Tumhe pana, devi, kiṃ karissathā’’ti?
"But what will you do, Your Majesty?" they asked.
“Thưa Hoàng hậu, còn các cô thì sẽ làm gì?”
‘‘Ammā, so tāva rājā sāsanaṃ sutvā magge ṭhitakova tīhi satasahassehi tīṇi ratanāni pūjetvā kheḷapiṇḍaṃ viya sampattiṃ pahāya ‘pabbajissāmī’ti nikkhanto, mayā pana tiṇṇaṃ ratanānaṃ sāsanaṃ sutvā tīṇi ratanāni navahi satasahassehi pūjitāni, na kho panesā sampatti nāma raññoyeva dukkhā, mayhampi dukkhāyeva.
"My ladies, that king, upon hearing the message, while still on the road, honored the Three Jewels with three hundred thousand and, abandoning his fortune like a lump of spittle, went forth saying, 'I will ordain.' I, however, upon hearing the message of the Three Jewels, have honored the Three Jewels with nine hundred thousand. This fortune is not only suffering for the king, but also suffering for me.
“Thưa các mẹ, trước hết, vị vua ấy sau khi nghe giáo pháp, đã đứng vững trên con đường, cúng dường Tam Bảo bằng ba trăm ngàn, từ bỏ tài sản như nhổ nước bọt rồi xuất gia với ý định ‘tôi sẽ xuất gia’. Còn tôi, sau khi nghe giáo pháp về Tam Bảo, đã cúng dường Tam Bảo bằng chín trăm ngàn. Hơn nữa, tài sản này không chỉ gây khổ cho nhà vua mà còn gây khổ cho cả tôi nữa.
Ko raññā chaḍḍitakheḷapiṇḍaṃ jāṇukehi patiṭṭhahitvā mukhena gaṇhissati, na mayhaṃ sampattiyā attho, ahampi satthāraṃ uddissa gantvā pabbajissāmī’’ti.
"Who will pick up the king's discarded spittle with his mouth, kneeling on his knees? I have no use for this wealth; I, too, will go forth for the Teacher and become a renunciant."
Ai sẽ quỳ gối xuống mà dùng miệng nhặt lấy cục nước bọt mà nhà vua đã nhổ bỏ? Tôi không cần tài sản, tôi cũng sẽ đi và xuất gia vì Đức Đạo Sư.”
‘‘Devi, mayampi tumheheva saddhiṃ pabbajissāmā’’ti.
"O Queen, we too will go forth with you."
“Thưa Hoàng hậu, chúng tôi cũng sẽ xuất gia cùng với Hoàng hậu.”
‘‘Sace sakkotha, sādhu, ammā’’ti?
"If you are able, then it is good, mothers?"
“Nếu các mẹ có thể, thì tốt lắm, thưa các mẹ.”
‘‘Sakkoma, devī’’ti.
"We are able, O Queen."
“Chúng tôi có thể, thưa Hoàng hậu.”
‘‘Sādhu, ammā, tena hi ethā’’ti rathasahassaṃ yojāpetvā rathaṃ āruyha tāhi saddhiṃ nikkhamitvā antarāmagge paṭhamaṃ nadiṃ disvā yathā raññā puṭṭhaṃ, tatheva pucchitvā sabbapavattiṃ sutvā ‘‘rañño gatamaggaṃ olokethā’’ti vatvā ‘‘sindhavānaṃ padavalañjaṃ na passāma, devī’’ti vutte ‘‘rājā tīṇi ratanāni uddissa nikkhanto saccakiriyaṃ katvā gato bhavissati.
"Good, mothers, then come!" Saying this, she had a thousand chariots prepared, mounted a chariot, and set out with them. On the way, seeing the first river, she questioned as the king had questioned, and having heard all the news, she said, "Look for the path the king took." When they replied, "We do not see the footprints of the Sindhu horses, O Queen," she said, "The king must have gone forth for the Three Jewels, having made an act of truth.
“Tốt lắm, thưa các mẹ, vậy thì hãy đến đây.” Nói vậy, bà cho thắng một ngàn cỗ xe, rồi lên xe cùng với các vị ấy và ra đi. Trên đường đi, lần đầu tiên thấy một con sông, bà hỏi y như nhà vua đã hỏi, sau khi nghe toàn bộ câu chuyện, bà nói: “Hãy nhìn con đường mà nhà vua đã đi qua.” Khi họ nói: “Thưa Hoàng hậu, chúng tôi không thấy dấu chân của những con ngựa Sindhu,” bà nói: “Chắc hẳn nhà vua đã xuất gia vì Tam Bảo và đã đi sau khi thực hiện lời thề chân thật.
Ahampi tīṇi ratanāni uddissa nikkhantā, tesameva anubhāvena idaṃ udakaṃ viya mā ahosī’’ti tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaṃ anussaritvā rathasahassaṃ pesesi.
I too have gone forth for the Three Jewels; by the power of these, may this water not be like water." Remembering the virtues of the Three Jewels, she sent forth the thousand chariots.
"Ta cũng đã xuất gia vì Ba Ngôi Báu. Do năng lực của chính Ba Ngôi Báu ấy, nguyện cho nước này đừng như nước!" – sau khi niệm tưởng công đức của Ba Ngôi Báu, nàng sai một ngàn cỗ xe đi qua.
Udakaṃ piṭṭhipāsāṇasadisaṃ ahosi.
The water became like a flat rock.
Nước trở nên giống như một tảng đá phẳng.
Cakkānaṃ aggagganemivaṭṭiyo neva temiṃsu.
The very tips of the wheel rims did not get wet.
Vành ngoài cùng của bánh xe không hề bị ướt.
Eteneva upāyena itarā dve nadiyo uttari.
By this same means, she crossed the other two rivers.
Cũng bằng cách ấy, nàng đã vượt qua hai con sông còn lại.
Atha satthā tassāgamanabhāvaṃ ñatvā yathā attano santike nisinnā bhikkhū na paññāyanti, evamakāsi.
Then the Teacher, knowing of her arrival, arranged it so that the bhikkhus seated near him were not visible.
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư biết được sự đến của nàng, Ngài đã làm cho các Tỳ-khưu đang ngồi gần Ngài không thể được nhìn thấy.
Sāpi gacchantī gacchantī satthu sarīrato nikkhantā chabbaṇṇarasmiyo disvā tatheva cintetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhitā pucchi – ‘‘bhante, mahākappino tumhākaṃ uddissa nikkhanto āgatettha maññe, kahaṃ so, amhākampi naṃ dassethā’’ti?
As she proceeded, she saw the six-colored rays emanating from the Teacher's body, and thinking likewise, she approached the Teacher, paid homage, and standing to one side, asked, "Venerable Sir, Mahākappina must have gone forth for you and arrived here. Where is he? Please let us see him too."
Nàng ấy cứ đi, cứ đi, thấy những tia hào quang sáu màu phát ra từ thân của Bậc Đạo Sư, nàng cũng suy nghĩ như vậy, rồi đến gần Bậc Đạo Sư, đảnh lễ và đứng sang một bên, nàng hỏi: "Bạch Thế Tôn, Đại Kappina đã xuất gia vì Ngài, con nghĩ ông ấy đã đến đây rồi, ông ấy ở đâu? Xin Ngài hãy cho chúng con thấy ông ấy."
‘‘Nisīdatha tāva, idheva naṃ passissathā’’ti.
"Sit down for a while; you will see him right here."
"Hãy ngồi xuống trước đã, các con sẽ thấy ông ấy ngay tại đây."
Tā sabbāpi tuṭṭhacittā ‘‘idheva kira nisinnā sāmike passissāmā’’ti nisīdiṃsu.
All of them, with joyful hearts, sat down, thinking, "We will see our husbands right here while sitting."
Tất cả các nàng đều vui mừng trong tâm, nghĩ: "Chúng ta sẽ thấy chồng mình ngay tại đây," rồi các nàng ngồi xuống.
Satthā tāsaṃ anupubbiṃ kathaṃ kathesi, anojādevī desanāvasāne saparivārā sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
The Teacher delivered a graduated discourse to them, and at the end of the discourse, Queen Anojā, with her retinue, attained the fruit of stream-entry.
Bậc Đạo Sư đã thuyết Pháp tuần tự cho các nàng, và cuối bài thuyết Pháp, hoàng hậu Anojā cùng tùy tùng đã chứng đắc quả Dự Lưu.
Mahākappinatthero tāsaṃ vaḍḍhitadhammadesanaṃ suṇanto saparivāro saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
As Mahākappina Thera listened to their discourse on the Dhamma that fostered growth, he, with his retinue, attained Arahantship together with the Paṭisambhidās.
Trưởng lão Mahākappina, khi nghe bài Pháp tăng trưởng của các nàng, đã cùng tùy tùng chứng đắc A-la-hán quả với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Tasmiṃ khaṇe satthā tāsaṃ te bhikkhū arahattappatte dassesi.
At that moment, the Teacher showed those bhikkhus, who had attained Arahantship, to them.
Vào khoảnh khắc ấy, Bậc Đạo Sư đã cho các nàng thấy các Tỳ-khưu ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Tāsaṃ kira āgatakkhaṇeyeva attano sāmike kāsāvadhare muṇḍakasīse disvā cittaṃ ekaggaṃ na bhaveyya, tena maggaphalāni pattuṃ na sakkuṇeyyuṃ.
For, if they had seen their husbands wearing saffron robes and with shaven heads immediately upon their arrival, their minds would not have become concentrated, and they would not have been able to attain the paths and fruits.
Nếu các nàng thấy chồng mình mặc y vàng, đầu cạo trọc ngay khi vừa đến, tâm các nàng sẽ không thể an định, và do đó, các nàng sẽ không thể chứng đắc Đạo Quả.
Tasmā acalasaddhāya patiṭṭhitakāle tāsaṃ te bhikkhū arahattappatteyeva dassesi.
Therefore, at the time when their unshakable faith was established, he showed them those bhikkhus who had already attained Arahantship.
Vì vậy, khi các nàng đã an trú trong niềm tin bất động, Ngài đã cho các nàng thấy các Tỳ-khưu ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Tāpi te disvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ tāva pabbajitakiccaṃ matthakaṃ patta’’nti vatvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhitā pabbajjaṃ yāciṃsu.
Seeing them, they bowed down with the five-point prostration and said, "Venerable Sir, your task of renunciation has reached its culmination," and having paid homage to the Teacher, they stood to one side and requested ordination.
Các nàng ấy cũng thấy các vị ấy, đảnh lễ bằng năm điểm chạm đất, rồi nói: "Bạch Thế Tôn, việc xuất gia của các Ngài đã thành tựu viên mãn," sau đó đảnh lễ Bậc Đạo Sư, đứng sang một bên và xin được xuất gia.
Evaṃ kira vutte ‘‘satthā uppalavaṇṇāya āgamanaṃ cintesī’’ti ekacce vadanti.
Some say that when this was said, "the Teacher thought of Uppalavaṇṇā's arrival."
Một số người nói rằng khi được nói như vậy, "Bậc Đạo Sư đã nghĩ đến sự đến của Uppalavaṇṇā."
Satthā pana tā upāsikāyo āha – ‘‘sāvatthiṃ gantvā bhikkhunīupassaye pabbajethā’’ti.
But the Teacher said to those female lay followers, "Go to Sāvatthī and be ordained in the bhikkhunī monastery."
Tuy nhiên, Bậc Đạo Sư đã nói với các nữ cư sĩ ấy: "Hãy đi đến Sāvatthī và xuất gia tại tịnh xá Tỳ-khưu-ni."
Tā anupubbena janapadacārikaṃ caramānā antarāmagge mahājanena abhihaṭasakkārasammānā padasāva vīsayojanasatikaṃ gantvā bhikkhunīupassaye pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
They gradually traveled through the countryside, receiving offerings and honors from the populace along the way, and having walked a distance of one hundred and twenty yojanas, they were ordained in the bhikkhunī monastery and attained Arahantship.
Các nàng tuần tự du hành qua các vùng quê, được đại chúng cúng dường và tôn kính trên đường đi, đã đi bộ một trăm hai mươi do-tuần (yojana), rồi xuất gia tại tịnh xá Tỳ-khưu-ni và chứng đắc A-la-hán quả.
Satthāpi bhikkhusahassaṃ ādāya ākāseneva jetavanaṃ agamāsi.
The Teacher, too, taking a thousand bhikkhus, went to Jetavana through the air.
Bậc Đạo Sư cũng dẫn theo một ngàn Tỳ-khưu, bay trên không trung đến Jetavana.
Tatra sudaṃ āyasmā mahākappino rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīsu ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānento vicarati.
There, Venerable Mahākappina wandered about, uttering exclamations in his night and day abodes: "Oh, what bliss! Oh, what bliss!"
Tại đó, Tôn giả Mahākappina thường đi lại, thốt lên lời cảm hứng: "Ôi hạnh phúc thay, ôi hạnh phúc thay" ở nơi nghỉ đêm, nơi nghỉ ngày, v.v.
Bhikkhū bhagavato ārocesuṃ – ‘‘bhante, mahākappino ‘aho sukhaṃ, aho sukha’nti udānaṃ udānento vicarati, attano kāmasukhaṃ rajjasukhaṃ ārabbha kathesi maññe’’ti.
The bhikkhus reported to the Blessed One, "Venerable Sir, Mahākappina wanders about uttering exclamations: 'Oh, what bliss! Oh, what bliss!' He must be speaking about his sensual bliss and royal bliss."
Các Tỳ-khưu đã báo cáo với Đức Thế Tôn: "Bạch Thế Tôn, Mahākappina đi lại, thốt lên lời cảm hứng: 'Ôi hạnh phúc thay, ôi hạnh phúc thay,' con nghĩ ông ấy nói về hạnh phúc dục lạc, hạnh phúc vương quyền của mình."
Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, kappina, kāmasukhaṃ rajjasukhaṃ ārabbha udānaṃ udānesī’’ti.
The Teacher had him summoned and asked, "Is it true, Kappina, that you uttered an exclamation concerning sensual bliss and royal bliss?"
Bậc Đạo Sư đã cho gọi ông ấy đến và hỏi: "Này Kappina, có thật là ông đã thốt lên lời cảm hứng về hạnh phúc dục lạc, hạnh phúc vương quyền không?"
‘‘Bhagavā me, bhante, taṃ ārabbha udānabhāvaṃ vā anudānabhāvaṃ vā jānātī’’ti?
"Venerable Sir, the Blessed One knows whether I uttered an exclamation concerning that or not."
"Bạch Thế Tôn, Đức Thế Tôn biết rõ con có thốt lên lời cảm hứng về điều ấy hay không thốt lên lời cảm hứng về điều ấy."
Satthā ‘‘na, bhikkhave, mama putto kāmasukhaṃ rajjasukhaṃ ārabbha udānaṃ udāneti, puttassa pana me dhammapīti nāma dhammarati nāma uppajjati, so amatamahānibbānaṃ ārabbha eva udānaṃ udānesī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, connecting the discourse, said, “Monks, my son does not utter an udāna concerning sensual pleasure or the pleasure of kingship. But for my son, a delight in Dhamma, named dhammapīti, a rejoicing in Dhamma, named dhammarati, arises. He indeed uttered an udāna concerning the deathless great Nibbāna,” and while teaching the Dhamma, He said this verse –
Bậc Đạo Sư đã kết nối câu chuyện và thuyết Pháp, đọc bài kệ này:
Tattha dhammapītīti dhammapāyako, dhammaṃ pivantoti attho.
Therein, dhammapīti means one who drinks the Dhamma, that is, one who partakes of the Dhamma.
Ở đây, dhammapītī nghĩa là người uống Pháp, tức là người uống Pháp.
Dhammo ca nāmesa na sakkā bhājanena yāguādīni viya pātuṃ?
And is it not possible to drink the Dhamma like gruel and the like from a bowl?
Pháp thì không thể uống bằng chén như cháo, v.v. được sao?
Navavidhaṃ pana lokuttaradhammaṃ nāmakāyena phusanto ārammaṇato sacchikaronto pariññābhisamayādīhi dukkhādīni ariyasaccāni paṭivijjhanto dhammaṃ pivati nāma.
However, one is said to drink the Dhamma by experiencing the ninefold supramundane Dhamma with the mental body, by realizing it as an object, and by penetrating the Noble Truths of suffering and so forth through comprehension, penetration, and so on.
Tuy nhiên, người chạm đến chín loại Pháp siêu thế bằng danh thân, chứng đạt chúng bằng đối tượng, thấu hiểu Tứ Diệu Đế như Khổ, v.v., bằng sự thấu triệt và giác ngộ, thì được gọi là uống Pháp.
Sukhaṃ setīti desanāmattamevetaṃ, catūhipi iriyāpathehi sukhaṃ viharatīti attho.
Sukhaṃ seti (dwells happily) is merely a manner of teaching; the meaning is that one dwells happily in all four postures.
Sukhaṃ setī đây chỉ là cách diễn đạt, nghĩa là sống an lạc trong cả bốn oai nghi.
Vippasannenāti anāvilena nirupakkilesena.
Vippasannena (utterly serene) means undefiled, without defilements.
Vippasannenā nghĩa là không vẩn đục, không có phiền não.
Ariyappavediteti buddhādīhi ariyehi pavedite satipaṭṭhānādibhede bodhipakkhiyadhamme.
Ariyappavedite (proclaimed by the Noble Ones) refers to the Bodhipakkhiyadhammas, such as the foundations of mindfulness, proclaimed by the Buddhas and other Noble Ones.
Ariyappavedite nghĩa là các Pháp trợ bồ-đề như Tứ Niệm Xứ, v.v., được các bậc Thánh như Đức Phật, v.v., thuyết giảng.
Sadā ramatīti evarūpo dhammapīti vippasannena cetasā viharanto paṇḍiccena samannāgato sadā ramati abhiramatīti.
Sadā ramatī (always delights) means that such a dhammapīti, dwelling with an utterly serene mind, endowed with wisdom, always delights and greatly rejoices.
Sadā ramatī nghĩa là người uống Pháp như vậy, sống với tâm thanh tịnh, được trang bị trí tuệ, luôn hoan hỷ, rất hoan hỷ.
‘‘Upāsakā idha ekacco ‘attano santakameva dātuṃ vaṭṭati, kiṃ parena samādapitenā’ti attanāva dānaṃ deti, paraṃ na samādapeti.
“Lay followers, here, some person thinks, ‘It is proper to give only what one possesses; what is the point of having others encouraged?’ and gives a donation by himself, not encouraging others.
"Này các cư sĩ, ở đời này có người chỉ tự mình bố thí, nghĩ rằng 'chỉ nên bố thí những gì mình có, việc gì phải khuyến khích người khác?' và không khuyến khích người khác.
So nibbattanibbattaṭṭhāne bhogasampadaṃ labhati, no parivārasampadaṃ.
He obtains wealth in every existence he is reborn, but not a retinue.
Người ấy, ở mỗi nơi tái sinh, sẽ đạt được sự giàu có, nhưng không đạt được sự tùy tùng.
Ekacco paraṃ samādapeti, attanā na deti.
Some encourage others, but do not give themselves.
Có người lại khuyến khích người khác, nhưng tự mình không bố thí.
So nibbattanibbattaṭṭhāne parivārasampadaṃ labhati, no bhogasampadaṃ ekacco attanāpi na deti, parampi na samādapeti.
He obtains a retinue in every existence he is reborn, but not wealth. Some neither give themselves nor encourage others.
Người ấy, ở mỗi nơi tái sinh, sẽ đạt được sự tùy tùng, nhưng không đạt được sự giàu có. Có người lại không tự mình bố thí, cũng không khuyến khích người khác.
So nibbattanibbattaṭṭhāne neva bhogasampadaṃ labhati, na parivārasampadaṃ, vighāsādova hutvā jīvati.
He obtains neither wealth nor a retinue in any existence he is reborn, but lives like one who eats scraps.
Người ấy, ở mỗi nơi tái sinh, sẽ không đạt được sự giàu có, cũng không đạt được sự tùy tùng, mà chỉ sống như một kẻ ăn xin.
Ekacco attanā ca deti, parañca samādapeti.
Some give themselves and also encourage others.
Có người lại tự mình bố thí và cũng khuyến khích người khác.
So nibbattanibbattaṭṭhāne bhogasampadampi labhati parivārasampadampī’’ti.
He obtains both wealth and a retinue in every existence he is reborn.”
Người ấy, ở mỗi nơi tái sinh, sẽ đạt được cả sự giàu có và sự tùy tùng."
Taṃ sutvā samīpe ṭhito eko paṇḍitapuriso cintesi – ‘‘ahaṃ dāni tathā karissāmi, yathā me dvepi sampattiyo bhavissantī’’ti.
Hearing that, a wise man standing nearby thought, “Now I will act in such a way that I will have both accomplishments.”
Nghe vậy, một người đàn ông trí tuệ đứng gần đó suy nghĩ: "Bây giờ ta sẽ làm sao để có được cả hai sự thành tựu này."
So satthāraṃ vanditvā āha – ‘‘bhante, svātanāya mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti.
He saluted the Teacher and said, “Venerable Sir, please accept alms for tomorrow from me.”
Ông ta đảnh lễ Bậc Đạo Sư và nói: "Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy thọ nhận bữa ăn của con vào ngày mai."
‘‘Kittakehi te bhikkhūhi attho’’ti?
“How many monks do you need?”
"Ngươi cần bao nhiêu Tỳ-khưu?"
‘‘Kittako pana vo, bhante, parivāro’’ti?
“Venerable Sir, how large is your retinue?”
"Bạch Thế Tôn, tùy tùng của Ngài có bao nhiêu vị?"
‘‘Vīsati bhikkhusahassānī’’ti.
“Twenty thousand monks.”
"Hai mươi ngàn Tỳ-khưu."
‘‘Bhante, sabbehi saddhiṃ svātanāya mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti.
“Venerable Sir, please accept alms for tomorrow from me, together with all of them.”
"Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy thọ nhận bữa ăn của con cùng với tất cả các vị vào ngày mai."
Satthā adhivāsesi.
The Teacher assented.
Bậc Đạo Sư đã chấp thuận.
So gāmaṃ pavisitvā, ‘‘ammatātā, svātanāya mayā buddhappamukho bhikkhusaṅgho nimantito, tumhe yattakānaṃ bhikkhūnaṃ dātuṃ sakkhissatha, tattakānaṃ dānaṃ dethā’’ti ārocetvā vicaranto attano attano balaṃ sallakkhetvā ‘‘mayaṃ dasannaṃ dassāma, mayaṃ vīsatiyā, mayaṃ satassa, mayaṃ pañcasatāna’’nti vutte sabbesaṃ vacanaṃ ādito paṭṭhāya paṇṇe āropesi.
He entered the village and, proclaiming, “Mothers and fathers, I have invited the Saṅgha headed by the Buddha for tomorrow. You all should give alms to as many monks as you are able,” he went around. When people said, “We will give to ten,” “We will give to twenty,” “We will give to a hundred,” “We will give to five hundred,” he recorded everyone’s promise on a leaf from the beginning.
Ông ta đi vào làng, thông báo: "Này các mẹ, các cha, tôi đã thỉnh Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu vào ngày mai. Các vị hãy bố thí cho số Tỳ-khưu mà các vị có thể cúng dường," và khi đi lại, nhận biết khả năng của từng người, khi được nói: "Chúng tôi sẽ cúng dường cho mười vị, chúng tôi cho hai mươi vị, chúng tôi cho một trăm vị, chúng tôi cho năm trăm vị," ông ta đã ghi lại tất cả các lời đó từ đầu vào một tờ giấy.
Tena ca samayena tasmiṃ nagare atiduggatabhāveneva ‘‘mahāduggato’’ti paññāto eko puriso atthi.
At that time, there was a man in that town known as “Mahāduggata” (Greatly Destitute) due to his extreme poverty.
Vào thời điểm đó, trong thành phố ấy có một người đàn ông được biết đến là "Mahāduggata" (Kẻ rất nghèo khổ) vì sự nghèo khổ cùng cực của mình.
So tampi sammukhāgataṃ disvā, samma mahāduggata, mayā svātanāya buddhappamukho bhikkhusaṅgho nimantito, sve nagaravāsino dānaṃ dassanti, ‘‘tvaṃ kati bhikkhū bhojessasī’’ti?
Seeing him approach, the wise man said, “Friend Mahāduggata, I have invited the Saṅgha headed by the Buddha for tomorrow. Tomorrow, the townspeople will give alms. How many monks will you feed?”
Người đàn ông trí tuệ kia cũng thấy ông ta đến trước mặt, bèn hỏi: "Này bạn Mahāduggata, tôi đã thỉnh Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu vào ngày mai. Ngày mai, cư dân thành phố sẽ bố thí. Bạn sẽ cúng dường cho bao nhiêu Tỳ-khưu?"
‘‘Sāmi, mayhaṃ kiṃ bhikkhūhi, bhikkhūhi nāma sadhanānaṃ attho, mayhaṃ pana sve yāguatthāya taṇḍulanāḷimattampi natthi, ahaṃ bhatiṃ katvā jīvāmi, kiṃ me bhikkhūhī’’ti?
“Master, what concern have I with bhikkhus? Bhikkhus are for the wealthy; but I do not even have a nāḷi of rice for tomorrow’s gruel. I live by working for wages. What concern have I with bhikkhus?”
"Thưa ngài, Tỳ-khưu thì có ích gì cho tôi? Tỳ-khưu là dành cho những người có tài sản. Còn tôi, ngày mai đến một nắm gạo để nấu cháo cũng không có, tôi sống bằng cách làm công. Tỳ-khưu thì có ích gì cho tôi?"
Samādapakena nāma byattena bhavitabbaṃ.
One who encourages should be skillful.
Người khuyến khích phải là người khéo léo.
Tasmā so tena ‘‘natthī’’ti vuttepi tuṇhībhūto ahutvā evamāha – ‘‘samma mahāduggata, imasmiṃ nagare subhojanaṃ bhuñjitvā sukhumavatthaṃ nivāsetvā nānābharaṇapaṭimaṇḍitā sirisayane sayamānā bahū janā sampattiṃ anubhavanti, tvaṃ pana divasaṃ bhatiṃ katvā kucchipūraṇamattampi na labhasi, evaṃ santepi ‘ahaṃ pubbe puññaṃ akatattā kiñci na labhāmī’ti na jānāsī’’ti?
Therefore, when the Mahāduggata said, “I have nothing,” the wise man did not remain silent but spoke thus: “Friend Mahāduggata, in this city, many people enjoy prosperity, eating fine food, wearing delicate clothes, adorned with various ornaments, and sleeping on splendid couches. But you, working for wages all day, do not even get enough to fill your stomach. Even so, do you not know that ‘I receive nothing because I did not perform good deeds in the past’?”
Vì vậy, khi người kia nói “không có”, ông ấy không im lặng mà nói như sau: “Này bạn Mahāduggata, trong thành phố này, nhiều người đang hưởng thụ tài sản, ăn thức ăn ngon, mặc y phục mềm mại, và nằm trên giường ngủ sang trọng được trang hoàng bằng nhiều loại trang sức. Còn bạn, dù làm công cả ngày cũng không đủ lấp đầy bụng. Dù vậy, bạn không biết rằng ‘tôi không nhận được gì vì trước đây tôi đã không làm phước’ sao?”
‘‘Jānāmi, sāmī’’ti.
“I know, Master,” he replied.
“Thưa ngài, tôi biết ạ.”
‘‘Atha kasmā idāni puññaṃ na karosi, tvaṃ yuvā balasampanno, kiṃ tayā bhatiṃ katvāpi yathābalaṃ dānaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti?
“Then why do you not perform good deeds now? You are young and strong. Is it not proper for you to give alms according to your ability, even by working for wages?”
“Vậy tại sao bây giờ bạn không làm phước? Bạn còn trẻ và đầy sức lực, chẳng lẽ bạn không thể bố thí tùy theo khả năng của mình ngay cả khi làm công sao?”
So tasmiṃ kathenteyeva saṃvegappatto hutvā ‘‘mayhampi ekaṃ bhikkhuṃ paṇṇe āropehi, kiñcideva bhatiṃ katvā ekassa bhikkhaṃ dassāmī’’ti āha.
As the wise man spoke, the Mahāduggata was filled with spiritual urgency and said, “Please list one bhikkhu for me as well. I will give alms to one bhikkhu by working for some wages.”
Ngay khi người ấy đang nói, Mahāduggata cảm thấy xúc động và nói: “Xin hãy ghi tên một vị tỳ khưu cho tôi nữa, tôi sẽ làm công gì đó và sẽ cúng dường một vị tỳ khưu.”
Itaro ‘‘kiṃ ekena bhikkhunā paṇṇe āropitenā’’ti na āropesi?
The other man did not list him, thinking, “What good is listing just one bhikkhu?”
Người kia nghĩ: “Ghi tên một vị tỳ khưu thì có ích gì?” và đã không ghi tên.
Mahāduggatopi gehaṃ gantvā bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde, nagaravāsino sve saṅghabhattaṃ karissanti, ahampi samādapakena ‘ekassa bhikkhaṃ dehī’ti vutto, mayampi sve ekassa bhikkhaṃ dassāmā’’ti.
The Mahāduggata went home and said to his wife, “My dear, the townspeople will offer a Saṅgha-meal tomorrow. The one who encourages has told me to ‘give alms to one bhikkhu.’ We too will give alms to one bhikkhu tomorrow.”
Mahāduggata cũng về nhà và nói với vợ: “Này hiền thê, dân thành sẽ cúng dường chư Tăng vào ngày mai. Tôi cũng đã được người điều phối yêu cầu ‘hãy cúng dường một vị tỳ khưu’. Chúng ta cũng sẽ cúng dường một vị tỳ khưu vào ngày mai.”
Athassa bhariyā ‘‘mayaṃ daliddā, kasmā tayā sampaṭicchita’’nti avatvāva, ‘‘sāmi, bhaddakaṃ te kataṃ, mayaṃ pubbepi kiñci adatvā idāni duggatā jātā, mayaṃ ubhopi bhatiṃ katvā ekassa bhikkhaṃ dassāma, sāmī’’ti vatvā ubhopi gehā nikkhamitvā bhatiṭṭhānaṃ agamaṃsu.
His wife, without saying, “We are poor, why did you accept this?”, said, “Master, you have done well. We did not give anything in previous lives, and now we are poor. We both will work for wages and give alms to one bhikkhu, Master.” Having said this, both of them left the house and went to the workplace.
Bấy giờ, vợ của người ấy, không nói: “Chúng ta nghèo, sao chàng lại nhận lời?”, mà nói: “Thưa chồng, chàng đã làm một việc tốt. Chúng ta, vì trước đây không từng bố thí gì, nên nay mới trở thành người khốn khổ. Thưa chồng, cả hai chúng ta sẽ làm công để bố thí cho một vị Tỳ-khưu.” Nói xong, cả hai vợ chồng đi ra khỏi nhà và đến chỗ làm công.
Mahāseṭṭhi taṃ disvā ‘‘kiṃ, samma mahāduggata, bhatiṃ karissasī’’ti pucchi.
The great merchant saw him and asked, “Friend Mahāduggata, will you work for wages?”
Đại Trưởng giả thấy người ấy liền hỏi: “Này anh Mahāduggata, anh sẽ làm công việc gì?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
“Yes, sir,” he replied.
“Vâng, thưa ngài.”
‘‘Kiṃ karissasī’’ti?
“What will you do?”
“Anh sẽ làm gì?”
‘‘Yaṃ tumhe kāressatha, taṃ karissāmī’’ti.
“I will do whatever you instruct me to do.”
“Tôi sẽ làm bất cứ việc gì ngài sai bảo.”
‘‘Tena hi mayaṃ sve dve tīṇi bhikkhusatāni bhojessāma, ehi, dārūni phālehī’’ti vāsipharasuṃ nīharitvā dāpesi.
“Then, we will feed two or three hundred bhikkhus tomorrow. Come, split the firewood.” He brought out an axe and a hatchet and gave them to him.
“Vậy thì, ngày mai chúng tôi sẽ cúng dường hai ba trăm vị Tỳ-khưu. Hãy đến đây, chẻ củi đi!” Nói xong, ông đưa cho người ấy một cái rìu và một cái búa.
Mahāduggato daḷhaṃ kacchaṃ bandhitvā mahussāhappatto vāsiṃ pahāya pharasuṃ gaṇhanto, pharasuṃ pahāya vāsiṃ gaṇhanto dārūni phāleti.
The Mahāduggata firmly tied his loincloth, filled with great energy, dropping the axe and taking the hatchet, then dropping the hatchet and taking the axe, he split the firewood.
Mahāduggata thắt chặt lưng, đầy nhiệt huyết, khi thì bỏ rìu cầm búa, khi thì bỏ búa cầm rìu, chẻ củi.
Atha naṃ seṭṭhi āha – ‘‘samma, tvaṃ ajja ativiya ussāhappatto kammaṃ karosi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti?
Then the merchant said to him, “Friend, you are working with extreme energy today. What is the reason?”
Bấy giờ, trưởng giả nói với người ấy: “Này anh, hôm nay anh làm việc với sự nhiệt huyết phi thường. Lý do là gì vậy?”
‘‘Sāmi, ahaṃ sve ekaṃ bhikkhuṃ bhojessāmī’’ti.
“Master, I will feed one bhikkhu tomorrow.”
“Thưa ngài, ngày mai tôi sẽ cúng dường một vị Tỳ-khưu.”
Taṃ sutvā seṭṭhi pasannamānaso cintesi – ‘‘aho iminā dukkaraṃ kataṃ, ‘ahaṃ duggato’ti tuṇhībhāvaṃ anāpajjitvā ‘bhatiṃ katvā ekaṃ bhikkhuṃ bhojessāmī’ti vadatī’’ti.
Hearing that, the merchant, with a delighted mind, thought, “Oh, this man has done a difficult thing! He does not remain silent, thinking, ‘I am poor,’ but says, ‘I will feed one bhikkhu by working for wages.’”
Nghe vậy, trưởng giả với tâm hoan hỷ suy nghĩ: “Ôi! Người này đã làm một việc khó làm! Không im lặng vì ‘tôi là người khốn khổ’, mà lại nói ‘tôi sẽ làm công để cúng dường một vị Tỳ-khưu’.”
Seṭṭhibhariyāpi tassa bhariyaṃ disvā, ‘‘amma, kiṃ kammaṃ karissasī’’ti pucchitvā ‘‘yaṃ tumhe kāressatha, taṃ karomī’’ti vutte udukkhalasālaṃ pavesetvā suppamusalādīni dāpesi.
The merchant’s wife also saw his wife, and after asking, “Mother, what work will you do?” and hearing, “I will do whatever you instruct me to do,” she led her into the mortar shed and gave her winnowing baskets, pestles, and other implements.
Vợ của trưởng giả cũng thấy vợ của người ấy, hỏi: “Này cô, cô sẽ làm công việc gì?” Khi cô ấy nói: “Tôi sẽ làm bất cứ việc gì ngài sai bảo,” bà liền dẫn cô ấy vào phòng giã gạo và đưa cho cô ấy sàng, chày, v.v.
Sā naccantī viya tuṭṭhapahaṭṭhā vīhiṃ koṭṭeti ceva ophuṇāti ca.
She, joyful and elated as if dancing, pounded the paddy and winnowed it.
Cô ấy vui mừng khôn xiết, như đang nhảy múa, vừa giã lúa vừa sàng sảy.
Atha naṃ seṭṭhibhariyā pucchi – ‘‘amma, tvaṃ ativiya tuṭṭhapahaṭṭhā kammaṃ karosi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti?
Then the merchant’s wife asked her, “Mother, you are working with extreme joy and elation. What is the reason?”
Bấy giờ, vợ của trưởng giả hỏi cô ấy: “Này cô, cô làm việc với sự vui mừng khôn xiết. Lý do là gì vậy?”
‘‘Ayye, imaṃ bhatiṃ katvā mayampi ekaṃ bhikkhuṃ bhojessāmā’’ti.
“Lady, by doing this work for wages, we too will feed one bhikkhu.”
“Thưa bà chủ, làm xong công việc này, chúng tôi cũng sẽ cúng dường một vị Tỳ-khưu.”
Taṃ sutvā seṭṭhibhariyāpi tassaṃ ‘‘aho vatāyaṃ dukkarakārikā’’ti pasīdi.
Hearing that, the merchant’s wife was also pleased with her, thinking, “Oh, this woman performs a difficult deed!”
Nghe vậy, vợ của trưởng giả cũng hoan hỷ đối với cô ấy, nghĩ: “Ôi! Cô ấy thật là người làm việc khó làm!”
Seṭṭhi mahāduggatassa dārūnaṃ phālitakāle ‘‘ayaṃ te bhatī’’ti sālīnaṃ catasso nāḷiyo dāpetvā ‘‘ayaṃ te tuṭṭhidāyo’’ti aparāpi catasso nāḷiyo dāpesi.
When the Mahāduggata had finished splitting the firewood, the merchant gave him four nāḷis of rice, saying, “This is your wage,” and then gave him another four nāḷis, saying, “This is your bonus.”
Khi Mahāduggata chẻ xong củi, trưởng giả nói: “Đây là tiền công của anh,” và cho người ấy bốn đấu gạo lúa, rồi nói: “Đây là phần thưởng vì sự hoan hỷ của anh,” và cho thêm bốn đấu nữa.
So gehaṃ gantvā bhariyaṃ āha – ‘‘mayā bhatiṃ katvā sāli laddho, ayaṃ nivāpo bhavissati, tayā laddhāya bhatiyā dadhitelakaṭukabhaṇḍāni gaṇhāhī’’ti.
He went home and said to his wife, “I have received rice by working for wages. This will be the offering. With the wages you received, buy curds, oil, and spices.”
Người ấy về nhà nói với vợ: “Anh đã làm công và nhận được gạo lúa. Đây sẽ là bữa ăn. Em hãy dùng tiền công của em để mua sữa đông, dầu và các loại gia vị cay nóng.”
Seṭṭhibhariyāpi puna tassā ekaṃ sappikaroṭikañceva dadhibhājanañca kaṭukabhaṇḍañca suddhataṇḍuḷināḷiñca dāpesi.
The merchant’s wife then gave her a pot of ghee, a pot of curds, spices, and one nāḷi of pure rice.
Vợ của trưởng giả cũng cho cô ấy một chén bơ sữa, một chén sữa đông, các loại gia vị cay nóng và một đấu gạo lức sạch.
Iti ca ubhinnampi nava taṇḍulanāḷiyo ahesuṃ.
Thus, both of them had nine nāḷis of rice.
Như vậy, cả hai vợ chồng có tổng cộng chín đấu gạo.
Te ‘‘deyyadhammo no laddho’’ti tuṭṭhahaṭṭhā pātova uṭṭhahiṃsu.
They, delighted and joyful, thinking, "We have obtained a gift," rose early in the morning.
Họ vui mừng khôn xiết vì nghĩ: “Chúng ta đã có vật phẩm để bố thí,” và thức dậy từ sáng sớm.
Bhariyā mahāduggataṃ āha – ‘‘gaccha, sāmi, paṇṇaṃ pariyesitvā āharā’’ti.
His wife said to Mahāduggata, "Go, master, search for leaves and bring them."
Người vợ nói với Mahāduggata: “Này chủ nhân, hãy đi tìm rau về đi!”
So antarāpaṇe paṇṇaṃ adisvā nadītīraṃ gantvā ‘‘ajja ayyānaṃ bhojanaṃ dātuṃ labhissāmī’’ti pahaṭṭhamānaso gāyanto paṇṇaṃ uccinati.
Not finding leaves in the market, he went to the riverbank, and with a joyful mind, singing, he gathered leaves, thinking, "Today I shall be able to offer food to the noble ones."
Vì không thấy rau ở chợ, người ấy đi đến bờ sông, với tâm hoan hỷ nghĩ rằng: “Hôm nay mình sẽ được cúng dường bữa ăn cho các bậc Thánh”, vừa hát vừa hái rau.
Mahājālaṃ khipitvā ṭhito kevaṭṭo ‘‘mahāduggatassa saddena bhavitabba’’nti taṃ pakkositvā pucchi – ‘‘ativiya tuṭṭhacitto gāyasi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti?
A fisherman, who had cast a large net and was standing there, thinking, "That must be Mahāduggata's voice," called him and asked, "You are singing with an exceedingly joyful heart; what is the reason?"
Người đánh cá đang đứng quăng lưới, nghe tiếng nói: “Chắc là tiếng của Mahāduggata”, bèn gọi người ấy lại hỏi: “Ngươi hát với tâm hoan hỷ quá đỗi, nguyên nhân là gì vậy?”
‘‘Paṇṇaṃ uccināmi, sammā’’ti.
"I am gathering leaves, friend," he replied.
“Này bạn, tôi đang hái rau.”
‘‘Kiṃ karissasī’’ti?
"What will you do with them?"
“Ngươi sẽ làm gì?”
‘‘Ekaṃ bhikkhuṃ bhojessāmī’’ti.
"I will feed a bhikkhu."
“Tôi sẽ cúng dường một vị Tỳ-khưu.”
‘‘Aho sukhito, bhikkhu, so tava kiṃ paṇṇaṃ khādissatī’’ti?
"Oh, how fortunate that bhikkhu is! But what will he eat, your leaves?"
“Ôi, vị Tỳ-khưu ấy thật sung sướng! Nhưng vị Tỳ-khưu ấy sẽ ăn rau của ngươi sao?”
‘‘Kiṃ karomi, samma, attanā laddhapaṇṇena bhojessāmī’’ti?
"What can I do, friend? I will feed him with the leaves I have obtained."
“Này bạn, tôi biết làm gì đây? Tôi sẽ cúng dường với rau mà tôi kiếm được.”
‘‘Tena hi ehī’’ti.
"Then come here," he said.
“Nếu vậy thì hãy lại đây!”
‘‘Kiṃ karomi, sammā’’ti?
"What shall I do, friend?"
“Này bạn, tôi làm gì đây?”
‘‘Ime macche gahetvā pādagghanakāni aḍḍhagghanakāni kahāpaṇagghanakāni ca uddānāni karohī’’ti.
"Take these fish and make piles worth a quarter (of a kahāpaṇa), half a kahāpaṇa, and a kahāpaṇa."
“Hãy lấy những con cá này và sắp thành từng đống trị giá một phần tư, nửa phần tư và một đồng tiền vàng (kahāpaṇa).”
So tathā akāsi.
He did so.
Người ấy đã làm như vậy.
Baddhabaddhe macche nagaravāsino nimantitanimantitānaṃ bhikkhūnaṃ atthāya hariṃsu.
The townspeople carried the fish, as they were caught, for the bhikkhus who had been invited.
Dân thành mang những con cá đã được buộc sẵn đến cho các vị Tỳ-khưu đã được thỉnh mời.
Tassa macchuddānāni karontasseva bhikkhācāravelā pāpuṇi.
While he was making piles of fish, the time for alms-round arrived.
Trong lúc người ấy đang sắp những đống cá thì đến giờ đi khất thực.
So velaṃ sallakkhetvā ‘‘gamissāmahaṃ, samma, ayaṃ bhikkhūnaṃ āgamanavelā’’ti āha.
Noticing the time, he said, "I must go, friend, it is the time for the bhikkhus to arrive."
Người ấy nhận ra thời gian và nói: “Này bạn, tôi sẽ đi, đây là giờ các vị Tỳ-khưu đến.”
‘‘Atthi pana kiñci macchuddāna’’nti?
"Are there any piles of fish left?"
“Còn đống cá nào không?”
‘‘Natthi, samma, sabbāni khīṇānī’’ti.
"No, friend, all are gone."
“Không còn nữa, này bạn, tất cả đều đã hết rồi.”
‘‘Tena hi mayā attano atthāya vālukāya nikhaṇitvā cattāro rohitamacchā ṭhapitā, sace bhikkhuṃ bhojetukāmosi, ime gahetvā gacchā’’ti te macche tassa adāsi.
"Then I have buried four rohita fish in the sand for myself; if you wish to feed a bhikkhu, take these and go," and he gave those fish to him.
“Nếu vậy thì tôi đã chôn bốn con cá rohita trong cát để dành cho mình, nếu ngươi muốn cúng dường Tỳ-khưu thì hãy lấy những con này mà đi!” Người ấy đã cho những con cá đó cho Mahāduggata.
Taṃ divasaṃ pana satthā paccūsakāle lokaṃ volokento mahāduggataṃ attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjento ‘‘mahāduggato ‘ekaṃ bhikkhuṃ bhojessāmī’ti bhariyāya saddhiṃ hiyyo bhatiṃ akāsi, kataraṃ nu kho bhikkhuṃ labhissatī’’ti cintetvā ‘‘manussā paṇṇe āropitasaññāya bhikkhū gahetvā attano attano gehesu nisīdāpessanti, mahāduggato maṃ ṭhapetvā aññaṃ bhikkhuṃ na labhissatī’’ti upadhāresi.
Now, that day, the Teacher, looking over the world in the early morning, saw Mahāduggata enter the net of his knowledge. Reflecting, "What could it be?" he thought, "Yesterday, Mahāduggata, with his wife, worked for wages, intending to feed a bhikkhu. Which bhikkhu will he get?" He considered, "People, having fixed their minds on the leaves, will take bhikkhus and seat them in their respective homes. Mahāduggata will not get any bhikkhu other than me."
Vào ngày hôm đó, Đức Bổn Sư, khi quán sát thế gian vào lúc rạng đông, thấy Mahāduggata đã đi vào mạng lưới trí tuệ của Ngài. Khi Ngài suy xét: “Điều gì sẽ xảy ra đây?”, Ngài nghĩ: “Mahāduggata đã thỏa thuận làm công với vợ mình hôm qua để cúng dường một vị Tỳ-khưu. Vị Tỳ-khưu nào sẽ được cúng dường đây?” Ngài quán sát và biết: “Mọi người sẽ thỉnh các vị Tỳ-khưu đến ngồi tại nhà mình với ý nghĩ đã ghi tên trên danh sách, Mahāduggata sẽ không tìm được vị Tỳ-khưu nào khác ngoài Ta.”
Buddhā kira duggatesu anukampaṃ karonti.
Indeed, Buddhas show compassion to the poor.
Quả thật, các vị Phật luôn có lòng bi mẫn đối với những người nghèo khổ.
Tasmā satthā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā ‘‘mahāduggataṃ saṅgaṇhissāmī’’ti gandhakuṭiṃ pavisitvā nisīdi.
Therefore, the Teacher, having attended to his bodily needs early in the morning, entered the Perfumed Chamber, thinking, "I will show favor to Mahāduggata," and sat down.
Vì vậy, Đức Bổn Sư, ngay từ sáng sớm, sau khi sửa soạn thân thể, Ngài vào hương thất và ngồi xuống với ý nghĩ: “Ta sẽ giúp đỡ Mahāduggata.”
Mahāduggatepi macche gahetvā gehaṃ pavisante sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
When Mahāduggata entered his house with the fish, Sakka's Pāṇḍukambala stone seat showed signs of heat.
Khi Mahāduggata mang cá về nhà, tảng đá Paṇḍukambala-silāsana của Sakka cũng trở nên nóng bức.
So ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti olokento ‘‘hiyyo, mahāduggato ‘ekassa bhikkhuno bhikkhaṃ dassāmī’ti attano bhariyāya saddhiṃ bhatiṃ akāsi, kataraṃ nu kho bhikkhuṃ labhissatī’’ti cintetvā ‘‘natthetassa añño bhikkhu, satthā pana mahāduggatassa saṅgahaṃ karissāmī’’ti gandhakuṭiyaṃ nisinno.
Looking, he thought, "What could be the reason?" He then realized, "Yesterday, Mahāduggata, with his wife, worked for wages, saying, 'I will give alms to one bhikkhu.' Which bhikkhu will he get? There is no other bhikkhu for him. But the Teacher is seated in the Perfumed Chamber, thinking, 'I will show favor to Mahāduggata.'"
Vị ấy (Sakka) đang suy xét “Nguyên nhân gì đây?” và nghĩ rằng “Hôm qua, Mahāduggata đã thỏa thuận với vợ rằng ‘tôi sẽ cúng dường một vị Tỳ-khưu’, vậy vị ấy sẽ nhận được vị Tỳ-khưu nào đây?” Sau khi suy nghĩ như vậy, (vị ấy thấy rằng) “Không có vị Tỳ-khưu nào khác cho người ấy. Nhưng Đức Bổn Sư sẽ giúp đỡ Mahāduggata.” Thế là, Ngài (Đức Bổn Sư) ngồi trong hương thất (gandhakuṭi).
Mahāduggato attano upakappanakaṃ yāgubhattaṃ paṇṇasūpeyyampi tathāgatassa dadeyya, ‘‘yaṃnūnāhaṃ mahāduggatassa gehaṃ gantvā bhattakārakakammaṃ kareyya’’nti aññātakavesena tassa gehasamīpaṃ gantvā ‘‘atthi nu kho kassaci kiñci bhatiyā kātabba’’nti pucchi.
Mahāduggata would offer even his customary rice-gruel and rice, and vegetable curry to the Tathāgata. Thinking, "Why don't I go to Mahāduggata's house and perform the work of a cook?" he went near his house in an unknown guise and asked, "Is there any work to be done for hire by anyone?"
Mahāduggata có thể cúng dường cháo và cơm, thậm chí cả rau súp, cho Đức Như Lai. (Sakka nghĩ:) “Sao ta không đến nhà Mahāduggata và làm công việc nấu thức ăn nhỉ?” Với hóa thân không ai biết, vị ấy đến gần nhà Mahāduggata và hỏi: “Có ai cần làm việc gì với tiền công không?”
Mahāduggato taṃ disvā āha – ‘‘samma, kiṃ kammaṃ karissasī’’ti?
Mahāduggata saw him and said, "Friend, what kind of work will you do?"
Mahāduggata thấy vị ấy bèn nói: “Này bạn, bạn sẽ làm công việc gì?”
‘‘Ahaṃ, sāmi, sabbasippiko, mayhaṃ ajānanasippaṃ nāma natthi, yāgubhattādīnipi sampādetuṃ jānāmī’’ti.
"Master, I am skilled in all crafts; there is no craft I do not know. I also know how to prepare rice-gruel, rice, and so forth."
“Thưa ngài, tôi là người thạo mọi nghề, không có nghề nào tôi không biết. Tôi cũng biết chuẩn bị cháo, cơm và các món khác.”
‘‘Samma, mayaṃ tava kammena atthikā, tuyhaṃ pana kiñci dātabbaṃ bhatiṃ na passāmā’’ti.
"Friend, we are in need of your work, but we do not see any wages to give you."
“Này bạn, chúng tôi cần công việc của bạn, nhưng chúng tôi không thấy có gì để trả công cho bạn.”
‘‘Kiṃ pana te kattabba’’nti?
"What then is to be done by you?"
“Vậy ngài muốn làm gì?”
‘‘Ekassa bhikkhussa bhikkhaṃ dātukāmomhi, tassa yāgubhattasaṃvidhānaṃ icchāmī’’ti.
"I wish to offer alms to a bhikkhu; I desire the preparation of rice-gruel and rice for him."
‘‘Tôi muốn cúng dường một vị Tỳ-khưu, tôi muốn chuẩn bị cháo và cơm cho vị ấy.”
‘‘Sace bhikkhussa bhikkhaṃ dassasi, na me bhatiyā attho, kiṃ mama puññaṃ na vaṭṭatī’’ti?
"If you will give alms to the bhikkhu, then I have no need of wages. Will my merit not accrue?"
‘‘Nếu ông cúng dường Tỳ-khưu, tôi không cần tiền công, chẳng lẽ phước báu của tôi lại không đáng sao?”
‘‘Evaṃ sante sādhu, samma, pavisā’’ti.
"If that is so, then good, friend, please come in."
‘‘Nếu vậy thì tốt, này bạn, hãy vào đi.”
So tassa gehaṃ pavisitvā telataṇḍulādīni āharāpetvā ‘‘gaccha, attano pattabhikkhuṃ ānehī’’ti taṃ uyyojesi.
So, that Sakka entered his house, had oil, rice, and other provisions brought, and sending him off, said, "Go, bring your allotted bhikkhu."
Ông ta (Sakka) vào nhà của người nghèo khổ đó, mang đến dầu, gạo, v.v., rồi bảo: ‘‘Hãy đi, thỉnh vị Tỳ-khưu đã được phân của ông về đây.” rồi sai người nghèo khổ đó đi.
Dānaveyyāvaṭikopi paṇṇe āropitaniyāmeneva tesaṃ tesaṃ gehāni bhikkhū pahiṇi.
The alms-distributor, too, sent bhikkhus to those various houses according to the list written on the slips.
Người quản lý việc bố thí cũng đã phái các vị Tỳ-khưu đến các nhà theo danh sách đã ghi trên giấy.
Mahāduggato tassa santikaṃ gantvā ‘‘mayhaṃ pattabhikkhuṃ dehī’’ti āha.
Mahāduggata went to him and said, "Give me my allotted bhikkhu."
Mahāduggata đến chỗ người quản lý và nói: ‘‘Hãy cho tôi một vị Tỳ-khưu đã được phân.”
So tasmiṃ khaṇe satiṃ labhitvā ‘‘ahaṃ tava bhikkhuṃ pamuṭṭho’’ti āha.
At that moment, he regained his mindfulness and said, "I have forgotten your bhikkhu."
Lúc đó, người quản lý tỉnh trí lại và nói: ‘‘Tôi đã quên mất vị Tỳ-khưu của ông rồi.”
Mahāduggato tikhiṇāya sattiyā kucchiyaṃ pahaṭo viya, ‘‘sāmi, kasmā maṃ nāsesi, ahaṃ tayā hiyyo samādapito bhariyāya saddhiṃ divasaṃ bhatiṃ katvā ajja pātova paṇṇatthāya nadītīre āhiṇḍitvā āgato, dehi me ekaṃ bhikkhu’’nti bāhā paggayha paridevi.
Mahāduggata felt as if struck in the belly by a sharp spear, and raising his arms, he wailed, "Master, why do you ruin me? You made me resolve yesterday, and I, together with my wife, worked for a day's wages, and today, early in the morning, I came after searching for vegetables on the riverbank. Give me one bhikkhu!"
Mahāduggata như bị một mũi giáo sắc nhọn đâm vào bụng, than khóc, giơ tay lên nói: ‘‘Thưa Ngài, tại sao Ngài lại hủy hoại tôi? Hôm qua, Ngài đã khuyến khích tôi cùng vợ làm công cả ngày, và sáng nay tôi đã đi dọc bờ sông để tìm rau. Xin hãy cho tôi một vị Tỳ-khưu.”
Manussā sannipatitvā ‘‘kimetaṃ, mahāduggatā’’ti pucchiṃsu.
People gathered and asked, "What is this, Mahāduggata?"
Mọi người tụ tập lại và hỏi: ‘‘Chuyện gì vậy, Mahāduggata?”
So tamatthaṃ ārocesi.
He reported the matter.
Ông ta kể lại sự việc.
Te veyyāvaṭikaṃ pucchiṃsu – ‘‘saccaṃ kira, samma, tayā esa ‘bhatiṃ katvā ekassa bhikkhussa bhikkhaṃ dehī’ti samādapito’’ti?
They asked the alms-distributor, "Is it true, friend, that you made him resolve, saying, 'Work for wages and give alms to one bhikkhu'?"
Họ hỏi người quản lý: ‘‘Này bạn, có thật là ông đã khuyến khích người này rằng ‘Hãy làm công và cúng dường một vị Tỳ-khưu’ không?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
"Yes, sirs," he replied.
‘‘Vâng, thưa các Ngài.”
‘‘Bhāriyaṃ te kammaṃ kataṃ, yo tvaṃ ettake bhikkhū saṃvidahanto etassa ekaṃ bhikkhuṃ nādāsī’’ti.
"You have done a serious deed, you who, while arranging for so many bhikkhus, did not give one bhikkhu to this man."
‘‘Ông đã làm một việc nặng nề, khi ông sắp xếp nhiều Tỳ-khưu như vậy mà lại không cho người này một vị Tỳ-khưu nào.”
So tesaṃ vacanena maṅkubhūto taṃ āha – ‘‘samma mahāduggata, mā maṃ nāsayi, ahaṃ tava kāraṇā mahāvihesaṃ patto, manussā paṇṇe āropitaniyāmena attano attano pattabhikkhū nayiṃsu, attano gehe nisinnabhikkhuṃ nīharitvā dento nāma natthi, satthā pana mukhaṃ dhovitvā gandhakuṭiyameva nisinno, rājayuvarājasenāpatiādayo satthu gandhakuṭito nikkhamanaṃ olokentā nisinnā satthu pattaṃ gahetvā ‘gamissāmā’ti.
Being ashamed by their words, he said to him, "Friend Mahāduggata, do not ruin me. Because of you, I have suffered great trouble. People took their allotted bhikkhus according to the list. No one takes out a bhikkhu seated in their own house and gives him away. However, the Teacher has washed his face and is seated in the Gandhakuṭi itself. The king, crown prince, general, and others are seated, waiting for the Teacher to emerge from the Gandhakuṭi, intending to take the Teacher's bowl and go.
Người quản lý việc bố thí, vì lời nói của họ mà cảm thấy xấu hổ, liền nói với Mahāduggata: ‘‘Này bạn Mahāduggata, đừng hủy hoại tôi. Vì ông mà tôi đã gặp phải rắc rối lớn. Mọi người đã thỉnh các vị Tỳ-khưu của mình theo danh sách đã ghi trên giấy. Không có ai đưa một vị Tỳ-khưu đang ngồi trong nhà của mình ra cả. Còn Đức Bổn Sư thì đã rửa mặt và đang ngồi trong hương thất (gandhakuṭi). Các vị vua, hoàng tử, tướng quân, v.v., đang ngồi chờ đợi Đức Bổn Sư ra khỏi hương thất để thỉnh bát của Ngài và nói: ‘Chúng tôi sẽ đi’.”
Buddhā nāma duggate anukampaṃ karonti, tvaṃ vihāraṃ gantvā ‘duggatomhi, bhante, mama saṅgahaṃ karothā’ti satthāraṃ vanda, sace te puññaṃ atthi, addhā lacchasī’’ti.
Buddhas are compassionate towards the poor. Go to the monastery, bow to the Teacher, and say, 'Venerable Sir, I am poor; please show me favor, please help me.' If you have merit, you will surely receive it."
Chư Phật thường thương xót những người nghèo khổ. Ông hãy đến tịnh xá, đảnh lễ Đức Bổn Sư và thưa: ‘Bạch Thế Tôn, con là người nghèo khổ nhất trong thành phố này, xin Ngài hãy là nơi nương tựa cho con, xin Ngài hãy giúp đỡ con.’ Nếu ông có phước báu, chắc chắn ông sẽ nhận được.”
So vihāraṃ agamāsi.
He went to the monastery.
Ông ta đi đến tịnh xá.
Atha naṃ aññesu divasesu vihāre vighāsādabhāvena diṭṭhattā rājayuvarājādayo, ‘‘mahāduggata, na tāva bhattakālo, kasmā tvaṃ āgacchasī’’ti āhaṃsu.
Then, because they had seen him on other days at the monastery as a scavenger, the king, crown prince, and others said, "Mahāduggata, it is not yet mealtime; why have you come?"
Khi ấy, các vị vua, hoàng tử, v.v., vì đã thấy Mahāduggata ăn thức ăn thừa trong tịnh xá vào những ngày khác, liền nói: ‘‘Này Mahāduggata, chưa đến giờ ăn, tại sao ông lại đến?”
So ‘‘jānāmi, sāmi, ‘na tāva bhattakālo’ti.
He replied, "I know, master, that it is not yet mealtime.
Ông ta nói: ‘‘Thưa các Ngài, tôi biết ‘chưa đến giờ ăn’.
Satthāraṃ pana vandituṃ āgacchāmī’’ti vadanto gantvā gandhakuṭiyā ummāre sīsaṃ ṭhapetvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā, ‘‘bhante, imasmiṃ nagare mayā duggatataro natthi, avassayo me hotha, karotha me saṅgaha’’nti āha.
But I have come to pay homage to the Teacher." Saying this, he went and, placing his head on the threshold of the Gandhakuṭi, bowed with the five-point prostration, and said, "Venerable Sir, there is no one poorer than me in this city. Be my refuge, please show me favor."
Nhưng tôi đến để đảnh lễ Đức Bổn Sư.” Vừa nói, ông ta đi đến, đặt đầu lên ngưỡng cửa hương thất, đảnh lễ bằng năm điểm chạm đất và nói: ‘‘Bạch Thế Tôn, trong thành phố này không có ai nghèo khổ hơn con. Xin Ngài hãy là nơi nương tựa cho con, xin Ngài hãy giúp đỡ con.”
Satthā gandhakuṭidvāraṃ vivaritvā pattaṃ nīharitvā tassa hatthe ṭhapesi.
The Teacher opened the door of the Gandhakuṭi, brought out his bowl, and placed it in his hand.
Đức Bổn Sư mở cửa hương thất, đưa bát ra và đặt vào tay ông ta.
So cakkavattisiriṃ patto viya ahosi, rājayuvarājādayo aññamaññassa mukhāni olokayiṃsu.
He felt as if he had attained the glory of a universal monarch. The king, crown prince, and others looked at each other's faces.
Ông ta cảm thấy như đã đạt được sự vinh quang của một vị Chuyển Luân Vương. Các vị vua, hoàng tử, v.v., nhìn mặt nhau.
Satthārā dinnapattañhi koci issariyavasena gahetuṃ samattho nāma natthi.
For no one is able to take the bowl given by the Teacher by force.
Không ai có thể lấy bát do Đức Bổn Sư đã ban bằng quyền lực của mình.
Evaṃ pana vadiṃsu, ‘‘samma mahāduggata, satthu pattaṃ amhākaṃ dehi ettakaṃ nāma te dhanaṃ dassāma, tvaṃ duggato dhanaṃ gaṇhāhi, kiṃ te pattenā’’ti?
They said, "Friend Mahāduggata, give us the Teacher's bowl. We will give you so much wealth. You are poor, take the wealth. What good is the bowl to you?"
Họ nói: ‘‘Này bạn Mahāduggata, hãy đưa bát của Đức Bổn Sư cho chúng tôi, chúng tôi sẽ cho ông số tiền này. Ông là người nghèo khổ, hãy nhận tiền đi, bát có ích gì cho ông?”
Mahāduggato ‘‘na kassaci dassāmi, na me dhanena attho, satthāraṃyeva bhojessāmī’’ti āha.
Mahāduggata said, "I will not give it to anyone. I have no need for wealth. I will offer alms to the Teacher himself."
Mahāduggata nói: ‘‘Tôi sẽ không đưa cho ai cả. Tôi không cần tiền. Tôi sẽ cúng dường chính Đức Bổn Sư.”
Avasesā taṃ yācitvā pattaṃ alabhitvā nivattiṃsu.
The others, having begged him for the bowl and not obtaining it, returned.
Những người còn lại đã thỉnh cầu ông ta nhưng không được bát, nên họ quay về.
Rājā pana ‘‘mahāduggato dhanena palobhiyamānopi satthu pattaṃ na deti, satthārā ca sayaṃ dinnapattaṃ koci gahetuṃ na sakkoti, imassa deyyadhammo nāma kittako bhavissati, iminā deyyadhammassa dinnakāle satthāraṃ ādāya gehaṃ netvā mayhaṃ sampāditaṃ āhāraṃ dassāmī’’ti cintetvā satthārā saddhiṃyeva agamāsi.
But the king, thinking, "Even though Mahāduggata is tempted by wealth, he does not give the Teacher's bowl. And no one can take the bowl personally given by the Teacher. How much merit must this man have? When he offers his meritorious gift, I will take the Teacher to my palace and offer the food I have prepared," and so he went along with the Teacher.
Còn nhà vua thì suy nghĩ: ‘‘Mahāduggata dù bị cám dỗ bởi tiền bạc cũng không đưa bát của Đức Bổn Sư. Và không ai có thể lấy bát do chính Đức Bổn Sư đã ban. Vậy thì phẩm vật cúng dường của người này sẽ là bao nhiêu? Khi người này cúng dường phẩm vật, ta sẽ thỉnh Đức Bổn Sư về cung điện và cúng dường thức ăn mà ta đã chuẩn bị.” rồi cùng Đức Bổn Sư đi theo.
Sakkopi devarājā yāgukhajjakabhattasūpeyyapaṇṇādīni sampādetvā satthu nisīdanārahaṃ āsanaṃ paññapetvā nisīdi.
Sakka, the king of devas, also prepared gruel, hard food, rice, curries, and vegetables, and having arranged a suitable seat for the Teacher, he sat down.
Đế Thích Thiên Vương (Sakka) cũng đã chuẩn bị cháo, bánh kẹo, cơm, rau, v.v., và sắp đặt chỗ ngồi xứng đáng cho Đức Bổn Sư rồi ngồi xuống.
Mahāduggato satthāraṃ netvā ‘‘pavisatha, bhante’’ti āha.
Mahāduggata led the Teacher and said, "Venerable Sir, please enter."
Mahāduggata dẫn Đức Bổn Sư vào và nói: ‘‘Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy vào.”
Vasanagehañcassa nīcaṃ hoti, anonatena pavisituṃ na sakkā.
His dwelling was low, and it was impossible to enter without bending.
Nhà ở của ông ta thấp, không thể vào mà không cúi mình.
Buddhā ca nāma gehaṃ pavisantā na onamitvā pavisanti.
But Buddhas do not enter a house by bending.
Chư Phật khi vào nhà không cúi mình mà vào.
Gehañhi pavisanakāle mahāpathavī vā heṭṭhā ogacchati, gehaṃ vā uddhaṃ gacchati.
Indeed, at the time of entering, either the great earth sinks downwards, or the house rises upwards.
Khi Ngài vào nhà, hoặc là đại địa sẽ hạ xuống, hoặc là ngôi nhà sẽ nâng lên.
Idaṃ tesaṃ sudinnadānassa phalaṃ.
This is the fruit of their well-offered alms.
Đây là quả báu của sự bố thí đã được cúng dường tốt đẹp của các Ngài.
Puna nikkhamitvā gatakāle sabbaṃ pākatikameva hoti.
Again, when they had departed, everything became normal again.
Khi Ngài rời đi, mọi thứ trở lại bình thường.
Tasmā satthā ṭhitakova gehaṃ pavisitvā sakkena paññattāsane nisīdi.
Therefore, the Teacher, standing, entered the house and sat on the seat arranged by Sakka.
Vì vậy, Đức Bổn Sư đứng thẳng mà vào nhà và ngồi trên chỗ ngồi do Đế Thích đã sắp đặt.
Satthari nisinne rājā āha – ‘‘samma mahāduggata, tayā amhākaṃ yācantānampi satthu patto na dinno, passāma tāva, kīdiso te satthu sakkāro kato’’ti?
When the Teacher was seated, the king said, "Friend Mahāduggata, though we begged, you did not give the Teacher's bowl. Let us see what kind of offerings you have made for the Teacher."
Khi Đức Bổn Sư đã ngồi, nhà vua nói: ‘‘Này bạn Mahāduggata, ông đã không đưa bát của Đức Bổn Sư cho chúng tôi dù chúng tôi đã thỉnh cầu. Chúng tôi hãy xem thử ông đã chuẩn bị sự cúng dường nào cho Đức Bổn Sư.”
Athassa sakko yāgukhajjakādīni vivaritvā dassesi.
Then Sakka opened and showed him the rice gruel, sweetmeats, and other items.
Rồi Đế Thích mở cháo, bánh kẹo, v.v., ra cho nhà vua xem.
Tesaṃ vāsagandho sakalanagaraṃ chādetvā aṭṭhāsi.
The fragrant scent of these covered the entire city.
Mùi hương thơm ngát của chúng bao trùm khắp thành phố.
Rājā yāguādīni oloketvā bhagavantaṃ āha – ‘‘bhante, ‘ahaṃ mahāduggatassa deyyadhammo kittako bhavissati, iminā deyyadhamme dinne satthāraṃ gehaṃ netvā attano sampāditaṃ āhāraṃ dassāmī’ti cintetvā āgato, mayā evarūpo āhāro na diṭṭhapubbo, mayi idha ṭhite mahāduggato kilameyya, gacchāmaha’’nti satthāraṃ vanditvā pakkāmi.
The king looked at the gruel and other items and said to the Blessed One, "Venerable Sir, I came thinking, 'How much will Mahāduggata's offering be? After he has given his offering, I will invite the Teacher to my palace and offer him the food I have prepared.' I have never seen such food before. If I stay here, Mahāduggata might be troubled. Let us go." Having paid homage to the Teacher, he departed.
Nhà vua nhìn cháo, v.v., rồi thưa với Đức Thế Tôn: ‘‘Bạch Thế Tôn, con đã nghĩ ‘phẩm vật cúng dường của Mahāduggata sẽ là bao nhiêu? Khi người này cúng dường phẩm vật, con sẽ thỉnh Đức Bổn Sư về cung điện và cúng dường thức ăn mà con đã chuẩn bị’ rồi đến đây. Con chưa từng thấy loại thức ăn nào như vậy trước đây. Nếu con ở lại đây, Mahāduggata sẽ phải chịu khổ. Con xin phép ra về.” rồi đảnh lễ Đức Bổn Sư và rời đi.
Sakkopi satthāraṃ yāguādīni datvā sakkaccaṃ parivisi.
Sakka also respectfully served the Teacher, offering the gruel and other items.
Đế Thích cũng đã cúng dường cháo, v.v., cho Đức Bổn Sư và hầu hạ Ngài một cách kính cẩn.
Satthāpi katabhattakicco anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
The Teacher, having finished his meal, delivered an anumodanā and departed from his seat.
Đức Bổn Sư sau khi dùng bữa xong, đã thuyết bài tùy hỷ rồi đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
Sakko mahāduggatassa saññaṃ adāsi.
Sakka gave a sign to Mahāduggata.
Đế Thích đã ra hiệu cho Mahāduggata.
So pattaṃ gahetvā satthāraṃ anugacchi.
He took the bowl and followed the Teacher.
Ông ta cầm bát và đi theo Đức Bổn Sư.
Sakko nivattitvā mahāduggatassa gehadvāre ṭhito ākāsaṃ olokesi.
Sakka turned back and stood at Mahāduggata's doorway, looking up at the sky.
Đế Thích quay lại, đứng ở cửa nhà của Mahāduggata và nhìn lên trời.
Tāvadeva ākāsato sattaratanavassaṃ vassitvā tassa gehe sabbabhājanāni pūretvā sakalaṃ gehaṃ pūresi.
Immediately, a shower of seven kinds of jewels rained down from the sky, filling all the vessels in his house and completely filling the entire house.
Ngay lúc đó, một trận mưa bảy báu đã đổ xuống từ trên trời, lấp đầy tất cả các vật chứa trong nhà của ông ta và lấp đầy cả ngôi nhà.
Tassa gehe okāso nāhosi.
There was no space left in his house.
Không còn chỗ trống trong nhà ông ta.
Tassa bhariyā dārake hatthesu gahetvā nīharitvā bahi aṭṭhāsi.
His wife took the children by their hands, led them out, and stood outside.
Vợ ông ta đã dắt tay các con ra ngoài và đứng ở đó.
So satthāraṃ anugantvā nivatto dārake bahi disvā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchi.
He, having followed the Teacher and returned, saw the children outside and asked, "What is this?"
Ông ta đi theo Đức Bổn Sư rồi quay về, thấy các con ở bên ngoài liền hỏi: ‘‘Chuyện gì vậy?”
‘‘Sāmi, sakalaṃ no gehaṃ sattahi ratanehi puṇṇaṃ, pavisituṃ okāso natthī’’ti.
"Master, our entire house is filled with seven kinds of jewels; there is no space to enter."
‘‘Thưa chủ nhân, cả nhà chúng ta đã đầy bảy báu, không còn chỗ để vào.”
So ‘‘ajjeva me dānena vipāko dinno’’ti cintetvā rañño santikaṃ gantvā vanditvā, ‘‘kasmā āgatosī’’ti vutte āha –‘‘deva, gehaṃ me sattahi ratanehi puṇṇaṃ, taṃ dhanaṃ gaṇhathā’’ti.
He thought, "The fruit of my offering has been given today," and going to the king, paid homage. When asked, "Why have you come?" he said, "Your Majesty, my house is filled with seven kinds of jewels. Please take that wealth."
Ông ta nghĩ: ‘‘Quả báo của sự bố thí của tôi đã đến ngay hôm nay.” rồi đến chỗ nhà vua, đảnh lễ và khi được hỏi: ‘‘Tại sao ông lại đến?” liền thưa: ‘‘Thưa Đại vương, nhà của thần đã đầy bảy báu. Xin Đại vương hãy nhận số tài sản đó.”
Rājā ‘‘aho buddhānaṃ dinnadānaṃ, ajjeva matthakaṃ patta’’nti cintetvā taṃ āha – ‘‘kiṃ te laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
The king, thinking, "Oh, the offering given to the Buddhas has reached its pinnacle today!" said to him, "What do you wish to receive?"
Nhà vua nghĩ: ‘‘Ôi, sự bố thí cho chư Phật, đã đạt đến đỉnh cao ngay hôm nay!” rồi hỏi ông ta: ‘‘Ông xứng đáng nhận được gì?”
‘‘Dhanaharaṇatthāya sakaṭasahassaṃ, devā’’ti.
"A thousand carts for carrying the wealth, Your Majesty."
‘‘Một ngàn cỗ xe để chở tài sản, thưa Đại vương.”
Rājā sakaṭasahassaṃ pesetvā dhanaṃ āharāpetvā rājaṅgaṇe okirāpesi.
The king sent a thousand carts, had the wealth brought, and piled it up in the royal courtyard.
Nhà vua đã phái một ngàn cỗ xe đến, cho chở tài sản về và đổ đầy sân cung điện.
Tālappamāṇo rāsi ahosi.
It became a heap as tall as a palm tree.
Đó là một đống cao bằng cây cọ.
Rājā nagare sannipātāpetvā ‘‘imasmiṃ nagare atthi kassaci ettakaṃ dhana’’nti pucchi.
The king assembled the townsfolk and asked, "Is there anyone in this city who has so much wealth?"
Nhà vua triệu tập dân chúng trong thành phố và hỏi: ‘‘Trong thành phố này có ai có nhiều tài sản như vậy không?”
‘‘Natthi, devā’’ti.
"No, Your Majesty," they replied.
‘‘Không có, thưa Đại vương.”
‘‘Evaṃ mahādhanassa kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti?
"What should be done for such a wealthy person?"
‘‘Vậy thì nên làm gì với người có tài sản lớn như vậy?”
‘‘Seṭṭhiṭṭhānaṃ dātuṃ vaṭṭati, devā’’ti.
"He should be given the position of a seṭṭhi, Your Majesty," they replied.
‘‘Nên ban chức vị trưởng giả cho ông ta, thưa Đại vương.”
Rājā tassa mahāsakkāraṃ katvā seṭṭhiṭṭhānaṃ dāpesi.
The king bestowed great honors upon him and gave him the position of a seṭṭhi.
Nhà vua đã ban cho ông ta sự tôn vinh lớn và ban chức vị trưởng giả.
Athassa pubbe ekassa seṭṭhino gehaṭṭhānaṃ ācikkhitvā ‘‘ettha jāte gacche harāpetvā gehaṃ uṭṭhāpetvā vasāhī’’ti āha.
Then, having shown him the site of a former seṭṭhi's house, he said, "Have the bushes growing here cleared away, build a house, and live there."
Rồi nhà vua chỉ cho ông ta một vị trí nhà của một trưởng giả trước đây và nói: ‘‘Hãy dọn dẹp những bụi cây mọc ở đây, xây nhà và ở đó.”
Tassa taṃ ṭhānaṃ sodhetvā samaṃ katvā bhūmiyā khaññamānāya aññamaññaṃ āhacca nidhikumbhiyo uṭṭhahiṃsu.
As that ground was being cleared, leveled, and dug, treasure-jars emerged, striking one another.
Khi ông ta cho dọn dẹp và san bằng vị trí đó, các hũ kho báu đã chạm vào nhau và nổi lên từ lòng đất.
Tena rañño ārocite ‘‘tava puññena nibbattā, tvameva gaṇhāhī’’ti āha.
When he reported this to the king, the king said, "They have arisen due to your merit; you yourself should take them."
Khi ông ta báo cáo với nhà vua, nhà vua nói: ‘‘Chúng sinh ra nhờ phước báu của ông, ông hãy nhận lấy.”
So gehaṃ kāretvā sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāsi.
He had a house built and for seven days gave a great offering to the Sangha, with the Buddha at its head.
Sau khi xây nhà, ông ấy đã cúng dường một đại thí trong bảy ngày đến Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu.
Tato parampi yāvatāyukaṃ tiṭṭhanto puññāni karitvā āyupariyosāne devaloke nibbatto.
After that, he continued to perform meritorious deeds throughout his life, and at the end of his life, he was reborn in the deva world.
Sau đó nữa, ông ấy sống suốt đời, làm nhiều phước thiện, và khi tuổi thọ kết thúc, đã tái sinh vào cõi trời.
Ekaṃ buddhantaraṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde tato cuto sāvatthiyaṃ sāriputtattherassūpaṭṭhākakule seṭṭhidhītu kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
Having enjoyed divine prosperity for one buddhantara, he passed away from there in this Buddha-era and was reborn in the womb of a seṭṭhi's daughter in Sāvatthī, in the family that served the Elder Sāriputta.
Sau khi hưởng thụ sự sung túc của chư thiên trong một buddhantara (khoảng thời gian giữa hai Đức Phật), khi Đức Phật này xuất hiện, ông ấy đã tái sinh vào bụng của con gái một vị trưởng giả trong gia đình người hộ độ cho Trưởng lão Sāriputta tại Sāvatthī.
Athassā mātāpitaro gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā gabbhaparihāraṃ adaṃsu.
Then her parents, knowing that the pregnancy was established, provided care for the pregnancy.
Sau đó, cha mẹ cô gái biết rằng thai đã an vị, liền chăm sóc thai kỳ cho cô.
Tassā aparena samayena evarūpo dohaḷo uppajji – ‘‘aho vatāhaṃ dhammadesanāpatiṃ ādiṃ katvā pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ rohitamaccharasena dānaṃ datvā kāsāyāni vatthāni nivāsetvā āsanapariyante nisinnā tesaṃ bhikkhūnaṃ ucchiṭṭhabhattaṃ paribhuñjeyya’’nti.
After some time, she developed such a longing: "Oh, if only I could offer a meal with rohita fish broth to five hundred bhikkhus, with the Dhamma Senāpati as the chief, and then, wearing saffron robes, sit at the edge of the seat and partake of the bhikkhus' leftover food!"
Một thời gian sau, cô ấy có một cơn thèm ăn như sau: “Ôi! Ước gì tôi được cúng dường món canh cá rohita cho năm trăm vị Tỳ-khưu, bắt đầu từ vị Pháp Tướng (Dhammasenāpati), rồi mặc y kāṣāya (y màu vàng đất) và ngồi ở cuối chỗ ngồi để thọ dụng phần cơm thừa của các vị Tỳ-khưu đó.”
Sā mātāpitūnaṃ ārocetvā tathā akāsi, dohaḷo paṭipassambhi.
She informed her parents and did so, and her longing subsided.
Cô ấy đã báo cho cha mẹ và làm theo như vậy, cơn thèm ăn liền chấm dứt.
Athassā tato aparesupi sattasu maṅgalesu rohitamaccharaseneva dhammasenāpatittherappamukhāni pañca bhikkhusatāni bhojesuṃ.
Then, at seven other auspicious occasions after that longing, five hundred bhikkhus, with the Dhamma-senāpati Thera at their head, were offered meals with rohita fish broth.
Sau đó, trong bảy lễ hội khác của cô ấy, họ cũng đã cúng dường cho năm trăm vị Tỳ-khưu, bắt đầu từ Trưởng lão Pháp Tướng, chỉ bằng món canh cá rohita.
Sabbaṃ tissakumārassa vatthumhi vuttaniyāmeneva veditabbaṃ.
All of this should be understood in the same manner as described in the story of Prince Tissa.
Tất cả nên được hiểu theo cách đã nói trong câu chuyện về Tissa-kumāra (Thái tử Tissa).
Ayamassa pana mahāduggatakāle dinnassa rohitamaccharasadānasseva nissando.
This, however, was the result of the offering of rohita fish broth given by him in a time of great poverty.
Đây là quả báo của việc cúng dường món canh cá rohita mà vị ấy đã làm khi còn là một người rất nghèo khổ.
Nāmaggahaṇadivase panassa, ‘‘bhante, dāsassa vo sikkhāpadāni dethā’’ti mātarā vutte thero āha – ‘‘konāmo ayaṃ dārako’’ti?
On the day of his naming ceremony, when his mother said, "Venerable sir, please give the precepts to your servant," the Thera asked, "What is this child's name?"
Vào ngày đặt tên cho vị ấy, khi mẹ vị ấy nói: “Bạch Ngài, xin Ngài hãy ban các giới luật cho người nô lệ của Ngài,” thì Trưởng lão hỏi: “Đứa trẻ này tên gì?”
‘‘Bhante, imassa dārakassa kucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya imasmiṃ gehe jaḷā eḷamūgāpi paṇḍitā jātā, tasmā me puttassa paṇḍitotveva nāmaṃ bhavissatī’’ti.
"Venerable sir, from the time this child conceived in my womb, even the dull-witted and mute in this house have become wise; therefore, my son's name shall be Paṇḍita (The Wise One)."
“Bạch Ngài, từ khi đứa trẻ này thọ thai trong bụng con, những người ngu đần và câm điếc trong nhà này đều trở thành người trí tuệ. Vì vậy, con trai con sẽ có tên là Paṇḍita (người trí tuệ).”
Thero sikkhāpadāni adāsi.
The Thera gave the precepts.
Trưởng lão đã ban các giới luật.
Jātadivasato paṭṭhāya panassa ‘‘nāhaṃ mama puttassa ajjhāsayaṃ bhindissāmī’’ti mātu cittaṃ uppajji.
From the day of his birth, his mother conceived the thought, "I will not thwart my son's aspiration."
Từ ngày sinh ra, mẹ vị ấy đã có ý nghĩ: “Ta sẽ không làm trái ý con trai ta.”
So sattavassikakāle mātaraṃ āha – ‘‘amma, therassa santike pabbajissāmī’’ti.
When he was seven years old, he said to his mother, "Mother, I wish to go forth under the Thera."
Khi lên bảy tuổi, vị ấy nói với mẹ: “Mẹ ơi, con muốn xuất gia với Trưởng lão.”
‘‘Sādhu, tāta, ‘ahaṃ tava ajjhāsayaṃ na bhindissāmicceva manaṃ uppādesi’’’nti vatvā theraṃ nimantetvā bhojetvā, ‘‘bhante, dāso vo pabbajitukāmo, ahaṃ imaṃ sāyanhasamaye vihāraṃ ānessāmī’’ti theraṃ uyyojetvā ñātake sannipātāpetvā ‘‘mama puttassa gihikāle kattabbasakkāraṃ ajjeva karissāmā’’ti mahantaṃ sakkāraṃ kāretvā taṃ ādāya vihāraṃ gantvā ‘‘imaṃ, bhante, pabbājethā’’ti therassa adāsi.
His mother said, "Good, my dear son, I had indeed resolved not to thwart your aspiration," and after inviting the Thera and offering him a meal, she said, "Venerable sir, your servant wishes to go forth; I will bring him to the monastery this evening." Having dismissed the Thera, she gathered her relatives and said, "Let us perform today the honors due to my son during his lay life." After arranging a great ceremony, she took him to the monastery and presented him to the Thera, saying, "Venerable sir, please ordain him."
Mẹ vị ấy nói: “Tốt lắm, con trai, mẹ đã có ý nghĩ rằng ‘mẹ sẽ không làm trái ý con’,” rồi thỉnh Trưởng lão đến cúng dường, và nói: “Bạch Ngài, người nô lệ của Ngài muốn xuất gia. Con sẽ đưa đứa trẻ này đến tu viện vào buổi chiều nay.” Sau khi tiễn Trưởng lão, bà triệu tập bà con lại và nói: “Chúng ta sẽ làm lễ nghi cho con trai ta khi còn là cư sĩ ngay hôm nay.” Sau khi tổ chức một lễ nghi lớn, bà dẫn đứa trẻ đến tu viện và dâng lên Trưởng lão, nói: “Bạch Ngài, xin Ngài hãy cho đứa trẻ này xuất gia.”
Thero pabbajjāya dukkarabhāvaṃ ācikkhitvā ‘‘karissāmahaṃ, bhante, tumhākaṃ ovāda’’nti vutte ‘‘tena hi ehī’’ti kese temetvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā pabbājesi.
The Thera explained the difficulty of going forth, and when the boy said, "Venerable sir, I will follow your advice," the Thera said, "Then come," and wetting his hair, he taught him the fivefold meditation subject (tacapañcaka-kammaṭṭhāna) and ordained him.
Trưởng lão đã giải thích sự khó khăn của việc xuất gia, và khi vị ấy nói: “Bạch Ngài, con sẽ tuân theo lời khuyên của Ngài,” thì Trưởng lão nói: “Vậy thì hãy đến đây!” Rồi làm ướt tóc vị ấy, dạy về năm pháp quán thân (tacapañcakakammaṭṭhāna) và cho vị ấy xuất gia.
Mātāpitaropissa sattāhaṃ vihāreyeva vasantā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa rohitamaccharaseneva dānaṃ datvā sattame divase sāyaṃ gehaṃ agamaṃsu.
His parents also stayed at the monastery for seven days, offering alms-food with rohita fish broth to the Saṅgha headed by the Buddha, and on the evening of the seventh day, they returned home.
Cha mẹ của vị ấy cũng ở lại tu viện trong bảy ngày, cúng dường món canh cá rohita cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, và vào buổi chiều ngày thứ bảy, họ trở về nhà.
Thero aṭṭhame divase antogāmaṃ gacchanto taṃ ādāya gacchati, bhikkhusaṅghena saddhiṃ nāgamāsi.
On the eighth day, the Thera went into the village for alms, taking the novice with him; he did not go with the community of bhikkhus.
Vào ngày thứ tám, Trưởng lão đi vào làng, dẫn theo vị Sāmaṇera (Sa-di) đó, nhưng không đi cùng với Tăng đoàn.
Kiṃ kāraṇā?
What was the reason?
Vì lý do gì?
Na tāvassa pattacīvaraggahaṇāni vā iriyāpatho vā pāsādiko hoti, apica vihāre therassa kattabbavattaṃ atthi.
It was not that the novice's manner of holding his bowl and robes or his deportment was yet pleasing, but rather that the Thera had duties to perform at the monastery.
Vì lúc đó, việc cầm bát và y của vị ấy chưa được trang nghiêm, và hơn nữa, Trưởng lão còn có những phận sự cần làm tại tu viện.
Thero hi bhikkhusaṅghe antogāmaṃ paviṭṭhe sakalavihāraṃ vicaranto asammajjanaṭṭhānaṃ sammajjitvā tucchabhājanesu pānīyaparibhojanīyāni upaṭṭhapetvā dunnikkhittāni mañcapīṭhādīni paṭisāmetvā pacchā gāmaṃ pavisati.
For when the community of bhikkhus had entered the village, the Thera would go about the entire monastery, sweeping places that needed sweeping, placing drinking and washing water in empty vessels, tidying up badly placed couches, chairs, and so forth, and only then would he enter the village.
Quả thật, khi Tăng đoàn đã vào làng, Trưởng lão đi khắp tu viện, quét dọn những nơi chưa được quét, sắp đặt nước uống và nước dùng vào các bình rỗng, sắp xếp lại giường ghế và các vật dụng khác đã đặt không đúng chỗ, rồi sau đó mới vào làng.
Apica ‘‘aññatitthiyā tucchavihāraṃ pavisitvā ‘passatha samaṇassa gotamassa sāvakānaṃ nisinnaṭṭhānānī’ti vattuṃ mā labhiṃsū’’ti sakalavihāraṃ paṭijaggitvā pacchā gāmaṃ pavisati.
Moreover, he would attend to the entire monastery so that "other sectarians might not enter the empty monastery and say, 'Look at the sitting places of the disciples of the recluse Gotama!'" and only then would he enter the village.
Hơn nữa, để tránh cho các ngoại đạo không thể vào tu viện trống vắng và nói: “Hãy xem những chỗ ngồi của các đệ tử Sa-môn Gotama!” Trưởng lão đã chăm sóc toàn bộ tu viện rồi sau đó mới vào làng.
Tasmā taṃ divasampi sāmaṇerena pattacīvaraṃ gāhāpetvā divātaraṃ piṇḍāya pāvisi.
Therefore, on that day too, he made the novice carry his bowl and robes and entered for alms at a later hour.
Vì vậy, vào ngày hôm đó, Trưởng lão cũng đã sai vị Sāmaṇera cầm bát và y, rồi đi khất thực vào lúc trời đã khá trưa.
Sāmaṇero upajjhāyena saddhiṃ gacchanto antarāmagge mātikaṃ disvā, ‘‘bhante, idaṃ kiṃ nāmā’’ti pucchi.
As the sāmaṇera walked with his preceptor, he saw a water channel along the way and asked, "Venerable sir, what is this called?"
Vị Sāmaṇera đi cùng với vị Upajjhāya (Thầy tế độ) của mình, trên đường đi, thấy một con mương, liền hỏi: “Bạch Ngài, cái này gọi là gì?”
‘‘Mātikā nāma, sāmaṇerā’’ti.
"It is called a water channel, sāmaṇera."
“Này Sāmaṇera, cái đó gọi là mương nước.”
‘‘Imāya kiṃ karontī’’ti?
"What do they do with it?"
“Người ta làm gì với nó, bạch Ngài?”
‘‘Ito cito ca udakaṃ āharitvā attano sassakammaṃ sampādentī’’ti.
"They bring water from here and there and accomplish their farming work."
“Họ dẫn nước từ đây đó để hoàn thành việc trồng trọt của mình.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, udakassa cittaṃ atthī’’ti?
"But Venerable sir, does water have a mind?"
“Bạch Ngài, nước có tâm không?”
‘‘Natthāvuso’’ti.
"No, friend."
“Này hiền giả, không có.”
‘‘Evarūpaṃ acittakaṃ attano icchitaṭṭhānaṃ haranti, bhante’’ti?
"Can they direct such a mindless thing to the place they desire, Venerable sir?"
“Bạch Ngài, họ có thể dẫn thứ vô tâm như vậy đến nơi mình muốn sao?”
‘‘Āmāvuso’’ti.
"Yes, friend."
“Đúng vậy, này hiền giả.”
So cintesi – ‘‘sace evarūpampi acittakaṃ attano icchiticchitaṭṭhānaṃ haritvā kammaṃ karonti, kasmā sacittakāpi cittaṃ attano vase vattetvā samaṇadhammaṃ kātuṃ na sakkhissantī’’ti.
He thought: "If they can direct such a mindless thing to their desired places and perform work, why should those with a mind not be able to control their mind and practice the recluse's practice?"
Vị ấy suy nghĩ: “Nếu những thứ vô tâm như vậy mà họ còn có thể dẫn đến nơi mình muốn để làm việc, thì tại sao những người hữu tâm lại không thể chế ngự tâm mình để thực hành pháp Sa-môn?”
Atheso purato gacchanto usukāre saradaṇḍakaṃ aggimhi tāpetvā akkhikoṭiyā oloketvā ujukaṃ karonte disvā, ‘‘ime, bhante, ke nāmā’’ti pucchi.
Then, as he walked further, he saw fletchers straightening arrow shafts by heating them in fire and looking at them with the corner of their eye, and he asked, "Venerable sir, who are these people?"
Sau đó, vị ấy đi tiếp về phía trước, thấy những người thợ làm tên đang nung thanh tên trên lửa, rồi dùng khóe mắt nhìn và uốn thẳng nó, liền hỏi: “Bạch Ngài, những người này là ai?”
‘‘Usukārā nāmāvuso’’ti.
"They are fletchers, friend."
“Này hiền giả, họ là những người thợ làm tên.”
‘‘Kiṃ panete karontī’’ti?
"What are they doing?"
“Họ đang làm gì vậy, bạch Ngài?”
‘‘Aggimhi tāpetvā saradaṇḍakaṃ ujuṃ karontī’’ti.
"They are heating arrow shafts in fire and straightening them."
“Họ đang nung thanh tên trên lửa để uốn thẳng nó.”
‘‘Sacittako, bhante, eso’’ti?
"Is that arrow shaft conscious, Venerable sir?"
“Bạch Ngài, thanh tên đó có tâm không?”
‘‘Acittako, āvuso’’ti.
“It is mindless, friend.”
“Này hiền giả, nó vô tâm.”
So cintesi – ‘‘sace acittakaṃ gahetvā aggimhi tāpetvā ujuṃ karonti, kasmā sacittakāpi attano cittaṃ vase vattetvā samaṇadhammaṃ kātuṃ na sakkhissantī’’ti.
He thought: “If, taking a mindless thing, they heat it in the fire and straighten it, why should not those with minds be able to control their own minds and practice the ascetic life?”
Vị ấy suy nghĩ: “Nếu họ có thể cầm một vật vô tâm, nung trên lửa và uốn thẳng nó, thì tại sao những người hữu tâm lại không thể chế ngự tâm mình để thực hành pháp Sa-môn?”
Atheso purato gacchanto dārūni araneminābhiādīni tacchante disvā, ‘‘bhante, ime ke nāmā’’ti pucchi.
Then, as he walked further, he saw woodworkers shaping wood for felloes, spokes, and hubs, and he asked, “Venerable sir, what are these people called?”
Sau đó, vị ấy đi tiếp về phía trước, thấy những người thợ mộc đang đẽo gỗ thành các bộ phận như nan hoa, vành, trục, v.v., liền hỏi: “Bạch Ngài, những người này là ai?”
‘‘Tacchakā nāmāvuso’’ti.
“They are called carpenters, friend.”
“Này hiền giả, họ là những người thợ mộc.”
‘‘Kiṃ panete karontī’’ti?
“What are they doing?”
“Họ đang làm gì vậy, bạch Ngài?”
‘‘Dārūni gahetvā yānakādīnaṃ cakkādīni karonti, āvuso’’ti.
“Taking wood, they make wheels and other parts for vehicles, friend.”
“Này hiền giả, họ đang lấy gỗ để làm bánh xe và các bộ phận khác cho xe cộ.”
‘‘Etāni pana sacittakāni, bhante’’ti?
“Are these things mindful, Venerable sir?”
“Bạch Ngài, những khúc gỗ này có tâm không?”
‘‘Acittakāni, āvuso’’ti.
“They are mindless, friend.”
“Này hiền giả, chúng vô tâm.”
Athassa etadahosi – ‘‘sace acittakāni kaṭṭhakaliṅgarāni gahetvā cakkādīni karonti, kasmā sacittakā attano cittaṃ vase vattetvā samaṇadhammaṃ kātuṃ na sakkhissantī’’ti.
Then it occurred to him: “If, taking mindless pieces of wood, they make wheels and other things, why should not those with minds be able to control their own minds and practice the ascetic life?”
Sau đó, vị ấy nghĩ: “Nếu họ có thể lấy những khúc gỗ vô tâm để làm bánh xe và các bộ phận khác, thì tại sao những người hữu tâm lại không thể chế ngự tâm mình để thực hành pháp Sa-môn?”
So imāni kāraṇāni disvā, ‘‘bhante, sace tumhākaṃ pattacīvare tumhe gaṇheyyātha, ahaṃ nivatteyya’’nti.
Seeing these reasons, he said, “Venerable sir, if you would take your bowl and robes, I would turn back.”
Sau khi thấy những lý do này, vị ấy nói: “Bạch Ngài, nếu Ngài tự cầm bát và y của mình, con xin quay về.”
Thero ‘‘ayaṃ adhunā pabbajito daharasāmaṇero maṃ anubandhamāno evaṃ vadetī’’ti cittaṃ anuppādetvāva ‘‘āhara, sāmaṇerā’’ti vatvā attano pattacīvaraṃ aggahesi.
The Elder, without entertaining the thought, “This newly ordained young sāmaṇera is following me and speaking thus,” said, “Bring them, sāmaṇera,” and took his own bowl and robes.
Trưởng lão không hề có ý nghĩ: “Vị Sāmaṇera trẻ tuổi này vừa mới xuất gia mà lại theo ta và nói như vậy,” mà nói: “Này Sāmaṇera, hãy mang đến đây,” rồi tự cầm bát và y của mình.
Sāmaṇeropi upajjhāyaṃ vanditvā nivattanto, ‘‘bhante, mayhaṃ āhāraṃ āharanto rohitamaccharaseneva āhareyyāthā’’ti āha.
The sāmaṇera, having paid homage to his preceptor, turned back and said, “Venerable sir, when you bring my meal, please bring it with rohita fish curry only.”
Vị Sāmaṇera cũng đảnh lễ vị Upajjhāya của mình, rồi quay lại, nói: “Bạch Ngài, khi mang thức ăn cho con, xin Ngài hãy mang món canh cá rohita.”
‘‘Kathaṃ labhissāmāvuso’’ti?
“How shall I get it, friend?”
“Làm sao ta có thể có được, này hiền giả?”
‘‘Bhante, attano puññena alabhantā mama puññena labhissathā’’ti āha.
“Venerable sir, if you do not obtain it by your own merit, you will obtain it by my merit,” he said.
“Bạch Ngài, nếu Ngài không có được bằng phước báu của mình, thì Ngài sẽ có được bằng phước báu của con,” vị ấy nói.
Thero ‘‘daharasāmaṇerassa bahi nisinnakassa paripanthopi bhaveyyā’’ti kuñjikaṃ datvā ‘‘mayhaṃ vasanagabbhassa dvāraṃ vivaritvā anto pavisitvā nisīdeyyāsī’’ti āha.
The Elder, thinking, “A young sāmaṇera sitting outside might face danger,” gave him the key and said, “Open the door of my dwelling room, enter, and sit inside.”
Trưởng lão nghĩ: “Nếu vị Sāmaṇera trẻ tuổi này ngồi bên ngoài, có thể sẽ gặp nguy hiểm,” liền đưa chìa khóa và nói: “Con hãy mở cửa phòng ở của ta, vào trong và ngồi đó.”
So tathā katvā attano karajakāye ñāṇaṃ otāretvā attabhāvaṃ sammasanto nisīdi.
He did so, and directing his knowledge to his physical body, he sat contemplating his own existence.
Vị ấy đã làm như vậy, rồi đưa tuệ quán vào thân thể do tinh huyết cha mẹ tạo thành (karajakāya) của mình, và ngồi quán chiếu thân thể.
Athassa guṇatejena sakkassa āsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
Then, by the power of his virtue, Sakka’s seat showed signs of heat.
Sau đó, nhờ oai lực của các đức tính của vị ấy, chỗ ngồi của Sakka (Đế Thích) đã hiển lộ sự ấm nóng.
So ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti upadhārento ‘‘paṇḍitasāmaṇero upajjhāyassa pattacīvaraṃ datvā ‘samaṇadhammaṃ karissāmī’ti nivatto, mayāpi tattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā cattāro mahārāje āmantetvā ‘‘vihārassa upavane vasante sakuṇe palāpetvā samantato ārakkhaṃ gaṇhathā’’ti vatvā candadevaputtaṃ ‘‘candamaṇḍalaṃ ākaḍḍhitvā gaṇhāhī’’ti, sūriyadevaputtaṃ ‘‘sūriyamaṇḍalaṃ ākaḍḍhitvā gaṇhāhī’’ti vatvā sayaṃ gantvā āviñchanarajjuṭṭhāne ārakkhaṃ gahetvā aṭṭhāsi, vihāre purāṇapaṇṇassa patantassapi saddo nāhosi, sāmaṇerassa cittaṃ ekaggaṃ ahosi.
He, reflecting on the reason, thought, “The wise sāmaṇera has given his bowl and robes to his preceptor and turned back, intending to practice the ascetic life. I, too, should go there.” So, he summoned the four Great Kings and told them, “Drive away the birds dwelling in the monastery’s grove and guard the area all around.” He told the moon-deva, “Pull down the moon disc and hold it,” and the sun-deva, “Pull down the sun disc and hold it.” He himself went and stood guarding the place where the door-rope was, so that not even the sound of an old leaf falling in the monastery was heard, and the sāmaṇera’s mind became one-pointed.
Vị ấy tự hỏi: “Nguyên nhân là gì vậy?” Sau khi quán xét, Ngài nghĩ: “Sa-di Paṇḍita đã dâng y bát cho vị thầy tế độ của mình và nói ‘Con sẽ thực hành pháp Sa-môn’ rồi trở về, ta cũng nên đến đó.” Nghĩ vậy, Ngài gọi bốn vị Đại Thiên Vương đến và nói: “Hãy xua đuổi các loài chim đang ở trong khu vườn của tịnh xá và thiết lập sự bảo vệ xung quanh.” Ngài bảo thiên tử Mặt Trăng: “Hãy kéo giữ mặt trăng lại!” và bảo thiên tử Mặt Trời: “Hãy kéo giữ mặt trời lại!” Rồi chính Ngài đi đến chỗ dây kéo cửa, thiết lập sự bảo vệ và đứng đó. Trong tịnh xá, ngay cả tiếng lá khô rơi cũng không có, tâm của Sa-di trở nên định tĩnh.
So antarābhatteyeva attabhāvaṃ sammasitvā tīṇi phalāni pāpuṇi.
He contemplated his own existence and attained the three fruits even before the meal.
Vị ấy đã quán xét tự thân ngay trước bữa ăn và đạt được ba quả.
Theropi ‘‘sāmaṇero vihāre nisinno, tassa upakappanakaṃ bhojanaṃ asukakule nāma sakkā laddhu’’nti ekaṃ pemagāravayuttaṃ upaṭṭhākakulaṃ agamāsi.
The Elder, thinking, “The sāmaṇera is sitting in the monastery; it is possible to obtain a suitable meal for him in a certain family,” went to a family of supporters devoted with affection and respect.
Vị Trưởng lão cũng nghĩ: “Sa-di đang ngồi trong tịnh xá, thức ăn phù hợp cho vị ấy có thể tìm được ở gia đình thí chủ kia.” Rồi Ngài đi đến một gia đình thí chủ có lòng kính mến.
Tattha ca manussā taṃ divasaṃ rohitamacche labhitvā therasseva āgamanaṃ olokento nisīdiṃsu.
There, the people had obtained rohita fish that day and were sitting, watching for the Elder’s arrival.
Tại đó, mọi người đã bắt được cá lóc vào ngày hôm ấy và đang ngồi đợi sự quang lâm của chính vị Trưởng lão.
Te theraṃ āgacchantaṃ disvā, ‘‘bhante, bhaddakaṃ vo kataṃ idhāgacchantehī’’ti antogehe pavesetvā yāgukhajjakādīni datvā rohitamaccharasenassa piṇḍapātaṃ adaṃsu.
Seeing the Elder approaching, they said, “Venerable sir, it is good that you have come here,” led him inside the house, offered him gruel, hard food, and other things, and then offered him alms food with rohita fish curry.
Thấy vị Trưởng lão đến, họ nói: “Bạch Tôn giả, thật tốt lành khi Tôn giả đã đến đây!” rồi mời Ngài vào trong nhà, dâng cháo, đồ ăn vặt và sau đó cúng dường bát cơm với nước cá lóc.
Thero haraṇākāraṃ dassesi.
The Elder indicated that he would take it with him.
Vị Trưởng lão ra hiệu muốn mang đi.
Manussā ‘‘paribhuñjatha, bhante, haraṇakabhattampi labhissathā’’ti vatvā therassa bhattakiccāvasāne pattaṃ rohitamaccharasabhojanassa pūretvā adaṃsu.
The people said, “Venerable sir, please partake of it; you will also receive food to take away,” and after the Elder had finished his meal, they filled his bowl with food including rohita fish curry and gave it to him.
Mọi người nói: “Bạch Tôn giả, xin hãy dùng bữa đi, Tôn giả sẽ nhận được phần cơm mang về.” Rồi sau khi vị Trưởng lão dùng bữa xong, họ đổ đầy bát cơm với thức ăn nước cá lóc và dâng cho Ngài.
Thero ‘‘sāmaṇero me chāto’’ti sīghaṃ agamāsi.
The Elder, thinking, “My sāmaṇera must be hungry,” departed quickly.
Vị Trưởng lão nghĩ: “Sa-di của ta chắc đói rồi,” và vội vàng trở về.
Satthāpi taṃ divasaṃ kālasseva bhuñjitvā vihāraṃ gantvā evaṃ āvajjesi – ‘‘paṇḍitasāmaṇero upajjhāyassa pattacīvaraṃ datvā ‘samaṇadhammaṃ karissāmī’ti nivatto, nipphajjissati nu kho assa pabbajitakicca’’nti upadhārento tiṇṇaṃ phalānaṃ pattabhāvaṃ ñatvā ‘‘arahattassa upanissayo atthi, natthī’’ti āvajjento ‘‘atthī’’ti disvā ‘‘purebhattameva arahattaṃ pattuṃ sakkhissati, na sakkhissatī’’ti upadhārento ‘‘sakkhissatī’’ti aññāsi.
The Teacher, too, having eaten early that day, went to the monastery and reflected thus: "The wise novice has returned after giving his preceptor his bowl and robes, thinking, 'I will practice the ascetic life.' Will his monastic task be accomplished?" Reflecting thus, he knew that the three fruits would be attained. Then, considering whether there was a strong supporting condition for Arahantship or not, he saw that there was. Then, considering whether he would be able to attain Arahantship before mealtime or not, he knew that he would be able to.
Đức Thế Tôn cũng đã dùng bữa sớm vào ngày hôm ấy, rồi đến tịnh xá và quán xét như sau: “Sa-di Paṇḍita đã dâng y bát cho vị thầy tế độ của mình và nói ‘Con sẽ thực hành pháp Sa-môn’ rồi trở về, liệu việc xuất gia của vị ấy có thành tựu không?” Sau khi quán xét và biết rằng vị ấy đã đạt ba quả, Ngài lại quán xét: “Có duyên lành để đạt A-la-hán không?” Ngài thấy: “Có.” Rồi Ngài quán xét: “Vị ấy có thể đạt A-la-hán ngay trước bữa ăn không, hay không thể?” Ngài biết: “Có thể.”
Athassa etadahosi – ‘‘sāriputto sāmaṇerassa bhattaṃ ādāya sīghaṃ āgacchati, antarāyampissa kareyya dvārakoṭṭhake ārakkhaṃ gahetvā nisīdissāmi, atha naṃ pañhaṃ pucchissāmi, tasmiṃ pañhe vissajjiyamāne sāmaṇero saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti.
Then it occurred to him: "Sāriputta is coming quickly with the novice's meal, and he might cause an obstacle for him. I will take up a guard at the gatehouse and sit there. Then I will ask him questions. While those questions are being answered, the novice will attain Arahantship together with the paṭisambhidās."
Khi ấy, Ngài nghĩ: “Sāriputta đang vội vàng mang cơm cho Sa-di, có thể gây trở ngại cho vị ấy. Ta sẽ ngồi canh ở cổng, rồi hỏi Ngài một câu hỏi. Khi câu hỏi đó được giải đáp, Sa-di sẽ đạt A-la-hán cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).”
Tato gantvā dvārakoṭṭhake ṭhatvā sampattaṃ theraṃ cattāro pañhe pucchi, puṭṭhaṃ puṭṭhaṃ pañhaṃ vissajjesi.
Thereupon, he went and stood at the gatehouse and asked the Elder, who had arrived, four questions. The Elder answered each question as it was asked.
Sau đó, Ngài đi đến đứng ở cổng và hỏi vị Trưởng lão vừa đến bốn câu hỏi. Vị Trưởng lão đã giải đáp từng câu hỏi được hỏi.
Tatridaṃ pucchāvissajjanaṃ – satthā kira naṃ āha – ‘‘sāriputta, kiṃ te laddha’’nti?
Herein is the question and answer: The Teacher, it is said, asked him, "Sāriputta, what have you received?"
Đây là phần hỏi đáp: Đức Thế Tôn đã hỏi Ngài: “Sāriputta, con đã nhận được gì?”
‘‘Āhāro, bhante’’ti.
"Food, venerable sir."
“Bạch Thế Tôn, thức ăn ạ.”
‘‘Āhāro nāma kiṃ āharati, sāriputtā’’ti?
"What does food bring, Sāriputta?"
“Sāriputta, thức ăn mang lại gì?”
‘‘Vedanaṃ, bhante’’ti.
"Feeling, venerable sir."
“Bạch Thế Tôn, cảm thọ (vedanā) ạ.”
‘‘Vedanaṃ kiṃ āharati, sāriputtā’’ti?
"What does feeling bring, Sāriputta?"
“Sāriputta, cảm thọ mang lại gì?”
‘‘Rūpaṃ, bhante’’ti.
"Form, venerable sir."
“Bạch Thế Tôn, sắc (rūpa) ạ.”
‘‘Rūpaṃ pana kiṃ āharati, sāriputtā’’ti?
"And what does form bring, Sāriputta?"
“Sāriputta, còn sắc mang lại gì?”
‘‘Phassaṃ, bhante’’ti.
"Contact, venerable sir."
“Bạch Thế Tôn, xúc (phassa) ạ.”
Tatrāyaṃ adhippāyo – ‘‘jighacchitena hi paribhutto āhāro tassa khuddaṃ pariharitvā sukhaṃ vedanaṃ āharati.
The meaning here is: "Indeed, food consumed by one who is hungry removes his hunger and brings a pleasant feeling.
Ý nghĩa ở đây là: “Thức ăn được người đói dùng sẽ xua tan cơn đói và mang lại cảm thọ an lạc.
Āhāraparibhogena sukhitassa sukhāya vedanāya uppajjamānāya sarīre vaṇṇasampatti hoti.
When a pleasant feeling arises in one who is happy due to the consumption of food, there is beauty of complexion in the body.
Khi cảm thọ an lạc phát sinh do dùng thức ăn, người cảm thấy an lạc sẽ có vẻ đẹp trên thân.
Evaṃ vedanā rūpaṃ āharati.
Thus, feeling brings form.
Như vậy, cảm thọ mang lại sắc.
Sukhito pana āhārajarūpavasena uppannasukhasomanasso ‘idāni me assādo jāto’ti nippajjanto vā nisīdanto vā sukhasamphassaṃ paṭilabhatī’’ti.
Furthermore, one who is happy, having experienced pleasant mental joy arising from form produced by food, thinking 'Now I have delight,' whether lying down or sitting, obtains pleasant contact."
Còn người an lạc, với sự hoan hỷ và an lạc phát sinh do sắc do thức ăn sinh ra, khi nằm hay ngồi, sẽ nhận được xúc lạc (sukhasamphassa) vì nghĩ ‘Bây giờ ta đã có sự thỏa mãn’.”
Evaṃ imesu catūsu pañhesu vissajjikesu sāmaṇero saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patto.
Thus, when these four questions were answered, the novice attained Arahantship together with the paṭisambhidās.
Khi bốn câu hỏi này được giải đáp, Sa-di đã đạt A-la-hán cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Satthāpi theraṃ āha – ‘‘gaccha, sāriputta, tava sāmaṇerassa bhattaṃ dehī’’ti.
The Teacher also said to the Elder, "Go, Sāriputta, give your novice his meal."
Đức Thế Tôn cũng bảo vị Trưởng lão: “Sāriputta, hãy đi dâng cơm cho Sa-di của con.”
Thero gantvā dvāraṃ ākoṭesi.
The Elder went and knocked on the door.
Vị Trưởng lão đi đến gõ cửa.
Sāmaṇero nikkhamitvā therassa hatthato pattaṃ gahetvā ekamantaṃ ṭhapetvā tālavaṇṭena theraṃ bīji.
The novice came out, took the bowl from the Elder's hand, placed it aside, and fanned the Elder with a palm-leaf fan.
Sa-di bước ra, nhận bát cơm từ tay vị Trưởng lão, đặt sang một bên, rồi dùng quạt lá quạt cho vị Trưởng lão.
Atha naṃ thero āha – ‘‘sāmaṇera, bhattakiccaṃ karohī’’ti.
Then the Elder said to him, "Novice, perform your meal duties."
Khi ấy, vị Trưởng lão bảo vị ấy: “Sa-di, hãy dùng bữa đi.”
‘‘Tumhe pana, bhante’’ti.
"And you, venerable sir?"
“Còn Tôn giả thì sao ạ?”
‘‘Kataṃ mayā bhattakiccaṃ, tvaṃ karohī’’ti.
"My meal duties are done; you perform yours."
“Ta đã dùng bữa rồi, con hãy dùng đi.”
Sattavassikadārako pabbajitvā aṭṭhame divase taṃ khaṇaṃ vikasitapadumuppalasadiso arahattaṃ patto, paccavekkhitaṭṭhānaṃ pana paccavekkhanto nisīditvā bhattakiccamakāsi.
The seven-year-old boy, having been ordained, attained Arahantship on the eighth day at that very moment, like a blossoming lotus or water lily. Then, reflecting on the object of his contemplation, he sat down and performed his meal duties.
Đứa trẻ bảy tuổi đã xuất gia, vào ngày thứ tám, ngay lúc ấy, đã đạt A-la-hán như hoa sen và hoa súng nở rộ. Vị ấy ngồi quán xét những gì cần quán xét rồi dùng bữa.
Tena pattaṃ dhovitvā paṭisāmitakāle candadevaputto candamaṇḍalaṃ vissajjesi, sūriyadevaputto sūriyamaṇḍalaṃ.
When he had washed the bowl and put it away, the moon deity released the moon disc, and the sun deity released the sun disc.
Khi vị ấy rửa bát xong và cất đi, thiên tử Mặt Trăng thả mặt trăng ra, thiên tử Mặt Trời thả mặt trời ra.
Cattāro mahārājāno catuddisaṃ ārakkhaṃ vissajjesuṃ, sakko devarājā āviñchanake ārakkhaṃ vissajjesi.
The four Great Kings released their guards in the four directions, and Sakka, king of the devas, released his guard at the door-pull.
Bốn vị Đại Thiên Vương thả sự bảo vệ ở bốn phương, Đế Thích (Sakka) thiên vương thả sự bảo vệ ở chỗ dây kéo cửa.
Sūriyo majjhaṭṭhānato galitvā gato.
The sun had moved down from its midday position.
Mặt trời đã trượt khỏi vị trí giữa trưa và đi xuống.
Bhikkhū ujjhāyiṃsu, ‘‘chāyā adhikappamāṇā jātā, sūriyo majjhaṭṭhānato galitvā gato, sāmaṇerena ca idāneva bhuttaṃ, kiṃ nu kho eta’’nti.
The bhikkhus complained, "The shadow has become excessively long, the sun has moved down from its midday position, and the novice has just eaten. What is this?"
Các Tỳ-kheo phàn nàn: “Bóng râm đã quá mức, mặt trời đã trượt khỏi vị trí giữa trưa và đi xuống, mà Sa-di lại vừa mới dùng bữa xong. Chuyện này là sao vậy?”
Satthā taṃ pavattiṃ ñatvā āgantvā pucchi – ‘‘bhikkhave, kiṃ kathethā’’ti?
The Teacher, knowing this occurrence, came and asked, "Bhikkhus, what are you discussing?"
Đức Thế Tôn biết chuyện đó, Ngài đến hỏi: “Này các Tỳ-kheo, các ông đang nói chuyện gì vậy?”
‘‘Idaṃ nāma, bhante’’ti?
"This and that, venerable sir."
“Bạch Thế Tôn, chuyện này ạ.”
‘‘Āma, bhikkhave, puññavato samaṇadhammaṃ karaṇakāle candadevaputto candamaṇḍalaṃ, sūriyadevaputto sūriyamaṇḍalaṃ ākaḍḍhitvā gaṇhi, cattāro mahārājāno vihāropavane catuddisaṃ ārakkhaṃ gaṇhiṃsu, sakko devarājā āviñchanake ārakkhaṃ gaṇhi, ahampi ‘buddhomhī’ti appossukko nisīdituṃ nālatthaṃ, gantvā dvārakoṭṭhake mama puttassa ārakkhaṃ aggahesiṃ, nettike ca mātikāya udakaṃ harante, usukāre ca usuṃ ujuṃ karonte, tacchake ca dārūni tacchante disvā ettakaṃ ārammaṇaṃ gahetvā paṇḍitā attānaṃ dametvā arahattaṃ gaṇhantiyevā’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
“Yes, bhikkhus, when the meritorious one was practicing the ascetic's way, the moon-deva’s son pulled down and took the moon disc, the sun-deva’s son pulled down and took the sun disc, the Four Great Kings took up guard in the monastery grove in the four directions, Sakka, king of devas, took up guard at the entrance. Even I, thinking ‘I am the Buddha,’ could not sit without concern, but went and took up guard for my son at the gatehouse. Seeing channel-makers leading water with conduits, fletchers straightening arrows, and carpenters hewing wood, the wise, taking such an object of meditation, tame themselves and attain Arahantship.” Having said this, connecting the discourse, the Teacher uttered this verse:
“Phải đó, này các Tỳ-kheo, khi người có phước đang thực hành pháp Sa-môn, thiên tử Mặt Trăng đã kéo giữ mặt trăng, thiên tử Mặt Trời đã kéo giữ mặt trời, bốn vị Đại Thiên Vương đã thiết lập sự bảo vệ ở bốn phương trong khu vườn của tịnh xá, Đế Thích thiên vương đã thiết lập sự bảo vệ ở chỗ dây kéo cửa. Ngay cả ta, vì nghĩ ‘ta là Phật’ cũng không thể ngồi yên mà không lo lắng, ta đã đi đến cổng để bảo vệ cho con trai của ta. Khi thấy những người thợ dẫn nước dẫn nước vào mương, những người thợ làm tên uốn thẳng mũi tên, và những người thợ mộc đẽo gọt gỗ, những người trí tuệ đã lấy những đối tượng đó làm đề mục, tự chế ngự bản thân và đạt A-la-hán.” Nói vậy, Ngài liên kết câu chuyện và thuyết pháp, đọc bài kệ này:
Tattha udakanti pathaviyā thalaṭṭhānaṃ khaṇitvā āvāṭaṭṭhānaṃ pūretvā mātikaṃ vā katvā rukkhadoṇiṃ vā ṭhapetvā attanā icchiticchitaṭṭhānaṃ udakaṃ.
Therein, udaka means water to a desired place, by digging up high ground, filling hollow ground, or making a channel, or placing a wooden trough.
Ở đây, udakaṃ (nước) là nước mà người ta đào đất ở chỗ cao, lấp đầy chỗ trũng, hoặc làm mương, hoặc đặt máng gỗ, để dẫn nước đến nơi mình muốn.
Nentīti nettikā.
Those who lead are nettikā (channel-makers).
Nentīti nettikā (người dẫn nước) là những người dẫn nước.
Tejananti kaṇḍaṃ.
Tejana means an arrow.
Tejanaṃ (mũi tên) là mũi tên.
Idaṃ vuttaṃ hoti – nettikā attano ruciyā udakaṃ nayanti, usukārāpi tāpetvā tejanaṃ namayanti usuṃ ujuṃ karonti.
This is what is meant: Channel-makers lead water according to their will, and fletchers, by heating, straighten a crooked arrow, making it straight.
Điều này có nghĩa là: những người dẫn nước dẫn nước theo ý muốn của họ, những người thợ làm tên cũng nung nóng và uốn thẳng mũi tên (tejanaṃ namayanti), làm cho mũi tên cong trở nên thẳng.
Tacchakāpi nemiādīnaṃ atthāya tacchantā dāruṃ namayanti attano ruciyā ujuṃ vā vaṅkaṃ vā karonti.
And carpenters, hewing wood for felloes and so on, bend wood according to their will, making it straight or crooked.
Những người thợ mộc cũng đẽo gọt gỗ để làm vành bánh xe, v.v., uốn cong gỗ (dāruṃ namayanti) theo ý muốn của họ, làm cho nó thẳng hoặc cong.
Evaṃ ettakaṃ ārammaṇaṃ katvā paṇḍitā sotāpattimaggādīni uppādentā attānaṃ damayanti, arahattappattā pana ekantadantā nāma hontīti.
In this way, taking such an object of meditation, the wise generate the path of Stream-entry and so on, and tame themselves; those who have attained Arahantship are indeed utterly tamed.
Cũng vậy, những người trí tuệ (paṇḍitā) lấy những đối tượng này làm đề mục, phát sinh Sơ quả Tu-đà-hoàn, v.v., và tự chế ngự bản thân (attānaṃ damayanti); còn những người đã đạt A-la-hán thì được gọi là những người đã hoàn toàn được chế ngự.
Puthujjanā kira sāmaṇerādayo theraṃ disvā sīsepi kaṇṇesupi nāsāyapi gahetvā ‘‘kiṃ, cūḷapita, sāsanasmiṃ na ukkaṇṭhasi, abhiramasī’’ti vadanti.
It is said that ordinary people, novices and others, seeing the Thera, would grab him by the head, ears, or nose and say, “Uncle, are you not weary of the Dispensation? Do you delight in it?”
Người phàm, các Sa-di và những người khác, khi thấy vị Trưởng lão, đã nắm đầu, tai, mũi Ngài và nói: “Này chú, chú không chán giáo pháp sao? Chú có vui thích không?”
Thero tesu neva kujjhati, na dussati.
The Thera neither got angry nor bore ill will towards them.
Vị Trưởng lão không hề tức giận hay bất mãn với họ.
Dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘passathāvuso, lakuṇḍakabhaddiyattheraṃ disvā sāmaṇerādayo evañcevañca viheṭhenti, so tesu neva kujjhati, na dussatī’’ti.
In the Dhamma hall, they raised a discussion: “Friends, look! Novices and others harass Thera Lakuṇḍakabhaddiya in this way and that, yet he neither gets angry nor bears ill will towards them.”
Trong Pháp đường, họ đã khởi lên câu chuyện: “Này các bạn, hãy xem, khi thấy Trưởng lão Lakuṇḍakabhaddiya, các sa-di và những người khác quấy rối ngài theo cách này cách khác, nhưng ngài không hề tức giận hay làm hại họ.”
Satthā āgantvā ‘‘kiṃ kathetha, bhikkhave’’ti pucchitvā ‘‘imaṃ nāma, bhante’’ti vutte ‘‘āma, bhikkhave, khīṇāsavā nāma neva kujjhanti, na dussanti.
The Teacher came and asked, “What are you discussing, bhikkhus?” When told, “This, Venerable Sir,” he said, “Yes, bhikkhus, those who have destroyed the cankers neither get angry nor bear ill will.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, các ông đang nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Bạch Thế Tôn, chuyện này ạ,” Ngài đáp: “Phải vậy, này các Tỳ-khưu, những bậc đã tận trừ lậu hoặc (khīṇāsava) không hề tức giận hay làm hại ai.
Ghanaselasadisā hete acalā akampiyā’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
For they are like a solid rock, unmoving and unshaken.” Having said this, connecting the discourse, the Teacher uttered this verse:
Họ giống như tảng đá nguyên khối, bất động và không lay chuyển.” Nói xong, Ngài kết nối câu chuyện và thuyết Pháp, đọc bài kệ này –
Tadā pana kāṇamātarā atucchahatthaṃ dhītaraṃ patikulaṃ pesetuṃ pakkesu pūvesu catukkhattuṃ catunnaṃ bhikkhūnaṃ dinnakāle satthārā tasmiṃ vatthusmiṃ sikkhāpade paññatte kāṇāya sāmikena aññāya pajāpatiyā ānītāya kāṇā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘imehi me gharāvāso nāsito’’ti diṭṭhadiṭṭhe bhikkhū akkosati paribhāsati.
Then, when Kaṇā’s mother was sending her daughter to her husband’s house with gifts, and had offered cakes four times to four bhikkhus, and the Teacher had laid down a training rule concerning that matter, Kaṇā’s husband brought another wife. Kaṇā, having heard that news, saying, “These bhikkhus have destroyed my household,” reviled and reproached every bhikkhu she saw.
Vào thời điểm đó, khi mẹ của Kāṇā đang chuẩn bị bánh để gả con gái mình (có cầm theo lễ vật không trống tay) và đã cúng dường cho bốn vị Tỳ-khưu bốn lần, Đức Bổn Sư đã ban hành giới luật liên quan đến sự việc này. Sau khi chồng của Kāṇā cưới một người vợ khác, Kāṇā nghe được tin tức đó và nói: “Những Tỳ-khưu này đã phá hoại gia đình của tôi!” Rồi cô ta mắng chửi và lăng mạ các Tỳ-khưu mà cô ta gặp.
Bhikkhū taṃ vīthiṃ paṭipajjituṃ na visahiṃsu.
The bhikkhus were unable to go along that street.
Các Tỳ-khưu không dám đi trên con đường đó.
Satthā taṃ pavattiṃ ñatvā tattha agamāsi.
The Teacher, knowing that matter, went there.
Đức Bổn Sư biết được sự việc đó và đã đến nơi.
Kāṇamātā satthāraṃ vanditvā paññattāsane nisīdāpetvā yāgukhajjakaṃ adāsi.
Kaṇāmātā saluted the Teacher, seated him on the prepared seat, and offered him gruel and solid food.
Kāṇamātā đảnh lễ Đức Bổn Sư, thỉnh Ngài ngồi vào chỗ đã được chuẩn bị và dâng cháo cùng các món ăn nhẹ.
Satthā katapātarāso ‘‘kahaṃ kāṇā’’ti pucchi.
The Teacher, having finished his morning meal, asked, “Where is Kaṇā?”
Sau khi dùng bữa sáng, Đức Bổn Sư hỏi: “Kāṇā đâu rồi?”
‘‘Esā, bhante, tumhe disvā maṅkubhūtā rodantī ṭhitā’’ti.
“Venerable Sir, she is standing here, embarrassed and weeping, having seen you.”
“Bạch Thế Tôn, cô ấy thấy Ngài nên xấu hổ mà đứng khóc ạ.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
“For what reason?”
“Vì lý do gì?”
‘‘Esā, bhante, bhikkhū akkosati paribhāsati, tasmā tumhe disvā maṅkubhūtā rodamānā ṭhitā’’ti.
“Venerable Sir, she reviles and reproaches the bhikkhus, therefore, having seen you, she is standing here embarrassed and weeping.”
“Bạch Thế Tôn, cô ấy mắng chửi và lăng mạ các Tỳ-khưu, vì vậy khi thấy Ngài, cô ấy xấu hổ mà đứng khóc ạ.”
Atha naṃ satthā pakkosāpetvā – ‘‘kāṇe, kasmā maṃ disvā maṅkubhūtā nilīyitvā rodasī’’ti.
Then the Teacher had her called and said, “Kaṇā, why, having seen me, are you embarrassed, hiding, and weeping?”
Sau đó, Đức Bổn Sư cho gọi cô ta đến và hỏi: “Này Kāṇā, tại sao con thấy Ta lại xấu hổ trốn đi và khóc?”
Athassā mātā tāya katakiriyaṃ ārocesi.
Then her mother reported her actions.
Rồi mẹ cô ta kể lại hành động của cô ta.
Atha naṃ satthā āha – ‘‘kiṃ pana kāṇamāte mama sāvakā tayā dinnakaṃ gaṇhiṃsu, adinnaka’’nti?
Then the Teacher said to her, “Kaṇāmātā, did my disciples take what was given by you, or what was not given?”
Sau đó, Đức Bổn Sư nói với cô ta: “Này Kāṇamātā, các đệ tử của Ta có nhận đồ con dâng cúng hay nhận đồ không dâng cúng?”
‘‘Dinnakaṃ, bhante’’ti.
“What was given, Venerable Sir.”
“Bạch Thế Tôn, họ đã nhận đồ dâng cúng ạ.”
‘‘Sace mama sāvakā piṇḍāya carantā tava gehadvāraṃ pattā tayā dinnakaṃ gaṇhiṃsu, ko tesaṃ doso’’ti?
“If my disciples, while wandering for alms, arrived at your house door and took what was given by you, what fault is there in them?”
“Nếu các đệ tử của Ta đi khất thực, đến trước cửa nhà con và nhận đồ con dâng cúng, thì lỗi của họ là gì?”
‘‘Natthi, bhante, ayyānaṃ doso’’.
“There is no fault in the noble ones, Venerable Sir.”
“Bạch Thế Tôn, các bậc Tôn giả không có lỗi ạ.”
‘‘Etissāyeva doso’’ti.
“The fault is hers alone.”
“Lỗi là của chính cô ta.”
Satthā kāṇaṃ āha – ‘‘kāṇe, mayhaṃ kira sāvakā piṇḍāya caramānā gehadvāraṃ āgatā, atha nesaṃ tava mātarā pūvā dinnā, ko nāmettha mama sāvakānaṃ doso’’ti?
The Teacher said to Kaṇā, “Kaṇā, it seems my disciples, while wandering for alms, came to your house door, and then your mother gave them cakes. What fault, pray tell, is there in my disciples in this?”
Đức Bổn Sư nói với Kāṇā: “Này Kāṇā, các đệ tử của Ta đi khất thực đến trước cửa nhà con, rồi mẹ con đã dâng bánh cho họ, vậy thì lỗi của các đệ tử của Ta là gì?”
‘‘Natthi, bhante, ayyānaṃ doso, mayhameva doso’’ti satthāraṃ vanditvā khamāpesi.
“There is no fault in the noble ones, Venerable Sir, the fault is mine alone,” she said, saluting the Teacher and asking for forgiveness.
“Bạch Thế Tôn, các bậc Tôn giả không có lỗi, lỗi là của chính con ạ.” Kāṇā đảnh lễ Đức Bổn Sư và xin tha thứ.
Athassā satthā anupubbiṃ kathaṃ kathesi, sā sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
Then the Teacher gave her a progressive discourse, and she attained the fruit of stream-entry.
Sau đó, Đức Bổn Sư đã thuyết Pháp tuần tự cho cô ta, và cô ta đã chứng đắc quả Sơ quả (Sotāpatti).
Satthā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ gacchanto rājaṅgaṇena pāyāsi.
The Teacher rose from his seat and proceeded along the royal courtyard on his way to the monastery.
Đức Bổn Sư đứng dậy rời chỗ ngồi, đi về tịnh xá ngang qua quảng trường hoàng gia.
Rājā disvā ‘‘satthā viya bhaṇe’’ti pucchitvā ‘‘āma, devā’’ti vutte ‘‘gacchatha, mama āgantvā vandanabhāvaṃ ārocethā’’ti pesetvā rājaṅgaṇe ṭhitaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘kahaṃ, bhante, gatātthā’’ti pucchi.
The king, seeing him, asked, “Is that the Teacher, sirs?” When told, “Yes, Your Majesty,” he sent word, “Go and inform him that I will come to pay homage,” and then approached the Teacher who was standing in the royal courtyard, saluted him, and asked, “Venerable Sir, where have you been?”
Vua thấy Ngài, hỏi: “Này, đó có phải Đức Bổn Sư không?” Khi được thưa: “Thưa Đại vương, phải ạ,” Vua liền sai người: “Hãy đi, báo cho Ngài biết rằng ta sẽ đến đảnh lễ Ngài.” Sau đó, Vua đến gần Đức Bổn Sư đang đứng ở quảng trường hoàng gia, đảnh lễ Ngài và hỏi: “Bạch Thế Tôn, Ngài đã đi đâu ạ?”
‘‘Kāṇamātāya gehaṃ, mahārājā’’ti.
“To Kaṇāmātā’s house, great king.”
“Đến nhà Kāṇamātā, thưa Đại vương.”
‘‘Kiṃ kāraṇā, bhante’’ti?
“For what reason, Venerable Sir?”
“Bạch Thế Tôn, vì lý do gì ạ?”
‘‘Kāṇā kira bhikkhū akkosati paribhāsati, taṃkāraṇā gatomhī’’ti.
“It seems Kaṇā was reviling and reproaching the bhikkhus; for that reason, I went.”
“Thưa Đại vương, nghe nói Kāṇā mắng chửi và lăng mạ các Tỳ-khưu, vì lý do đó mà Ta đã đến.”
‘‘Kiṃ pana vo, bhante, tassā anakkosanabhāvo kato’’ti?
“And, Venerable Sir, have you made it so that she no longer reviles them?”
“Bạch Thế Tôn, Ngài đã làm cho cô ta không còn mắng chửi nữa phải không ạ?”
‘‘Āma, mahārāja, bhikkhūnañca anakkosikā katā, lokuttarakuṭumbasāminī cā’’ti.
“Yes, great king, she has been made one who does not revile the bhikkhus, and she is also a mistress of the transcendent household.”
“Phải vậy, thưa Đại vương, cô ta đã được làm cho không còn mắng chửi các Tỳ-khưu nữa, và còn trở thành chủ nhân của gia tài siêu thế (lokuttara kuṭumba).”
‘‘Hotu, bhante, tumhehi sā lokuttarakuṭumbasāminī katā, ahaṃ pana naṃ lokiyakuṭumbasāminiṃ karissāmī’’ti vatvā rājā satthāraṃ vanditvā paṭinivatto paṭicchannamahāyoggaṃ pahiṇitvā kāṇaṃ pakkosāpetvā sabbābharaṇehi alaṅkaritvā jeṭṭhadhītuṭṭhāne ṭhapetvā ‘‘mama dhītaraṃ posetuṃ samatthā gaṇhantū’’ti āha.
“So be it, Venerable Sir. You have made her a mistress of the transcendent household, but I will make her a mistress of the worldly household.” Having said this, the king saluted the Teacher, returned, sent a covered royal carriage, had Kaṇā summoned, adorned her with all ornaments, placed her in the position of his eldest daughter, and said, “Let those who are capable of supporting my daughter take her.”
“Bạch Thế Tôn, được rồi. Ngài đã làm cho cô ta trở thành chủ nhân của gia tài siêu thế, còn thần sẽ làm cho cô ta trở thành chủ nhân của gia tài thế gian (lokiya kuṭumba).” Nói xong, Vua đảnh lễ Đức Bổn Sư và quay về, sai người đưa một cỗ xe lớn được che đậy đến, gọi Kāṇā đến, trang điểm cho cô ta bằng tất cả trang sức, đặt cô ta vào vị trí con gái trưởng và nói: “Ai có khả năng nuôi dưỡng con gái ta, hãy nhận lấy.”
Atheko sabbatthakamahāmatto ‘‘ahaṃ devassa dhītaraṃ posessāmī’’ti taṃ attano gehaṃ netvā sabbaṃ issariyaṃ paṭicchāpetvā ‘‘yathāruci puññāni karohī’’ti āha.
Then a chief minister, competent in all matters, said, “I will support Your Majesty’s daughter,” and taking her to his own house, he handed over all authority to her and said, “Perform meritorious deeds as you wish.”
Sau đó, một vị đại thần có khả năng giải quyết mọi việc nói: “Thần sẽ nuôi dưỡng con gái của Đại vương.” Ông ta đưa Kāṇā về nhà mình, trao cho cô ta toàn bộ quyền lực và nói: “Hãy làm các việc phước thiện tùy theo ý muốn của con.”
Tato paṭṭhāya kāṇā catūsu dvāresu purise ṭhapetvā attanā upaṭṭhātabbe bhikkhū ca bhikkhuniyo ca pariyesamānāpi na labhati.
From that time onwards, Kaṇā stationed men at the four gates, but even though she searched, she could not find any bhikkhus or bhikkhunīs to attend to.
Từ đó trở đi, Kāṇā đặt người canh gác ở bốn cửa, nhưng dù tìm kiếm các Tỳ-khưu và Tỳ-khưu-ni cần được cúng dường, cô ta cũng không tìm thấy.
Kāṇāya gehadvāre paṭiyādetvā ṭhapitaṃ khādanīyabhojanīyaṃ mahogho viya pavattati.
The food and edibles prepared and placed at Kaṇā’s house door flowed forth like a great flood.
Đồ ăn thức uống được chuẩn bị và đặt ở cửa nhà Kāṇā chảy tràn như một dòng nước lớn.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘pubbe, āvuso, cattāro mahallakattherā kāṇāya vippaṭisāraṃ kariṃsu, sā evaṃ vippaṭisārinī hutvāpi satthāraṃ āgamma saddhāsampadaṃ labhi.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: “Friends, formerly, the four elder bhikkhus caused Kaṇā to feel remorse, and though she felt such remorse, she attained the perfection of faith by relying on the Teacher.
Các Tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: “Này các bạn, trước đây, bốn vị Trưởng lão cao tuổi đã làm cho Kāṇā hối hận. Dù đã hối hận như vậy, nhờ Đức Bổn Sư mà cô ta đã đạt được sự thành tựu về đức tin (saddhā).
Satthārā puna tassā gehadvāraṃ bhikkhūnaṃ upasaṅkamanārahaṃ kataṃ.
Again, the Teacher made her house door suitable for bhikkhus to approach.
Đức Bổn Sư lại làm cho cửa nhà cô ta không còn thích hợp cho các Tỳ-khưu đến nữa.
Idāni upaṭṭhātabbe bhikkhū vā bhikkhuniyo vā pariyesamānāpi na labhati, aho buddhā nāma acchariyaguṇā’’ti.
Now, even though she searches for bhikkhus or bhikkhunīs to attend to, she cannot find them. Oh, how wondrous are the qualities of the Buddhas!”
Bây giờ, dù cô ta tìm kiếm các Tỳ-khưu hay Tỳ-khưu-ni cần được cúng dường, cô ta cũng không tìm thấy. Ôi, các vị Phật thật có những phẩm chất kỳ diệu!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva tehi mahallakabhikkhūhi kāṇāya vippaṭisāro kato, pubbepi kariṃsuyeva.
The Teacher, having come, asked, "Bhikkhus, what is the topic of discussion you are currently engaged in?" When they replied, "This one," (the Teacher said), "Bhikkhus, it is not only now that those senior bhikkhus caused remorse for Kāṇā; they did so in the past too.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, bây giờ các ông đang ngồi bàn về chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chuyện này ạ,” Ngài đáp: “Không phải chỉ bây giờ mà các vị Tỳ-khưu cao tuổi đó mới làm cho Kāṇā hối hận, mà trước đây họ cũng đã làm như vậy.
Na ca idāneva mayā kāṇā mama vacanakārikā katā, pubbepi katāyevā’’ti vatvā tamatthaṃ sotukāmehi bhikkhūhi yācito –
Nor is it only now that Kāṇā was made to follow my words by me; she was made to do so in the past as well." Having said this, and being requested by the bhikkhus who wished to hear that matter, (he spoke this verse):
Và không phải chỉ bây giờ mà Ta mới làm cho Kāṇā vâng lời Ta, mà trước đây Ta cũng đã làm như vậy.” Nói xong, khi các Tỳ-khưu muốn nghe câu chuyện đó thỉnh cầu Ngài –
Tattha rahadoti yo caturaṅginiyāpi senāya ogāhantiyā nakhubhati evarūpo udakaṇṇavo, sabbākārena pana caturāsītiyojanasahassagambhīro nīlamahāsamuddo rahado nāma.
Here, rahado (lake) refers to a body of water that is not agitated even when an army with four divisions enters it; in all respects, the deep blue great ocean, eighty-four thousand yojanas deep, is called a rahado.
Ở đây, rahado (hồ nước) là đại dương nước mênh mông như vậy, mà ngay cả khi một đội quân bốn binh chủng lội xuống cũng không làm nó lay động. Đặc biệt, đại dương xanh thẳm sâu tám vạn bốn ngàn dojana được gọi là rahado.
Tassa hi heṭṭhā cattālīsayojanasahassamatte ṭhāne udakaṃ macchehi calati, upari tāvattakeyeva ṭhāne udakaṃ vātena calati, majjhe catuyojanasahassamatte ṭhāne udakaṃ niccalaṃ tiṭṭhati.
Indeed, at a depth of forty thousand yojanas below its surface, the water is stirred by fish; at the same depth above, the water is stirred by wind; but in the middle, at a depth of four thousand yojanas, the water remains still.
Thật vậy, ở độ sâu bốn vạn dojana phía dưới, nước bị cá làm lay động; ở độ cao tương tự phía trên, nước bị gió làm lay động; nhưng ở giữa, tại độ sâu bốn ngàn dojana, nước đứng yên không lay động.
Ayaṃ gambhīro rahado nāma.
This is called a gambhīro rahado (deep lake).
Đây được gọi là hồ nước sâu thẳm.
Evaṃ dhammānīti desanādhammāni.
Evaṃ dhammāni means the Dhamma teachings.
Evaṃ dhammāni (như vậy các Pháp) là các Pháp được thuyết giảng.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma rahado anākulatāya vippasanno, acalatāya anāvilo, evaṃ mama desanādhammaṃ sutvā sotāpattimaggādivasena nirupakkilesacittataṃ āpajjantā vippasīdanti paṇḍitā, arahattappattā pana ekantavippasannāva hontīti.
This is what is meant: just as a lake is vippasanno (exceedingly clear) due to its untroubled nature, and anāvilo (undisturbed) due to its stillness, so too, having heard my Dhamma teaching, the paṇḍitā (wise) become vippasīdanti (exceedingly pure) by attaining a mind free from defilements, such as by the path of stream-entry; and those who have attained Arahantship are indeed absolutely pure.
Điều này có nghĩa là – ví như hồ nước trong sạch vì không bị quấy động, không vẩn đục vì bất động, cũng vậy, những bậc hiền trí (paṇḍitā) sau khi nghe Pháp thoại (desanādhamma) của Ta, đạt đến trạng thái tâm không phiền não (nirupakkilesacittata) nhờ con đường Nhập Lưu (Sotāpattimagga) và các cấp độ khác, thì trở nên vô cùng trong sáng (vippasīdanti); còn những vị đã đạt đến A-la-hán (arahattappattā) thì hoàn toàn trong sáng.
Paṭhamabodhiyañhi bhagavā verañjaṃ gantvā verañjena brāhmaṇena nimantito pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ vassaṃ upagañchi.
For at the time of the first enlightenment, the Blessed One went to Verañjā and, being invited by the brahmin of Verañjā, spent the Rains retreat with five hundred bhikkhus.
Vào thời kỳ giác ngộ đầu tiên, Đức Thế Tôn đã đến Veranja và được một Bà-la-môn tên Veranja thỉnh mời, Ngài đã an cư mùa mưa cùng với năm trăm vị Tỳ-kheo.
Verañjo brāhmaṇo mārāvaṭṭanena āvaṭṭo ekadivasampi satthāraṃ ārabbha satiṃ na uppādesi.
The Verañjā brahmin, having been deluded by Māra's trickery, did not even for a single day bring to mind the Teacher.
Bà-la-môn Veranja, bị Ma vương mê hoặc, đã không khởi tâm niệm đến Đức Thế Tôn dù chỉ một ngày.
Verañjāpi dubbhikkhā ahosi, bhikkhū santarabāhiraṃ verañjaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātaṃ alabhantā kilamiṃsu.
Verañjā also suffered from a famine, and the bhikkhus, having gone for alms in Verañjā, both inside and outside, did not obtain alms and became weary.
Thành phố Veranja cũng bị nạn đói, các vị Tỳ-kheo đã đi khất thực khắp Veranja, cả trong và ngoài thành, nhưng không nhận được thức ăn, nên họ đã kiệt sức.
Tesaṃ assavāṇijakā patthapatthapulakaṃ bhikkhaṃ paññāpesuṃ.
Horse traders offered them alms of barley grains, a handful at a time.
Những người buôn ngựa đã cúng dường cho họ một đấu lúa mạch mỗi người.
Te kilamante disvā mahāmoggallānatthero pathavojaṃ bhojetukāmo, uttarakuruñca piṇḍāya pavesetukāmo ahosi, satthā taṃ paṭikkhipi.
Seeing them weary, Mahāmoggallāna Thera wished to feed them with the essence of the earth or to take them to Uttarakuru for alms, but the Teacher forbade it.
Thấy các vị Tỳ-kheo kiệt sức, Đại đức Mahāmoggallāna muốn cúng dường cho họ tinh chất đất (pathavoja) và muốn đưa họ đến Uttarakuru để khất thực, nhưng Đức Thế Tôn đã từ chối.
Bhikkhūnaṃ ekadivasampi piṇḍapātaṃ ārabbha parittāso nāhosi, icchācāraṃ vajjetvā eva vihariṃsu.
The bhikkhus had no fear regarding alms-food even for a single day; they lived avoiding improper conduct.
Các vị Tỳ-kheo không hề lo lắng về việc khất thực dù chỉ một ngày, họ chỉ sống bằng cách tránh xa những hành vi không đúng đắn.
Satthā tattha temāsaṃ vasitvā verañjaṃ brāhmaṇaṃ apaloketvā tena katasakkārasammāno taṃ saraṇesu patiṭṭhāpetvā tato nikkhanto anupubbena cārikaṃ caramāno ekasmiṃ samaye sāvatthiṃ patvā jetavane vihāsi, sāvatthivāsino satthu āgantukabhattāni kariṃsu.
The Teacher, having stayed there for three months, and having taken leave of the Verañjā brahmin, and having been honored and respected by him, established him in the refuges, and then departed from there, wandering gradually, until at one time he reached Sāvatthī and resided in Jetavana; the residents of Sāvatthī offered guest-meals to the Teacher.
Đức Thế Tôn đã trú tại đó ba tháng, sau khi từ biệt Bà-la-môn Veranja và nhận sự cúng dường tôn kính từ ông, Ngài đã giúp ông quy y Tam bảo, rồi rời khỏi đó, tuần tự du hành và đến Sāvatthī vào một thời điểm, trú tại Kỳ Viên (Jetavana); cư dân Sāvatthī đã cúng dường bữa ăn cho khách đến.
Tadā pana pañcasatamattā vighāsādā bhikkhū nissāya antovihāreyeva vasanti.
At that time, however, about five hundred bhikkhus who ate leftovers were residing within the monastery itself.
Vào thời điểm đó, có khoảng năm trăm vị Tỳ-kheo ăn đồ thừa (vighāsādā) đang trú ngay trong tu viện, nương tựa vào các vị Tỳ-kheo khác.
Te bhikkhūnaṃ bhuttāvasesāni paṇītabhojanāni bhuñjitvā niddāyitvā uṭṭhāya nadītīraṃ gantvā nadantā vaggantā mallamuṭṭhiyuddhaṃ yujjhantā kīḷantā antovihārepi bahivihārepi anācārameva carantā vicaranti.
These bhikkhus, having eaten the delicious food leftover by the (senior) bhikkhus, and having slept, would get up and go to the riverbank, shouting and forming groups, wrestling like boxers, playing, and wandering about, engaging in improper conduct both inside and outside the monastery.
Những vị Tỳ-kheo này sau khi ăn những món ăn ngon lành còn thừa của các Tỳ-kheo khác, đã ngủ và thức dậy, rồi đi đến bờ sông, la hét, tụ tập thành nhóm, đánh đấm nhau, vui chơi, và đi lại một cách vô lễ cả trong lẫn ngoài tu viện.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘passathāvuso, ime vighāsādā dubbhikkhakāle verañjāyaṃ kañci vikāraṃ na dassesuṃ, idāni pana evarūpāni paṇītabhojanāni bhuñjitvā anekappakāraṃ vikāraṃ dassentā vicaranti.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, look! These eaters of scraps, during the famine in Verañjā, did not show any change (in behavior). But now, having eaten such exquisite foods, they wander about showing various kinds of changes.
Các vị Tỳ-kheo đã khởi lên một cuộc đàm luận trong Pháp đường: “Này chư Hiền, những vị Tỳ-kheo ăn đồ thừa này đã không biểu lộ bất kỳ sự thay đổi nào trong thời kỳ nạn đói ở Veranja, nhưng bây giờ, sau khi ăn những món ăn ngon lành như vậy, họ lại biểu lộ nhiều loại hành vi bất thường.
Bhikkhū pana verañjāyampi upasantarūpā viharitvā idānipi upasantupasantāva viharantī’’ti.
But the bhikkhus, having lived peacefully even in Verañjā, now too live very peacefully."
Còn các vị Tỳ-kheo khác thì đã sống một cách an tịnh ở Veranja và bây giờ cũng vẫn sống một cách vô cùng an tịnh.”
Satthā dhammasabhaṃ gantvā, ‘‘bhikkhave, kiṃ kathethā’’ti pucchitvā ‘‘idaṃ nāmā’’ti vutte ‘‘pubbepete gadrabhayoniyaṃ nibbattā pañcasatā gadrabhā hutvā pañcasatānaṃ ājānīyasindhavānaṃ allarasamuddikapānakapītāvasesaṃ ucchiṭṭhakasaṭaṃ udakena madditvā makacipilotikāhi parissāvitattā ‘volodaka’nti saṅkhyaṃ gataṃ apparasaṃ nihīnaṃ pivitvā madhumattā viya nadantā vicariṃsūti vatvā –
The Teacher went to the Dhamma hall, and having asked, "Bhikkhus, what are you discussing?" and when told, "This," He said, "In the past, these five hundred eaters of scraps were born in the donkey realm, and becoming five hundred donkeys, they drank the tasteless, inferior drink called 'vālodaka,' which was the leftover dregs of fresh, juicy mudrakka fruit juice, drunk by five hundred noble Sindhu horses, then mixed with water and strained through coarse cloth made of makaci fiber. They wandered about braying as if intoxicated by liquor." Having said this, He uttered these verses:
Đức Thế Tôn đến Pháp đường, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, các ông đang nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời “Chuyện này”, Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, trước đây, những người này đã tái sinh làm năm trăm con lừa, sau khi uống thứ nước ép nho tươi còn thừa của năm trăm con ngựa Sindhu thuần chủng, được nghiền với nước và lọc qua vải gai dầu, được gọi là ‘vālodaka’ (nước lừa), một thứ nước nhạt nhẽo và kém chất lượng, chúng đã la hét như những kẻ say rượu,” rồi Ngài kể –
Tattha sabbatthāti pañcakkhandhādibhedesu sabbadhammesu.
Therein, sabbatthā means in all phenomena, such as the five aggregates.
Ở đây, sabbattha (mọi thứ) có nghĩa là tất cả các pháp, bao gồm năm uẩn (pañcakkhandha) và các phân loại khác.
Sappurisāti supurisā.
Sappurisā means good people.
Sappurisā (thiện nhân) có nghĩa là những người tốt.
Cajantīti arahattamaggañāṇena apakaḍḍhantā chandarāgaṃ vijahanti.
Cajantī means they abandon desire-passion, removing it with the knowledge of the Arahantship Path.
Cajanti (từ bỏ) có nghĩa là loại bỏ và xả ly tham dục (chandarāga) bằng tuệ giác của con đường A-la-hán (arahattamaggañāṇa).
Kāmakāmāti kāme kāmayantā kāmahetu kāmakāraṇā.
Kāmakāmā means desiring sensual pleasures, for the sake of sensual pleasures, due to sensual pleasures.
Kāmakāmā (vì dục vọng) có nghĩa là vì ham muốn các dục vọng, vì lý do của các dục vọng.
Na lapayanti santoti buddhādayo santo kāmahetu neva attanā lapayanti, na paraṃ lapāpenti.
Na lapayanti santo means the peaceful ones, such as the Buddhas, do not speak themselves for the sake of sensual pleasures, nor do they cause others to speak.
Na lapayanti santo (các bậc thánh không nói năng) có nghĩa là các bậc thánh như chư Phật không tự mình nói năng vì dục vọng, cũng không khiến người khác nói năng.
Ye hi bhikkhāya paviṭṭhā icchācāre ṭhitā ‘‘kiṃ, upāsaka, sukhaṃ te puttadārassa, rājacorādīnaṃ vasena dvipadacatuppadesu natthi koci upaddavo’’tiādīni vadanti, tāva te lapayanti nāma.
Indeed, those bhikkhus who have entered for alms and are given to unrestrained conduct, saying, "Lay follower, are your children and wife well? Is there no danger from kings, thieves, etc., to bipeds and quadrupeds?"—such ones are said to be speaking.
Những vị Tỳ-kheo đi khất thực, nếu đứng trên lập trường của tham ái (icchācāra), nói những lời như: “Này cư sĩ, con cái và vợ của ông có khỏe không? Có tai họa nào từ vua chúa hay trộm cướp đối với người và vật nuôi không?” thì đó gọi là nói năng.
Tathā pana vatvā ‘‘āma, bhante, sabbesaṃ no sukhaṃ, natthi koci upaddavo, idāni no gehaṃ pahūtaannapānaṃ, idheva vasathā’’ti attānaṃ nimantāpentā lapāpenti nāma.
And by speaking thus, when they are invited, "Yes, venerable sir, we are all well, there is no danger. Now our house has abundant food and drink; please stay here," they are said to be causing others to speak.
Tương tự, sau khi nói như vậy, nếu họ được mời: “Bạch Đại đức, tất cả chúng con đều khỏe mạnh, không có tai họa nào cả. Bây giờ nhà chúng con có nhiều thức ăn và đồ uống, xin Đại đức hãy ở lại đây,” thì đó gọi là khiến người khác nói năng.
Santo pana idaṃ ubhayampi na karonti.
But the peaceful ones do not do either of these.
Nhưng các bậc thánh thì không làm cả hai điều này.
Sukhena phuṭṭhā atha vā dukhenāti desanāmattametaṃ, aṭṭhahi pana lokadhammehi phuṭṭhā tuṭṭhibhāvamaṅkubhāvavasena vā vaṇṇabhaṇanaavaṇṇabhaṇanavasena vā uccāvacaṃ ākāraṃ paṇḍitā na dassayantīti.
Sukhena phuṭṭhā atha vā dukhenā is merely a statement in the discourse. But when touched by the eight worldly conditions, the wise do not show uccāvacaṃ (elation or dejection) in the manner of being pleased or displeased, or in the manner of praising or blaming.
Sukhena phuṭṭhā atha vā dukhena (dù gặp hạnh phúc hay đau khổ) chỉ là một cách diễn đạt trong bài Pháp thoại; nhưng khi bị tám pháp thế gian (lokadhamma) chạm đến, các bậc hiền trí (paṇḍitā) không biểu lộ bất kỳ thái độ uccāvacaṃ (thăng trầm) nào, dù là vui vẻ hay buồn bã, hay khen ngợi hoặc chỉ trích.
Sāvatthiyaṃ kireko upāsako dhammena samena agāraṃ ajjhāvasati.
It is said that in Sāvatthī, a certain lay follower lived in a household righteously and fairly.
Nghe nói, có một cư sĩ ở Sāvatthī sống đời gia đình một cách đúng Pháp và công bằng.
So pabbajitukāmo hutvā ekadivasaṃ bhariyāya saddhiṃ nisīditvā sukhakathaṃ kathento āha – ‘‘bhadde, icchāmahaṃ pabbajitu’’nti.
Desiring to go forth, one day he sat with his wife and, conversing pleasantly, said, "My dear, I wish to go forth."
Một ngày nọ, ông muốn xuất gia, ngồi với vợ và nói chuyện vui vẻ, ông nói: “Này hiền thê, tôi muốn xuất gia.”
‘‘Tena hi, sāmi, āgamehi tāva, yāvāhaṃ kucchigataṃ dārakaṃ vijāyāmī’’ti.
"In that case, my lord, wait until I give birth to the child in my womb."
“Nếu vậy, thưa phu quân, xin hãy đợi cho đến khi con trong bụng tôi được sinh ra.”
So āgametvā dārakassa padasā gamanakāle puna taṃ āpucchitvā ‘‘āgamehi tāva, sāmi, yāvāyaṃ vayappatto hotī’’ti vutte ‘‘kiṃ me imāya apalokitāya vā anapalokitāya vā, attano dukkhanissaraṇaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā pabbaji.
He waited, and when the child was able to walk on its own feet, he again asked her permission. When she said, "Wait, my lord, until he reaches maturity," he thought, "What good is it to me whether I ask her permission or not? I will work for my own liberation from suffering," and he left home and went forth.
Ông đợi, và khi đứa bé đã biết đi, ông lại hỏi ý vợ, nhưng khi bà nói: “Xin hãy đợi, thưa phu quân, cho đến khi đứa bé này đến tuổi trưởng thành,” ông nghĩ: “Việc được vợ cho phép hay không cho phép thì có ích gì cho ta? Ta sẽ tự mình tìm đường thoát khỏi khổ đau,” rồi ông rời nhà và xuất gia.
So kammaṭṭhānaṃ gahetvā ghaṭento vāyamanto attano pabbajitakiccaṃ niṭṭhapetvā tesaṃ dassanatthāya puna sāvatthiṃ gantvā puttassa dhammakathaṃ kathesi.
Having taken up a meditation subject, he strove and exerted himself, completed his duty as a bhikkhu, and then returned to Sāvatthī to see them and taught the Dhamma to his son.
Ông đã nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna), tinh tấn nỗ lực, hoàn thành phận sự của một người xuất gia, rồi quay lại Sāvatthī để thăm con và thuyết Pháp cho con nghe.
Sopi nikkhamitvā pabbaji, pabbajitvā ca pana na cirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
That son also went forth and became a monk, and having become a monk, he attained Arahantship not long after.
Người con cũng rời nhà và xuất gia, và không lâu sau đó đã chứng đắc quả vị A-la-hán.
Purāṇadutiyikāpissa ‘‘yesaṃ atthāya ahaṃ gharāvāse vaseyyaṃ, te ubhopi pabbajitā, idāni me kiṃ gharāvāsena, pabbajissāmī’’ti nikkhamitvā pabbaji, pabbajitvā ca pana na cirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
And his former wife, thinking, “For whose sake I would dwell in a household life, those two have both gone forth. Now what is the use of household life for me? I will go forth,” also went forth and became a nun, and having become a nun, she attained Arahantship not long after.
Người vợ cũ của ông cũng nghĩ: “Những người mà ta đã sống đời gia đình vì họ, cả hai đều đã xuất gia. Bây giờ ta còn ở nhà làm gì nữa? Ta sẽ xuất gia!” rồi bà rời nhà và xuất gia, và không lâu sau đó cũng chứng đắc quả vị A-la-hán.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, dhammikaupāsako attano dhamme patiṭṭhitattā nikkhamitvā pabbajitvā arahattaṃ patto puttadārassāpi patiṭṭhā jāto’’ti.
Then, one day in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: “Friends, the lay follower Dhammika, being established in his own Dhamma, went forth and became a monk, and attained Arahantship; he also became a support for his son and wife.”
Rồi một ngày nọ, trong Pháp đường, các vị Tỳ-kheo đã khởi lên một cuộc đàm luận: “Này chư Hiền, cư sĩ Dhammika, vì đã an trú trong Pháp của mình, đã rời nhà xuất gia và chứng đắc quả vị A-la-hán, và đã trở thành chỗ nương tựa cho cả con cái và vợ.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘imāya nāmā’’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, paṇḍitena nāma neva attahetu, na parahetu samiddhi icchitabbā, dhammikeneva pana dhammapaṭisaraṇena bhavitabba’’nti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you are sitting together now?” When they replied, “This is it, Venerable Sir,” he said, “Bhikkhus, a wise person should not desire prosperity for their own sake nor for the sake of others through unrighteous means; rather, one should be righteous and take refuge in the Dhamma alone,” thus connecting the discourse, he taught the Dhamma and uttered this verse:
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, bậc hiền trí không nên mong cầu sự thịnh vượng vì bản thân hay vì người khác; mà chỉ nên là người nương tựa vào Pháp, sống đúng Pháp,” rồi Ngài kết nối câu chuyện và thuyết Pháp, đọc bài kệ này –